Prawo Rzymskie NOTATKI, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, Logika i wykładnia prawa, prawo rzymskie


Prawo Rzymskie - NOTATKI

Legendarne początki:

Eneasz z płonącej Troi (historię opisał Owidiusz w „Eneidzie”) uciekł do Kartaginy (tereny dzisiejszej Turcji i Libii), państwa nadmorskiego o silnych rządach Dydony. Eneasz wzgardził zakochaną w nim królową i dotarł na płw. Apeniński, do krainy zwanej Lacjum. Osiedlił się tam, ożenił i miał dwóch synów: Remusa i Romulusa. Legenda mówi, iż karmieni byli mlekiem wilczycy.

Remus i Romulus są prawdopodobnymi założycielami Romy.

(Poszukuje się podobieństw do Biblii, gdzie Kain i Abel założyli „civitas”- miasto, Rzym natomiast nazywany był „civitas” - miasto obywateli)

Bracia wyznaczyli granice miasta (archaiczny i mitologiczny Rzym miał 15km^2). Zarządzili, że bez zgody nie można było przekraczać linii promerium - świętej ziemi rzymskiej. Remus, ciekawy skutków złamania swojego zarządzenia, przekroczył granicę. Romulus kazał go zabić. Stąd nazwa „Roma” - Rzymu, od imienia Romulusa.

Fakty historyczne:

Epoki ustrojowe:

  1. Królestwo

Posiadało 6-7 królów z plemienia Etrusków, tzw. „królowie Etruskowie”. Ostatnim z nich był Tarkwiniusz Pyszny, który bezwzględnie zwalczał konkurencję. Stało się to powodem rewolty i zmiany ustroju.

Rada królewska prawdopodobnie dała podwaliny pod senat rzymski (SQPR - „senatus qupes romanus”), gdzie lud miał uczestniczyć w rządzeniu państwem.

  1. Republika

Państwo stanowiło rzecz wspólną, publiczną dla całego społeczeństwa rzymskiego.

Dwaj konsulowie (tzw.”kollegowie”) sprawowali urząd wspólnie, kolegialnie. Nadzorowali siebie wzajemnie.

W II w. p.n.e., w okresie wielkiego kryzysu republiki, przemian społecznych i gospodarczych, powołano na najwyżej pół roku urząd dyktatora, obdażonego pełnią władzy w państwie. Jednak nikt nie chce zrzec się takiej władzy, ani Sylla, ani Juliusz Cezar. Za rządów Oktawiana Augusta, następcy i adoptowanego syn Cezara, doszło do wygranej bitwy z Antoniuszem pod Akcjum (31r. p.n.e.). W 27.r.p.n.e. Oktawian zrzekł się wszystkich uprawnień i godności, ale na prośby senatu wrócił do władzy. Senat nadał mu tytuł imperatora i Augusta. Dzień ten uważa się za koniec republiki i początek Cesarstwa w Rzymie.

  1. Cesarstwo

Pryncypat 27r.p.n.e. - 284r.n.e.

Dominat 284r. - 565r.

Jedną z najwybitniejszych postaci Cesarstwa rzymskiego jest Konstantyn Wielki. W 313r. wydał tzw. edykt mediolański, ustanawiając równouprawnienie religii chrześcijańskiej.

W 395r. Teodozjusz podzielił państwo między synów: Arkadiusza i Honoriusza Odtąd Cesarstwo Zachodnio- i Wschodniorzymskie. W r. , w wyniku najazdów barbarzyńskich, nastąpił upadek Cesarstwa na zachodzie.

W VI w. Justynian I, władca Cesarstwa Wschodniorzymskiego, chciał połączyć Cesarstwo Wschodnie z Zachodnim, jednakże obserwując zniszczenia na Zachodzie, zdecydował się na ekspansje ku wschodowi.

Uważał, że by wzmocnić państwo, należy dokonać reformy militarnej, ustrojowej, ale przede wszystkim prawa. Praca komisji przyniosła efekt. Skodyfikowane PRAWO Justyniana stało się wzorcem dla ówczesnego świata.

PRAWO

Prawo rzymskie było prawem bez braków, luk, niedociągnięć. Było doskonałe (posiadało charakter kazuistyczny).

