PRACA KONTROLNA Z PODSTAW ŻYWIENIA

TEMAT: PRZEDSTAW ŻYWIENIE

NIEMOWLĄT

SEM II

Hiszpańska Małgorzata

PRZEDSTAW ŻYWIENIE NIEMOWLĄT

Prawidłowe żywienie jest podstawowym czynnikiem warunkującym zachowanie fizjologicznego rozwoju i zdrowia dziecka. Pierwsze miesiące życia niemowlęcia to okres szczególny, w którym rozwija się on bardzo intensywnie. W ciągu pierwszych 6 miesięcy dziecko podwaja, a do końca 12. miesiąca potraja urodzeniową masę ciała (z 3 kg do 9 kg) i rośnie około 25 cm. Również mózg niemowlęcia zwiększa swoją masę aż trzykrotnie. Z każdą minutą dziecko nabywa wiedzę o otaczającym go świecie. Wciągu sekundy w mózgu dziecka powstają 3 miliardy połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. A im więcej takich połączeń (tzw. neuronalnych) tym sprawniejsze funkcjonowanie mózgu. W żadnym innym okresie życia wzrost i rozwój człowieka nie przebiega tak intensywnie. Nic dziwnego, że na tym etapie rozwoju zapotrzebowanie dziecka w składniki odżywcze, witaminy i minerały jest wyjątkowo duże. Zapotrzebowanie kaloryczne noworodka a później niemowlęcia zależy od masy ciała, dojrzałości i stanu zdrowia. W 1 tygodniu życia noworodek donoszony potrzebuje 100 kcal/kg/dobę, podczas gdy wcześniak 120 kcal/kg/dobę. Maleje stopniowo osiągając w wieku młodzieńczym 40 kcal/kg/dobę. W mleku kobiecym głównym węglowodanem dostarczającym ponad 40% kalorii jest laktoza.

• Żywienie dziecka to nie tylko konieczność dostarczenia prawidłowej ilości substancji budulcowych i energetycznych, ale również dostosowanie rodzaju pożywienia do dojrzałości organizmu dziecka.

• Najwyższą ilość energii, konieczną do wzrastania musimy dostarczyć dziecku w pierwszych dwóch miesiącach życia.

• Naturalnym źródłem pożywienia jest mleko matki. Jest ono jedynym pokarmem swoistym gatunkowo zaopatrującym niemowlę we wszystkie potrzebne składniki w pierwszych 4-6 miesiącach życia.

Karmienie piersią

Karmienie piersią jest jedynym naturalnym sposobem żywienia niemowlęcia. Mleko matki w pełni pokrywa zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze niezbędne dla prawidłowego rozwoju młodego organizmu w pierwszych 4-6 miesiącach życia.
Dotychczas w mleku kobiecym wyodrębniono ponad 200 składników takich jak: tłuszcze, białka, węglowodany, składniki mineralne, przeciwciała, witaminy. Dzięki unikalnej budowie poszczególnych składników pokarm matki jest w naturalny sposób przystosowany do rozwijającego się układu trawiennego niemowląt i łatwo przez niego przyswajalny. Ponadto mleko kobiece jest jałowe, świeże i łatwo dostępne dla dziecka w każdej sytuacji.
Wczesne karmienie dziecka - już w pierwszych dniach po urodzeniu - jest bardzo istotne. Gruczoł piersiowy wydala wówczas tzw. siarę zawierającą znacznie więcej białka, którego połowę stanowią immunoglobuliny mające ogromne znaczenie dla późniejszej odporności dziecka. Matka karmiąca swoje dziecko nie powinna spożywać alkoholu, kawy, ostrych przypraw ani palić papierosów. Nie powinna również przyjmować leków. W przypadku tej konieczności należy się skonsultować z lekarzem. Poza tym dieta kobiety karmiącej powinna być normalna. U niektórych niemowląt może wystąpić uczulenie na białko krowie i wówczas matka powinna ograniczyć spożywanie mleka, jego przetworów i wołowiny. Małe dziecko powinno być karmione piersią "na każde żądanie" tzn. wtedy, kiedy sygnalizuje głód płaczem lub niepokojem. Karmić należy jednorazowo nie dłużej niż 30 minut. Jeżeli dziecko przybiera na wadze około 130-220g tygodniowo, oznacza to, że ilość pokarmu jest wystarczająca. Pokarm początkowy jest bardziej żółty, gęsty i lepki, zawiera o wiele więcej białka i soli mineralnych natomiast mniej cukrów i tłuszczów w porównaniu do mleka dojrzałego. Ponad połowę białek stanowią przeciwciała, które wzmagają odporność dziecka, w związku, z czym dziecko zaraz po urodzeniu, dziecko powinno być przystawione do piersi matki. Późniejszy skład mleka naturalnego, zależy od sposobu odżywiania oraz stanu zdrowia matki. Karmienie piersią stwarza matce i dziecku niepowtarzalne warunki związków psychicznych, zapewniające mu najlepszy rozwój uczuciowy, a także prawdopodobnie i mowy. Wspomaga rozwijanie więzi emocjonalnej między matką a dzieckiem. Jednak każda kobieta, która decyduje się na karmienie naturalne powinna dbać o prawidłowo zbilansowaną dietę, mając na uwadze dobro i zdrowie dziecka.

