Teoria to:

- (Kerlinger '73) „takie zestawienie powiązanych ze sobą pojęć, definicji i propozycji, które umożliwia postrzeganie faktów i wydarzeń w sposób systematyczny - dzięki określonym relacjom, jakie pomiędzy nimi zachodzą. Ich celem jest wyjaśnienie albo przewidywanie faktów i zdarzeń. Teoria sugeruje więc postrzeganie faktów i zdarzeń w określony sposób”

- (Chinn i Kramer '91) „kreatywna i rygorystyczna struktura idei - celowego i systematycznego postrzegania fenomenu (zjawiska)”

- (Barnum '94) „pełna teoria pielęgniarstwa obejmuje kontekst, treść i proces”. Kontekst oznacza środowisko, treść oznacza przedmiot, a proces - metodę, którą posługuje się pielęgniarka korzystająca z danej teorii.

Paradygmat nauki to założenia teoriotwórcze.

1. Teorie przez przedstawienie wzajemnych relacji pomiędzy pojęciami, umożliwiają dostrzeganie określonego fenomenu w specyficzny sposób.

2. Teorie muszą być opracowane w sposób logiczny.

3. Teorie powinna cechować zarówno prostota, jak i ogólność.

4. Teorie mogą stanowić podstawy dla formułowania hipotez, dzięki czemu mogą być testowane oraz rozwijane.

5. Teorie przyczyniają się do zwiększania ogólnego zasobu wiedzy w ramach dyscypliny dzięki badaniom podejmowanym dla ich pogłębienia.

6. Teorie mogą znajdować zastosowanie jako przewodniki we wprowadzaniu korzystnych zmian w praktyce.

7. Teorie muszą wykazywać zgodność z innymi znaczącymi teoriami, prawami i zasadami, a równocześnie stwarzać możliwości stawiania nowych pytań i prowadzenia dalszych badań.

Profesja - wolny zawód, u którego podstaw leży założenie o indywidualnym i grupowym rozwoju. O powstaniu i rozwoju profesji decydują: odpowiednio długi okres kształcenia, swoisty zasób wiedzy (własna nauka) i umiejętności, akceptacja profesji przez jej przedstawicieli, własny kodeks etyczny, autonomia, posiadanie samorządu zawodowego, a w realizacji zadań zawodowych - indywidualna odpowiedzialność za wyniki. Pielęgniarstwo, ze względu na swoje aktualne cechy, spełnia warunki profesji.

Podstawowe wytyczne do formułowania diagnozy pielęgniarskiej:

• Zapewnienie prostoty procesu

• Wyłanianie tych problemów, w stosunku do których pielęgniarka może coś zrobić

• Jasne i zwięzłe określenie problemów i diagnoz - jasne i zwięzłe opisywanie etiologii

• Jasne i zwięzłe różnicowanie problemu i jego etiologii

• Korzystanie z diagnozy jako podstawy do planowania opieki

Właściwości charakteryzujące i ukierunkowujące rozwój pielęgniarstwa jako dyscypliny naukowej na XXI wiek:

1. Pielęgniarstwo jako dyscyplina jest nauką humanistyczną, ukierunkowaną na dochodzenie do rozumienia różnych znaczeń przeżywanych codziennie doświadczeń w taki sposób, w jaki są one przyjmowanie przez samych członków albo uczestników nauki.

2. Występuje coraz większy nacisk na orientację praktyczną.

3. Misją pielęgniarstwa jest formułowanie takich teorii, które będą siłą pielęgniarek, dyscypliny i konsumentów (odbiorców pomocy).

4. Przyjmuje się, że kobiety mogą podejmować inne strategie w podchodzeniu do rozwoju wiedzy aniżeli mężczyźni.

5. Pielęgniarstwo zmierza do takiego rozumienia doświadczeń jego odbiorców i konsumentów, jakie jest konieczne do tego, aby zapewnić im optymalną pomoc, a z kolei, aby oni sami byli zdolni do osiągania optimum własnego zdrowia.

MADELAINE LEINIGER - model pielęgniarstwa transkulturowego

M. Leiniger w latach '80 -> źródła koncepcji:

- w fenomenologii

- w filozofii egzystencjalnej

- w religii

(idea troskliwości zajmuje znaczące miejsce w naukach biologicznych, w psychologii, w naukach o środowisku, a także w pielęgniarstwie Watson, Orem)

Troskliwość (troszczenie się) to esencja dobrostanu, zdrowia, leczenia, wzrastania, przeżywania i radzenia sobie z upośledzeniami i śmiercią. Troskliwość kulturowa jako przewodnik w praktyce pielęgniarskiej jest najszerszym środkiem holistycznym - zapewnia wiedzę, wyjaśnianie, interpretowanie i przewidywanie fenomenów pielęgniarskiej troskliwości. Pielęgniarstwo to humanistyczna i naukowa dyscyplina i profesja, której centralnym celem jest służenie ludziom na całym świecie. Troskliwość odgrywa podstawową rolę w leczeniu i doprowadzaniu do wyleczenia - nie ma wyleczenia bez troskliwości. Troskliwość pielęgniarska może być świadczona jedynie wtedy, gdy wartości, ekspresja lub wzorce kulturowej troskliwości są znane pojedynczemu człowiekowi, grupie, rodzinie, społeczności i są zużytkowane we właściwy sposób przez pielęgniarkę - wspólnie z ludźmi.

[Poszukiwanie jednego, uniwersalnego modelu dla wszystkich kultur świata.

Różne kultury = różne sposoby sprawowania opieki]

Metodologia badań pielęgniarskiej troskliwości:

Paradygmat jakościowy zapewnia nowe sposoby transkulturowego poznania i nowe sposoby dokonywania odkryć epistemologicznych i ontologicznych w odniesieniu do ludzkiej troskliwości.

Fenomeny troskliwości mogą być odkrywane przez badania struktur socjalnych, języka i poglądu na świat różnych grup kulturowych (Leiniger '85).

Podstawowe pojęcia modelu:

Kultura - jest określeniem podzielanych, przekazywanych wartości, wierzeń, norm i praktyk życiowych grupy.

Troskliwość - jest określeniem tych fenomenów asystowania, wspierania, ułatwiania zachowań innemu człowiekowi (albo grupie) lub podejmowanie ich za kogoś, kto przejawia potrzeby.

Uniwersalizm kulturowy troskliwości - jest określeniem tego, co jest wspólne, potrzebne, albo tego, co ujednolica znaczenie wzorców, wartości albo symboli troskliwości, wprowadzanych przez ludzi z kultury dla zachowania ich dobrostanu.

Światopogląd - jest określeniem tego sposobu patrzenia ludzi na świat albo wszechświat, które umożliwia im ukształtowanie jego obrazu lub postawy w stosunku do wartości, jaką stanowi ich własne życie oraz świat otaczający.

Struktura społeczno-kulturowa - jest określeniem dynamicznej natury, czynników strukturalnych albo organizacyjnych danej kultury lub społeczności, które pozostają ze sobą we wzajemnych relacjach oraz określeniem tego, jak one funkcjonują w kształtowaniu znaczenia i porządku strukturalnego z równoczesnym włączeniem czynników religijnych.

Kontekst etnohistoryczny - jest określeniem dla tych faktów, sytuacji, przypadków albo doświadczeń jednostek, grup, kultur i instytucji, które pierwszoplanowo są zogniskowane wokół ludzi i które opisują, wyjaśniają i interpretują ludzkie sposoby życia w określonym kontekście kulturowym, w krótkich lub długich okresach czasu.

Kontekst środowiskowy - określa w sposób całościowy zdarzenia, sytuacje, a także te pojedyncze doświadczenia, które nadają znaczenie ludzkim ekspresjom przez włączanie poszczególnych interakcji społecznych z ich złożonymi wymiarami fizycznymi, ekologicznymi, emocjonalnymi, kulturowymi.

Kulturowo zgodna troskliwość (pielęgniarska) - jest zdefiniowana jako te znane aktywności albo decyzje dotyczące asystowania, wspierania i ułatwiania, które są właściwie dostosowane do kulturowych wartości, wierzeń i sposobów życia jednostki, grupy lub instytucji po to, aby zapewnić im znaczące wsparcie, korzystną i satysfakcjonującą opiekę nad zdrowiem albo służenie dobremu stanowi zdrowia.