W czasach starożytnych moralność stała ponad prawem, gdyż wiązała się z prawem boskim (dekalogiem).. Mieszkańcy starożytnego Rzymu wierzyli w bogów. Kapłani poszczególnych bóstw tworzyli prawo, nazywane FAS (boskie). Prawo FAS było przeciwstawione tzw. NEFAS.

Następnie powstało prawo „ius”, czyli tworzone przez ludzi dla ludzi. Z kolei „lex” były to ustawy państwowe, tworzone przez zgromadzenia (później przez cesarzy). Początkowo ( VII-VIII w.) „ius” i „lex” stanowiło prawo zwyczajowe, tworzone przez rodowitych Rzymian, z czasem nastąpiły kłopoty z weryfikacją zwyczajów, powstawało coraz więcej praw i w dodatku zaczęły obowiązywać poza granicami Rzymu.

Dlatego podzielono prawo na:

  1. Prywatne (regulujące stosunki między ludźmi)

          1. Prawo kwirytów - dla czystych obywateli rzymskich

perykrynów - dla innych obywateli z poza Rzymu

          1. Prawo partykularne

Systemy prawa, występujące w różnych dzielnicach kraju. Przepisy tego prawa musiały zgadzać się z prawem imperialnym

  1. Publiczne

(w którym państwo występuje jako „siła”, nie równorzędność podmiotów)

Rzymianie nie budowali wielkich teorii prawnych. Jedynie tworzyli prawo i je stosowali. Ponad to, w prawie rzymskim brakuje definicji. Cellus w swoim dziele stwierdził:

ius est ars boni et aequiequi”- PRAWO JEST SZTUKĄ TEGO, CO SŁUSZNE

Prawo rzymskie rozwijało się w 3 atepach:

  1. Stare prawo archaiczne (zwyczajowe)

753 - 241r. p.n.e. (do I wojny punickiej z Kartaginą)

  1. Prawo przedklasyczne i klasyczne (uniwersalne)

241r. p.n.e. - 284r. n.e. (do początku panowania Dioklecjana)

Prawo klasyczne to okres największego rozwoju, tzw. złoty wiek prawa.

  1. Prawo poklasyczne

284 - 565r. n.e. (do śmierci Justyniana)

Prawo to jest bardziej zwulgaryzowane, tzn. jest dostępne dla coraz większych zastępów ludzi.

Źródła prawa w okresie archaicznym:

  1. Zwyczaj

  2. Ustawa

  3. Interpretacja

  1. Zwyczaj (ius non scriptum - prawo nie pisane). Ludzie przyzwyczaili się, że do codziennego użytku. Początkowo nawet plebeliusze nie protestowali, iż prawo jest niepisane. Sytuacja pogarszała się kiedy prawo było coraz bardziej powszechne. Plebeliusze, którzy czuli się odsunięci od prawa zaczęli walczyć o nie. Prawo rzymskie było bardzo sformalizowane. Jeżeli ktoś uchybił jakiejś regule nie mógł dochodzić swoich roszczeń w myśl zasady, że pozew może być złożony tylko raz. Najbogatsza część patrycjuszy (sto kilka rodów) praktycznie skupiała władzę. Ekwici (ludzie bogaci) byli utożsamiani ze szlachtą.

Około 250 roku p.n.e. powstały prawa XII tablic. Komisja 10 mądrych mężów (decemwirowie), która spisała prawa wybrała się do Grecji, aby zapoznać się z tamtejszym ustawodawstwem. Na pewno można odnaleźć wiele wspólnych cech między prawem XII tablic, a prawem greckim. Dla porównania kodeks Hammurabiego był mniej obfity w treść. Prawo XII tablic nie było długie. Dotyczyło ono własności ziemi, prawa karnego, prawa własności, czyli rzeczy z którymi miał kontakt przeciętny obywatel. Nie poruszało ono np. kwestii zobowiązań. Tablice spłonęły w 387 roku p.n.e. podczas pożaru spowodowanego najazdem Gallów. Cyceron twierdził, że w jego czasach ludzie uczyli się prawa XII tablic na pamięć. Nie wiadomo więc czy nie ma w nim zniekształceń. Prawo zwyczajowe istniało nadal, ale później nie miało ono jednak dużego znaczenia.

