WYKŁAD I:
PODRĘCZNIKI:
„Prawo Finansowe” - red. Prof. Kulikowski
ZAKRES:
Część I:
Finanse publiczne
Podstawowe pojęcia
Prawo finansowe
Rozwiązania prawne w zakresie gospodarki budżetowej
Część II:
Prawo podatkowe
Elementy prawa bankowego
DIAŁALNOŚĆ FINANSOWA:
Działalność finansowa ( to samo co gospodarka finansowa), polega na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków.
Finanse możemy definiować na wiele sposobów, ale zawsze kojarzą się one z pieniądzem.
FINANSE DEFINICJE:
Zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
Pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnej
Stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
Słowo finanse występuje w wielu językach.
GENEZA:
Czasownik FINARE i rzeczownik FINATIO, są spokrewnione ze słowami FINARE FINIS, które natomiast wywodzą się z urzędu sędziowskiego i związane są z zakończeniem sporu przez sędziego, a później z samo świadczeniem w orzeczeniu sędziego. Stopniowo zaczęło się to odnosić do świadczeń pieniężnych.
PODZAIŁ FINANSÓW:
Finanse możemy podzielić na:
Publiczne
Prywatne
KRYTERIA PODZIAŁU:
PODMIOTOWE:
wszystko to co prowadzi państwo, samorząd terytorialny, jest to element finansów publicznych
wszystko to co prowadzą firmy, osoby fizyczne, to jest to element finansów prywatnych.
2. PRZEDMIOTOWE:
Sfera finansów publicznych to:
budżet
fundusze
budżet i fundusze samorządów terytorialnych
Sfera finansów prywatnych to:
środki, które wiążą się z funkcjonowaniem mechanizmów rynkowych w sektorze gospodarczym, wynagrodzenie osób fizycznych.
3. INTERESU:
jeśli ktoś działa w interesie publicznym to są to finanse publiczne
jeśli ktoś działa w interesie prywatnym to są to finanse prywatne
4. MIESZANE:
Finanse publiczne i prywatne charakteryzują się pewnymi działaniami, które możemy rozpoznać, Np:
Finanse publiczne - ( tam gdzie jest działalność państwa), strumienie trafiające do państwa w znacznym stopniu wynikają z narzuconego i zabezpieczonego przymuszonego mechanizmu Np, podatki.
Podmioty ze strefy prywatnej zdobywają swoje środki w drodze mechanizmów cywilno-prawnych, poprzez sprzedawanie swoich usług.
Ludność w znacznym stopniu zdobywa swoje środki w oparciu o prawo pracy.
W zakresie działalność finansów publicznych znajduje się pieniądz i polityka monetarna.
FUNKCJE FINANSÓW:
ROZDZIELCZA ( REDYSTRYBUCYJNA)
FISKALNA
STYMULACYJNA ( INTERWENCYJNA)
INFORMACYJNO - KONTROLNA
Ad. 1.
Jest to funkcja pierwotna. Nawiązuje ona do istoty finansów. Możemy mówić o różnych płaszczyznach redystrybucji, Np, redystrybucji terytorialnej - jeśli mamy do czynienia z sytuacją, że budżet państwa gromadzi od podmiotów gospodarczych sroki, a później te środki przeznacza się do biedniejszych regionów, to wówczas mamy do czynienia z redystrybucją terytorialna.
Ma ona charakter podmiotowy.
Ad. 2.
Polega na dostarczaniu państwu i samorządom środków niezbędnych do wypełniania ich potrzeb.
WYKŁAD II:
Ad. 3.
Polega na tym, że poprzez wykorzystywanie instrumentów finansowych, można pobudzać bądź hamować określone zachowania.
Spotykamy się z nią w różnych sytuacjach, Np: płacenie dziecku za dobre stopnie, podatki - wprowadzanie ulg dla pewnych struktur działalności.
Nazwa tej funkcji wywodzi się z łacińskiego słowa - STIMULUS - co oznacza bodziec.
Jeżeli państwo stosuje bodźce to mówi się o interwencjonizmie, dlatego też nazywa się tę funkcję interwencyjną. Nie jest to funkcja identyczna ale zbliżona do funkcji stymulacyjnej, a w dużym zakresie funkcje te się uzupełniają nawzajem.
Funkcja interwencyjna - zarówno w naukach politycznych, w filozofii politycznej, w praktycznym rządzeniu państwami, mamy do czynienia z różnymi koncepcjami.
Dwie krańcowe koncepcje to:
Neutralności finansów publicznych wobec gospodarki
Aktywności państwa i ingerencji w procesy gospodarcze
Ad. 4.
Polega na tym, że finanse dostarczają nam wiedzy na temat zjawisk rzeczowych, gospodarczych. Jeżeli mamy pewne dane dotyczące finansów, to tym samym wiemy coś o sferze rzeczowej. Np: Można powiedzieć, że jeżeli udajemy się do jakiegoś państwa ( w którym wcześniej nie byliśmy), i chcemy zorientować się jaki jest tam poziom życia, wystarczy, że zerkniemy na PKB przypadające na jednego mieszkańca.
POLITYKA FINANSOWA:
To działalność zmierzająca do ukształtowania finasów państwa, zgodnie z założonymi celami.
CELE POLITYKI FINANSOWEJ:
Najczęściej cele polityki finansowej leżą poza sferą finansów, najczęściej wyrażają się one w zaspokajaniu pewnych potrzeb społeczeństwa.
Z punktu widzenia reguł, czy zasad, prowadzenia polityki finansowej, a także jej zasięgu ( sfer), do których polityka ta się odnosi, mamy do czynienia z różnymi podziałami celów polityki finansowej.
PODZIAŁ WG SFER, DO KTÓRYCH OWA POLITYKA SIĘ ODNOSI:
Gospodarcze
Społeczne
Kulturalne
Administracyjne
Obronne
PODZAIŁ ZE WZGLĘDU NA ZASIĘ POLITYKI FINANSOWEJ:
Można mówić o celach ogólnych, ogólnopaństwowych, czy lokalnych.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA CZAS:
Możemy tutaj wyodrębnić następujące cele:
Długoterminowe
Strategiczne
Średnioterminowe
Krótkoterminowe
Staranie się utrzymać istniejący stan rzeczy
Jego zmiany
W przypadku kiedy nie można wykonać żadnego z założonych celów, należy dokonać hierarchizacji i realizować ten cel, który uważamy za ważniejszy, i który przyniesie nam najwięcej korzyści.
W polityce finansowej, jest to bardzo ważne, by hierarchię celów zbudować, by ten kto prowadzi politykę finansową dokonywał pewnych wyborów.
W praktyce, konflikty celów możemy dostrzec na każdym poziomie, gdy państwo jest za równo bogate, jak i biedne, a ujawniają się one wówczas gdy dochodzi do kryzysów gospodarczych. W historii Polski mogliśmy zaobserwować taki kryzys na przełomie lat 1989 / 1990, wówczas to w Polsce była olbrzymia inflacja sięgająca setek procentów rocznie.
INSTRUMENTY POLITYKI FINANSOWEJ:
Możemy tutaj wyodrębnić trzy grupy instrumentów:
instrumenty, które są rezultatem stanowienia prawa. Prowadzący politykę dąży do osiągnięcia swoich celów wykorzystując najważniejszy z instrumentów jakim jest stanowienie prawa.
ustalanie planów finansowych w tym najważniejszego dla państwa - budżetu.
stosowanie prawa i realizacja planów.
MECHANIZMY WYKORZYSTYWANIA TYCH INSTRUMENTÓW:
Formułowanie celu ( lub grupy celów)
Dobieranie odpowiednich instrumentów
PODMIOTY PROWADZĄCE POLITYKĘ FINANSOWĄ:
Państwo - realizuje politykę finansową poprzez swoje organy
Rząd - domena władzy wykonawczej
Minister Finansów - on inicjuje politykę finansową, a później wprowadza ją w życie
2. Samorząd Terytorialny
3. Unia Europejska - organizm ponad państwowy.
WYKŁAD III:
SKARBOWOŚĆ - PRAWO SKARBOWE:
W ustroju socjalistycznym zaczęto używać nazwy prawo finansowe. Gałąź ta obejmowała ubezpieczenia, bankowość i kredyt. Nazwa prawo finansowe występuje do dziś w różnych państwach o gospodarce rynkowej → oznaczającej zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie. Dlatego też niekiedy używa się nazwy prawo finansów publicznych.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA DZIAŁY:
Prawo budżetowe
Prawo podatkowe
Prawo celne
Prawo długu publicznego
Prawo walutowe
Prawo bankowe
Prawo dewizowe
Niektóre działy prawa finansowego stopniowo nabierają znaczenia odrębnych gałęzi prawa, tak jak np.: prawo podatkowe ( ma rozbudowaną część ogólną, dużo zobowiązań podatkowych), prawo bankowe natomiast stanowi swoisty konglomerat prawa publicznego i podatkowego.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE:
Prawo ustrojowe - finansowe - reguluje strukturę systemu i organizację.
Prawo materialne - określa prawa i obowiązki związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
Prawo proceduralne - określa zasady postępowania w toku gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.
