1. Sądowy wymiar sprawiedliwości. Ustrój wymiaru sprawiedliwości. Sądownictwo powszechne. Organizacja, kompetencje i zasady funkcjonowania sądów powszechnych.

Ustawami które normują ustrój wymiaru sprawiedliwości w Polsce są:

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.

Prawo o ustroju sądów powszechnych z 21 lipca 2001 r.

Prawo o ustroju sądów wojskowych z 21 sierpnia 1997 r.

Prawo o ustroju sądów administracyjnych z 25 lipca 2002 r.

Ustawa o Trybunale Stanu z 26 marca 1982 r.

Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1 sierpnia 1997 r.

Podział sądów powszechnych:

1. Rejonowe (dla 1 lub więcej gmin)

2. Okręgowe ( 2 lub więcej sądów rejonowych)

3. Apelacyjne (2 lub więcej sądów okręgowych)

Każdy sąd posiada swoją właściwość czyli kompetencje do orzekania:

a)miejscowa- właściwy obszar, terytorium działania sądu.

b)rzeczowa- zakres prowadzonych przez sąd spraw

c)funkcjonalna- czynności które dokonują poszczególne sądy.

Czyli kompetencją sądu jest właściwość orzekania na danym obszarze, w danym zakresie spraw, we właściwej sobie instancji.

Do kompetencji sądów można również zaliczyć niektóre spośród realizowanych przez nie zadań:

1. przedstawianie krajowej radzie sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów.

2. Wybieranie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzań ogólnych sędziów.

3. Wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu

4. Ustalenie i wybieranie członków kolegium sądu

Wydziały w sądach powszechnych:

I) Rejonowy

1.Cywilny

2.Karny

3.Rodzinny

4.Pracy (i Ubezpieczeń Społecznych**)

5.Ksiąg Wieczystych

6.Gospodarczy**

+ Sąd Grodzki (jako wydział sądu

rejonowego)

II) Okręgowy

1. Cywilny

2. Karny

3. Penitencjarny

4. Pracy*

5. Ubezpieczeń Społecznych*

6. Gospodarczy

III) Apelacyjny

1. Cywilny

2. Karny

3. Pracy

Organy sądów

1.Sąd Rejonowy:

 prezes sądu

 kierownik

(w razie powołania)

2.Sąd okręgowy:

 prezes sądu

 kolegium sądu

 dyrektor

2.Sąd Apelacyjny

 prezes sądu

 kolegium sądu

 dyrektor

Dokładny opis, poszczególnych organów sądu powinniście mieć w notatkach.

2. Krajowa Rada Sądownictwa i jej miejsce w trójpodziale władz. Skład i kompetencje.

KRS nie ma jednoznacznie określonego miejsca w trójpodziale władz. Wg jednego z poglądów jest to organ administracji państwowej, wg drugiego jest to organ kolegialny o szczególnym charakterze, w skład, którego wchodzą wszystkie trzy władze, wg jeszcze innego jest to organ o charakterze mieszanym.

Skład KRS (przedstawiciele trzech władz- ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej):

1. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Minister Sprawiedliwości, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołane przez Prezydenta RP,

2. 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

3. 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

Kadencja wybranych członków KRS trwa 4 lata( art. 187 Konstytucji)

Kompetencje:

1. podejmowanie uchwał w sprawie wystąpienia do TK o zbadanie zgodności z konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności i niezawisłości sądów,

2. rozpatrywanie i ocenianie kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych i wojskowych,

3. przedstawienie Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Administracyjnym, powszechnych i wojskowych,

4. rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który ukończył 65 rok życia,

5. rozpatrywanie wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie,

6. wybieranie rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,

7. wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego,

8. uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i czuwanie nad ich przestrzeganiem,

9. wypowiadanie się o stanie kadry sędziowskiej,

10. ustalanie kryteriów oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie przeprowadzanej przez prezesów sądów okręgowych i apelacyjnych,

11. opiniowanie projektów aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń sędziowskich oraz przedstawienie wniosków w tym zakresie,

12. opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów,

13. opiniowanie programów szkolenia aplikantów sądowych, zakresu i sposobu prowadzenia egzaminów sędziowskich i ustalanie ich wyników,

14)opiniowanie zasad oceny pracy asesorów sądowych,

15)wyrażanie stanowiska w sprawach dotyczących sądów i sędziów, wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta RP oraz inne organy władzy publicznej i organy samorządu sędziowskiego,

16) czuwanie nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej przez sędziów.

3. Minister sprawiedliwości i jego rola w systemie władzy sądowniczej.
Minister Sprawiedliwości pełni zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów. Działalność administracyjna ma na celu zapewnienie sądom warunków do wykonywania działań przedstawionych w Art.1 par 2 i 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych (wpiszcie w google, jest w pdf). Chodzi tu tak o środki materialne (a także np.:uposażenia, warunki mieszkaniowe, urlopy zdrowotne sędziów) jak i zapewnienie niezależności sądów powszechnych od sądów innych kategorii (wojskowe, administracyjne), a także ogólnej niezależności od innych organów.

Zgodnie z art. 13 par. 3 tej samej ustawy minister sprawiedliwości tworzy i znosi sądy grodzkie w drodze rozporządzenia. Określa w nim siedzibę sądu, zakres spraw powierzonych do rozpatrzenia, oraz właściwość w granicach obszaru sądu właściwości sądu rejonowego.

Minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia: tworzy i znosi sądy oraz ustala ich siedziby, może przekazywać właściwości rozpatrywania spraw z jednego sądu do innego (Prawo o usp. Art. 20). A także może przekazywać ze względów ekonomicznych prowadzenie rejestrów sądowych z sądu jednego do innego. A także prowadzenie Krajowego Rejestru Sądowego jednemu z sądów rejonowych.

Minister powołuje prezesa sądu apelacyjnego spośród sędziów po zasięgnięciu opinii pozostałych sędziów. A także wiceprezesa na wniosek prezesa.

Minister sprawiedliwości powołuje prezesa sądu okręgowego spośród sędziów sądu okręgowego po zasięgnięciu opinii sędziów.

Podobnie powołuje sędziów sądu rejonowego.

W razie złożenia rezygnacji Minister odwołuje sędziego, który rezygnacje ze stanowiska prezesa składa. Minister sprawiedliwość ma także uprawnienie do przeniesienia sędziego w stan spoczynku. Do niego tego kieruje się wnioski o zbadanie niezdolności sędziego do pełnienia stanowiska.

Minister sprawiedliwości określa liczbę wolnych stanowisk dla sądów w Polsce, ogłasza je w Monitorze Polskim.

Minister nadzoruje proces powoływania sędziów, a także kieruje zapytania do organów ścigania o status prawny kandydata, jego niekaralność itp.

Minister sprawiedliwości zajmuje się także delegowaniem sędziów do pełnienia ich obowiązków, przeniesienia do innego sądu lub innego stanowiska sędziowskiego.

Minister sprawiedliwości określa w porozumieniu z Krajową Radą Sądownictwa zasady szkolenia sędziów.

Minister sprawiedliwości mianuje asesorów, może także powierzyć mu pełnienie pewnych czynności sędziowskich, na określony okres czasu w porozumieniu z kolegium rejonowym w sądzie rejonowym.

Sprawuje nadzór merytoryczny nad aplikacjami sędziowskimi. W drodze rozporządzenia określa warunki aplikacji, bycia aplikantem itp.

4. Miejsce i rola Sądu Najwyższego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Sąd Najwyższy zajmuje szczególne miejsce w wymiarze sprawiedliwości jest on bowiem naczelnym organem wymiaru sprawiedliwości, sprawującym nadzór judykacyjny, czyli nadzór nad działalnością sądów powszechnych i szczególnych w zakresie orzekania. Nadzór judykacyjny funkcjonuje jako nadzór instancyjny i pozainstancyjny.

UWAGA!

Sąd Najwyższy nie należy do sądów powszechnych, ani do sądów szczególnych!!!!!

Nadzór instancyjny polega na rozpoznawaniu środków odwoławczych od orzeczeń sądów niższej instancji.

Nadzór pozainstancyjny polega na podejmowaniu uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne.

Do zadań SN należy także;

1. sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez;

- zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,

- podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

- rozstrzyganie innych spraw podejmowanych w uchwałach

2) rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego,

3) rozpoznawanie protestów wyborczych w wyborach do PE

4) opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych na podstawie której orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe,

5)wykonywanie innych czynności określonych w ustawie

5. Ustrój i organizacja sądów wojskowych. Ich charakter i miejsce w wymiarze sprawiedliwości . Sądy garnizonowe i okręgowe sądy wojskowe. Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

Sądy wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych RP wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych oraz orzekają w innych sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami. Do kompetencji sądów wojskowych, jak podaje się w doktrynie, należą sprawy o przestępstwa popełnione przez:

1. żołnierzy w czynnej służbie wojskowej

2. pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych, jeżeli czyn pozostaje w związku z zatrudnieniem,

3. żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium RP oraz członków ich personelu cywilnego, o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych( chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej)

Sady wojskowe dzielą się na okręgowe i garnizonowe. Postępowanie w sprawach wojskowych nie jest dwuinstancyjne, bowiem sądem kasacyjnym jest SN- Izba Wojskowa.

Wojskowe sądy garnizonowe:

1. sądy orzekające w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu,

2. rozpoznają w zakresie swej właściwości środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydawanych w postępowaniu przygotowawczym

3. mają uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi rejonowemu

Sąd wojskowy okręgowy;

1. orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy posiadających stopień majora i wyższy, żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium RP oraz członków ich personelu cywilnego, o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych oraz w sprawach podlegających w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu okręgowego,

2. rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydawanych w pierwszej instancji w wojskowych sądach garnizonowych,

3. rozpoznaje sprawy przewidziane dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem garnizonowym,

4. ma uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi okręgowemu.

Sąd Najwyższy- Izba Wojskowa rozpoznaje;

1. środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydawanych w pierwszej instancji w wojskowym sądzie okręgowym,

2. kasacje,

3. sprawy przewidziane przez k.p.k. dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem okręgowym,

4. inne sprawy przekazane przez ustawę temu sądowi

Sądy wojskowe są tworzone przez MON w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości i po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Droga rozporządzenia. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów wojskowych w zakresie orzekania. Zwierzchni nadzór nad sądami wojskowymi w zakresie organizacji i działalności administracyjnej sprawuje MS. Zaś nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojsk. sprawuje MON.