  1. Powstawały ustawy. Ustawy były pisane przez komicja. Komicja dzieliły się ze względu na adres, wartość majątku. Zgromadzenia miały prawo tworzyć ustawę. Ustawa składała się z trzech części:

    1. Praescripto Wstęp do ustawy

    2. Rogatio Treść ustawy

    3. Sanctio To część ustawy mówiąca o sankcjach, czyli co spotka

rzymianina jak naruszy prawo. Ustawy można podzielić ze względu na sankcję:

          1. Lex perfecta - ustawa doskonała. Za naruszenie prawa kara, a czynność wykonana staje się nieważna.

          2. Lex nunusquam perfecta - ustawa prawie doskonała. Za naruszenie prawa kara, czynność prawna pozostaje ważna.

          3. Lex imperfecta - ustawa niedoskonała. Za naruszenie prawa nie ma sankcji. Ustawy o charakterze dyspozytywny, a nie obligatoryjnym.

Każda ustawa rzymska swoją nazwę brała od nazwiska wnioskodawcy. Plebiscitia to uchwały zgromadzeń plebejskich. Nie są one źródłem prawa.. W 286 roku powstała ustawa Hortensjusza - pierwsze plebiscitium.

  1. Trzecim źródłem prawa jest interpretacja przepisów. Wykładnia prawa była formą wyjaśniania prawa rzymskiego. Było to wyjaśnienie ustne. Pontyfikowie rodzili się z patrycjatów. Byli więc uważani za ludzi, którzy mają monopol w stosowaniu prawa. Czuwali oni na straży prawa. Tylko oni znali kalendarium dni sądowych. Jeżeli wniesiono pozew w dniu nieodpowiednim proces padał. Znali również formuły procesowe. Jak ktoś uchybił tej regule to przegrywał proces. Nie można było występować dwa razy w tej samej sprawie. W III wieku p.n.e. plebeliusz, który wykupił się z niewoli stał się pierwszym plebejskim pontifex maximus. Wykradł on kapłanom kalendarium i formuły procesowe. Prawo staje się jasne dla szerszych grup społecznych. Zwyczaj coraz bardziej tracił na znaczeniu jednak nie zrezygnowano z niego. Zwyczaj był traktowany przez stosujących prawo jako idea przewodnia. Cyceron mówił w swoim dziele: cóż znaczy prawo bez obyczajów.

Źródła prawa okresu klasycznego:

    1. Zwyczaj

    2. Ustawa

    3. Plebiscitia (uchwała zgromadzeń plebejskich)

    4. Uchwały senatu

    5. Konstytucje cesarskie

    6. Edykty urzędnicze

    7. Odpowiedzi uczonych prawników

  1. Uchwały senatu.. Senat istniał już w czasach królewskich (utworzył się z rady królewskiej). Senat początkowo

nie miał mocy ustawodawczej, wydawał tylko

uchwały. Senatorów było 300, później 600, aż do 900. Wywodzili się oni z patrycjuszy (urząd ten sprawowany był niemalże dziedzicznie). W czasach pryncypatu w II wieku p.n.e. senat stał się ciałem ustawodawczym. Pryncepsi chcieli zachować pozory republiki, dlatego utrzymywali senat. Któryś z senatorów występował z mową, w której prosił o wysłuchanie cesarza. Cesarz mówił swoje postulaty i plany< a senat akceptował je. Doszło do symbiozy prawie przez II wieki. Potem senat został odsunięty.

5. Cesarz chciał zdobyć moc ustawodawczą. Pojawiły się konstytucje cesarskie.:

    1. Edykty Rozporządzenia cesarskie wydawane w sprawach

administracyjnych dotyczących całości państwa. Wydawał te edykty cesarz do całego

państwa lub konkretnego urzędnika. Edykt Karakali z 212 roku przyznawał obywatelstwo wszystkim wolnym mieszkańcom cesarstwa rzymskiego.

