Region. W ujęciu społeczno-ekonomicznym:

• to układ wykazujący pewne powiązania zewnętrzne i wewnętrzne o określonych granicach, specyficznych właściwościach, odmiennych od własności obszaru otaczającego,

• pomimo wyodrębnienia z otoczenia prowadzi z nim wymianę dóbr, usług, ludności, środków pieniężnych i informacji,

• zorganizowany jest celowo, czyli powołany zostaje do określenia, wyboru, modyfikacji i realizacji celów oraz wynikających z nich zadań,

• dysponuje zasobami czynników rozwoju, które wykorzystuje w sposób pozwalający zrealizować założone wyniki, czyli cele,

• posiada strukturę oraz, wynikający z niej, określony podział kompetencji, funkcji i pracy.

Europejska Karta Samorządu Regionalnego podaje trzy kryteria, które muszą jednocześnie zaistnieć, by można było mówić o regionie:

• najwyższy szczebel podziału administracyjno-terytorialnego państwa,

• władza pochodząca z powszechnych politycznych wyborów,

• przedmiot działania, który został określony mianem „spraw interesu ogólnego”, w przeciwieństwie do „spraw interesu miejscowego”, którymi zajmuje się samorząd lokalny.

W takim ujęciu za region uznaje się województwo samorządowe.

POLITYKA

Definicja: działalność wytyczana przez kierowniczy ośrodek organizacji, aby realizować cele ważne dla jednej bądź wielu dziedzin życia.

Podmiot polityki - instytucja, która ma pewien zakres autonomii. Najczęściej podmiotem jest państwo i związane z nim instytucje. Podmiotem polityki jest również wspólnota samorządowa na szczeblu gminy, powiatu i województwa. Podmioty ustalające politykę lokalną - rady gminne i rady powiatowe; podmioty ustalające politykę regionalną - sejmiki województw.

Podmioty stosujące politykę lokalną - władze gminne i powiatowe, podmioty stosujące politykę regionalną - zarządy województw.

Przedmiot polityki (regionalnej): oddziaływanie władz publicznych na rozwój społeczno-ekonomiczny w układzie regionalnym.

Polityka lokalna

• kształtowana przez organy samorządu lokalnego (gmin i powiatów),

• oznacza wybór celów działania, kolejności i sposobów ich realizacji, pod kątem zaspokojenia zbiorowych potrzeb lokalnej wspólnoty samorządowej,

• wymiar lokalny ujawnia się w tym, że ogranicza się do przestrzeni wytyczonej granicami gminy lub powiatu,

• odzwierciedleniem polityki lokalnej są zwłaszcza akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze gminy lub powiatu, np. strategie rozwoju, wieloletnie plany inwestycyjne.

Strategia (def.): zapis zintegrowanych i skoordynowanych działań przedstawiający cele do osiągnięcia oraz zadania do wykonania w określonym czasie, w odniesieniu do zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych oraz przy uwzględnieniu dostępnych zasobów.

Budżet j.s.t. (def.): roczny plan finansowy. Przedstawia źródła pochodzenia publicznych środków finansowych oraz sposoby ich wydatkowania. Struktura odzwierciedla program zarządzania j.s.t. Ustala sposób gospodarowania zasobami publicznymi określając priorytety w zarządzaniu finansami.

Polityka regionalna to polityka administracyjna, która oznacza przede wszystkim wybór celów działania, kolejności i sposobów ich realizacji, pod kątem zaspokojenia zbiorowych potrzeb regionalnej wspólnoty samorządowej. Związana jest nierozerwalnie z regionem, czyli przestrzenią wytyczoną granicami województwa.

Dzieli się na: politykę interregionalną, czyli prowadzoną wobec regionu przez organy rządu i administracji rządowej oraz politykę intraregionalną prowadzoną w regionie przez organy samorządu regionalnego.

Szczególną rolę w kształtowaniu polityki regionalnej należy przypisać rządowi. Za wykonanie polityki regionalnej rządu na obszarze województwa odpowiada wojewoda. Jednak głównym twórcą polityki regionalnej jest sejmik województwa, który formułuje strategie programowe rozwoju województwa.

Składowe polityki regionalnej:

• tworzenie warunków rozwoju gospodarczego,

• wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia,

• wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego,

• promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa,

• określanie priorytetów współpracy zagranicznej województwa.

Instrumenty polityki to prawem określone sposoby, jakie podmiot polityki może użyć do skłonienia innych jednostek do dostosowania swych zachowań do celów tej polityki.

Podział ze względu na zasięg oddziaływania:

1. powszechne - dotyczą wszystkich podmiotów,

2. lokalne - dotyczą podmiotów znajdujących się na danym terytorium, na przykład plan przestrzennego zagospodarowania,

3. indywidualne - dotyczą danego podmiotu, np. koncesja, pozwolenie na budowę.

Polityka a administrowanie

Administracja powinna być apolityczna, ponieważ tworzą ją ludzie, którzy nie starają się o zdobycie głosów wyborców. Apolityczność administracji stanowi warunek podstawowy tego, aby bez zakłóceń mogła wykonywać nałożone na nią zadania, bez względu na dokonujące się zmiany na scenie politycznej.