Tab. Kiedy karmisz piersią:

Wskazania	Przeciwwskazania
Podawanie dziecku pokarmu zawsze, gdy zasygnalizuje głód;	Spożywanie alkoholu, kawy, ostrych przypraw
Karmienie dziecka jednorazowo nie dłużej niż 30 minut;	Palenie papierosów
Dokarmianie dziecka mlekiem modyfikowanym zawsze wtedy, gdy ilość naturalnego pokarmu zmniejsza się i jest niedostateczna (po konsultacji z lekarzem możesz wybrać odpowiednie dla swojego dziecka mleko modyfikowane najbardziej zbliżone do Twojego naturalnego pokarmu);	Spożywanie pokarmów, które powodują u Twojego dziecka alergię (np. niektóre niemowlęta mogą być uczulone na białko zawarte w mleku krowim i wówczas matka powinna unikać pokarmów bazujących na mleku krowim)
Od 3. tygodnia życia podawanie dziecku witaminę D3 (1 kroplę);	Przyjmowanie leków (w przypadku choroby koniecznie skonsultuj się z lekarzem)

W pierwszych miesiącach życia niemowlęcia pokarm matki zaspokaja wszystkie potrzeby rozwijającego się organizmu. Jednak wraz z dorastaniem dziecka około 5-6 miesiąca życia mleko matki przestaje być wystarczającym pokarmem. Konieczne jest stopniowe wprowadzanie posiłków bezmlecznych i warzyw np.: przetartych jabłek czy marchwi, zupy jarzynowej, kleiku ryżowego z jabłkiem (koniecznie bez glutenu).
W 6. miesiącu życia dietę dziecka można wzbogacać o gotowane mięso (kurze, indycze) w postaci przetartej zupy. Podajemy również soki owocowe i warzywa. Nie są zalecane soki cytrusowe ze względu na swoje właściwości alergiczne. Nowe pokarmy podajemy dziecku łyżeczką, nie przez smoczek, aby nie zniechęcić go do ssania piersi. Do 9. miesiąca nie należy wprowadzać przetworów mącznych i kasz zwierających gluten (kasza manna). Odstawiać od piersi należy stopniowo, wprowadzając mleko modyfikowane - nie wcześniej niż od 10 m-ca życia.

UWAGA!
Istnieją okoliczności (bardzo nieliczne), w których karmienie piersią jest przeciwwskazane. Każdorazowo w takiej sytuacji matka powinna skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, który pomoże wybrać najlepsze mleko modyfikowane dla dziecka.

Przeciwwskazania do karmienia piersią:

• Ostre choroby infekcyjne, które na krótko uniemożliwiają matce karmienie dziecka

• Choroby przewlekłe (choroby psychiczne, nowotworowe)

• Implanty w piersiach

• Wrodzone choroby metaboliczne dziecka jak galaktozemia i fenyloketonuria

Zasady karmienia piersią

Dobrze jest, jeżeli noworodek zaraz po urodzeniu zostaje położony na nie okrytym brzuchu matki, mając z nią chwilowy kontakt fizyczny, a ustami dotykając sutka matki. Matka nawiązuje wtedy pierwszy bezpośredni kontakt z dzieckiem i po raz pierwszy pojawia się odruch " poszukiwania" sutka matki, zapoczątkowujący najszybciej skuteczne wydzielanie mleka z piersi matki. Następnie noworodek oddzielony od matki powinien do niej jak najprędzej powrócić i nie później jak po jednej lub dwóch godzinach być przystawiony do piersi matki. Nawet krótkotrwałe ssanie przyspiesza uruchomienie mechanizmów fizjologicznych regulujących wydzielanie mleka.