ZWIĄZKI PRAWA FINANSOWEGO Z INNYMI GAŁĘZIAMI PRAWA:
zwłaszcza dwa obszary prawa finansowego wywodzą się z podstawowych zagadnień konstytucyjnych ( prawa konstytucyjnego).
działalność finansową państwa prowadzą jego organy, a nimi zajmują się gałęzie prawa administracyjnego i finansowego.
powiązania występują również z prawem cywilnym - gospodarka samorządowa może funkcjonować, kiedy samorząd ma podstawy prawne i majątek - związki z prawem cywilnym występują na ogromnym obszarze praw podatkowego. Podatki są uiszczane w nawiązaniu do skutków czynności cywilno - prawnych. Prawo podatkowe polega na tym, że opodatkowuje się skutki czynności cywilno - prawnych.
powiązanie z prawem pracy - wynagrodzenie pracownika to dochód z punktu widzenia prawa podatkowego.
powiązania z prawem karnym - istnieje kodeks karny skarbowy, w którym znajdują się przepisy dotyczące łamania praw przeciw interesom finansowym państwa.
związki z prawem międzynarodowym - ( dynamicznie rozwija się międzynarodowe prawo podatkowe), cześć prawa podatkowego, nazywana międzynarodowym prawem podatkowym, należy do międzynarodowego prawa publicznego.
Do prawa finansowego należy zaliczyć wszystkie normy prawne, regulujące funkcjonowanie finansów publicznych, bez względu na to, że inne kryteria klasyfikacji prawa dawałyby podstawy do zaliczenia ich do innych gałęzi prawa.
ŹRÓDŁAMI PRAWA SĄ:
konstytucja
ustawy
ratyfikowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia
Są to także źródła prawa finansowego.
Ponadto są unormowania odnoszące się do finansów, a są nimi USTAWY. Nie ma jednego kodeksu prawa finansowego, nie ma klauzuli łączącej te różne unormowania. Prawo finansowe jest bardzo skomplikowane ze względu na:
rozległość i złożoność podmiotu regulacji
duża liczbę podmiotów prowadzących gospodarkę
dużą liczbę aktów prawnych wydawanych przez różnych normodawców
zmienność unormowań
WYKŁAD IV:
ZAGADNIENIA OGÓLNE SYSTEMU FINANSOWEGO I PRAWO BUDŻETOWE:
Ustawa z dnia 30.06.2005 r. o finansach publicznych Dz.U.Nr.249 poz. 2104
Ustawa z dnia 17.12.2004 o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, Dz.U. z 2005 Nr.14 poz. 114
Ustawa z dnia 13.11.2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U.Nr. 203 poz. 1966
Ustawa budżetowa na rok 2006 z dnia 17.02.2006, Dz.U.Nr.35 poz. 244
Ustawa z 8.03.1990 o samorządzie gminnym - tekst jednolity Dz.U. z 2001 Nr. 142 poz. 1591
Ustawa z dnia 5.06.1998 o samorządzie powiatowym Dz.U.Nr.91 poz. 578 oraz Dz.U.Nr. 142 poz. 1592
Ustawa z dnia 5.06.1998 o samorządzie wojewódzkim
PRAWO PODATKOWE:
Ustawa z dnia 29.08.1997 - Ordynacja podatkowa - Dz.U.Nr.8 poz. 6
Ustawa z dn. 28.09.1991 o kontroli skarbowej, Dz.U.Nr.8 poz. 65
Ustawa z dn. 11.03.2004 o podatku od towarów i usług, Dz.U.Nr.54 poz.535
Ustawa z dn. 23.01.2004 o podatku akcyzowym Dz.U. 2004 Nr.29 poz. 252
Ustawa z dn. 15.02.1992 o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U.2000 Nr.54 poz.654
Ustawa z dn.26.07.1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U.2000 Nr.14 poz.176
Ustawa z dn. 20.11.1998 o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiągniętych przez osoby fizyczne, Dz.U.Nr.144 poz.930
Ustawa z dn. 9.09.2000 o podatku od czynności cywilno-prawnych Dz.U.2005 Nr.41 poz. 399
Ustawa z dn. 28.07.1983 o podatku od spadków i darowizn, Dz.U. 2004 Nr.142 poz.1514
Ustawa z dn. 15.11.1984 o podatku rolnym, Dz.U.2006 Nr.136 poz.969
Ustawa z dn. 30.10.2002 o podatku leśnym
Ustawa z dn.12.01.1991 o podatku i opłatach lokalnych
Ustawa z dn.29.07.1992 o grach i zakładach wzajemnych (rozdz.I V podatek od gier)
PRAWO BANKOWE:
Ustawa z dn. 29.08.1997 o NBP Dz.U.2005 Nr.1 poz.2
Ustawa z dn.29.08.1997 Prawo Bankowe, Dz.U.2002 Nr.72 poz.665
Ustawa z dn. 29.08.1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych, Dz.U.2003 Nr.99 poz. 919
Ustawa z dn.14.12.1994 o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym - tekst jednolity - Dz.U.2000 Nr.9 poz.131
Ustawa z dn. 21.07.2006 o nadzorze nad rynkiem finansowym Dz.U. Nr.157 poz.1199
PRAWO CELNE:
Ustawa z dn.19.03.2004 Prawo Celne, Dz.U.2004 Nr.68 poz. 622
Rozporządzenie Rady nr. 2913/92 z 12.10.1992 ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny ( Dz. Urzędowy WE L 302 z 19.10.1992)
Ustawa z dn. 24.07.1999 o Służbie Celnej, Dz.U.2004 Nr.156 poz.1641
PRAWO DEWIZOWE:
Ustawa z dn.27.07.2002 Prawo Dewizowe, Dz.U.Nr.141 poz. 1178
WYKŁAD V:
FINANSE PUBLICZNE - obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych i ich rozdysponowaniem.
SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH TWORZĄ:
organy władzy publicznej w tym organy adm rządowej.
organy kontroli państwowej i ochrony prawa (sądy i trybunały)
gminy, powiaty i samorząd województwa ( jednostki samorządu terytorialnego i ich związki)
jednostki i zakłady budżetowe oraz jednostki pomocnicze jednostek budżetowych:
JEDNOSTKI BUDŻETOWE - jednostki najściślej połączone z budżetem np. szkoły, urzędy.
ZAKŁADY BUDŻETOWE - są luźniej związane z budżetem np. przedszkola.
GOSPODARSTWA POMOCNICZE JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH - komórka
państwowe i samorządowe fundusze celowe
państwowe szkoły wyższe
jednostki badawczo - rozwojowe
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
państwowe i samorządowe instytucje kultury
ZUS KRUS i zarządzane przez nie fundusze
NFZ
PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
ŚRODKI PUBLICZNE TO:
dochody publiczne
środki pochodzące z budżetu UE
inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi
przychody budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraxz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych
przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz innych źródeł
DOCHODY PUBLICZNE - daniny publiczne, do których należą: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa jednostek samorządu terytorialnego wynika z odrębnej ustawy. Do dochodów publicznych należą także wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych, dochody z mienia, spadki, zapisy i darowizny. Dochody możemy podzielić na dochody o charakterze publicznym i prywatnym.
ŚRODKI PUBLICZNE:
wydatki publiczne
rozchody publiczne ( spłaty od udzielonych kredytów, udzielone pożyczki i inne opłaty).
Dodatnia różnica między wydatkami publicznymi a dochodami jest nadwyżką sektora finansów publicznych, ujemna różnica to deficyt.
Potrzeby pożyczkowe - to zapotrzebowanie na środki, które mają służyć sfinansowaniu deficytu, spłat zaciągniętych pożyczek.
Państwowy dług publiczny - wartość nominalna zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustalona po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.
Dług skarbu państwa - wartość nominalna zadłużenia skarbu państwa.
WYKŁAD VI:
BUDŻET:
Budżet jest najważniejszym elementem ustawy budżetowej, przesądza o je wyglądzie. Budżet jest uchwalany na rok budżetowy. W Polsce rok budżetowy jest rokiem kalendarzowym art.95.3 → budżet stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym.
GENEZA BUDŻETU:
Geneza pokazuje pewne bardzo ważne zjawiska wiążące się z ewolucją rozmaitych instytucji budżetowych.
W starożytności powstawały rozmaite formy ewidencji i zapisów, które dotyczyły majątku ( jego składników), zbiorów w rolnictwie, dochodów i wydatków panującego, np. w gospodarce Egiptu, gdzie występował KATASTER GRUNTOWY → służący ustalaniu obszarów upraw i repartycji ( rozdziałowi obciążeń), pomiędzy różnymi jednostkami administracyjnymi. Według katastru określano wysokość czynszów. Służył również jako podstawa ewidencyjna do czynności planistycznych.
W innych państwach także istniały ewidencje, które były wykorzystywane do kontroli działalności urzędników, np. w Atenach specjalnie wybierane ciała, kontrolowały rachunki urzędników, kontrole te były podstawą udzielania absolutorium lub wniosków o ukaranie.
Oktawian August - za jego panowania przeprowadzano spis gruntów, inwentarza żywego i martwego, niewolników oraz spis ludności. Dla niego sporządzano zestawienia dochodów i wydatków obejmujące okresy przeszłe oraz przewidywania na przyszłość. Przypisuje się Oktawianowi wprowadzenie budżetu.