Polityka regionalna w Unii Europejskiej

• powołanie na mocy Traktatu Rzymskiego z 1957 r. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Od dnia wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej TR to Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

• Traktat Rzymski przewidywał 3 podstawowe kierunki działań Wspólnoty:

• wprowadzenie normalnych warunków konkurencji,

• ustalenie zasad i procedur polityki konkurencji,

• powiększenie zasobów poprzez waloryzację regionów opóźnionych w rozwoju i wykorzystanie pozostającej bez pracy siły roboczej.

Waloryzacja (w ujęciu finansowym) - proces polegający na przywróceniu wartości zdeprecjonowanym wierzytelnościom pieniężnym oraz różnorodnym płatnościom. Waloryzacja jest wynikiem spadku siły nabywczej pieniądza spowodowanym głównie przez inflację i dotyczy między innymi składek, rent, emerytur oraz wynagrodzeń.

POLITYKA REGIONALNA W TR:

• główny cel Traktatu Rzymskiego - tworzenie normalnych warunków konkurencji - wykluczał możliwość udzielania przez władze europejskie pomocy regionalnej,

• dopuszczał pomoc zmierzającą do „pobudzania rozwoju ekonomicznego regionów, w których poziom życia jest nienaturalnie niski”,

• jedyna instytucja nakierowana na rozwój regionalny powołana mocą TR to Europejski Bank Inwestycyjny. Jego działalność miała przyczyniać się do waloryzacji regionów słabiej rozwiniętych.

Rok 1968:

• powołanie Generalnej Dyrekcji Polityki Regionalnej odpowiedzialnej za koncepcję i realizację wspólnotowej polityki regionalnej,

• podstawowy cel europejskiej polityki wspierania rozwoju regionalnego: wyrównywanie szans regionów upośledzonych (słabo rozwiniętych),

• regiony słabo rozwinięte - obszary, które kumulują na swoim terenie zespół zjawisk negatywnych, takich jak: mała wydajność pracy, niskie kwalifikacje siły roboczej, słabo rozwinięte szkolnictwo i system kształcenia zawodowego, niedorozwój infrastruktury i brak kapitałów, słaba gęstość zaludnienia.

NUTS

• początek lat 70-tych - opracowanie przez Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich (EUROSTAT) Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych NUTS (ang. Nomenclature of Units for Territorial Statistics),

• na poziomie statystycznych jedn. terytorialnych zbierane są dane statystyczne i dzielone środki pomocowe UE,

• zgodnie z hierarchiczną klasyfikacją istnieje pięć poziomów NUTS. Trzy pierwsze - NUTS 1, 2 i 3 to szczeble regionalne (regiony duże, średnie i małe). NUTS 4 i 5 to poziomy lokalne,

• obecnie funkcjonują jako LAU 4 i 5 (Local Administrative Unit).

Zadania NUTS:

• zestawianie regionalnych danych statystycznych z różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego,

• identyfikacja obszarów korzystających z pomocy funduszy wspólnotowych,

• koordynacja polityk regionalnych.

NUTS w Polsce.

Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych - NTS przyjęła następującą postać:

• NTS1:

• 6 zgrupowanych jednostek szczebla wojewódzkiego - północno-zachodni, północny (pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie), wschodni (m.in. podlaskie), centralny, południowy, południowo-zachodni,

• NTS2: 16 jednostek obejmujących obszar województw,

• NTS3: 66 jednostek składających się z podregionów utworzonych z powiatów. W województwie pomorskim wydzielono 4 podregiony: słupski, gdański, trójmiejski, starogardzki.

• NTS4: 379 powiaty wraz z miastami na prawach powiatu,

• NTS5: 2489 gmin, włącznie z miastami na prawach powiatu.

Rok 1975 - finansowe wspieranie regionów problemowych poprzez utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Cel EFRR: korygowanie głównych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie spowodowanych zwłaszcza dominacją rolnictwa, głębokimi przekształceniami w przemyśle i strukturalnym bezrobociem.

Zasady funkcjonowania EFRR (w momencie powołania):

• uzupełniający (względem nakładów publicznych państwa) charakter finansowanej z niego pomocy,

• ograniczenie subsydiów jedynie do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego w krajach członkowskich,

• zorientowanie pomocy wyłącznie na regiony objęte krajową polityką regionalną,

• zastrzeżenie występowania z wnioskami o subwencje europejskie do wyłącznej kompetencji poszczególnych państw (a nie podmiotów gospodarczych czy samorządów terytorialnych),

• obowiązek podawania do publicznej wiadomości przez kraje członkowskie kwoty i przeznaczenia przyznanych subwencji regionalnych.

Lata 80-te

• reorientacji polityki regionalnej,

• państwa tracą monopol na politykę regionalną,

• kluczowa rola przypada władzom terytorialnym,

• uważa się je za predestynowane do określania miejsca regionu i kierunków jego rozwoju w kontekście krajowym i zagranicznym

Przełomowy rok 1988

Dlaczego?

• perspektywa powstania jednolitego rynku (swobodny przepływ dóbr, usług, kapitałów, konkurencji),

• wzrost konkurencji,

• obawy, że powiększanie dysproporcji międzyregionalnych stanowić będzie barierę w dalszej integracji i zagrożenie dla istnienia Wspólnoty.