Pielęgniarstwo zostało zdefiniowane przez Leiniger jako profesja naukowa i wyuczona, skoncentrowana na fenomenie ludzkiej troskliwości kulturowej i na aktywnościach asystowania, wspierania, ułatwiania lub umożliwiania jednostkom albo grupom utrzymywanie lub odzyskiwanie dobrostanu (albo zdrowia), a także na pomaganiu ludziom w radzeniu sobie z upośledzeniem i śmiercią - w sposób akceptowany kulturowo i przynoszący inne korzyści.

Nadrzędne pojęcia M. Leiniger: TROSKLIWOŚĆ ZDROWIE

PIELĘGNIARSTWO

CZŁOWIEK ŚRODOWISKO

Pielęgniarstwo (podstawowa akcja pielęgniarki) - w definicji pielęgniarstwa idea ludzkiej troskliwości spełnia rolę wiodącą. Według autorki pielęgniarstwo w swojej naturze jest fenomenem troskliwości transkulturowej. Podstawowa rola pielęgniarstwa polega na zapewnieniu troskliwości zgodnie z ludzkimi wartościami.

Troskliwość - określa naturę pielęgniarstwa, mając u swoich podstaw wartości stanowiące dominujący etos pielęgniarstwa. Troskliwość cechująca człowieka i przejawiana jako troszczenie się o innych (niemowlęta, młodzi, starsi) umożliwiła jego przetrwanie.

Człowiek - określenie człowieka jako istoty kulturowej ma u swoich podstaw założenie, że rozpatrywanie człowieka wymaga uwzględnienia jego powiązań z kulturą i ujmowania go w sposób holistyczny. Istoty kulturowe jako liczba mnoga tego terminu to dla autorki określenie oznaczające zarówno jednostki, jak i rodziny, grupy społeczne, instytucje i kultury.

Zdrowie - jest czymś więcej niż tylko brakiem choroby. Zakłada też, że każda kultura ma swoje własne formy, wzorce, sposoby ekspresji oraz struktury troszczenia się o zdrowie.

Środowisko - kontekstowi środowiskowemu Leiniger przyznaje miejsce o bardzo dużym znaczeniu - jako wywierającemu wpływ zarówno na zdrowie, jak i na wzorce troskliwości jednostek, rodzin i grup.

Ocena modelu:

Ta wielka teoria łączy ze sobą ściśle pojęcia: troskliwości, kultury i zdrowia. Troskliwość mająca podstawowe znaczenie dla zdrowia, dobrostanu człowieka (grup ludzi) jest mocno osadzona w światopoglądzie i w strukturze socjalnej, w języku i kontekście środowiskowym.

Te najbardziej abstrakcyjne i szerokie pojęcia pozostają w ścisłych powiązaniach z trzema różnymi systemami zdrowia: ludowym, profesjonalnym, pielęgniarskim, a także we wzajemnych powiązaniach ze sobą (zachodzą na siebie) oraz z umieszczonymi na dwóch kolejnych poziomach: najpierw z decyzjami i akcjami pielęgniarki, koniecznymi w zapewnieniu troskliwości zgodnej kulturowo, a następnie zgodnie z bezpośrednim jej zapewnianiem.

Proces pielęgnowania:

Leiniger ('90) ustosunkowuje się krytycznie do rozwoju procesu pielęgnowania, który jest nadawany przez Północnoamerykańskie Towarzystwo Diagnozy Pielęgniarskiej (NANDA) skupiające swoje wysiłki wokół opracowania taksonomii diagnoz pielęgniarskich.

Według niej to opracowanie nie może znaleźć szerokiego zastosowania w świecie, ponieważ:

- znaczenie dominujące odgrywają w nim wartości świata zachodniego;

- tłumaczenie diagnoz na inne języki świata musi natrafiać na różne ograniczenia i trudności;

- w różnych kulturach występują różne specyficzne uwarunkowania zdrowia i troskliwości;

- przyjmuje ono formalne zogniskowanie wokół modelu medycznego;

- mało miejsca poświęca się etyce.

FLORENCJA NIGHTINGALE -> pielęgniarstwo = powołanie

„żadna pielęgniarka nie może być dobrą i inteligentną pielęgniarką, jeżeli nie jest dobrą i inteligentną kobietą”

Pielęgniarstwo - domeną kobiet:

• Pielęgnowanie obejmuje zapewnianie właściwej opieki w zdrowiu i chorobie;

• Pielęgniarką jest każda kobieta zobowiązana do opiekowania się czyimś zdrowiem;

• Świadczenie opieki pielęgnacyjnej wymaga znajomości praw zdrowia i życia;

• Prawa pielęgnowania - dotychczas nieznane wymagają odkrywania;

• Wszystkie kobiety opiekujące się czyimś zdrowiem powinny poznawać prawa pielęgnowania.

Kanony pielęgniarstwa:

1. Wentylacja i ogrzewanie

2. Zdrowie domu (mieszkania, szpitala)

3. Światło

4. Hałas

5. Różnorodność

6. Łóżko - jego wyposażenie, utrzymanie w czystości i zapewnienie wygody

7. Czystość pokoju i ścian

8. Czystość osobista

9. Żywienie

10. Podawanie posiłków

11. „Głupie” budzenie nadziei i doradzanie

12. Obserwacja

13. Zarządzanie

(„Nursing - what it is and what it is not”, 1859)

Ad.1.

Prawo to nakazywało utrzymywanie takiej samej jego czystości w pomieszczeniu zamkniętym, jak na zewnątrz. Zwracała uwagę na konieczność częstego otwierania okien, ostrzegała przed używaniem środków odświeżających powietrze. Podkreślała znaczenie utrzymania właściwej temperatury w pomieszczeniu chorego - przestrzegała przed oziębieniem.

Ad.2.

Podstawowe czynniki zdrowego domu to: czyste powietrze i woda, usuwanie nieczystości, zachowanie czystości, dobre oświetlenie, właściwe rozwiązania architektoniczne.

Ad.3.

Światło ma wpływ zarówno na ciało człowieka, jak i na ducha.

Ad.4.

Czynniki drażniące pacjenta to np. budzenie, szepty, itp. Pisała też o wpływie różnych rodzajów muzyki na człowieka chorego.

Ad.5.

Monotonia - czynnik utrudniający przebieg procesu przywracania zdrowia. Zobowiązanie do wprowadzania częstych zmian w otoczeniu chorego w sposób wyraźnie zaplanowany. Pobudzanie ich do czytania, pisania, itp.

Ad.6.

Znaczenie dla chorego wszystkiego, co wiąże się w sposób bezpośredni z leżeniem w łóżku.

Ad.7 i 8.

Brudne ściany jako źródło przykrych dla chorego widoków i zapachów. Konieczność częstego mycia rąk przez pielęgniarkę.

Ad.9 i 10.

Konieczność różnorodności potraw oraz zachowywanie odpowiedniej diety.

Ad.11.

Nieokazywanie pośpiechu, siadanie w zasięgu wzroku chorego, uważne słuchanie, wspólne podejmowanie decyzji, nie wywoływanie negatywnych reakcji.

„natura leczy sama”

„pielęgniarka pomaga zapewnić człowiekowi takie warunki, jakie są niezbędne, aby natura mogła go leczyć”

Model pielęgniarki - wyróżniki:

• Określa podstawowe prawa pielęgniarstwa - głównie o charakterze sanitarnym.

• Człowiek jako biopsychospołeczna i duchowa całość.

• Reakcja na czynniki środowiska znaczące dla zdrowia.

• Zapewnienie człowiekowi celowej i planowej opieki.

• Praktyczna przydatność modelu.

• Ciągłe poszukiwanie prawdy - przez obserwację, wywiady, gromadzenie doświadczeń i refleksyjne myślenie.

• Powiązania z poglądami filozoficzno-religijnymi oraz podstawami społeczno-politycznymi osobowości F. Nightingale.

Nadrzędne pojęcia: OSOBA

ZDROWIE

ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARSTWO

Osoba - łączy w sobie komponenty fizyczne, społeczne, umysłowe, emocjonalne i duchowe. Wszyscy są zdolni do twórczego rozwoju i do uwalniania się od cierpień przez racjonalne myślenie, podejmowanie ciężkiej pracy i przez poszanowanie ludzkich praw. Wszyscy ludzie są sobie równi.

Ludzi chorych cechuje większa wyobraźnia i dlatego więcej korzystają z różnych wydarzeń. Człowiek jako osoba ma zarówno możliwości, jak i ponosi odpowiedzialność za te zmiany środowiska, które przynoszą korzyść zarówno jednostce jak i społeczeństwu.

