POLITYKA GOSPODARCZA WYKŁAD 1 19.02.03r

1. Relacje miedzy polityka i polityka gospodarczą

Polityka gospodarcza jest częścią polityki państwa. Podziały polityki państwa na szczegółowe, jaka jest np. polityka gospodarcza są sztuczne. Trudno znaleźć granice między polityką obronną społeczną, gospodarczą, zagraniczną. Polityka gospodarcza jest złożona i prowadzona przez wiele podmiotów: Ministerstwo Finansów, Gospodarki, Rolnictwa, Bank Centralny itd. Politykę gospodarczą dzieli się wg rożnych kryteriów na polityki cząstkowe.

2. Polityka gospodarcza a oddziaływanie państwa na gospodarkę

Polityka gospodarcza polega na tym, ze państwo próbuje na gospodarkę oddziaływać. Państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze, czy tego chce czy nie chce i czy zdaje sobie z tego sprawę; przynajmniej z 2 powodów:

• Jeśli istnieje państwo istnieje aparat państwowy i potrzebuje państwo środków na realizacje celów i działanie aparatu państwowego

• Jeśli państwo pobiera dochody - oddziałuje na podmioty, gdy je wydatkuje tworzy popyt i tworzy struktury gospodarcze

Instytucja państwowa zawsze oddziałuje na gospodarkę. Cechą polityki gospodarczej jest to ze składają się na nią działania o charakterze celowym. Cel wyróżnia wiec politykę od zwykłego oddziaływania.

Jeśli państwo kształtuje system podatkowy tylko by zaspokoić swoje potrzeby to nie jest to polityka, ale jeśli ma to służyć rozwojowi gospodarczemu to będzie to polityka gospodarcza.

Oddziaływanie na gospodarkę jest pojęciem szerszym od polityki gospodarczej.

3. Termin polityka jest używany w 2 znaczeniach:

1. Działalność praktyczna polegająca na prowadzeniu polityki

2. Określenie pewnej dziedziny wiedzy, nauki i teorii

4. Sposób rozumienia polityki

1. W mowie potocznej- najszersze znaczenie:

Polityka- pewne świadome konsekwentnie zmierzające do jakiegoś celu działanie.

Podmiotem polityki może być każdy z nas, jeżeli możemy przydzielić mu te cechy.

2. W nauce- węższe, uściślone znaczenie:

2 sposoby podejścia do definiowania polityki:

1. Pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy:

Polityka- ta część stosunków międzyludzkich, których treścią jest hamowanie, rządzenie, władza, narzucanie decyzji jednego człowieka lub grupy ludzi innym.

Jeśli przyjmiemy tego rodzaju definicję, to za podmioty polityki możemy uważać:

• Podmioty władzy (problem: różne poglądy na temat: czy podmiotami polityki są tylko podmioty władzy państwowej czy publicznej? Podmioty władzy publicznej jest pojęciem szerszym niż państwowej, ponieważ należą tu jeszcze podmioty władzy samorządowej.)

• Partie polityczne (stawiają sobie za cel zdobycie lub sprawowanie władzy)

• Organizacje społeczne- mogą być (konkretnie te, które mają ambicje polityczne, czyli starają się wywrzeć wpływ na ośrodki władzy, na podmiot władzy, kształtować opinię publiczną i w ten sposób wywierać wpływ na władzę. Przykładem mogą być: związki zawodowe, związki pracodawców, ale nie np. związek filatelistów)

• Związki wyznaniowe - mogą być, (jeśli wypowiadają się w sprawach publicznych, starają się wpłynąć na władzę)

• Osoby publiczne formalnie nie spełniające żadnych formalnych funkcji politycznych, społecznych itd. Muszą oni:

• Wypowiadać się w sprawach publicznych

• Wypowiedzi tych osób muszą mieć charakter opiniotwórczy, wygłaszany przez środki masowego przekazu, muszą być brane pod uwagę przez rządzących przy podejmowaniu decyzji

• Być osobami posiadającymi wybitny autorytet, np. moralny, naukowy, artystyczny, polityczny

1. W nauce- jeszcze bardziej zawężony:

Podmiotem polityki są wyłącznie podmioty władzy politycznej

Podmiot władzy politycznej - podmiot, który ma prawo decydować o ludzkim życiu (posiada aparat przymusu).

Podmiotem są, więc: podmioty władzy państwowej, czasem samorządowej, ale nie są to partie polityczne. Założeniem jest to, że jest to stwierdzenie prawdziwe wyłącznie dla państw demokratycznych, państw prawa.

2. Pojęciem kluczowym jest dobro wspólne:

Polityka - zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty

Wnioski: Podejścia 1 i 2 nie należy traktować jak wykluczające się, lecz jako komplementarne.

• Podejście 1 odpowiada na pytanie: Czym jest polityka?

• Podejście 2: Co ma być celem polityki? Po co dążyć i sprawować władzę. Tym celem powinno być dobro wspólne członków wspólnoty, a więc nie dobro osób sprawujących władzę, grup, klas społecznych.

Jeżeli założymy, że podmiotem polityki jest państwo, a celem dobro wspólne członków to oznacza to, że państwo jest powoływane po to, by zaspokoić potrzeby wspólnoty. Państwo jest dla członka wspólnoty, a nie odwrotnie. Taka sytuacja istnieje tylko w państwach demokratycznych (w totalitarnych to człowiek istnieje dla państwa).

5. Podstawowe cele państwa:

a) dobrobyt jego obywateli. Nie oznacza to, że powinno zaspokajać potrzeby jego obywateli, jak w socjalizmie, bo to prowadzi do ubezwłasnowolnienia społeczeństwa. Im więcej wolności, tym mniej odpowiedzialności. W systemach demokratycznych każdy obywatel ma dbać o siebie, a państwo ma stworzyć sprzyjające warunki, by obywatel mógł o siebie zadbać.

b) chronić obywateli i pomagać tym obywatelom, którzy nie z własnej winy (z przyczyn losowych) nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Cel ten wynika z zasady solidaryzmu społecznego.

6. Podstawowe zasady państwa:

1. Państwo nie powinno naruszać należytej wolności swoich obywateli i słusznej swobody ich działalności.

Nie ma mowy o nieograniczonej wolności i swobodzie.

Należyta wolność: zasada ta nawiązuje do wolności „od” i „do”. Wolność „od” znaczy „bez ograniczeń” - państwo nie powinno bez wyraźnej potrzeby mnożyć norm prawnych, by ograniczyć wolność. Akceptuje się to, że wolność powinna być, a państwo powinno ją respektować.

Słuszna swoboda: zdolność realizacji własnych zamierzeń, samorealizacji. Państwo przez swoje działanie nie powinno naruszać swobody obywatela - wkraczać w te dziedziny, w których obywatel chce i może działać.

Przykład: „Wolność prowadzenia działalności gospodarczej”, nie istniała w socjalizmie, kiedy to ludzie nie mogli lub musieli prosić o zgodę organ państwowy, który bez podania przyczyn mógł odmówić ten wniosek. Obywatel był ubezwłasnowolniony. W gospodarce rynkowej każdy obywatel ma prawo prowadzić działalność gospodarczą, ale musi ja zarejestrować (wyjątek: lista dziedzin, w których jeśli obywatel chce działać, musi uzyskać zgodę, koncesję, posiadać określone kwalifikacje itd. - czyli państwo ogranicza wolność obywatela). Państwo powinno sprowadzić ilość tych ograniczeń do minimum.

Państwo może ograniczyć swobodę działania poprzez organizowanie przedsiębiorstw państwowych i prowadzenie takie działalności (ograniczają, „zabierają” popyt na towary innym przedsiębiorstwom).

b) Państwo powinno przestrzegać ustanowionych przez siebie norm prawnych.

Państwo ustala prawo. Jeśli prawo zostało już ustanowione, to musi one w równym stopniu obowiązywać państwo i obywateli. Aby ta zasada miała szanse realizacji, to musi być spełniony warunek niezależności sadów od władzy państwowej, bo tylko wtedy, gdy obywatel ma szanse zaskarżyć do sądu decyzje władz państwowych, jeśli są niezgodne z prawem i ma również szanse ten proces wygrać.

POLITYKA GOSPODARCZA WYKŁAD 2 26.02.03r.

1. Geneza polityki gospodarczej

Przyjmuje się, że polityka gospodarcza w pierwszej połowie XX wieku. O jej rozwoju decydowały:

1. Powstanie z ZSRR nakazowo-rozdzielczego systemu kierowania gospodarka narodową - (połowa lat 20).

2. Przełom lat 20 i 30 XX w - wielki kryzys ekonomiczny w państwach zachodnich, który spowodował ewolucje tego systemu.

W XIX w. w teorii ekonomii i praktyce dominowały poglądy liberalne, rola państwa w gospodarce sprowadzona została do minimum i obejmowała jedynie:

1. Ustanowienie porządku prawnego, gospodarczego (zbiór norm prawnych regulujących życie gospodarcze

2. Stanie na straży przestrzegania tego porządku

Państwo liberalne nie powinno ingerować w przebieg procesów gospodarczych, o tym powinien decydować mechanizm rynkowy.

Wraz z wprowadzeniem systemu nakazowo-rozdzielczego państwo podjęło próbę kontrolowania wszelkich procesów. Nastąpiła radykalna zmiana systemu ekonomicznego. Stopniowo rola państwa w gospodarce zaczęła rosnąć, a państwo zaczęło oddziaływać na procesy gospodarcze.

Poglądy liberalne to polityka antykoniunkturalna- przeciwdziałanie dużym wahaniom koniunktury w gospodarce. Po wielkim kryzysie lat 30 ludzie doszli do wniosku, że liberalizm nie zapobiega wahaniom koniunktury (bezrobocie, spadek stopy życiowej społeczeństwa). Wraz z kryzysem doszły do głosu grupy ekstremalne (Hitler), mające proste odpowiedzi na trudne pytania.

Keynes zaproponował, by państwo działało po to, by zmniejszyć amplitudę wahań koniunkturalnych. Jeśli gospodarka jest w fazie spadku, należy powodować jej wzrost i na odwrót. Celem jest stabilizowanie gospodarki dzięki narzędziom:

1. o charakterze monetarnym (stopy procentowe itd.)

2. o charakterze fiskalnym (w szczególności wydatki finansowane z deficytu budżetowego)

Zasada corocznej równowagi budżetowej wiąże się z zjawiskiem:

1. Jeśli gospodarka znajduje się w fazie wysokiej aktywności gospodarczej, to przychody z podatków (VAT, zyski, dochody) będą większe, co powoduje zgodnie z ta zasadą wyższe wydatki budżetowe

2. Jeśli gospodarka znajduje się w fazie niskiego poziomu aktywności gospodarczej, to przychody z podatków są niższe (bezrobocie->niskie płace- > mniejsza konsumpcja- mniejsze wpływy z VAT-u, podatku dochodowego. Zgodnie z zasadą corocznej równowagi budżetowej, państwo zmniejszy wydatki budżetowe.

Tak, więc zasada corocznej równowagi budżetowej zamiast zmniejszać wahania koniunkturalne, zwiększała je.

Dlatego Keynes zaproponował, by państwo w fazie kryzysu zwiększało wydatki budżetowe, a w fazie wzrostu zmniejszało je.

Przed II wojna światową przed państwem (działającym w gospodarce rynkowej) postawiono cel o charakterze negatywnym: powinno wyłącznie przeciwdziałać zjawiskom negatywnym- wahaniom koniunktury.

Po II wojnie światowej postawiono zadania o charakterze pozytywnym - rola państwa zaczęła rosnąć. Cele państwa:

1. Wzrost gospodarczy

2. Pełne zatrudnienie

3. Sprawiedliwy podział dochodów

W wieku XX rola państwa w gospodarce wzrosła, aczkolwiek nie był to stały wzrost - w latach 70,80 w państwach najwyżej rozwiniętych rola państwa uległa obniżeniu.

W ZSRR pojawiła się koncepcja pojęciowa: politykę gospodarczą prowadzą państwa kapitalistyczne, natomiast socjalistyczne - planują gospodarkę narodową.

Podsumowując (niezgoda profesora z tezą pojawienia się polityki gospodarczej dopiero w XX w): Państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze. Jest mało prawdopodobne, aby przez kilka tysięcy lat, państwo oddziaływało na nią w sposób nieświadomy, a dopiero w XX w robiło to celowo.

1. Elity polityczne zawsze były zainteresowane rozwinięta gospodarką, która jest funkcją potencjału militarnego

2. W interesie elit rządzących jest to, by społeczeństwo żyło na przynajmniej minimalnym poziomie. Wzrost gospodarczy jest niezbędny, by utrzymać się przy władzy, nie doprowadzić do rewolucji.

Państwo zawsze zainteresowane było rozwojem gospodarczym, polityka gospodarcza jako działalność praktyczna prowadzona była od zawsze. Nie było jednak takiego pojęcia, było zjawisko, ale nikt go tak nie nazwał. W teorii natomiast już w starożytnej Grecji Arystoteles pisał w swoich dziełach o państwie, jak powinno one działać w gospodarce.

2. Podział dyscyplin ekonomicznych

Wg kryterium skali:

1. Makroekonomiczne

2. Mikroekonomiczne

Wg charakteru nauki:

1. Nauki o charakterze podstawowym - celem jest poznanie rzeczywistości, czyli poznanie, sformułowanie praw rządzących rzeczywistością

2. Nauki o charakterze stosowanym - ich celem jest sformułowanie zasad, metod, sposobów umożliwiających kształtowanie i przekształcanie rzeczywistości.

Nauki o charakterze stosowanym wykorzystują dorobek nauk o charakterze podstawowym.

Makroekonomiczne Mikroekonomiczne

MAKROEKONOMIA	MIKROEKONOMIA
POLITYKA GOSPODARCZA	Nauki dotyczące różnego rodzaju organizacji np. marketing, finanse, rachunkowość

Nauki o charakterze

podstawowym

Nauki o charakterze

stosowanym

Termin polityka gospodarcza został wprowadzony do obiegu w połowie w XIX. Twórcą pojęcia i dyscypliny wiedzy był niemiecki profesor Rau (prawnik, nie ekonomista)

Jako dyscyplina wiedzy polityka gospodarcza powstała na styku teorii ekonomii (ściśle klasycznej ekonomii angielskiej) oraz teorii prawa ( w szczególności prawa państwa - dobrze rozwiniętego w Niemczech).

Polityka gospodarcza zajmuje się problemami roli państwa w gospodarce. W XIX wieku została sprowadzona do minimum. Paradoksem jest to, że zaczęła się kształtować wtedy, gdy nie była potrzebna. Przez kilka dziesięcioleci „wegetowała” na uczelniach obszaru wpływów języka niemieckiego. Sytuacja zmieniła się w latach 30 XX w - rozwinęła się działalność praktyczna i wzrosło zapotrzebowanie na teorie, więc zaczęto ją wykładać na uczelniach ekonomicznych i niektórych uniwersytetach. Pod koniec lat 40 zniesiono przedmiot „polityka gospodarcza” w Polsce i innych krajach socjalistycznych, a wprowadzono „ planowanie gospodarki narodowej”, który obowiązywał w Polsce do lat 50, a w innych krajach socjalistycznych - do lat 90. W drugiej połowie lat 50 wprowadzono w Polsce przedmiot „planowanie i polityka ekonomiczna”. Nazwa tego przedmiotu nie była przypadkowa. Miało nastąpić ograniczenie roli planu centralnego i zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw.

Podzielenie produkcji na 2 sektory:

1. O charakterze strategicznym (przemysł) - wg planu centralnego

2. Produkcja dóbr konsumpcyjnych - wg planu rynkowego

Gospodarka powinna równocześnie stosować planowanie gospodarki narodowej i prowadzić produkcję ekonomiczną. Zmiany te nie zostały jednak wprowadzone, ale przedmiot tak się nazywał do lat 90.

TEMAT: Polityka gospodarcza jako dyscyplina wiedzy

Związki polityki gospodarczej z innymi naukami:

1. Powiązanie z teorią EKONOMII sformułował Lange:

„Polityka gospodarcza polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia założonego celu. Polega to na wprowadzeniu do rzeczywistości pewnych przyczyn po to, aby wywołać zamierzone skutki”.

Prawa ekonomiczne mają charakter przyczynowo-skutkowy. Polityka gospodarcza polega na wykorzystaniu tych praw, wprowadza ona do rzeczywistości przyczyny, by wywołać określone skutki.

Warunkiem koniecznym prowadzenia racjonalnej, skutecznej polityki gospodarczej jest znajomość praw ekonomicznych, które mają charakter obiektywny. Polityk musi umieć wykorzystać obiektywne prawa ekonomiczne dla swoich celów.

Ze sformułowania Langego wynika, że są 2 podstawowe zbiory, którymi operuje teoria ekonomii to zbiór przyczyn i zbiór skutków. Teoria ekonomii jest nauką podstawową. Jej zadaniem jest poznanie relacji, praw ekonomicznych. W każdej polityce 2 podstawowe zbiory to zbiory:

1. celów

2. środków ich realizacji

Podmiot stawia sobie cele i przy pomocy środków stara się je osiągnąć.

PYTANIE: Czy można przyporządkować te 2 zbiory?

W zbiorze skutków można wskazać na podzbiór skutków, które podmiot chce wywołać

W zbiorze przyczyn można wskazać na podzbiór takich przyczyn, które z zbiorze polityki gospodarczej są środkami.

Które przyczyny można uznać za środki polityki gospodarczej? Podzbiór ten można wyodrębnić na podstawie następujących kryteriów:

1. Pierwszy warunek: tylko taką przyczynę można uznać za środek polityki gospodarczej, której wystąpienie spowoduje zwiększenie stopnia realizacji przynajmniej jednego celu polityki gospodarczej. Jest to warunek konieczny, ale nie wystarczający, ( np. jeżeli pogoda spowoduje wzrost produkcji rolnej, a to wzrost gospodarczy, to pogoda nie jest środkiem)

2. Drugi warunek: tylko taką przyczynę można uznać za środek polityki gospodarczej, o której podmiot polityki może decydować (np., jeżeli obniżenie stóp procentowych wpłynie na przyspieszenie tempa wzrostu, to uznamy to za środek polityki.)

Teoria ekonomii nie daje ani pełnych ani pewnych podstaw do prowadzenia polityki gospodarczej:

Przyczyny:

1. Historyczny charakter praw ekonomicznych: prawa nie są trwałe, niezmienne, zmieniają się w czasie, ewoluują, pojawiają się nowe, znikają już istniejące.

