ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA, administracja


I POJĘCIE KONSTYTUCYJNYCH ZASAD USTROJU

ZASADY USTROJOWE:

  1. w sensie opisowym - wzorzec ukształtowania określonego przedmiotu normowania, wskazujący sposób rozstrzygnięcia określonej kwestii wyróżnionej z określonego punktu widzenia; pewne typowe ukształtowanie pewnego rozwiązania;

- w sensie dyrektywnym - zasady rozstrzygające o charakterze ustrojowym danego państwa i określające panujący w nim system władzy, zaś ich suma składa się na tożsamość konstytucyjną państwa; normy prawne o szczególnie doniosłym znaczeniu dla sfery ustrojowej; różnorodne sformułowania konstytucyjne, którym walor zasady przypisuje się ze względu na ich wagę oraz tradycję nazewniczą ukształtowaną w doktrynie i orzecznictwie

  1. podstawowe rozstrzygnięcia polityczne ustrojodawcy, określające formę (model ustrojowy) danego państwa, posiadające ogólny charakter i niezależną doniosłość społeczną

  2. decyzje polityczne autorytetu ustrojodawczego wyrażone w postaci konstrukcji normatywnych, które determinują zakres praw i wolności człowieka oraz określają zasady organizacji i zakres kompetencji władz publicznych

Niektóre przepisy konstytucji są sformułowane w sposób bardzo ogólny, wskazują nie tyle sposób rozwiązania określonej kwestii, ile określają pewne podstawowe rozstrzygnięcia ustrojowe, które wyrażają ustrojową tożsamość danego systemu konstytucyjnego. Dla ich nazwania używa się pojęcia zasady konstytucyjne. Zasada konstytucyjna ma charakter normatywny, bo ustala obowiązek jej przestrzegania i realizowania, co więcej, z jej treści możliwe jest wydobywanie dalszych, bardziej konkretnych zasad czy norm konstytucyjnych. W tekście konstytucji jest ona jednak sformułowana tylko za pomocą hasła ogólnego, a ustalenie co owo określenie rzeczywiście oznacza, dokonuje się dopiero w procesie interpretacji i stosowania konstytucji.

II ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI + ŹRÓDŁA PRAWA

preambuła - nie jest aktem normatywnym, nie ma takiego charakteru, nadaje kierunek, jest punktem odniesienia przy interpretacji konstytucji

- może mieć charakter normatywny, ale nie samoistnie

- wskazuje historyczne i polityczne podstawy konstytucji, tradycje ustrojowe danego państwa i wydarzenia, które towarzyszyły podejmowaniu konstytucji

RODZAJE KONSTYTUCJI:

- oktrojowana

- przyjęta przez suwerena, czyli naród

- przyjęta przez parlament

- przyjęta przez specjalne do tego powołany organ, czyli konstytuantę

- system mieszany - przygotowuje organ, a zatwierdza suweren

- pisane i niepisane

- sztywne (ma moc prawną wyższą od ustaw zwykłych, muszą one być z nią zgodne i nie mogą zmieniać postanowień konstytucji) i elastyczne (zmienia się je w takim samym trybie jak ustawy zwykłe)

- jednolite i złożone

- stabilne i zmienne

UCHWALENIE KONSTYTUCJI 1997

- 23.04.1992 - ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

- projekt konstytucji mogli wnieść: Prezydent, Komisja Konstytucyjna, 56 członków Zgromadzenia Narodowego

- w 1994 dokonano nowelizacji ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP i uchwalono, że projekt konstytucji może również wnieść 500 tysięcy obywateli

- konstytucja miała być uchwalona w 2 etapach: najpierw projekt miał być przyjęty przez Zgromadzenie Narodowe, a potem w drodze referendum przez naród

- w ramach Zgromadzenia Narodowego funkcjonowała Komisja Konstytucyjna (46 posłów i 10 senatorów), która miała przygotować projekt konstytucji

- miały się odbyć 2 obligatoryjne czytania i 1 fakultatywne

- Zgromadzenie Narodowe przyjmowało projekt większością 2/3 co najmniej połowy ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego

- następnie projekt konstytucji trafiał do Prezydenta, który w terminie 60 dni mógł wnieść poprawki; wniósł 41 poprawek i dlatego odbyło się trzecie czytanie (gdyby nie wniósł poprawek to nie byłoby trzeciego czytania i od razu odbyłoby się referendum); przyjęto 30 z 41 poprawek prezydenta

- następnie odbyło się referendum zatwierdzające (zarządził je marszałek Sejmu)

- w trakcie prac nad projektem dopuszczalne było przeprowadzenie referendum uprzedniego, w razie gdyby Zgromadzenie Narodowe miało wątpliwości

- referendum było obligatoryjne, ogólnokrajowe, wiążące (zazwyczaj referendum jest wiążące, jeśli weźmie w nim udział więcej niż połowa obywateli, a w tym przypadku referendum było wiążące niezależnie od frekwencji), konstytucyjne

- w referendum wzięło udział 46% obywateli

- Prezydent podpisał i zarządził ogłoszenie w Dzienniku Ustaw (zarządzenie)

- weszła w życie po 3 miesiącach od publikacji

- 2.04.1997 - konstytucja została uchwalona w trzecim czytaniu

- 16.07.1997 - podpisana

- 16.07.1997 - publikowana

- 17.10.1997 - zaczęła obowiązywać

- była zmieniana 2 razy (art. 55 o ekstradycji, art. 99 o biernym prawie wyborczym)

- była prostowana 2 razy (przez premiera w formie obwieszczenia) - prostuje się oczywiste omyłki pisarskie

- za publikację konstytucji odpowiedzialny jest Prezes RM

KONSTYTUCJA

- preambuła, 243 artykuły, 13 rozdziałów

- art. 8 - konstytucja jest najwyższym prawem RP; przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej

- powszechnie obowiązujące - normy skierowane do wszystkich, którzy są adresatami danej normy prawnej, czyli posiadają określone cechy

- bezpośrednie stosowanie konstytucji - można się powoływać na jej postanowienia przed sądem; organy mogą wydawać rozstrzygnięcia na jej podstawie

- akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej

- akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów państwa, oraz formułujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki

- akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze

- na poziomie konstytucyjnym wyłączne prawo stanowienia ma parlament w szczególnej procedurze przewidzianej przez art. 235

CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ

ZMIANA KONSTYTUCJI

- innowacyjne (np. Rzecznik Praw Dziecka)

- korekcyjne

- restytucyjne (przywracające, np. nowela, kiedy przywrócono urząd Prezydenta)

- materialna (zachowuje się moc dotychczasowej konstytucji, ale zmiany są tak dalekie, że wprowadza się nowy ustrój lub inną koncepcję państwa)

- formalna (jeden akt prawny przestaje obowiązywać, a ustanowiony zostaje drugi)

ZMIANA KONSTYTUCJI Art. 235.

  1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

  2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. (Senat nie ma prawa wnoszenia poprawek, może on albo zatwierdzić albo odrzucić) (jeśli Senat się nie zmieści w terminie to występuje problem, co musi podjąć decyzję)

  3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

  4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

  5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

  6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących. (w tym przypadku referendum jest fakultatywne i zawsze wiążące)

  7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. (Prezydentowi nie przysługuje prawo weta, ale może przekazać do Trybunału Konstytucyjnego, jeśli jego wątpliwości dotyczą procedury zmiany konstytucji, a nie samej treści Konstytucji)

USTAWA KONSTYTUCYJNA

- ustawa o zmianie konstytucji jest ustawą konstytucyjną

- w Polsce stosuje się technikę inkorporacji - zmiany konstytucji nie są załączane do jej tekstu w formie kolejnych poprawek, a stają się integralną częścią tekstu konstytucji, zastępując sformułowania, w których dokonują zmiany

- ustawy konstytucyjne mogą uzupełniać obowiązującą konstytucję - polega to na uchwaleniu ustawy konstytucyjnej istniejącej obok konstytucji i regulującej pewne kwestie, których nie obejmuje sama konstytucja; taki charakter miała ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RO, która obowiązywała obok konstytucji z 1952

- ustawy konstytucyjne mogą zastępować konstytucję w sytuacji, gdy nie doszło jeszcze do jej uchwalenia (w okresie 1992-1997)

- ustawy konstytucyjne mogą jednorazowo zawieszać postanowienia obowiązującej konstytucji (gdy konieczne jest wyjątkowe odstąpienie od regulacji konstytucyjnej, nie ma zaś potrzeby zmieniania tej regulacji na stałe) - na przykład przedłużenie lub skrócenie kadencji Sejmu PRL, gdy nie istniała procedura samorozwiązania izby

- w obecnym stanie prawnym jedyną postacią ustawy konstytucyjnej jest ustawa o zmianie konstytucji z art. 235

SĄDOWE STOSOWANIA KONSTYTUCJI

FUNKCJE KONSTYTUCJI

- stabilizująca

- prawna

- organizatorska

- programowa

- integracyjna

- wychowawcza

ŹRÓDŁA PRAWA - art. 87

- prawo naturalne - normy tego prawa istnieją niezależnie od woli konkretnego ustawodawcy, wynikają z samej istoty człowieka i społeczeństwa, normy tego prawa nie są ujęte w żadnym akcie prawa pisanego, nadrzędne wobec prawa pozytywnego, przysługuje mu atrybut nadrzędności wobec prawa pozytywnego

- prawo pozytywne - powstanie w drodze ustanowienia, normy tego prawa są ograniczone w czasie, a ich treść zależy od woli ustawodawcy

- wymaganie zgodności prawa pozytywnego z prawem naturalnym jest jednym z koniecznych elementów państwa prawnego

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA

- ich istotą jest powszechny zakres obowiązywania, ponieważ mogą one wiązać wszystkie podmioty w państwie, mogą kształtować sytuację prawną obywateli i podmiotów podobnych, różnego rodzaju stowarzyszeń organizacji, partii politycznych segmentów aparatu władzy publicznej

- ujęte są w hierarchiczny system

- ujęte są w zamknięty, enumeratywny system

- akty prawa powszechnie obowiązującego mają albo charakter samoistnych albo wykonawczych

- ich istotą jest ograniczony zakres obowiązywania, ponieważ mogą one wiązać tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty

- system aktów prawa wewnętrznie obowiązującego ma charakter otwarty, zarówno w aspekcie podmiotowym, jak i przedmiotowym - akty prawa wewnętrznego może więc wydawać każdy organ władzy publicznej, o ile tyko istnieją jednostki organizacyjnie mu podporządkowane i o ile kompetencja do wydawania takich aktów jest przewidziana w ustawie

- jeśli chodzi o podporządkowanie organizacyjne - nie ma możliwości stwierdzania takiej podległości tylko z przepisów rangi ustawowej, zawsze konieczne jest umocowanie jej w konkretnym unormowaniu konstytucyjnym

- nie mogą być adresowane do obywatela

Art. 93.