Decyzje:

• podwojenie środków funduszy strukturalnych w ciągu 6 lat,

• traktatowe usankcjonowanie polityki regionalnej - wprowadzenie do Traktatu Rzymskiego jako nowego Tytułu XIV (obecnie XVII) poświęconego „spójności społecznej i gospodarczej”. Był następstwem postanowień Jednolitego Aktu Europejskiego, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r.

Konkurencyjność

• zmiana celów polityki regionalnej - skupienie się na wzroście konkurencyjności regionów,

• konkurencyjność - zdolność produkowania dóbr i usług akceptowanych na rynkach międzynarodowych, przy jednoczesnym utrzymywaniu wysokiego i trwałego poziomu dochodów,

• nie odnosi się do likwidacji rozpiętości w dochodach i stopie bezrobocia, ale do zniwelowania różnic w stanie środowiska naturalnego, wyposażenia w infrastrukturę, dostępu do kapitału, edukacji i usług.

Regionalne cele priorytetowe z roku 1988:

• Cel 1: promowanie zmian strukturalnych w regionach opóźnionych w rozwoju,

• Cel 2: rekonwersja regionów dotkniętych schyłkiem tradycyjnych przemysłów z wyższą od przeciętnej stopą bezrobocia, wyższym od przeciętnego udziałem zatrudnienia w przemyśle i zmniejszaniem się przemysłowych miejsc pracy,

• Cel 3: rozwój przeludnionych lub peryferyjnie położonych obszarów wiejskich o niskich dochodach ludności, wskaźniku PKB/mieszkańca, zdegradowanym środowisku naturalnym.

Rok 1992

• druga reforma funduszy strukturalnych,

• przyczyny: przygotowania do wprowadzenia unii monetarnej,

• priorytet: ułatwienie finansowania projektów służących waloryzacji regionów najsłabiej rozwiniętych.

Rok 1997

• przyjęcie dokumentu Agenda 2000,

• strategia wzmacniania i rozszerzania UE w XXI wieku,

• definiował najważniejsze założenia polityki UE w latach 2000-2006,

• reformował fundusze strukturalne.

DWA CELE REGIONALNE:

• Cel 1: bez zmian,

• Cel 2 (połączenie dotychczasowych celów 2 i 3): rekonwersja gospodarcza i społeczna regionów z problemami strukturalnymi. Obejmowała działania dotyczące konkurencyjności regionalnej. Dotyczyła regionów:

• dotkniętych upadkiem przemysłu, usług, rybołówstwa,

• obszarów wiejskich i zurbanizowanych cechujących się regresem społeczno-ekonomicznym,

• mających problemy z adaptacją do zmienionych warunków. Nastawienie na:

• wykorzystanie lokalnego potencjału rozwoju,

• kształcenie i edukację,

• powiązanie wsi z lokalnymi ośrodkami miejskimi.

• Cel 3: nakierowany był na każdy obszar UE. Dotyczył aktywizowania i unowocześniania rynków pracy, promocji, tworzenia i modernizowania systemów szkolenia, polityki zwalczania długookresowego bezrobocia, ochrony grup społecznych zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy.

Krytyka celów polityki regionalnej:

• istotą polityki regionalnej nie powinno być wsparcie finansowe, czyli redystrybucja środków finansowych pochodzących z wkładów państw członkowskich i ich transfer do regionów słabych,

• cele powinny skupiać się na stymulowaniu rozwoju regionów poprzez pobudzanie ich zdolności konkurencyjnej, działania proefektywnościowe w formie transferu technologii, działań innowacyjnych, rozwoju nauki i szkolnictwa,

Instrumentarium:

• fundusze strukturalne

• instrument pomocy, którego celem jest pomoc państwom członkowskim w wyrównywaniu różnic w rozwoju regionalnym oraz w przemianach gospodarczych i społecznych.

Rodzaje funduszy strukturalnych w latach 2000-2006:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - współfinansuje działania zmierzające do zmniejszenia różnic w poziomie międzyregionalnego rozwoju UE, głównie przedsięwzięcia służące ochronie środowiska naturalnego, infrastrukturze technicznej oraz związane z tworzeniem nowych miejsc pracy, badaniami naukowymi, transferem technologii,

• Europejski Fundusz Społeczny - współfinansuje działania związane z polityką zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich,

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - współfinansuje działania związane z rozwojem rolnictwa i obszarów wiejskich, czyli rozwój i modernizacja terenów wiejskich, kształcenie, przekwalifikowanie rolników, zakupy interwencyjne, dotacje dla rolników,

• Jednolity Instrument Finansowania Rybołówstwa - współfinansuje realizację wspólnej polityki rybackiej.

Specjalnym instrumentem finansowania w UE jest Fundusz Spójności:

• zwany Funduszem Kohezji,

• utworzony, by pomóc najbiedniejszym państwom członkowskim w spełnieniu kryterium tzw. strefy euro, pozwalającego zastąpienie waluty krajowej €,

• finansuje projekty zmierzające do współrealizacji inwestycji w zakresie ochrony środowiska o zasięgu ogólnokrajowym i transportu europejskiego,

• pomoc wdrażana na poziomie krajów, nie regionów,

• skierowany do krajów o poziomie PKB/osobę nieprzekraczającym 90% wielkości przeciętnej w krajach UE,

• minimalna wartość projektów 10 mln €,

• pomoc nie może dublować (wspierać) finansowania z funduszy strukturalnych.