Jaka jest tego konsekwencja dla polityki gospodarczej?

Jeżeli mamy os czasu t i w momencie) nastąpi zmiana prawa ekonomicznego, na skutek tego, że zmieniły się normy, to teoria ekonomii potrzebuje czasu, by ten fakt zaobserwować, a później opisać - sformułuje wiec prawo np. w momencie 1, a polityka gospodarcza będzie prowadzona przez cały czas, więc w okresie 0-1 polityka będzie prowadzona bez podstaw teoretycznych..

Przykład: Polska w 90 r weszła w proces transformacji systemu. Nie było wówczas żadnej teorii na ten temat, a polityka musiała być prowadzona> podstaw teoretycznych dla tej działalności nie było, a teraz już są.

2. Stochastyczny charakter praw ekonomicznych: prawa przejawiają się postaci tendencji. Na ogół, jeśli wystąpi przyczyna A to wywołuje skutek 1, ale nie ma 100% pewności, że w konkretnym przypadku nie wywoła ona skutków 2, 3 lub innych.

Na przebieg procesów gospodarczych wpływa ogromna ilość zmiennych, ważnych lub nieistotnych, powtarzających się i niepowtarzalnych. Jeśli formułuje się prawa ekonomiczne to bierze się pod uwagę przyczyny istotne, powtarzające się, a pomija jednorazowe, mało istotne.

Ale w konkretnym przypadku zbieg tych przyczyn mało istotnych może być taki, że w istotny sposób zniekształci przebieg procesu gospodarczego ( np. atak na World Trade Center).

3. Sposób wnioskowania stosowanych teorii ekonomii WYKŁAD 3 12.03.03r

Sposoby wnioskowania:

1.Dedukcja

2.Indukcja

3.Redukcja

Dedukcja: ze zdania lub zdań wyprowadza się kolejne zdanie, które wynika logicznie z tych wcześniejszych. Cechą wnioskowania dedukcyjnego jest to, że jest to wnioskowanie subiektywnie pewne, co oznacza, że w takim wnioskowaniu stopień prawdopodobieństwa, z jakim uznajemy wniosek jest równy stopniowi prawdopodobieństwa, z jakim uznaliśmy przesłanki, (czyli przy takim wnioskowaniu prawdziwość przesłanki gwarantuje prawdziwość wnioskowania)

Indukcja: polega na wyprowadzeniu wniosku ogólnego z przesłanek stanowiących poszczególne przypadki tego wniosku. Czyli, jeżeli obserwujemy ileś razy, że np. wzrost cen powoduje wzrost popytu, to wyprowadzamy z tego ogólny wniosek, że wzrost cen spowoduje wzrost popytu. Problem polega na tym, że nie ma żadnej logiki ani gwarancji, że dowodzenie tej tezy, że w każdym przypadku, wyprowadzaniu wniosek będzie się sprawdzał, np., że w konkretnym przypadku wzrost cen spowoduje wzrost a nie spadek popytu. Stopień prawdopodobieństwa, z jakim uznajemy wniosek jest mniejszy od stopnia prawdopodobieństwa, z jakim uznaliśmy przesłanki, (czyli: prawdziwość przesłanki nie gwarantuje prawdziwości wniosku).

Początek wnioskowania w teorii ekonomii to indukcja, później dedukcja, dlatego nie mamy pewności, że prawa ekonomiczne dają pewnej podstawy do prowadzenia polityki gospodarczej. Dedukcją posługuje jedynie matematyka i logika, a reszta przedmiotów indukcją. Relatywnie wysoki stopień prawdziwości praw wykazują nauki eksperymentalne (np. fizyka). W naukach społecznych nie jest to możliwe. Dlatego w naukach społecznych stopień pewności praw jest mniejszy niż w naukach przyrodniczych.

2. Związek z teorią PRAWA:

Przyczyny, które przesądzają o tym silnym związku:

1. Jeżeli mamy do czynienia z państwem praworządnym, to wszelkie działania państwa (polityka państwa, w tym teorie gospodarcze) musi mieć podstawy prawne. Państwo musi działać na podstawie prawa i w zgodzie z nim.

Warunkiem koniecznym jest:

a) stworzenie właściwych ram prawnych dla działalności państwa

b) państwo musi umieć i chcieć postępować z tym prawem tak, aby nie zachodziły sytuacje, że niezależne sądy mogą zakwestionować funkcjonowanie (politykę) państwa.

2. Jakość prawa- normy prawne powinny się cechować wysoką jakością. Ma to takie znaczenie dla polityki gospodarczej, dlatego, że najważniejszymi środkami polityki gospodarczej są normy prawa. W związku z tym ich jakość w sposób zasadniczy wpływa na jakość prawa.

O jakości prawa świadczy: czy normy prawne są formułowane w sposób jawny, przejrzysty, tak, że każdy przeciętnie wykształcony obywatel jest w stanie je zinterpretować, a prawnicy i sądy nie mają problemu z ich interpretacja.

Jeśli jest na odwrót, to ma to ogromy wpływ na politykę gospodarczą. Około 90% podmiotów chce postępować zgodnie z prawem. Jeśli w identycznych sytuacjach sądy wydają różne wyroki, jedno prawo przeczy drugiemu, to nie wiadomo, co jest zgodne z prawem. To skutecznie może odstraszyć inwestorów zagranicznych

Układ gospodarczy - pole możliwych zachowań

Państwo chce osiągnąć cele polityki gospodarczej, uchwala ustawę, a w ten

sposób dopuszcza grupę zachowań, które służą osiągnięciu celów gospodarczych

(reszta to zachowania niedopuszczalne)

Państwo uchwala inną ustawę, sprzeczną z pierwszą. Stwierdza ona, że jeszcze ten

kawałek zachowań jest zgodny z prawem. Powstaje luka prawna. Jeśli podmioty będą się zachowały w obrębie kawałka luki prawnej to wpłynie to negatywnie na realizację celów polityki gospodarczej.

3. Związek z EKONOMETRIĄ:

Zadaniem ekonometrii ( z punktu widzenia polityki gospodarczej) jest budowa tzw. modeli ekonometrycznych gospodarki narodowej:

• modele całościowe (dotyczące całej gospodarki)

• modele cząstkowe (dotyczące określonych sektorów gospodarki, regionów)

W modelach tych zmiennymi zależnymi są cele polityki gospodarczej, które są funkcją 2 rodzajów zmiennych niezależnych:

• Warunków, w których polityka jest prowadzona

• środków, które podmiot polityki stosuje

Kryterium podziału na warunki i środki:

1. Warunki są od podmiotu niezależne. Podmiot polityki nie może ich bezpośrednio kształtować. Są one mu dane, a jednocześnie w znacznym stopniu wpływają na cele polityki.

Przykłady warunku:

• Przyrost naturalny

• Poziom koniunktury

• Kursy waluty

• Ceny podstawowych surowców (np. ropy naftowej)

2. O środkach polityki decyduje podmiot polityki.

Stopień realizacji celów w polityce gospodarczej zależy odczynników obiektywnych (warunków) i subiektywnych (użytych środków polityki).

Polityk nie jest, więc autorem sukcesu w polityce, ani tez w pełnie nie odpowiada za niepowodzenia, ponieważ sukces nie zależy tylko od środków, ale i warunków działania.

Polityka jest opracowana z myślą o przyszłości. Dlatego warunki działania muszą być prognozowane- prognoza warunków działania.

Przy pomocy modelu możemy odpowiedzieć na pytania (na 1 lub 2):

1. Jaki osiągniemy stopień realizacji celów? Zakładamy, że znamy warunki działania ( z prognoz), użycie określonych środków.

2. Jakiego zestawu środków należy użyć, aby w danych warunkach osiągnąć założone cele? Zakładamy, że wiemy, jakie cele chcemy osiągnąć oraz znamy z prognoz warunki.

WARUNKI, CELE I ŚRODKI TO 3 NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY W POLITYCE GOSPODARCZEJ.

Użycie modeli ekonometrycznych nie daje gwarancji osiągnięcia sukcesów w gospodarce, ponieważ mają one istotne słabości (ograniczenia)

Ograniczenia modeli ekonometrycznych:

1. W modelach mogą być uwzględniane wyłącznie zmienne o charakterze ilościowym (niektóre cele, normy prawne maja charakter jakościowy)

2. Przy konstruowaniu modelu ekonometrycznego uwzględnia się tylko najważniejsze zmienne, reszta to czynnik losowy.

3. Kluczowe znaczenie maja parametry funkcji. Funkcja mówi o tym, jak przekształcają się warunki i środki na cele i ich liczbową wartość. Szacowanie statystyczne ma podstawowe informacje z przeszłości. Na tej podstawie dokonujemy decyzji, co do przyszłości.

4. Polityka gospodarcza korzysta również z dorobku innych nauk:

1. Teoria organizacji i zarządzania

2. Nauk, które pozwalają określić wpływ czynników lokalnych, czasowy na stopień realizacji celów polityki gospodarczej:

• Historia gospodarcza

• Geografia gospodarcza

• Socjologia

• Psychologia (w szczególności psychologia społeczna)

Nauka jako całość nie daje pełnych ani pewnych podstaw do prowadzenia polityki gospodarczej.

Polityka- jest to sztuka rządzenia państwem. W sztuce niezbędne są cechy osobowe.

O sukcesie w polityce decyduje z jednej strony znajomość teorii, a z drugiej cechy ludzi, którzy się tą działalnością zajmują.

2 zagrożenia, kiedy kształt polityki jest silnie związany z cechami osobowymi;

1. W naturze ludzkiej leży skłonność do tego, by powielać te działania, które w przeszłości przyniosły sukces. Szczególnie niebezpieczne jest to dla długo rządzących polityków, ponieważ nie zauważają oni, że warunki się zmieniły i te działania przynoszą inne skutki.

2. Konsekwencja może być brak ciągłości w polityce związane z radykalnymi zmianami w polityce. (Każdy polityk musi odejść, wtedy polityka się radykalnie zmieni i będzie to negatywnie odbierane przez układ gospodarczy, który oczekuje stabilnej polityki.

Te 2 zagrożenia są szczególnie widoczne w systemach totalitarnych, ale również w państwach, w których następuje wymiana na stanowiskach od najniższych do najwyższych)

TEMAT: PRZEDMIOT POLITYKI GOSPODARCZEJ JAKO NAUKI

Polityka gospodarcza jest nauka stosowaną, w związku z tym powinna odpowiadać na zapotrzebowanie zgłaszane przez praktykę. Praktyka się zmienia, więc pole polityki gospodarczej również się zmienia.

3 podstawowe sfery zainteresowania polityki gospodarczej:

1. Problem ustalania celów oraz środków służących ich osiągnięciu - problem instrumentów.

2. Analiza systemów gospodarczych

3. Rozwiązywanie problemów praktycznych (opinie, ekspertyzy, doradztwo)

Ad1.

a) Ustalanie celów, które podmiot polityki chce osiągnąć

Istotne jest to, aby cele polityki zostały sformułowane w sposób precyzyjne, jednoznaczny. Problem polega na tym, że istnieje różny stopień trudności w formułowaniu celów. Np.:

• Proste: stabilizacja wartości pieniądza

• Nieco trudniejsze: pełne zatrudnienie

• Trudne: sprawiedliwy podział dochodów i majątków; rozwój gospodarczy

b) Dobór środków:

• Jakościowych (przede wszystkim normy prawne)

• Ilościowych (należy im nadać odpowiednie wartości liczbowe np. stawka celna- zagadnienia złożone)

W Celach i środkach należy dodatkowo uwzględnić to, że te cele odbywają się w czasie i przestrzeni

• Czas: występuje opóźnione skutków zastosowanych przez politykę gospodarczą środków

Wyjściowo jesteśmy w punkcie 0. Skutek 1 może zostać osiągnięty przez środki: a,b,c

• Jeśli użyjemy środka a to skutek nastąpi w -1

• Jeśli użyjemy środka b to skutek wystąpi +1

• Jeśli użyjemy środka c to skutek wystąpi +2

Możliwość wyboru:

• Koszty: użycie każdego środka kosztuje, ale koszty te są różne. Można wybrać środek, którego koszt użycia jest najmniejszy. Jeżeli wyboru nie ma, to trzeba wybrać środek, który może być najdroższym.

• Użycie środków w polityce gospodarczej można porównać do lekarstw w medycynie- mogą wystąpić skutki uboczne, które są różne przy użyciu różnych środków. Należy wybrać ten środek, który przynosi najmniejsze skutki uboczne. Jeśli wyboru nie ma to skutki uboczne będą duże.

Im więcej czasu ma podmiot do dyspozycji tym więcej ma swobody w doborze środków.

W polityce gospodarczej stosuje się na ogół wiele środków jednocześnie, by zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia celów

• Wymiar przestrzeni

Przyczyna: cele polityki gospodarczej mogą być przestrzennie zróżnicowane. Nie wszystkie cele nadają się do tego, by je różnicować w przestrzeni (np. stabilizacja pieniądza, ale pełne zatrudnienie jest różnicowane w przestrzeni, bo sama stopa bezrobocia jest przestrzennie zróżnicowana).

W polityce respektowana jest zasada: państwo powinno dążyć do wyrównywania przestrzennych dysproporcji, różnic między regionami, w szczególności w zakresie warunków życia ludności, poziomu stopy życiowej, osiąganych dochodów, poziomu rozwoju gospodarczego). Zasada ta ma 2 uzasadnienia:

• Zasada solidaryzmu społecznego (obywatele danego państwa powinni żyć na podobnym poziomie)

• Polityczne-, jeśli są duże dysproporcje przestrzenne to oznacza to istnienie biegunów bogactwa i ubóstwa. Powstają wówczas napięcia społeczno-polityczne, które mogą skutkować nawet rozpadem państw - np. ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja.

Skoro różnicujemy cele, środki należy też różnicować, ale nie wszystkie dają się różnicować ( np. stopa procentowa Banku Centralnego). Zróżnicowana jest np. stawka amortyzacyjna.

WYKŁAD 4 20.03.03

c) Środki polityki gospodarczej mogą wywoływać odmienne skutki w różnych częściach przestrzeni (np. w różnych rejonach). Środek polityki gospodarczej na obszarze kraju jest taki sam, ale w różnych regionach wywołuje on odmienne skutki. Tego przyczyny to:

• struktury gospodarczej regionów są odmienne (regiony o wyraźnej specjalizacji przemysłowej, rolniczej, turystycznej itd., a także odmienne w obrębie samego przemysłu- różne gałęzie. Skrajnym przykładem koncentracji przestrzennej jest górnictwo, przemysł stoczniowy. Środek, który ma wartość taka samą na obszarze całego kraju, ze względu na zróżnicowaną strukturę w regionach, wywołuje odmienne skutki.

• Odmienny poziom rozwoju gospodarczego różnych regionów

Np.: Ze względu na zagrożenie inflacją Bank Centralny podniósł stopy procentowe o 1 punkt %. NA postawie analiz statystycznych, modeli ekonometrycznych wiadomo, ze obniży to wzrost gospodarczy o 1% i spowoduje wzrost bezrobocia o 2%. To nie oznacza, że zjawiska negatywne rozprzestrzenią się równomiernie. Bardziej odczują to regiony słabsze, a słabiej- regiony bardziej rozwinięte. Zróżnicowanie zwiększy się jeszcze bardziej. Rząd powinien podjąć działania osłonowe, które mają chronić regiony słabsze przed skutkami negatywnymi.

3. przestrzenne zróżnicowanie efektywności wykorzystania środków polityki gospodarczej (publicznych).

Przykład:

Region A- stopa bezrobocia 12%

Region B- stopa bezrobocia 18%

Rząd postanawia podjąć roboty publiczne, by zwiększyć miejsca pracy. Przeznacza na to kwotę X. W którym regionie powinna zostać wprowadzona ta inwestycja? Odpowiedz: w regionie B.

Jeśli jednak przeprowadzona analiza skutków zastosowania tego wskazuje, że Jeśli środek zostanie użyty w regionie A, to powstanie 11000 miejsc pracy, a w regionie B- 10000. Efektywność mierzona liczbą miejsc pracy jest większa w regionie A niż w B. Gdzie w tym wypadku inwestować? Na takie pytanie nie można jednoznacznie odpowiedzieć. Nie ma rozwiązania gorszego i lepszego. Można tylko powiedzieć, że jest rozwiązanie lepsze lub gorsze z określonego punktu widzenia (kryterium wyboru). Kryterium wyboru zależy od wartości, jakie posiadamy. To przesadza. Co jest dla nas ważniejsze, a co mniej ważne. Decyzja podjęta na tej podstawie jest decyzją subiektywną. Jeśli jest to np. sprawiedliwość to wybieramy B, a jeśli efektywność- wybieramy B.

W dobrze funkcjonujących systemach demokratycznych (2-3 partie) można łatwo wskazać, jakie hierarchie mają te partie. Lewica, socjaldemokracja wybierze sprawiedliwość, a prawica - wariant B czyli efektywność. Każda z tych decyzji może być skrytykowana przez drugą stronę.

Kluczową rolę w rozwiązywaniu problemu instrumentalnego jest dobór środków do założonych celów.

• Załóżmy, że mamy wektor celów i wektor środków. Cele: A,B,C,...,K. Środki: 1,2,...,N. Zapis ten wskazuje, że ilość środków jest na ogół większa niż ilość celów. Jeśli zastosujemy środek 1, by zwiększyć stopień realizacji celu A, zrobi to w stopniu ++ (bardzo). Użycie środka 1 zwiększy również stopień realizacji celu B w stopniu + (pozytywny skutek uboczny). Użycie środka 1 nie wpłynie na cel C : 0 (efekt zerowy), oraz zmniejszy stopień realizacji celu D: - (negatywny skutek uboczny).

Wyniki takiej analizy wskazują na to, że można wyróżnić:

3 typy relacji między celami polityki gospodarczej:

1. zgodności: wzrostowi stopnia realizacji jednego celu towarzyszy wzrost stopnia realizacji celu drugiego

2. obojętności (C)- wzrost stopnia realizacji pierwszego celu nie towarzyszy zmiana stopnia realizacji celu 2

3. konkurencji/ niezgodności (D)- wzrostowi stopnia realizacji jednego celu towarzyszy zmniejszenie stopnia realizacji celu drugiego)

Sytuacja: decydujemy się na użycie środka również po to. By zwiększyć stopień realizacji celu A. Relacje między cechami polityki gospodarczej nie są stałe. O tych relacjach przesądzają stosowane środki.