Matka powinna pamiętać, że ssanie jest odruchem fizjologicznym i instynktownie występującym przy kontakcie z sutkiem matki. Niektóre noworodki ssą dobrze od pierwszego przystawienia do piersi, inne wykazują początkowo brak zainteresowania piersią, jeszcze inne bawią się brodawką, liżą ją, a nie chcą ssać - zaczynają ssać dopiero drugiego lub trzeciego dnia. Matka może zachęcić dziecko do ssania, przesuwając brodawkę po wargach dziecka i wkraplając mu do ust wyciśnięty pokarm. Krzyczącemu dziecku, niechwytającemu brodawki, można brodawkę wraz z otoczką ściśniętą między kciukiem i palcem wskazującym wsadzić do ust, uciskając grzbiet języka brodawką, co jest najwłaściwszym bodźcem do chwycenia jej przez dziecko.

Karmienie każdorazowo powinno się odbywać z obydwu piersi. Po nakarmieniu z jednej piersi należy dziecko przełożyć na drugie ramię i podać drugą pierś. Następne karmienie powinno się zaczynać od piersi podawanej jako drugiej w czasie poprzedniego karmienia. Po nakarmieniu jedną piersią należy dziecko unieść pionowo, delikatnie przyciskając do piersi, aby umożliwić mu wydalenie powietrza połkniętego razem z mlekiem. co objawia się głośnym odbiciem. Tę czynność należy powtórzyć po nakarmieniu drugą piersią. Przerwy między karmieniami wyznacza dziecko " żądaniem" nakarmienia go (karmienie na żądanie ). Liczba karmień w wyniku "żądania" dziecka może dojść do kilkunastu w ciągu doby. Najczęściej trwa to około 10 dni, po czym stopniowo obniża się i w wyniku samoregulacji ze strony dziecka ustala się na poziomie około 8 karmień z zachowaniem 4 - 5 godzinnej przerwy nocnej. Dziecko domagające się krzykiem nakarmienia powinno mieć spełnione to żądanie. Jak wskazują doświadczenia, niemowlę dopomina się o karmienie nie częściej, niż co 2-3 godziny.

Powodzenie w karmieniu dziecka wyłącznie piersią przez kilka miesięcy zapewnia nie podawanie żadnych innych płynów poza pokarmem tj.zaspokajanie pragnienia dziecka również przez podanie piersi. Dopajanie nie jest konieczne przy wyłącznym karmieniu piersią. Wyjątek mogą stanowić okresy upałów, albo gorączka u dziecka - wtedy straty płynów mogą wymagać dodatkowego uzupełnienia. Do picia podaje się przegotowaną wodę, rumianek lub słabą herbatę, słodzone lekko glukozą (u młodszych niemowląt), lub sacharozą (od 5-6 miesiąca życia).Ilość spożytego pokarmu różni się pomiędzy karmieniami (na ogół wynosi 90-150ml). Najlepszą miarą prawidłowego żywienia dziecka jest przyrost masy ciała około 400-500 g miesięcznie oraz dobre samopoczucie niemowlęcia.

Żywienie naturalne

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia dziecko powinno być karmione wyłącznie piersią przez okres blisko 6 miesięcy życia. Około 6 miesiąca życia dziecka pokarm matki przestaje być wystarczającym źródłem energii i składników odżywczych. W tym czasie dietę niemowlęcia należy wzbogacać o kolejno i pojedynczo wprowadzane produkty niemleczne. W Polsce pierwsze podajemy owoce (5-6 miesiąc), potem warzywa, kaszki ryżowe i kukurydziane, mięso (od 6- 7 miesiąca), następnie rosoły i żółtko jaja (najwcześniej w 7 miesiącu), po 10 miesiącu życia pieczywo pszenne i mieszane, wędliny, a około roku twarogi i mleko krowie i inne produkty mleczne oraz białko jaja. Każdy nowy produkt wymaga oddzielnego wprowadzenia. Podajemy 1 nowy produkt w odstępach kilkudniowych, co ma na celu szybkie i bezbłędne "wyłapanie" produktów, których dziecko nie toleruje z powodu alergii, nietolerancji pokarmowej, których objawy powstają do kilku dni po spożyciu danego produktu. Porcje nowo wprowadzanych potraw powinny też wzrastać stopniowo w ciągu kilku dni od 1-2 łyżeczek na początku wprowadzania, do docelowej porcji.