    1. Mandaty Mandata Princpium. Podobnie jak edykty, też dotyczyły

postępowania administracyjnego, ale dotyczyły one spraw jednostkowych. Cesarz wystawiał mandat konkretnemu urzędnikowi instruując go jak ma postępować. Obowiązywał do momentu zmiany cesarza lub urzędnika.

    1. Dekrety Decreta Principum. Rozstrzygnięcia sądowe, cesarskie. Cesarz

jako sędzia w pierwszej lub drugiej instancji. Apelacja możliwa była dopiero w czasach cesarskich. Zgłaszano się do cesarza w spornych kwestiach. Takie dekrety przyczyniały się do rozstrzygnięć precedensowych.

    1. Reskrypty Odpowiedz cesarska na pytanie, co do wątpliwości rozumienia

przepisów. Mogły się zgłaszać jednostki lub ciała zbiorowe. Kancelaria cesarska załatwiała wszystkie sprawy. Jak ciało zbiorowego miało pytanie to czasami nawet sam cesarz podpisywał się pod reskryptem (jak umiał pisać).

6. Edykty urzędnicze

Ius honorarium (prawo urzędnicze). Urzędników było dużo. Nie wszyscy byli wyposażeni we władzę. Ius edicendi (prawo wydawania edyktów). Największą rolę w Ius honorarium odgrywali pretorianie. Praetor urbanus był to urzędnik miejski. Rozstrzygał on spory pomiędzy obywatelami o obywatelstwie rzymskim. Powstał w IV wieku p.n.e.. W III wieku p.n.e. powstał preator peregrimmus. Rozstrzygał on sprawy między peregrynami, a także między obywatelami Rzymu a peregrynami. Inni urzędnicy nie wpisali się tak w historię Rzymu tak jak pretorzy. W swoich edyktach mogli poprawiać i wspomagać prawo rzymskie.

Edykt składał się z trzech części. Pretor wybierany był na rok podczasza, gdy urzędnicy pracujący w kancelarii najczęściej byli wybierani na wiele lat. Pierwsza część edyktu nazywana częścią starą (tralacitia) nie ulegała zmianie. Pars nova była to nowa część stworzona przez pretora, a pars repetitia to część, która mogła być zmieniana.

Kolejnym krokiem było stworzenie edyktu wieczystego. „Nikt nie ma prawa zmieniać treści edyktu”. Powstał więc edyktum perpetorum (edykt wieczysty).

W okresie prawa przedklasycznego kiedy doszło do laicyzacji prawa stanowiło to duży problem. Znajomość prawa spoczywała w rękach arystokracji. Nie byli oni jednak doradcami. Zajmowali się jedynie wygłaszaniem swoich myśli na ulicach Rzymu. Funkcja adwokata rozumiana w dzisiejszym tego słowa znaczeniu powstanie dopiero w okresie średniowiecza. Coraz częściej pojawiały się jednak ludzie, którzy czytają ustawy a w II wieku p.n.e. pojawiają się pierwsze znane sławy prawnicze: Lucjusz Scerola, Marcus Lucjusz Scerola, Marius Manilius. Zaczyna się w społeczeństwie budować świadomość prawna.

Jednym z największych znawców prawa był Cyceron. Nie był on jednak prawnikiem. Dzięki swojej elokwencji i erudycji umiał wykorzystać prawo.

W okresie pryncypatu są prawnicy, którzy kształcą się w prawie. Powstają pierwsze próby szkolenia prawników. Z tej sytuacji wynika niebezpieczeństwo, że coraz więcej osób uzurpuje sobie znajomość prawa. Cesarz August decyduje się przyznać najwybitniejszym prawnikom rzymskim ius respondenti - prawo odpowiadania. Prawnicy wykorzystywali działalność oratorską cesarza. W ten sposób August przyznał im prawo wydawania opinii z mocą wiążącą. Zezwolenie to nazywało się placent.

W czasach Augusta pojawiają się pierwsze dwie szkoły: sabinianie i prokulianie. Prokulianie za swojego mistrza uważali Labeona (pochodził z czasów Augusta - dziś Labeon nazywa się największe czasopismo prawnicze na świecie). Sabinianie za swojego patrona uważali Capitona. Sabinianie opierali swoją filozofię prawa na filozofii stoickiej. Stoicy próbowali pogodzić się z rzeczywistością. Głosili teorię apatii (nie zniechęcenia, a próby odejścia od świata). Uważali, że należy się pogodzić ze wszystkimi wyrokami Prokulianie wyznawali filozofię peregrejską (Arystotelesa).