C-A: wzrost gospodarczy na ogół uchodzą za zgodne

C-B: pełne zatrudnienie

Środek 1 to obniżenie stopy procentowej Banku Centralnego. Oczekujemy, że tempo wzrostu gospodarczego wzrośnie o 0,5 punktu %, a zatrudnienie o 0,2.

Środek 2 to wsparcie państwa dla wprowadzenia nowych technologii, czemu towarzyszy spadek zatrudnienia, ale również lepsza konkurencyjność towarów. Są to relacje konkurencyjności - wzrost gospodarczy i stabilizacja wartości pieniądza. Jeśli chcemy przyspieszyć wzrost gospodarczy to wzrośnie inflacja. Cele te są wzajemnie uzupełniające, a konkurencyjne, ponieważ środki są konkurencyjne. podniesienie się wzrostu gospodarczego powoduje wzrost inflacji.

Dość trudno znaleźć taki środek, który stymulowałby wzrost gospodarczy, a nie powodował wzrostu inflacji.

Każdy środek polityki gospodarczej może wpływać na stopień realizacji każdego celu. Każdy cel możemy osiągać stosując wiele środków. W związku z tym, przy rozwiązywaniu problemu instrumentalnego interesuje nas łączny wpływ wszystkich (wiązki) środków na wiązkę celów.

Bardziej przydatny jest do rozwiązywania problemu instrumentalnego zapis macierzowy:

Środki A B C D .... K ∑ - łączny wpływ każdego środka na wszystkie cele polityki

1 ++ + 0 -

2 ++ - + 0

3

:

N

∑ - łączny wpływ wszystkich środków na dany cel

Rozwiązaniem problemu instrumentalnego jest weryfikacja proponowanych środków. Może być ona dokonywana wg 3 kryteriów:

1. Kryterium formalno-prawne: należy sprawdzić czy podmiot polityki ma prawo użyć określony środek. Jeśli może nie ma problemu, a jeśli nie to:

• podmiot polityki rezygnuje z użycia tego środka

• zmiana prawa

2. Kryterium doktrynalne: czy proponowany środek polityki jest zgodny z wyznawaną doktryna ekonomiczną

3. Kryterium funkcjonalne: należy sprawdzić czy proponowany środek polityki będzie skuteczny w konkretnych warunkach systemowych i w konkretnej sytuacji

Mogą być stosowane te środki, które równocześnie spełniają wszystkie te 3 normy.

TEMAT: DEFINIOWANIE POLITYKI GOSPODARCZEJ

DEFINICJA 1:Polityka gospodarcza - polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo i pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie tej gospodarki

W definicji tej:

1. równość miedzy polityka gospodarczą i kierowaniem gospodarką narodową

2. podmiotem polityki gospodarczej jest państwo (już nie samorządy, ale nie zostaje sprecyzowany szczebel). Podmiotem więc mogą być wszystkie szczeble władzy państwowej, a nie tylko władza centralna.

3. Autonomiczne spojrzenie na politykę gospodarczą od metod jej prowadzenia

2 metody prowadzenia polityki gospodarczej:

1. bezpośrednia - polega na użyciu narzędzi o charakterze nakazowym (nakazy, zakazy, limity). Podmiot polityki nakazuje układom gospodarczym, co maja robić lub zakazuje, tym samym pozbawiając je swobody wyboru. Układy gospodarcze sprowadzone są do roli automatów, które mają wykonywać polecenia władzy centralnej ( wojskowy sposób organizacji gospodarki).

2. pośrednia - podmiot polityki tworzy taki zbiór uwarunkowań prawnych, ekonomicznych, informacyjnych, który ma skłonić układy gospodarcze do takiego zachowania, którego sobie życzy podmiot polityki. Przy tej metodzie układ gospodarczy zachowuje swobodę wyboru.

Cele polityki gospodarczej osiąga się jedna i drugą metodą.

Nie można sprowadzać różnic między gospodarką nakazową a rynkową do sposobów prowadzenia polityki. Różnice te są znacznie głębsze:

1. zakładane w tych systemach motywy postępowania układów:

• System nakazowo - rozdzielczy: zakładano, że podstawowym motywem działania każdej jednostki jest dobro społeczne, wspólne. Dążenie do realizowania własnych celów było niezgodne z zasadami moralności socjalistycznej. To założenie miało fundamentalny wpływ na politykę.

• Gospodarka rynkowa: zakładano, że podstawowym motywem działania każdej jednostki jest własny interes. Każdy dąży do realizacji swoich celów. Swoje własne cele ma również państwo, ale w warunkach gospodarki rynkowej państwo respektuje to, że każdy układ dąży do realizacji swoich własnych celów. Jeśli to akceptuje, to nie może w szerokim zakresie stosować instrumentów o charakterze nakazowym, co ograniczałoby prawo każdego do realizacji własnych celów.

Porównując metodę pośrednią i bezpośrednią, na pierwszy rzut oka dochodzimy do wniosku, że trudnej jest kierować gospodarką w warunkach gospodarki nakazowo- rozdzielczej. System pozornie skuteczny okazał się nieskutecznym. Jego słabość tkwiła w:

1. Od strony ekonomicznej- niska efektywność gospodarowania. Przy pomocy nakazów i zakazów nie udało się nikomu jeszcze nakazać efektywności. Tam gdzie jest nakaz nie ma efektywności.

Uzasadnienie:

TEZA I

1. W systemie nakazowo- rozdzielczym układy gospodarcze nie miały możliwości racjonalnie gospodarować

TEZA II

2. Układy te działały racjonalnie ze swojego punktu widzenia, ale najczęściej było to postępowanie całkowicie nieracjonalne w sensie ekonomicznym

TEZA II

c) Koszt funkcjonowania systemu nakazowo-rozdzielczego jest znacznie wyższy od kosztu funkcjonowania gospodarki rynkowej

Ad a) ( dot. TEZA I)

Zasada racjonalnego gospodarowania:

• należy dążyć do maksymalizacji efektu przy założonych nakładach

• należy dążyć do minimalizacji nakładów przy założonych efektach

Maksymalizacja efektów następuje przez koncentrację zasobów. Należy tak długo koncentrować zasoby (powiększać skalę działania), jak długo efekty rosną szybciej niż nakłady

Minimalizacja nakładów jest możliwa dzięki substytucji zasobów (czynników produkcji). Należy wybrać taka technikę wytwarzania, przy której koszt jednostkowy będzie najniższy.

Tylko taki układ będzie racjonalnie funkcjonował, który ma prawo podejmować decyzje:

• koncentracji zasobów

• substytucji czynników produkcji

W systemie nakazowo-rozdzielczym przedsiębiorstwa takich uprawnień nie miały.

W XIX w układy gospodarcze miały pełna swobodę podejmowania decyzji- racjonalne gospodarowanie w skali mikroekonomicznej, natomiast nie było warunków do makroekonomicznie racjonalnych decyzji. suma racjonalnych efektów w skali mikro nie dała sumy w skali makro.

W XX wieku, aby gospodarka dobrze funkcjonowała, to musiała być możliwość funkcjonowania w mikro i makro skali. W systemie nakazowo-rozdzielczym było mikro, a państwo uzyskało możliwości w skali makro.

WYKLAD 5

c.d. def. I polit. Gosp.

W państwach, w których dominował system nakazowo rozdzielczy podjęto próby stworzenia możliwości racjonalnego gospodarowania w skali mikro.

Gospodarka państw socjalistycznych była permanentnie reformowana, ale były to reformy pozorne (zmieniano szyldy, nazwy, a istota pozostawała taka sama).

Były również podjęte reformy autentyczne w państwach socjalistycznych:

1. Polska, 1956r. Zmiany zmierzały do ograniczenia roli planu centralnego, by zwiększyć możliwość podejmowania decyzji przez przedsiębiorstwa, zwiększenie ich samodzielności by zaczęły racjonalnie gospodarować

2. Węgry, lata 60-te - konsekwentne reformy gospodarki. Przed transformacją systemową (r. 90) była to gospodarka najbardziej zreformowana.

3. Czechosłowacja, II połowa lat 60-tych- głębokie reformy, które się skończyły interwencją wojskową Paktu Warszawa. Wyznaczono granice reform-doktryna Breźniewa. Przyczyny interwencji w r.68 to reformy ekonomiczne.

Dlaczego reformy ekonomiczne nie nastąpiły? (dlaczego w gosp. rynkowej dokonywano zmiany - zwiększenie roli państwa w gospodarce, a w systemie nakazowo-rozdzielczym je zablokowano?):

1. Istnieją 3 typy państw ze względu na liczbę monopoli (wg prof. S. Nowaka ):

1. demokratyczne- tylko jeden monopol- aparat przymusu (wojsko, policja)

2. faszystowskie- 2 monopole- aparat przymusu i środki masowego przekazu,

3. państwa komunistyczne- 3 monopole- aparat przymusu, środki masowego przekazu i środki produkcji.

Reformy ekonomiczne w państwach socjalistycznych- (cel) ograniczenie monopolu państwa, reformy zostały zablokowane, ponieważ państwa komunistyczne spadłyby do rangi państwa faszystowskiego.

2. Są różnice pomiędzy gospodarką rynkową a systemem nakazowo-rozdzielczym:

1. system gospodarki rynkowej to system naturalny, bo:

• jest zgodny z naturą ludzką (każdy chce kupić jak najtaniej i jak najlepszej jakości, a sprzedający chcą maksymalizować zysk),

• nie został przez nikogo wymyślony (powstał w sposób naturalny w procesie historycznym)

2. system nakazowo-rozdzielczy- system sztuczny, bo:

• ma motyw postępowania niezgodny z ludzką naturą (realizacja wspólnych korzyści)

• wymyślonych przez ludzi znanych z imienia i nazwiska a nie proces historyczny.

3. następna różnica między systemem naturalnym i sztucznym:

1. systemy naturalne wykazują ogromną zdolność adaptacyjną do zmieniających się warunków, a systemy sztuczne bardzo małą.

2. W systemie nakazowo-rozdzielczym (system sztuczny) jeśli próbuje się coś w nim zmienić, to następuje najczęściej rozpad całego systemu.

Ad b) (dot. TEZA II- W SYSTEMIE NAKAZOWO-ROZDZIELCZYM UKŁADY GOSPODARCZE DZIAŁAJĄ RACJONALNIE ZE SWOJEGO PUNKTU WIDZENIA, ALE DOKONUJĄ DECYZJI NIERAZJONALNYCH W CAŁYM SYSTEMIE EKONOMICZNYM)

1. MOTYW FUNKCJONOWANIA UKŁADU:

I) Podstawowym motywem funkcjonowania gospodarki rynkowej jest własny interes, z tego czynnika wynika podstawowe kryterium oceny układu- zysk.

Zysk jest jednak niewygodną miarą, bo zależy od wielkości układu. Przyjmuje się względne mierniki oparte o zysk:

Relacja zysku do zaangażowanego majątku

Zysk= przychody - koszty uzyskania przychodów

Majątek= majątek trwały + obrotowy

Z/M = (P - K) / M

Wartość tego wskaźnika powinna być jak największa (większy licznik a mniejszy mianownik).

Wskaźnik informuje ile zysku przynosi np. 1 złotówka zaangażowanego majątku.

Układ gospodarczy dąży do maksymalizacji przychodów(efektów) i minimalizacji kosztów(nakładów), ale interesuje go tylko łączny efekt (nie odrębny)

II) W systemie nakazowo-rozdzielczym zakładany motyw to dobro wspólne (nie można jako kryterium wykorzystać zysku, bo dotyczy pojedynczego układu). Podstawowym kryterium oceny jest stopień wykonania planu. Układ powinien plan co najmniej wykonać, ale najlepiej go przekroczyć.

2. SPOSÓB USTALANIA CENY:

I) Gospodarka rynkowa- cena ustalona na rynku jest umowna (poza sytuacjami, gdy państwo ją reguluje)

II) System nakazowo-rozdzielczy: cena to norma instytucjonalna, ustalana przez państwo- Państwową Komisję Cen, pion techniczny dokonuje kalkulacji kosztu jednostkowego. Czyli ceny są faktycznie ustalane przez przedsiębiorstwa, a tylko formalnie przez państwo.

Sposób ustalania ceny:

1.koszt jednostkowy = 100

2.narzucamy planowany zysk = 10

3.cena jednostkowa = 110

Przykład: Załóżmy, że mamy 2 jednakowe przedsiębiorstwa:

I II

1.Koszt jednostkowy: 100 120

2. Planowana marża zysku: 10 12

3.Cena jednostkowa: 110 132

4.Plan produkcji: 10000 10000

5.Ilość produktów: 91 (10000:110) 76(10000:132)

Przedsiębiorstwa otrzymały identyczny plan wyrażony pieniężnie = 10000. Im drożej wytwarzane są produkty, tym wyższe są zyski i mniej namęczy się przedsiębiorstwo przy wykonaniu planu. Wynika z tego wniosek, że należy produkować jak najdrożej .

Układ gospodarczy działając racjonalnie ze swojego punktu widzenia postępuje racjonalnie, ale jest to działanie absurdalne w sensie ekonomicznym: zużywaj więcej materiałów, zawyżając koszty osobowe.

Jeżeli próbuje się kierować gospodarką za pomocą instrumentów nakazowych, to należy się liczyć z tym, że układy będą wykonywać te rozkazy, ale będą je wykonywać w sposób najwygodniejszy dla siebie, często w sposób sprzeczny z założeniami osoby wydającej rozkaz.

Ad c) (TEZA III-KOSZT FUNKCJONOWANIA SYSTEMU NAKAZOWO-ROZDZIELCZEGO JEST ZNACZNIE WYŻSZY NIŻ KOSZT FUNKCJONOWANIA W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Uzasadnienie:

Wysokie koszty są związane z procesem:

1. Planowanie i zarządzanie gospodarką:

• Gospodarka rynkowa: planuje się każdy układ dla siebie (wyjątkiem są przedsiębiorstwa powiązane kapitałowo)

• System nakazowo- rozdzielczy: plan centralny musiał być przekazywany na niższe szczeble, co zwiększa wprost proporcjonalnie liczbę ministerstw do potencjału gospodarczego (15-20)

• Kontroli:

• Gospodarka rynkowa- kontroluje się:

1. czy układy respektują powszechnie obowiązujące normy prawne

2. czy układy wywiązują się z zobowiązań publiczno-prawnych (podatki, ubezpieczenia itd.)

• System nakazowo-rozdzielczy: oprócz tych zjawisk kontroluje się czy stopień wykonania planów oraz sprawozdania z wykonania planu - zgodność z rzeczywistością.

DEFINICJA 2 POLITYKI GOSPODARCZEJ:

Wg. P Sulmickiego: Polityka gospodarcza to czynność kierownicza szczebla centralnego, na którą składa się planowanie i zarządzanie, przy czym przez zarządzanie rozumie się:


-organizowanie

-sterowanie gospodarki narodowej

-zasilanie

Zasilanie w pieniądz - emisja pieniądza i kreacja pieniądza bankowego.

3 elementy tej definicji:

• Autor stawia znak równości między polityką gospodarczą i kierowaniem gospodarką narodową = z 1 def.

• Podmiotem polityki gospodarczej jest szczebel centralny władzy państwowej (w 1 definicji- państwo).

• Autor patrzy na politykę gospodarczą od strony czynności kierowniczych. (w 1 od metod jej prowadzenia)

Dygresja: Relacja między polityką gospodarczą a planowaniem

• Planowanie jest elementem polityki gospodarczej

• Jest to przewidywanie przyszłego układu warunków i środków działania oraz ustalanie uwzględniających te warunki i środki celów

• Planowanie jest to praca aparatu planistycznego polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, sporządzaniu alternatywnych planów i obserwowaniu skutku planu realizowanego.

I definicja polityki gospodarczej wskazuje, że planowanie jest elementem polityki gospodarczej- czynność kierownicza.

II definicja- planowanie to czynność polegająca na przygotowaniu przesłanek, brak podejmowania decyzji (np. plany na zlecenie władz miasta sporządzane przez firmy consultingowe).

III definicja polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji.

Wadą tej definicji jest to że nie jest to definicja specyficzna dla polityki gospodarczej, można ją odnieść do każdej polityki. O polityce mówi się wtedy, gdy podmiot ma możliwość wyboru. Przedmiotem tego wyboru (ustalamy) są cele i środki. W definicji tej zostały pominięte warunki, bo mówi się tylko o tym, co podlega wyborowi a warunki są dane i wyborowi nie podlegają.

Istnieje sprzeczność pomiędzy I definicją planowania (warunki = środki) a III definicją polityki. W planowaniu warunki i środki się przewiduje a wyborowi podlegają tylko cele.

Można to uzasadnić tym, że jeśli chcemy ustalić realne cele musimy przewidywać nie tylko warunki, ale i środki którymi będziemy dysponować w przyszłości. Środki polityki jednocześnie podlegają prognozowaniu i wybieraniu.

Warunki są tylko prognozowane.

Cele są tylko wybierane.

2.04.2003 WYKŁAD CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ

Wyróżnić można dwie grupy celów polityki gospodarczej (kryterium podziału to charakter celów, względnie, obiekt do którego się odnoszą):

1. cele o charakterze systemowym - ze względu na charakter (obiekt do którego się odnoszą)-odnoszą się te cele do systemu i porządku gospodarczego.

Wyróżnić można w tym podziale 1 cel ogólny (w którym mieszczą się cele cząstkowe) - Celem polityki gospodarczej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego. Cele cząstkowe (w ramach celu ogólnego)

Np.

• celem polityki gospodarczej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu podatkowego-jeżeli elementem systemu gospodarczego jest system podatkowy

• utrzymanie lub zmiana istniejącego porządku konkurencji - jeżeli elementem porządku gospodarczego jest porządek konkurencji

• system walutowy

• system celny

Jeżeli system gospodarczy jest względnie ustabilizowany to często o tych celach się zapomina. Cele te nabierają znaczenia, gdy następują istotne zmiany w systemie ekonomicznym, a pierwszorzędne są w czasie transformacji systemowej.

2. druga grupa celów dotyczy procesów gospodarczych

nie da się wyróżnić jednego ogólnego celu; występuje kilka i każdy jest jednakowo ważny

• wzrost gospodarczy

• pełne zatrudnienie

• stabilizacja wartości pieniądza

• zewnętrzna równowaga pieniądza

• sprawiedliwy podział dochodów i majątków

ŚRODKI POLITYKI GOSPODARCZEJ

Założenie: środek polityki gospodarczej jest pojęciem nadrzędnym.