Wybór produktów:

• Owoce - Zaczynamy od najmniej alergizującego jabłka w postaci przecieru lub soczku, owoców jagodowych takich jak maliny, a także morele. Do ukończenia 1 roku życia unikamy podawania bananów, cytrusów i innych owoców tropikalnych, a także truskawek i poziomek, gdyż mają silne właściwości alergizujące.

• Warzywa - W początkowym okresie podajemy gotowane i przetarte do "gładkiej" konsystencji papki warzywne, zaczynając od marchwi, poprzez marchew z ziemniakiem i stopniowo, co kilka dni, dodając do smaku kolejne warzywa korzeniowe. Do 8-9 miesiąca nie podajemy warzyw wzdymających (kapustne, strączkowe, cebulowe), a u dzieci z częstymi kolkami i bólami brzucha nawet do 2-3 roku życia.

• Mięso - W 6-7 miesiącu życia, zaczynając od 1-2 łyżeczek, do zupy dodajemy ugotowane i siekane lub przetarte mięso drobiowe, królicze lub cielęce. Chuda wołowina i chudy schab wieprzowy może być podawany starszym niemowlętom w wieku około 8-9 miesiąca życia.

• Kasze - najlepiej zacząć od kleiku ryżowego i kukurydzianego jako dodatku do zupy warzywnej, lub przecieru owocowego. Około roku kleiki i kaszki mogą być przygotowane na mleku (najlepiej modyfikowanym). W tym czasie można już wprowadzać kaszki pszenne (manna) i drobne gryczane (krakowska) oraz kluseczki. Kasza jęczmienna (najlepiej drobniejsza), jako ciężej strawna, może być podawana dzieciom 2-3 letnim.

• Wędliny - wyłącznie chude drobiowe, cielęce i wieprzowe, nie podajemy wędlin z mięsa mielonego, gdyż są bardzo tłuste i mogą zawierać dodatki niewskazane dla niemowlęcia.

• Sery - W 12 m.ż. można ostrożnie podać plasterek sera żółtego, a po kilku dniach kolejno fermentowane napoje mleczne oraz twarogi i mleko pełne. W przypadku niekorzystnych reakcji wycofać z diety i skonsultować się z lekarzem.

• Całe jajka - w postaci omletu lub jajecznicy na parze, czy innych dodatków wprowadzamy ostrożnie po 12 miesiącu życia.

• Warzywa surowe - jako dodatek do kanapek (sałata, cykoria, ogórek, pomidor), w niewielkich ilościach podajemy około 11-12 miesiąca życia, wtedy, gdy dziecko jest już w stanie je pogryźć. Najlepiej, jeśli są jednak rozdrobnione i koniecznie obrane ze skórki.

• Cukier, sól - nie powinny być dodawane do potraw dla niemowląt.

Karmienie butelką

Zdarza się jednak, że z różnych przyczyn matka nie ma możliwości karmienia dziecka piersią do 6. miesiąca życia. Wówczas powinna niezwłocznie zgłosić się do lekarza, aby wspólnie ze specjalistą wybrać najlepsze mleko modyfikowane dla swojego dziecka. Nie używa się już mieszanek opartych na mleku krowim rozcieńczonym. Dla zapobiegania ujemnym skutkom karmienia mlekiem, używa się obecnie szeroko dostępnych mieszanek z mleka modyfikowanego, których skład jest w mniejszym lub większym stopniu upodobniony do mleka kobiecego. Istnieją dwa rodzaje mleka modyfikowanego: przystosowane składem dla dzieci w pierwszych dniach i tygodniach życia niemowlęcia (mleko początkowe) oraz mleko przeznaczone dla niemowląt po 4-tym miesiącu życia (mleko następne) (Bebiko, Laktowit, Bebilon Aptamil, Humana, Nan i inne). Mieszanki mleczne zawierają mleko modyfikowane oraz dodatek kleiku ryżowego lub gryczanego (Bebiko 2R, Bebiko 2GR, Laktowit 2R/2GR i inne). Ważne jest, aby do końca 1. roku życia podawać dziecku odpowiednio dobrane do jego potrzeb mleko modyfikowane.

Nie jest zalecane karmienie niemowląt i małych dzieci mlekiem krowim tzw. "prosto od krowy". Starszym dzieciom możemy podawać mleko pasteryzowane pakowane w kartonie.