  1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.

  2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

  3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

podział źródeł prawa na powszechnie i wewnętrznie obowiązujące ma dychotomiczny (rozłączny) charakter

OGŁASZANIE

- warunkiem wejścia w życie przez akty powszechnie obowiązującego prawa jest ich urzędowe ogłoszenie - zamieszczenie pełnego tekstu aktu normatywnego w specjalnym wydawnictwie (dzienniku publikacyjnym), zgodnie z zasadami i trybem określonym przez ustawę

Centralne ponadresortowe dzienniki publikacyjne:

- Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

- Dziennik Urzędowy RP `Monitor Polski'

- Dziennik Urzędowy RP `Monitor Polski B'

zadanie ich wydawania należy do Prezesa RM

+ Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

+ dzienniki resortowe - wydawane przez ministrów, kierujących działami administracji rządowej oraz przez kierowników urzędów centralnych

+ dzienniki wojewódzkie - wydawane przez wojewodów, obejmujące wszystkie akty prawa miejscowego, ustanawiane na terenie województwa

Dziennik Ustaw RP:

- Konstytucja

- ustawy oraz rozporządzenia z mocą ustawy z art. 234

- rozporządzenia

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych DzU

- uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra

- akty uważane za szczególnie istotne (akty dotyczące stanu wojny i zawarcia pokoju, wyborów, stanów nadzwyczajnych)

- teksty jednolite

- obwieszczenia o sprostowaniu błędów w ogłoszonych tekstach aktów normatywnych

w pozostałych dziennikach urzędowych ogłasza się akty prawa wewnętrznego

obowiązek niezwłocznego publikowania aktów normatywnych

- vacatio legis - 14 dni - od dnia ogłoszenia, a więc od daty danego egzemplarza dziennika publikacyjnego

- wyjątkowo akt normatywny może wchodzić w życie w terminie krótszym, a jeżeli wymaga tego ważny interes państwa i nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego państwa prawnego, wejście w życie może nastąpić z dniem ogłoszenia (podobnymi warunkami jest obwarowane nadanie aktowi wstecznej mocy obowiązującej)

HIERARCHICZNOŚĆ

- innym istotnym elementem koncepcji państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa na zasadzie hierarchicznej budowy tego systemu i usytuowanie aktów stanowionych przez parlament - konstytucji i ustaw - na szczycie tej hierarchii

- wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla

- uchylenie, zmiana, zawieszenie aktu danego szczebla może odbywać się tylko poprzez wydanie nowego aktu tego samego szczebla

- zasada wyłączności ustawy

- zakaz wydawana aktów niższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla

  1. Konstytucja

  2. Ustawy

  3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

  4. Rozporządzenia

  5. Akty prawa miejscowego

+ rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy - art. 234

+przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli umowa międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym - art. 91 ust. 3

- obowiązuje zamknięty katalog źródeł prawa - ma on enumeratywny charakter

- ale Konstytucja otwiera go art. 234 (Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia mają charakter źródeł prawa powszechnie obowiązującego) i art. 235 (o zmianie konstytucji)

- zamknięty system w aspekcie przedmiotowym - konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze, czyli konstytucja, ustawa, ratyfikowana umowa międzynarodowa, rozporządzenie, akt prawa miejscowego

- zamknięty system w aspekcie podmiotowym - konstytucja wyczerpująco wymieniła katalog organów upoważnionych (na szczeblu centralnym) do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa

- konstytucja i ustawy mają charakter aktów samoistnych - mogą być wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia, nie jest w tym celu konieczne żadne szczegółowe upoważnienie

- również samoistny charakter mają ratyfikowane umowy międzynarodowe

- rozporządzenie zawsze ma charakter aktu wykonawczego - wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego, a upoważnienie musi mieć charakter szczegółowy (podmiotowo, przedmiotowo, treściowo)

- akty prawa miejscowego również mają wykonawczy charakter

- ustawa organiczna - reguluje szczególne kwestię (na przykład budżet, prawa i wolności obywateli), w hierarchii źródeł prawa znajduje się pomiędzy ustawą a konstytucją; nie istnieje w polskim porządku prawnym; występuje we Francji (Rada Konstytucyjna o politycznym charakterze), Hiszpanii, Portugalii, Brazylii, Rumunii;

USTAWA

  1. akt parlamentu - wyłączne prawo do stanowienia ustaw ma parlament

- art. 234 - wyjątek - prawo do stanowienia rozporządzeń z mocą ustawy ma tez prezydent

  1. o charakterze normatywnym - ustawia normy prawne o charakterze generalnym (kierowane do podmiotów wyróżnionych ze względu na ich relewantną cechę) i o charakterze abstrakcyjnym (ustanawiają pewne wzory zachowań)

  1. zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego:

*ma moc powszechnie obowiązującą

*ma charakter samoistny

*może być zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko przez inną normę ustawową

*może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego

*wydawanie innych aktów normatywnych prawa krajowego powszechnie obowiązującego dopuszczalne jest tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania

  1. o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia - za pośrednictwem ustawy można regulować wszystkie materie

*ograniczenia - art. 112 - Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm.

*art. 114 - Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin.

*art. 61 ust. 4

*art. 123 ust. 2

wykluczenie możliwości regulowania tych kwestii w ustawie

- materia ustawowa - zasada wyłączności ustawy - pewne najważniejsze sprawy, które muszą być regulowane tylko przez ustawę, dotyczące głównie sytuacji prawnej jednostki

  1. dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje unormowanie konstytucyjne

- publikowana w Dzienniku Ustaw

- akt prawny znajdujący się poniżej konstytucji

Art. 234.

  1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów (i po uzyskaniu kontrasygnaty Prezesa RM) wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

  2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa. (o ustawowej randze)

- wydanie rozporządzenia Prezydenta musi przebiegać zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości

Art. 228.

  1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.

  2. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.

  3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa. - legalność

  4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. - legalność

  5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. - proporcjonalność i celowość

  6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

  7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

RATYFIKOWANA UMOWA MIĘDZYNARODOWA

- umowa międzynarodowa - porozumienie zawarte pomiędzy co najmniej 2 podmiotami prawami międzynarodowego, które mają zdolność traktatową, a z tego porozumienia wynikają prawa i obowiązki stron

- umowa międzynarodowa, która nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie w porządku prawnym znajduje się poniżej ustawy, nie może być źródłem prawa powszechnie obowiązującego, jej postanowienia mogą wiązać tylko jednostki organizacyjnie podporządkowane organowi, który zawarł umowę międzynarodową

- umowa międzynarodowa, która wymaga zgody wyrażonej w ustawie co do zasady w porządku prawnym znajduje się poniżej ustawy, ale w przypadku konfliktu ustawy i takiej umowy międzynarodowej to właśnie umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo stosowania, może zawierać postanowienia będące źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP, mogą bezpośrednio kształtować sytuację prawną obywatela, określając jego uprawnienia i obowiązki

Art. 9.

Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

Art. 146.

W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe.

Art. 89.

  1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie (udział parlamentu w decydowaniu o zakresie międzynarodowych zobowiązań państwa), jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

  1. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

Art. 90

  1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

  2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

  3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. - jeśli odbędzie się referendum i nie będzie na nim co najmniej 50% frekwencji wówczas referendum to nie będzie wiążące (nierozstrzygnięte) i powtórzy się procedura z art. 90 ust. 4.

  4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 133.

  1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat.

  1. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. - o zgodności ratyfikowanej umowy z konstytucją orzeka TK

  2. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

Art. 91.

  1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

  2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. - o kolizjach umów ratyfikowanych z ustawami orzeka TK (art. 188 pkt 2)

  3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

0x08 graphic

Akt ratyfikacji:

- wprowadza umowę do wewnętrznego porządku prawnego

- postanowienia tej umowy stają się prawem bezpośrednio obowiązującym, czyli można z nich wydobywać prawa i obowiązki konkretnych adresatów w krajowym obrocie prawnym

Zasady:

- zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE w krajowych porządkach prawnych

- zasada pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym (w razie kolizji pomiędzy prawem UE a prawem krajowym pierwszeństwo ma prawo UE, a kompetencję do pomijania prawa krajowego w takim przypadku posiada każdy sędzia i nie ma w takim wypadku konieczności kierowania sprawy do krajowego TK)

ROZPORZĄDZENIE NORMATYWNE

  1. wydawane przez: (wyliczenie ma charakter enumeratywny)

- Prezydent

- Prezes RM

- RM

- minister kierujący działem administracji rządowej

- KRRiT

- przewodniczący komitetów wskazani w ustawach (którzy z mocy prawa są członkami RM)

  1. akt prawny o mocy powszechnie obowiązującej

  1. znajdujący się w hierarchii źródeł prawa poniżej ustawy - mają charakter podustawowych aktów wykonawczych

- rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie ustawy, a upoważnienie ustawowe może mieć charakter fakultatywny (zezwalać na wydanie rozporządzenia) lub obligatoryjny (nakazywać wydanie rozporządzenia)

- upoważnienie musi być szczegółowe w aspekcie podmiotowym (wskazanie organu upoważnionego do wydania rozporządzenia, przy czym zakazana jest subdelegacja), w aspekcie przedmiotowym (wskazanie zakresu spraw przekazanych do uregulowania), w aspekcie treściowym (wskazanie wytycznych dotyczących treści rozporządzenia)

  1. jego celem jest wykonanie (konkretyzacja) określonych postanowień ustawy

  1. podlegający kontroli władzy sądowniczej:

- kontroli Trybunału Konstytucyjnego - TK może orzec o generalnej utracie mocy obowiązującej rozporządzenia lub jego przepisów, jeśli są sprzeczne z ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub konstytucją

- kontroli sądu powszechnego lub administracyjnego - jeśli sąd w ramach konkretnego postępowania uzna, że rozporządzenie lub jego przepis naruszają normy wyższego rzędu, to może odmówić jego zastosowania w sprawie, traktując je jako nieistniejące

Art. 92.