Zdrowie - „bycie zdolnym do dobrego użytkowania tych wszystkich sił, którymi człowiek może dysponować”. Wzmacnianie zdrowia można osiągnąć przez pogłębianie wiedzy, wprowadzanie zmian w środowisku, odnośnie: „brudu, diety, wody, wilgoci, przepływu powietrza i usuwania nieczystości”. We wzmacnianiu zdrowia znaczenie mają również czynniki psychospołeczne jak styl życia, potrzeby różnych ludzkich aktywności. Choroba jest procesem reparacji. Proces naprawy zachodzi dzięki siłom naturalnym, jakimi dysponuje człowiek, zmierza do uwalniania od choroby i cierpienia oraz zapewnia rozwój człowieka, przynosi mu poczucie szczęścia.

Środowisko - tworzą te czynniki otoczenia, które mają istotne znaczenie w zapobieganiu chorobie, jak i w procesie zdrowienia. Prawa natury stanowią o tym, w jaki sposób czynniki środowiska wpływają na zdrowie. Znajomość ich jest warunkiem zapewnienia człowiekowi takiej pomocy, jaka jest korzystna dla jego zdrowia.

Największe znaczenie mają: czyste powietrze, woda i właściwe żywienie. Przydatność odkryć mikrobiologicznych w pielęgniarstwie (np. aseptyka i dezynfekcja) uważała za absurdalną. Według niej możliwe było natomiast przewidywanie problemów zdrowotnych człowieka przez poznanie warunków, w jakich żyje i stylu życia, jaki prowadzi.

Pielęgniarstwo - „jest to służba Bogu - przez niesienie ulgi człowiekowi”. Jest to zobowiązanie wszystkich kobiet do opieki nad czyimś zdrowiem, by zapobiegać zachorowaniu.

Pielęgniarstwo to również służenie człowiekowi choremu (pielęgniarstwo właściwe) celem zapewnienia mu najlepszych warunków do oszczędzania naturalnej energii koniecznej w procesie „reparacji”. Wymaga podstaw naukowych i formalnego przygotowania ukierunkowanego na zapewnienie coraz lepszej postawy pielęgniarskiej.

Pielęgniarstwo zmierza do: „zapewniania człowiekowi takich warunków środowiska, jakie są niezbędne do tego, aby natura nie napotykała przeszkód”.

Aktywności pielęgnacyjne są ukierunkowane na zapewnianie człowiekowi: czystego powietrza, ciepła, spokoju, właściwego żywienia, światła, czystości i pobudzania aktywności.

Pielęgniarka przez swoje oddziaływanie na środowisko przeciwdziała czynnikom przeszkadzającym w zbliżaniu człowieka do Boga.

Analiza i ocena modelu F. Nightingale:

• Całkowita nowatorskość modelu.

• Uzasadnienie konieczności wprowadzenia wielkich zmian w trosce o zdrowie.

• Koncepcja pielęgniarstwa - jako dziedziny odrębnej i samodzielnej, znaczącej w utrzymywaniu zdrowia, zapobieganiu chorobie oraz przywracaniu zdrowia.

• Przestrzeganie zasady równości wszystkich ludzi, odrzucanie dyskryminacji (religijnych, socjalnych, ekonomicznych) w zapewnianiu opieki nad zdrowiem.

• Odrzucanie dyskryminacji kobiet, uwalniania ich od cierpień natury fizycznej i psychicznej.

• Prezentuje istotne znaczenie teoretyczne oraz przydatność praktyczną.

• W ocenie wartości stosowane są kryteria logicznego empiryzmu, np:

- spójność i logiczność wewnętrzna

- prostota

- ogólność

- zapewnienie możliwości bogacenia i rejestrowania wiedzy

- formułowania hipotez

- otwartość w stosunku do innych teorii, praw i zasad

„Kieruj się doświadczeniem, a nie teorią”

• Pierwszy model pielęgniarstwa środowiskowego.

• Wgląd w postępowanie człowieka, w powiązaniu z czynnikami środowiska.

• Filozoficzne poglądy na świat oraz prawa moralne i socjalne.

• Empiryczne poznanie, obserwacja, gromadzenie doświadczeń oraz ich opracowanie.

• Główne koncepcje pielęgniarstwa są zdefiniowane i w sposób logiczny powiązane ze sobą (pielęgniarstwo, osoba, zdrowie, środowisko)

• Logiczna relacja: pielęgniarstwo, pacjent, środowisko stanowią uogólnienia modelu wyprowadzone z sytuacji praktycznych (obserwacja, doświadczenie). Wskazują na odkrywanie prawdy (wiedza prawdziwa).

Walory modelu zapewniają:

• Pogłębienie wiedzy ogólnej.

• Rejestrowanie wiedzy ogólnej.

• Stawianie nowych pytań.

• Formułowania i weryfikacji hipotez badawczych.

• Obserwację i gromadzenie doświadczeń w praktyce.

• Możliwość opracowania doświadczeń.

Model cechuje:

• Otwartość teorii, prawd i zasad

• Praktyczna analiza relacji pomiędzy środowiskiem, osobą i zdrowiem

• Współczesność - poszukiwanie wartości prognostycznych w odniesieniu do problemów zdrowia, związanych z urbanizacją oraz globalnymi zmianami klimatu i ich wpływu na zmiany genetyczne.

HILDEGARD PEPLAU - model relacji międzyludzkich w pielęgniarstwie

(początek XX wieku)

Model ten to podstawowa teoria rozwoju pielęgniarstwa jako dyscypliny naukowej i edukacji pielęgniarskiej dla celów praktyki (funkcjonuje w USA w psychiatrii).

Peplau postulowała:

- relacje pielęgniarka-pacjent jako terapeutyczne i edukacyjne dla pacjenta;

- sprzyjające dojrzewaniu i rozwojowi osobowości zarówno pacjenta, jak i pielęgniarki.

Uważała, że:

- rozwój pielęgniarstwa wymaga naukowych wyjaśnień relacji pielęgniarka-pacjent;

- konieczna jest obserwacja, studia i analizy, uogólnienia oraz gromadzenie wiedzy;

- pielęgniarstwo ma możliwości identyfikowania i studiowania specyfiki problemów, przed którymi stawiany jest człowiek.

Zakładała, że:

- pielęgniarka powinna być profesjonalistką;

- rozwój funkcji terapeutycznej jest niezbędny w zapewnianiu pomocy człowiekowi choremu w procesie przywracania zdrowia;

- świadczenie pomocy wpływa na proces zdrowienia oraz rozwijanie możliwości kontroli zachowań pacjenta;

- pomoc pielęgniarki umożliwia pacjentowi zrozumienie i rozwiązywanie jego problemów oraz zachowań konstruktywnych;

- pacjent w procesie zdrowienia poznaje sam siebie, uczy się liczenia na innych i możliwości pomocy samemu sobie;

- konieczne jest skupianie uwagi pielęgniarki na rozumieniu wszystkich czynników, jakie występują w problemie pacjenta;

- ludzie posiadają różnorodną percepcję oraz reakcje na własne doświadczenie oraz to, czego doświadczają;

- zapewnianie pomocy człowiekowi polega na ułatwianiu mu radzenia sobie z własnymi problemami;

- pielęgniarka posiada wiedzę, sprawności, znajomości technik i metody postępowania;

- warunkiem efektywności świadczonej pomocy jest poziom rozwoju osobowości pielęgniarki, świadomość percepcji i uczuć;

- konieczna jest akceptacja i szacunek dla każdego pacjenta, dążenie do osiągania jego celów.

Pielęgniarka powinna:

• Doskonalić umiejętności w ciągu życia zawodowego.

• Być także naukowcem.

• Podejmować zadania związane z identyfikowaniem i rozwiązywaniem problemów pacjenta.

• Podejmować wysiłki intelektualne zmierzające do wzbogacenia wiedzy pielęgniarskiej.

Relacja pielęgniarka-pacjet:

„komunikowanie terapeutyczne służy wpływowi pielęgniarki na odrzucanie przez pacjenta niewłaściwych dla jego zdrowia wzorców myślenia i zachowania, a przyjmowanie wzorców myślenia i zachowania dla zdrowia korzystnych”

Aby osiągnąć ten cel pielęgniarka musi:

• Być świadoma znaczenia komunikowania słownego i pozasłownego;

• Rozwijać umiejętności jasnego i wspierającego komunikowania z pacjentem;

• Umożliwiać pacjentowi realistyczne przyjmowanie rzeczywistości oraz wzajemne porozumienie.

[↑ elementy wspólne z teorią Dorothy Orem]

FAZY w relacji pielęgniarka-pacjent: orientacja → identyfikacja → eksploatacja → rozwiązanie

Właściwy przebieg tego procesu „niezbędny jest dla twórczego, konstruktywnego i produktywnego życia pacjenta”.