6. Ustrój i organizacja sądów administracyjnych. Wojewódzkie Sądy Administracyjne. Naczelny Sąd Administracyjny i jego rola.

Kamil Miłkowski, Organy Ochrony Prawnej

I) Ustrój i organizacja sądów administracyjnych

Ustrój i organizację sądów administracyjnych reguluje ustawa z dnia 25 lipca 2002 roku

Prawo o ustroju sądów administracyjnych. Sprawa przed sądem administracyjnym jest

rozpatrywana w dwóch instancjach. Instancję pierwszą stanowią Wojewódzkie Sądy

Administracyjne, natomiast drugą instancją jest Naczelny Sąd Administracyjny.

Przedmiotem postanowień sądów administracyjnych jest kontrola działalności administracji

publicznej pod względem ich oceny zgodności z prawem. Natomiast rozstrzygnięcia sądowe

dotyczą spraw indywidualnych, odnoszących się do uchwał wydanych przez samorząd terytorialny

oraz decyzji pochodzących od terenowej administracji rządowej, które dotyczą sporów

kompetencyjnych między jej organami i organami samorządu terytorialnego.

Sądy administracyjne posiadają właściwość, którą obejmują określoną grupę spraw i które są

umieszczone poza systemem sądów powszechnych, ale do postępowania przed nimi stosuje się te

same co w sądach powszechnych zasady konstytucyjne. Sądy te orzekają o zgodności lub

niezgodności z prawem aktu lub czynności organu administracyjnego, czyli są sądami kasacyjnymi.

II) Wojewódzkie Sądy Administracyjne

Organizacja Wojewódzkich Sądów Administracyjnych opiera się na podziale terytorialnym

tj. sądy te tworzone są pojedynczo dla każdego województwa, które z kolei jest obszarem

właściwości WSA. Wyjątkiem jest tu utworzenie na mocy rozporządzenia Prezydenta RP z 16

grudnia 2005 roku, Wydziału Zamiejscowego WSA w Radomiu.

W skład WSA wchodzą prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi sądu oraz sędziowie. Liczbę

prezesów WSA określa prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Organami WSA są:

a) Prezes WSA, który jest jednoosobowym organem kierującym sądem, reprezentującym go

na zewnątrz oraz pełniącym czynności z zakresu administracji sądowej.

b) Zgromadzenie ogólne sędziów WSA, które jest kolegialnym organem samorządu

sędziowskiego.

c) Kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, które jest organem kolegialnym i

kadencyjnym.

III) Naczelny Sąd Administracyjny i jego rola

Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń Wojewódzkich

Sądów Administracyjnych, podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów, których

stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych, podejmuje uchwały

zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej

sprawie sądowo - administracyjnej, rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego

Sądu Administracyjnego na mocy odrębnych ustaw.

Naczelny Sąd Administracyjny ma siedzibę w Warszawie. W jego skład wchodzą: Prezes NSA,

wiceprezesi oraz sędziowie.

Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego, w myśl art. 31 ustawy - Prawo o ustroju sądów

administracyjnych, są:

a) Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, który kieruje pracami NSA, reprezentuje sąd

na zewnątrz oraz wykonuje czynności z zakresu administracji NSA. Ponadto prezes NSA

tworzy i znosi wydziały w Izbach, w Kancelarii Prezesa i w Biurze Orzecznictwa oraz

powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa i dyrektora

Biura Orzecznictwa. Wydaje zbiór urzędowy orzeczeń sądów administracyjnych. Prezes

NSA jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Prezydenta RP spośród dwóch

kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Kandydatów

na Prezesa NSA wybiera Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA spośród sędziów NSA,

którzy w głosowaniu tajnym uzyskali kolejno największą liczbę głosów. Wiceprezesi

NSA są zastępcami Prezesa NSA w zakresie przez niego określonym. Wiceprezesa NSA

powołuje i odwołuje Prezydent RP, na wniosek Prezesa NSA złożony za zgodą

Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.

b) Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zgromadzenie

Ogólne Sędziów NSA tworzą sędziowie NSA. Jego przewodniczącym jest Prezes NSA.

Zgromadzenie Ogólne rozpatruje informację Prezesa NSA o rocznej działalności tego

sądu, przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów,

wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa NSA, wyraża zgodę w sprawie powołania i

odwołania wiceprezesów NSA, ustala skład liczbowy Kolegium NSA oraz wybiera jego

członków i dokonuje zmian w jego składzie, rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone

przez Prezesa NSA lub zgłoszone przez sędziów NSA. Zgromadzenie jest zwoływane

przez Prezesa NSA co najmniej raz w roku. Uchwały Zgromadzenia Ogólnego zapadają

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby jego członków.

c) Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego ustala podział czynności w NSA i określa

szczegółowe zasady przydziału spraw poszczególnym sędziom, przedstawia

Zgromadzeniu Ogólnemu opinię o kandydatach na stanowiska sędziów, wyraża zgodę w

sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powoływania i odwoływania

przewodniczących wy działów, Szefa Kancelarii Prezesa NSA i dyrektora Biura

Orzecznictwa, rozpatruje sprawy przedstawiane Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów,

rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez Prezesa NSA lub z własnej inicjatywy.

Kadencja Kolegium NSA trwa trzy lata. Przewodniczącym Kolegium NSA jest Prezes

NSA. Uchwały Kolegium NSA zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co

najmniej połowy liczby jego członków.

W Naczelnym Sądzie Administracyjnym działa ponadto Kancelaria Prezesa NSA, Biuro

Orzecznictwa oraz Wydział Informacji Sądowej.

Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na izby - Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę

Ogólno administracyjną. W skład Izb wchodzą sędziowie Sądu, których przydziela do Izb Kolegium

Sądu na wniosek Prezesa NSA. Pracami każdej z Izb kieruje wiceprezes NSA wyznaczony do

pełnienia tej funkcji przez Prezesa NSA.

Do zakresu działania Kancelarii Prezesa NSA należy wykonywanie zadań związanych z

pełnieniem przez Prezesa NSA jego czynności (w sprawach finansowych, kadrowych i

administracyjno-gospodarczych).

Do zakresu działania Biura Orzecznictwa należy wykonywanie zadań związanych z

pełnieniem przez Prezesa NSA czynności nadzorczych dotyczących sprawności postępowania

sądowego oraz analizowania orzecznictwa sądów administracyjnych.

Wydział Informacji Sądowej wykonuje natomiast zadania w zakresie informowania stron i

osób zainteresowanych o właściwości sądów administracyjnych i stanie spraw załatwianych w

Sądzie oraz udostępniania do wglądu akt spraw, udostępniania informacji publicznej o działalności

Sądu, prowadzenia spraw petycji, skarg i wniosków, obsługi medialnej Sądu i Prezesa Sądu,

statystyki sądowej, administrowania systemami informatycznymi oraz prowadzenia biblioteki

sądowej. Przewodniczącego Wydziału Informacji Sądowej powołuje Prezes NSA spośród sędziów

NSA lub członków Biura Orzecznictwa. Przewodniczący WIS NSA jest zarazem rzecznikiem

prasowym NSA.

7.Sędziowie. Sędziowie sądów powszechnych, wojskowych, administracyjnych. Kryteria doboru kandydatów w poszczególnych sądach.

Sądy Administracyjne

Art. 6. § 1. Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto:

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 

2) jest nieskazitelnego charakteru, 

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, 

5) ukończył 35 lat życia, 

6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej, 

7)  pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej dwa lata. 

§ 2. Wymagania, o których mowa w § 1 pkt 7, nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych.

§ 3. W wyjątkowych przypadkach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, może powołać kandydata na stanowisko sędziego mimo krótszych, niż określone w § 1 pkt 7, okresów pozostawania na stanowiskach wymienionych w tym punkcie lub wykonywania zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.

§ 4. Osoby, o których mowa w § 2, mogą być zatrudnione na stanowisku sędziego również w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Art. 7. § 1. Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego może być powołany ten, kto spełnia wymagania określone w art. 6 § 1 pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz pozostawał co najmniej dziesięć lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo przynajmniej przez dziesięć lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Wymaganie ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który co najmniej przez trzy lata pozostawał na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego.

§ 2. Do powołania na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego stosuje się także przepisy art. 6 § 2-4.

Sądy powszechne

Art. 60. Krajowa Rada Sądownictwa rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów sądów powszechnych, w trybie określonym w odrębnej ustawie.

Art. 61. § 1. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto:

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,  

2) jest nieskazitelnego charakteru,  

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,  

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,  

5) ukończył 29 lat,  

6) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,  

7) pracował w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej trzy lata lub referendarza sądowego przez okres pięciu lat.  

§ 2. Wymagania określone w § 1 pkt 6 i 7 nie dotyczą tego, kto przed powołaniem:

1) zajmował stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub sądu wojskowego,  

2) zajmował stanowisko prokuratora,  

3) pracował w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,  

4) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza - co najmniej przez trzy lata, 

5)  zajmował stanowisko radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - co najmniej przez trzy lata. 

§ 3. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto spełnia wymagania określone w § 1 pkt 1-5, zajmował stanowisko asystenta sędziego lub referendarza sądowego co najmniej przez sześć lat i złożył egzamin sędziowski.

§ 4. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto zajmował jedno ze stanowisk określonych w § 1 pkt 7 oraz w § 2 i § 3 w okresie 3 lat przed powołaniem.

Art. 62. Profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk oraz w instytutach naukowo-badawczych i innych placówkach naukowych może być powołany na stanowisko sędziego sądu powszechnego, w niepełnym, nie mniejszym niż połowa, wymiarze czasu pracy.

Art. 63. § 1. Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany sędzia sądu rejonowego oraz sędzia wojskowego sądu garnizonowego, który posiada co najmniej czteroletni okres pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego lub sędziego wojskowego sądu garnizonowego lub na stanowisku prokuratora.

§ 1a.  Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany również prokurator, który posiada co najmniej czteroletni okres pracy na stanowisku prokuratora lub sędziego.