Kolejne zapisy były robione w średniowieczu. Następnego spisu kazał dokonać Karol Wielki w IX wieku, później Wilhelm Zdobywca w XI wieku ( ewidencja cen, opisy majątku i gruntów). Miało to ułatwić nakładanie opodatkowania. We Francji w połowie XIII w. Ludwik IX ustalił pierwsze zasady rachunkowości. Od 1302 roku na władze lokalne nałożono obowiązek sporządzania dochodów i wydatków. Filip Piękny kazał sporządzać spisy dochodów i wydatków nalata następne, ale spisy te nie były zatwierdzone przez stany generalne, ale służyły do przekonywania ich o słuszności podatków.
Wielka Karta Swobód - Anglia 1215 - ustalono, że podatki nie mogą być nakładane bez zgody Rady Baronów Królestwa. W 1379 ( Ryszard II ) zarządzono rozrachunku z sum przyznawanych królowi. W XVII nastąpiło ostateczne utrwalenie uprawnień parlamentu do utworzenia budżetu. W ustawie o prawach „ Bill Of Rights” z 1689 było głoszone prawo parlamentu do decydowania o wydatkach następnego roku.
POWSTANIE BUDŻETU DATUJE SIĘ NA ROK WYDANIA BILL OF RIGHTS - 1689!
GENEZA POWSTANIA BUDŻETU W POLSCE:
1374 - Przywilej Koszycki - Ludwik Węgierski zobowiązał się do nie nakładania podatków na szlachtę. Później w sprawie podatków król musiał zawsze konsultować się ze szlachtą.
XV/XVI w. - najdawniejsze księgi skarbowe.
Do 1613 podskarbi składali delegacjom sejmowym rachunki z wydatków i dochodów państwa.
1717 - sejm uchwalił stały etat dla wojska, przeznaczając na ten cel dochody z pogłownego.
1768 - Pierwszy budżet państwa zatwierdzony przez Sejm.
We Francji w czasach absolutyzmu nie było budżetu (dopiero od czasów Rewolucji Francuskiej). W XIX w. ma instytucję obecną. W XX w. budżet staje się olbrzymim planem obejmującym 20% całego dochodu narodowego. W Polsce międzywojennej budżet pozostał poza sferą walki politycznej. Rola budżetu wzrosła po II Wojnie Światowej ( przekraczał wówczas 50% dochodu narodowego).
WYKŁAD VII:
CHARAKTER PRAWNY BUDŻETU:
Analiza budżetu i charakter prawny odbiega od tego, co można nazwać typowym aktem prawnym. Mamy do czynienia z ciągłym tekstem, który różni się od typowych aktów prawnych. Systematyka aktu prawnego budżetu tylko w niewielkim stopniu odnosi się do budżetu. Są tabele, a w nich kwoty; z układu wynika na jakie cele ma być przeznaczona dana kwota i z jakich źródeł pochodzi.
Zaczęto się zastanawiać jaki charakter prawny mają te kwoty. Problem ten sprowadza się do dwóch zagadnień:
Natura norm składających się na budżet
dyrektywność budżetu (jak obowiązuje budżet, jakie obowiązki nakłada).
Spór o charakter prawny rozpoczął się w XIX wieku. Był to spór między władzą wykonawcza a władzą ustawodawczą. Budżet jest ustawa, prawem materialnym, jest taki jak inne ustawy w demokracji parlamentarnej. Izbom przysługuje odrzucenie projektu budżetu wykonanego przez władzę wykonawczą.
XIX/XX wiek w nauce niemieckiej dzielono prawo na materialne i finalne(Paul Labaud) → teoretyk prawa i konstytucjonalista, uważał że prawo materialne to tylko taka ustawa, której treść zawiera w sobie normę prawną. W prawie należy odróżnić regułę (maksymę0 i sankcję. Prawo formalne może takiej normy nie zawierać. Budżet nie zawiera norm a jedynie pozycje rachunkowe, jest jedynie ustawa w sensie formalnym, przeszedł całą drogę ustawodawcza jak i inne ustawy.
Tezę Labauda przejął George Jelinek. Mówił, że budżet nie jest prawem materialnym, nie jest przedmiotem swobodnej legislacji. Mówił, że parlament nie ma prawa odrzucić budżetu. Budżet nie zawiera norm prawnych, jest zleceniem służbowym dla urzędników.
Pod wpływem doktryny niemieckiej zrodziła się we Francji doktryna warunku prawnego G. Jeze → uważał, że budżet nie jest ustawą lecz jest to jedynie warunek prawny bezterminowego ustanawiania ustaw finansowych.
W Polsce w okresie międzywojennym poglądy na temat budżetu były zróżnicowane, ale bardziej przychylano się do stwierdzenia, że jest on prawem formalnym. Po II wojnie światowej w bloku państw socjalistycznych podejmowano wątki na temat charakteru prawnego budżetu. ZARYSOWAŁY SIĘ TRZY GRUPY POGLĄDÓW:
normy prawne to normy generalne
normy składające się na budżet - normy indywidualne
normy składające się na budżet mają cechę norm indywidualnych i generalnych, a zespół tych cech daje nowy charakter norm prawnych.
Jak obowiązuje budżet? Jakie obowiązki nakłada na swoich wykonawców?
Zależy to od prawa obowiązującego w danym kraju.
Art. 32 ust.1 - Ustawy o finansach publicznych - „Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa”.
Np. obowiązek płacenia podatków nie wynika z ustawy budżetowej, ale z odrębnej ustawy o podatkach. Wydatki w budżecie np. place urzędników nie mogą stanowić roszczeń wobec osób trzecich.
Przepisu tego nie stosuje się w przypadku wydatków na subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego.
Czym są kwoty dochodów i wydatków? jaki jest ich charakter i dyrektywność?
Art. 99 ust. 1 pkt. 1 - „Ustawa budżetowa: określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków budżetu państwa”.
Charakter strony dochodowej jest inny niż wydatkowej. Przepis ten wskazuje nam, że budżet po stronie dochodów jest przewidywaniem, prognozą, budżet po stronie wydatków jest limitem. Po stronie dochodów budżet nie ma waloru normatywnego, natomiast po stronie wydatków jest bardzo wyraźny.
Jak tworzy się walory budżetu?
analizuje się sytuację gospodarczą
sprawdzamy z jaką liczba podatników mamy do czynienia
sprawdzamy jakie są dochody z działań gospodarczych, kapitału
Na tej podstawie przewiduje się , jakie dochody zostaną zgromadzone. Może się zdarzyć, że sytuacja gospodarcza zmieni się i dany stan prawny nie pozwoli na zrealizowanie „prognozy” dochodów budżetu.
Art. 138 ust. 3 - „dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów”.
Nie wolno przekroczyć tej granicy. W toku postępowania budżet może być zmieniany. Przepisy mówią, kto może tego dokonać. Ten kto wykonuje wydatki musi je wykonać zgodnie z przeznaczeniem. Obowiązki określone w sposób oceniający (działają celowo i oszczędnie), nieostry.
Kredyt budżetowy → wydatek budżetowy - (nie ma nic wspólnego z kredytem bankowym czy podatkowym)
KREDYT - z łac. CREDO - ufam, wierzę
Parlament wierzy rządowi, ze te wydatki będą dobrze zarządzane.
WYKŁAD VIII:
STRUKTURA SYSTEMU BUDŻETOWEGO:
Nawiązuje ona do struktury administracyjnej państwa. W Polsce mamy budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego ( występujące na trzech poziomach: gminy, powiatu i województwa). Mówi się, że w państwach federalnych budżet ma mniejsze znaczenie niż w państwach jednolitych, jest on bardziej zdecentralizowany. O kształcie i rozmiarach budżetu decyduje podział zadań i dochodów.
Państwa jednolite z reguły obok budżetu państwa mają tyle budżetu ile struktur samorządowych. W państwach federacyjnych oprócz szczebla ogólnopaństwowego i jednostek samorządowych są jeszcze budżety stanów, kantonów itp.
W państwach socjalistycznych był budzet zbiorczy i obejmował budżet panstwa i budżety terenowe.
FORMY ORGANIZACYJNO - PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH:
Jednostki te mogą być tworzone tylko w formach określonych w ustawie o finansach publicznych lub ….
Podstawowe znaczenie dal funkcjonowania mechanizmów budżetowych ma jednostka budżetowa
Jednostka budżetowa → to taka jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody co do zasady odprowadzają na rachunek budżetu państwa albo budżetu samorządu terytorialnego.
JB - jednostka budżetowa
Jest to powiązanie brutto.
Każdy dochód jest odprowadzany do budżetu na rachunek danej jednostki samorządu terytorialnego.
Jednostkami budżetowymi są: urzędy, szkoły, sądy, placówki policji i wojska. Każdy wydatek jest finansowany z budżetu. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, który określa nazwę, siedzibę, zakres działalności, przedmiot działania, posiada ona również swój plan wydatków.
Jednostki budżetowe tworzą, łączą się, przekształcają w inna formę organizacyjno-prawną, a likwidują je ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i inne organy. Przedstawiciele samorządowi tworzą, przekształcają, likwidują wojewódzkie jednostki budżetowe.