Okres prawa klasycznego to okres karier największych prawników. Miał miejsce w II i III wieku n.e.. Najwybitniejszymi prawnikami byli: Papinian - nazywany księciem pisarzy prawników, Paulus, Gaius i Modestinus. Ci prawnicy w praktyce stworzyli prawo.

III okres jest czasem dominacji cesarskiej jako prawodawcy. Wola cesarska stawała się prawem. Występowało też prawo zwyczajowe (jego szczątki). Zwyczaj był praktykowany w prowincjach jako norma o charakterze lokalnym. W 319 roku Konstantyn Wielki stwierdził, że zwyczaj może być normą prawną kiedy nie zagraża ustawie. Główną rolę odgrywały konstytucje cesarskie. Zniknęły mandaty i dekrety. Dekrety pojawiały się bardzo rzadko natomiast pozostały edykty i reskrypty. Stały się podstawą trybu przyspieszonego (trybu doraźnego).

Prawo stało się bardzo precyzyjne, ponieważ był tylko jeden ustawodawca. Prawo rzymskie jest coraz bardziej wulgaryzowane. W początku V wieku prawo rzymskie obowiązywało na terenie cesarstwa rzymskiego. Zawsze wymienia się dwóch cesarzy. Jak jeden coś wydał to drugi mógł zaakceptować. W IV wieku pojawiły się pierwsze uniwersytety: w Bejrucie, Rawennie, Damaszku, Mediolanie. Z tych uniwersytetów wychodzi coraz więcej prawników, którzy uzurpują sobie prawo do pouczania sędziów. W 426 roku dwaj cesarze wydali Konstytucję Raweńską zwaną „konstytucją o cytowaniu”. Ukrócili proceder wymuszania wyroków. Zezwolono na podpieranie się tekstami napisanymi przez: Modestilusa, Ullkiana, Paulusa i Papiniana. Byli oni opiniotwórczy. Sędziowie opierali się na następującym schemacie:

- jeżeli wszyscy uczeni w tekstach mieli takie same poglądy sędzia je akceptował

- jeżeli była rozbieżność sędzia akceptował opinię większości

- jeżeli nie było większości sędzia akceptował opinię Papiniana

- jeżeli w danej kwestii Papinian nic nie napisał to sędzia mógł wybrać inną wersję

Prawodawcy zdawali sobie sprawę, że trzeba zrobić porządek w prawie. Zebrano najważniejsze prace: leges (konstytucje cesarskie) i ius (pisma prawnicze).Powstał Codex Gregorianus i jego uzupełnienie Codex Hormogenianus. Były to zbiory konstytucji cesarskich od I w n.e.. Miały one charakter prywatny i nie miały mocy obowiązującej.

W 435 roku powstał Codex Theodosianus. Był on dziełem dwóch cesarzy: Teodozjusza II i Walentyniana III. Skład tego kodeksu zasadniczo nie różnił się od kodeksu Gregorianus i Hormogenianus. Był to zbiór urzędowy. Wytyczał on nową drogę w rozumieniu prawa. Traktowany był jako źródło prawa. Wydano nowele post - teodozjańskie, które również zebrano w całość. Kodeks ten dzielił się na 16 rozdziałów.

Prawo na przełomie V i VI wieku ulegało dalszej barbaryzacji. Kiedy upadło cesarstwo zachodniorzymskie powstały nowe księstwa. Na terytorium każdego z tych państw zaczęto łączyć ze sobą prawo rzymskie i barbarzyńskie. Są to przedjutyniańskie zbiory praw. Leges romanae barbarorum:

    1. Syryjsko - rzymska księga praw. Jest to kompilacja praw stworzona na wschodzie. Łączyła prawo rzymskie i wschodnie. Dotyczyła głównie prawa prywatnego.