Wyróżniamy trzy rodzaje środków polityki gospodarczej:

1. instrumenty

2. przedsięwzięcia władz publicznych

3. umowy zawierane przez władze publiczne

Jakie kryterium przyjęliśmy, aby dokonać tego podziału?

Odpowiedź - Mechanizm osiągania celów polityki gospodarczej!

Każdy z tych środków charakteryzuje się innym mechanizmem

Dot. INSTRUMENTÓW:


C I C - cel

I - instrument

Cechą instrumentu jest to, że służy do oddziaływania na zachowanie układów.

C - cel

1. 
   
   
   C I U Z I - instrument


U - układ

Z - zachowanie

Instrument służy do oddziaływania na zachowanie. Zachowanie powinno nas przybliżyć do osiągnięcia celu.

Podmiot polityki ustala cel, decyduje o użyciu konkretnych instrumentów, ale cel jest osiągany przez układy działające np. cel pełnego zatrudnienia - ulgi podatkowe dla podmiotów tworzących nowe miejsca pracy, gdy utrzymają je np. przez okres 5 lat (przykładowo ulga z podatku w wysokości 5000 zł.).

Instrumentem polityki mogą być także nakazy, zakazy, limity, a także normy prawne, parametry ekonomiczne, informacje.

Dot. PRZEDSIĘWZIĘCIA WŁADZ PUBLICZNYCH:

C - cel

C P P - przedsięwzięcie




Mają na ogół charakter przedsiębiorstw inwestycyjnych (np. roboty publiczne) lub organizacyjnych (powołanie nowego podmiotu polityki lub jego likwidacja, zmiana zakresu kompetencji polityki - np. Rada Polityki Pieniężnej).

Przykład mechanizmu osiąganego przy pomocy PRZEDSIĘZIĘCIA to np. roboty publiczne.

Mechanizm osiągania celu - brak oddziaływania na kogokolwiek, podmiot polityki sam ustala cel i sam go osiąga. Nie tak jak w przypadku INSTRUMENTU, gdy cel osiągany jest przez zachowanie innych podmiotów.

Dot. UMOWY:

C - cel

2. 
   C U U - umowa

Umowa zawierana jest by osiągnąć cel.

Umowa może być zawarta z :

• innym państwem ( umowa międzynarodowa - np. o współpracy gospodarczej, zapobiegająca podwójnemu opodatkowaniu)

• instytucjami międzynarodowymi (umowy z Bankiem Światowym, Międzynarodowym Funduszem Walutowym)

• przedsiębiorstwami (najczęściej z wielkim koncernami - dostawa surowców strategicznych tj. np. ropa, gaz...)

• podmiotami krajowymi - z pewnymi grupami nacisku:

• branżowymi są to związki zawodowe

• regionalnymi są to instytucje, które reprezentują interesy regionu.

MECHANIZM OSIĄGANIA CELU PRZY POMOCY UMOWY:

C - cel




C U P Z U - umowa

P - przedsięwzięcie


Z - zachowanie

Partnerzy, z którymi zawiązujemy umowę powinni się zachowywać zgodnie z nią ( np. Bank Śląski powinien udzielić kredytu - to zachowanie służy realizacji określonych celów). Podobnie jak przy w przypadku instrumentów cel osiągany jest poprzez czyjeś zachowanie.

RÓŻNICE POMIĘDZY UMOWĄ, A INSTRUMENTEM:

• Podmiot polityki posługujący się instrumentem występuje z pozycji władzy - ma prawo użyć określonych instrumentów (nie musi z nikim ich ustalać, tylko je określa a następnie stosuje)

• Umowa zakłada, że przynajmniej dwóch partnerów musi być zainteresowanych podpisaniem umowy - na ogół są to dwustronne świadczenia.

Przy instrumentach mamy do czynienia z współdziałaniem władzy publicznej z innymi układami, natomiast przy umowie z oddziaływaniem. (moim zdaniem na odwrót)

ROZWIĄZANIA O CHARAKTERZE MIESZANYM:

Przedsięwzięcie występuje w podwójnej roli

1. Przedsięwzięcie wykorzystywane jest jako przedsiębiorstwo i jako instrument.

2. Umowa wykorzystywana jest jako umowa i jako instrument.

Stosujemy jeden środek a osiągamy cel przy pomocy dwóch mechanizmów.

Ad 1.


C P

Cel - pełne zatrudnienie

Przedsięwzięcie - roboty publiczne

Cele są różnicowane, ale w przestrzeni (musimy różnicować również środki) np. gdy władza publiczna zmniejsza przestrzenne różnice w stopie bezrobocia, musi różnicować również środki:

1. Trzeba skoncentrować roboty publiczne tam gdzie bezrobocie jest największe, a nie równomiernie ( rejonowość ).

2. Co najczęściej jest przedmiotem robót publicznych?

Inwestycjami zajmują się przedsiębiorstwa prywatne. Powstaje infrastruktura - inwestycje w transporcie, łączności, energetyce, ochronie środowiska, oświacie, nauce, kulturze, ochronie zdrowia.

3. Wiadomo, że poziom wyposażenia infrastrukturalnego obszaru jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o atrakcyjności jakiegoś obszaru z punktu widzenia układów w gospodarce . Jeśli infrastruktura rozwija się szybciej w jakimś rejonie w porównaniu do innych części kraju to rośnie bezwzględna (zwiększa się ilość dróg, poprawa stanu środowiska naturalnego, łatwiejszy dostęp do oświaty) i względna (atrakcyjność względem innych inwestorów) atrakcyjność rejonów z punktu widzenia inwestorów.

Roboty publiczne również w pozytywny sposób oddziałują na inwestorów. Jeżeli wzrasta atrakcyjność pewnych rejonów, to można oczekiwać, że niektórzy inwestorzy skierują do tych regionów inwestycje prywatne. Powstaną wówczas nowe miejsca pracy, co przyczyni się do spadku bezrobocia. I w ten sposób osiągniemy cel drugą ścieżką (parametrami ekonomicznymi- instrument)

1. BEZPOŚREDNIA ŚCIEŻKA - przedsięwzięcie działa jak przedsięwzięcie

2. POŚREDNIA ŚCIEŻKA - przedsięwzięcie działa jak instrument, gdyż wpływa na czyjeś zachowanie.

Wywołanie dodatnich efektów jest bardzo pożądane. Nie jest sztuką tworzenie nowych miejsc pracy poprzez roboty publiczne, sztuką jest natomiast wydanie pieniędzy w ten sposób, by wywołać efekty wtórne (inwestorzy - z funduszu prywatnego tworzone nowe miejsca pracy).

CZAS - istotny aspekt

Czas trwania np. przy robotach publicznych jest ograniczony. Powstają miejsca pracy tak długo, jak długo występują roboty publiczne. Natomiast gdy nie powstaną w tym czasie miejsca pracy w sektorze prywatnym, to założone roboty publiczne nie stworzą potrzebującej ilości miejsc pracy - sytuacja powróci do stanu początkowego (chodzi tu o bezrobocie). Roboty publiczne nie rozwiązują na stałe problemu bezrobocia; leczą skutki, ale nie leczą przyczyn.

Dzięki inwestycjom tworzą się miejsca pracy w sektorze prywatnym.

Pożądane jest, by przedsięwzięcia były wykorzystane w charakterze instrumentów polityki.

UMOWA W CHARAKTERZE INSTRUMENTU





C U P Z

Umowa podpisana z BŚ przez państwo.

EFEKT WTÓRNY - wzrost zaufania międzynarodowych inwestorów do danego państwa (gdy państwo podpisuje taką umowę).

Jeśli chcemy przyciągnąć inwestorów zagranicznych, to należy podpisać umowę np. z BŚ, co wpłynie korzystnie na inwestorów zagranicznych i skłoni ich do inwestycji w tym kraju i tym samym osiągniemy cel polityki.[ Np. (cel-pełne zatrudnienie) umowa z jakąś instytucją np. z BŚ→ zachęta do bezpośrednich inwestycji międzynarodowych inwestorów→ wzrost gospodarczy→ pełne zatrudnienie].

Możemy w dwojaki sposób osiągnąć cel:

• W sposób bezpośredni - umowa działa jak umowa

• W sposób pośredni - umowa skłoniła międzynarodowych inwestorów do podjęcia w danym kraju inwestycji.

PODMIOTY POLITYKI GOSPODARCZEJ

Kto jest podmiotem polityki gosp.? (3 poglądy)

1. centralna władza państwa ( pogląd ten został zaproponowany w II definicji Sulmickiego )

2. cała władza państwa (I definicja Kruszczyńskiego)

3. władza publiczna→ władza państwowa i samorządowa (nie została zaproponowana w żadnej definicji).

Ad.1

To stanowisko znajduje swoje oparcie przede wszystkim w tradycyjnym znaczeniu terminu polityka (wywodzącym się ze starożytnej Grecji→ rządzenie państwem jako całością ). Może ono jednak budzić wątpliwości, gdyż czy można w sposób bezkrytyczny przenosić zakres tego znaczenia ze starożytności do współczesności?

• Obszar starożytnej Grecji był specyficzny pod względem geologicznym (występowała tylko centralna władza państwowa oraz państwa-miasta)

• Dziś - złożona władza administracyjna

Współcześnie wyróżnić można dwa modele państw:

1. o strukturze scentralizowanej - np. Polska

2. o strukturze federalnej - np. Stany Zjednoczone, państwa niemieckojęzyczne, Rosja.

W państwach federalnych władza ustawodawcza i wykonawcza występuje przynajmniej na 2 poziomach:

Niemcy:

- na szczeblu federacji: dwuizbowy parlament, ministerstwo (Bundestag)

• szczebel krajów związkowych, które tworzą federację: jednoizbowy parlament (Landtag), rząd + premier, minister gospodarki.

W państwach o strukturze federalnej nie da się podtrzymać poglądu, że polityka gospodarcza prowadzona jest na szczeblu scentralizowanym.

Kto jest podmiotem polityki gospodarczej w państwach scentralizowanych lub niższych szczeblach w państwach federalnych?

Nie da się udzielić odpowiedzi lub można ją udzielić po uwzględnieniu czasu i przestrzeni.

III definicja polityki gospodarczej polega na wyborze celów i środków ich realizacji.

O tym, kto jest podmiotem polityki gospodarczej decyduje rozkład uprawnień decyzyjnych (które są zmienne w różnym miejscu i w różnych czasach). Jeśli te uprawnienia skoncentrowane są w rękach centralnej władzy państwowej, to podmiotem jest władza szczebla centralnego (wg Sulmickiego ). Jeśli natomiast uprawnienia są rozłożone pomiędzy różne szczeble władzy państwowej mówimy wówczas o definicji wg Kruszczyńskiego.

Daje się zaobserwować wyraźną tendencję, że samorządy stają się podmiotami polityki gospodarczej i rośnie ich znaczenie jako tychże podmiotów. Jeśli występuje tego rodzaju tendencja, to przemawia to za tym, aby poglądy były podmiotami polityki gospodarczej.

W Polsce samorządy czują się podmiotami polityki gospodarczej (wśród polskich jednostek organizacyjnych są wydziały polityki gospodarczej).

Dlaczego samorządy powinny być podmiotami polityki gospodarczej? - racjonalne uzasadnienie - 2 grupy przyczyn o charakterze

1. społeczno-ekonomicznym

2. ekonomicznym





(3) odnoszące się do problemu efektywności (6) efektywność gospodarowania

wykorzystywanych środków publicznych w skali kraju (efektywna polityka

makroekonomiczna





(4) efektywność alokacji (5) kontrola wydatków

środków publicznych środków publicznych

DO EGZAMINU:

Scharakteryzować mechanizm osiągania celów polityki gospodarczej przy pomocy instrumentów?

C→I→U→Z U - układ <- instrumenty





C→U→P→Z U - umowa <-umowy

Można na egzaminie posługiwać się symbolami, ale trzeba je opisać.

Lub

Na czym polega wykorzystanie przedsięwzięcia w polityce gospodarczej?

POLITYKA GOSPODARCZA 09.04.03

O wszystkich tych sprawach, w których decyzje mogą podejmować władze lokalne, to one powinny je podejmować. Decyzje powinny być podejmowane na możliwie najniżej położonym szczeblu władzy.

EFEKTYWNA ALOKACJA ŚRODKÓW PUBLICZNYCH

2 modele rozwiązania:

I Władza centralna pobiera przeważającą część wszystkich podatków, opłat. Ustala infrastrukturę tych wydatków w przekroju rzeczowym i przestrzennym. W tej sytuacji władze lokalne wykonują polecenia wydane przez szczeble wyższe.

Podział środków miedzy gminy odbywa się:

1. W sposób uznaniowy (ewentualnie przetarg)

2. Według pewnych zobiektywizowanych kryteriów (np. wg powierzchni, liczby mieszkańców)

Potrzeby poszczególnych gmin mogą się znacznie różnić, mają inną strukturę demograficzną. A władza centralna nie jest w stanie wniknąć z sytuacje każdej gminy z osobna.

II Władze gminy mają własne środki, względnie otrzymują je z budżetu centralnego, ale same podejmują decyzje o kierunku ich wydatkowania. (Odpowiedź na pytanie: dlaczego władze gminy są dobrym podmiotem...)

Jeśli gmina otrzyma takie same środki to przy ich pomocy władze gminy lepiej zaspokoją potrzeby obywateli niż zrobiłaby to władza centralna ze względu na znajomość struktury potrzeb. Efektywność alokacji środków mierzymy stopniem zaspokojenia potrzeb społeczeństwa.

WYDATKOWANIE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH POWINNO ZAWSZE PODLEGAĆ KONTROLI.

Im bardziej szczelny system kontroli tym mniejsza jest szansa na to, by środki publiczne przenikały do sfery prywatnej.

Kontrola:

1. Zinstytucjonalizowana

2. Społeczna/ nieformalna

Im niższy szczebel, na którym podejmowane są decyzje, tym skuteczniejsza jest kontrola społeczna. Jeśli władze lokalne są podmiotem polityki gospodarczej to skuteczniejsza będzie kontrola środków publicznych, co wpłynie na lepszą efektywność ich gospodarowania.

EFEKTYWNOSĆ GOSPODAROWANIA W SKALI KRAJU

Jeśli władze samorządowe są podmiotem polityki gospodarczej to wpływa to pozytywnie na efektywność gospodarowania w skali kraju, zwiększa skuteczność polityki makroekonomicznej. W interesie władz centralnych leży, by władze samorządowe były podmiotami polityki, w tym polityki gospodarczej.

I założenie:

Władze samorządowe nie są podmiotami polityki gospodarczej. Konsekwencje tego dla polityki makroekonomicznej i efektywności gospodarowanie w skali kraju.

Władze lokalne nie mają swych kompetencji- uprawnień decyzyjnych, więc nie ponoszą odpowiedzialności. Nie są odpowiedzialne za rozwój gospodarczy swojego terenu. Władze lokalne chcą uzyskać z budżetu centralnego możliwie jak najwięcej środków dla danego województwa/ gminy. Postawa w tym systemie była prawidłowa. Od tych działań środków nie przybywało. Z punktu widzenia makroekonomicznego jest to jałowe.

Władze lokalne nie podejmowały żadnych działań zmierzających do rozwoju społeczno-gospodarczego swego terenu z 2 powodów:

1. Nie miały kompetencji

2. Nie były tym zainteresowane

System zarządzania jest na ogół ściśle sprzężony z systemem finansowania.

Przykład.

1. Plan:

Budżet - 100, z tego 90-dotacje z budżetu centralnego, 10-dochody własne

2. Wykonanie:

Sytuacja 1: Dochody własne 6%, Dotacje 94%

Sytuacja 2: Dochody własne 15%, dotacje 85%

Ustalany budżet jest wielkością ostateczną. Bez względu na to, czy gmina osiągała dochody, czy też nie, to resztę otrzymywałaby z budżetu, więc nie była zainteresowana rozwojem gospodarczym regionu. Władze gminy często były niechętne rozwojowi gospodarczemu regionu, ponieważ towarzyszą temu pewne elementy negatywne, np. zanieczyszczenie środowiska. Powstaje, więc sytuacja: władza centralna stara się pobudzić wzrost gospodarczy, co nie otrzymuje żadnego wsparcia ze strony władz lokalnych, a często władze lokalne ją sabotażują, co zmniejsza efektywność gospodarowania w skali kraju.

II Założenie

Władze samorządowe są podmiotami polityki gospodarczej

Mają one uprawnienia decyzyjne. Jeśli mają kompetencje to spoczywa na nich tez odpowiedzialność za rozwój społeczno-gospodarczy terenu. Inny jest wówczas system finansowania gmin. Budżet gminy ustalany jest przez władze danej gminy.

Przykład:

1. Plan

Budżet 100 - dotacje z budżetu centralnego - 40, dochody własne - 60

2. Wykonanie

Sytuacja 1: Dotacje-40, Dochody Własne -65, Budżet-105

Sytuacja 2: Dotacje 40, Dochody własne-50, Budżet- 90

Wniosek: Sytuacja finansowa gminy jest ściśle uzależniona od tego, jakie dochody własne gmina otrzyma. Im są one wyższe, tym bardziej można zaspokoić potrzeby społeczeństwa.

Władze lokalne są zainteresowane wzrostem dochodów, co zależy od:

1. Efektywności gospodarowania na tym terenie (im więcej zatrudnionych na obszarze gminy i im wyższe ich dochody, tym wyższe podatki i tym wyższe dochody danej gminy)

2. Aktywności gospodarczej (np. wpływ z podatków pośrednich, od nieruchomości

Gmina dążąc do maksymalizacji swoich dochodów, podejmuje działania dążące do wzrostu gospodarczego. Jeśli władze samorządowe są podmiotami polityki gospodarczej, to polityka wzrostu gospodarczego prowadzi władza centralna i każda gmina z osobna. Polityka centralna otrzymuje wsparcie polityki prowadzonej na szczeblu lokalnym.

SYTUACJE KONFLIKTOWE MIĘDZY PODMIOTAMI POLITYKI GOSPODARCZEJ

Obecnie istnieje tendencja do wzrostu liczby podmiotów polityki gospodarczej.