Orientacja

Założenie - człowiek w sytuacjach zdrowotnych odczuwa potrzebę pomocy ze strony innych. Przeżywa coś niejasnego, czego nie rozumie i z czym nie potrafi sobie poradzić.

Realizacja - pielęgniarka powinna:

1. Orientować się w tym, co jest dla chorego niezrozumiałe, zaburza poczucie bezpieczeństwa, wymaga wyjaśnienia.

2. Rozwiązywać problem z pacjentem, ewentualnie z jego rodziną.

3. Identyfikować, co dla człowieka jest najważniejsze, od czego pielęgniarka powinna zacząć.

4. Określić zakres i kolejność wyjaśnień dla pacjenta.

5. Określić sposób wyjaśniania, aby pacjent zrozumiał, co będzie najbardziej przydatne w rozwiązywaniu jego problemu.

Założenie - proces orientacji pacjenta powinien budzić u niego akceptację i zaufanie do pielęgniarki, uznania jej autorytetu - osoby, na której pomoc może liczyć.

Realizacja - pielęgniarka powinna:

6. Bardzo uważnie słuchać, co pacjent mówi, o co pyta, jak odpowiada na pytania.

7. Zachęcać do zadawania pytań.

8. Zachęcać do wyrażania uczuć.

9. Obserwować zachowania pacjenta.

10. Dostrzegać przejawy przeżywanego lęku, stresu, apatii.

11. Przejawiać optymizm.

12. Budzić nadzieję, „że wszystko będzie dobrze”.

13. Wpływać na odzyskiwanie siły, kształtowanie poczucia niezależności.

Identyfikacja

W fazie tej Peplau rozpoznała 3 rodzaje zachowań pacjentów:

- partycypowanie i współdziałanie

- niezależność albo izolowanie się od pielęgniarki

- bezradność i pełna zależność

Wskazanie - akceptacja zróżnicowanych zachowań pacjenta, eliminowanie przypisywania pielęgniarce roli kogoś innego na podstawie wcześniejszych doświadczeń.

Szczególna rola obserwacji - cele:

1. Pogłębianie wyjaśnienia tego, co pacjent sądzi o pielęgniarkach i czego oczekuje od nich i od pielęgniarstwa.

2. Pogłębianie wyjaśnienia tego, co pielęgniarka sądzi o sprawności pacjenta w radzeniu sobie z własnymi problemami.

Warunek poprawnej relacji terapeutycznej to szacunek pielęgniarki dla pacjenta i pacjenta dla pielęgniarki. Przyjmowanie różnicy zdań i wyrażanie różnych opinii.

Bezpośredni cel identyfikacji → pacjent osiąga możliwość obchodzenia się bez pomocy pielęgniarki w zaspokajaniu swoich potrzeb oraz w dokonywaniu wyboru tych, na których pomoc będzie liczył w przyszłości.

Środki do osiągnięcia celu → wypieranie uczuć bezradności i bezsilności, wspieranie uczuć spontaniczności, twórczości i produktywności.

Rozwiązywanie problemów → konstruktywne uczenie się, zrozumienie tego co ma największe znaczenie w danej sytuacji, oraz samodzielne reagowanie. Konstruktywna pomoc, ułatwiająca rozwój własny pacjenta.

Eksploracja

Bezpośredni cel - pacjent osiąga zdolność:

- korzystania z pomocy opieki zdrowotnej

- kontrolowania sytuacji

- pogłębiania wiedzy przez zadawanie pytań, korzystanie z broszur, informatorów, pamfletów

- stawiania rozmaitych żądań

- stwarzania nowych sytuacji problemowych.

Zadania pielęgniarki:

• Przeprowadzanie rozmów i wywiadów wyjaśniających

• Unikanie oceniania pacjenta

• Wykazywanie starań o utrzymanie relacji akceptacji, zainteresowania, zaufania, ciepła.

Zmiany po stronie pacjentów:

• Większe zainteresowanie rozszerzaniem samoopieki, samodzielne podejmowanie inicjatywy, aktywności;

• Zwiększenie poczucia odpowiedzialności za własne zachowanie;

• Określanie nowych celów, powracanie do poprzednich zadań;

Ale również: mogą wystąpić zmiany zachowań na gorsze np., gdy pogorszy się stan zdrowia. W tych sytuacjach istotne znaczenie ma zapewnienie przez pielęgniarkę koniecznego wsparcia.

Rozwiązanie

Pacjent:

• Ma zaspokajane potrzeby związane z problemami zdrowotnymi;

• Formułuje swoje nowe cele;

• Kończy czas zależności i powiązań z pielęgniarką;

• Przygotowuje się psychicznie do powrotu do domu.

Pełna integracja psychiczna - zalecenie: branie pod uwagę i rozumienie różnorodności przebiegu procesów psychicznych, związanych z przechodzeniem do w pełni samodzielnego podejmowania zadań przez pacjenta.

Pełne rozwiązanie - obie strony osiągają psychiczne poczucie, że wszystko jest w porządku, i że dzięki temu uzyskały także wyższy poziom dojrzałości.

Role w pielęgniarstwie: OBCEGO

ŹRÓDŁA INFORMACJI

NAUCZYCIELA

PRZYWÓDCY

ZASTĘPCY

KONSULTANTA

Rola obcego.

Obcym jest ten, kogo nie znamy, o kim nie wiemy, co mamy z nim wspólnego, a także gdy nie wiemy, czego możemy od niego oczekiwać.

Zalecenia:

• Akceptowanie pacjenta takim, jaki jest i wyraźne tego okazywanie;

• Traktowanie pacjenta jako silnego emocjonalnie aż do czasu, gdy ewentualnie okaże się, że tak nie jest;

• Przywitanie pacjenta dostosowane do sytuacji;

• Zmiana stereotypu „pielęgniarka = pomoc lekarza”;

• Prezentacja siebie jako profesjonalistki;

• Jednoznaczny, właściwy dobór słów i zachowań;

• Przełamywanie oporu, niechęci, agresji;

• Wywołanie uczuć pozytywnych;

• Podejmowanie konstruktywnej rozmowy;

• Wykazywanie zainteresowania, gotowość do uczestniczenia w rozmowie.

Rola źródła informacji.

Cel - przekazywanie informacji na temat leczenia, interpretacji planu leczenia, wykonawstwa różnych technik i procedur.

Wskazówka:

- nie zawsze najkorzystniejsze dla pacjenta jest udzielanie gotowych odpowiedzi lub uzyskiwanie pełnej porady;

- nie ograniczać konstruktywnego uczenia się;

- rozróżniać sytuacje, potrzeby krótkiej i jasnej odpowiedzi od wymagających dłuższej rozmowy, pobudzenia do przemyśleń.

Rola nauczyciela.

Cel - zapewnienie pomocy w konstruktywnym uczeniu się.

Zawracać uwagę na:

- wcześniejszą wiedzę i zainteresowania pacjenta;

- dobór zakresu przekazywanej wiedzy medycznej;

- zrozumienie przekazywanych treści;

- stosowanie metody rozwiązywania problemów;

- przygotowanie pacjenta do radzenia sobie w innych sytuacjach problemowych;

- realizację innych ról.

Rola przywódcy.

Zalecenie:

- przywództwo demokratyczne;

- partycypowanie uczestników w ustalaniu celów jak i w planowaniu działań;

- pacjent jako aktywny uczestnik leczenia i wszelkich problemów z tym związanych, które mogą wystąpić w przyszłości;

- szacunek dla godności i wartości każdego człowieka;

- warunki do konstruktywnego uczenia się.

Rola zastępcy.

Destruktywne wyobrażenia - pacjent przyjmuje pielęgniarkę jako kogoś, kogo mu ona przypomina.

Efekt:

- utrudnienie kształtowania relacji terapeutycznej;

- pacjent odrzuca pielęgniarkę jako kogoś, kto może mu pomóc.

Zalecenie:

- uświadomienie, że pielęgniarka jest kimś innym;

- okazywanie pacjentowi akceptacji, ciepła;

- nie używanie zwrotów, jak np. mama, siostra, dziecko;

- rozpoznawanie potrzeb i zapewnienie pomocy, jakiej pacjent potrzebuje.

Rola konsultanta.

Cel - ułatwienie pacjentowi przeżywania doświadczeń związanych ze zdrowiem, dokonywania samonaprawy i kształtowania świadomości.