PAŃSTWOWE JEDNOSTKI BUDŻETOWE:
Od tej reguły są wyjątki. Pewnego rodzaju jednostki budżetowe( uzyskujące fundusze np. z opłat ze spadków, darowizn, odszkodowań) mogą je gromadzić na wydzielonym rachunku dochodów własnych. Państwowe jednostki budżetowe mogą gromadzić na rachunku dochodów własnych dochody z opłat, wpływów z najmu i dzierżawy. Dochody własne nie mogą być przeznaczane na finansowanie wynagrodzeń. Istnieją natomiast tzw. Fundusze motywacyjne, które są gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, które pochodzą z części dochodów budżetu państwa, które zostały uzyskane z tytułu przepadku rzeczy lub dochodów z ujawnionych przestępstw lub wykroczeń. Są one przeznaczone na funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania tych dochodów. Co do zasady jednostka budżetowa jest powiązana z dochodem brutto.
ZAKŁADY BUDŻETOWE:
Są to jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, a ponad to pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Podstawą gospodarki jest plan finansowy, który obejmuje dochody, w tym dotacje z budżetu.
Może otrzymywać z budżetu dotacje:
przedmiotowe
podmiotowe
Nie mogą one przekraczać 505 kosztów działalności zakładu, chyba że pochodzą środki te z UE i dotyczą szczególnych projektów lub zadań.
Zakład budżetowy wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalonych na koniec roku budżetowego. Charakteryzuje on inne formy gospodarki budżetowej.
JB - jednostka budżetowa
ZB -zakład budżetowy
zakłady budżetowe, określa się to mianem powiązania netto.
Państwowe zakłady budżetowe tworzą, łączą, przekształcają, likwidują ministrowie, kierownicy, wojewodowie. Gminne, powiatowe, wojewódzkie zakłady budżetowe, tworzą, łączą, przekształcają w inną formę, likwidują organy stanowiące samorząd terytorialny.
GOSPODARSTWO POMOCNICZE:
Gospodarstwem pomocniczym, jest wyodrębniona jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Pokrywa ona koszty działalności z uzyskiwanych przychodów własnych. Może otrzymać dotacje przedmiotowe. Sprzedaży usług dokonuje za pomocą kosztów własnych. Zysk może osiągnąć, ale jego połowę wpłaca do budżetu. Gospodarstwo pomocnicze tworzy, likwiduje, przekształca w inną formę kierownik jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody ministra, kierownika urzędów centralnych, wojewody gdy tworzy państwowe gospodarstwo pomocnicze.
Gdy jest tworzone samorządowe gospodarstwo pomocnicze niezbędna jest zgoda zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
FUNDUSZ CELOWY:
To fundusz powołany ustawą, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań.
Zalety funduszu:
polowanie funduszu oznacza zagwarantowanie środków na pewne cele
gospodarka funduszowa jest bardziej elastyczna niż budżetowa
Wady funduszu:
fundusze oznaczają rozdrobnienie finansów publicznych
słabsza kontrola parlamentu nad środkami
jest ich zbyt dużo, obejmują zbyt szeroki zakres finansów publicznych
Fundusz celowy → może działać jako osoba prawna lub stanowić jedynie wyodrębniony rachunek celowy, którym dysponuje wskazany w ustawie organ
Podstawą rachunku jest roczny plan finansowy. Wydatki mogą być dokonywane zasadzie tylko w ramach posiadanych środków finansowych.
Może otrzymać dotacje z budżety państwa. Może zaciągnąć kredyty i pożyczki jeżeli tak stanowi ustawa. Ze środków publicznych nie można tworzyć fundacji.
Jeżeli gospodarka budżetowa ma miejsce w formie jednostek budżetowych, powiązanych BRUTTO, to całość powiązania jednostek znajduje odbicie w budżecie.
WYKŁAD IX:
ZASADY BUDŻETOWE:
Zasady budżetowe są rozumiane w trojaki sposób:
postulaty nauki pod adresem praktyki budżetowej, zmierzające do tego, aby gospodarka budżetowa była jak najsprawniejsza i spełniała swoje funkcje.
Cechy konstytutywne budżetu, zawarte w definicji budżetu.
Normy prawne o znaczeniu fundamentalnym dla funkcjonowania gospodarki.
Zasady budżetowe formułowane są od XIX wieku.
KATALOG ZASAD:
zasada powszechności ( zupełności)
zasada jedności
zasada równowagi budżetowej
zasada szczegółowości
zasada roczności
zasada uprzedniości
zasada jawności
Ad. 1. Zasada powszechności:
Wykształciła się w XIX wieku. Jako postulat oznacza, że jednostki organizacyjne sektora publicznego powinny być powiązane z budżetem brutto. Parlament uchwalając budżet ma w pełni kontrolę nad dochodami tych jednostek. Parlament panuje nad całością gospodarki budżetowej. W naszej publicznej gospodarce finansowej zasada ta nie jest do końca przestrzegana.
Ad. 2. zasada jedności:
Ma dwa aspekty:
Aspekt formalny - polega na tym, że ta zasada sprowadza się do postulatu by budżet ustalony był w jednym akcie przez jeden jedynie uprawniony do tego organ ( Parlament).
Aspekt materialny (zasada jedności materialnej) - budżet jest jedna pula środków, która polega na tym, że wydatków dokonuje się nie patrząc na to skąd pochodzą środki. Nie ma powiązania między dochodami(środkami) a wydatkami. Do budżetu wpływają z różnego źródła środki i nie patrzy się na to skąd pochodzą. Odstępstwem od tej zasady jest fundusz. Istota funduszu jest to, że zawsze określone środki z wyraźnie określonych źródeł przeznacza się na określone cele i tylko na te cele. W Polsce zasada jedności przestrzegana jest w obu aspektach., ale występują odstępstwa.
Ad.3. zasada równowagi budżetowej:
Była względnie przestrzegana w XIX wieku. Postulat by wydatki nie były wyższe niż dochody. Zasada ta nie jest postulatem równości arytmetycznej, tzn. dochody mogą być wyższe od wydatków, ale nie odwrotnie. Z punktu widzenia wykonywania budżetu równowaga zachowana jest wtedy, gdy wpływy są większe niż wydatki.
W XIX wieku i w początkach XX wieku zasada ta była uważana za rzecz oczywistą.
Wiązała się z regułą gospodarki prywatnej, która głosiła „ Wydawaj najpierw te pieniądze które zgromadzisz” . kryzys gospodarczy na przełomie lat 20/30, w wyniku poszukiwania wyjścia z tego kryzysu uznano, że jeśli większe wydatki niż dochody pozwolą na odżycie gospodarki, to jest to dozwolone. Pojawił się interwencjonizm państwowy →myśl: „ ważniejszy od równowagi budżetowej jest zrównoważony rozwój całej gospodarki”. Jest to pierwsza przyczyna, dla której zaczęto odchodzić od tej zasady, czyli walka kryzysem.
Druga przyczyna to fakt, że naruszenie zasady budżetowej nie musi być czymś złym. Równowaga budżetowa jest potrzebna, ale nie musimy jej rozpatrzeć na czas 1 roku, może to być nawet okres kilku lat.
Powrót do zasady równowagi nastąpił w drugiej Polowie lat 70 - tych XX wieku. Kiedy rządy w państwie zaczęła obejmować lewica. W celach politycznych zaczęto eksponować silnie w uzasadnieniach polityki budżetowej, ze deficyt w zakresie finansów publicznych wiąże ze sobą wiele zagrożeń gospodarki np. inflacja. Zmierzano do realizacji deficytu. W państwach socjalistycznych do lat 70 - tych budżety były zrównoważone. Nadwyżka nie zawsze była dobra np. w altach 70 - tych taka sytuacja miała miejsce w Polsce. Wówczas miał miejsce dynamiczny rozwój, a nadwyżka miała „zamrozić” część wydatków budżetowych walcząc z narastajacą inflacją. Słowo inflacja było cenzurowane. Zastępowano je zwrotem dynamiczny rozwój. W Polsce deficyt po raz pierwszy pojawił się w altach 70 - tych i z prawnego punktu widzenia jest dopuszczalny. Konstytucja stoi na straży tego, by rozmiary deficytu nie przekraczały pewnych granic. Zajmuje się tym także ustawa o finansach publicznych.
WYKŁAD X:
Ad.4. zasada szczegółowości:
Głosi, ze budżet powinien być planem dostatecznie szczegółowym, aby parlament miał rzeczywista kontrolę nad gospodarka budżetowa i miał kontrolę nad dochodami i wydatkami budżetu państwa. Odpowiednia szczegółowość budżetu ma służyć pozycji parlamentu i ustrojowi demokratycznemu. Jeżeli szczegółowość będzie ograniczona to ograniczona będzie także jego jawność. Zasada szczegółowości i jawności ściśle się z sobą łączą.
W państwach socjalistycznych szczegółowość i jawność budżetu były ograniczone.
Aspekt dotyczący sposobu ułożenia dochodów i wydatków.