Woda używana do uzupełnienia proszku mlecznego powinna być bardzo dobrej jakości. Powinna być pozbawiona bakterii chorobotwórczych, szkodliwych azotów i azotynów oraz nadmiaru soli mineralnych. U najmniejszych dzieci, jeśli muszą być karmione sztucznie, najlepiej używać wody butelkowanej przeznaczonej dla niemowląt.

Plusy sztucznego karmienia:

• możesz sprawdzić, jaką ilość pokarmu wypiło dziecko;

• w karmieniu butelka może uczestniczyć ojciec, co umocni więź emocjonalna miedzy nimi;

• możesz szybciej powrócić do pracy zawodowej.
  

Minusy sztucznego karmienia:

• zmniejszony kontakt dotykowy matki z dzieckiem (co możesz zrekompensować dziecku wzmożoną czułością i pieszczotami);

• zwiększone ryzyko wystąpienia infekcji u dziecka, dlatego musisz zwrócić uwagę na higienę podczas przygotowywania posiłków;

• zwiększone ryzyko wystąpienia alergii pokarmowej;

• mogą wystąpić częściej bóle brzucha i wzdęcia.

Matka zaczynająca karmić swe dziecko butelką powinna wiedzieć, że:

• mleko modyfikowane, które podasz swemu dziecku musi być wybrane przez pediatrę;

• przygotowując mleko przestrzegaj instrukcji z opakowania (odpowiednia ilość proszku i wody) zawsze podawaj dziecku odpowiednią ilość pokarmu podczas jednego karmienia . Jak i przestrzegaj zaleceń dotyczących liczby karmień w ciągu dnia.

• woda, której używasz do przygotowywanego mleka powinna być oligoceńska lub nisko zmineralizowana;

• pamiętaj o przestrzeganiu wszystkich zasad higieny (często myj ręce, parz smoczki i butelki, z których dziecko będzie piło);

• przed samym karmieniem sprawdź jak mleko wypływa ze smoczka (zbyt duży strumień może powodować krztuszenie się dziecka, a zbyt szybkie picie - kolki, poprzez połykanie dużej ilości powietrza);

• sprawdź czy temperatura mleka nie jest za wysoka, strząsając kilka kropel na wewnętrzną stronę przedramienia;

• podczas karmienia smoczek powinien być całkowicie wypełniony pokarmem, a nie powietrzem;

• najlepsza pozycja dla twojego dziecka podczas karmienia to półsiedząca. Nigdy nie karm dziecka w pozycji leżącej!!!

• Pamiętaj! W karmieniu sztucznym również obowiązuje zasada karmienia na żądanie.