Zadanie pielęgniarki:

- określenie problemu pacjenta;

- osiągnięcie rozwiązania;

- aktywizacja pacjenta w procesie leczenia;

- uczenie pacjenta na własnych doświadczeniach;

- zapewnienie pacjentowi pomocy w rozumieniu;

- uświadamianie własnych uczuć i w relacjach z innymi ludźmi;

- uświadomienie pacjentowi, co korzystne, a co nie dla jego zdrowia;

- osiąganie poczucia satysfakcji przez pacjenta.

Nadrzędne pojęcia pielęgniarstwa w modelu H. Peplau: OSOBA

ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARSTWO

ZDROWIE

BETTY NEUMAN - model koncepcyjny / systemowy

• Służy celom dydaktycznym (jednostki ludzkie ujęte w sposób holistyczny)

• Służy celom praktycznym (praktyka szpitalna)

Podstawowe pojęcia modelu: OSOBA PIELĘGNIARSTWO

ŚRODOWISKO ZDROWIE

Osoba - człowiek jest systemem otwartym we współzależności (rodzina, grupa, społeczność). System ten jest w ciągłej interakcji ze środowiskiem, które oddziałuje na niego przez stresory.

Zdrowie - jest stanem optymalnej równowagi i stabilności systemu, co oznacza stan możliwie najlepszego dobrego samopoczucia w określonym czasie.

Pielęgniarstwo - to pomoc człowiekowi, rodzinie, grupie w utrzymaniu optymalnego stanu równowagi w konkretnym czasie. Interwencja pielęgniarki polega na przywracaniu do zdrowia w jak najkrótszym czasie.

Środowisko - „środowisko wykreowane” - jest ono nieświadomie rozwinięte przez człowieka dla własnej obrony i zachowania równowagi systemu. Pełni ono funkcje bezpieczeństwa lub tarczy ochronnej.

System jako całość przedstawia w postaci umieszczonej tzw. struktury podstawowej, wokół której znajdują się otaczające jako koncentryczne linie. Są to tzw. linie obrony, które tworzą zarówno system, jak i strukturę podstawową.

Mechanizmy odpowiedzialne za np. utrzymanie właściwej temperatury,

genetycznie uwarunkowane reakcje na bodźce,

struktura ego oraz zdolności poznawcze.

Mechanizmy chroniące linię podstawową:

- elastyczna przystosowawcza linia obrony

- normalna linia obrony

- linia odporności

Elastyczna linia obrony - chroni przed wtargnięciem stresorów, linia ta jest dynamiczna a jej przebieg może zmieniać się nawet w krótkim czasie, ulega ona zmianie pod wpływem różnych sytuacji (niedożywienie, niedobór snu). Jeśli linia ta jest osłabiona może dojść do zaburzeń w systemie i wystąpienia objawów chorobowych.

System rozumiany jako osoba lub grupa ludzi posiada jasno określone granice (na każdy system składa się 5 obszarów. Każdy z nich wchodzi w skład przedstawionych wcześniej linii obrony).

W skład systemu wchodzi:

• Fizjologiczny - odnosi się do struktury i funkcji ciała

• Psychologiczny - jest związany z procesami myślowymi i reakcjami

• Socjokulturowy - łączy funkcje społeczne i kulturę

• Rozwojowy - odnosi się do procesów rozwoju

• Duchowy - dotyczy wierzeń

Neuman uważa, że stresor który wywołuje negatywne skutki u człowieka, może zostać zamieniony na pozytywny, o ile dzięki przystosowaniu zostanie zmieniony sposób reagowania na ten stresor.

Zdaniem Neuman pielęgniarka opiekując się człowiekiem powinna mieć świadomość istnienia środowiska wykreowanego, choć manifestuje się w postaci objawów fizycznych, jest spowodowane zniekształconym postrzeganiem przez człowieka określonej sytuacji lub problemu.

Człowiek jest zdrowy, gdy znajduje się na różnych, zmieniających się poziomach, ale w obrębie stanu określonego jako normalny (zmieniający się stan zdrowia Neuman przedstawia obrazowo jako bycie w jakimś punkcie na ciągłej pomiędzy dobrostanem a chorobą. Ujmuje także zdrowie w kategoriach utrzymania bądź utraty zasobów energetycznych, jakie znajdują się w obrębie struktury podstawowej).

Głównym celem i przedmiotem troski dla pielęgniarstwa jest pomoc człowiekowi, rodzinie lub grupie w utrzymaniu optymalnego stanu równowagi w konkretnym czasie.

Interwencje pielęgniarskie polegają na przywracaniu lub pomocy w osiągnięciu bądź utrzymaniu optymalnego zdrowia, poprzez 3 rodzaje prewencji: pierwotną, wtórną i trzeciorzędową.

Prewencja pierwotna polega na utrzymaniu istniejącego dobrostanu, to znaczy na ochronie normalnej linii obrony poprzez wzmocnienie przystosowawczej linii obrony. Celem tej interwencji jest zapobieganie działaniu stresorów i redukcja czynników ryzyka.

Prewencja wtórna powinna nastąpić, gdy działający stresor wywołał już reakcję w postaci określonych objawów. Jej celem jest przywrócenie dobrostanu i ochrona struktury podstawowej poprzez wzmocnienie linii odporności.

Prewencja trzeciorzędowa polega na wspomaganiu procesów odnowy i przywracaniu równowagi systemu po przebytym leczeniu. Odbywa się to poprzez wzmacnianie i uruchamianie istniejących zasobów struktury podstawowej w celu zachowania energii i ochrony przed dalszym działaniem stresorów.

Model Betty Neuman a proces pielęgnowania

Wyróżnia 3 etapy procesu pielęgnowania:

• Diagnoza pielęgniarska, która obejmuje gromadzenie danych w celu określenia odstępstw od stanu dobrego samopoczucia i wstępne określenie zakresu koniecznych działań.

• Drugim etapem jest wyznaczenie celów pielęgnowania - pielęgniarka określa wspólnie z pacjentem pożądane zmiany, jakie powinny nastąpić oraz interwencje konieczne dla utrzymania, wzmocnienia lub przywracania stanu równowagi.

• Trzeci etap, czyli wyniki pielęgnowania obejmuje:

• Interwencje pielęgniarskie ujęte w kategoriach prewencji;

• Ocenę czy wystąpiły pożądane zmiany i ewentualną zmianę założonych celów;

• Określenie celów długoterminowych na podstawie stopnia osiągnięcia celów krótkoterminowych;

• Ocenę wyników pielęgnowania.

Sposób, w jaki Neuman ujmuje poszczególne etapy procesu pielęgnowania różni się nieco od tradycyjnie wyróżnianych jego czterech etapów, ale nie pozostaje z nimi w sprzeczności.

• Etap, nazwany przez Neuman diagnozą pielęgniarską, odpowiada rozpoznawaniu sytuacji pacjenta/środowiska rozpoczynającego się od gromadzenia danych, a zakończonego postawieniem diagnozy pielęgniarskiej.

• Etap to wyznaczenie celów pielęgnowania - jest odpowiednikiem planowania opieki (w którym jednym z elementów jest właśnie ustalanie celów).

• Etap odpowiada realizacji planu i ocenie (interwencje pielęgniarskie ujęte w kategorii prewencji pierwotnej, wtórnej i trzeciorzędowej są unikalne dla tego modelu!!!).

Analiza i ocena modelu

Neuman w swoim modelu prezentuje podejście:

- systemowe

- holistyczne

- wykorzystuje teorię stresu

- sposoby radzenia sobie ze stresem

- poziomy prewencji

Model ten jest wykorzystywany głównie na gruncie pielęgniarstwa psychiatrycznego, w zarządzaniu oraz w badaniach naukowych.

DOROTHEA E. OREM - teoria samoopieki / deficytu samoopieki

[Urodziła się w 1914r. Była nauczycielem pielęgniarstwa, administrowała opieką pielęgniarską, była konsultantką w sprawach administracji i edukacji pielęgniarek (1945-1949)]

Prace nad opracowaniem modelu deficytu samoopieki prowadziła przez ponad 30 lat. Otrzymała 3 doktoraty Honoris Causa oraz liczne nagrody prestiżowych instytucji pielęgniarskich.

Orem stwierdza, że w zapewnianiu opieki nad zdrowiem człowieka najważniejszą rolę odgrywa on sam.

W stosunku do siebie, a także do tych, którzy są od niego zależni (np. dzieci oraz inni jego bliscy, którzy sami sobie poradzić nie mogą), zapewnia troskliwą opiekę, podejmując aktywności znaczące dla utrzymania zdrowia i życia, dla osiągania dobrostanu.