  1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

  2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

  1. wydawane przez:

- organy samorządu terytorialnego

- terenowe organy administracji rządowej

  1. mają one ograniczony terytorialnie zakres obowiązywania - obowiązują tam, gdzie władzę ma organ, który je wydał

  2. istnieją dwa typy aktów prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym charakterze - przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw i przepisy porządkowe wydawane na podstawie ogólnej kompetencji

  3. podlegają kontroli

- incydentalnej - każdy sąd może odmówić zastosowani przepisu, który w jego przekonaniu jest niezgodny z unormowaniami wyższego rzędu

- generalnej - ze strony sądów administracyjnych, które orzekają o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej

- kontrola ta pozostaje poza kompetencjami TK

Akty prawa miejscowego stanowionego przez gminę

Art. 40. 1. Na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy.

2. Na podstawie niniejszej ustawy organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie:

1) wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,

2) organizacji urzędów i instytucji gminnych,

3) zasad zarządu mieniem gminy,

4) zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

3. W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

4. Przepisy porządkowe, o których mowa w ust. 3, mogą przewidywać za ich naruszanie karę grzywny wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

Art. 41. 1. Akty prawa miejscowego ustanawia rada gminy w formie uchwały.

2. W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt w formie zarządzenia.

3. Zarządzenie, o której mowa w ust. 2, podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Traci ona moc w razie odmowy zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady.

4. W razie nieprzedstawienia do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia zarządzenia, rada gminy określa termin utraty jej mocy obowiązującej.

5. Wójt lub burmistrz przesyła przepisy porządkowe do wiadomości wójtom sąsiednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina, następnego dnia po ich ustanowieniu.

Art. 42. Zasady i tryb ogłaszania aktów prawa miejscowego określa ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718 i z 2001 r. Nr 46, poz. 499).

Akty prawa miejscowego stanowionego przez powiat

Art. 40. 1. Na podstawie upoważnień zawartych w ustawach rada powiatu stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze powiatu.

2. Akty prawa miejscowego stanowione są w szczególności w sprawach:

1) wymagających uregulowania w statucie,

2) porządkowych, o których mowa w art. 41,

3) szczególnego trybu zarządzana mieniem powiatu,

4) zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Art. 41. 1. W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy.

2. Powiatowe przepisy porządkowe, o których mowa w ust. 1, mogą przewidywać za ich naruszenie kary grzywny wymierzane w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

Art. 42. 1. Akty prawa miejscowego powiatu stanowi rada powiatu w formie uchwały, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie stanowi inaczej.

2. Powiatowe przepisy porządkowe, o których mowa w art. 41, w przypadkach nie cierpiących zwłoki, może wydać zarząd.

3. Powiatowe przepisy porządkowe, o których mowa w ust. 2, podlegają zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady powiatu. Tracą one moc w razie nieprzedłużenia ich do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia. Termin utraty mocy obowiązującej określa rada powiatu.

4. Starosta przesyła przepisy porządkowe do wiadomości organom wykonawczym gmin położonych na obszarze powiatu i starostom sąsiednich powiatów następnego dnia po ich ustanowieniu.

Akty prawa miejscowego stanowionego przez samorząd województwa

Art. 89. 1. Na podstawie tej ustawy oraz na podstawie upoważnień udzielonych w innych ustawach i w ich granicach sejmik województwa stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części.
2. Przewodniczący sejmiku województwa podpisuje akty prawa miejscowego, przyjęte przez sejmik województwa, niezwłocznie po ich uchwaleniu i kieruje je do publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
3. Publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym podlega także uchwała budżetu województwa oraz sprawozdanie z wykonania budżetu województwa.

Art. 90. 1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem aktu prawa miejscowego, wydanym w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu organu samorządu województwa, który wydał przepis, do usunięcia naruszenia - zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego.
3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.
4. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

Art. 91. 1. Przepisy art. 90 stosuje się odpowiednio, gdy organ samorządu województwa nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo, przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne, narusza prawa osób trzecich.
2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego.

Akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę oraz organy niezespolonej administracji rządowej

Art. 59. 1. Na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach wojewoda oraz organy niezespolonej administracji rządowej stanowią akty prawa miejscowego obowiązujące w województwie lub jego części.

2. Organy niezespolonej administracji rządowej działające w województwie są obowiązane do uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy na podstawie odrębnych przepisów.

Art. 60. 1. W zakresie nieuregulowanym w przepisach powszechnie obowiązujących wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

2. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać, za naruszenie ich przepisów, kary grzywny wymierzane w trybie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń.

3. Rozporządzenie porządkowe wojewoda przekazuje niezwłocznie Prezesowi Rady Ministrów, marszałkowi województwa, starostom, prezydentom miast, burmistrzom i wójtom, na których terenie rozporządzenie ma być stosowane.

Art. 61. 1. Prezes Rady Ministrów uchyla, w trybie nadzoru, akty prawa miejscowego, w tym rozporządzenia porządkowe, ustanowione przez wojewodę lub organy niezespolonej administracji rządowej, jeżeli są one niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania, a także może je uchylać z powodu niezgodności z polityką Rady Ministrów lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności.

Art. 63. 1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem aktu prawa miejscowego, wydanym przez wojewodę lub organ niezespolonej administracji rządowej, w sprawie z zakresu administracji publicznej, może, po bezskutecznym wezwaniu organu, który wydał przepis, lub organu upoważnionego do uchylenia przepisu w trybie nadzoru do usunięcia naruszenia, zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.

3. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

Art. 64. 1. Przepis art. 63 stosuje się odpowiednio, gdy wojewoda lub organy niezespolonej administracji rządowej nie wykonują czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne naruszają prawa osób trzecich.

2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego.

- wydawane na podstawie upoważnień ustawowych

*ogólne upoważnienie

*na podstawie ustaw samorządowych (akty o charakterze organizacyjnym)

*akty o charakterze porządkowym

- publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym

- a także publikowane w każdy zwyczajowo przyjęty sposób

III ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

Art. 4.

  1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

  2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

- naród nie ma tutaj charakteru etnicznego, ale filozoficzno-społeczny, jest to wspólnota wszystkich obywateli RP, ale też Polacy mieszkający za granicą

- ustęp 2 nawiązuje do tradycyjnego rozróżnienia demokracji bezpośredniej i demokracji pośredniej (przedstawicielskiej) jako dwóch podstawowych form sprawowania władzy

Wybory do Sejmu

Wybory do Senatu

Wybory prezydenckie

Wybory do samorządu terytorialnego

Art. 96.

Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 97.

Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 127.

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

Art. 169.

Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

    1. zasada powszechności

Art. 10.

§ 1. Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) ma:

1) w wyborach do Sejmu i do Senatu oraz w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej - obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat; (ukończenie 18 roku życia najpóźniej w dniu głosowania)

2) w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej - obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

3) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego:

a) rady gminy - obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy,

b) rady powiatu i sejmiku województwa - obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze, odpowiednio, tego powiatu i województwa;

4) w wyborach wójta w danej gminie - osoba mająca prawo wybierania do rady tej gminy.

§ 2. Nie ma prawa wybierania osoba:

1) pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;

2) pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;

3) ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.

Art. 11.

§ 1. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma:

1) w wyborach do Sejmu - obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat;

2) w wyborach do Senatu - obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat;

3) w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej - obywatel polski, który najpóźniej w dniu wy-borów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu

4) w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej - osoba mająca prawo wybierania w tych wyborach, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat, i od co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium inne-go państwa członkowskiego Unii Europejskiej;

5) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego - osoba mająca prawo wybierania tych organów;

6) w wyborach wójta - obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.

§ 2. Nie ma prawa wybieralności w wyborach osoba:

1) skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;

2) wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, z późn. zm.)

§ 3. Prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, po-zbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.