Polityka regionalna - Stan obecny

1. Cele na lata 2007-2013:

Idea: zmiana redystrybucji zasobów z obszarów bogatych na biedne na rzecz orientacji na konkurencyjność regionów

• Cel 1 - Konwergencja obszarów o niskim poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego - 81,7% środków:

• wspieranie wzrostu i tworzenie nowych miejsc pracy w państwach i regionach najbiedniejszych,

• Cel 2: Zwiększenie konkurencyjności i atrakcyjności regionów oraz zatrudnienia, 15,8% środków:

• beneficjenci - wszystkie regiony UE, nie tylko problemowe.

• Cel 3: Europejska współpraca terytorialna (umacnianie współpracy transgranicznej i ponadnarodowej), 2,44% środków.

Konwergencja: proces zmniejszania zróżnicowań pomiędzy krajami Unii Europejskiej oraz upodobnienie struktur społeczno-gospodarczych

Beneficjenci (ze względu na udział w środkach):

• jednostki samorządu terytorialnego,

• administracja rządowa,

• przedsiębiorcy.

2. Zadania:

• poprawa warunków wzrostu i zatrudnienia dzięki zwiększaniu ilości i poprawie jakości inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki,

• zwiększenie zdolności adaptacyjnych do zmian gospodarczych i społecznych,

• ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego,

• zwiększenie wydajności administracji,

• umacnianie współpracy transnarodowej,

• umacnianie współpracy międzyregionalnej.

3. Podział regionów europejskich pod względem dynamiki gospodarczej na trzy kategorie:

• duże ośrodki miejskie z rozwiniętymi funkcjami usługowymi,

• regiony przemysłowe, w których przemysł skoncentrowany jest w miastach średniej wielkości i których sytuacja zależy od kondycji ekonomicznej zlokalizowanych w nich przedsiębiorstw,

• regiony wiejskie.

4. Instrumentarium:

• Fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

• przeniesienie Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa do Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej, co oznacza wyłączenie z funduszy strukturalnych.

5. Typy państw ze względu na stopień regionalizacji:

1. Klasyczne państwa unitarne 2. Ewoluujące państwa unitarne

3. Państwa regionalne 4. Państwa federalne

Ad. 1.

• nie mają żadnych przedstawicieli władzy samorządowej na poziomie regionu,

• samorząd terytorialny występuje na poziomie lokalnym,

• w sprawach rozwoju regionalnego administracja państwowa współpracuje ze społecznościami stopnia podstawowego,

• przykłady państw: Grecja, Wlk. Brytania, Dania, Szwecja, Irlandia,

Ad. 2.

• istnieje demokratyczny samorząd regionalny,

• regiony mają pewną autonomię,

• samorządowi regionalnemu przekazuje się kompetencje koordynacyjne w zakresie rozwoju regionalnego,

• regionalne władze samorządowe realizują zadania przejęte od administracji państwowej,

• mają własne, pochodzące z wyborów organy oraz własne, określono ustawowo, zadania i kompetencje,

• działania organów samorządu regionalnego kontrolowane są przez państwo z punktu widzenia legalności,

• przykłady państw: Francja, Holandia, Portugalia,

Ad. 3.

• samorząd regionalny ma status konstytucyjny, dużą autonomię i kompetencje legislacyjne,

• realizacja zadań publicznych została rozdzielona między władze centralne a regionalne,

• regionem zarządza rząd regionalny, a politycznym zapleczem jest sejm regionalny,

• ogólne zasady działania jednostek autonomicznych przewiduje konstytucja, ale podstawę prawną ich funkcjonowania stanowi statut,

• przykłady państw: Włochy, Hiszpania,

Ad. 4.

• państwa dzielą się suwerennością prawną z regionami,

• podział władzy publicznej między regiony a federację określa konstytucja,

• regiony mają odrębne konstytucje regionalne, szerokie kompetencje ustawodawcze, wykonawcze, sądownicze,

• przykłady państw: Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia.

Do jakiej grupy zaliczyć Polskę?

ZASADY EUROPEJSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

1. generalne: subsydiarność, koordynacja, elastyczność,

2. organizacji polityki regionalnej: PROGRAMOWANIE*, PARTNERSTWO*, kompatybilność, spójność,

3. finansowania polityki regionalnej: KONCENTRACJA*, DODAWALNOŚĆ*, czas kwalifikowalności kosztów,

4. oceny realizacji programów: monitorowanie, ocena, proporcjonalność.

I.1. ZASADA SUBSYDIARNOŚCI - pomocniczości

• z łacińskiego: subsidium - pomoc,

• wspomaganie społeczności lokalnych i regionalnych przez poszczególne szczeble władz.