„Sformułowanie -opiekuńcza troskliwość- sygnalizuje taki stan umysłu i zainteresowania tym, kogo ktoś otacza opiekuńczą troskliwością, jaki wykazuje ścisłą łączność z pragnieniem zapewnienia mu wszystkiego, co najlepsze. Zapewnienie troskliwej opiekuńczości w stosunku do kogoś drugiego występuje w tych określonych sytuacjach międzyludzkich, które cechuje pomaganie, regulowanie, przystosowywanie.”

„Pomagający wykonuje to, czego ten, komu pomaga, nie może zrobić sam, lub z czym nie radzi sobie w pełni, okazując mu pełny szacunek i podejmując takie działania, jakie są dla niego niezbędne do odzyskania samodzielności.” (1985)

Opiekuńcze troszczenie się o innych respektuje:

- niezależność;

- umożliwia samodzielność funkcjonowania;

- rozwój.

Zbieżność koncepcji samoopieki Orem z definicją funkcji pielęgniarki Henderson, wg której pielęgnowanie zmierza do zapewnienia możliwie najszybszego odzyskiwania samodzielności przez tego, komu pielęgniarka świadczy swoją pomoc.

Wg Orem pielęgniarstwo jest nauką praktyczną. Konieczność podejmowania rozwiązań pod kątem osiągania korzyści przez tego, komu pielęgniarka zapewnia swoją pomoc. Opiekuńcza troskliwość wymaga od niej złożonych kompleksów aktywności.

[Nie należy poprzestawać na jednym rozwiązaniu, trzeba pacjentowi przedstawiać alternatywy. Aby tego dokonać pielęgniarka musi być wykształcona i EDUKOWAĆ pacjenta, żeby jak najwięcej czynności wykonywał SAM]

Podstawę, z której Orem wyprowadziła teorię samoopieki stanowiła praktyka pielęgniarska: „doświadczenia konkretnych sytuacji praktyki, wyniki analiz materiałów opieki pielęgniarskiej”. (1991)

Proces identyfikowania pielęgniarstwa obejmuje: (1985)

1. Rozpoznawanie potrzeb, które są dotychczas nieznane, oraz tych, których istotne znaczenie jest już określone, po to, aby zapewnić ich właściwe zaspokajanie albo wprowadzać konieczne w tym zmiany.

2. Wprowadzanie pielęgniarskiego nazewnictwa.

3. Różnicowanie potrzebujących pielęgniarskiej pomocy poprzez podział na tych, którzy ze względu na swój stan wymagają pełnej pomocy, i tych, którzy częściowo mogą troszczyć się o siebie sami.

4. Poszukiwanie i wprowadzanie efektywnych i społecznie akceptowanych metod selekcji i przygotowywanie kobiet i mężczyzn do zapewnienia opieki pielęgniarskiej.

5. Poszukiwanie i wprowadzanie takich sposobów, które umożliwiać będą bliskie współdziałanie pielęgniarek właściwie przygotowanych, zdolnych i chętnych do zapewniania opieki pielęgniarskiej z tymi, którzy tej opieki potrzebują.

6. Zwiększenie liczby pielęgniarek właściwie przygotowanych do zapewniania opiekuńczej pomocy tym, którzy tej pomocy potrzebują.

Człowiek / osoba:

1. Refleksyjność w stosunku do siebie i do środowiska

2. Ujmowanie własnych doświadczeń w sposób symboliczny

3. Posługiwanie się symbolami w myśleniu, komunikowaniu się, w podejmowaniu działań celowych, ukierunkowanych na osiąganie korzyści własnych lub innych ludzi (Orem, 1991)

Nadrzędne pojęcia pielęgniarstwa i podstawowe pojęcia modelu Orem: OSOBA / CZŁOWIEK

ZDROWIE

ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARSTWO

(najwięcej uwagi Orem poświęciła osobie i pielęgniarstwu)

Z wyjaśnieniami OSOBY D. Orem powiązała:

- koncepcję samoopieki, [własną i Henderson]

- agendy samoopieki (ludzkie możliwości),

- domagań/żądań samoopieki,

- samoopieki terapeutycznej.

(pojęcia te Orem wprowadziła, uznając za konieczne tworzenie pielęgniarskiego języka naukowego)

Samoopieka/samoopiekowanie - to te aktywności i zachowania człowieka, jakie on sam inicjuje i realizuje, aby:

• Zachować życie,

• Utrzymać zdrowie,

• Osiągać dobrostan.

Samoopiekowanie jest wyuczone i świadome oraz rozważnie dobierane przez człowieka.

Człowiek sam więc określa czego potrzebuje, sam podejmuje decyzje, w jaki sposób zaspokajać ma własne potrzeby, sam planuje i sam realizuje ten plan, a także sam ocenia jego efekty.

Człowiek może wpływać także na własne myśli, uczucia i dzięki temu zmieniać różne wewnętrzne aspekty siebie samego. Może także zmieniać własne środowisko zewnętrzne.

Agenda samoopieki - koncepcję agendy samoopieki i człowieka jako agenta samoopieki D. Orem sformułowała na podstawie: ogólnych właściwości strukturalnych i funkcjonalnych, jakimi on dysponuje i dzięki którym może odpowiadać na ciągłe zapotrzebowanie związane z regulowaniem własnych procesów życiowych.

Wszystkie te rodzaje samoopiekowania zmierzają do:

• Wspierania procesów życiowych

• Utrzymywania strukturalnej i funkcjonalnej integracji człowieka

• Promowania jego rozwoju i dobrostanu

Domaganie samoopieki terapeutycznej.

D. Orem określa wszystkie rodzaje samoopieki:

• Zapewnianie sobie dobrostanu (uniwersalne)

• Rozwoju (rozwojowe)

• Dewiacje (różne stany odchyleń od pełnego zdrowia)

Deficyt samoopieki terapeutycznej - występuje, gdy zapotrzebowanie na samoopiekę terapeutyczną (żądanie tej opieki) jest większe aniżeli to, czym człowiek dysponuje, a więc to, co stanowi jego własną agendę samoopieki. Deficyt ten może być całkowity lub częściowy.

Wg Orem: występowanie deficytu samoopieki terapeutycznej jest podstawowym uzasadnieniem dla konieczności zapewniania pomocy pielęgniarskiej zgodnej z rodzajem deficytu.

Zdrowie - jest stanem pełnej integracji strukturalnej i funkcjonalnej człowieka, przejawianej wyraźnie w jego życiu codziennym. Integracja obejmuje aspekty fizyczne, psychiczne, międzyludzkie i socjalne. Wg Orem dobrostan to przeżywanie przez człowieka pełnego poczucia zadowolenia, przyjemności, szczęścia. Jego przejawianie występuje w ciągłym rozwoju osobowości, w osiąganiu sukcesu, w podejmowanych przez człowieka aktywnościach.

Środowisko - Orem określa cechy środowiska. Wyróżnione przez siebie cechy podzieliła na:

• Fizyczne

• Chemiczne

• Biologiczne

• Społeczne

(wszystkie te typy są opisywane i poznawane przez człowieka)

Pielęgniarstwo to:

• Służba społeczna

• Sztuka

• Aktywność praktyczna

(Zajmuje się także rolą zawodową pielęgniarki. Podkreśla konieczność opracowywania pielęgniarskiej technologii.)

W pielęgniarstwie występują 3 typy wiedzy. Dwa z nich mają charakter wyłącznie pielęgniarski, trzeci typ pochodzi z innych dziedzin nauki. Te typy to:

1. Wiedza praktyczna - cechuje ją wysoki poziom abstrakcji (uogólnień). Ten typ wiedzy umożliwia dokonywanie wglądu w naturę pielęgniarstwa, formułowanie koncepcji.

2. Wiedza kliniczna (nazywana też wiedzą praktycznie praktyczną). „Rozwój tej wiedzy wymaga gromadzenia doświadczeń pielęgniarskich, ich organizowania i weryfikowania” (Orem, 1985).

Orem wyróżnia 2 typy aktywności:

• Określający (podejmowany dla celów rozpoznawania potrzeb zdrowotnych pacjenta).

• Produktywny (dotyczący podejmowania różnych decyzji, istotnych dla zapewniania pacjentowi takiej pomocy, jaka jest mu potrzebna do osiągania określonych korzyści).

Agenda pielęgniarstwa określa te specjalne właściwości, które umożliwiają pielęgniarkom zapewnienie pomocy człowiekowi w samopielęgnowaniu wtedy, kiedy jego własna agenda samoopieki zawodzi, a więc kiedy występuje deficyt samoopieki i domagania samoopieki terapeutycznej.