§ 2. Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany także ten, kto spełnia wymagania określone w art. 61 § 1 pkt 1-4, jeżeli:

1) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza - co najmniej przez sześć lat,  

1a)  zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - co najmniej przez sześć lat, 

2) pracował na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,  

3) zajmował stanowisko sędziego wojskowego sądu okręgowego.  

§ 3. Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany ten, kto wykonywał zawód lub zajmował stanowisko określone w § 2 w okresie 3 lat przed powołaniem.

Art. 63a. 

Art. 64. § 1. Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany sędzia sądu powszechnego i sądu wojskowego, który posiada co najmniej sześcioletni okres pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora, w tym co najmniej trzyletni okres pracy na stanowisku sędziego sądu okręgowego, sędziego wojskowego sądu okręgowego lub prokuratora prokuratury okręgowej.

§ 1a.  Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany również prokurator, który posiada co najmniej sześcioletni okres pracy na stanowisku prokuratora lub sędziego, w tym co najmniej trzyletni okres pracy na stanowisku prokuratora prokuratury okręgowej, prokuratora wojskowej prokuratury okręgowej, sędziego sądu okręgowego, sędziego wojskowego sądu okręgowego lub prokuratora prokuratury apelacyjnej, Prokuratury Krajowej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej lub prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

§ 2. Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany także ten, kto spełnia wymagania określone w art. 61 § 1 pkt 1-4, jeżeli:

1) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza co najmniej przez osiem lat,  

1a)  zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - co najmniej przez osiem lat, 

2) pracował na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych.  

§ 3. Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany ten, kto wykonywał zawód lub zajmował stanowisko określone w § 2 w okresie 3 lat przed powołaniem

Sądy wojskowe

Art. 22. § 1. Sędzią sądu wojskowego, zwanym dalej „sędzią”, może być oficer pełniący zawodową służbę stałą, który:

1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;  

2) jest nieskazitelnego charakteru; 

3)  ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;  

4) 

5) złożył egzamin sędziowski; 

6)  odbył co najmniej trzyletni staż na stanowisku asesora w sądzie wojskowym; 

7)  ukończył 29 lat. 

§ 2. Odbycie aplikacji w sądzie powszechnym lub w jednostce organizacyjnej prokuratury, złożenie egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego albo odbycie stażu na stanowisku asesora sądowego lub w jednostce organizacyjnej prokuratury jest równoznaczne ze spełnieniem wymagań określonych odpowiednio w § 1 pkt 4 -6.

§ 3. Wymagania określone w § 1 pkt 4 -6 nie dotyczą:

1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk oraz w innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych; 

2) osób, które zajmowały stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów; 

3) adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali ten zawód co najmniej przez 3 lata. 

Materiały zaczerpnięte z ustaw o ustroju sądów.

8. Aplikanci sądowi, asesorzy sądowi. Samorząd sędziowski

Aplikanci sądowi. Asesorzy sądowi. Samorząd sędziowski. Odpowiedzialność dyscyplinarna. Niezależność i niezawisłość sędziowska. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej.

- Aplikanci sądowi:

Aplikacja - praktyka absolwenta studiów prawniczych, mająca na celu przygotować go do wykonywania poszczególnych zawodów prawniczych. Praktyka ta odbywa się w miejscach i w czasie określonym szczegółowymi przepisami i kończy się zdaniem stosownego egzaminu państwowego.

Celem aplikacji jest przygotowanie aplikanta do należytego i samodzielnego wykonywania zawodu.

Aplikant do zawodów prawniczych musi być nieskazitelnego charakteru, korzystać z pełni praw publicznych, mieć ukończone z tytułem magistra wyższe studia prawnicze polskie albo zagraniczne uznawane w Polsce.

Na aplikację przyjmuje się osoby, które złożyły egzamin konkursowy.

Czas trwania aplikacji prawniczych

Komornicza 2 lata

Notarialna 2 lata 6 miesięcy

Prokuratorska 3 lata

Sądowa 3 lata

Adwokacka 3 lata 6 miesięcy

Radcowska 3 lata 6 miesięcy

Legislacyjna 1,5 roku

APLIKACJA
Aplikacja rozpoczyna się 1 października. Trwa 3 lata. Aplikacja sądowa jest bezpłatna. Istnieją dwie formy odbywania aplikacji: etatowa i pozaetatowa. O tym, czy zostanie się aplikantem etatowym, czy pozaetatowym, decyduje liczba uzyskanych punktów na egzaminie. Propozycję odbycia aplikacji w formie etatowej otrzymują osoby z najwyższymi lokatami. Obecnie jest 3.765 aplikantów sądowych (w tym tylko 719 etatowych - 19%) w 21 ośrodkach szkoleniowych.
APLIKACJA ETATOWA jest odbywana w ramach stosunku pracy. Aplikację odbywa się przez 5 dni w tygodniu, z czego jeden dzień przypada na zajęcia seminaryjne, a reszta na praktyki. Aplikanci etatowi otrzymują normalne wynagrodzenie za pracę - na pierwszym roku 1.500,93, a na drugim i trzecim 1.667,70 zł miesięcznie BRUTTO (netto - około 1.200 zł). Są też trzynastki!
APLIKACJA POZAETATOWA nie jest odbywana w ramach stosunku pracy. Aplikację odbywa się przez 2 dni w tygodniu, z czego jeden dzień przypada na zajęcia seminaryjne, a jeden na praktyki. Aplikanci pozaetatowi często zarabiają w charakterze asystentów sędziów - tak więc przebieg ich aplikacji nie różni się znacząco od aplikantów etatowych.
MIEJSCE APLIKACJI W uzgodnieniu z prezesami podległych sądów okręgowych, prezes sądu apelacyjnego mianuje aplikanta w podległym okręgu sądowym i przydziela go do określonego sądu rejonowego. Prezes sądu apelacyjnego może, w obszarze właściwości sądu apelacyjnego na wniosek prezesa sądu okręgowego, przenieść aplikanta na jego pisemny wniosek do sądu w obszarze właściwości innego sądu okręgowego, po uzyskaniu zgody prezesa tego sądu. Prezes sądu apelacyjnego może przenieść aplikanta na jego pisemny wniosek do sądu okręgowego w obszarze właściwości innego sądu apelacyjnego, w uzgodnieniu z właściwym prezesem sądu apelacyjnego i po uzyskaniu zgody prezesa sądu okręgowego, w którym aplikant zamierza kontynuować aplikację.
PRAKTYKI odbywa się w prokuraturze, sądzie rejonowym, okręgowym i apelacyjnym - w poszczególnych wydziałach (karnym, cywilnym, grodzkim, gospodarczym i innych). W każdym wydziale aplikantowi przydzielany jest patron, który ma aplikanta na oku i zapoznaje go z czynnościami należącymi do zakresu jego obowiązków. Aplikant m. in. przygotowuje projekty orzeczeń i uzasadnień. Po zakończeniu szkolenia patron wystawia aplikantowi opinię.
ZAJĘCIA SEMINARYJNE dla aplikantów pierwszego roku trwają od 1 października do 30 czerwca, zaś dla aplikantów drugiego i trzeciego roku trwają jak w szkole - od 1 września do 30 czerwca. Odbywają się co najmniej raz w tygodniu w wymiarze 6-8 jednostek lekcyjnych. Tematyka zajęć to:
- prawo karne materialne, wykonawcze i procesowe z elementami kryminalistyki, psychologii, psychiatrii i medycyny sądowej - min. 180 godzin,
- prawo i postępowanie cywilne z elementami prawa i procedury administracyjnej - min. 260 godzin,
- prawo rodzinne i opiekuńcze - min. 50 godzin,
- prawo pracy i ubezpieczeń społecznych - min. 70 godzin,
- prawo gospodarcze - min. 100 godzin,
- prawo konstytucyjne, europejskie, organizacja sądów i innych organów ochrony prawnej - min. 50 godzin,
- etyka zawodowa - min. 10 godzin,
- metodyka pracy sędziego - min. 30 godzin.
ZBIEG APLIKACJI Zajęcia seminaryjne mogą być organizowane wspólnie dla aplikantów sądowych i prokuratorskich. Do okresu aplikacji sądowej zalicza się okres aplikacji prokuratorskiej i vice versa. Do okresu aplikacji sądowej Minister Sprawiedliwości może zaliczyć okres aplikacji notarialnej, radcowskiej lub adwokackiej - jednak nie więcej niż rok.
KOLOKWIA Po zakończeniu każdego roku aplikanci piszą kolokwium swoim zakresem obejmujące zakres materiału, który był realizowany na seminariach w danym roku. Kolokwium składa się z części pisemnej i ustnej. Część pisemna trwa 6 godzin. Polega ona na opracowaniu projektu orzeczenia. W części ustnej odpowiada się na pytania i rozwiązuje kazusy. Niezaliczenie którejkolwiek z części powoduje niezaliczenie całego kolokwium. Kolokwium niezaliczone można poprawiać raz w ciągu trzech miesięcy.

Asesorzy sądowi:

Asesor (prawn.) - urząd w sądach powszechnych, sądach administracyjnych, sądach wojskowych, prokuraturach, notariacie oraz izbach komorniczych, który obejmuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje (najczęściej po zdanym egzaminie zawodowym) w celu przejścia swoistego okresu próby, który uprawnia do otrzymania bezterminowej nominacji (np. sędziowskiej, prokuratorskiej). Posiada prawnokarny status funkcjonariusza publicznego w zakresie w jakim na podstawie przepisów prawa wykonuje funkcje właściwe dla zastępowanego organu, czyli sędziego, komornika, notariusza itd.

Asesorzy są mianowani zarówno w sądownictwie powszechnym (w sądach rejonowych), wojskowym (w wojskowych sądach garnizonowych) jak i administracyjnym (w wojewódzkich sądach administracyjnych). W każdym z tych pionów sądownictwa, instytucja asesora jest ukształtowana w odmienny sposób.

Asesorzy w sądach powszechnych

Asesorem sądowym mianuje Minister Sprawiedliwości na czas nieokreślony osobę, która po odbyciu trzyletniej aplikacji sądowej zdała egzamin sędziowski, względnie spełnia inne szczególne warunki określone w ustawie. Minister może za wypowiedzeniem zwolnić asesora ze stanowiska tylko za zgodą kolegium sądu okręgowego. Zajmowanie tego stanowiska przez okres co najmniej 3 lat jest jednym z podstawowych warunków ubiegania się o nominację na urząd sędziego sądu rejonowego.