Sposób ułożenia dochodów i wydatków:
Sposób podmiotowy - odpowiednie rubryki w tabelach odpowiadają np. resortom
Sposób przedmiotowy - na co przeznaczone są określone pieniądze
Klasyfikacje funkcjonalne - nawiązują do funkcji państwa. Często przekraczają klasyfikacje przedmiotowe i podmiotowe.
Art. 16 ust.1 - ustawy o finansach publicznych - „1. Dochody publiczne, wydatki publiczne, przychody, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 5, oraz środki, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3, klasyfikuje się, z zastrzeżeniem ust. 2, według:
1) działów i rozdziałów - określających rodzaj działalności;
2) paragrafów - określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3”.
Działy - to rodzaje działalności państwa np. rolnictwo, nauka
Rozdziały - oznaczają to co składa się na dział; maja zarówno charakter podmiotowy jak i przedmiotowy ( rodzaje działalności).
Paragrafy - to najniższa z podstawowych podziałów klasyfikacji budżetowej określają rodzaj dochodów i wydatków w budżecie państwa ( i tylko w nim).
Art. 100 ust.2 - „Wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na: części, działy, rozdziały klasyfikacji wydatków oraz kategorie (grupy) wydatków, o których mowa w art. 106 ust. 1”.
Są to podziałki typu podmiotowego w znacznej części odpowiadają resortom.
Wydatki klasyfikuje się także jako dodatkową klasyfikację dotyczącą ujęcia funkcjonalnego cech strukturalnych np. drogi. Klasyfikacja ta ma dawać najlepszy obraz wydatków.
Ad.5.zasada roczności:
Budżet jest planem finansowym na okres roku.
Art.219 ust. 1 Konstytucji RP - „Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej”.
Ustawa budżetowa to akt prawny, który zawiera budżet. Jest ot akt prawny nietypowy bo obowiązuje rok, zwykle akty prawne mają charakter bezterminowy (obowiązują do czasu, aż nie zniesie ich inny akt prawny).
Art. 95 ustawy o finansach publicznych - „Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:
1) organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa;
2) sądów i trybunałów.
2. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej „rokiem budżetowym”.
3. Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowy”
W Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
W większości państw na świecie budżet jest planem rocznym, ale rok budżetowy nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym (podobnie było w Polsce w okresie międzywojennym). W wielu państwach buduje się plany finansowe, które są tworzone na dłuższy okres niż rok. Z reguły plany długookresowe nie są wiążące, maja jedynie wskazywać kierunki polityki. Podstawą finansową pozostaje zawsze roczny budżet.
Przyczyny dokonywania zmian budżetu:
Przyczyny niezależne od woli i działań człowieka
Przyczyny częściowo zależne od woli i działań człowieka
Przyczyny zależne od woli i działań człowieka
Ad.6. zasada uprzedniości:
Wynika z reguły prostej i prakseologicznej, która mówi, że jeżeli chcesz działać według reguły pewnego planu to powinieneś ów plan mieć gotowy zanim przystąpisz do działania. Zasada uprzedniości mówi, że budżet powinien być uchwalony , przed okresem, który dotyczy.
To żeby budżet był uchwalony przed końcem roku kalendarzowego jest pewna wartością, ale ważniejsze są zasady dotyczące tego w jaki sposób się uchwala ustawę (posiedzenie, głosowanie, wypełnienie terminów). Przepisy powinny dać warunk9i ku temu, by przed rozpoczęciem roku budżet uchwalono.
Art. 122 UOFP - „. 1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
Rada Ministrów wraz z projektem ustawy budżetowej przedstawia Sejmowi opinię w sprawie projektu dochodów i wydatków w częściach, o których mowa w art. 121 ust. 2”.
Co się dzieje gdy rok budżetowy jest rozpoczęty, a budżet nie jest dokończony? Takie sytuacje ustawodawca powinien przewidzieć.
Art. 219 ust. 4 Konstytucji RP - „Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy”.
Akt prawny nie istnieje, jest tylko jego projekt, ale Konstytucja każe nam go traktować jakby był aktem prawnym. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa, w okresie krótszym ni ż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym, jest to ustawa o budżecie niepełnym, tymczasowym.
Ad.7. zasada jawności budżetu:
Gospodarka środkami publicznymi jest jawna. Problem jawności budżetu jest fragmentem szerszej problematyki finansowej. Zasada jawności jest widoczna poprzez jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie, debaty organów samorządu terytorialnego oraz debaty nad sprawowaniem wykonywania budżetu. Jawność finansów publicznych jest cechą budżetu i cechą finansów publicznych charakterystycznych dla ustrojów demokratycznych.
DOCHODY:
Budżet jest rocznym planem dochodów, wydatków przychodów i rozchodów.
Art. 96 UOFP - „Dochodami budżetu państwa są:
1) podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
16) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej przeznaczone na finansowanie pro-gramów i projektów realizowanych przez administrację rządową”.
Podatek od towarów i usług ( VAT) jest odmianą podatku od wartości dodanej, przynosi najwięcej dochodów budżetowi. Wyróżniamy także podatek od osób fizycznych PIT, oraz od osób prawnych CIT.
Te podatki decydują o byciu naszego budżetu. Ponad 85% dochodów w budżecie wpływa właśnie z podatków.
WYDATKI:
Art. 97 ust.1 - UOFP - „1. Wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:
1) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i och¬rony prawa;
2) zadania wykonywane przez administrację rządową;
3) funkcjonowanie sądów i trybunałów;
4) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
5) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
6) środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi Unii Europejskiej”;
7) subwencje dla partii politycznych;
8) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
9) obsługę długu publicznego;
10) finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „współfinansowaniem”;
11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej”.
Różnica miedzy dochodami a wydatkami jest nadwyżka lub deficytem.
Deficyt lub inne potrzeby pożyczkowe mogą być pokryte dochodami ze :
sprzedaży papierów wartościowych
kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych
prywatyzacji majątku skarbu
pożyczek
nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych
UCHWALANIE BUDŻETU:
Aspekt ustrojowy, który nawiązuje do cech państwa demokratycznego. Budzet jest opracowany przez władze wykonawczą, następnie zatwierdzany prze parlament, wykonywany przez władzę wykonawczą i realizowany przez parlament. Proces ten powinien przebiegać efektywnie z punktu widzenia gospodarki.
Art. 120 i następne - tryb opracowywania projektu.
Minister finansów przedstawia RM założenia projektu budżetu na następny rok i jest on przez RM rozważany.
Minister finansów odgrywa kluczową rolę w opracowywaniu projektu budżetu. W szczegółowy sposób rozpatruje on tryb i terminy opracowywania materiałów, które posłużą do opracowania budżetu ( nota budżetowa → reguluje tryb i terminy opracowywania materiałów, odnosi się do planów rzeczowych zadań, do projektów planów realizowania budżetu. Wydaje ja MF).
Materiały do projektu ustawy budżetowej są opracowywane i przedstawiane MF przez dysponentów poszczególnych części budżetu. Niekiedy ministrowie wskazują ile jest im potrzebnych środków, ale nie oceniają właściwie skąd te środki pozyskać. MF ma sprowadzić do właściwej proporcji i zharmonizować te roszczenia. Są to rokowania budżetowe.
MF przedstawia ten projekt RM. RM uchwala projekt ustawy, ma ona prawo i obowiązek przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej. Do projektu budżetu dołącza się uzasadnienie, które zawiera:
główne cele polityki gospodarczej
założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata dotyczące prognozy w zakresie PKB.
Przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok poprzedzający rok budżetowy
Omówienie poszczególnych elementów projektu
Omówienie przewidywanego salda
Omówienie relacji z UE
Informacje o składanych przez skarb państwa poręczeniach, gwarancjach
Kierunki prywatyzacji skarbu państwa
RM przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej.
Art. 126 - UOFP - „1. W przypadku gdy Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym, przepis art. 122 stosuje się odpowiednio.
2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej.
3. W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym”.
Przeprowadza się trzy czytania:
Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. MF (najczęściej) wygłasza expose budżetowe. Expose to uzasadnienie i objaśnienia kształtu ustawy budżetowej. Zabierają głos przedstawiciele klubów poselskich. Mówią co myślą o projekcie. Projekt zostaje skierowany do Komisji. Komisja finansów publicznych zajmuje się projektem w całości. Poszczególnymi częściami zajmują się inne Komisje. KFP zamawia szereg opinii. Następnie są debaty. Wyznaczony jest poseł sprawozdawca ( najczęściej przewodniczący Komisji), który gromadzi uwagi poszczególnych Komisji. Na drugim czytaniu poseł ten wygłasza sprawozdanie. Jeżeli są na nim przedstawione poprawki i wnioski projekt powraca do Komisji. Jeżeli nie ma poprawek od razu przeprowadza się trzecie czytanie. Trzecie czytanie obejmuje ewentualne przedstawienie sprawozdania po pracach Komisji, lub podsumowanie drugiego czytania i głosowanie.
WYKŁAD XI:
Ustawa budżetowa trafia pod obrady senatu. Senat może ustalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od przekazania jej przez Sejm. Komisje senackie przekazują swoje opinie Komisji Gospodarki Narodowej. Dalsze losy zależą od tego czy Senat uchwalił przyjęcie ustawy bez poprawek, czy przyjął poprawki. Prezydent w ciągu siedmiu dni podpisuje ustawę budżetową, a przedkłada mu ją Marszałek Sejmu. Zostaje ona ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia ustawy Sejmowi nie zostanie ona przedłożona do podpisu prezydentowi, prezydent może w ciągu 14 dni zażądać rozwiązania Sejmu.