System pielęgniarstwa jest systemem zapewniania pomocy. W zapewnianiu pomocy pielęgniarskiej D. Orem wyróżniła 3 etapy:

• Kompensacyjny - pacjent wykazuje pełną zależność od pielęgniarki;

• Częściowo kompensacyjny - pacjent i pielęgniarka podejmują aktywności w zapewnianiu samoopieki;

• Wspierająco-uczący - pielęgniarka podejmuje rolę promowania pacjenta jako agenta samoopieki.

Podstawowe czynniki samoopieki: wiek

płeć

poziom rozwoju

stan zdrowia

orientacja socjalno-kulturowa

system rodzinny

tryb życia

system opieki nad zdrowiem

czynniki środowiska

środki - ich osiągalność i przydatność

Ogólna teoria pielęgniarstwa:

Ludzie sami troszczą się o własne życie i osiąganie dobrostanu, dysponując własnymi możliwościami. Wtedy jednak, kiedy sami tego czynić nie mogą (niemowlęta, dzieci, ludzie starzy, chorzy z różnymi upośledzeniami), wymagają oni asystowania innych ludzi lub pełnego zastępowania siebie w zapewnieniu opieki własnej.

Uniwersalne zapotrzebowanie na samoopiekę obejmuje:

• zapewnianie otrzymywania wystarczającej ilości powietrza,

• zapewnianie otrzymywania wystarczającej ilości wody,

• zapewnianie otrzymywania właściwego pożywienia,

• zapewnianie opieki koniecznej w związku z procesami wydalania i usuwania odchodów,

• zachowania właściwego balansu między samotnością a interakcją społeczną,

• zapobieganie zagrożeniom ludzkiego życia, funkcjonowania i dobrostanu,

• promowanie ludzkiego funkcjonowania i rozwoju w grupach społecznych, zgodnie z ludzkimi możliwościami, znanymi ludzkimi ograniczeniami.

Kategorie zapotrzebowania samoopieki w dewiacjach zdrowia:

• Poszukiwanie i zapewnianie odpowiedniego asystowania medycznego w sytuacjach, w których dochodzi do narażenia człowieka na szkodliwe oddziaływanie różnych czynników fizycznych lub biologicznych;

• Uświadamianie i zapewnianie pomocy w różnych warunkach i w różnych stanach patologicznych, z uwzględnieniem ich wpływu na rozwój człowieka.

Rozwojowe zapotrzebowanie samoopieki:

• Tworzenie i ciągłe zapewnianie takich warunków życia, jakie są niezbędne do promowania procesów rozwojowych, umożliwiających osiąganie coraz wyższego poziomu organizacji ludzkich struktur oraz ludzkiej dojrzałości;

• Zapewnianie opieki umożliwiającej zapobieganie szkodliwym wpływom tych warunków na rozwój człowieka albo umożliwiającej ich zmniejszenie lub przezwyciężenie;

• Wykonywanie zleceń medycznych, diagnostycznych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych, ukierunkowanych na zapobieganie różnym patologiom, na usprawnianie ludzkiego funkcjonowania zintegrowanego, na korygowanie różnych deformacji i nienormalności oraz na kompensowanie upośledzeń;

• Uświadomienie i uczestniczenie albo podejmowanie aktywności niezbędnych w uwalnianiu się od dyskomfortu, a także od szkodliwości, jakie wywołują różne procedury zlecane lub wykonywane przez lekarza, w tym od ich szkodliwych wpływów na rozwój człowieka;

[nawołanie do tworzenia w opiece zdrowotnej pewnych standardów postępowania, procedur]

• Modyfikowanie koncepcji siebie (obrazu siebie) i akceptowanie własnego stanu zdrowia, a także konieczności zapewnienia sobie specyficznych form opieki zdrowotnej;

• Uczenie się życia ze skutkami zmian patologicznych, a także ze skutkami różnych procedur medycznych, diagnostycznych i leczniczych, oraz promowanie takiego stylu życia, jaki jest konieczny do zapewnienia ciągłego rozwoju osobowości.

Teoria deficytu samoopieki jest określeniem przyjętym przez Orem dla zróżnicowania między agendą samoopieki jako możliwościami człowieka w zapewnianiu sobie opieki a domaganiami samoopieki terapeutycznej, które te możliwości przekraczają (są od nich większe).

Zapewnienie pomocy pielęgniarskiej - pielęgniarka posługuje się 5 metodami:

• Własnych akcji i działań dla drugiego człowieka,

• Przewodzenia i kierowania,

• Wspierania fizycznego i psychicznego,

• Kształtowania środowiska wspierającego rozwój osoby,

• Uczenia.

Wg Orem pielęgniarstwo jest systemem akcji. Rozumienie systemu wymaga odkrywania jego struktury przez identyfikowanie jego poszczególnych elementów, określanie relacji, jakie pomiędzy tymi elementami występują, a także przez poznawanie ich właściwości.

Konkretnymi elementami tworzącymi podstawowe uwarunkowania pielęgniarstwa jako systemu akcji są:

1. status pielęgniarki

2. status pielęgniarka-pacjent

3. to, co pomiędzy nimi zachodzi (akcje, interakcje)

Systemy akcji powinny obejmować ustalenie:

• zakresu odpowiedzialności pielęgniarki;

• ogólnych i specyficznych ról pielęgniarek i pacjentów;

• uzasadnień dla określonych relacji pielęgniarka-pacjent;

• rodzajów podejmowanych aktywności i procedur, tak dla pielęgniarek, jak dla pacjentów, jako niezbędnych do wzbogacenia agendy samopielęgnowania w zakresie zaspokajania domagań samoopieki terapeutycznej pacjentów.

Pomoc pielęgniarki obejmuje:

• rozpoczynanie i utrzymywanie relacji pielęgniarka-pacjent z poszczególnymi osobami, rodzinami, grupami pacjentów, tak długo jak tego potrzebują, a więc do tego czasu, w którym będą mogli sami bez pomocy zapewnić sobie opiekę;

• stwierdzanie, czy i jakiej pomocy pacjenci potrzebują od pielęgniarki. Odpowiadanie na prośby, oczekiwania i potrzeby pacjentów oraz zapewnienie kontaktów i asystowanie pielęgniarki;

• formułowanie zaleceń pielęgniarskich, ich realizowanie, a także zapewnianie bezpośredniej pomocy pacjentom (także osobom dla nich ważnym);

• koordynowanie i integrowanie świadczeń pielęgniarskich z rodzinnym życiem pacjenta, z jego różnorodnymi zapotrzebowaniami na opiekę zdrowotną, socjalną i edukacyjną oraz z zaspokajaniem tych potrzeb (Orem, 1991).

System w pełni kompensacyjny:

• sam nie ma możliwości podejmowania żadnej akcji samoopiekowania (np. śpiączka);

• jest świadomy i może obserwować i podejmować sądy oraz decyzje dotyczące samoopieki, lecz sam nie może albo nie powinien być aktywny fizycznie;

• nie ma możliwości zapewniania sobie samoopieki, lecz może się przemieszczać oraz podejmować pewne akcje samoopieki jedynie przy pomocy i pod nadzorem.

[Pierwszy model który kładzie zdecydowany nacisk na zapewnienie całościowej opieki pielęgniarskiej]

Jane Watson - model humanistycznej troskliwości

[urodziła się w 1940r, model ogłosiła w 1985r i 1995r]

Główne założenia modelu:

• troskliwość i miłość to uniwersalne siły kosmosu;

• pielęgniarstwo to nauka humanistyczna [a nie medyczna];

• pielęgniarstwo to etyka wzmacniania aktywności pielęgniarki [troskliwość + duchowość];

• humanistyczna troskliwość traci na znaczeniu w ochronie zdrowia [podejście propagowane na początku lat '90 XX wieku];

• jakość troskliwości podlega dewaluacji [jest różnie pojmowana];

• humanistyczna troskliwość może być praktykowana jedynie w relacjach międzyludzkich;

• moralny wkład pielęgniarstwa występujący w praktyce jest wkładem do idei troskliwości;

• nakaz troskliwości w stosunku do samych siebie [jeśli troszczysz się o siebie, to także o innych];

• pielęgniarstwo to świadczenie humanistycznej troskliwości, które wyraża się opiekuńczością [pielęgniarka powinna być jak zakonnica, wręcz święta].