Zgodnie z art. 135 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych Minister Sprawiedliwości może powierzyć asesorowi sądowemu czasowo pełnienie obowiązków sędziego na okres nieprzekraczający czterech lat (tzw. votum sędziowskie, asesor nie posiadający votum może pełnić w sądzie rejonowym obowiązki referendarza sądowego). W zakresie orzekania asesorzy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Asesor skupia w swoim ręku takie same uprawnienia i obowiązki jak sędzia. W odróżnieniu od sędziego, nie jest nieusuwalny, wymaga to decyzji Ministra Sprawiedliwości oraz zgody większości sędziów będących członkami kolegium danego sądu okręgowego).

Na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego przepis uprawniający Ministra Sprawiedliwości do powierzania czynności sędziowskich asesorom utraci moc w dniu 6 maja 2009 r., z powodu jego niezgodności z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunału orzekł też, że jego rozstrzygnięcie nie stanowi podstawy do wzruszania prawomocnych orzeczeń w sprawach, w których czynności podejmowali asesorzy sądowi, albowiem niekonstytucyjność standardu w odniesieniu do tego, komu można powierzyć sądzenie, nie musi przesądzać o niekonstytucyjności treści rozstrzygnięcia lub zastosowanej procedury jego wydawania. Wartości związane z cechą prawomocności przemawiają zaś za ochroną takich orzeczeń.

Asesorzy w sądach wojskowych

Asesora powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. Może nim być żołnierz zawodowy pełniący służbę stałą i posiadający stopień wojskowy w korpusie oficerów oraz spełniający niektóre warunki do objęcia urzędu sędziego sądu wojskowego.

Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej może powierzyć asesorowi pełnienie czynności sędziowskich w wojskowym sądzie garnizonowym oraz w wojskowym sądzie okręgowym jako odwoławczym.

Asesorzy w sądach administracyjnych

W wojewódzkich sądach administracyjnych asesorów mianuje i ewentualnie (za zgodą kolegium sądu) powierza im wykonywanie czynności sędziowskich Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 26 Prawa o ustroju sądów administracyjnych). W pozostałym zakresie stosuje się do nich przepisy o asesorach sądów rejonowych, z tym że w zakresie wynagrodzenia - przepisy o wynagrodzeniu sędziów sądów okręgowych (art. 29 wymienionej ustawy).

Samorząd sędziowski:

Samorząd sędziowski, istniejące w Polsce od 1989 uprawnienie sędziów do przedstawiania kandydatów na stanowiska sędziowskie i kierownicze w sądach (prezesów i wiceprezesów sądów). Samorząd sędziowski działa przez zebrania sędziów sądów rejonowych oraz zgromadzenia ogólne sędziów sądu wojewódzkiego i apelacyjnego.

Odpowiedzialność dyscyplinarna:

Prawo dyscyplinarne - zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności za czyny naruszające obowiązki służbowe i rodzaje kar za te czyny oraz zasady i tryb postępowania w przypadku stwierdzenia naruszenia obowiązków służbowych.

W ustawach zwrot odpowiedzialność dyscyplinarna odnosi się do odpowiedzialności pracowników (np. w zakładach pracy) i osób wykonujących określony zawód (odpowiedzialność zawodowa). Czasami termin ten dotyczy odpowiedzialności osób o innym niż zawodowo określonym statusie, np. studentów. [1]

Zbigniew Leoński określał odpowiedzialność dyscyplinarną jako odpowiedzialność za naruszenie socjalistycznej dyscypliny pracy. Wyróżniał także od odpowiedzialności dyscyplinarnej odpowiedzialność organizacyjną, która dotyczy członków organizacji społecznych.

Niezależność i niezawisłość sędziowska:

Niezawisłość sędziowska - konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem.

Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy:

bezstronność w stosunku do uczestników postępowania,

niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych,

samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,

niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych,

wewnętrzna niezależność sędziego.

Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem ogółu społeczeństwa. Ma ona zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości bez względu na zmiany, jakie mogą zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

Nieusuwalność z urzędu

Sędzia w Polsce powoływany jest na urząd dożywotnio, można go pozbawić tego stanowiska wyłącznie orzeczeniem sądu.

Nieusuwalność sędziego i dożywotnie powołanie gwarantuje, że sędzia będzie niezależny od nacisków z zewnątrz, mogąc nieskrępowanie orzekać zgodnie z własnym sumieniem, wskazaniami wiedzy, doświadczeniem życiowym oraz literą prawa. Sędzia może być pewny, iż nawet jeśli wyda wyrok niekorzystny bądź dla organów władzy wykonawczej czy ustawodawczej, bądź dla osób wpływowych, nie zostanie usunięty za to z urzędu.

Dożywotnie powołanie, rozumiane jako niekadencyjność, gwarantuje również, iż sędzia swoimi orzeczeniami nie "pracuje na kolejną kadencję", czyli nie wydaje rozstrzygnięć, które miałyby zaskarbić mu poparcie.

Nieprzenoszalność

Aby środkiem nacisku na sędziego nie była groźba przeniesienia na inne stanowisko lub do innej siedziby, Konstytucja gwarantuje, że przeniesienie takie może odbyć się tylko za zgodą sędziego, a w braku jego zgody, tylko na podstawie orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie, chyba że nastąpią zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych (art. 180 ust. 2 i 5 Konstytucji RP). Zasada ta jest skonkretyzowana np. w art. 75-78a Prawa o ustroju sądów powszechnych.

Immunitet sędziowski

Zgodnie z art. 181 Konstytucji RP, sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu dyscyplinarnego określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.

Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania (czyli w celu np. ustalenia tożsamości, zdjęcia odcisków palców, zbadania trzeźwości). O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

W stosunku do przestępstw jest to więc tzw. immunitet formalny, czyli uniemożliwiający pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności bez zgody sądu dyscyplinarnego.

W odniesieniu do wykroczeń sędzia sądu powszechnego posiada immunitet materialny, czyli uchylający karalność za wykroczenie. Zgodnie bowiem z art. 81 Prawa o ustroju sądów powszechnych za wykroczenia sędzia odpowiada wyłącznie dyscyplinarnie. Przepis ten stosuje się także do sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych (art. 29 Prawa o ustroju sądów administracyjnych). W związku z tym, odmowa przyjęcia mandatu jest obowiązkiem sędziego, a niewykonanie tego obowiązku może oznaczać chęć uniknięcia odpowiedzialności dyscyplinarnej za dane wykroczenie, przez co samo w sobie jest przewinieniem dyscyplinarnym.

Immunitet i nietykalność gwarantują, iż sędzia będzie wolny od nacisków i szykan oraz szantażu i prowokacji, w szczególności pochodzących od osób niezadowolonych z jego rozstrzygnięć.

Zakaz określonej działalności publicznej

Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 178 ust. 3 Konstytucji RP).

Zakaz dodatkowego zatrudnienia

Zgodnie z art. 86 § 1 i 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych (w związku z art. 29 Prawa o ustroju sądów administracyjnych i art. 70 § 1 Prawa o ustroju sądów wojskowych[5]) oraz art. 37 ustawy o Sądzie Najwyższym (w związku z art. 49 Prawa o ustroju sądów administracyjnych), sędzia nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, ani innego zajęcia (również nieodpłatnego) bądź sposobu zarobkowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu sędziego. Ta zasada nie dotyczy stanowisk naukowych i dydaktycznych oraz zajęć, które nie będą przeszkadzać w pełnieniu funkcji sędziego. O zamiarze podjęcia takiego zatrudnienia sędzia powiadamia prezesa właściwego sądu, który może się temu sprzeciwić. Na wniosek sędziego sprawę rozstrzyga ostatecznie kolegium właściwego sądu.

Sędzia nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego, członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni, być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą. Nie może też prowadzić działalności gospodarczej, czy to sam, czy wspólnie z innymi osobami, ani zarządzać taką działalnością, lub być przedstawicielem przedsiębiorcy. Sędziemu nie wolno również posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego.

W związku z tymi ograniczeniami Konstytucja RP gwarantuje sędziom warunki pracy oraz wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków (art. 178 ust. 2).

9. Rola i odpowiedzialność ławników w wymiarze sprawiedliwości . Ławnicy a sędziowie przysięgli.

Sędzia przysięgły to członek ławy przysięgłych, niezawodowy sędzia orzekający w sądzie przysięgłych, powołany do udziału w rozpoznawaniu konkretnej sprawy karnej; sędziowie przysięgli orzekają zwykle tylko co do winy oskarżonego (nie co do kary);

W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą chyba, że ustawy stanowią inaczej.

Ławnicy każdego sądu wybierają ze swego grona radę ławniczą, jej przewodniczącego i zastępców.
Do zadań rady ławniczej należy w szczególności podnoszenie poziomu pracy ławników i ich reprezentowanie oraz pobudzanie działalności wychowawczej ławników w społeczeństwie.
Minister Sprawiedliwości może określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zadania rady ławniczej oraz jej organizację i sposób działania.
Ławnicy zamieszkali poza siedzibą sądu otrzymują diety oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów.

ŁAWNICY W SĄDACH

Art. 158 u. s. p.

§ 1. Ławnikiem może być wybrany ten, kto:

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył 30 lat,

4) jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,

5) nie przekroczył 70 lat,

6) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika,

7) posiada co najmniej wykształcenie średnie.

§ 2. (uchylony).

Art. 159 u. s. p.

§ 1. Ławnikami nie mogą być:

1) osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,

2) osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,

3) funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń,

4) adwokaci i aplikanci adwokaccy,

5) radcy prawni i aplikanci radcowscy,

6) duchowni,

7) żołnierze w czynnej służbie wojskowej,

8) funkcjonariusze Służby Więziennej,

9) radni gminy, której rada dokonuje wyboru ławników.

§ 2. Nie można być ławnikiem jednocześnie w więcej niż jednym sądzie.

Art. 160 u. s. p.

§ 1. Ławników do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów - w głosowaniu tajnym.

§ 2. Wybory przygotowują gminy jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej.

Art. 161 u. s. p.