Tab. Wzbogacanie diety dziecka

Wiek	Posiłki	Umiejętność jedzenia
do 3.miesiąca	W tym okresie najlepszym pokarmem dla noworodka jest mleko matki. W przypadku, gdy karmienie piersią jest niemożliwe, powinnaś stosować mleko początkowe. Twój pediatra poleci Ci bezpieczne i najwłaściwsze dla Twojego dziecka mleko modyfikowane.	Noworodek odruchowo szuka pokarmu. Potrafi ssać i połykać tylko płyny.
4. miesiąc	Jeśli karmisz dziecko mlekiem modyfikowanym, w tym czasie możesz rozpocząć karmienie tzw. mlekiem następnym. Pamiętaj, aby wybrać takie, które zapewni mu optymalne warunki do rozwoju. Skład mleka musi być dobrze zbilansowany: produkty te nie mogą zawierać glutenu, konserwantów, barwników i innych substancji dodatkowych oraz muszą być czyste bakteriologicznie. Warto również zwrócić szczególną uwagę na suplementację mleka modyfikowanego kwasami tłuszczowymi LCPUFA tj. (DHA i ARA), czyli składnikami odżywczymi występującymi także w mleku kobiecym. W tym czasie oprócz mleka możesz podawać dziecku pierwsze bezmleczne pożywienie w formie soku lub przecieru takie jak marchewka lub jabłko.	Dziecko otwiera usta przy zbliżeniu do nich łyżki. Uczy się połykać podawane mu łyżeczką papki. Umie poruszać językiem do przodu i tyłu, co pozwala przesuwać pokarm ku tyłowi jamy ustnej.
5. miesiąc	Kolejną nowością dla Twojego dziecka może być przetarta zupka jarzynowa. Bazą takiej papki będzie: ziemniak, marchew i pietruszka. Kolejne składniki dodawaj stopniowo obserwując czy nie wykazują reakcji alergicznych u dziecka. Po wprowadzeniu nowego składnika pokarmowego najlepiej odczekać około tygodnia, objawem wskazującym na alergie jest zazwyczaj wysypka, lecz może pojawić się również biegunka a nawet wymioty. W tym okresie możesz już swobodnie podawać również kleik bezglutenowy lub kaszkę kukurydzianą na mleku modyfikowanym. Wiele dzieci chętnie je rozgniecione banany (rozcieńczone mlekiem matki albo mieszanką) lub mus jabłkowy.	Dzięki urozmaiceniu diety Twoje dziecko poznaje technikę jedzenia, nowe smaki, zróżnicowaną konsystencję pokarmów.
6. miesiąc	W 6. miesiącu życia dieta niemowlaka może zostać wzbogacona w zupki jarzynowe z gotowanym mięsem (bez wywaru), soki owocowe/warzywne lub przeciery, (mogą być z dodatkiem kleiku bezglutenowego). Pamiętaj by do potraw nie dodawać cukru ani soli. Składnikiem tłuszczowym w przypadku zup jarzynowych może być masło (dobrej jakości) lub oliwa z oliwek. Zwróć uwagę by podawane niemowlakowi produkty zbożowe były wzbogacone w żelazo. Jedzenie podawane dziecku powinno być dokładnie zmiksowane.	Głodne dziecko pochyla się ku podawanej łyżce, natomiast nasycone odpycha rączką karmiącego.
7. miesiąc	Na listę spożywanych przez Twoje dziecko produktów dopisz: kaszkę i kleik bezglutenowy na mleku następnym, a także 1/2 żółtka co drugi dzień (z białkiem poczekaj do 12 m-ca gdyż jest głęboko uczulające) - podawaj je gotowane na twardo lub w naleśnikach. Pożywienie dziecka możesz również wzbogacić o drobno pokrojoną, miękką rybę (zwróć uwagę by wyjęte zostały wszystkie ości) oraz gotowane owoce (jabłka, morele, brzoskwinie, śliwki).	Bez trudu je papki, uczy się je połykać bez dławienia się. Jedzenie rozgniata dziąsłami, dlatego podawany pokarm powinnaś ugniatać widelcem lub miksować przez krótką chwilę.
8. miesiąc	Pokarmy, które podajesz powinny być łatwe do rozgryzienia dziąsłami lub nawet rozpływać się w ustach. Dla ośmiomiesięcznego dziecka świetnie okażą się: kawałki banana, dojrzałe gruszki, brzoskwinie, morele, brokuły, kalafior, rozgotowany zielony groszek, pulpety z mielonego mięsa, naleśniki (przygotowywane bez białek). Możesz już wprowadzać gotowe odżywki.	Twoje dziecko szuka jedzenia, gdy je zabierasz. Chwyta za łyżeczkę. Samodzielnie je pokarm podawany do ręki. Podając dziecku jedzenie na talerzyku, połóż jedynie kilka kawałków i dołóż, gdy dziecko upora się z nimi - widząc większą ilość gotów jest włożyć wszystko do buzi.
9. miesiąc	Dieta dziecka w 9. miesiącu życia niewiele różni się od diety ośmiomiesięcznego dziecka. Jednak, aby ją urozmaicić, możesz podawać dodatkowo: biszkopty bezglutenowe i chrupki kukurydziane. Co drugi dzień powinnaś podawać mu również całe żółtko.	Dziecko z pomocą rodziców zaczyna pić z kubka z przykrywką.
10. miesiąc	Na listę żywienia dziesięciomiesięcznego dziecka wprowadź obiad z dwóch dań: zupka jarzynowa + gotowane mięso oraz zboża glutenowe - kaszki, kleiki, kasze, bułki, chleb, sucharki, makarony. Konsystencja zupy i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu.	Dziecko interesuje się samodzielnym jedzeniem, sięga po łyżkę wkładając ją do buzi.
11-12. miesiąc	Do diety dzieci zdrowych wprowadzamy całe jajo 3-4 razy w tygodniu, chudą wędlinę, produkty na bazie mleka krowiego - twarożek, kefir, jogurt 1-2 razy w tygodniu.	Dziecko pokazuje, czym i w jakiej ilości chce być karmione, samo trzyma kubeczek. Używa języka do przesuwania pokarmu by go rozdrobnić.

---