Struktura teorii Watson wskazuje 10 czynników pielęgniarskiej troskliwości:

1. ukształtowanie własnego, humanistycznego systemu wartości;

2. wiara, nadzieja;

3. wrażliwość;

4. kształtowanie ludzkich relacji;

5. promowanie i akceptowanie wyrażania uczuć;

6. posługiwanie się naukową metodą rozwiązywania problemów;

7. promowanie międzyludzkiego uczenia się;

8. promowanie środowiska człowieka jako:

• wspierającego,

• chroniącego i korygującego pod względem umysłowym, fizycznym i duchowym;

9. asystowanie i zaspokajanie ludzkich potrzeb;

10. uwzględnienie sił fenomenologicznych [zjawiskowego pojmowania świata].

System wartości pielęgniarki:

• szacunek dla zjawisk życia niedostępnych ludzkim rozumem;

• uznanie ludzkich sił umożliwiających wzrost i zmienianie się człowieka;

• uznanie duchowego wymiaru życia;

• uznanie wewnętrznej siły procesu ludzkiej troskliwości;

• przywiązanie wagi do tego, jak pacjent/pielęgniarka rozumieją uwarunkowania związane ze zdrowiem;

• uznanie ludzkiej autonomii;

• przyznanie wysokiej wartości relacjom pielęgniarka-pacjent [duchowej];

• pielęgniarka to współpartner w procesie humanistycznej troskliwości.

Nadrzędne pojęcia modelu: OSOBA

ZDROWIE

ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARSTWO

Zdrowie - jest wyrażane wysokim poziomem funkcjonowania człowieka jako zintegrowanej całości, a także brakiem choroby lub podejmowaniem wysiłków, aby do niej nie doszło.

Osoba - siedlisko ludzkiej egzystencji, całościowy byt psychiczny, fizyczny i duchowy, którego esencją jest dusza.

Środowisko - wspierające w stosunku do sfery psychicznej człowieka.

Pielęgniarstwo - nauka o ludzkiej naturze osoby, o ludzkich doświadczeniach zdrowia; przywracanie zdrowia, na które mają wpływ profesjonalne, naukowe, estetyczne, etyczne, ludzkie możliwości.

Nauka humanistyczna Watson określana jest jako filozofia ludzkiej wolności wyboru, holizm, kontekst ludzkich zdarzeń jako procesów relacji, ontologię czasu i przestrzeni, naukowy pogląd na świat.

Watson wyróżniła hierarchię potrzeb:

• potrzeby niższe - biofizyczne (jedzenie, wydalanie, wentylacja) i funkcjonalne (aktywność, odpoczynek, potrzeby seksualne).

• potrzeby wyższe (integrujące) - osiągnięć, powiązań z innymi, umożliwiające wzrost (intra- i interpersonalne) np. aktualizowanie i realizowanie siebie.

Charakterystyka modelu:

• człowiek jest istotą duchową;

• pielęgniarstwo jest typem humanistycznej troskliwości pielęgniarskiej (=relacje pielęgniarka-pacjent)

[punktem wyjścia tej teorii było odwrócenie się od tendencji w medycynie traktującej pacjenta przedmiotowo; Watson nie zgadzała się z takim podejściem]

CALLISTA ROY - model adaptacyjny

Przedmiotem zainteresowań jest rozwijanie pielęgniarstwa jako dyscypliny naukowej i humanistycznej, która posiada własne założenia teoretyczne.

Podstawowe założenia: OSOBA

ZDROWIE

ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARSTWO

Podstawowe pojęcia: adaptacja, system, bodziec, integracja, reakcja adaptacyjna, mechanizmy obronne.

Osoba/człowiek - rozumiana jest jako całość składająca się z poszczególnych części. Opisywana jest w kategoriach systemu i adaptacji. Osoba to odbiorca opieki. Porównywana jest do komórki, która jest najmniejszą żywą cząstką w organizmie, komórka egzystuje w środowisku zewnętrznym i posiada własne środowisko wewnętrzne.

Pozostaje w stałym kontakcie ze środowiskiem, następuje stała wymiana informacji, materii i energii oraz sprzężenie zwrotne, co oznacza że człowiek nie tylko posiada zdolność przystosowania się do środowiska, ale również sam może wpływać na środowisko.

Podsystem regulacyjny - jest związany z procesami fizjologicznymi, a w odpowiedzi na bodźce biorą udział różne substancje chemiczne, system nerwowy i endokrynny.

Podsystem poznawczy - mechanizmy kontrolne związane są z wyższymi funkcjami życiowymi jak spostrzeganie, przetwarzanie informacji, wydawanie sądów i opinii, itp.

Rezultatem uruchomienia mechanizmów kontrolnych są określone zachowania - behaviour, a reakcje na bodźce mogą być dwojakiego rodzaju:

1. Odpowiedzi sprzyjające adaptacji, są określone jako odpowiedzi adaptacyjne prowadzące do integracji osoby, przez co jest ona zdolna do realizowania swoich celów, tj. zachowanie życia, rozwój, rozmnażanie.

2. Odpowiedzi nieefektywne niesprzyjające realizacji celów. Reakcje na bodźce są indywidualne i zmieniają się w czasie, zależą od różnych czynników:

• Stopnia zmian, jaką wywołują bodźce,

• Wcześniejszych doświadczeń,

• Poziomu wiedzy,

• Mocnych i słabych stron człowieka.

Adaptacja

• Jako proces - polega na ciągłym podejmowaniu działań w celu osiągnięcia integracji.

• Jako stan - to stan dynamicznej równowagi ze środowiskiem, który jest rezultatem procesu adaptacji, zdolności reagowania na bodźce.

Adaptacja jest procesem: aktywnym, pozytywnym, twórczym i ciągłym.

Wymiary adaptacji:

• Współzależności

• Pełnionych ról

• Fizjologiczny

• Koncepcji własnej osoby

Wskaźniki prawidłowej adaptacji

Wymiar fizjologiczny:

1. Utlenowanie

2. Odżywianie

3. Wydalanie

4. Aktywność i wypoczynek

5. Ochrona

6. Narządy zmysłów

7. Płyny i elektrolity

8. Funkcje neurologiczne

9. Funkcje endokrynologiczne

Koncepcja siebie:

1. „Ja fizyczne”

• pozytywne postrzeganie własnego ciała

• efektywne funkcjonowanie seksualne

• integracja rozwoju fizycznego i psychicznego

• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne

• efektywne sposoby radzenia sobie ze stratą

• radzenie sobie ze śmiercią

2. „Ja osobowe”

• integracja „ja idealnego” i „ja realnego”

• efektywne procesy rozwoju moralnego, duchowego

• szacunek dla siebie

• efektywne mechanizmy obronne w sytuacji obawy o siebie

Rodzaje ról społecznych:

• pierwszorzędne (wyznaczone przez wiek, płeć, stan rozwojowy)

• drugorzędne (związane z podejmowaniem zadań związanych z pełnieniem ról podstawowych, np. role zawodowe)

• trzeciorzędne (są to: dobrowolnie wybrane role np. związane z realizacją zainteresowań)

Typy zachowań a pełnione role społeczne:

• zachowania instrumentalne - polegają na osiągnięciu biegłości w jakiejś czynności;

• 
  
  zachowania ekspresyjne - odzwierciedlają uczucia i postawy jakie wiążą się z pełnieniem ról społecznych.
  

Rola pielęgniarki polega na:

• pomaganiu człowiekowi w osiągnięciu stanu adaptacji poprzez oddziaływania na określone bodźce

• lub pomocy w wytwarzaniu reakcji adaptacyjnej.

Cel pielęgnowania: pomoc człowiekowi w osiągnięciu możliwie pełnej adaptacji do środowiska.

Etapy procesu pielęgnowania:

1. zbieranie danych (obiektywnych i subiektywnych)

2. gromadzenie danych o bodźcach wewnętrznych i zewnętrznych

3. diagnoza pielęgniarska

4. ustalenie celów

5. interwencje pielęgniarskie

6. ocena końcowa

Zastosowanie modelu: opieka nad człowiekiem przewlekle chorym.

Ocena modelu:

• zwraca uwagę na wykorzystanie teorii systemów; holizm, współzależność, mechanizmy kontrolne, sprzężenie zwrotne;

• postrzega zachowania ludzkie jako działania celowe;

• koncentruje się na określeniu pojęcia adaptacji;

• mało uwagi poświęca środowisku, ujmuje je w kategorii bodźców zewnętrznych i wewnętrznych;

• koncentruje się na oddziaływaniu środowiska na osobę;

• model jest szeroko wykorzystywany w badaniach naukowych, pozwala jasno określić fazy badania naukowego;

• proponuje wykorzystanie obserwacji jako metody badawczej;

• jest przydatny w opiece ambulatoryjnej i opiece nad przewlekle chorymi.

1

---