Art. 99 -UOFP - „1. Ustawa budżetowa:
1) określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków budżetu państwa;
2) ustala:
a) deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia,
b) limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych,
c) przychody i rozchody budżetu państwa,
d) rozchody obejmujące prefinansowanie zadań przewidzianych do finansowania ze środków Unii Europejskiej,
e) dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej, zadań inspekcji i straży oraz innych zadań zleconych odrębnymi ustawami,
f) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych.
2. Ustawa budżetowa zawiera także:
1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych;
2) plany finansowe państwowych funduszy celowych;
3) plany finansowe jednostek podsektora rządowego, o których mowa w art. 120 ust. 2;
4) wykaz programów wieloletnich;
5) wykaz inwestycji wieloletnich;
6) wykaz wydatków budżetu państwa na współfinansowanie programów i projektów, realizowanych z udziałem środków o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 2-4;
7) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty dotacji;
8) wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju oraz wykaz wieloletnich limitów wydatków w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju;
9) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 i ust. 3 pkt 1 i 4, w podziale na poszczególne okresy realizacji;
10) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 2, w podziale na poszczególne okresy realizacji i źródła pochodzenia środków na ich realizację; w odniesieniu do programów zestawienie sporządza się według kategorii interwencji funduszy strukturalnych.
3. Ustawa budżetowa może ustalać plany finansowe innych jednostek podsektora rządowego.
Dochody budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej według źródeł dochodów oraz części i działów klasyfikacji budżetowej.
Szczegółowość ustawy budżetowej nie jest pełna. . palny finansowe gospodarstw pomocniczych, państwowych zakładów budżetowych i ośrodków specjalnych, zostały włączone do ustawy budżetowej i ujmuje się je w podziale na części budżetowe i rodzaje działalności, z wyodrębnieniem stanu początkowego i końcowego środków obrotowych, przychodów własnych, dotacji z budżetu państwa, wydatków na wynagrodzenia i składek naliczanych od wynagrodzeń, wydatków majątkowych oraz wpłat do budżetu.
Ponad to w budżecie mogą być tworzone rezerwy celowe. Mogą być one tworzone na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w momencie opracowania budżetu oraz w określonych przypadkach. Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu.
Kompetencje zakresie podziału rezerw celowych ma MF.
Rezerwa budżetowa - kwota przeznaczona na wydatki w chwili ustalenia budżetu nie zadysponowana. Może trafić na różne cele. W dużej mierze są to wydatki nieprzewidziane. Nie jest to duża kwota. Ogromną kwotą SA natomiast rezerwy celowe.
C.D. UCHWALANIA USTAWY BUDŻETOWEJ:
W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części urzędowej przedstawiają MF szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetowej tzw. Układu wykonawczego. Układ wykonawczy opracowuje się dzieląc go na działy, rozdziały i paragrafy. Dysponenci przekazują podległym sobie jednostkom odpowiednie informacje o kwotach wydatków i dochodów aby te jednostki mogły sporządzić swoje plany finansowe zgodne z ustawa budżetowa.
Maja one dwie formy:
Układów wykonawczych - część budżetu opracowana w podziale na działy, rozdziały i paragrafy
Opracowanie planów finansowych.
Może się zdarzyć, że przygotowanie projektu ustawy budżetowej okaże się niemożliwe. Mogą to być przyczyny gospodarcze ( wahania koniunktury, niepewność gospodarcza) lub polityczne.
Konstytucja przewiduje, że w wyjątkowych sytuacjach, w okresie krótszym niż rok, budżet może określić ustawa o prowizorium budżetowym.
Art. 219 ust. 3 - Konstytucji - „W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym”.
Ustawa o prowizorium budżetowym zawiera budżet prowizoryczny. Wtedy RM opracowuje projekt ustawy o prowizorium budżetowym. Musi on być przedłożony Sejmowi w okresie nie później niż 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium. Budżet prowizoryczny powinien być zastąpiony ustawą właściwa.
Z ustawy o finansach publicznych wynika, ze do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy właściwe dla ustawy budżetowej.
Nierzadko zdarza się, że ustawa budżetowa oraz ustawa o prowizorium budżetowym nie będzie uchwalona przed rozpoczęciem roku budżetowego.
Art. 219 ust. 4 - Konstytucji „Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy”.
Art. 127 ust. 1 - UOFP - „W przypadku gdy ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy:
1) podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi odpowiedni projekt ustawy, o którym mowa w art. 122 lub 126;
2) obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy”.
WYKONYWANIE USTAWY BUDŻETOWEJ:
Wykonywanie ustawy budżetowej jest to wykonywanie budżetu, bo budżet jest elementem ustawy budżetowej. Wykonywanie budżetu to gromadzenie dochodów, wykonywanie wydatków, przychodów i rozchodów. Wykonywanie budżetu będzie uruchomieniem strumieni pieniężnych, które trafiają do budżetu i z niego wypływają. Odgrywa to istotna rolę w procesach wykonywania budżetu.
Wyróżniamy 3 podmioty wykonujące budżet:
RM - kieruje wykonywaniem budżetu państwa. W tym celu ma przewidziane przepisami środki prawne. Może wydawać w drodze rozporządzenia wytyczne określając organy adm. uprawnione do wykonywania określonych wydatków w szczegółowy sposób. Kieruje wykonywaniem budżetu.
MF - sprawuje kontrolę nad realizacja dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów.
dysponenci części budżetowej - sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek, nad wykonywaniem dotacji, nad realizacja zadań. Kontrolują nadzorują prawidłowości i terminowość przewidzianych dochodów i prawidłowość wykonywanych zadań.
MF wraz z dysponentami układa harmonogramy, które obejmują prognozę dochodów budżetu w poszczególnych miesiącach roku.
Rezerwą ogólna dysponuje RM. Może ona upoważnić Prezesa RM i MF do dysponowania rezerwa ogólna do wysokości określonych kwot.
Podziału rezerw celowych dokonuje co do zasady MF w porozumieniu z innymi ministrami i innymi dysponentami części budżetowej nie później niż do 15 października. Podziału rezerw celowych dokonuje RM. Rezerwy te pozostają w dyspozycji wojewodów, bowiem części budżetu, w których są oni dysponentami rezerwa może być kwota 1% przewidzianych wydatków. O podziale tych rezerw wojewodowie musza powiadomić MF.
WYKŁAD XII:
PRZYCZYNY ZMIANY BUDŻETU:
zmiany globalne na które państwo nie ma wpływu
niektóre zjawiska ekonomiczne, zależne od działań ludzkich
następstwa działań człowieka i zależne od tych działań zmiany organizacyjne
kto i w jakim zakresie ma prawo do dokonywania tych zmian?:
ustawa o budżecie należy do systemu prawa, jest aktem prawnym i powinny nim rządzić ogólne reguły zmian, tzn. dokonywać tego może organ, który akt ten ustanowił.
Ustawa budżetowa jest ustawą szczególną. Zjawiska, które wpływają na jej wykonywanie są tak rozlegle, że często dochodzi do sytuacji, że należy reagować szybko aby być skutecznym. W większym czy w mniejszym zakresie ustawa budżetowa w toku zmian powinna być dokonywana przez organ wykonawczy, a zmian tych należy dokonywać szybko. W Polsce zmian dokonuje Parlament.
Art. 221 - Konstytucji - „Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów”.
Art. 148 ust. 1- UOFP - „Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków, z zastrzeżeniem ust. 4, w ramach danej części i działu budżetu państwa”.
Art. 139 ust. 1 - UOFP - Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel. Odpowiednia zmiana planu wydatków powinna na-stąpić w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji wydatków lub z rezerw celowych”.
Nie stosuje się do tych przeniesień ograniczeń.
Art. 138 ust. 1 - UOFP - „ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów”.
Art. 154 - UOFP - „1. W przypadku stwierdzenia:
1) niegospodarności w określonych jednostkach;
2) opóźnień w realizacji zadań;
3) nadmiaru posiadanych środków;
4) naruszenia zasad gospodarki finansowej, o których mowa w art. 138
- może być podjęta decyzja o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych.
2. Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków.
3. Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków, w przypadkach określonych w ust.1, podejmują”.
Art. 157 ust. 3 - UOFP - „Nie później niż do dnia 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może ustalić, w drodze rozporządzenia, po uzyskaniu w tej sprawie opinii komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu:
1) wykaz wydatków, do których nie stosuje się przepisu ust. 1;
2) plan finansowy wydatków, do których nie stosuje się przepisu ust. 1, w szczegółowości określonej w art. 100 ust. 2;
3) plan finansowy wydatków, o których mowa w ust. 2;
4) ostateczne terminy dokonania wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego”.