Czynne prawo wyborcze (podstawowe przesłanki):

- posiadanie obywatelstwa polskiego

- ukończenie 18 roku życia najpóźniej w dniu głosowania

- posiadanie pełni praw publicznych - konstytucja pozbawia praw wyborczych osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych lub wyborczych

*pozbawienie praw publicznych (obejmujące prawa wyborcze) są środkiem karnym orzekanym w razie skazania za popełnienie określonego przestępstwa

*samoistne pozbawienie praw wyborczych (przy zachowaniu innych praw publicznych) jest jedną z kar nakładanych przez Trybunał Stanu i dotyczy tylko osób, które mogą ponosić odpowiedzialność przed tym Trybunałem

- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych - konstytucja pozbawia praw wyborczych osoby, które zostały ubezwłasnowolnione na podstawie prawomocnego wyroku sądowego

- cenzus domicylu - jedynie w przypadku wyborów lokalnych

Bierne prawo wyborcze (podstawowe przesłanki):

- posiadanie czynnego prawa wyborczego - w przypadku wyborów lokalnych jest to wystarczająca przesłanka

- granica wieku:

*21 - sejm

*21 - parlament europejski

*30 - senat

*35 - prezydent

*25 - wójt, burmistrz, prezydent miasta

*18 - organy stanowiące samorządu terytorialnego

System gwarancji zasady powszechności

- nakaz wyznaczenia wyborów na dzień wolny od pracy

- zasady tworzenia obwodów głosowania - powinny obejmować od 500 do 3000 mieszkańców

- instytucja rejestrów i spisów wyborców

- instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania

- procedura protestu wyborczego - wyborca bezprawnie niedopuszczony do oddania głosu może wnieść protest kwestionujący ważność wyborów, ale konieczne jest, aby to naruszenie prawa mogło mieć wpływ na wynik wyborów

    1. zasada równości

- równość w znaczeniu formalnym - jedna osoba oddaje jeden głos

- równość w znaczeniu materialnym - głos każdego wyborcy ma taką samą siłę

    1. zasada bezpośredniości

- wyborca oddaje swój głos na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane, a więc objąć mandat obsadzany w drodze danego głosowania

    1. zasada tajności głosowania

- zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona

- każdy wyborca musi oddawać głos w takich warunkach technicznych i politycznych, które stwarzają mu nieskrępowane możliwości dokonania wyboru

- zasada ta ma charakter bezwzględny

    1. zasada proporcjonalności

- zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania i występuje alternatywnie do zasady większości

- większość względna - więcej niż inni kandydaci (wybory do senatu, wybory do rad gmin, w których liczba mieszkańców nie przekracza 20 tysięcy)

- większość bezwzględna - więcej niż inni kandydaci, ale jednocześnie uzyskanie więcej niż 50% głosów (wybory prezydenckie i wybory wójtów, burmistrzów, prezydentów miast)

- istotą zasady proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, który uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania konkurujące w wyborach

- system D'Hondta

- często spotykaną instytucją w systemie proporcjonalnym są progi wyborcze (klauzule zaporowe), które wprowadzają wymóg uzyskania pewnego minimalnego odsetka głosów w skali całego kraju:

- do sejmu:

*5% - dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców

*8% - dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez koalicyjne komitety wyborcze

- w wyborach lokalnych:

*5% - wybory do sejmików województw, do rad powiatowych oraz do rad miast na prawach powiatu

- do Parlamentu Europejskiego

*5%

PROTEST WYBORCZY

Protesty wyborcze

Art. 82.

§ 1. Przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony protest z powodu:

1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodek-su karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub

2) naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów.

§ 2. Protest przeciwko ważności wyborów z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, o którym mowa w § 1, lub naruszenia przez właściwy organ wyborczy przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania.

§ 3. Protest przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego, radnego lub wójta może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego.

§ 4. Protest przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania.

§ 5. Prawo wniesienia protestu przysługuje również przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej i pełnomocnikowi wyborczemu.

Ważność wyborów do Sejmu

Art. 238. Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w formie obwieszczenia oraz podaje do publicznej wiadomości wyniki wyborów do Sejmu. W obwieszczeniu zamieszcza się podstawowe informacje zawarte w protokołach wyborów posłów w okręgach wyborczych.

Art. 239. Państwowa Komisja Wyborcza wręcza posłom zaświadczenia o wyborze.

Art. 240. Państwowa Komisja Wyborcza przesyła Prezydentowi Rzeczypospolitej, Marszałkowi Sejmu oraz Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów nie później niż 14 dnia po ogłoszeniu obwieszczenia, o którym mowa w art. 238.

Art. 241. § 1. Protest przeciwko ważności wyborów do Sejmu wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Nadanie w tym terminie protestu w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z wniesieniem go do Sądu Najwyższego.

Art. 242. § 1. Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym i wydaje, w formie postanowienia, opinię w sprawie protestu.

§ 3. Uczestnikami postępowania są: wnoszący protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej albo jego zastępca i Prokurator Generalny.

Art. 243. § 1. Sąd Najwyższy pozostawia bez dalszego biegu protest wniesiony przez osobę do tego nieuprawnioną lub niespełniający warunków określonych w art. 241. Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do wniesienia protestu.

§ 2. Sąd Najwyższy pozostawia bez dalszego biegu protest dotyczący sprawy, co do której w kodeksie przewiduje się możliwość wniesienia przed dniem głosowania skargi lub odwołania do sądu lub do Państwowej Komisji Wyborczej.

Art. 244. § 1. Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła, przeciwko któremu wniesiono protest.

§ 2. Rozstrzygnięcie, o którym mowa w § 1, Sąd Najwyższy podejmuje, w formie uchwały, nie później niż w 90 dniu po dniu wyborów, na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej.

§ 3. Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę o nieważności wyborów lub nieważności wyboru posła, stwierdza wygaśnięcie mandatów w zakresie unieważnienia oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu niektórych czynności wyborczych, wskazując czynność, od której należy ponowić postępowanie wyborcze.

§ 4. Uchwałę Sądu Najwyższego przedstawia się niezwłocznie Prezydentowi Rzeczypospolitej oraz Marszałkowi Sejmu, a także przesyła Państwowej Komisji Wyborczej.

§ 5. Uchwałę Sądu Najwyższego ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 6. Wygaśnięcie mandatów, o których mowa w § 3, następuje w dniu ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego.

Ważność wyborów do organów stanowiących jst

Art. 392. § 1. Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego w terminie 14 dni od dnia wyborów.

Art. 393. § 1. Sąd okręgowy rozpoznaje protesty wyborcze w postępowaniu nieprocesowym, w ciągu 30 dni po upływie terminu do wnoszenia protestów, w składzie 3 sędziów, z udziałem komisarza wyborczego, przewodniczących właściwych komisji wyborczych lub ich zastępców.

Art. 394. § 1. Sąd okręgowy rozpoznając protesty wyborcze rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru radnego.

§ 2. Sąd okręgowy orzeka o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego, jeżeli okoliczności stanowiące podstawę protestu miały wpływ na wyniki wyborów.

§ 3. Sąd okręgowy, orzekając o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego, stwierdza wygaśnięcie mandatów oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu niektórych czynności wyborczych, wskazując czynność, od której należy ponowić postępowanie wyborcze.

§ 4. Na orzeczenia sądu okręgowego, o których mowa w § 1 i 2 oraz art. 393, wnoszącym protest wyborczy, komisarzowi wyborczemu, przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej lub jego zastępcy przysługuje, w ciągu 7 dni od daty doręczenia, zażalenie do właściwego sądu apelacyjnego. Sąd apelacyjny rozpoznaje sprawę w ciągu 30 dni; od postanowienia sądu nie przysługuje środek prawny.

Art. 395. § 3. Wygaśnięcie mandatów radnych, o którym mowa w art. 394 § 3, następuje z dniem podania zarządzenia wojewody do publicznej wiadomości.

Ważność wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej

Art. 318. § 1. Wyniki głosowania i wynik wyborów Państwowa Komisja Wyborcza podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia.

§ 3. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej o wynikach głosowania i wyniku wyborów podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 320. Nie później niż 14 dnia po podaniu do publicznej wiadomości wyników wyborów, Państwowa Komisja Wyborcza przesyła Marszałkowi Sejmu i Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów.

Art. 321. § 1. Protest przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego nie później niż w ciągu 3 dni od dnia podania wyników wyborów do publicznej wiadomości przez Państwową Komisję Wyborczą. Nadanie w tym terminie protestu w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z wniesieniem go do Sądu Najwyższego.

Art. 323. § 1. Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów, w postępowaniu nieprocesowym, i wydaje opinię w formie postanowienia w sprawie protestu.

§ 2. Opinia powinna zawierać ustalenia co do zasadności zarzutów protestu, a w razie potwierdzenia zasadności zarzutów — ocenę, czy przestępstwo przeciwko wyborom lub naruszenie przepisów kodeksu miało wpływ na wynik wyborów.

§ 3. Uczestnikami postępowania są: wnoszący protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej albo jego zastępca i Prokurator Generalny.

Art. 324. § 1. Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz po rozpoznaniu protestów rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej.

§ 2. Rozstrzygnięcie, o którym mowa w § 1, Sąd Najwyższy podejmuje w formie uchwały nie później niż w 30 dniu po podaniu wyników wyborów do publicznej wiadomości przez Państwową Komisję Wyborczą na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej.

§ 3. Uchwałę Sądu Najwyższego przedstawia się niezwłocznie Marszałkowi Sejmu, a także przesyła Państwowej Komisji Wyborczej oraz ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

KODEKS WYBORCZY

Finansowanie wyborów z budżetu państwa

Art. 123.

Wydatki związane z organizacją i przeprowadzeniem wyborów pokrywane są z budżetu państwa w części Rezerwy celowe zgodnie z zasadami określonymi w niniejszym rozdziale.

Art. 124.

§ 1. Z budżetu państwa pokrywane są wydatki związane z:

1) zadaniami Państwowej Komisji Wyborczej oraz Krajowego Biura Wyborczego przewidzianymi w kodeksie;

2) zadaniami komisarzy wyborczych i komisji wyborczych niższego stopnia oraz zapewnieniem ich obsługi przez wyznaczone do tych celów organy i jednostki organizacyjne;

3) zadaniami organów administracji rządowej oraz podległych im urzędów centralnych i jednostek organizacyjnych, a także innych organów państwowych;

4) zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego;

5) refundacją wydatków, o których mowa w art. 154 § 6.

§ 6. Dysponentem środków finansowych, o których mowa w § 1, jest Szef Krajowego Biura Wyborczego.

Finansowanie kampanii wyborczej

Art. 125.

Finansowanie kampanii wyborczej jest jawne.

Art. 126.

Wydatki ponoszone przez komitety wyborcze w związku z zarządzonymi wyborami są pokrywane z ich źródeł własnych.

Wybory do Sejmu

Art. 192. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 193. § 1. Do Sejmu wybiera się 460 posłów z list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych.

§ 2. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i do Senatu.

Art. 194. § 1. Wybory do Sejmu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej, w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej podaje się do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia zarządzenia wyborów.