§ 1. Liczbę ławników wybieranych przez poszczególne rady gmin do wszystkich sądów działających na obszarze właściwości sądu okręgowego, w tym także liczbę ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy, ustala kolegium sądu okręgowego; liczbę ławników do poszczególnych sądów rejonowych ustala się po zasięgnięciu opinii prezesów tych sądów.

§ 2. Prezes sądu okręgowego podaje liczbę ławników do wiadomości poszczególnym radom gmin najpóźniej na trzydzieści dni przed upływem terminu zgłaszania kandydatów.

Art. 162 u. s. p.

§ 1. Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje związkowe, organizacje pracodawców oraz inne organizacje zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych, oraz co najmniej dwudziestu pięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na danym terenie, w terminie do dnia 30 czerwca ostatniego roku kadencji.

§ 2. Kandydatów na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy zgłaszają związki zawodowe oraz organizacje pracodawców.

§ 3. Do zgłoszenia kandydata na ławnika załącza się informację z Krajowego Rejestru Karnego, oświadczenie kandydata, że nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne, oraz zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia.

§ 4. O kandydatach na ławników rady gmin zasięgają informacji od właściwych organów Policji.

§ 5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb zgłaszania radom gmin kandydatów na ławników oraz wzór karty zgłoszenia, mając na uwadze potrzebę udokumentowania przez podmioty zgłaszające spełnienia przez kandydatów na ławników wymogów określonych w ustawie, a także zapewnienia wyboru kandydatów o najwyższych walorach etycznych i intelektualnych, umożliwienia rzetelnej weryfikacji zgłoszeń i przejrzystości działań związanych ze zgłaszaniem kandydatów na ławników, a przez określenie wzoru karty zgłoszenia - potrzebę ujednolicenia procedury zgłaszania i ułatwienia rozpatrywania zgłoszeń.

Art. 169 u. s. p.

§ 1. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
§ 2. Ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba że ustawy stanowią inaczej.

11.WŁADZA SĄDOWNICZA TRYBUNAŁÓW. KONSTYTUCYJNE UWARUNKOWANIA

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Konstytucja:

Art.188

Trybunał orzeka w sprawach :

1. Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

2. Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3. Zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4. Zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5. Skargi konstytucyjnej, o której mowa w art.79 ust. I.

Art. 189

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

Art. 190

1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w zycie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, TK określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

4. Orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją, umowa międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

5. Orzeczenia TK zapadają większością głosów.

Art. 191

1. Z wnioskiem w sprawach, których mowa w art. 188, do TK wystąpić mogą:

1. Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu najwyższego, Prezes naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,

2. Krajowa Rada Sądownicza w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2

3. Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

4. Ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

5. Kościoły i inne związki wyznaniowe,

6. Podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym

2. Podmioty, o których mowa w ust. I pkt. 3-5, mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli AT normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

Art. 192

Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do TK wystąpić mogą: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Art. 193

Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Art. 194

1. TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu TK jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 195

1. Sędziowie TK w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.

2. Sędziom TK zapewnie się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godnośći urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

3. Sędziowie TK w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Art. 196

Sędzia TK nie może być, bez uprzedniej zgody TK, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 197

Organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa.

(ustawa o trybunale konstytucyjnym w załączniku)

POWSTANIE TK

Trybunał Konstytucyjny został ustanowiony najpierw nowelą do Konstytucji z 26marca 1982 r. Kolejny krok polegał na wydaniu ustawy o TK z dnia 29 kwietnia 1985 r. Rozpoczął on swoja pracę 1 stycznia 1986 roku. Umocowanie TK w okresie do 1997 roku charakteryzowało się tym, że jego orzeczenia o niekonstytucyjności przepisów ustawy nie były ostateczne i podlegały rozpatrzeniu przez Sejm. Sejm oddalając lub akceptując orzeczenia TK występował jako „ najwyższy organ władzy państwowej” kierujący się głównie racją polityczną, a nie prawną. Poza tym podlegał różnorodnym barierom i ograniczeniom. W Konstytucji z 1997 roku TK uzyskał status sądu konstytucyjnego par excellence, co oznacza, że jego orzeczenia są ostateczne i powszechnie wiążące. Po przepisach konstytucyjnych podstawę jego funkcjonowania stanowi ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 roku.

W 1997 roku, nastapiły zmiany we właściwośc TK:

- utracił on prawo do dokonywania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw ( sprawował tę funkcję w latach 1989 - 1997)

- uzyskał kompetencję do rozpatrywania skarg konstytucyjnych

-Zyskał kompetencję do rozpatrywania sporów konstytucyjnych

-Uzyskał kompetencję do stwierdzania przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy nie jest on w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu

Trybunał nie jest organem stosującym prawo, lecz kontrolnym wobec niego, orzekającym o tym, jaka norma ma moc obowiązującą. Trybunał nie jest sądem nad faktami, lecz sądem nad prawem.

Procedura powoływania składu TK i jego organizacja

Trybunał składa się z 15 sędziów powoływanym na kadencję, która trwa 9 lat. Sędziowie są wybierani indywidualnie, tzn. nad każda kandydaturą Sejm przeprowadza odrębne głosowanie i każdy z sędziów odbywa jedną dziewięcioletnia kadencję. Wybór ponowny jest niedopuszczalny. W Polsce, w odróżnieniu od innych państw nie ma okresowego odnawiania części składu. O stanowisko sędziego może ubiegać się osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz ma kwalifikacje wymagane da zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub NSA. Kandydatury są zgłaszane w Sejmie przez grupę co najmniej 50 posłów lub przez Prezydium Sejmu. Sejm podejmuje uchwałę o wyborze sędziego bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Początek kadencji sędziego liczy się od dnia wyboru. Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes TK. W skład Zgromadzenia Ogólnego wchodzą wszyscy sędziowie TK. Prezes stoi na czele TK, reprezentuje go na zewnątrz oraz wykonuje czynności wewnątrz TK określone w ustawie i w regulaminie. Jest on powoływany przez Prezydenta RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. Do ważniejszych kompetencji Zgromadzenia należy wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa, uchwalanie regulaminu TK, omawianie działalności TK oraz problemów wynikających z jego orzecznictwa.

STATUS SĘDZIEGO TK

Sędzia TK jest niezawisły, podlega tylko Konstytucji, jest nieusuwalny. Wygaśnięcie mandatu sędziego przed upływem dziewięcioletniej kadencji może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i jest ono stwierdzane przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. Sędziowie TK muszą spełniac wymogi bezpartyjności i apolityczności. Sędziom TK służy immunitet formalny i przywilej nietykalności.

KOMPETENCJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO:

Podstawową kompetencją TK jest badanie zgodności prawa z Konstytucją. Zgodnie z hierarchiczna budową systemu źródeł prawa przedmiotem orzekania SA następujące sprawy:

1. Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

2. Zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, ratyfikowanymi w trybie tzw. dużej ratyfikacji

3. Zgodności przepisów prawa - wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami i ustawami. Należy dodać, że orzekając o zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, Trybunał bada zarówno treść takiego aktu (tzw. zgodność materialną), jak tez kompetencję oraz dochowanie Trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu lub do zawarcia i ratyfikacji umowy (tzw. zgodność formalna)

Oprócz zgodności prawa z Konstytucją, Tk orzeka ponadto w sprawach, które możemy zaliczyć do „innych uprawnień”:

1. Zgodności z Konstytucja celów i działalności partii politycznych

2. Określonych sporów kompetencyjnych

3. Stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP, w sytuacji gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania swojego urzędu.

Do kompetencji TK nie należy!!!:

1. Badanie przepisów prawa miejscowego (lokalnego); podlegają one kontroli co do swej legalności sprawowanej przez sądy administracyjne

2. Ocena trafności, skuteczności lub racjonalności decyzji ustawodawcy

3. Orzekanie o tzw. zaniechaniach ustawodawcy, jak i o uzupełnianiu ustawy nowymi treściami.

RODZAJE KONTROLI SPRAWOWANEJ PRZEZ TK:

Trybunał Konstytucyjny sprawuje kontrolę:

1. Następczą ( represyjną) - jest to taka kontrola konstytucyjności prawa której przedmiotem są tylko takie przepisy, które zostały już uchwalone i uzyskały moc obowiązującą lub znajdują się jeszcze w okresie vacatio legis.

2. Uprzednia ( prewencyjna) - jest to taka kontrola konstytucyjności prawa, która jest dokonywana przed wejściem aktu prawnego w życie. Zakres tej kontroli jest ograniczony do przypadków:

1. Ustaw już uchwalonych przez parlament, ale w odniesieniu do których prezydent przed podpisaniem skorzystał z prawa wystąpienia do TK z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją

2. Umów międzynarodowych przed ratyfikowane mich przez prezydenta.

Uwaga: w sprawie zbadanej w trybie kontroli prewencyjnej dopuszczalna jest kontrola następcza, i to w każdym z jej trybów.

Kontrolę sprawowana przez TK możemy tez podzielić wg innego kryterium na abstrakcyjna i konkretną. Kontrola abstrakcyjna polega na badaniu zgodności prawa z Konstytucją w oderwaniu od konkretnych przejawów stosowania danego aktu prawnego. Norma prawna jest podważana jako niekonstytucyjna na podstawie „ogólnego przeświadczenia” o jej niezgodności z Konstytucją. Kontrola konkretna polega na tym , że zarzut niekonstytucyjności jest podnoszony do skarżącego przy okazji rozpatrywania przez sąd lub inny organ indywidualnej sprawy.

Trybunał, rozpoznając sprawy z zakresu swojej właściwości, orzeka bądź w pełnym składzie ( wymaga on udziału co najmniej dziewięciu sędziów ), bądź w składzie pięcioosobowym, trzyosobowym lub jednoosobowym.

W pełnym składzie TK orzeka w sprawach

1. Sporów kompetencyjnych

2. O stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta oraz powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowo wykonywania obowiązków prezydenta RP

3. O zgodności z konstytucją celów lub działalności partii

4. Rozpatrywanych w trybie kontroli prewencyjnej

5. O szczególnej zawiłości

6. Gdy chce zmienić pogląd wyrażony wczesnej w pełnym składzie.

W składzie pięciu sędziów TK orzeka w sprawach:

1. Zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z konstytucją

2. Zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

W składzie trzech sędziów TK orzeka w sprawach:

1. Zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

2. Zażaleń na odmowę nadania biegu wnioskom o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowym, ustawami oraz skorgom konstytucyjnym

3. Wyłączenia sędziego

W składzie jednego sędziego:

1. Rozpatruje dopuszczalność określonych wniosków, tj. pochodzących od podmiotów legitymowanych indywidualnie, jak i samą dopuszczalność skargo konstytucyjnej.