    2. Consultatio veteris cuiusdam iuris consultio. Był to zbiór praw powstały na zachodzie w państwach gockich. Były to opinie prawnicze.

    3. Scholia sinaitica - elementarne objaśnienie do dzieł Ullpiana.

    4. Lex romanae vizighotorum (Brewiarz Alaryka). Powstał na polecenia króla Alaryka II.

    5. Dictum theodorici. Edykt Teodora Wielkiego powstał na przełomie V i VI wieku, Było to prawo rzymskie dla ostrogotów.

    6. Lex romanae burgundiorum. Powstał z inicjatywy króla Gundobada (początek IV wieku).

    7. Fragmenta vaticana. Kompilacja praw powstała pod koniec IV wieku.

W 295 roku państwo się dzieli na dwie części. W 476 roku upada zachodnia część Rzymu i pozostaje tylko wschodnia. Na zachodzie obserwujemy powolny proces zapominania prawa rzymskiego. Na wschodzie jest to okres ciągłego rozkwitu prawa.

Justynian był owładnięty myślą przywrócenia cesarstwa zachodniorzymskiego. Nie udało mu się jednak przywrócić zachodniej części cesarstwa więc rozszerzał państwo na wschód. Wiedział, że sprawna administracja jest niemożliwa bez dobrze skodyfikowanego prawa. Podjął się więc trudnej próby skodyfikowania prawa rzymskiego. Prace trwają od 527 do 560 roku. Justynian powołał specjalną komisję, w której skład wchodziły takie sławy jak: Trybonion (był to comes palation), Teofilus, Dorofeus. Justynian chciał stworzyć wzorzec praw. Udało mu się to. Prawo to stało się podstawą prawa przez wiele wieków. Skodyfikowano prawo cesarskie leges i „ius i lex”. Ius są to opinie uczonych prawników. Obok tych dwóch torów powstała idea stworzenia jedynego podręcznika prawa.

I etap kodyfikacji objął skodyfikowanie konstytucji cesarskich.

528r - rozpoczęcie prac nad leges, które trwały do 529r - wtedy ogłoszono Kodeks Vetus (codex vetus)

534r - zlikwidowano Kodeks vetu i utworzono nową redakcję Kodeksu Justyniańskiego

CJ+D+JJ= kodyfikacja Justyniańska

Interpolacje - unowocześnianie tekstu (pewne zmiany)

Justynian po 534 roku panował jeszcze 31 lat i ciągle tworzył prawo, wydawał nowele konstytucyjne, novelle.

Zachowały się zbiory prywatne - Epitonae Juliane

corpus iuris civilis - średniowieczna nazwa rezultatów kodyfikacji prawa rzymskiego i zbioru nowych konstytucji cesarza Justyniana

XII w. - powstaje ekloga

XIV w. - powstaje heksabiblos - sześcioksiąg. Stał się pomnikiem prawa

II etapem była kodyfikacja ius.

Przewidywano problem z kodyfikacją ius, przez nieporównywalnie większą ilość materiału. Spodziewano się pracować 10 lat, jednak Papinian wymyślił podział materiału na 3 masy:

  1. Masa Sabiniańska - komentarze do dzieł Sabiniana

  2. Masa Papiniańska - komentarze do dzieł Papiniana

  3. Masa Edyktalna - wszystkie obowiązujące edykty

W 533 ogłoszono Digesta (Pandecta) - była to kodyfikacja ius. Zawierała wyciągi z pism prawników zestawione w układzie rzeczowym. Obejmowały 50 ksiąg podzielonych na tytuły, fragmenty, paragrafy. Obowiązywały w całym państwie. Wzorowane były na instytucjach Gajusza.

III etap to ogłoszenie Instytucji Justyniańskich. Był to podręcznik prawa rzymskiego, jednolity i obowiązujący z mocą ustawy.