Przyczyny:

1. wzrost roli państwa w gospodarce

2. Rosnąca złożoność życia społeczno-gospodarczego powoduje często potrzebę powoływania nowych podmiotów polityki

3. Naturalna tendencja biurokracji do rozwoju

W gospodarce równocześnie zachodzą 2 procesy:

1. Wzrost liczby podmiotów jest spowodowany wzrostem roli wzrostem roli państwa w gospodarce

2. Wzrost liczby podmiotów powoduje wzrost roli państwa w gospodarce

Jeśli polityka gospodarczą zajmuje się równocześnie wiele podmiotów, to powstają sytuacje konfliktowe. Przyczyny konfliktu:

1. O charakterze obiektywnym ( występują zawsze, niezależnie od partii rządzącej. Podmioty polityki dążą do osiągnięcia celów, które przed nimi postawiono, ale z przyczyn obiektywnych popadają w konflikt):

1. Konflikt o środki - które są zawsze ograniczone

2. Relacja konkurencji - za realizację 1 celu odpowiada 1 podmiot, a za realizację drugiego - 2 (np. Ministerstwo Finansów, RPP, Ministerstwo Gospodarki). Ze względu na stosowane środki między tymi celami zachodzi relacja konkurencji.

2. Subiektywne:

1. Wyznaczona doktryna ekonomiczna ( najczęściej gdy mamy do czynienia z rządem koalicyjnym)

2. Interesy reprezentowane przez określone podmioty polityki ( też rząd koalicyjny)

PRZESUNIĘCIA UPRAWNIEŃ DECYZYJNYCH

2 typy:

I Przesuniecie od władz ustawodawczych do wykonawczych

II Przesunięcia od władz publicznych (ustawodawcza + wykonawcza) do grup o charakterze technokratycznym (wysocy urzędnicy państwowi)

Ad I. Parlament ma wyłączne uprawnienia w zakresie stanowienia ustaw, tymczasem zdarza się, że rząd występuje do parlamentu z propozycją, by częściowo parlament przekazał im te uprawnienia legislacyjne.

Przyczyny:

1. czas

Gdy istnieje silna potrzeba znowelizowania ustaw lub ustanowienia nowych. Procedury legislacyjne są długotrwałe. W celu wprowadzenia nowego systemu parlament powinien pozwolić rządowi uchwalać pewne ustawy.

Parlamenty są mocno przeciążone pracami legislacyjnymi, bo istnieje tendencja by za pomocą norm prawnych regulować życie społeczne. Na ogół władza tych uprawnień nie przekazuje, więc następuje nieformalne przesunięcie uprawnień decyzyjnych, które polega na tym, że rząd przekazuje projekt ustawy i stwierdza, że musi być ona uchwalona jak najszybciej, czego wymaga interes państwa. Parlament pod presją rządu bez większych zmian uchwala rządowy projekt ustawy. Tak więc rola parlamentu zostaje ograniczona.

2. ograniczone kompetencje parlamentarzystów

Nikt nie jest równocześnie specjalistą z wszystkich dziedzin. Projekt ustawy uchwalają specjaliści. Na ile więc parlamentarzyści są w stanie zmienić projekty rządowe?

Ad II. Projekt ustawy uchwalany jest przez urzędników i prawników. Rząd może ustawę zmienić, co nie zmienia faktu, że o kształcie ustawy decydują fachowcy.

Jak zjawisko I i II należy ocenić? Nie da się tego jednoznacznie zrobić. To zależy od punktu widzenia:

1. Z punktu widzenia funkcjonowania systemu demokratycznego zjawisko to zasługuje na potępienie

2. Z punktu widzenia jakości aktów prawnych- jeśli mamy do czynienia z tym przesunięciem, to grozi to dużymi niebezpieczeństwami, że będą się one odnosić do pewnych grup interesu. Niektórym grupom będą wcześniej znane akty prawne i wcześniej podejmą działania, co wiąże się z korupcją.

Podsumowując: efekty negatywne przeważają.

DEFINICJA 4 POLITYKI GOSPODARCZEJ

Definicja ta jest wypadkową definicji, które można spotkać w literaturze niemieckojęzycznej.

Polityka gospodarcza - działalność państwa i instytucji spełniających funkcje powierzone przez państwo, która kształtuje system i porządek gospodarczy oraz procesy gospodarowania.

Wyjaśnienie definicji:

Instytucje spełniające funkcje powierzone prze państwo:

1. samorządy terytorialne

2. Bank Centralny

3. instytucje parafiskalne (mające podobny charakter do instytucji fiskalnych, ale nie są nimi w ścisłym tego słowa znaczeniu) - typową instytucją tego typu w Polsce i na całym świecie jest ZUS; płacenie składek jest obowiązkiem, ich egzekucja odbywa się wg ordynacji podatkowej.; także różnego rodzaju fundusze celowe - np. PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób niepełnosprawnych).

Ta definicja pozostaje w zgodzie z pozostałymi definicjami [np. państwo może przekazać funkcje samorządom]

Najistotniejszym elementem tej definicji jest jej podział na 2 pola oddziaływań polityki gospodarczej (kryterium przedmiotu oddziaływania)

1. system i porządek gospodarczy

2. procesy gospodarcze

Polityka - podział ze względu na przedmiot oddziaływania :

1. systemowa - kształtuje system i porządek gospodarczy

2. procesowa - kształtuje przebieg procesów gospodarczych

Przyczyny dokonania tego podziału:

1. Każda z tych polityk stawia sobie cele o innym charakterze

2. Każda z tych polityk stosuje inne środki

Zróżnicowanie poglądów na temat roli państwa w gospodarce - zróżnicowanie poglądów dotyczy przede wszystkim polityki procesowej.

WYKŁAD 16.04.2003-04-23

Środki polityki systemowej mają jednorodny charakter, są nimi powszechnie obowiązujące względnie trwałe normy prawne; dlatego względnie trwałe, gdyż za środki polityki systemowej uważane są normy prawne w randze ustaw, które powinny być stosunkowo rzadko zmieniane.

Wyróżniamy dwie grupy przyczyn przemawiające za tym, że normy prawne były relatywnie trwałe:

1. o charakterze pragmatycznym - zarówno ze względu na uciążliwość i długotrwałość procesów legislacyjnych jak również obciążenie parlamentu pracami legislacyjnymi→ dlatego należy dążyć do tego, aby ustawy cechowały się długą trwałością (znaczenie drugorzędne).

2. O charakterze merytorycznym - normy prawne z punktu widzenia podmiotu polityki są środkami, z punktu widzenia układów gospodarczych są warunkami działania.

Każdy układ jest zainteresowany, by warunki działania były jak najbardziej stabilne, lub zmiany działania były przewidywalne (ich kierunek, skala). Nie ulega wątpliwości, że im większa zmienność warunków działania, tym większa jest niepewność. Duża niepewność wpływa negatywnie na skłonność do podejmowania inwestycji (szczególnie tych, które charakteryzują się dużą kapitałochłonnością, długim okresem zwrotu kapitału - są to zazwyczaj inwestycje rozwojowe). Jeśli podmiot gospodarczy decyduje się w kraju, w którym zmienność warunków prawnych jest duża, to robi to tylko dlatego, że stwarza się mu sprzyjające warunki do podjęcia tych inwestycji. Duży stopień niepewności lub inne trudności wstrzymują rozwój gospodarki; zniechęca to także inwestorów zagranicznych→ dla nich ważna jest możliwość przewidywania, stałość warunków prawnych.

Zawsze inwestor będzie się starał przewidzieć warunki, jakie będą w przyszłości dotyczące:

• tempa przyrostu narodowego

• rozwoju gospodarczego

Dużo trudniej jest przewidzieć kierunki zmian, które zależą od Parlamentu.

Przykładowe wyliczenie norm prawnych w Polsce o charakterze systemowym:

• W każdym systemie ekonomicznym prowadzona jest działalność gospodarcza, wobec tego normami będą normy regulujące działalność gospodarczą. Od 1 I 2001 - nowa ustawa „Prawo o działalności gospodarczej”

• w każdym systemie ekonomicznym układy gospodarcze muszą ze sobą współdziałać, więc do norm systemowych należy zaliczyć normy regulujące współdziałanie układów gospodarczych, a przede wszystkim kodeks cywilny, kodeks spółek handlowych, kodeks pracy.

• Ustawa o spółdzielczości

• Istnieje państwo - trzeba płacić podatki - całe ustawodawstwo podatkowe (głównie ordynacja podatkowa - ustawa regulująca powstawanie i wygasanie zobowiązań podatkowych)

• Ustawodawstwo ubezpieczeniowe (ubezpieczenia społeczne i o charakterze komercyjnym)

• Prawo bankowe - reguluje funkcjonowanie Banku Centralnego i banków komercyjnych

• Prawo dewizowe

• Prawo celne

• Prawo regulujące obrót publicznymi papierami wartościowymi

• Ustawa o związkach zawodowych

• Ustawa o samorządzie pracowniczym

Są to typowe normy kształtujące porządek gospodarczy.

Z zasady normy te powinny być stabilne, ale wyróżniamy dwa powody dlaczego tak nie jest:

system prawny nie jest stabilny w okresie transformacji systemowej; nie można oczekiwać, że transformacja systemowa odbędzie się w krótkim czasie, gdyż stopień złożoności systemu prawnego jest bardzo duży a proces transformacji może odbywać się tylko małymi krokami (jest to proces rozłożony w czasie). Po drugie- dopasowanie systemu obowiązującego w Polsce do rozwiązań obowiązujących w UE - nie można z dnia na dzień zmieniać większości aktów prawnych ze względu na przyzwyczajenia ludzi, a także zważywszy na ich stopień wykształcenia. Władza publiczna nie ma pełnej swobody w kształtowaniu norm prawnych, musi on brać pod uwagę: istniejące uwarunkowania, rozwój techniki, uwarunkowane czasem prawne zmiany ekonomiczne, mentalność i poziom wykształcenia ludności.

ŚRODKI POLITYKI PROCESOWEJ

1. są bardzo zróżnicowane

2. cechują się relatywnie dużą zmiennością

Środkami polityki procesowej są:

→ normy prawne - cechujące się relatywnie dużą zmiennością (np. zarządzanie)

→ parametry ekonomiczne

→ nakazy, zakazy, limity

→ informacje rozpowszechniane po to, by wpłynąć na czyjeś zachowanie

→ niektóre przedsięwzięcia ( w szczególności natury inwestycyjnej)

→ niektóre umowy (te, które nie są zrównane pod względem charakteru z ustawami).

Podmiot polityki nie ma pełnej swobody, jeżeli chodzi o częstotliwość i skalę zmian, zbyt częste zmiany mogą wywołać chaos w gospodarce; a poza tym zmiany nie mogą być zbyt duże, ani zbyt małe, bo zostaną niezauważone.

Trzecią przyczyną podziału polityki na procesową i systemową:

• zróżnicowanie poglądów na temat roli w gospodarce - istnieje powszechna zgoda, że obowiązkiem państwa jest ustanowienie porządku prawnego, a porządek gospodarczy jest elementem porządku prawnego→ polityka systemowa; natomiast nie ma takiej zgody czy państwo powinno prowadzić politykę procesową (a jeśli tak to w jakim zakresie)

• W jakim zakresie państwo powinno prowadzić politykę procesową?

1. stanowisko skrajnie liberalne - najlepszą polityką gospodarczą jest brak polityki gospodarczej→ państwo nie oddziałuje w sposób celowy, świadomy na gospodarkę; polityka gospodarcza = polityka systemowa.

Wyklucza się konkurencję, działa pod wpływem wyłącznie mechanizmu rynkowego.

2. państwo powinno przejąć pełną kontrolę nad przebiegiem procesów gospodarczych. Pogląd ten reprezentowały państwa komunistyczne. Zostaje wykluczony mechanizm rynkowy.

POLITYKA SYSTEMOWA

PORZĄDEK GOSPODARCZY - zbiór norm prawnych, etycznych i zwyczajowych regulujących zachowanie układów gospodarczych i podmiotów polityki gospodarczej. (normy etyczne i zwyczajowe kształtują zachowania, ale nie znajdują się pod kontrolą władz publicznych).

Wyróżniamy:

• porządek gospodarczy w zakresie wąskim - składa się tylko z norm prawnych i jest w całości kontrolowany przez państwo

• porządek gospodarczy w zakresie szerokim - jest kontrolowany przez państwo tylko częściowo.

Porządek gospodarczy powinien tworzyć pewną logiczną całość.

Normy prawne nie mogą pozostawać w rażącej sprzeczności z normami etycznymi i zwyczajowymi, dlatego państwo kształtując porządek gospodarczy musi brać pod uwagę normy etyczne i zwyczajowe. Przebieg procesów gospodarczych zależy również od postawy całego społeczeństwa (skłonność do zmiany postaw, zachowań, zwyczajów) a nie tylko polityków.

System prawny na całym obszarze jest taki sam, ale nie oznacza to, że porządek gospodarczy w znaczeniu szerokim jest taki sam.

SYSTEM GOSPODARCZY - sieć powiązań między układami gospodarczymi i podmiotami polityki gospodarczej.

Są to powiązania typu pionowego i poziomego między podmiotami polityki a układami gospodarczymi, ale również powiązania o charakterze hierarchicznym.

W ramach systemu gospodarczego wyróżniamy dwa podsystemy:

1. planowanie i koordynacja

2. motywacja i kontrola

PLANOWANIE - planuje się w każdym systemie gospodarczym. Jeśli ktoś postępuje w sposób racjonalny to na ogół planuje swe działania. Systemy planowania są różne, dlatego różnią się systemy gospodarcze.

PLANOWANIE W GOSPODARCE RYNKOWEJ - jego cechą jest zdecentralizowany charakter, tzn. każdy układ planuje dla siebie, stosownie dla swoich potrzeb. W tym systemie nie ma prawnego obowiązku sporządzania planów.

Plan to nie elaborat planistyczny. Dany układ nie zna planów w swoim otoczeniu. Władza publiczna, w tym centralna nie zna planów układów gospodarczych i odwrotnie.

PLANOWANIE W GOSPODARCE NAKAZOWO-ROZDZIELCZEJ - system planowania jest scentralizowany→ istnieje prawny obowiązek sporządzania planów przez jednostki gospodarki uspołecznionej (przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielcze), a w krajach uspołecznionych było ich prawie 100%→ w praktyce wszystkie układy gospodarcze miały obowiązek sporządzania planu.

W tym układzie plan centralny jest sumą arytmetycznych planów układów gospodarczych.

Przykład:

Styczeń 2003 - najwyższy układ gospodarczy w PL - KOMISJA PLANOWANIA PRZY RADZIE MINISTRÓW powinna była sporządzić wytyczne do planu centralnego na rok 2004

→ wytyczne powinny być podane ministerstwom

→ ministerstwa powinny sporządzić wytyczne dla każdego zjednoczenia

→ zjednoczenia powinny sporządzić wytyczne dla każdego przedsiębiorstwa

→ przedsiębiorstwa miały sporządzić wytyczne i przekazać samobilansującym zakładom





KPPRM

Ministerstwo1 M2 M3 M4






DEZORGANIZACJA PLANÓW




Zjednoczenie1 Z2 Z3






Koordynacja planów przedsiębiorstw

DEZORGANIZACJA

PLANÓW


Przedsiębiorstwo1 P2 P3






DEZORGANIZACJA

PLANÓW

Koordynacja planów zakładowych

Zakład1 Z2 Z3

Np. w maju 2003 roku otrzymywał wytyczne i powinien sporządzić projekt planu na rok 2004 i przekazać do przedsiębiorstwa→ następnie przedsiębiorstwo sporządzić miało projekt i przekazać do zjednoczenia→ te po sporządzeniu projektu przekazywały do ministerstwa→ a po sporządzeniu projektu ministerstwa przekazywały projekty do KPPRM→ KPPRM miała sporządzić plan wewnętrzny, gdzie popyt = podaż (plan, gdzie popyt i podaż jest zbilansowana) i przekazać plan ministerstwom→.......→.......Rzadko zakład otrzymywał plan na rok następny do 31 grudnia i działały zgodnie ze swoimi projektami.

KOORDYNOWANIE - w każdym systemie gospodarczym układy muszą ze sobą współdziałać, muszą koordynować swoje działania.

Stan pełnej koordynacji oznacza idealną równowagę zarówno na rynku produktów, jak i na rynku zasobów. Na rynku produktów oznaczałoby to, że wszystkie produkty znajdą nabywców, a popyt na dobra w pełni jest zaspokojony.

W GOSPODARCE RYNKOWEJ - zdecentralizowany układ planowania→ do koordynacji działań na rynku może dojść dopiero po podjęciu decyzji inwestycyjnych i produkcyjnych. Brak koordynacji jest szczególnie widoczny w czasie słabej koniunktury.

Powstanie systemu nakazowo-rozdzielczego było reakcją na niedoskonałość mechanizmu koordynacji gospodarki rynkowej.

Jeżeli nie daje efektu koordynacja podjęcia decyzji (ex post), to najpierw skoordynujemy swoje plany a później działania.

(Ex ante - najpierw koordynacja działań a później planów).

W GOSPODARCE NAKAZOWO-ROZDZIELCZEJ - nierównowaga pozostała, zmienił się jej znak (nadwyżka popytu nad podażą na rynku przedmiotów i zasobów). System nakazowo-rozdzielczy nie spełnił pokładanych w nim nadziei, nie udało się poprzez koordynację działań doprowadzić do równowagi. System ten obniżył efektywność gospodarowania. Wystąpiły dodatkowe efekty negatywne, a nie wystąpiły żadne efekty pozytywne.

WYKŁAD 23.04.03 r

Oprócz podstawowego motywu w gospodarce rynkowej w systemie motywacji i kontroli istnieją też inne:

1. Społeczne (wynikające z poczucia solidaryzmu społecznego np. w obliczu klęski żywiołowej)

2. Religijnym

3. Patriotycznym

Należy kontrolować:

I. W gospodarce rynkowej:

Podstawowym kryterium układu będzie zysk.

1. Czy układy dążące do osiągania zysku respektują powszechnie obowiązujące normy prawne?

Czy układy wywiązują się ze swoich zobowiązań publiczno-prawnych?

II. System nakazowo-rozdzielczy:

Podstawowym kryterium układu jest stopień przyczynienia się układu do osiągnięcia wspólnego dobra.

1. Kontroluje się czy układ przestrzega normy prawne

2. Czy wywiązuje się z zobowiązań publiczno-prawnych

3. Czy wykonuje narzucony plan

System kontroli musi więc być bardziej rozbudowany.