TRYBUNAŁ STANU

KONSTYTUCJA:

Art.198

1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność Konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art.107

3. Rodzaje kar orzekanych przez TS określa ustawa.

Art. 199

1. TS składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego TS oraz co najmniej połowa członków TS powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

2. Przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

3. Członkowie TS w sprawowaniu funkcji sędziego TS są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Art.200

Członek TS nie może być bez uprzedniej zgody TS pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Członek TS nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego TS, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art.201

Organizację TS oraz tryb postępowania przed TS określa ustawa.

Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu:
Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji Są to:

• Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),

• Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,

• prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• posłowie i senatorowie - w razie złamania zakazu działalności gospodarczej i czerpania korzyści z majątku Skarbu Państwa.

O postawieniu przed Trybunałem Stanu decydują:

• Zgromadzenie Narodowe:

• w odniesieniu do Prezydenta RP, wniosek w tej sprawie musi podpisać co najmniej 1/4 (140) członków ZN, a decyzja o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu zapada, jeśli zagłosuje za nią co najmniej 2/3 członków ZN.

• Sejm:

• w odniesieniu do prezesa i członków Rady Ministrów, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP, a decyzja o postawieniu członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu zapada jeśli zagłosuje za nią co najmniej 3/5 (276) posłów.

• w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP (za kontrasygnatą), a decyzja o postawieniu przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie.

• w odniesieniu do posłów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Sejmu, a decyzja o postawieniu posła przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie.

• Senat:

• w odniesieniu do senatorów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Senatu, a decyzja o postawieniu senatora przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Senacie.

Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też Sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosowania bezwzględną większością głosów w Sejmie.

Trybunał Stanu może orzekać kary:

• utraty czynnego i biernego prawa wyborczego,

• utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,

• zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych

• pozbawienia mandatu poselskiego (od 2 do 10 lat) ,

• utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu,

• za przestępstwa i przestępstwa skarbowe - kary przewidziane w ustawach.

Charakter wyroków wydawanych przez Trybunał Stanu:
Wyrok wydany przez Trybunał Stanu jest ostateczny - nie ma w Polsce innego organu władzy, który mógłby go ewentualnie wymazać. Ponadto jest jedynym wydającym wyroki organem władzy sądowniczej, od których Prezydent RP nie może zastosować ułaskawienia wobec osoby skazanej.

1. Członkowie Trybunału Stanu

Skład Trybunału Stanu określa art. 199 Konstytucji. Trybunał składa się z szesnastu członków wybieranych przez Sejm na czas trwania jego kadencji, dwóch zastępców Przewodniczącego, również wybieranych przez Sejm, oraz z Przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Obaj zastępcy Przewodniczącego i co najmniej połowa członków Trybunału musi mieć kwalifikacje sędziowskie.
Zgodnie z art. 200 Konstytucji członkowie Trybunału Stanu objęci są immunitetem formalnym oraz przywilejem nietykalności. Żaden z członków Trybunału Stanu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez zgody Trybunału. Członkowie Trybunału nie mogą być też zatrzymani ani aresztowani z wyjątkiem sytuacji, gdy zostali przyłapani na gorącym uczynku a ich zatrzymanie jest konieczne dla dobra śledztwa. W takiej sytuacji o zatrzymaniu musi zostać niezwłocznie powiadomiony Przewodniczący Trybunału Stanu, który może zażądać natychmiastowego zwolnienia zatrzymanej osoby.

12. Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny . Ich organizacja i kompetencje. Pojęcie i zakres kontroli państwowej. Najwyższa Izba Kontroli i jej kompetencje.

SKŁAD I KADENCJA TRYBUNAŁU STANU

Art. 199 Konstytucji

1. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

2. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

3. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Sędzią Trybunału Stanu może być tylko obywatel RP posiadający pełne prawa publiczne / cywilne, nie karany sądownie, nie zatrudniony w organach administracji rządowej.

KOMPETENCJE TRYBUNAŁU STANU

Art. 198 Konstytucji

1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107.

3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.

Art. 1 u. TS.

1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:

1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

2) Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

3) Prezes Narodowego Banku Polskiego,

4) Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

6) osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,

7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

2. W zakresie określonym w art. 107 Konstytucji odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie.

Art. 2 u. TS.

1. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

2. W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta.

4. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

4a. Jeżeli przeciwko osobom, o których mowa w ust. 4, wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, prokurator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym Marszałka Sejmu.

5. Osoby, o których mowa w ust. 4, mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jeżeli w uchwale Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej tych osób łączne pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej uznano za celowe. W takim przypadku Trybunał Stanu przejmuje do łącznego rozpoznania sprawę, która toczy się już przed sądem.

Art. 3 u. TS.

Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby wymienione w art. 1 ust. 1, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, chociażby nieumyślnie, naruszyły Konstytucję lub ustawę.

ZAKRES PODMIOTOWY - wskazanie osób ponoszących odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

ZAKRES PRZEDMIOTOWY - DELIKT KONSTYTUCYJNY:

• nie jest przestępstwem

• popełniony w zakresie urzędowania, w związku z zajmowanym stanowiskiem

• zawiniony umyślnie / nieumyślnie

• narusza Konstytucję / ustawę

również gdy delikt jest przestępstwem

Prezydent odpowiada za przestępstwa wyłącznie przed Trybunałem Stanu (jedyny organ, przed którym prezydent ponosi odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa)

członkowie Rządu odpowiadają przed Trybunałem Stanu za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem

KARY ORZEKANE PRZEZ TRYBUNAŁ STANU

Art. 25 u. TS.

1. Za czyny określone w art. 3, o ile nie wypełniają znamion przestępstwa lub przestępstwa skarbowego (za delikty konstytucyjne), Trybunał Stanu wymierza łącznie lub osobno następujące kary:

1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, w wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów samorządu terytorialnego,

2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych,

3) utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

1a. Za naruszenie zakazów, o których mowa w art. 107 ust. 1 Konstytucji, Trybunał Stanu orzeka pozbawienie mandatu poselskiego.

2. Kary dotyczące utraty praw i zakazów, o których mowa w ust. 1, mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat.

3. W razie uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego popełnienia czynów określonych w art. 2 ust. 1 i art. 3 Trybunał orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób, z zastrzeżeniem ust. 1a - utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

4. Trybunał Stanu z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu lub szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na uznaniu winy oskarżonego.

Art. 26 u. TS.

Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie - grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności (górna granica 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności

SKŁAD TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Art. 194 Konstytucji

1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 5 u. TK.

1. W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów Trybunału.

2. Sędziego Trybunału wybiera Sejm na 9 lat.

3. Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

4. Kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

5. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej ślubowanie następującej treści:

“Ślubuję uroczyście przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków sędziego Trybunału Konstytucyjnego służyć wiernie Narodowi, stać na straży Konstytucji, a powierzone mi obowiązki wypełniać bezstronnie i z najwyższą starannością.”

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania “Tak mi dopomóż Bóg”.

6. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału.

KOMPETENECJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Art. 188 Konstytucji

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

   1)  zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja

wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z

Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4)  zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

   5)  skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Art. 189 Konstytucji

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi

konstytucyjnymi organami państwa.

Art. 2 u. TK.

1. Trybunał orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) skargi konstytucyjnej,

5) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

6) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

2. Trybunał na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.

3. Trybunał na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

INICJOWANIE POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM

Art. 191 Konstytucji

1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:

1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,

2) Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2,

3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

5) kościoły i inne związki wyznaniowe,

6) podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym.

2. Podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 3-5, mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

Art. 192 Konstytucji

Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Art. 193 Konstytucji

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

MOC WIĄŻĄCA ORZECZEŃ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Art. 190 Konstytucji

1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.

Art. 239 ust. 1 Konstytucji

1. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego.

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Art. 79 Konstytucji

1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

PROCEDURA ROZPATRYWANIA SKARGI KONSTYTUCYJNEJ:

1. Ostateczny wyrok / decyzja

2. Złożenie skargi konstytucyjnej

• podlega opłacie

• określenie aktu będącego podstawą wyroku

• określenie jakie konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone

• uzasadnienie

• dołączenie ostatecznego wyroku

• sporządzona przez adwokata / radcę prawnego (przymus adwokacko - radcowski)

3. Wstępne badanie skargi

• stwierdzenie, że wnoszący skargę nie dopełnił wymogów formalnych - wezwanie do uzupełnienia braków w określonym terminie

• stwierdzenie oczywistej bezzasadności skargi lub nie uzupełnienia braków w określonym terminie - odmowa nadanie biegu procedurze

• zawieszenie / wstrzymanie wykonania wyroku / decyzji, gdy doszło do nieodwracalnych szkód, gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub skarżącego

4. Rozprawa - badanie konstytucyjności

• stwierdzenie o zgodności z konstytucją

lub

• stwierdzenie o niezgodności z konstytucją

Kontrola państwowa - ogół działań polegający na nadzorze jednych organów państwowych nad innymi, a także nadzór tych organów nad instytucjami, przedsiębiorstwami i obywatelami. W Polsce rolę głównego urzędu kontrolującego działanie wszelkich organów państwa pełni Najwyższa Izba Kontroli.

Najwyższa Izba Kontroli bada wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych. Jej kontroli podlega działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i komunalnych jednostek organizacyjnych. NIK kontroluje też inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe oraz wywiązują się ze zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Kompetencje NIK
Zadaniem NIK jest kontrola całokształtu działalności bądź wykonania budżetu państwa, aktów normatywnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej oraz finansowo-administracyjnej przeprowadzana w oparciu o kryteria zagwarantowane przez ustawodawcę, a mianowicie:
• legalność jako zgodność działania podmiotu kontrolowanego z obowiązującym prawem
• gospodarność jako konieczność uzyskania optymalnych rezultatów na podstawie poniesionych jak najmniejszych nakładów przez podmiot kontrolowany
• celowość jako zgodność założonego celu i sposobu jego realizacji z osiągniętym efektem działalności
• rzetelność jako zgodność prowadzonej przez podmiot kontrolowany działalności z pozanormatywnymi - wymagania wiedzy i techniki oraz zasadami dobrej wiary )

W ramach działalności obligatoryjnej NIK bada działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych.