Wykonywanie budżetu państwa wymaga odpowiedniej obsługi bankowej. Muszą być wprowadzone odpowiednie rachunki bankowe:
Art. 160 - UOFP - „1. Dla obsługi budżetu państwa są prowadzone następujące rachunki bankowe:
1) centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z wyodrębnieniem rachunków dochodów i wydatków budżetu państwa oraz rachunków środków do sfinansowania pożyczkowych potrzeb budżetu państwa;
2) rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, z wyodrębnieniem rachunków dochodów i wydatków;
3) rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe, dla gromadzenia dochodów budżetu państwa, z wyodrębnieniem rachunków dla niektórych rodzajów dochodów;
4) rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, o ile przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej;
5) rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek bu-dżetowych;
6) rachunki pomocnicze;
7) rachunki bieżące jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczy-pospolitej Polskiej.
2. Obsługę bankową budżetu państwa w zakresie rachunków bankowych wymienionych w ust. 1 pkt 1-6 prowadzi Narodowy Bank Polski lub Bank Gospodarstwa Krajowego, z zastrzeżeniem ust. 3-5.
3. Wyboru podmiotu prowadzącego obsługę rachunków, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, dokonuje Minister Finansów, uwzględniając niezbędne warunki techniczne i organizacyjne, które powinny być spełnione przez ten podmiot, kwalifikacje zawodowe pracowników, jak również wpływ na stan finansów publicznych w związku z podjęciem i prowadzeniem obsługi tych rachunków.
4. Bank Gospodarstwa Krajowego może podjąć obsługę rachunków, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, nie wcześniej niż z dniem przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską waluty euro.
5. Obsługę bankową budżetu państwa w zakresie rachunków wymienionych w ust. 1 pkt 5 i 6 oraz rachunków państwowych osób prawnych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 12, może prowadzić Narodowy Bank Polski, Bank Gospodarstwa Krajowego lub inny bank. Wyboru banku innego niż Narodowy Bank Polski lub Bank Gospodarstwa Krajowego dla obsługi tych rachunków dokonuje się w trybie przepisów o zamówieniach publicznych”.
WYKŁAD XIII:
Art. 161 ust. 2 - UOFP - „Wydatki budżetu państwa są dokonywane przez dysponentów środków budżetowych z ich rachunków bieżących wydatków ze środków otrzymanych bezpośrednio lub poprzez rachunek bieżący wydatków dysponenta nadrzędnego, z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa”.
Kategorie dysponentów ( stopnie):
dysponenci główni (pierwszego stopnia) - dysponenci części budżetu państwa np. MF
dysponenci drugiego stopnia - taki, który sam dysponuje środkami od dysponenta pierwszego stopnia i ma prawo je albo wydać albo przekazać dysponentowi trzeciego stopnia.
dysponenci trzeciego stopnia - taki, który swoje środki otrzymał od dysponenta drugiego stopnia albo pierwszego i nie może ich nikomu już przekazać.
Uruchamianie środków na wydatki budżetowe odbywa się w drodze przekazywania środków pieniężnych na rachunki bieżące wydatków państwowych jednostek budżetowych.
MF przekazuje z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa środki budżetowe przeznaczone na wydatki i rachunki bieżących wydatków dysponentów głównych zgodnie z harmonogramem.
Dysponenci główni i dysponenci drugiego stopnia z otrzymywanych środków pokrywają wydatki i przekazują cześć pieniędzy dysponentowi podległemu im czyli trzeciego stopnia.
Wykonywanie budżetu podlega kontroli sejmowej, ta kontrola jest wykonywana już w trakcie trwania roku budżetowego.
Art. 159 - UOFP - „Minister Finansów przedstawia komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze w terminie do dnia 10 września tego roku”.
Art. 226 ust. 1 - Konstytucji - „Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa”.
Art.. 158 ust. 2 i ust. 3 i 4 - UOFP- ( rozwinięcie art. 226 Konstytucji) -
„ 2. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 31 maja roku następującego po upływie roku budżetowego, roczne sprawozdanie z wykonania budżetu państwa wraz ze:
1) sprawozdaniem o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami;
2) zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
3) ocenę realizacji założeń makroekonomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.
3. Sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej powinno zawierać:
1) dochody, wydatki oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych;
2) dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa, sporządzone według szczegółowości i układu ustawy budżetowej;
3) przychody i wydatki państwowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych oraz państwowych funduszy celowych;
4) omówienie wykonania budżetu państwa, z uwzględnieniem różnic między budżetem uchwalonym a wykonanym;
5) informację o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku budżetowego;
6) omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej oraz środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, z uwzględnieniem różnic między wielkościami uchwalonymi a wykonanymi;
7) informację o wykorzystaniu środków funduszy motywacyjnych z wyodrębnieniem po-szczególnych funduszy;
8) zestawienie dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych oraz wydatków nimi sfinansowanych.
4. Zbiorcza informacja o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego powinna zawierać odrębnie dla każdego stopnia jednostki samorządu terytorialnego:
1) zestawienie dochodów według ważniejszych źródeł;
2) zestawienie wydatków według działów;
3) zestawienie wydatków według ważniejszych rodzajów wydatków;
4) zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz funduszy celowych;
5) omówienie wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego”.
Art. 226 ust. 2 - Konstytucji - „Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium”.
WYKŁAD XIV:
BUDŻETY LOKALNE:
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Jednostki samorządu terytorialnego (JST) maja osobowość prawna, przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe.
Zadania publ. Służące zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez JST, jako zadania własne.
Art. 167 - Konstytucji - „1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.
3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie.
4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych”.
W państwach unitarnych mamy szczebel ogólnopaństwowy i poniżej samorząd terytorialny. Jeżeli analizuje się zadania i kompetencje poszczególnych mówi się o strukturach centralnych albo zdecentralizowanych.
Gospodarka finansowa JST:
przyznawania środków JST jest kilka sposobów na świecie:
samorządowi terytorialnemu przyznaje się kompetencje Dos stanowienia o dochodach. Taki sposób występuje jedynie w ograniczonym zakresie w danych państwach.
Państwo przyznaje samorządowi terytorialnemu na stałe bezterminowo pewne środki, dochody np. pewne podatki
Jest jedno źródło dochodów i może przybierać ono różne formy: np. Polsce podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych
Transfery z budżetu państwa do budżetów lokalnych, bywają one nazywane subwencjami, dotacjami itp. Mogą mieć bardzo różny charakter prawny, uznaniowy lub oparty na różnych kryteriach.
rozwiązania w Polsce:
dochody własne
subwencje ogólne
dotacje celowe z budżetu państwa
źródła dochodów własnych gmin:
wpływy z podatków:
od nieruchomości
rolnego
leśnego
od środków transportu
od posiadania psów
od spadków i darowizn
od czynności cywilno-porawnuych
karta podatkowa → która jest zryczałtowana formą poboru podatków dochodowych od osób fizycznych.
Opłaty :
Skarbowe
Targowe
Majątkowe
Inne
dochody oczekiwane przez gminne jednostki budżetowe:
dochody z majątku gminy
spadki, zapisy, darowizny
dochody z kar pieniężnych i grzywien
odsetki od pożyczek indywidualnych zaciąganych przez gminę
odsetki od środków finansowych gromadzonych na kontach bankowych'
inne
ŻRÓDŁA DOCHODÓW POWIATU:
Powiat nie ma podatków swoich. Większość z tych dochodów pokrywa z dochodami gminy.
ŻRÓDŁA DOCHODÓW WOJEWÓDZTWA:
Województwo nie ma jednego swojego podatku. Większości dochodów pokrywa z dochodami gminy.
SUBWENCJE:
przemieszczaniu środków subwencji ogolnej decydują organy stanowiące samorządu terytorialnego, czyli ten kto je otrzymuje. Subwencje ogolne składaja się z :
dla gmin;
wyrównawczej
równoważącej
oświatowej
dla powiatu:
wyrównawczej
równoważącej
oświatowej
województwa:
wyrównawczej
równoważącej
oświatowej
DOTACJE:
Dotacje celowe, które są przeznaczone z budżetu państwa, o ich przeznaczeniu decyduje en kto tę dotację przyznał.
WYKLAD XV:
Ordynacja podatkowa:
obowiązek podatkowy
zobowiązanie podatkowe
podmioty stosunków podatkowo-prawnych
powstanie zobowiązań podatkowych
Opracowywanie i uchwalanie budżetu jednostek samorządu terytorialnego
Procedura budżetowa to całokształt prawnie określonych zasad postępowania odnoszących się do:
- przygotowywania projektu
- uchwalania budżetu
- wykonywania budżetu
- kontroli tego procesu
Procedura budżetowa zawiera 4 podstawowe fazy.
Podstawę opracowania projektu budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowią m.in.:
1) materiały planistyczne, w tym plany badań rzeczowych przekazanych przez podległe jednostki organizacyjne w zakresie:
2) założenia polityki celowej w stosunku do cen usług komunalnych
3) przyjęte założenia polityki podatkowej w przedmiocie podatków i opłat lokalnych
4) informacje przekazane przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych o rocznych kwotach poszczególnych części subwencji ogólnej oraz planowanej na dany rok kwocie dochodów z tytułu udziałów we wpływach z podatku dochodowego
5) informacje dysponentów części budżetowych o kwotach dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej.