Art. 195. § 1. W razie skrócenia kadencji Sejmu na mocy jego uchwały lub na mocy postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Prezydent zarządza wybory, wyznaczając ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia wejścia w życie uchwały Sejmu o skróceniu swojej kadencji lub od dnia ogłoszenia postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej o skróceniu kadencji Sejmu. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej o zarządzeniu wyborów podaje się do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia jego podpisania. Przepis art. 194 § 2 stosuje się odpowiednio.

§ 2. Wybory, o których mowa w § 1, przeprowadza się w trybie i na zasadach określonych w kodeksie, z tym że:

1) ustalone w kodeksie następujące terminy wykonania czynności wyborczych ulegają skróceniu:

a) w art. 13 § 2 oraz art. 170 § 2 — do 38 dnia przed dniem wyborów,

b) w art. 170 § 3, art. 204 § 2, 4 i 6 — do 35 dnia przed dniem wyborów,

c) w art. 202 § 3 — do 40 dnia przed dniem wyborów,

d) w art. 210 § 3 oraz art. 211 § 1 — do 25 dnia przed dniem wyborów;

2) terminy przewidziane w art. 218 § 2 na wnoszenie i rozpatrywanie odwołań skraca się do 2 dni;

3) losowania jednolitych numerów dla list komitetów wyborczych, o których mowa w art. 219 § 1 i art. 220 § 1, przeprowadza się jedynie dla list komitetów wyborczych, które w poprzednich wyborach nie zarejestrowały list kandydatów. Komitety, które uczestniczyły w poprzednich wyborach i w obecnych zarejestrowały swoje listy, zachowują numery wówczas im przyznane.

Art. 196. § 1. W podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów w skali kraju.

§ 2. Listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8 % ważnie oddanych głosów w skali kraju.

Art. 197. § 1. Komitety wyborcze utworzone przez wyborców zrzeszonych w zarejestrowanych organizacjach mniejszości narodowych mogą korzystać ze zwolnienia list tych komitetów z warunku, o którym mowa w art. 196 § 1, jeżeli złożą Państwowej Komisji Wyborczej oświadczenie w tej sprawie najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów. Wraz z oświadczeniem, o którym mowa w zdaniu pierwszym, komitet jest obowiązany przedłożyć dokument właściwego organu statutowego organizacji mniejszości narodowej potwierdzający utworzenie komitetu przez wyborców będących członkami tej organizacji.

Art. 198. Jeżeli warunku określonego w art. 196 § 1 lub 2 nie spełnią listy kandydatów na posłów żadnego komitetu wyborczego bądź któryś z wymienionych warunków spełniony zostanie przez listy kandydatów tylko jednego komitetu wyborczego, w podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się listy kandydatów komitetów wyborczych, które otrzymały co najmniej 3 % ważnie oddanych głosów w skali kraju. Listy koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się, jeżeli otrzymały co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów w skali kraju.

Wybory do Senatu

Art. 255. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Dodaj do folderu

Art. 256. Do Senatu wybiera się 100 senatorów według zasady większości.

Art. 257. Zarządzenie przez Prezydenta Rzeczypospolitej wyborów do Sejmu jest równoznaczne z zarządzeniem wyborów do Senatu.

Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej

Art. 287. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej są powszechne, równe i bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 288. Prezydent Rzeczypospolitej wybierany jest na pięcioletnią kadencję i ponownie może być wybrany tylko raz.

Art. 289. § 1. Wybory zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej i wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej.

§ 2. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu i wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

Art. 290. § 1. Marszałek Sejmu zarządza wybory Prezydenta Rzeczypospolitej w drodze postanowienia. Postanowienie Marszałka Sejmu podaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 3 dniu od dnia zarządzenia wyborów.

Art. 291. § 1. Nowo wybrany Prezydent Rzeczypospolitej składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej.

§ 2. Ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej kończy urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta Rzeczypospolitej.

§ 3. Prezydent Rzeczypospolitej wybrany w wyborach, o których mowa w art. 289 § 2, składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego o stwierdzeniu ważności wyborów w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 4. Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu przysięgi.

Art. 292. § 1. Jeżeli w wyborach, o których mowa w art. 289, żaden z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej nie uzyskał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

Art. 294. § 1. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej przeprowadzają:

1) Państwowa Komisja Wyborcza;

2) okręgowe komisje wyborcze;

3) obwodowe komisje wyborcze.

Zgłaszanie kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej

Art. 296. Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Zgłoszenie musi być poparte podpisami zgłaszających.

Wybory do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego

Art. 369. Wybory do rad są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 370. § 1. Można być radnym tylko jednego organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

Art. 371. § 1. Wybory do rad zarządza się nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad. Datę wyborów wyznacza się na ostatni dzień wolny od pracy poprzedzający upływ kadencji rad.

Art. 372. § 1. W razie konieczności przeprowadzenia wyborów przedterminowych danej rady przed upływem kadencji lub wyborów nowej rady z przyczyn określonych w ustawach, wybory zarządza się i przeprowadza w ciągu 90 dni od daty wystąpienia tej przyczyny. Przepisy art. 371 stosuje się odpowiednio, z tym że w kalendarzu wyborczym terminy wykonania czynności wyborczych mogą być krótsze od przewidzianych w kodeksie.

§ 2. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie wyborów, o których mowa w § 1, wojewoda podaje niezwłocznie do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia, na obszarze działania rady, do której wybory mają być przeprowadzone.

Art. 373. § 1. Liczbę radnych wybieranych do rad ustala, odrębnie dla każdej rady, wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym, odpowiednio do zasad określonych w kodeksie oraz ustawach odrębnych.

Art. 376. Kadencja radnych i rad wybranych w wyborach, o których mowa w art. 372, upływa z dniem zakończenia kadencji rad wybranych w wyborach zarządzonych na podstawie art. 371.

Wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta

Art. 471. Wybory wójta są powszechne, równe, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 472. Kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie.

Art. 473. § 1. Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

§ 2. Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał określonej w § 1 liczby ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

Art. 474. § 1. Wybory wójtów zarządza Prezes Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia, łącznie z wyborami do rad gmin, w trybie określonym w art. 371.

§ 2. W razie konieczności przeprowadzenia wyborów wójta przed upływem kadencji z przyczyn określonych w ustawach, Prezes Rady Ministrów zarządza, w drodze rozporządzenia, wybory przedterminowe w trybie określonym w art. 371, z zastrzeżeniem § 3.

§ 3. Jeżeli uchwała rady albo postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu wójta zostały zaskarżone do sądu administracyjnego, wybory przedterminowe wójta zarządza się i przeprowadza w ciągu 60 dni od dnia uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę.

Art. 477. § 1. Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz podaje do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia, zbiorcze wyniki wyborów wójtów na obszarze kraju.

IV ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA I ZASADA MANDATU WOLNEGO

- demokracja pośrednia - sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów

- dla rzeczywistego istnienia demokracji pośredniej nie wystarczy samo istnienie parlamentu, konieczne jest spełnienie wielu wymagań szczegółowych:

*wyłanianie parlamentu musi opierać się na demokratycznej procedurze wyborczej z uwzględnieniem zasad powszechności, bezpośredniości, równości i tajności (art. 96 u. 2, a. 97 u. 2)

*wybory powinny odbywać się regularnie

*przedłużenie kadencji parlamentu może nastąpić tylko w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 98, art. 228 u. 7)

*system polityczny powinien opierać się na zasadzie pluralizmu, czego przejawem jest zagwarantowanie wolności tworzenia i działania partii politycznych, aby w wyborach mogły konkurować wszystkie poważne orientacje polityczne danego kraju

*parlament powinien mieć odpowiednio silną pozycję i kompetencje w systemie organów państwowych

Art. 98.

  1. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.

  2. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu.

  3. Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

Art. 228.

  1. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

- istotą demokracji pośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów, charakterno takiego organu należy przypisać parlamentowi (zarówno sejm, jak i senat)

- konstytucja nie określa natomiast prezydenta mianem przedstawiciel narodu, chociaż pochodzi on z wyborów o demokratycznych charakterze

*akcentuje to szczególną rolę parlamentu

*prezydent także jest przedstawicielem narodu (odróżnia to jego pozycję ustrojową od systemów, w których prezydenta wybiera parlament lub inne ciało podobne)

- charakter organów przedstawicielskich można też przypisać radom gmin, radom powiatowym, sejmikom województw, jako że też pochodzą z wyborów, jednak ze względu na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie można ich traktować jako organów reprezentacji narodu

ZASADA WOLNEGO MANDATU

- poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (korpus wyborczy, naród), nie jest natomiast przedstawicielem tych tylko, którzy go wybrali

- nie istnieje prawna zależność posła od swoich wyborców

Art. 104.

Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Mandat parlamentarny:

- pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców

- prawa i obowiązki parlamentarzysty

- funkcja członka parlamentu

- cechy mandatu wolnego:

*uniwersalność - poseł reprezentuje cały naród

*niezależność - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie

*nieodwołalność - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła

Mandat imperatywny

- przeciwieństwem mandatu wolnego jest mandat imperatywny (związany) - poseł jest przedstawicielem tylko tych, którzy go wybrali, jest prawnie związany wolą swoich wyborców oraz ponosi przed nimi odpowiedzialność za swoje działania

Mandat zawodowy

- oznacza to, że działalność parlamentu staje się głównym źródłem utrzymania dla większości zasiadających w nim posłów i senatorów, a w przeszłość odchodzi tradycyjny obraz notabla, który zasiada w parlamencie z racji swej pozycji i majątku

Gwarancje niezależności zapewnione posłom

- immunitety parlamentarne (wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności posła za naruszenie prawa)

- zasada niepołączalności

Immunitet materialny

- wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa karnego

- czyn, który jest przestępstwem, gdy popełni go poseł lub senator, przestaje być przestępstwem, a zatem nie ma podstaw do ścigania i karania za taki czyn

- występował w okresie międzywojennym, zlikwidowano go w konstytucji z 1952, przywrócono w 1992, zachowano w konstytucji z 1997

- ma charakter częściowy - obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, pod warunkiem, że nie dochodzi do naruszenia praw osób trzecich

*dotyczy czynów popełnionych w okresie sprawowania mandatu

- ma charakter bezwzględny (niewzruszalny) - nie ma żadnej procedury, która umożliwiałyby jego uchylenie

- odpowiedzialność regulaminowa - za działania objęte immunitetem materialnym poseł odpowiada wyłącznie przed sejmem

- ma charakter trwały - działa także po wygaśnięciu mandatu, ale tylko w odniesieniu do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu

Immunitet formalny

- ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny będące według materialnego prawa karnego przestępstwem lub innym czynem karalnym, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu ze zwykłego toku procedury karnej

- czyn, który jest przestępstwem, gdy popełni go poseł lub senator, nie przestaje być przestępstwem, ale ograniczeniu lub wyłączeniu ulega możliwość prowadzenia postępowania karnego (łączy się z tym zwykle przywilej nietykalności, ograniczający możliwość aresztowania)

- występował od konstytucji marcowej

- ma charakter zupełny - odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez posła, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu

*obejmuje wszystkie czyny podlegające odpowiedzialności karnej, niezależnie od tego, czy zostały popełnione przed uzyskaniem mandatu czy już w trakcie jego sprawowania

*jeśli postępowanie karne zostało wszczęte przed wyborem danej osoby do parlamentu to postępowanie ulega na żądanie sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu

*wszczęcie postępowania karnego jest niedopuszczalne, jeśli osoba została już wybrana do parlamentu, w takim przypadku na wszczęcie postępowania karnego potrzebna jest uprzednia zgoda sejmu lub senatu

- ma charakter względny - można go uchylić

*przez wyrażenie zgody przez zainteresowanego posła

*przez uchwałę sejmu (senatu) - wymagana bezwzględna większość ustawowej liczby posłów lub senatorów

- ma charakter nietrwały - wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu

Nietykalność

- zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody sejmu (senatu)

- wyrażenie zgody następuje w formie uchwały bezwzględną większością ustawowego składu izby

Zasada niepołączalności - aspekt formalny

- zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi

Art. 103.

  1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.

  2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego.

  3. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.

Zasada niepołączalności - aspekt materialny

- zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej

Art. 107.

  1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.

  2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

V ZASADA DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

- sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośredni przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet wyłonionych w drodze wyborów powszechnych) organów państwowych

- podstawowe formy demokracji bezpośredniej to:

* ogólne zgromadzenie wyborców (dzisiaj jest to możliwe jedynie na najniższym szczeblu lokalnym)

* referendum (głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej sprawie) - pozwala na podejmowanie rozstrzygnięć o charakterze merytorycznym

* inicjatywa ludowa (uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu lub też do poddania określonej sprawy pod referendum) - skutki w aspekcie proceduralnym

* weto ludowe (uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentu, która budzi ich sprzeciw) - skutki w aspekcie proceduralnym

- rodzaje referendum:

1) ogólnokrajowe

Art. 125.

  1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

  2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

  3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

  4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.

2) w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach

Art. 90

  1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

  2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

  3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

  4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

3) w sprawie zatwierdzenia zmiany konstytucji dotyczącej postanowień zawartych w rozdziałach I, II i XII

Art. 235.

Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

4) referendum lokalne

Art. 170.

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego.

- w pewnym zakresie konstytucja przewiduje też inicjatywę ludową

Art. 118.

  1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.

  2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

  3. Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.

- nieznana jest natomiast w Polsce procedura weta ludowego

REFERENDUM:

- powszechność, równość, bezpośredniość, tajność

- ogólnokrajowe i lokalne

- obligatoryjne i fakultatywne

- wiążące i konsultatywne

- uprzednie i następcze

VI ZASADA FORMY RZĄDÓW W KRAJACH DEMOKRATYCZNYCH - ZASADA PODZIAŁU WŁADZY I ZASADA RÓWNOWAŻENIA WŁADZY

- jest to jedna z najstarszych zasad (pojawiła się już w konstytucji 3 maja)

- w sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) - wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych sfer działania państwa, takich jak stanowienie prawa, wykonywania prawa i sądzenie

- w sensie podmiotowym (organizacyjnym) - każdej z tych sfer działania państwa powinny odpowiadać oddzielone od siebie grupy organów państwowych

Art. 10.

  1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

  2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

- niektóre konstytucyjne organy nie mieszczą się w klasycznym podziale władz:

*Najwyższa Izba Kontroli - organ wspomagający sejm w kontrolowaniu rządu

*Rzecznik Praw Obywatelskich - powoływany przez sejm za zgodą senatu, ma wpływ na funkcjonowanie administracji państwowej, a także możliwości oddziaływania na władzę sądowniczą

*Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - wykonuje zadania z zakresu władzy wykonawczej, a zadania te są związane z zasadami konstytucyjnymi

*Krajowa Rada Sądownictwa - ciało o mieszanym składzie, gdyż należą do niej przedstawiciele parlamentu, władzy wykonawczej i sądownictwa

- zasada podziału władz nie ma jednak charakteru absolutnego - kompetencje pomiędzy władzami mogą się przecinać czy zazębiać, nie może to jednak iść zbyt daleko i dlatego należy wyróżnić koncepcję domniemań kompetencyjnych i koncepcję istoty poszczególnych władz

- koncepcja domniemań kompetencyjnych - kompetencje dające się w miarę jednoznacznie określić z uwagi na ich treść, można na zasadzie domniemań przyporządkować poszczególnym władzom, domniemania te nie mogą zostać przełamane przepisami ustaw zwykłych

- koncepcja istoty poszczególnych władz - zakłada, że istnieje pewna nienaruszalna sfera kompetencyjna każdej władzy, w którą inne władze nie mogą wkraczać

- system hamulców (równowagi) - podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy władzami jest zasada równości poszczególnych władz - każda władza powinna mieć pewne instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działanie pozostałych władz, muszą zarazem istnieć instrumenty, które pozwalają innym władzom powstrzymywać, hamować jej działania - mają one gwarantować współdziałanie i równowagę tych władz

- na tym tle powstały dwa zasadnicze modele stosunków między władzą ustawodawcza i wykonawczą:

    1. system parlamentarny (parlamentarno-gabinetowy)

- dualizm egzekutywy - wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej głowy państwa oraz rządu z premierem na czele

- głowa państwa ma charakter ograniczony

- głowa państwa jest powoływana przez parlament lub przy decydującym udziale parlamentu

- rząd pochodzi z parlamentu

- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną wobec parlamentu i może zostać zmuszony do dymisji, jeśli znajdzie się w konflikcie z większością parlamentarną

- rząd może rozwiązać parlament przed upływem kadencji

    1. system prezydencki

- jednolitość egzekutywy - prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu, nie ma wyodrębnionego urzędu premiera

- prezydent ma bardzo silną pozycję ustrojową - jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej

- prezydent jest wybierany przez naród

- prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa, a wówczas Kongres może go w procedurze impeachmentu usunąć ze stanowiska

- konstytucja 1997 ustanowiła w Polsce zracjonalizowany parlamentarny system rządów - władza wykonawcza oparta jest na dualizmie, egzekutywa ponosi odpowiedzialność przed sejmem, prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi

- nie istnieje w Polsce czysta postać parlamentaryzmu, ponieważ prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym przez naród

- władza sądownicza opiera się na zasadzie izolacji - tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość

- wyjątki:

*prawo łaski - prezydent posiada uprawnienie do stosowania prawa łaski w indywidualnych przypadkach

*amnestia - parlament posiada uprawnienie do uchwalenia aktu w generalny sposób łagodzącego skutki prawomocnego skazania

*abolicja - parlament posiada uprawnienie do uchwalenia aktu w generalny sposób darowującego i puszczającego w niepamięć pewne przestępstwa czy wykroczenia

nie może być to jednak częstą praktyką

VII ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

- zasada ta do polskiej konstytucji została wprowadzona przez nowelę grudniową w 1989

- obecnie jest sformułowana w art. 2 konstytucji

- obywatelowi - to, co nie jest zabronione, jest dozwolone

- organowi państwa - tylko to jest im dozwolone, co zostało przez prawo przewidziane jako ich zadanie czy kompetencja (kompetencji organu państwowego nie można domniemywać)

- w węższym znaczeniu - stan, w którym prawo jest przestrzegane

- w najszerszym znaczeniu - suma cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego, jako elementy państwa prawnego traktuje się:

*zasadę podziału władzy

*zasadę zwierzchnictwa konstytucji

*zasadę niezależności sądów

*zasadę niezawisłości sędziów

*zasadę szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa

- nieodzownym elementem zasady demokratycznego państwa prawnego są reguły stanowienia prawa, określane czasem jako zasady przyzwoitej legislacji - zasada ochrony zaufania, nakazująca, ab organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnym minimalnych reguł uczciwości, przepisy prawne nie mogą stwarzać organom państwowym możliwości nadużywania swojej pozycji wobec obywatela:

  1. lex retro non agit - prawo nie działa wstecz

- zakaz stanowienia przepisów prawnych, które obowiązywałyby z mocą wsteczną, zakaz ten odnoszony jest wyłącznie do przepisów, które pogarszają sytuację adresatów, nie ma natomiast przeszkód w stanowieniu z mocą wsteczną przepisów, które sytuację prawną obywatela polepszają

- zakaz ten ma bezwzględny charakter w prawie karnym (art. 42 ust. 1 konstytucji) i finansowym

- moc wsteczna może być nadana przepisowi prawnemu tylko w zupełnie wyjątkowych sytuacjach

  1. vacatio legis - nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu nowych norm prawnych w życiu

- co do zasady vacatio legis w odniesieniu do ustawy wynosi 14 dni od dnia ogłoszenia - odstępstwo od co najmniej 14 dni okresu vacatio legis jest dopuszczalne, tylko wtedy, gdy przemawiają za tym bardzo istotne okoliczności albo jeśli nowe przepisy ze swej istoty takiego okresu dostosowawczego nie wymagają

- gdy przepisy prawne są adresowane do obywateli, okres vacatio legis musi być odpowiedni, aby adresaci mieli czas dostosować swe interesy do nowej regulacji

  1. zasada ochrony praw nabytych - nowe regulacje prawne powinny na ogół (dopuszczalne są wyjątki) chronić prawa nabyte, oznacza to, że raz uzyskane prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane

- ochrona praw nabytych dotyczy tylko praw nabytych słusznie

- mogą również zaistnieć sytuacje wyjątkowe, w których niezbędna jest ingerencja w prawa nabyte, w szczególności w sytuacji konieczności gospodarczej

  1. zasada określoności prawa - przepisy prawne musza być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swego postępowania

  2. zasada proporcjonalności - zakaz nadmiernej ingerencji - nakaz, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne

  3. - dotyczy wszystkich dziedzin prawa, w praktyce głównie prawa administracyjnego

  4. zasada hierarchiczności źródeł prawa - w tej zasadzie zawierają się zasady

*zasada nadrzędności konstytucji

*zasada zwierzchnictwa ustawy - podporządkowanie ustawie całokształtu prawodawstwa pochodzącego od organów władzy wykonawczej i zastrzeżenie dla ustawy normowania kwestii najważniejszych

*zasada wykonawczego charakteru regulacji przyjmowanej przez organy rządowe

VIII ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI

Art. 7.

Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

PARLAMENT

    1. zasada autonomii izb parlamentu:

- autonomia formalna - regulaminowa - każda izba ma swój regulamin

- autonomia materialna - swoboda wykonywania mandatu

    1. konstytucja 1997 nie przyjęła zasady równouprawnienia izb - pozycja izby silniejszej jest przyznana sejmowi - tylko sejm sprawuje kontrolę nad działalnością rządu

    2. senat - udział w ustawodawstwie, powołuje niektóre konstytucyjne organy państwa (prezesa NIK, RPO, 2 członków KRRiT, 3 członków RPP)

    3. Zgromadzenie Narodowe - art. 130, art. 131, art. 140, art. 145

    4. przedłużenie kadencji - wyjątkowo tylko art. 228

    1. skrócenie kadencji:

- może wynikać z własnej decyzji sejmu - art. 98 ust. 3

- może wynikać z decyzji prezydenta - art. 98 ust. 4

- art. 155 - obligatoryjne skrócenie kadencji - w razie niezdolności sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta bądź niezdolności do wybrania własnego składu rządu

- art. 225 - fakultatywne - w razie niezdolności izb do przyjęcia ustawy budżetowej w okresie 4 miesięcy

    1. zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych - upływ kadencji oznacza przerwanie materialnej ciągłości praw parlamentu - wyjątki:

- kontynuacja projektu ustawy wniesionego z inicjatywy obywatelskiej

- sprawozdania sejmowej komisji śledczej

- niezakończonego w sejmie postępowania w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej

- niezakończonego postępowania w sejmowej Komisji ds. UE

    1. jawność prac parlamentarnych - sejm może, o ile wymaga tego dobro państwa, postanowić o tajności obrad

    1. organy kierownicze sejmu: marszałek sejmu, prezydium sejmu, konwent seniorów

    2. organy pomocnicze sejmu: komisje sejmowe

    3. marszałek sejmu - przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu, sprawuje zastępstwo prezydenta TP, zarządza wybory prezydenckie

FUNKCJA KREACYJNA PARLAMENTU

FUNKCJA USTAWODAWCZA PARLAMENTU

FUNKCJA KONTROLNA PARLAMENTU

Podstawowe instrumenty kontroli sejmowej:

- prawo żądania informacji - sejm ma prawo żądać od ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowej oraz od kierowników innych urzędów i instytucji państwowych przedstawiania sprawozdań, udzielania informacji, uczestniczenia w posiedzeniach komisji

- prawo żądania wysłuchania - przyjmuje formę dezyderatów lub opinii

*dezyderat - uchwała komisji, która zawiera postulaty w określonej sprawie, jest kierowany do RM, poszczególnych członków RM, prezesa NIK, prezesa NBP, Głównego Inspektora Pracy - adresat nie ma obowiązku wykonać postulatów z dezyderatu, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni

*opinia - zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie, można ją kierować do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie administracji rządowej, na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni

Szczególne procedury kontrolne:

- tworzenie komisji śledczych

- procedury interpelacyjne

- kontrola wykonania budżetu

*komisje śledcze - powołuje sejm, gdy zbadanie określonej sprawy wymaga szczególnie wnikliwego ustalenia stanu faktycznego

*interpelacje i zapytania - indywidualne wystąpienia poselskie, które zawierają pytania na tle określonego stanu faktycznego - mogą być kierowane do premiera, poszczególnych członków RM

*wykonanie ustawy budżetowej jest corocznie poddane specjalnemu postępowaniu kontrolnemu w sejmie - RM przedkłada sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa - sejm rozpatruje to sprawozdanie w terminie 90 dni

Oświadczenia senatorskie

Art. 49. 1.Marszałek Senatu na końcu posiedzenia, po wyczerpaniu porządku obrad udziela głosu senatorom w celu wygłoszenia oświadczeń senatorskich. Przedmiotem oświadczenia mogą być sprawy związane z wykonywaniem mandatu, przy czym nie może ono dotyczyć spraw będących przedmiotem porządku obrad bieżącego posiedzenia Senatu.

2.Oświadczenia senatorskie nie mogą trwać dłużej niż 5 minut. Każdy senator może złożyć na piśmie niewygłoszone oświadczenie do protokołu. Tekst takiego oświadczenia zamieszcza się w sprawozdaniu stenograficznym.

2a.Marszałek Senatu odmawia przyjęcia niewygłoszonego oświadczenia, o którym mowa w ust. 2, jeżeli:

1) nie jest możliwe ustalenie jego treści,

2) oczywiste jest, że niemożliwe byłoby wygłoszenie go w czasie, który przysługuje senatorowi.

3.Nad oświadczeniem senatorskim nie przeprowadza się dyskusji.

4.Oświadczenia senatorów, jeżeli zawierają wnioski i uwagi kierowane do członków Rady Ministrów, przedstawicieli organów i instytucji państwowych lub samorządowych, są niezwłocznie przekazywane przez Marszałka Senatu do wskazanych adresatów w celu zajęcia stanowiska.

5.Odpowiedzi udzielane są senatorom w formie pisemnej, w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia przekazania oświadczenia.

PREZYDENT

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

- skarga - musi konkretnie wskazywać przepis, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie naruszające prawa skarżącego oraz prawo czy wolność, które zostały przez ten przepis naruszone

- skarga - może dotyczyć naruszenia wszelkich konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, oprócz prawa uzyskania azylu lub statusu uchodźcy

- naruszenie praw skarżącego musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej

- orzeczenie to musi mieć charakter orzeczenia ostatecznego

- wniesienie skargi jest dopuszczalne w terminie 3 miesięcy od doręczania skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej edycji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia

- inicjatywa postępowania w sprawie sporu kompetencyjnego należy do: prezydenta, marszałków sejmu i senatu, premiera, pierwszego prezesa SN, prezesa NSA, prezesa NIK

- proces powstawania partii kończy wpis do ewidencji partii politycznych dokonywany przez Sąd Okręgowy w Warszawie; jeśli sąd ten nabierze wątpliwości co do zgodności z konstytucją celów lub zasad partii ma on obowiązek wystąpienia do TK o zbadanie tej zgodności

IX ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO + ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

- według konstytucji - wielość i równość partii

- w szerokim znaczeniu - swoboda działalności społecznej, która wiążę się z wyrażaniem poglądów (organizacje społeczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, zrzeszenia, zgromadzenia)

- ograniczenie tej zasady znajduje się w art. 13 konstytucji

Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. - określa to sąd okręgowy w Warszawie, podczas rejestracji

- wolność prasy wpisuje się w zasadę pluralizmu

ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

- po pierwsze - każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku podstawowych układach społecznych (politycznym, pracowniczym, terytorialnym), w każdym z nich ma określone interesy i dążenia i w każdym z nich powinien dysponować instrumentami pozwalającymi mu na ich wyrażanie i realizację

- po drugie - te interesy i dążenia mają z natury charakter zróżnicowany, dlatego proces ich wyrażania musi mieć pluralistyczny charakter, ze swej istoty polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych programów i tworzeniu organizacji służących ich realizacji

- społeczeństwo obywatelskie to zatem społeczeństwo pluralistyczne, w którym każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach, służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika czy mieszkańca

    1. pluralizm polityczny

- partie polityczne - zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążące do zdobycia władzy politycznej w państwie, przede wszystkim poprzez uzyskanie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich

- cechy, jakim musi odpowiadać organizacja, by mogła zostać uznana za partię polityczną:

*członkami partii mogą być tylko obywatele polscy

*zrzeszać się mogą w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości

*celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej

- partia polityczna, aby uzyskać pełnię możliwości działania, musi zostać wpisana do ewidencji partii politycznych, prowadzi ją Sąd Okręgowy w Warszawie

- wolność tworzenia partii politycznych ma charakter ograniczony:

*zakazy programowo-ideologiczne - zakaz istnienia partii politycznych odwołujących się w programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową

*zakazy odnoszące się do metod i zasad organizacyjnych - zakaz istnienia partii politycznych, których program lub działalność zakłada stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa

    1. związki zawodowe - organizacje zrzeszające pracowników i reprezentujące ich interesy wobec pracodawców i władz publicznych

Art. 12.

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

Art. 59.

  1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

  2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

  3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

  4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

    1. samorząd terytorialny - bezwzględny nakaz istnienia samorządu terytorialnego i wymóg, aby samorząd wykonywał w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność część zadań publicznych (art. 16)

    1. środki masowego przekazu

Art. 14.

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.

Art. 54.