POMOCNICZOŚĆ NA POZIOMIE UE

• wprowadzona traktatem z Maastricht,

• preambuła Traktatu o Unii Europejskiej: „Sygnatariusze (...) gotowi kontynuować proces tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym obywatelowi, zgodnie z zasadą subsydiarności (...) postanowili ustanowić Unię Europejską (...)”,

• wspólnota podejmuje działania tylko wtedy, gdy obrane cele mogą być lepiej zrealizowane np. z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań na poziomie Unii niż na poziomie państw członkowskich,

• prawo przyznane Wspólnocie tylko w dziedzinach traktatowo dla Unii zastrzeżonych,

• środki wydatkowane na poziomie Unii wtedy, gdy zapewni to korzyść w porównaniu z pozostawieniem wydatkowania państwom członkowskim, które nie mogą celów osiągnąć w sposób wystarczający,

• subsydiarność zapisana jest pośrednio w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego.

POMOCNICZOŚĆ W POLSKIM PRAWIE

• wagę podkreślono tylko w preambule,

• preambuła, oprócz norm, na podstawie których powinny działać władze publiczne, takich jak: dobra wspólnego, poszanowania wolności i sprawiedliwości, wzajemnego współdziałania, dialogu społecznego, mówi o zasadzie pomocniczości „(...) umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”.

PODWÓJNY WYMIAR SUBSYDIARNOŚCI

• pierwszy, oznacza, iż wszelkie decyzje ważne dla mieszkańców powinny zapadać blisko nich,

• drugi identyfikowany jest z zasadą podziału „od dołu do góry”,

• jednostka wyższego rzędu powinna pomagać wspólnotom niższego rzędu, ale tylko wtedy, gdy nie są one w stanie same osiągnąć określonych celów,

• wprowadza domniemanie kompetencji na rzecz podmiotów bliższych społecznościom,

• przenoszenie zadań na wyższy poziom to nie odbieranie kompetencji, tylko przekazywanie w takim stopniu, w jakim jednostki mniejsze nie są w stanie ich wykonać.

SUBSYDIARNOŚĆ A DECENTRALIZACJA

• pomocniczość, z wyjątkiem kryterium niewystarczalności sił, odrzuca koncentrację zadań w większej wspólnocie,

• praktyczna realizacja zasady subsydiarności dokonuje się za pomocą decentralizacji zadań i kompetencji państwowych,

• decentralizacja to przekazanie władzy niższym szczeblom przy zapewnieniu prawem odpowiednich środków i niezależności, czyli samodzielności tych szczebli,

• dlatego traktuje się jako przejaw stosowania zasady subsydiarności.

I.2. ZASADA KOORDYNACJI - celem jest dążenie do skupienia działań i środków polityki regionalnej na priorytetach mających podstawowe znaczenie dla UE.

Dotyczy 3 grup zagadnień:

• zintegrowanego wykorzystania wszystkich dostępnych instrumentów finansowych,

• koordynowania przez Komisję polityk regionalnych krajów członkowskich,

• dążenia do harmonijnego rozwoju przestrzeni europejskiej.

Zagadnienie drugie:

Koordynacji polityk regionalnych służy system kontroli poziomu przyznawanej pomocy, działający wg zasad:

• zróżnicowania wysokości pomocy do charakteru i powagi problemów rozwoju regionalnego,

• przejrzystości przyznawanej pomocy, czyli ustaleniu jej wysokości przed przyznaniem,

• uwzględnienie specyfiki terytorialnej. Oznacza to, że:

• systemem pomocy nie powinien objęty być cały kraj,

• trzeba jasno określić granice regionów i stref,

• należy określić gradację poziomu pomocy,

• obowiązku wcześniejszego informowania Komisji o zamiarze przyznania pomocy.

I.3. ZASADA ELASTYCZNOŚCI

Oznacza respektowanie zróżnicowania rzeczywistości regionalnej oraz specyfiki organizacyjnej i instytucjonalnej krajów członkowskich (instytucjonalnej autonomii państw).

Przejawy:

• Komisja nie wpływa na struktury ani organizację terytorialną tych krajów,

• nie narzuca obowiązku współpracy wewnątrzkrajowej ani jej form - Wspólnota stanowi zrzeszenie suwerennych państw, wybierających swój system konstytucyjny i w sposób niezależny organizujących struktury centralne i terytorialne,

• Komisja nie wpływa na charakter relacji między władzami centralnymi i terytorialnymi - każde państwo samo określa struktury terytorialne i administracyjne i w sposób niezależny dokonuje podziału kompetencji,

• instytucje unijne respektują tożsamość narodową każdego państwa.

II.1. ZASADA PROGRAMOWANIA

• def. - wykonywany wieloetapowo proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania, mający na celu realizację w okresie wieloletnim wspólnych działań Komisji i państwa członkowskiego dla osiągnięcia celów polityki spójności społeczno-gospodarczej,

• idea: odejście od praktyki subwencjonowania przez Wspólnotę pojedynczych projektów inwestycyjnych na rzecz dofinansowania kompleksowych programów rozwoju regionu. Zapewnia to stabilność celów i środków realizacji polityki regionalnej.

Procedura opracowania programów:

• Rada Europejska przygotowuje Strategiczne Wytyczne Wspólnoty,

• na jej podstawie kraj-beneficjent przygotowuje Narodową Strategię Spójności (wcześniej Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) - strategia rozwoju kraju,

• na jej podstawie przygotowywane są sektorowe (tematyczne) i regionalne programy operacyjne,

• programy operacyjne (obecnie obejmują okres 1.1.2007-31.12.2013) stają się podstawą przyznania pomocy wspólnotowej.