Fakultatywnie natomiast NIK może badać działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych w zakresie jak wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne. NIK, co do zasady podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy.

NIK dokonuje kontroli na podstawie rocznych lub kwartalnych planów prac uchwalanych przez Kolegium NIK, które przedstawia Sejmowi lub doraźnie, podejmowane w szczególnych przypadkach a mianowicie:

1. kontrola rozpoznawcza - badanie wstępne,

2. kontrola sprawdzająca - badaniu sposobu wykorzystywania uwag pokontrolnych

3. kontrola skargowa - rozpoznanie skarg i wniosków.

NIK przedkłada Sejmowi: analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, informację o przeprowadzonych kontrolach zleconych przez Sejm, na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów wynikających z prowadzenia działalności publicznej, wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład organów państwowych, sprawozdanie roczne ze swojej działalności. Tryb wykonywania prze NIK obowiązków wobec Sejmu określa regulamin. NIK przedkłada Prezydentowi wyniki kontroli prowadzonych na jego wniosek oraz na wniosek Sejmu, Prezesa RM. NIK przedkłada Prezesowi RM wyniki kontroli przeprowadzonych na jego wniosek. Delegatury NIK przedkładają natomiast właściwym wojewodom wyniki z kontroli dotyczących działalności terenowych organów administracji.

21: Pojęcie i rodzaje organów ścigania karnego

Uwagi:

1. Definicja pojęcia.

ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO - są to organy władzy państwowej, usytuowane
w strukturach władzy wykonawczej, których zadaniem jest wykrywanie przestępstw
i wnoszenie do sądów oskarżeń zmierzających do ukarania osób, którym przed sądem organy te udowodnią popełnienie przestępstwa. Organami ścigania karnego są m.in. prokuratorzy powszechni i wojskowi, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa.

2.Rodzaje organów ścigania karnego:

6. PROKURATURA - zasadniczy organ

Zadania: Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Model urzędniczej organizacji i zadań prokuratury jest oparty m.in. na klasycznych założeniach adm. struktury. Urzędniczy wyraz działania prokuratury zasadza się głównie na specyficznej koncepcji adm. i strukturalnego zarządzania. Co więcej, model ten jest konsekwencją konstytucyjnej zasady wyodrębnienia i trójpodziału władzy.

Podstawa normatywna: ustawa z dnia 20 czerwca 1985r. o prokuraturze + rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 1992 w sprawie regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury.

Modele prokuratury na kontynencie europejskim:

a. romański

b. germański

Prokuraturę stanowią:

6. Prokurator Generalny (naczelny org. prok.)

- funkcję tę sprawuje Minister Sprawiedliwości

- Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury i podlegają mu wszyscy prokuratorzy.

7. Prokuratorzy powszechnych jednostek prokuratury (podlegli P.G.)

- Prokuratura Krajowa (wchodzi w skład Min. Spr., kieruje: Prokurator Krajowy)

- prokuratura apelacyjna (obszar właściwości co najmniej dwóch pr. okręgowych, kieruje: prokurator apelacyjny, który jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury apelacyjnej oraz prokuratur niższego szczebla - okręgowych i rejonowych)

- prokuratura okręgowa (obszar właściwości co najmniej dwóch pr. rejonowych, kieruje: prokurator okręgowy, który jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej oraz prokuratur niższego szczebla - rejonowych)

- prokuratura rejonowa (obszar jednej lub większej ilości gmin, kieruje: prokurator rejonowy, który jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej. )

8. Prokuratorzy wojskowych jednostek prokuratury (podlegli P.G.)

- Naczelna Prokuratura Wojskowa

- wojskowe prokuratury okręgowe

- wojskowe prokuratury garnizonowe

- inne wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury, tworzone w miarę potrzeby

Wojskowe prokuratury okręgowe i garnizonowe oraz inne wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury tworzy i znosi Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, ustalając ich siedziby i zakres terytorialny działania.

9. Prokuratorzy IPN-u

7. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ - jest organem ścigania karnego
   w specjalnym rozumieniu i zakresie.

Przedmiot zainteresowania: określone czyny popełnione w określonym czasie
i w określonych uwarunkowaniach.

Pion śledczy IPN:

-prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

- oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

8. ORGANY RESORTU SPR. WEWNĘTRZNYCH

3. Policja

4. Straż Graniczna

5. Agencje o charakterze policji politycznej

7. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

8. Agencja Wywiadu

6. Organy wojskowego ścigania karnego

3. Żandarmeria Wojskowa

4. Wojskowe Służby Informacyjne

7. Oragany adm. publ. jako organy ścigania

4. Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty

5. Organy kontroli skarbowej

6. Urzędy i izby skarbowe - organy adm. skarbowej . Izba skarbowa jest organem wyższego stopnia
   w stosunku do urzędu skarbowego

8. Quasi organ ścigania, tzn. Rzecznik Lustracyjny

- nie jest to organ ścigania we właściwym słowa znaczeniu, bo nie chodzi o czyny zabronione, lecz o tzw. kłamstwo lustracyjne

22. Pozycja ustrojowa prokuratury i jej organy.

Pozycja ustrojowa

W Polsce prokuratura nie ma rangi organu konstytucyjnego. Jej pozycja jest zatem unormowana ustawowo, jej zadania i funkcje opisuje Ustawa z dnia 20 czerwca 1985r. o prokuraturze

Struktura

9. Prokurator Generalny- Minister Sprawiedliwości

10. Prokuratorzy:

PROKURATORZY

powszechnych jednostek org. wojskowych jednostek org. IPN

Wszyscy prokuratorzy podporządkowani są Prokuratorowi Generalnemu na zasadzie bezpośredniości, ponadto Prokurator Generalny jest przełożonym wszystkich prokuratorów (są związani stosunkiem służbowym)

Modele organizacji prokuratury

10. Prokuratura powiązana z władzą ustawodawczą

9. Prokuratora Generalnego powołuje Parlament, Prokurator Generalny odpowiada przed Parlamentem

11. Prokuratura powiązana z władzą wykonawczą

10. Prokuratora Generalnego powołuje Rząd, Prokurator Generalny jest członkiem Rządu

12. Prokuratura niezależna od władzy wykonawczej i ustawodawczej

11. Prokuratora Generalnego powołuje Sąd Najwyższy

13. Całkowicie autonomiczna prokuratura

12. Prokuratura jest całkowicie odrębnym organem

Zasady organizacyjne prokuratury

9. ZASADA JEDNOLITOŚCI- wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury tworzą jednolitą całość

10. ZASADA CENTRALIZMU- wszystkie jednostki prokuratury są podporządkowane organowi centralnemu

11. ZASADA JEDNOOSOBOWEGO KIEROWNICTWA- każda prokuratura (na każdym szczeblu) kierowana jest jednoosobowo.

12. ZASADA HIERARCHICZNEGO PODPORZĄDKOWANIA- prokurator niższego rzędu jest podporządkowany prokuratorom wyższego rzędu

13. ZASADA NIEZALEŻNOŚCI- prokuratura jest niezależna od innych władz w państwie i innych organów państwowych

Zasady działania prokuratury

5. ZASADA LEGALIZMU- obowiązek podejmowania czynności z urzędu w każdym przypadku naruszenia prawa za pomocą wszelkich dostępnych środków prawnych;

6. ZASADA BEZSTRONNOŚCI- równość w traktowaniu spraw, prokurator powinien badać wszystkie okoliczności w sprawie;

7. ZASADA WSPÓŁPRACY Z INNYMI ORGANAMI PAŃSTWOWYMI- obowiązek ścisłego współdziałania z innymi podmiotami państwa;

8. ZASADA SUBSTYTUCJI- zlecenie podległym prokuratorom wykonania określonych czynności;

9. ZASADA DEWOLUCJI- istnieje możliwość przejęcia każdej czynności i każdej sprawy do prowadzenia;

10. ZASADA INDYFERENCJI- skutek czynności procesowej jest niezależny od tego, kto podmiotowo prowadzi sprawę (sukces prokuratury, nie prokuratora Kowalskiego)

11. ZASADA JEDNOOSOBOWEGO DOKONYWANIA CZYNNOŚCI- każdą czynność należącą do prokuratury wykonuje jedna osoba.

Organizacja powszechnych jednostek prokuratury

Powszechne jednostki prokuratury to:

1. Prokuratura Krajowa

Wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości, kieruje nią Prokurator Krajowy (w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego).

ZADANIA:

7. nadzorowanie i koordynowanie prac prokuratur niższego szczebla (apelacyjnych, okręgowych i rejonowych)

8. występowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym.

9. współpraca międzynarodowa w zakresie zwalczania przestępczości

10. podejmowanie działań związanych z uprawnieniami Prokuratora Generalnego

1. Prokuratury okręgowe

Kierują nimi prokuratorzy okręgowi, który jest przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej, prokuratorów rejonowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury okręgowej.

Prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru właściwości przynajmniej dwóch prokuratur rejonowych.

Kolegium prokuratury okręgowej.

KADENCJA: 2 lata

SKŁAD: 4- 10 członków, wybranych w 2/3 przez zebranie prokuratorów prokuratury okręgowej i delegatów prokuratur rejonowych, w 1/3 powołanych przez prokuratora okręgowego spośród podległych mu prokuratorów.

PRZEWODNICZĄCY: prokurator okręgowy

ZADANIA:

4. Rozpatrywanie wniosków wynikających z wizytacji i lustracji prokuratur;

5. Opiniowanie kandydatów na asesorów prokuratorskich oraz prokuratorów prokuratury rejonowej

6. Opiniowanie odwołania prokuratorów prokuratury rejonowej;

7. Opiniowanie spraw przedstawionych przez prokuratora okręgowego;

1. Prokuratury rejonowe

Kierują nimi prokuratorzy rejonowi, który jest przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej.