2 typy instytucji kontrolnych:

1. Instytucje, których funkcją podstawową, a czasem jedyną jest funkcja kontrolna. Instytucje te już w nazwie często mają słowo „kontrola”, np. NIK, Urząd Kontroli Skarbowej, Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Handlowa

2. Instytucje, których funkcja podstawową jest funkcja inna, ale jej prawidłowe spełnienie wymaga spełnienia przez te instytucje również funkcji kontrolnej, np. Urząd Skarbowy, ZUS.

Określony system motywowania układów przesądza o systemie kontroli.

CECHY CHARAKTERYZUJACE SYSTEM GOSPODARCZY

3 cechy:

I . Liczba szczebli kierowniczych w danym systemie

2 rozwiązania skrajne:

Jeden szczebel kierowniczy. Niezbędny jest tam, gdzie odbywają się procesy realne -produkcyjne, czyli podstawowe. Proces podstawowy (wg Sulmickiego)- szczebel kierowniczy, na którym podejmuje się wszystkie decyzje z pełną szczegółowością. Na szczeblach wyższym od podstawowego nie odbywa się już produkcja. Mają one sens istnienia tylko wtedy, gdy podnoszą efektywność gospodarowania szczebla podstawowego. Szczeble wyższe pełnią funkcję usługową wobec szczebla podstawowego.

Układ 2-szczeblowy. W systemie nakazowo- rozdzielczym istnieje władza centralna i szczebel elementarny.

Współcześnie mamy do czynienia z wieloszczeblową hierarchią gospodarczą. Do czasu rewolucji przemysłowej (XVIII w.) dominowały układy elementarne, np. zakład rzemieślniczy tworzyli: mistrz, uczniowie, czeladnicy.

Brak wieloszczeblowej hierarchii gospodarczej był spowodowany:

1. Stosowana techniką wytwarzania. Trudno było uzyskać znaczne korzyści skali. Nawet, jeśli skala rosła to koszt jednostkowy się nie obniżał. Sytuacja się zmieniła po rewolucji przemysłowej, gdy zmieniono techniki wytwarzania - produkcja na dużą skalę.

2. Poziom rozwoju infrastruktury, w szczególności transportu. Im większa skala działania tym większy musi być obszar zbytu produktów i tym większe koszty zbytu - transport. Do połowy XIX w transport był słabo rozwinięty. Kolejnym bodźcem do rozwoju hierarchii gospodarczej był rozwój systemu łączności.

II Liczba niezależnych kierownictw na danych szczeblu.

Ta cecha przynajmniej pośrednio świadczy o stopniu monopolizacji gospodarki.

Im większe rozproszenie potencjału gospodarczego, tym mniejsza monopolizacja w gospodarce i lepszy system konkurencji. Władza państwowa w zależności od tego, z jakim systemem gospodarczym mamy do czynienia wykazuje inny stosunek do małych i dużych przedsiębiorstw.

1. Gospodarka rynkowa: Władza państwowa zawsze stwierdza, że popiera rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.

2 przyczyny o charakterze systemowym, że władza preferuje przedsiębiorstwa małe i średnie:

1. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej jest istnienie konkurencji. Im jest ona doskonalsza tym lepiej powinna funkcjonować gospodarka rynkowa. Obowiązkiem władzy publicznej w gospodarce rynkowej jest ochrona konkurencji.

2. Stosowane w gospodarce rynkowej instrumenty polityki procesowej:

• Parametry ekonomiczne

• Informacje

Tego rodzaju instrumenty są znacznie bardziej skuteczne w odniesieniu do przedsiębiorstw małych i średnich niż wielkich. Łatwiej jest osiągać cel polityki gospodarczej, jeśli znaczący udział posiadają w niej małe i średnie przedsiębiorstwa.

Jeśli małe przedsiębiorstwo nie płaci podatków, to zamyka się je, jeśli to samo robi wielkie przedsiębiorstwo, to staje się to problemem władzy o charakterze politycznym.

2. System nakazowo-rozdzielczy

1. Nie funkcjonuje mechanizm konkurencji

2. Gospodarką kieruje się za pomocą instrumentów o charakterze nakazowym, kierowanych do konkretnych układów: nakaz, zakaz, limit.

Tendencja do gigantomanii - budowania ogromnych przedsiębiorstw socjalistycznych - była postępowaniem logicznym z punktu widzenia uwarunkowań systemowych. W wielkością przedsiębiorstw były ogromne problemy w okresie transformacji systemowej w latach 40 i 90.

III Rozkład uprawnień decyzyjnych między szczeblami.

Zasadnicze znaczenie dla charakterystyki systemu gospodarczego ma zakres uprawnień decyzyjnych szczebla centralnego. Istotne jest, czy szczebel centralny ma prawo podejmować decyzje na temat:

Alokacji zasobów

Eksploatacji zasobów

Ad 1. Decyzje na ten temat to decyzje inwestycyjne o tworzeniu nowych zasobów. Podejmując te decyzje odpowiada się na jedno pytanie: gdzie inwestować? w 2 wymiarach:

Wymiar sektorowy - w jakiej branży inwestować?

Wymiar przestrzeni geograficznej - w jakim kraju, województwie, gminie, działce inwestować?

Ad 2. Są to decyzje na temat wykorzystania zasobów istniejących. Podejmując je odpowiada się na 3 pytania:

1. 
   Co wytwarzać (program produkcji) pytanie o strukturę rodzajową produkcji

2. Ile wytwarzać

3. Jak wytwarzać ( przy pomocy jakiej techniki)

Jeżeli decyzje na temat alokacji oraz eksploatacji zasobów podejmowane są przez centralną władzę państwową to mamy to czynienia z systemem nakazowo-rozdzielczym.

Jeżeli są podejmowane przez przedsiębiorstwa to oznacza, że nie ma planu o charakterze nakazowym. Przedsiębiorstwo samo podejmuje decyzje na podstawie informacji płynącej z rynku, po to by maksymalizować swój zysk, co jest cechą gospodarki rynkowej. Rynek decyduje o alokacji i eksploatacji zasobów.

W praktyce nie mamy do czynienia z rozwiązaniami czystymi np. w gospodarce rynkowej istnieje sektor publiczny, a systemie nakazowo-rozdzielczym istniał sektor prywatny.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NAWYBÓR, KSZTAŁT SYTEMU GOSPODARCZEGO

Teza: Wybór systemu gospodarczego odbywa się na 2 płaszczyznach:

1. Należy odpowiedzieć na pytanie: kto ma podejmować decyzje inwestycyjne i eksploatacyjne.

1. Władza państwowa - gospodarka nakazowo - rozdzielcza

2. Przedsiębiorstwa - gospodarka rynkowa

2. Jaki model gospodarki rynkowej wybieramy, względnie jaki model gospodarki nakazowo - rozdzielczej:

1. Liberalizm

2. Interwencjonizm

3. Model pośredni

Obowiązujący model ekonomiczny był determinowany przez rządy obowiązujące w państwach.

Zmiany systemu na 2 płaszczyźnie zachodzą ciągle (ciągle wprowadza się nowe normy prawne, okresowo odbywają się wybory parlamentarne).

Zmiany na 1 płaszczyźnie są czymś wyjątkowym. Istnieją liczne państwa, które nie miały okazji zetknąć się ze zmianami systemowymi (transformacja systemową) na 1. płaszczyźnie.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WYBÓR SYSTEMU GOSPODARCZEGO:

I. Własność środków produkcji

(Pytanie egzaminacyjne: jaka jest zależność między charakterem środków produkcji a systemem gospodarczym?)

Założenie 1: Jeśli w gospodarce dominuje prywatna własność środków produkcji to nie ma wyboru systemu gospodarczego. Jeśli dominuje własność prywatna to może to być tylko gospodarka rynkowa. Przesądza o tym prawo własności. Tylko właściciel środków produkcji może decydować, co i w jaki sposób będzie wytwarzał, a tylko właściciel kapitału może decydować o jego alokacji. Państwo nie może podejmować tych 2 rodzajów decyzji. Nie może, więc to być system nakazowo - rozdzielczy.

Założenie 2: Jeśli w gospodarce dominuje państwowa własność środków produkcji to państwo jako właściciel może podejmować decyzje na temat alokacji i eksploatacji zasobów. Jeśli to robi to mamy do czynienia z systemem nakazowo rozdzielczym

Państwo ma prawo, ale nie obowiązek tak postępować. Można sobie wyobrazić system gospodarczy, w którym państwo jest właścicielem środków produkcji, ale uprawnienia decyzyjne na temat eksploatacji i alokacji zasobów przekazuje przedsiębiorstwo. Brak planu centralnego. Jest to gospodarka rynkowa przy dominacji państwowych środków produkcji.

Państwo ma prawo do podjęcia decyzji na temat wyboru systemu gospodarczego na I płaszczyźnie. Czy ten wybór jest czysto teoretyczny, czy też w praktyce spotykamy się z sytuacją, że państwo jest właścicielem środków produkcji a była to gospodarka rynkowa?

Spotkaliśmy się z taką sytuacją od 1.1990r do połowy lat 90. Nie było już wtedy planu centralnego, a państwo dominowało jako właściciel środków produkcji, stopniowo przekazywało te uprawnienia przedsiębiorstwom. Na podstawie tych obserwacji z przeszłości można stwierdzić, że system ekonomiczny, w którym dominuje państwo, a jest to gospodarka rynkowa, jest charakterystyczny dla wczesnej transformacji systemowej.

Innym przykładem jest Jugosławia w latach 50-90. Nie było w tym kraju nigdy planu nakazowo-rozdzielczego. Państwo było właścicielem środków produkcji, ale prawo do alokacji i eksploatacji zasobów przekazywało przedsiębiorstwom. Była to gospodarka rynkowa przy dominacji władzy państwowej. Uprawnienia decyzyjne w zakresie kierowania przedsiębiorstwem przekazane było samorządom pracowniczym. Dyrekcje przedsiębiorstw były wykonawcami poleceń samorządów. Niektóre decyzje były podejmowane w tajemnicy przed załogą.

W Polsce po roku 56 próbowano ten system adaptować. W przedsiębiorstwach państwowych powstały rady robotnicze. Drugi raz system ten był lansowany w latach 1980-81 przez „Solidarność”.

Oceniając ten system można stwierdzić, że był on bardziej efektywny niż w pozostałych państwach socjalistycznych, ale mniej efektywny niż w gospodarce rynkowej. Słabość tkwiła w tym, że nie istniała równowaga interesów w przedsiębiorstwach. Pracownicy zarządzający przedsiębiorstwem byli zainteresowani podwyżką płac, co skutkowało wysoką inflacją. Co miesiąc samorządy pracownicze podejmowały decyzje, jaką część przychodów przeznaczona jest na wynagrodzenia, a jaką na zysk.

II. Poziom rozwoju gospodarczego.

Różne cechy gospodarki mierzymy:

1. poziomem techniki wytwarzania

2. doświadczenie i wykształcenie pracowników

3. poziomem rozwoju infrastruktury

4. stopniem podziału pracy

Ad d) Stopień podziału pracy:

PRODUKTY: Stopień podziału pracy znajduje wyraz w liczbie faz przetwórczych, które przechodzi surowiec od momentu pozyskania go w przyrodzie do momentu dostarczenia go w postaci gotowego wyrobu końcowemu odbiorcy. Im bardziej rozwinięta gospodarka tym większa jest liczba faz przetwórczych.

USŁUGI: Stopień podziału pracy znajdzie wyraz w stopniu zróżnicowania oferty usługowej dostępnej na rynku. Im bardziej rozwinięta gospodarka, tym bardziej zróżnicowana jest oferta usługowa. Konsekwencją tego jest to, że w gospodarce najwyżej rozwiniętej w strukturze gospodarczej dominują usługi.

O szybkim rozwoju usług decydują 2 przyczyny:

1. postęp techniczny, które generuje powstawanie nowych rodzajów usług

2. Wypychanie niektórych czynności z układów gospodarczych, gospodarstw domowych. Tradycyjnie pewne czynności były wykonywane np. w gospodarstwach domowych, a wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym układ przestaje je wykonywać i powierza je do wykonania innym układom.

ad b) Poziom wykształcenia

Bunty robotnicze w Polsce wybuchały w tych przedsiębiorstwach, w których skupiona była najlepiej wykształcona część kadry robotniczej.

III. UWARUNKOWANIA O CHARAKTERZE KULTUROWYM

1. dominujące w danym państwie religie

2. pewien specyficzny dla państwa zbiór cech i postaw, które często określa się mianem charakteru narodowego.

IV. WYZNAWANA DOKTRYNA EKONOMICZNA

5. MODEL PAŃSTWA

1. Liberalne państwo prawne

Najważniejsze wartości to wolność obywateli i przestrzeganie prawa.

1. w sferze pozaekonomicznej cechą państwa jest, że państwo będzie dawać obywatelom maksimum swobody, zgodnie z zasadą, że wszystko, co nie jest zabronione jest dozwolone. Równocześnie oczekuje maksimum odpowiedzialności za siebie.

2. Za misję państwo to uważa tworzenie warunków dla rozwoju gospodarczego, działalność gospodarcza prowadzona jest przez obywateli. Państwo to stoi na stanowisku, że ma obowiązek prowadzenia polityki systemowej, ale minimalizuje zakres polityki procesowej. Dążenie do minimalizacji skali sektora państwowego. Państwo nie chce występować ani w roli pracodawcy, ani rozjemcy między związkami zawodowymi a związkami pracodawców. Istnieje naturalny konflikt między pracodawcą i pracobiorcą, jeśli pracodawcą będzie państwo to konflikt nabierze charakteru politycznego, czyli konfliktu z państwem. Każdy strajk traktowany był jako zamach na ustrój. Dlatego więc państwo nie chce występować jako pracodawca.

2 przyczyny, które przemawiają za prywatyzacją:

• tak długo, jak w gospodarce istnieje własność państwowa, to istnieje możliwość transformacji systemu z systemu nakazowo-rozdzielczego na gospodarkę rynkową i z gospodarki rynkowej na system nakazowo-rozdzielczy.

• Jeśli istnieje własność prywatna, w przypadku transformacji państwo musi odebrać komuś własność - nacjonalizacja, która jest operacja trudniejszą do przeprowadzenia

3. W tym systemie wychodzi się z założenia, że o strukturze gospodarczej powinien decydować mechanizm rynkowy. Ponieważ jest to państwo liberalne, będzie skłonne do otwarcia rynku na konkurencje międzynarodową.

4. Sposób zwalczania inflacji - metoda szokowa walki z inflacją. (Polska- początek lat 90) Państwo zamraża płace i uwalnia ceny. Oczekuje, że jeśli uda się przeżyć pierwszy okres, to ceny napotkają na barierę popytu.

Zaleta metody szokowej: inflacja spada relatywnie szybko.

Wada: Bolesne dla społeczeństwa - uświadamiają sobie ile zarabiają.

5. Państwo ogranicza do minimum swoją ingerencję w podziale dochodów. Państwo liberalne dopuszcza do relatywnie dużego zróżnicowania dochodów.

2. Socjalne państwo prawne

1. Gwarantuje sprawiedliwe w sensie społecznym minimum egzystencji, minimalizuje różnic dochodów, respektuje prawo

2. Uważa, że należy się wycofać z państwowej działalności gospodarczej, ale nacisk na procesy prywatyzacyjne są znacznie mniejsze.

3. Państwo takie na ogół także prowadzi intensywnie politykę systemową, ale i procesową. Kształtuje strukturę gospodarczą. Wspiera rozwój gospodarczy, regionów, słabo rozwiniętych branż. Skłonne jest podtrzymywać egzystencję branż, które tracą swoje prawo bytu. Toleruje niepłacenie przez te branże niepłacenia podatków na cele społeczne, względnie restrukturyzuje zadłużenie.

4. Państwo w sposób ewolucyjny zwalcza inflację. Ustala się pewien wzrost płac w stosunku do stopy inflacji (np. stopa wzrostu płac nie może przekroczyć 60% stopy inflacji). Po pewnym czasie inflacja powinna sama wygasnąć.

Zaleta metody ewolucyjnej: metoda mniej bolesna dla społeczeństwa

Wada: Proces wygasania inflacji trwa znacznie dłużej niż w metodzie szokowej.

5. Państwo to przywiązuje dużą wagę do zwalczania bezrobocia. Pomaga obywatelom w zdobyciu wykształcenia umożliwiającego zdobycie pracy.

6. Państwo to widzi oparcie w średniej klasie - drobni przedsiębiorcy, wolne zawody. Podejmuje działania zmierzające do jej rozwoju.

7. Państwo prowadzi aktywną działalność w podziale dochodów - gwarantuje minimum egzystencji. Można liczyć na pomoc państwa.

3. Paternalistyczne państwo dobrobytu

1. Jest to państwo rządzone przez elity polityczne, nie demokratyczne.

2. Władza wychodzi z założenia, że ona wie, co jest dobre dla obywateli, za to oczekuje posłuszeństwa i wdzięczności. Nie oczekuje natomiast, by obywatele wtrącali się w sprawowanie władzy. Charakterystyczne dla państw totalitarnych - państwa komunistyczne, III Rzesza.

3. Państwo to silnie ingeruje w gospodarkę. Silnie działa w podziale dochodów, dążąc do zagwarantowania minimum egzystencji.

4. Prowadzi politykę protekcyjna - ograniczanie dostępu zagranicznej gospodarki.

5. Silnie ingeruje w życie obywateli w sferę pozaekonomiczną.

4. Religijne państwo narodowe

1. Wartości podstawowe to religia i naród

2. W sferze pozaekonomicznej ingeruje w życie obywateli stosownie do norm religijnych

3. W sferze ekonomicznej wykazuje ograniczoną aktywność.

Jego rola w sferze gospodarki jest niewielka z 2 wyjątkami:

• Państwo jest aktywne w sferze podziału dochodu - minimum egzystencji

• Ze względu na wartości narodowe skłonne do polityki protekcyjnej

5. Państwo innowacyjne

1. Gwarantuje konkurencyjną, cywilizacyjna witalność, zdolność konkurencji w otoczeniu, wspieranie procesów innowacyjnych.

2. Rynkowi pozostawia sfery:

• kształtowanie struktury gospodarczej

• podział dochodów

3. Koncentruje się na tworzeniu warunków dla długofalowego rozwoju (popieranie rozwoju nauki, techniki). Państwo jest skłonne rozwijać procesy integracyjne.