II.2. ZASADA PARTNERSTWA (= uzgadniania)

Cechy:

• nakłada obowiązek współpracy między KE a odpowiednimi władzami i instytucjami szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego, uczestniczącymi w przygotowaniu i realizacji działań w ramach funduszy,

• daje pełnoprawne uczestnictwo władz lokalnych i regionalnych w definiowaniu polityk wspólnotowych, określaniu krajowych priorytetów i w procedurze zatwierdzania programów europejskich,

• umożliwia uniknięcia nakładania się działań,

• pozwala na pokonanie instytucjonalnych podziałów.

Rodzaje partnerstwa

Ze względu na typy partnerów:

• partnerstwo horyzontalne - między władzami publicznymi różnych poziomów: organami wspólnotowymi, krajowymi, regionalnymi i lokalnymi,

• partnerstwo wertykalne między władzami publicznymi, organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi.

Ze względu na rolę spełnianą przez partnerów:

• decyzyjne - dotyczy partnerów współfinansujących programy (przedsięwzięcia),

• konsultacyjne - polega na formułowaniu opinii przez partnera.

Zalety partnerstwa:

• możliwość wymiany informacji między partnerami,

• stymulowanie ściślejszej współpracy i zaufania,

• kreowanie sieci powiązań lokalnych opartych na więziach między lokalnymi partnerami,

• wymiana wiedzy i innowacji wśród partnerów.

Realizacja zasady:

• napotyka problemu,

• państwa członkowskie nie zgadzają się na zwiększanie znaczenia struktur terytorialnych niższych poziomów,

Dlaczego? Państwa członkowskie:

• odpowiadają za spójność planów w kraju, ich kompatybilność z politykami wspólnot,

• wskazują organy kompetentne do realizacji programów.

II.3. ZASADA KOMPATYBILNOŚCI

Odnosi się do spójności polityki regionalnej z innymi politykami wspólnotowymi, przede wszystkim z ustawodawstwem dotyczącym:

1. polityki ochrony konkurencji,

2. przejrzystości zamówień publicznych,

3. ochrony środowiska,

4. równości szans między kobietami oraz mężczyznami.

II.4. ZASADA SPÓJNOŚCI

• odnosi się do związku polityki regionalnej z polityką makroekonomiczną państw członkowskich,

• państwa członkowskie powinny prowadzić i koordynować swoje polityki gospodarcze w taki sposób, by zmierzały one do redukowania różnic w stopniu rozwoju poszczególnych regionów. Wymóg ten dotyczy głównie mniej zamożnych krajów, korzystających w największym zakresie z polityki wspólnotowej.

Definicja polityki gospodarczej (=ekonomicznej): świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową - na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą.

Obszary zagadnień (dziedziny) polityki gospodarczej:

• polityka wzrostu gospodarczego,

• polityka sektorowa,

• polityka pieniężna (monetarna),

• polityka budżetowa,

• polityka zatrudnienia (w tym regulowanie rynku pracy).

III.1. ZASADA KONCENTRACJI

Naczelna zasada europejskiej polityki strukturalnej.

Przyczyny wyróżnienia:

• rozproszenie środków na zbyt dużą liczbę celów, obejmujących zbyt rozległe obszary,

• za szeroka interpretacja zasady elastyczności - uwzględnianie przy selekcji regionów do pomocy oprócz kryteriów głównych także drugorzędnych,

• względy polityczne.

Cel zasady - skupienie działań oraz środków na celach i priorytetach mających podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-ekonomicznej. Oznacza to:

• odpowiedni dobór kryteriów służących wyborowi regionów dotkniętych najpoważniejszymi problemami,

• skoncentrowanie finansowania na regionach opóźnionych w rozwoju w najmniej zamożnych krajach członkowskich dzięki preselekcji uwzględniającej poziom zamożności państwa i regionu.

III.2. ZASADA DODAWALNOŚCI

• dotyczy sposobu finansowania celów priorytetowych,

• wprowadzona jako środek zaradczy wobec wcześniej stosowanej polityki państw członkowskich pomniejszania kosztów własnej polityki regionalnej o wysokość subwencji,

• rola polityki europejskiej nie polega na wspieraniu regionalnych polityk państw członkowskich, lecz na redukowaniu upośledzenia regionów zacofanych,

• państwa członkowskie zobowiązane są w danym okresie planistycznym do utrzymania nakładów na krajową politykę regionalną przynajmniej na poziomie wydatków poniesionych w okresie poprzednim we wszystkich regionach objętych danym celem priorytetowym.

III.3. ZASADA CZASU KWALIFIKOWALNOŚCI KOSZTÓW

• odnosi się do programów operacyjnych,

• celem jest motywowanie beneficjentów do sprawnej absorpcji środków,

• państwo członkowskie ma 3 lata (rok bieżący + 3 następne) na rozliczenie z przyznanego wsparcia,

• jeśli do końca roku n+3 złożyło wnioski o płatność mniejszą niż roczna transza przyznanych środków na rok n, bezpowrotnie traci kwotę różnicy.

IV.1. ZASADA MONITOROWANIA

• oznacza obowiązek śledzenia przebiegu realizacji programu,

• w tym celu tworzony jest Komitet Monitorujący,

• powołuje go państwo członkowskie dla programu operacyjnego,

• działalność komitetu poświęcona jest analizie kryteriów wyboru finansowanych operacji, a także postępom we wdrażaniu programu.