Prokuratury rejonowe tworzy się dla jednej lub większej ilości gmin, może się jednak zdarzyć (w uzasadnionych przypadkach), że na obszarze jednej gminy zostanie utworzona więcej niż jedna prokuratura rejonowa.

2. Prokuratury apelacyjne

Kierują nimi prokuratorzy apelacyjni. Są oni przełożonymi prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej.

Prokuraturę apelacyjną tworzy się na obszarze właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych.

Przy prokuraturze apelacyjnej działają:

Zgromadzenie prokuratorów.

SKŁAD: prokuratorzy prokuratury apelacyjnej, oraz delegaci prokuratorów prokuratur okręgowych i rejonowych na terenie działania prokuratury apelacyjnej, w liczbie równej liczbie prokuratorów prokuratury apelacyjnej. Delegaci wybierani są na okres dwóch lat, na podstawie regulaminu wyboru delegatów Ministra Sprawiedliwości, przez zebrania prokuratorów prokuratur okręgowej i rejonowej.

PRZEWODNICZĄCY: prokurator apelacyjny.

ZADANIA:

4. Wysłuchanie i zaopiniowanie informacji prokuratora apelacyjnego o działalności prokuratur i pracy prokuratorów;

5. Ustalenie liczby członków, oraz wybór 2/3 składu kolegium prokuratury apelacyjnej;

6. Wybór przedstawiciela Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym;

7. Wybór członków sądów dyscyplinarnych;

8. Rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegiów prokuratury apelacyjnej;

9. Opiniowanie kandydatów na prokuratorów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych;

10. Opiniowanie spraw przedstawionych przez prokuratora apelacyjnego bądź kolegium prokuratury apelacyjnej.

Kolegium prokuratury apelacyjnej.

KADENCJA: 2 lata

SKŁAD: 4- 10 członków wybieranych w 2/3 przez zgromadzenie prokuratorów, w 1/3 zaś mianowanych przez prokuratora apelacyjnego (spośród prokuratorów).

PRZEWODNICZĄCY: prokurator apelacyjny

ZADANIA:

8. Rozpatrywanie wniosków wynikających z wizytacji i lustracji prokuratur;

9. Opiniowanie kandydatów na prokuratorów prokuratur apelacyjnej i okręgowej;

10. Opiniowanie odwołania prokuratorów prokuratur apelacyjnej i okręgowej;

11. Opiniowanie spraw przedstawionych przez prokuratora apelacyjnego;

Posiedzenia kolegium prokuratury apelacyjnej zwołuje prokurator apelacyjny z własnej inicjatywy, bądź na wniosek 1/3 składu kolegium.

1. Rada prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym

KADENCJA: 2 lata

SKŁAD:

4. 3 przedstawicieli wybranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej;

5. Przedstawiciela wybranego przez zebranie prokuratorów Naczelnej Prokuratury Wojskowej;

6. Przedstawiciela wybranego przez Instytut Pamięci Narodowej- Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;

7. Przedstawicieli wybranych przez zgromadzenia prokuratorów w prokuraturach apelacyjnych (po jednym z każdej prokuratury apelacyjnej)

8. 3 prokuratorów powołanych przez Prokuratora Generalnego

PRZEWODNICZĄCY: Prokurator Generalny

ZADANIA:

3. Opiniowanie spraw podejmowanych z własnej inicjatywy, bądź przedstawionych przez Prokuratora Generalnego, w szczególności:

1. Projektów wytycznych i zarządzeń Prokuratora Generalnego,

2. Stanu i rozwoju kadry prokuratorskiej, oraz kierunków szkolenia prokuratorów, asesorów i aplikantów,

3. Okresowych realizacji zadań prokuratury,

4. Kierunków działań w celu doskonalenia kwalifikacji zawodowych prokuratorów oraz poziomu ich pracy.

4. Ustalenie ogólnej liczby członków sądów dyscyplinarnych;

5. Wskazanie liczny członków sądów dyscyplinarnych wybieranych przez zebranie Prokuratorów Prokuratury Krajowej i zgromadzenia prokuratorów prokuratur apelacyjnych.

Prokurator.

Prokurator jest funkcjonariuszem publicznym prokuratury, który uprawniony jest do samodzielnego wykonywania czynności prokuratorskich. Jest on zobowiązany do postępowania zgodnie ze złożonym ślubowaniem prokuratorskim. Zobowiązany jest do składania oświadczeń majątkowych

W czasie sprawowania urzędu prokurator nie może:

3. Należeć do partii politycznej, ani brać udziału w żadnej politycznej działalności;

4. Podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo- dydaktycznym, bądź naukowym, w niepełnym wymiarze godzin, pod warunkiem, że zatrudnienie to nie przeszkadza w wykonywaniu obowiązków prokuratora.

5. Być członkiem zarządu, rady nadzorczej bądź komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego lub spółdzielni;

6. Być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą;

7. Posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziałów przedstawiających więcej niż 10% wartości kapitału zakładowego;

8. Prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek, bądź wspólnie z innymi, nie może także zarządzać taką działalnością, być jej przedstawicielem, lub pełnomocnikiem.

O zamiarze podjęcia dodatkowego zatrudnienia powiadamia się właściwego przełożonego, który w przypadku kolizji z obowiązkami prokuratorskimi takiego zatrudnienia, może wydać decyzję odmowną.

Zarobki prokuratorów regulowane są stosownymi ustawami.

Asesor prokuratorski

Jest to osoba przygotowywana do wykonywania obowiązków prokuratora. Odbywa ona staż asesorski, polegający zazwyczaj na wykonywaniu czynności prokuratorskich, a mający na celu zdobycie praktyki i doświadczenia w zawodzie.

Asesorem może zostać mianowana osoba, która ukończyła aplikację prokuratorską i złożyła egzamin prokuratorski.

Asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury mianuje i zwalnia Prokurator Generalny.

Prokurator Generalny może powierzyć asesorowi powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, na czas określony, nieprzekraczający trzech lat, pełnienie czynności prokuratorskich, jednakże bez prawa udziału w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym oraz bez prawa sporządzania środków zaskarżenia i wniosków do Sądu Najwyższego oraz występowania przed tym Sądem (tzw. łac. votum).

Asesor prokuratury nie posiadający uprawnień do pełnienia czynności prokuratorskich może występować w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym.

Prokurator Generalny może, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, zwolnić asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury ze służby. Prokurator Generalny odwołuje asesora, jeżeli zrzekł się stanowiska.

Odpowiedzialność dyscyplinarna

Kary dyscyplinarne:

Upomnienie;

Nagana;

Usunięcie z zajmowanej funkcji;

Przeniesienie na inne miejsce służbowe;

Wydalenie ze służby prokuratorskiej

Kary od 1 do 4 pociągają za sobą brak możliwości awansowania przez trzy lata, zakaz udziału w kolegiach prokuratur, zgromadzeniu prokuratorów, Radzie prokuratorów i sądzie dyscyplinarnym oraz brak możliwości powrotu na zajmowanie uprzednio stanowisko.

Przewinienie dyscyplinarne ulega przedawnieniu po okresie trzech lat od chwili popełnienia czynu, z zastrzeżeniem sytuacji, gdy czyn zawiera znamiona przestępstwa- wówczas przedawnienie nie może nastąpić wcześniej, niż przedawnienie przewidziane w przepisach Kodeksu Karnego.

Jeżeli, z uwagi na rodzaj przewinienia, konieczne jest odsunięcie prokuratora od obowiązków, możliwe jest zawieszenie go w czynnościach. Zawieszenie w czynnościach ustaje, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od daty zawieszenia nie wszczęto postępowania lub, jeżeli sąd dyscyplinarny uchyli zawieszenie. Podczas zawieszenia sąd może orzec o obniżeniu wynagrodzenia do 50%.

Postępowanie przed sądem dyscyplinarnym jest dwu instancyjne, od orzeczeń wydanych przez sąd dyscyplinarny drugiej instancji przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego

Aplikacja prokuratorska

Aplikacja prokuratorska trwa dwa lata i sześć miesięcy i ma na celu przygotowanie aplikanta do wypełniania obowiązków prokuratora. Minister Sprawiedliwości może w drodze rozporządzenia przedłużyć okres aplikacji do trzech lat.

Aplikantem może zostać osoba, która: 

3. Posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

4. Jest nieskazitelnego charakteru, 

5. Ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,

6. Złożyła egzamin aplikacyjny i została zakwalifikowana przez komisję egzaminacyjną po przeprowadzeniu konkursu

Aplikantem prokuratury mianuje na czas określony w akcie mianowania i zwalnia prokurator apelacyjny.

Po ukończeniu aplikacji aplikantów obowiązuje złożenie egzaminu przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Prokuratora Generalnego. W przypadku uzyskania oceny niedostatecznej aplikant może przystąpić do egzaminu w drugim terminie, nie później niż w ciągu sześciu miesięcy.

Po złożeniu egzaminu aplikant może zostać asesorem prokuratorskim.

Prokurator generalny.

Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury i podlegają mu wszyscy prokuratorzy. Funkcję Prokuratora Generalnego od 31 marca 1990 sprawuje z urzędu Minister Sprawiedliwości. Zastępcami Prokuratora Generalnego są:

4. Prokurator Krajowy,

5. Naczelny Prokurator Wojskowy,

6. Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

7. Inni prokuratorzy powoływani i odwoływani ze stanowiska zastępcy spośród prokuratorów Prokuratury Krajowej (przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego).

Do zadań prokuratora generalnego należy m.in.:

2. podejmowanie wszelkich czynności związanych z funkcjonowaniem prokuratury,

3. koordynowanie działalności w ściganiu przestępstw,

4. zgłaszanie Sądowi Najwyższemu wniosków w sprawie nadzoru nad orzecznictwem sądów powszechnych i szczególnych.

Prokurator generalny może kierować do Trybunału Konstytucyjnego postulaty o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z konstytucją lub ustawą. Prokurator generalny przedstawia również Prezydentowi RP wnioski dotyczące ułaskawienia osób skazanych przez sądy.

Prokurator Generalny może wydawać:

4. Polecenia- np. polecenia służbowe

5. Zarządzenia- np. w sprawie przeniesienia postępowania

6. Wytyczne- sposób postępowania w określonych przypadkach

---