4. Elity polityczne widzą swoją rolę w tym, by być nowoczesną, sprawną służbą polityczną.

5. Państwo nie podejmuje działań do podtrzymania sektorów, regionów zagrożonych.

6. Jeśli występuje w tych państwach zjawisko inflacyjne - stosuje się metodę szokową.

POLITYKA PROCESOWA

POLITYKA PROCESOWA znajduje wyraz w planach gospodarczych i w działalności interwencyjnej, w polityce tej wyróżnić można pewne fazy:

1. Faza formułowania alternatyw (faza planistyczna). Efektem końcowym tej fazy są alternatywne plany

2. Faza decyzyjna - wybiera się program (plan), który ma być realizowany spośród tych alternatywnych rozwiązań

3. Faza realizacyjna - następuje uruchomienie środków przewidzianych w programie

4. Faza oceny i kontroli - następuje porównanie stanów, które faktycznie zostały osiągnięte z tymi, które były przewidziane w planie (porównanie planu i realizacji). Jeżeli to porównanie ma być pożyteczne dla polityki, to tego rodzaju porównanie powinno być dokonywane na bieżąco w trakcie realizacji programu, a nie dopiero po jego zakończeniu. Wniosek: Jeśli chcemy tak porównywać (na bieżąco), to stopień realizacji celów powinien być wybrany dla wybranych momentów czasowych w trakcie realizacji programu.

5. Potrzeba prowadzenia działalności interwencyjnej powstaje wtedy, gdy występują znaczące różnice między planem a realizacją. Działalność interwencyjna powinna zmierzać do niwelacji tych różnic.

Pytanie egzaminacyjne: Na czym polega działanie interwencyjne?

Na zmianie stosowanych środków w trakcie realizacji programu (także uruchomienie nowego środka, zmiana wartości środka bądź zastąpienie go). Cele się nie zmieniają.

I temu służy kontrola. Ale to nie jest interwencjonizm państwa.

Czy konieczność podjęcia działań interwencyjnych zachodzi przy każdym odchyleniu (bo odchylenia pozytywne w jednym celu mogą powodować odchylenia negatywne w innym celu).

Faza 1

1.czynność: opracowanie diagnozy - polega na dostarczeniu możliwie pełnych informacji, a następnie ich opracowaniu, przy czym można wyróżnić dwa pola (przedmioty diagnozy) w polityce gospodarczej:

1. problemy, przed którymi stoi polityka gospodarcza - zadaniem diagnozy jest opis (przedstawienie) stanu początkowego tego odcinka rzeczywistości, który ma podlegać sterowaniu, a następnie porównaniu tego stanu ze stanem pożądanym. Otrzymujemy więc informacje o różnicy pomiędzy stanem istniejącym a tym, który by nas satysfakcjonował. Diagnoza nie powinna się ograniczać wyłącznie do elementów procesowych, powinna również wskazywać na przyczyny pewnych zjawisk, procesów oraz wskazywać ich tło, powiązania, powinna oprócz elementów opisowych zawierać elementy objaśniające.

2. środki, którymi dysponuje polityka gospodarcza w konkretnych uwarunkowaniach społecznych, politycznych i ekonomicznych. Stwierdzenie jakie są możliwości działania.

Założenie: podmiot polityki ma orientację, co do tego, jakimi środkami [potencjalnie] dysponuje. Ale nie wszystkie te środki mogą być użyte w konkurencyjnych warunkach społecznych, politycznych i ekonomicznych (czasem ich użycie może bowiem spowodować więcej szkód niż korzyści).

Trzeba dokonać zróżnicowania między środkami, które podmiot ma do dyspozycji [potencjalnie], a tymi, które mogą być użyte - tego ustaleniem zajmuje się diagnoza.

Jeżeli formułujemy diagnozę, patrzymy na stan pożądany i obecny. Zadaniem diagnozy jest wyłącznie opracowanie przesłanek do stworzenia programu; aby na podstawie danych (informacji) opracować program, należy zebrać informacje potrzebne do ustalenia celów i środków. Spośród środków, które mogą być użyte, podmiot polityki (rząd) wybierze te, które faktycznie będą zastosowane.



Środki potencjalne, do dyspozycji (środki, które zgodnie z prawem przedmiot

polityki może użyć)






Środki dysponowane (w konkretnej sytuacji)




Środki wybrane do realizacji konkretnej polityki

WYKŁAD POLITYKA GOSPODARCZA 7.05.2003

Drugim blokiem w pierwszej fazie jest sporządzenie 4 rodzajów prognoz; jest to konieczne, ponieważ plan polityki gospodarczej będzie realizowany w przyszłości. Diagnoza dotycząca teraźniejszości nie dostarcza wystarczających podstaw dla sporządzenia planu w przyszłości, gdyż w przyszłości będą się zmieniać problemy, środki. Musimy rozpoznać, co będzie się działo w przyszłości. Będą kształtować się te zmienne, które dla polityki gospodarczej są istotne, ale na które podmiot polityki nie ma wpływu.

Są to:

- Warunki działania, (w jakich warunkach polityka będzie prowadzona) np. liczba ludności i jej struktura w przekroju wieku, płci, miejsca zamieszkania, poziom wykształcenia- tzw. prognoza demograficzna i jej wariant migracyjny (między regionami, między miastem a wsią czy między krajami).

→ prognoza polityczna- prognoza kształtowania się sytuacji politycznej w kraju i zagranicą, przede wszystkim z tymi krajami, z którymi utrzymujemy kontakty handlowe, a w szczególności te kraje, z których importujemy surowce strategiczne.

→ prognoza kształtowania się koniunktury w kraju i zagranicą; a w szczególności te kraje, z którymi utrzymujemy intensywną politykę handlową.

→ prognozy kształtowania się cen na rynkach światowych na poszczególne surowce- zarówno importowane (np. ropa naftowa, gaz) jak i eksportowane (np. miedź).

→ prognoza kształtowania się kursów walutowych i chodzi tu nie tylko o kursy waluty krajowej, ale również walut obcych między sobą ($ i Euro).

→ prognoza postępu technicznego

Czym jest technika wytwarzania dla ekonomisty?

Technika wytwarzania z ekonomicznego punktu widzenia znajduje wyraz w tzw. TECHNICZNYCH WSPÓŁCZYNNIKACH PRODUKCJI, podstawowym jest

współczynnik materiałochłonności a_ij, gdzie:

i- produkt zużywany

j - produkt wytwarzany

a - jakaś liczba

Współczynnik ten mówi, ile trzeba zużyć produktu i na wytworzenie produktu rodzaju j.

Innym technicznym współczynnikiem jest współczynnik pracochłonności l_ij,

Współczynnik ten informuje nas ile trzeba zużyć pracy rodzaju i na wytworzenie jednostki produktu rodzaju j.

Kolejnym jest współczynnik importochłonności a_ij^r1 - ile trzeba zużyć produktu importowanego rodzaju i na wytworzenie jednostki PKB rodzaju j.

Każdą technikę wytwarzania można scharakteryzować za pomocą wyżej wymienionych parametrów.

Postęp technologiczny znajduje wyraz w 2 procesach:

• Wprowadza się na rynek coraz lepszej jakości produkty (np. TV czarno-biały a później kolorowy)

• Wartości technicznych współczynników produkcji ulegają obniżeniu (zmniejsza się ilość materiałów, pracy potrzebnej do wytworzenia produktu → zjawisko pozytywne, gdyż oznacza obniżenie kosztów wytwarzania, ale ma też pewne negatywne cechy)

→ prognozy warunków działania:

Na ich podstawie sporządza się tzw. prognozę położenia, sporządza się ją przy założeniach:

• Warunki działania ukształtują się tak, jak to przewidziane zostało w prognozie

• Kontynuowana będzie dotychczasowa polityka gospodarcza (stosowane będą te same środki działania).

Próbujemy odpowiedzieć na pytanie: Jakie będą konsekwencje (jakie pojawią się w gospodarce problemy?) jeśli porównamy cele, jakie zamierzaliśmy osiągnąć z celami, które osiągnęliśmy?

WNIOSEK: prognoza położenia nie musi się sprawdzić, spełnia funkcję prognozy ostrzegawczej. Ostrzega przed tym, co się może zdarzyć, jeśli nie zmienimy dotychczasowej polityki, a zmienią się warunki.

→ prognoza środków, którymi podmiot polityki będzie prawdopodobnie dysponował w przyszłości.

Diagnoza + 3 rodzaje prognoz stanowią przesłanki, by opracować alternatywne plany. W planach tych ustala się cele i środki ich realizacji. Gdy plany zostaną już sporządzone, należy sporządzić prognozy 4-go typu tzw. prognozy następstw (skutków) realizacji określonego programu. Powinno być ich tyle, ile zbudowaliśmy alternatywnych planów.

Prognoza następstw daje odpowiedź na pytanie:

Jaki osiągniemy stopień realizacji celów, gdy wdrożymy dany program?

Przy założeniu, że warunki działania będą takie, jakie przyjęliśmy w programach. Prognozy następstw są potrzebne do tego, by dokonać wyboru programu.

SYTUACJA I:

Z prognozy następstw wynika, że żaden spośród opracowanych programów nie pozwoli nam osiągnąć założonych celów.

Wtedy podmiot polityki:

1. Postawione cele są możliwe do osiągnięcia; trzeba szukać nowego zestawu środków, takiego który umożliwi osiągnięcie tych celi.

2. W istniejących warunkach nie da się istniejących celów osiągnąć; wówczas trzeba zmienić zarówno cele jak i środki.

SYTUACJA II:

Jest tylko 1 program, który spełnia nasze oczekiwania - podmiot polityki jest na taki program skazany, nie ma wyboru.

SYTUACJA III:

Są przynajmniej 2 programy (lub więcej), które pozwalają przypuszczać, że osiągniemy cele w zadawalający sposób (podmiot ma wybór).

Czym te programy mogą się różnić?

• Stopniem realizacji różnych celów


Np. Mamy 2 cele: I i II, których suma jest równa 10

→ (I) =6 (II)=4 łączny stopień jest taki sam, lecz poszczególna cele

→ (I)=4 (II)=6 realizowane są w różnym stopniu.

Odpowiedź na pytanie, który wariant wybrać? - będzie to zależało od partii rządzącej.

• Stosowanymi środkami (do każdego z programów I i II zastosowano inną wiązkę środków → inaczej rozłożą się w społeczeństwie i między regionami korzyści i koszty realizacji. Gdy są to warianty równorzędne, rozstrzygnięciem, który wariant wybrać zależeć będzie od władzy.

• Tempem dochodzenia do celu

Zakładamy, że wszystkie cele osiągane będą w tym samym stopniu- warianty równorzędne.









Oś stopnia

realizacji 1. 2.

celów

I II


czas

Jeżeli wszystkie grupy społeczne korzystają, to ważna jest data wyborów parlamentarnych:

I - 1.

II - 2. - na ogół

Co zdecyduje o wyborze wariantu? - termin wyborów parlamentarnych. Rozstrzygnięcie ma charakter polityczny.

REALIZACJA PROGRAMU czyli URUCHOMIENIE ŚRODKÓW przewidzianych w programie →jest to na ogół proces rozciągnięty w czasie, ponieważ:

• Nie ma na ogół potrzeby uruchomienia wszystkich środków jednocześnie,

• Nie ma na ogół możliwości uruchomienia wszystkich środków jednocześnie (z przyczyn obiektywnych)

Jedne mogą być uruchomione w szybkim czasie np. instrumenty monetarne (zmiana stopy procentowej), inne po spełnieniu pewnych warunków (ustawa, procedura legislacyjna - proces długotrwały).

FAZA OCENY I KONTROLI - tego rodzaju ocena i kontrola powinna być przeprowadzana na bieżąco w trakcie trwania programu, nie po zakończeniu programu. Jeśli tak chcemy postąpić, to stawia to przed nami pewne wymagania odnośnie ustalania celów:

• Cele nie mogą być ustalane wyłącznie na końcowy moment realizacji programu

• Cele muszą być ustalane dla wybranych momentów w trakcie realizacji.

Kontrola jest potrzebna po to, by w razie czego podjąć działania interwencyjne.

Jeśli nie ma istotnych różnic między planem a jego realizacją, to nie ma potrzeby podjęcia działań interwencyjnych; gdy jednak wystąpią, to trzeba podjąć działania interwencyjne, które polegają na zmianie stosowanych środków w trakcie realizacji planu, np.

Planowana inflacja = 1%

Rzeczywista inflacja = 3%

Należy podjąć działania interwencyjne (obniżyć inflację), gdy sytuacja jest odwrotna - działań interwencyjnych nie trzeba nie trzeba podejmować (chyba, że z innego powodu, a mianowicie: pozytywne odchylenie od planu w jednym miejscu może być przyczyną odchylenia negatywnego w innym miejscu; gdyż występuje współdziałanie, jest to system skoordynowany).

Skutkiem tego, że inflacja jest niższa od planowanej (np. wzrost stopy realnej z 1 do 7) jest wycofanie kapitału z działalności gospodarczej i lokowanie go w bankach. Można jednak skłonić inwestorów do lokowania kapitału w tym kraju; oznacza to wzrost popytu na walutę krajową→ wzrost kursu→ zmniejszenie się opłacalności eksportu→ rośnie opłacalność importu→ co wpływa negatywnie na saldo wymiany z zagranicą.

Jakie są główne przyczyny odchyleń między planem a realizacją?

1. przyszłość cechuje się niepewnością i nie potrafimy jej precyzyjnie przepowiedzieć.

Główne źródła niepewności:

• Natura- ma szczególne znaczenie dla sektora pierwszego, czyli zajmującego się eksploatacją zasobów naturalnych (leśnictwo, rybołówstwo, górnictwo). Im większe jego udział w PKB, tym większe znaczenie niepewności. To źródło niepewności ma szczególne znaczenie dla krajów słabo rozwiniętych. Znaczenie tego czynnika jest wprostproporcjonalne do udziału sektora I w strukturze gospodarczej - im większa część PKB wytworzona jest przez sektor I, tym większe jest źródło niepewności. Im niższy poziom rozwoju gospodarczego, tym większy udział sektora I.

• Zagranica (2 TEZY):

→ znaczenie tego źródła jest wprost proporcjonalne do stopnia otwarcia danej gospodarki (udział handlu gospodarczego w produkcie narodowym)

→ znaczenie tego źródła niepewności jest odwrotnie proporcjonalne do wielkości danego kraju (jego potencjał gospodarczy i wiążący się z tym na ogół potencjał polityczny i militarny). Kraje duże i bardzo duże są w stanie w istotny sposób wpływać na sytuację gospodarczą, polityczną również poza swoimi granicami. Tym samym zmniejsz się źródło niepewności, jakim jest zagranica dla tych państw.

• Gospodarstwa domowe- mają szeroko pojętą swobodę w podejmowaniu wielu decyzji, istotnych z punktu widzenia polityki gospodarczej, np. liczba posiadanego potomstwa, wybór kierunku i posiadanego wykształcenia, wybór miejsca zamieszkania, pracy, wybór konsumpcji, oszczędzania.

Systemy totalitarne wprowadzały na ogół ograniczenia tej swobody→ system kartkowy, zgoda na zameldowanie, ograniczona swoboda kształcenia (do 90' roku było tylko szkolnictwo państwowe i co roku ustalano limit przyjęć na określony kierunek studiów).

2. nie potrafimy precyzyjnie przewidzieć skutków zastosowanych przez politykę gospodarczą środków; na skutek tego następują odchylenia między planem a realizacją

Cele polityki procesowej:

1. PEŁNE ZATRUDNIENIE

Stan oznaczający osiągnięcie tego celu jest inaczej definiowany w gospodarce rynkowej i inaczej w systemie nakazowo rozdzielczym

Przyczyną tego jest to że w każdym z tych systemów sytuacje na rynku jest całkowicie odmienna

• W system nakazowo rozdzielczy występuje stale niedobór zasobów pracy. Popyt na nie jest większy podaż

• W gospodarce rynkowej podaż zasobów pracy > popytu na nie

• W systemie nakazowo rozdzielczym uważa się że cel pełnego zatrudnienia jest osiągnięty jeśli liczba wolnych miejsc pracy lub co najmniej jest jej równy

• W gospodarce rynkowej taki stan jest niemożliwy do osiągnięcia. Cel polityki zatrudnienia jest osiągnięty jeśli stopa bezrobocia nie przekracza poziomu 5-6%

Są pewne problemy z definiowaniem tego celu oraz stopniem osiągnięcia, oraz porównania ponieważ w różnych krajach obowiązują odmienne pojęcia bezrobotnego.

2. STABILIZACJA WARTOŚCI PIENIĄDZA

W ramach tego celu mieszczą się 2 cele

1. Płaszczyzna wewnętrzna (wewnątrz kraju)

2. Płaszczyzna zewnętrzna w relacji z otoczeniem

ad a.) Płaszczyzna wewnętrzna

Cel ten znajduje wyraz w stałym poziomie cen towarów i usług konsumpcyjnych mierzonym indeksem kosztów utrzymania

Nie oznacza to że ceny nie mogą się wahać. Mimo tych zmian , poziom cen może być stały jeśli wzrost cen jednych towarów i usług będzie kompensowany spadkiem cen innych towarów i usług.

W systemie nakazowo rozdzielczym i gospodarce rynkowej praktycznie pełna stabilizacja poziomu cen jest praktycznie niemożliwa do osiągnięcia z przyczyn obiektywnych:

• Wpływ wzrostu cen na rynkach światowych na rynki krajowe

• Tendencja do wzrostu cen w sektorze pierwszym. wzrost cen surowców, który jest spowodowany ograniczeniami zasobów naturalnych. Na skutek tego, że zasoby naturalne są ograniczone - najpierw następuje eksploatacja zasobów najbardziej wydajnych, dlatego odpowiednio rosną koszty produkcji, ale w drugim kierunku działa postęp techniczny. W długim horyzoncie czasowym daje się zaobserwować tendencję do wzrostu cen w sektorze I - więc wszystkie rosną

Cel stabilizacji pieniądza na płaszczyźnie jest osiągnięty jeśli stopa inflacji nie przekracza 1-2% w skali rocznej.

Ad b.) Płaszczyzna zewnętrzna

Osiągnięty wtedy jeśli stabilny jest kurs walutowy w praktyce ulega on ciągłym zmianom

Stabilizacja walutowa pieniądza na p. wewnętrzna nie musi iść w parze ze stabilizacja wewnętrznej pieniądza na płaszczyźnie zewnętrznej - kurs pieniądza bardzo stabilny, a na wewnętrznej - 500 % inflacji.