IV.2. OCENA WSTĘPNA

• inaczej (ex ante, szacunkowa)

• przeprowadzana w kraju członkowskim przez władze odpowiedzialne za przygotowanie planu,

• dotyczy silnych, słabych stron oraz potencjału państwa członkowskiego, regionu lub sektora.

Zawartość oceny wstępnej:

• sytuacja społeczno-gospodarcza, ocena spójności przyjętej strategii i jej celów ze specyfiką regionu,

• ewolucja rynku pracy, strategia w dziedzinie rozwoju zasobów ludzkich wraz z oczekiwanymi efektami, najlepiej popartymi wskaź-nikami ilościowymi, a także powiązanie ze strategią dot. zatrudnienia przedstawioną w narodowych planach na rzecz zatrudnienia,

• sytuacja w zakresie środowiska naturalnego w regionie i jej uwzględnienie w planach krajowych, regionalnych i lokalnych dotyczących środowiska.

IV.2. OCENA POŚREDNIA

• inaczej interim, mid-term, „na półmetku”,

• dokonywana w połowie realizacji planu,

• cel: oszacowanie stopnia osiągnięcia założonych celów na tle ewaluacji wstępnej, określenie trafności zamierzeń w stosunku do aktualnych trendów społeczno-gospodarczych.

Wskazuje:

• pierwsze efekty zrealizowanych działań,

• ich spójność z oceną ex ante,

• zasadność wybranych celów,

• ocenę finansowego zarządzania programem,

• jakość monitoringu i realizacji projektu.

IV.2. OCENA KOŃCOWA

inaczej wykonania, ex post, cechy:

• dokonywana po zakończeniu programu operacyjnego,

• przeprowadzana przez niezależnych ekspertów,

• ma na celu prezentację wykorzystania środków i uzyskanych dzięki nim długotrwałych efektów,

• opiera się na danych statystycznych i analizach jakościowych,

• wskazuje na skuteczność, efektywność pomocy i spójność podjętych działań z oceną ex ante.

• konfrontuje założone cele z osiągniętymi wynikami.

IV.4. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI

• odnosi się do działania systemów kontroli,

• dotyczy przesunięcia odpowiedzialności ze służb Komisji na administrację krajową,

• poziom interwencji ze strony Komisji zależy od poziomu wspólnotowego współfinansowania,

• poniżej określonego progu państwo członkowskie może wykorzystać własne systemy kontroli w odniesieniu do danych programów.

Regiony w unii europejskiej

• regionalny PKB/mieszkańca waha się od 24 do 303% średniej UE-27,

• co szósty region ma PKB/osobę wyższy od 125% średniej UE-27,

• co czwarty ma PKB/osobę niższy od 75% średniej,

• najbogatszy region z nowych państw członkowskich to Praga - 157%,

• najbiedniejszy region UE-15 to grecka Dytiki Ellada - 54,5% średniej,

• piętnaście najbiedniejszych znajduje się w 3 państwach - jakich?

Najbogatsze regiony

• Inner London (WB) - 303%,

• Luxemburg - 251%,

• Bruxelles Capitale (B) - 248%,

• Hamburg (N) - 195%,

• Wiedeń (A) - 180%,

• Ile de France (F) - 175%,

• Berkshire, Buckinghamshire & Oxfordshire (WB) - 174%,

• Obernbayern (N) - 169%,

• Sztokholm (Sz) - 166%,

• Utrecht (Holandia) - 158%.

Regiony z PKB większym od 125% średniej europejskiej:

• po 8 jest w Niemczech i Wielkiej Brytanii,

• 7 jest we Włoszech,

• 5 w Holandii,

• 4 w Austrii.

Regiony z PKB mniejszym od 75% średniej europejskiej:

• 15 jest w Polsce,

• po 8 w Grecji i Rumunii,

• 7 w Czechach,

• po 6 w Bułgarii i na Węgrzech.

Najbiedniejsze regiony

• Podlaskie - 38%,

• Lubelskie, podkarpackie, Centru (R) - po 35%,

• Nord-Vest (R) - 33%,

• Sud-Est (R) - 31%,

• Yugoiztochen (Bg) - 30%

• Sud-Vest Oltenia (R), Severoiztochen (Bg) - po 29%,

• Sud-Muntenia (R) - 28%,

• Severozapaden (Bg), Yuzhen tsentralen (Bg), Severen tsentralen (Bg) - po 26%,

• Nord-Est (R) - 24%.

Najbogatsze polskie województwa:

• mazowieckie - 76,8%,

• śląskie - 57%,

• wielkopolskie - 54,5%,

Najbiedniejsze polskie województwa:

• warmińsko-mazurskie - 39,4%,

• świętokrzyskie - 39,3%,

• podlaskie - 37,9%,

KRAJOWA Polityka regionalna

• Narodowa Strategia Spójności (NSS) 2007-2013,

• cele NSS wdrażane są przy pomocy:

• 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) - zarządzane przez samorządy województw, 24,9% całości środków, 16,6 mld €,

• Programów sektorowych.