  1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

  2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

    1. kościoły i związki wyznaniowe

Art. 25.

  1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione. - nie jest to synonimem absolutnej równości

  2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. -

  3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

  4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa (konkordat) zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.

  5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

X ZASADA DECENTRALIZACJI

Art. 15.

  1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.

  2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.

- Sposób zorganizowania aparatu wykonawczego w państwie, w którym jednostki terytorialne lub inne mają samodzielność określoną w ustawie, a ingerencja w zakres tej samodzielności może odbywać się tylko na podstawie ustawy i w formach przez nią przewidzianych, z których podstawową pozostaje nadzór weryfikacyjny oparty na kryterium zgodności z prawem

XI ZASADA PAŃSTWA JEDNOLITEGO

Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

  1. Jednorodność organizacji organów władzy publicznej, opierających swoje istnienie i funkcjonowanie na tych samych założeniach, w szczególności mające na celu zachowanie i rozwój tej samej państwowości; brak organów wykonujących obcą władzę publiczną wobec obywateli państwa

  2. Jednorodność statusu prawnego ludności, wyrażającego się m.in. w konstrukcji obywatelstwa

  3. Integralność terytorialna państwa, podział terytorialny podporządkowany jest lepszej (pełniejszej) realizacji jednej władzy państwowej

XII ZASADA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

XIII ZASADA OCHRONY GODNOŚCI LUDZKIEJ

Art. 30.

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

  1. źródłem godności człowieka jest prawo naturalne, a nie stanowione - godność jest to cecha przyrodzona każdego człowieka, a więc przysługuje mu także wtedy, gdy prawo pozytywne tego nie zakłada

  2. zasada godności jest nienaruszalna - nie może się jej zrzec sam zainteresowany, nie może jej znieść, ograniczyć czy zawiesić ustawodawca, godność przysługuje człowiekowi zawsze, niezależnie od jego postępowania i zachowania

  3. godność jest nierozerwalnie związana z tym, że jest się człowiekiem - przysługuje ona każdemu człowiekowi w równym stopniu

  4. godność człowieka jest to ogólna wartość, norma podstawowa, fundament i zasada całego porządku konstytucyjnego

  5. istotą godności człowieka jest jego podmiotowość, czyli swoboda postępowania zgodnie z własną wolą, ale uwzględniając godność innych ludzi

  6. godność w aspekcie pozytywnym - konieczność pozostawienia człowiekowi pewnej sfery autonomii czy wolności

  7. godność w aspekcie negatywnym - zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy takiemu traktowaniu, które mogą przekreślić jego godność

ZASADA WOLNOŚCI CZŁOWIEKA

Art. 31.

  1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

  2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. - z jednoczesnym zobowiązaniem do szanowania wolności i praw innych osób

  3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

- zasada wolności ma zatem ograniczony charakter:

*nakazy interesy publicznego

*konieczność poszanowania wolności innych osób

- zasada wolności w aspekcie pozytywnym - swoboda czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane

- zasada wolności w aspekcie negatywnym - nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie, gdy prawo to przewiduje

- podstawowe wymiary wolności:

*zasadę równości wobec prawa

*zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne

*zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny

  1. równość wobec prawa (nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa) oraz równość w prawie (nakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa)

  2. zasada równości jest to nakaz jenowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych - podstawową sprawą jest odpowiedź na pytanie, czy zachodzi podobieństwo podmiotów lub sytuacji i znaczenie ma tutaj cecha relewantna, czyli cecha, której występowanie ma przesądzać o spełnieniu przesłanki podobieństwa

  3. zasada równości odnosi się do sytuacji prawnej adresata, a nie do socjalno-ekonomicznych nierówności w społeczeństwie

  4. zasada nierówności nie ma charakteru bezwzględnego - w pewnych sytuacjach pozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych, musi to być jednak uzasadnione

  5. zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej

  6. zasada równości ma charakter uniwersalny - odnosi się do wszystkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa

Aspekty równości:

- równość kobiet i mężczyzn - art. 33

- równouprawnienie Kościołów i związków wyznaniowych - art. 25

- równość prawa wyborczego - art. 96, 127, 169

- równa ochrona prawna prawa własności - art. 64

- równość w dostępie do służby publicznej - art. 60

PODMIOTY PRAW I WOLNOŚCI

- rozdział II konstytucji odnosi się do człowieka i obywatela - rozróżnienie wolności, które przysługują każdej osobie znajdującej się pod władzą RP oraz takich wolności, które przysługują wyłącznie obywatelom

- zasadą jest stosowanie praw i wolności wobec każdego, kto znajduje się pod władzą RP, a wyjątki od tej zasady określone są w ustawie

  1. podmiotami konstytucyjnych praw i wolności są osoby prawne prawa prywatnego, gdy może ona być takim podmiotem z uwagi na swoją strukturę, zadania i charakter

  2. podmiotami konstytucyjnych praw i wolności nie są osoby prawne prawa publicznego, a ich samodzielność chroniona jest innymi mechanizmami konstytucyjnymi

ADRESACI PRAW I WOLNOŚCI

- adresatem konstytucyjnych praw i wolności są władze publiczne - wszelkie podmioty, organy i instytucje o państwowym lub samorządowym charakterze, które sprawują kompetencje władcze lub uczestniczą w sprawowaniu tych kompetencji

- poszczególnym prawom i wolnościom człowieka i obywatela odpowiadają określone obowiązki po stronie władz publicznych - obowiązki o charakterze pozytywnym (władze publiczne muszą podjąć określone działania) oraz o charakterze negatywnym (władze publiczne nie mogą podejmować określonego działania)

OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI

- konstytucja dopuszcza ustanawianie ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności, ale:

*w aspekcie formalnym - ograniczenia te muszą być ustanawiane tylko w ustawie

*w aspekcie materialnym - ograniczenia te muszą służyć ochronie interesu publicznego, odnoszącego się do jednej ze sfer:

- bezpieczeństwa państwa

- porządku publicznego

- środowiska

- zdrowia publicznego

- moralności publicznej

- wolności i praw innych osób

ograniczenia ograniczeń - wyznaczenie granic, poza którymi ograniczenia nie są dopuszczalne:

*zasada proporcjonalności - art. 31 ust. 3

*koncepcja istoty praw i wolności - ograniczenia praw i wolności nie mogą naruszać ich istoty - każde konkretne prawo i wolność ma element podstawowy, bez którego nie istnieje oraz elementy dodatkowe, które mogą być modyfikowane - ograniczenia praw i wolności nie mogą naruszać ich istoty

szczególna sytuacja ograniczenia praw i wolności pojawia się w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (art. 233): stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej

OCHRONA KONSTYTCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI

  1. skarga konstytucyjna - każdy może wnieść bezpośrednio do TK w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej

- w Polsce przyjęto wąską wersję skargi konstytucyjnej - można ją kierować tylko przeciwko normie prawnej, która była podstawą takiego orzeczenia

  1. wniosek do RPO - każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej

OBOWIĄZKI JEDNOSTKI

- obowiązek wierności RP - obowiązek troski o dobro wspólne, obowiązek obrony ojczyzny, obowiązek służby wojskowej - art. 82

- obowiązek przestrzegania prawa RP, która ciąży na każdym pozostającym w obszarze obowiązywania tego prawa - art. 83

- obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, odnoszący się do wszystkich - art. 84

- obowiązek dbałości o stan środowiska - art. 86

OCHRONA KONSTYTUCYJNYCH GWARANCJI PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI

Pojęcie gwarancji - instrumenty prawne oraz działalność mające na celu zapewnienie i realizację praw i wolności jednostki.

Rodzaje gwarancji:

- represyjne, uruchamiane po naruszeniu praw lub wolności jednostki, polegające na podjęciu działań przez organy władzy publicznej orzekające o sankcji z tytułu ich naruszenia lub przywracające stan zgodny z tymi prawami i wolnościami, np. działalność sądów;

- prewencyjne - środki i działania zapobiegające naruszeniom prawa i wolności, np. jawność postępowania sądowego

- Gwarancje formalne (instytucjonalne) - ogół środków prawnych, mających na celu realizację praw jednostki;

- Gwarancje materialne - warunki i rozwiązania stworzone w celu umożliwienia jednostkom korzystania z praw i wolności

Art. 77.

  1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

  2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Art. 79.

  1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Art. 80.

Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

2


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zasady ustroju politycznego panstwa, Administracja, Semestr 7, Zasady ustroju politycznego państwa
ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA (1), Administracja WSEI Lublin, Paździor
ZASADA PODZIAŁU WŁADZ, studia, Administracja II stopnia, zasady ustroju politycznego państwa
Podstawowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej, Administracja, Semestr 7, Zasady ustroju poli
SPIS WYBORCÓW, studia, Administracja II stopnia, zasady ustroju politycznego państwa
Zasady ustroju politycznego-wyklady, administracja-pw, rok I, zasady ustroju politycznego państwa
bień kacała, Administracja, Semestr 7, Zasady ustroju politycznego państwa
zupp zagadnienia, Studia administracja, Zasady ustroju politycznego państwa
KRAJOWE BIURO WYBORCZE, studia, Administracja II stopnia, zasady ustroju politycznego państwa
Finansowanie kampani wyborczej, studia, Administracja II stopnia, zasady ustroju politycznego państw
Zasady ustroju politycznego-wyklady1, administracja-pw, rok I, zasady ustroju politycznego państwa
01 TK, Administracja II st. e-administracja, Zasady ustroju politycznego państwa
Kampania Wyborcza w programach nadawców radiowych i telewizyjnych, studia, Administracja II stopnia,
zupp egzam, Studia administracja, Zasady ustroju politycznego państwa
Kampania wyborcza, studia, Administracja II stopnia, zasady ustroju politycznego państwa
KONSTYTUCJA, Studia administracja, Zasady ustroju politycznego państwa
ZasadyUstrojuPolitycznegoPanstwa, UMK Administracja, Wykłady, Zasady Ustroju Politycznego Państwa

więcej podobnych podstron