Metody badania prawa rzymskiego:

Na zachodzie Europy prawo rzymskie było zapomniane do XI w. kiedy to odnaleziono w Pizie ***

  1. Metoda egzegetyczna (Szkoła Glosatorów, Bolońska) polegała na lekturze i tłumaczeniu oryginalnych tekstów i tłumaczeniu ich zdanie po zdaniu. Ustalano znaczenie poszczególnych wyrazów i sensu poszczególnych zdań, rozpatrywano wypadki przewidziane w tekstach, interpretowano poszczególne przepisy prawne, zestawiano teksty pokrewne i starano się rozwikłać występujące w nich sprzeczności. Objaśnienia zapisywano między wierszami (glosa interlinearne), lub na marginesie (glosa marginalna). Działacze szkoły: Irnerius (założyciel), Bulgarus, Martinus, Jacobis, Hugo.

Glosatorowie położyli podwaliny naukowego badania prawa rzymskiego i jego recepcji w praktyce. Jednak prawo w opracowywanych zborach uważali za jedyne obowiązujące i nie zajmowali się trudnościami jakie nastręczało jego praktyczne zastosowanie, wymagające zharmonizowania zasad tego prawa z obowiązującymi zasadami prawa statutowego miast italskich, prawa longobardzkiego i prawa kanonicznego.

  1. Metoda dedukcyjna (Szkoła Postglosatorów/Komentatorów). Przedstawiciele tej szkoły (min Bartolus, Bardus) przyjęli za podstawę do swoich badań ustalenia glosatorów dotyczące prawa justyniańskiego i badali je za pomocą metody dedukcyjnej. Ich dziełem są komentarze do dzieł glosatorów. Można wyróżnić (mos Italicus)

  1. Metoda historyczno-filologiczna badań nad kompilacją justyniańską powstała w XVI w. Przedstawiciele tego kierunku objaśniali justyniańskie teksty prawne za pomocą danych dostarczonych przez filologię, literaturę grecką i rzymską oraz historię. Głównym ośrodkiem była szkła założona przez Alcitusa i Budeausa szkoła w bourges (Francja) - mos gallicus.

  1. Szkoła prawa natury - Hugo Grocjusz (1583-1646, założyciel), usiłował zastąpić prawo rzymskie przystosowanym do ówczesnych potrzeb prawem opartym na zasadach rozumu ludzkiego. „na prawo rzymskie należy patrzeć na zbiór najbardziej idealnych norm jakie rozum ludzi może stworzyć”.

  1. Szkołą historyczna - założyciel Fryderyk cxarol de Savigny (1779-1861, Niemiec). Szkoła powstała w Niemczech, a Savigny twierdził, że prawo można poznać tylko historii, gdyż jest ono jej wytworem, wyrazem ducha narodowego. Zadaniem historyka prawa jest wyjaśnienie procesu ewolucji ducha narodowego tworzącego prawo. Stworzył naukę, pandektystykę, która postawiła sobie za cel przedstawienie tych norm prawa rzymskiego, które zachowały swą moc obowiązującą. Pandektyści posługiwali się metodami współczesnej dogmatyki i uzupełniali te normy w taki sposób, aby utworzyły one jednolity system.

Rola prawa rzymskiego w świecie:

- Budulec kodyfikacji

- Rola kulturotwórcza

- Prawo Rzymskie stało się powszechnie obecne na uniwersytetach świata

Recepcja prawa rzymskiego (XV w.)

  1. Recepcja bezpośrednia - Włochy, południowa Francja

  2. Recepcja pośrednia - prawo rzymskie działające jako pomocniczy system, który należy wykorzystać kiedy w systemie rodzimym są luki. (Rzesza Niemiecka 1495 - wyrok Camerderif stwierdził, że prawa rzymskiego należy używać jak prawo niemieckie nie może ustalić stosunku prawnego.

Ius commune (prawo powszechne) - prawo rzymskie przystosowane do indywidualnych potrzeb Genenainosrechts.

Common law również opiera się na prawie rzymskim.

Systemy te są były zasługa legistów podwójnego prawa - kanonicznego i cywilnego.

Z prawa rzymskiego czerpały:

- Francja - ordynacje królewskie

- Niemcy - landrecht Pruski

- Kodeks Napoleona

- Rosja, Włochy

- Polska

U Kadłubka są pierwsze wzmianki o prawie rzymskim są w kronice Wincentego, więc u Kazimierza Sprawiedliwego w kancelarii korzystano z prawa rzymskiego.