Na etapie tworzenia projektu budżetu muszą być przestrzegane odpowiednie zasady, a zwłaszcza:
- zasada jedności
- powszechności
- jedności materialnej budżetu
- szczegółowości budżetu
Nie przestrzeganie tych zasad uniemożliwia skonstruowanie planu finansowego odpowiadającego wymogom ustawowym
Wszelkie prace związane z opracowaniem projektu budżetu są prowadzone przez skarbnika służb finansowych jednostki samorządu terytorialnego. Jednakże o ostatecznym kształcie budżetu decyduje zarząd, do którego wyłącznej kompetencji należy, zgodnie z art. 179 UOFP:
- przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami
- prognozę długu na koniec roku budżetowego i lata następne
- informację o stanie mienia komunalnego
Objaśnienia do projektu uchwały budżetowej powinny być opracowane w taki sposób, aby zwiększając czytelność projektu budżetu służyły pełnemu zrozumieniu jego treści zarówno przez radnych, jak i członków wspólnoty terytorialnej.
Informacje o stanie mienia komunalnego jest obligatoryjnym materiałem związanym z projektem uchwały budżetowej. Zawartość tej informacji w świetle art. 180 Ustawy o Finansach Publicznych (UOFP) stanowią dane dotyczące przysługującym jednostkom samorządu terytorialnego praw własności i innych praw majątkowych, w tym w szczególności ograniczonych praw rzeczowych, użytkowania wieczystego, udziału w spółkach i akcjach, wierzytelności, posiadania i o dochodzie z posiadania tych praw.
Informacja taka powinna uwzględniać dane o zmianie w stanie mienia komunalnego, w stosunku do poprzedniej informacji oraz o innych zdarzeniach mających wpływ na stan tego mienia.
Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami i prognozą łącznej kwoty długu i informację o stanie mienia komunalnego zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia:
1) regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania
2) organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego najpóźniej do dnia 15.11 roku poprzedzającego rok budżetowy
Uchwalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego
Uchwalanie budżetu należy do wyłącznej właściwości organu stanowiącego jednostkę samorządu terytorialnego.
Budżet powinien być uchwalony zgodnie z zasadą uprzedniości do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. Zasada uprzedniości nie ma jednak charakteru bezwzględnie wiążącego, gdyż pracodawca dopuszcza, w szczególnie uzasadnionych przypadkach podjęcie uchwały budżetowej w trakcie roku budżetowego, nie później jednak niż do 31.03.
Do czasu uchwalenia budżetu podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnemu przez zarząd.
W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej, w terminie do dnia 31.03 roku budżetowego Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO) w terminie do dnia 30.04 ustala budżet jednostek samorządu terytorialnego (JST) w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych.
Ustalanie budżetu przez RIO następuje w formie uchwały kolegium na podstawie projektu budżetu opracowanego i przedłożonego przez zarząd.
Ustalenie budżetu jest najdalej idącym środkiem nadzorczym w jaki została wyposażona RIO. Uchwała kolegium ustalająca stanowi podstawę gospodarki finansowej w zakresie wynikającym z przepisów ustawy o finansach publicznych wchodzi w miejsce uchwały budżetowej organu stanowiącego. Przedstawiony przez zarząd projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami , informacje o stanie mienia komunalnego i innymi materiałami komunalnymi jest rozpatrywany i opiniowany przez poszczególne komisje organu stanowiącego JST, których prace koordynuje Komisja Właściwa do spraw Budżetu jako wiodąca w tym zakresie.
Szczególną rolę w procesie uchwalania budżetu ma do spełnienia komisja rewizyjna, z racji jej funkcji opiniodawczo-kontrolnej.
Opinie oraz ewentualne wnioski poszczególnych komisji są kierowane do komisji właściwej do spraw budżetu, która ostatecznie formułuje opinię o przedłożonym projekcie uchwały budżetowej.
Zgodnie z przepisem artykułu 12 ustęp 3 ptk. 1 UOFP debata nad projektem uchwały budżetowej jest jawna. Na sesji budżetowej przewodniczący organu stanowiącego odczytuje projekt uchwały budżetowej, referuje wyniki prac poszczególnych komisji i odczytuje opinię komisji właściwej do spraw budżetu, a także opinie RIO o projekcie uchwały budżetowej. Propozycja ostatecznego kształtu budżetu jest przedmiotem oceny radnych. Ocena ta przesądza o przyjęciu uchwały budżetowej lub jej odrzuceniu. Ustawa budżetowa zapada zwykłą większością głosów w obecności conajmniej połowy składu Rady Gminy. W przypadku powiatu lub województwa połowy ustawowego składu Rady Powiatu lub Sejmiku Województwa w głosowaniu jawnym.
WYKŁAD XVI:
Temat: Deficyt budżetowy, dług publiczny oraz procedury oszczędnościowe i sanacyjne ograniczające ten dług
1) Jeżeli chodzi o budżet UE to musi być on zrównoważony natomiast państwa członkowskie powinny unikać nadmiernego deficytu >3% PKB.
Nadmierny dług publiczny >60% PKB
Problematyka budżetu i nadmiernego długu publicznego a odstępowanie od zasady równowagi budżetowej.
2) W Polsce:
Obecnie obowiązujące przepisy dopuszczają możliwość uchwalenia budżetu, którego planowane wydatki będą większe niż planowane dochody.
Normatywne pojęcie deficytu budżetowego zostało określone w art. 98 ust 1 UOFP jeśli chodzi o deficyt budżetowy państwa i art 168 ust 1 UOFP, jeśli chodzi o deficyt budżetowy jednostki samorządu terytorialnego.
Zgodna z powoływanymi przepisami ujemna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu stanowi deficyt budżetowy. Normatywne pojęcie deficytu odnosi się zatem do określonego roku budżetowego. Należy w tym miejscu podkreślić, że dług publiczny to zbiorowa kategoria odnosząca się łącznego finansowania wszelkich zobowiązań z tytułów wymienionych w art. 11 us 1 UOFP, które zostały skumulowane w poprzednich okresach. Dług jest więc efektem narastających zobowiązań finansowych z poprzednich przedziałów czasowych.
Konstytucja w art 216 ust. 5 przyjęła częściowo rozwiązania z art 104 Traktatu UE stanowiąc, że dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości PKB w danym roku budżetowym. Brak jest ograniczenia wielkości deficytu budżetowego poprzez odwołanie go do PKB.
Termin potrzeb pożyczkowych oznacza szczególne środki finansowe do pokrycia deficytu.
Przez państwowy dług publiczny rozumie się wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustalaną po wyeliminowaniu ujemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
a) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne
b) zaciągniętych kredytów i pożyczek
c) przyjętych depozytów
c) wymaganych zobowiązań wynikających z odrębnych aktów oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych.
Minister finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania ustawy stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości PKB.
Minister finansów zobowiązany został w UOFP do opracowania trzyletniej strategii zarządzania długiem publicznym. Dokument ten przedstawia do zatwierdzenia RM, ta zaś po zatwierdzeniu przedstawia go Sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej.
Źródła pokrycia deficytu zostały określone w UOFP. Prawodawca ujął je w zamkniętym katalogu. W przypadku deficytu budżetu państwa środki te mogą pochodzić wyłącznie z:
1) ze sprzedaży Skarbowych Papierów Wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym
2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych
3) pożyczek
4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
5) nadwyżki budżetu państwa
Deficyt z budżetu państwa nie może być pokrywany ze środków zaciąganych w NBP
Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być sfinansowany przychodami pochodzącymi:
1) ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego
2) kredytów i pożyczek
3) prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego
4) nadwyżki budżetu J.S.T.
5) wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym banków jednostek samorządu terytorialnego
Procedury ostrożnościowe i sanacyjne:
UOFP tak jak Konstytucja ogranicza jedynie wielkość długu publicznego. Przekroczenie granicy długu publicznego w stosunku do PKB mają zapobiec specjalne powołane ustawą procedury ostrożnościowe i sanacyjne. Uruchomienie procedur następuje w sytuacji gdy dług publiczny przekroczy kolejno 50%, 55%, i 60% w stosunku do PKB.
W razie przekroczenia 50% RM uchwala projekt ustawy budżetowej w której stosunek deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może przekroczyć analogicznego stosunku z bieżącego roku budżetowego. Stosunek ten stanowi granicę pomiędzy deficytem a dochodami budżetowymi poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego.
Jeśli przekroczona zostanie wielkość 55% PKB RM uchwala ustawę budżetową w której zaplanowany deficyt nie może przekroczyć poziomu zapewniającego, że przewidziany na koniec danego roku budżetowego stosunek długu Skarbu Państwa do PKB będzie niższy od stosunku tychże wielkości ostatnio przez ministra finansów.
Z kolei górna granica dopuszczalnego deficytu bankowego JST zakres obniżony.
Jednocześnie ustawa nakłada na rząd obowiązek przedstawienia sejmowi programu sanacyjnego mającego na celu zmniejszenie niekorzystnej relacji.
Trzecią ostatnio procedurę wszczyna przekroczenie stosunku długu publicznego do PKB>60%.
xXx
BUDŻET
JB
BUDŻET
JB
BUDŻET
ZB
1