CELE NSS

cel główny: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski w ramach UE i wewnątrz kraju,

Cele szczegółowe:

• trwałe i wysokie tempo wzrostu gospodarczego,

• wzrost zatrudnienia,

• budowa i modernizacja infrastruktury technicznej,

• rozwój obszarów wiejskich.

Priorytety RPO

wynikają z wojewódzkich strategii rozwoju regionalnego, obszary wsparcia:

• badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość,

• inicjatywy lokalne w zakresie zatrudniania i rozwoju,

• środowisko,

• zapobieganie i zwalczanie zagrożeń przyrodniczych i technologicznych,

• turystyka,

• inwestycje w: kulturę, transport, energetykę, edukację, ochronę zdrowia, infrastrukturę społeczną.

Programy sektorowe:

• Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej, 3,4% całości środków - 2,3 mld €,

• Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, 41,9% całości środków - 27,9 mld €,

• Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 12,4% całości środków - 8,3 mld €,

• Program Operacyjny Kapitał Ludzki, 14,6% całości środków - 9,7 mld €,

• Program Operacyjny Pomoc Techniczna, 0,8% całości środków - 0,5 mld €,

• Program Operacyjny Europejska Współpraca Terytorialna, 2% całości środków - 1,3 mld €.

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej:

• cel: zmniejszenie zapóźnień województw Polski wschodniej w stosunku do innych województw i regionów UE,

• działania obejmują: rozwój infrastruktury wyższych uczelni, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, wspieranie innowacji,

• wsparcie miejskich ośrodków wzrostu: transport zbiorowy, drogi wojewódzkie.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko:

• rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej: transportowej, kolejowej, dostępu do portów, dróg wodnych, komunikacyjnej,

• rozwój infrastruktury kultury, poprawa bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa,

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka:

• cel główny: wzmocnienie roli przedsiębiorstw w procesie budowy gospodarki opartej na wiedzy (GOW),

• cele szczegółowe:

• wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw,

• zwiększenie wpływu sektora nauki na gospodarkę,

• wzmocnienie powiązań międzynarodowych polskiej nauki i gospodarki.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki

działania z zakresu:

• zwiększania możliwości dostępu do zatrudnienia,

• zwiększania szans utrzymania zatrudnienia,

• wsparcia bezrobotnych, osób wykluczonych społecznie,

• rozwoju potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw,

• rozwoju systemu kształcenia,

• przystosowania oferty edukacyjnej do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy,

Program Operacyjny Europejska Współpraca Terytorialna:

• cel: wspieranie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju w sferze gospodarczej, społecznej i kulturalnej zmierzające do zwiększenia konkurencyjności obszarów przygranicznych oraz poprawy jakości życia mieszkańców,

• projekty w zakresie: gospodarki wodnej, dostępności regionów, przeciwdziałaniu katastrofom naturalnym, wymiana doświadczeń między regionami z terytorium UE.

Program Operacyjny Pomoc Techniczna:

• zapewnienia sprawnego i efektywnego przebiegu realizacji NSS.

Podstawy prawne polityki regionalnej w Polsce: Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju - Dz.U. Nr 227, poz. 1658

Art. 4.

2. Politykę rozwoju realizuje się, w szczególności, przy pomocy:

1) programów operacyjnych,

2) strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz planów wykonawczych.

Art. 5. Określenia

1) beneficjent - jednostka realizująca projekty finansowane z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych;

3) instytucja pośrednicząca - jednostka, której została powierzona część zadań związanych z realizacją PO;

4) instytucja wdrażająca - podmiot odpowiedzialny za realizację części lub całości priorytetów PO;

5) kontrakt wojewódzki - porozumienie o dofinansowaniu PO środkami z budżetu państwa, państwowych funduszy celowych lub ze źródeł zagranicznych, zawierane przez ministra ds. rozwoju regionalnego z zarządem województwa,

9) projekt - przedsięwzięcie realizowane w ramach PO na podstawie umowy o dofinansowanie, zawieranej między beneficjentem a instytucją zarządzającą, pośredniczącą albo wdrażającą;

Art. 9.

Strategiami rozwoju są:

1) strategia rozwoju kraju;

2) strategie sektorowe;

3) strategie rozwoju województw;

4) strategie rozwoju lokalnego.

Art. 13. Strategia sektorowa

1. Jest dokumentem planistycznym określającym uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju w określonym zakresie.

Art. 15. Programy operacyjne

1. Ustanawia się w celu realizacji:

1) strategii rozwoju kraju i strategii sektorowych - w formie krajowych PO oraz w formie RPO współfinansowanych z budżetu państwa i źródeł zagranicznych;

2) strategii rozwoju województwa - w formie RPO.

Art. 20.

1. Projekt RPO przygotowuje zarząd województwa we współpracy z ministrem ds. rozwoju regionalnego.

4. Rada Ministrów określa zakres i warunki dofinansowania RPO.

5. Minister ds. rozwoju regionalnego zawiera z zarządem województwa porozumienie o dofinansowaniu RPO środkami pochodzącymi z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych,

Art. 25.

1. Za prawidłową realizację PO odpowiada instytucja zarządzająca.

2. Instytucją zarządzającą jest:

1) w przypadku krajowego PO - właściwy minister albo minister ds. rozwoju regionalnego,

2) w przypadku RPO - zarząd województwa.

25

---