1787 - kodyfikacja prawa polskiego „zbiór praw sądowych” pod redakcją Zamoyskiego - była tak systematyka wprowadzona jak w prawie rzymskim (projekt padł w sejmie)

1808 - przeniesienie obowiązków Kodeksu Napoleońskiego na Królestwo Polskie.

W prawie ziemskim nie było recepcji prawa Rzymskiego, ale w prawie miejskim było wiele elementów prawa rzymskiego

Nauka prawa rzymskiego: Akademia Krakowska (5 na 8 katedr to prawo rzymskie), Uniwersytet Jagielloński, Akademia Wileńska, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Lwowski, Uniwersytet Poznański, niektóre szkoły średnie, 1805 - Tadeusz Czacki w gimnazjum wprowadził. Po II wojnie światowej - wszystkich uniwersytetach.

Dogmatyka prawa rzymskiego

Prawo procesowe

0x08 graphic

  1. Materialne

  2. 0x08 graphic
    Formalne (procesowe) Rzymianie ich nie rozróżniali

Prawo rzymskie prywatne (cywilne) rozróżniało dwie fazy obrony przez obywatela swoich praw:

  1. Faza kompozycji - oparta na prawie zwyczajowym

  2. Oparta na prawie stanowionym

Republika wkroczyła dramatycznie w stosunki międzyludzkie (nakładano grzywny etc.)

Z biegiem czasu następowała cywilizacja prawa (ucywilizowanie).

Początkowo istniało pozasądowe dochodzenie roszczeń (jak nie znano sądów)

- postać talionu (zemsty) - krwawej zemsty (zemsty rodowej),

- postać pomocy własnej (zwyczaj) - mogła przyjąć charakter:

- ofensywny - doprowadzał często do nadużyć i wynaturzeń

- defensywny - obrona konieczna

Wymogi obrony koniecznej:

- Atak na broniącego się musiał być bezprawny

- Atak bezpośredni

- Atak poważny

Polubowne załatwienie sporu - Poddawano się pod rozstrzygnięcie arbitra.

IV-V w. nastąpiła państwowa ingerencja w sposób przeprowadzania procesu

Pierwsze zapisy pochodzą ze spisu XII tablic, np. in ius vocatio - jeśli sąd go wzywa niech idzie.

Rozwój prawa rzymskiego procesowego objął trzy postaci urządzone przez państwo procesy dochodzenia swoich praw (roszczeń):

  1. 0x08 graphic
    0x08 graphic
    Legisakcyjny (ustawa) - V w. p.n.e. postępowanie zwyczajne (iudictum privatum)

  2. Proces Formułkowy - II w. p.n.e.

  3. Proces Nadzwyczajny (cognito extra ordinem) I w. n.e. - proces kognicyjny, poza porządkiem - wyparł dwa poprzednie

Cechy organizacyjne postępowania zwyczajnego:

      1. Dwustopniowość, dwie fazy: - wstępna (in iure) - przyjęcie lub odrzucenie pozwu, precyzowano roszczenie. Odbywała się in iure (przed urzędnikiem wyposażonym we władzę sądową - iurisdictio), czyli był to pretor lub namiestnik (na prowincji)

- rozstrzygająca (apud iudicem) - obejmowało postępowanie dowodowe i wyrok. Odbywało się przed przysięgłym sędzią prywatnym (apud iudicem). Sędzia ma obowiązek wydania wyroku

Proces ustny, tak jak wyrok. Brak protokolantów.

      1. Forum personalne - właściwość, przed jaki sąd się udać - actor ……… sąd odpowiedni dla miejsca zamieszkania pozwanego

- forum reisite - sąd według miejsca nieruchomości (wizja lokalna)

Nie wszystkie sprawy były przyjmowane przez pretora. Była tama i w niektórych sprawach nie można było pozywać (przez np. „pieniactwo”): były kary wyznaczone odgórnie, jak na przykład za spoliczkowanie na forum romanum kara była wyznaczona pieniężna.

Ryzyko procesowe - kto pozywa bezpodstawnie, będzie płacić karę. Obie strony wpłacały zabezpieczeni i jeśli skarżono bezpodstawnie, to zabezpieczenie przechodziło na rzecz państwa.