3. ZEWNĘTRZNA RÓWNOWAGA GOSPODARCZA

Ten cel dotyczy salda wymiany otoczeniem

Cel ten został najwcześniej spośród wszystkich celów polityki gospodarczej wyraźnie sformułowany prze teorię.

Merkantylizm : celem państwa jest gromadzenie złota później i walut wymiennych na złoto, które jest możliwe jeśli istnieje nadwyżka eksportu, czyli celem państwa powinno być saldo dodatnie (Ex > Im).

Dziś mówi się. że saldo wymiany z zagranicą powinno być zrównoważone: saldo zerowe import = eksport. Nastąpiła więc znaczna zmiana poglądów

Jakie niebezpieczeństwo mogą powstać wtedy gdy saldo wymiany z zagranicy jest dodatnie:

1. zagrożenia zewnętrzne - jeśli jedno państwo ma cały czas saldo dodatnie to inne musi mieć ujemne - wprowadzi ograniczenia importowe (limity, podatki, cła) tak samo postąpi więc i drugi partner wymiany Wymiana wtedy maleje i stratę poniosą obydwaj partnerzy. Tego rodzaju nierówności w wymianie międzynarodowej prowadzą do konfliktów politycznych, a nawet militarnych. Jeśli nie chcemy utracić korzyści płynących z wymiany z zagranicą, ani wchodzić w konflikty, powinniśmy utrzymać saldo zerowe.

2. Zagrożenia wewnętrzne:

Efektem procesu produkcyjnego jest:

- wartość wytworzonych produktów i usług (X)

- dochody kreowane w procesie wytwórczym (Y)

• Produkty i dochody powstałe w procesie produkcji (relacja w gospodarce zamkniętej)

Podaż Popyt

X = Y

Produkcja Dochody

• wartość produkcji - suma w procesie kreowanych dochodów




Zał. 1. X - E + I = Y X = Y - saldo zrównoważone

I = E

Zał. 2. X - E + I < Y E > I -grozi to wystąpieniem zjawisk inflacyjnych. Jeśli powstaje nadwyżka eksportu nad importem to stwarza to zagrożenie inflacją.

Pomimo dodatniego salda wymiany z zagranicą inflacja nie wystąpi kiedy:

• jeśli nadwyżka dochodów wynikająca z nadwyżki eksportu zostanie zaoszczędzona (nie przekształci się w efektywny popyt)

• jeśli nadwyżka dochodów wynikająca z nadwyżki eksportu zostanie również wyeksportowana w postaci inwestycji zagranicznych (eksport kapitału, też nie przekształci się w efektywny popyt krajowy)

Wyjątkowe sytuacje, w których uzasadnione jest saldo dodatnie:

1. Zachodzi potrzeba spłaty zadłużenia zagranicznego. Jeśli nie spłacamy długu poprzez sprzedaż majątku narodowego, trzeba więcej eksportować niż importować.

2. Państwo chce zgromadzić rezerwy walutowe.

Rezerwa - czasowo celowo, nie wykorzystany zasób przeznaczony do wykorzystania wtedy, kiedy wystąpią określone okoliczności.

Na ogół potrzeba posiadanie rezerw wiąże się z zagrożeniami, np. z klęską żywiołową, wojną. Ale posiadanie rezerw jest też warunkiem korzystanie z szans.

Jak duże powinny być rezerwy walutowe? Bezpieczny poziom rezerw walutowych to rezerwy równoważne wartości 6-miesięcznego importu kraju.

4. SPRAWIEDLIWY PODZIAŁ DOCHODÓW I MAJĄTKU

Jakiekolwiek zmiany w podziale powodują, że jedne grupy zyskują, a inne tracą, co jest przyczyną m.in. napięć politycznych.

Rozróżniamy:

1. Kryteria podziału

2. Proces podziału

Które kryteria są sprawiedliwe i na czym ma polegać sprawiedliwy proces podziału?

1. Kryteria podziału:

Mogą być bardzo rózne, np. kryterium płci, wieku, narodowościowe. Dziś 3 podstawowe to:
a) pracy

b) potrzeb

c) kapitału

Nie są to kryteria uniwersalne. Żadnego z nich nie można stosować do dowolnego podziału dochodów. Każde z kryteriów ma zastosowanie w odniesieniu do różnych dochodów:

ad a) Kryterium pracy: Dochód w postaci wynagrodzeń za pracę. Jest zróżnicowany ze względu na ilość, jakość pracy, wymagane kwalifikacje, doświadczenie zawodowe, dyspozycyjność, zagrożenie dla zdrowia i życia, odpowiedzialność.

ad b) Kryterium potrzeb: dzielone są takie dochody jak:

-renty

-zasiłki

-stypendia

-emerytury w części socjalnej

ad c) Kryterium kapitału. W spółce akcyjnej i z o.o. dochodem dzielonym jest zysk. Ilość zysku otrzymywanego przez udziałowców jest proporcjonalna to wniesionego kapitału.

Takie dochody to również:

-odsetki odsetki od udzielonych pożyczek, kredytów

-dochody z obligacji

Czy wszystkie spośród tych 3 kryteriów można uznać za sprawiedliwe?

• Gospodarka rynkowa akceptuje wszystkie sposórd tych 3 kryteriów

• Gospodarka socjalistyczna akceptowała tych 2 kryteria: pracy i potrzeb

Dlaczego gospodarka rynkowa akceptuje kryterium kapitałowe a socjalistyczna nie?

• Gospodarka rynkowa:

Podstawy stworzyła klasycznea ekonomia angielska. Jej podstawową tezą było, że kązdy zasób uczestniczący w procesie wytwórczym, tworzy nową wartość. W każdym procesie produkcji uczestniczą praca, ziemia i kapitał. Każdy zasób produkcji tworzy nową wartość, więc właściciel tego zasobu powinien otrzymać część wytworzonej wartości:

-właściciel pracy: wynagrodzenie

-właściciel ziemi: rentę gruntową

-właściciel kapitału: zysk

Problemem pozostają proporcje podziału.

• Dla gospodarki socjalistycznej teoretycznych podstaw dostarczył Karol Marks - jedynym źródłem nowej wartości jest praca (tylko praca tworzy nową wartość), czyli cały dochód powinien otrzymać pracownik, a nie właściciel ziemi ani kapitału.. „Jeśli mimo to właściciel kapitału i właściciel ziemi otrzymują i pobierają dochody, to jest to niesprawiedliwe wyzyskiwanie klasy robotniczej. Jeśli istnieje ustrój, który to akceptuje, to należy go obalić, należy wprowadzić ustrój sprawiedliwości społecznej - socjalizm.”

W związku z tym powstał paradoks: jeżeli jedynym źródłem nowej wartości jest praca, to jaką wartość mają zasoby naturalne?

Mają wartość zerową, bo nie zostały stworzone przez pracę.

2. Proces podziału dochodów

Dwie fazy:

I faza pierwotna - następuje podział dochodów między czynniki uczestniczące w procesie wytwórczym (podział między pracę, ziemię, kapitał).

Gospodarka rynkowa akceptuje wszystkie te dochody. Podstawowym problemem jest ustalenie proporcji podziału. Jest to problem sporny między związkami zawodowymi a związkami pracodawców.

II faza wtórna - do procesu podziału włącza się budżet i instytucje parafiskalne. Zapada decyzja, co do tego, jaką część dochodu, który otrzymały czynniki produkcji w fazie pierwotnej pozostawić właścicielowi czynników produkcji, a jaką część dochodu należy wprowadzić do budżetu dla innych instytucji parafiskalnych (np. składka na ubezpieczenia społeczne).

Na czym ma naprawdę polegać sprawiedliwy podział? (Cele sprawiedliwego podziału):

• Zagwarantowanie wszystkim członkom społeczeństwa minimum egzystencji (państwo ustala minimalną płacę, stypendium, emeryturę).

• Zmniejszenie zróżnicowania społecznego pod względem osiąganych dochodów i posiadanego majątku (osiąga się go głównie przy pomocy systemu podatkowego i ubezpieczeń społecznych).

1. Pod względem dochodowym:

Podatki powinno się pobierać tam, gdzie je można pobierać. Współcześnie tylko 1 podatek nie powoduje zróżnicowania pod względem dochodu- podatek „pogłówny” - płacony w tej samej kwocie przez każdego obywatela.

2. Pod względem majątkowym:

• od posiadanego majątku (podatek od nieruchomości)

• od nabywanego majątku (podatek od spadków i darowizn)

Wykład: METODY OSIĄGANIA WZROSTU GOSPODARCZEGO

Wzrost gospodarczy osiągany może być dwoma metodami: intensywną i ekstensywną.

1. metoda intensywna - wzrost gospodarczy osiągany jest dzięki rosnącej wydajności czynników produkcji. W takiej sytuacji tempo wzrostu gospodarczego jest większe od tempa wzrostu zasobów angażowanych w procesie wytwórczym.

X - tempo wzrostu gospodarczego

Z - tempo wzrostu zasobów angażowanych w procesie wytwórczym

X% Z%

• 6 2

Różnica 4% wynika ze wzrostu wydajności czynników produkcji

• 4 0

Różnica 4% (nie zwiększa się ilość miejsc pracy)

• 1 -3

Wniosek: po to, aby nie zmniejszyły się zasoby zaangażowane w procesie wytwórczym, tempo wzrostu gospodarczego musi być co najmniej równe tempu wzrostu wydajności czynników produkcji

2. metoda ekstensywna - gdy wydajność czynników produkcji jest stała lub malejąca. W tej sytuacji tempo wzrostu gospodarczego jest mniejsze od tempa wzrostu zasobów angażowanych w procesie wytwórczym lub co najwyżej jest mu równe. Oznacza to, że wzrost gospodarczy może być tą metodą osiągany tylko wtedy, gdy zwiększamy ilość zasobów angażowanych w procesie wytwórczym (bez ich wzrostu nie da się zwiększyć produkcji). Na dłuższą metę wzrost ekstensywny nie jest możliwy. Ekstensywny wzrost gospodarczy jest możliwy tak długo, jak mamy jeszcze rezerwy zasobów produkcyjnych. Ponieważ zasoby są ograniczone, dojdzie do ich wyczerpania.

X% Z%

• 5

malejąca wydajność czynników produkcji

• 2

stała wydajność

Pytanie: Dzięki jakim procesom możliwy jest wzrost intensywny?

1. Czynnikiem, który przyspiesza wzrost intensywny jest postęp techniczno-organizacyjny

2. Zmiany strukturalne w gospodarce (zmiany polegające na przesunięciu zasobów z tych sektorów, których wydajność czynników produkcji jest relatywnie niska do tych, których wydajność czynników produkcji jest relatywnie wysoka).

Dla 2 sektorów:

I II


Pracownik wytwarza w ciągu roku produkcję (w tys. zł) 50 55

wystarczy przesunąć, aby nastąpił wzrost gospodarczy. Zatrudnienie jest niezmienione, a wartość produkcji rośnie. W warunkach gospodarki rynkowej mamy cały czas do czynienia z przesuwaniem zasobów (np. na giełdzie).

Jakie warunki dla wzrostu intensywnego stwarzają:

1. Gospodarka rynkowa

2. System nakazowo-rozdzielczy

	Gospodarka rynkowa	System nakazowo-rozdzielczy
Postęp techniczny	I	II
Zmiany strukturalne	III	IV

W warunkach gospodarki rynkowej wzrost gospodarczy odbywa się na ogół metodą intensywną.

W systemie nakazowo-rozdzielczym chyba zawsze odbywało się to metodą ekstensywną.

I. Postęp techniczny w gospodarce rynkowej.

W gospodarce rynkowej układy gospodarcze są żywotnie zainteresowane wprowadzeniem postępu technicznego, bo są wtedy w stanie wygenerować większe zyski (niższe koszty lub nowe produkty za wyższą cenę). Tak naprawdę na wprowadzeniu postępu technicznego zyskują te układy, które wprowadzają ten postęp jako pierwsze. Stąd pęd do postępu technicznego. Jeżeli w warunkach gospodarki rynkowej jakiś układ przez dłuższy czas nie będzie wprowadzał nowych rozwiązań, to będzie produkował w sposób drogi i przestarzały. Wprowadzenie postępu technicznego w warunkach gospodarki rynkowej jest warunkiem przetrwania na rynku.

II. Postęp techniczny w warunkach systemu nakazowo-rozdzielczego.

W systemie nakazowo-rozdzielczym układ gospodarczy nie jest zainteresowany zyskiem (wręcz jest zainteresowany maksymalizacją kosztów), nie ma bodźców do wprowadzania postępu technicznego. Przedsiębiorstwu socjalistycznemu nigdy nie zagrażała eliminacja z rynku,. Natomiast tym postępem techniczno-organizacyjnym była zainteresowana władza centralna przynajmniej z 2 powodów:

1. zimna wojna- wyścig zbrojeń

2. rywalizacja pomiędzy ZSRR i USA miała dotyczyć również poziomy życia (wzrost gospodarczy + jakość produktów konsumpcyjnych

Postęp techniczno-organizacyjny był w systemie nakazowo-rozdzielczym przez władze centralne na siłę wtłaczany (pod przymusem) do układów gospodarczych - zjawisko ciśnienia.

W systemie rynkowym natomiast, układy gospodarcze „zasysają” postęp techniczny- zjawisko ssania.

Luka technologiczna między państwami, w których działał system nakazowo-rozdzielczy i gospodarka rynkowa ciągle się powiększała.

III. Zmiany strukturalne w gospodarce rynkowej.

Zmiany strukturalne zachodzą w wyniku procesów inwestycyjnych. Motywem inwestora jest zysk Inwestor chce tak alokować zasoby, aby z zainwestowanego kapitału osiągnąć jak największy zysk Przepływ zasobów z sektorów o niskiej efektywności do sektorów o wysokiej efektywności jest naturalny.

IV. Zmiany strukturalne w systemie nakazowo-rozdzielczym

O alokacji zasobów decydowała władza państwa (która nie kierował się kryteriom ekonomicznym, lecz głównie politycznym i społecznym, strategicznym. Nie działa mechanizm przepływu zasobów. W systemie nakazowo-rozdzielczym wszystkie sektory gospodarki powinny się rozwijać, co najwyżej tempo wzrostu różnych sektorów może być zróżnicowane.

Gospodarka rynkowa rozwija się w sposób intensywny, a system nakazowo-rozdzielczy - ekstensywny (dlatego nie można go kontynuować w nieskończoność).

Instrumenty polityki gospodarczej (definicja III i IV polityki gospodarczej)

Są bardzo zróżnicowane:

• normy prawne

• parametry ekonomiczne

• instrumenty o charakterze nakazowym

• informacje

Klasyfikacja instrumentów polityki gospodarczej

Instrumenty polityki gospodarczej





I. polityki systemowej I. polityki procesowej

(dzielimy ze względu na charakter) (kryterium czynnika umożliwiającego użycie i.nstr.)







powszechnie obowiązujące normy organizujące i. władcze i.informacyjne

normy prawne gospodarkę (kryterium intensywności (wyróżnia się 2typy





ich oddziaływania) polityki inf.ormac)

regulujące: organizujące: *i. oddziaływania - aktywną

-współdziałanie układów -sferę produkcji bezpośredniego - pasywną

-zasilanie układów -publiczną gospodarkę finansową (o charakterze

-korzystanie z zasobów -działalność emisyjno-kredytową nakazowym)

-dostęp do rynku -normy określające uprawnienia /kryterium sposobu

-konkurencja władz publicznych w zakresie adresowania:

kształtowania i kontroli cen -i. adresow.indyw.

-.i. adresow.grup./

*i. oddziaływania

pośredniego (parametry

ekonomiczne) /kryterium przedmiotowe

-monetarne

-fiskalne/

Instrumenty informacyjne - ich użycie jest możliwe dlatego, że podmiot polityki ma wiedzę (informacje), której inne podmioty nie posiadają. Są to informacje ważne z punktu widzenia innych podmiotów, które mogą być wykorzystane w charakterze instrumentów polityki. Użycie instrumentów informacyjnych zakłada, że władza państwowa ma w jakimś stopniu monopol informacyjny.

Instrumenty władcze - ich użycie jest możliwe dlatego, że podmiot polityki jest podmiotem władzy - jest uprawniony do posługiwania się odpowiednimi instrumentami.

Instrumenty oddziaływania bezpośredniego - na ich użycie podmiot (do którego są skierowane) musi zareagować pod groźbą przymusu państwa. Adresowane indywidualnie: do konkretnego podmiotu - mają charakter nakazowy, są typowe dla systemu nakazowo-rozdzielczego, nakaz, zakaz, limit; mają tak naprawdę charakter decyzji administracyjnych. adresowane grupowo: mogą być adresowane do wszystkich układów gospodarczych lub do wszystkich układów posiadających jakąś cechę lub cechy

• Adresowego zbiorowo - do wszystkich podmiotów lub do wszystkich podmiotów posiadających jakąś cechę. Nie wskazuje się konkretnego instrumentu np. zakaz wywozu zbrojenia do niektórych krajów.

• Adresowane indywidualnie - np. wg NIP-u, adresu, REGON-u - decyzje administracyjne. Są to najbardziej typowe instrumenty dla systemu nakazowo-rozdzielczego. Państwo kierowało gospodarką najczęściej przy pomocy tych instrumentów, za ich pomocą wpływało na wielkość i strukturę produkcji i zasobów produkcyjnych.

Instrumenty oddziaływania pośredniego - Na użycie parametrów ekonomicznych układ może zareagować, jeśli uzna, że leży to w jego interesie. Na użycie instrumentów o charakterze nakazowym układ musi zareagować pod groźbą. Wniosek: intensywność oddziaływania instrumentów bezpośrednich jest nieporównywalnie większa od intensywności oddziaływania instrumentów pośrednich.

• Monetarne:

-stopy procentowe Banku Centralnego

-kurs walutowy ustalany przez Bank Centralny

-poziom rezerw obowiązkowych ustalany przez Bank Centralny dla banków komercyjnych

-operacje otwartego rynku

• Fiskalne:

• publiczne wydatki

• publiczne dochody

Charakterystyka wybranych instrumentów

Instrumenty informacyjne

Założenie: Warunkiem podjęcia jakiejkolwiek racjonalnej decyzji jest posiadanie przesłanek do jej podjęcia czyli informacji.

Istnieje następująca możliwość: Jeśli władza państwowa będzie mieć wpływ na te informacje, to może za ich pomocą wpływać na decyzje tego układu.

Jakiego rodzaju informacje mogą być wykorzystane przez władze gospodarcze w charakterze instrumentu polityki?

Informacje dotyczące:

1. wnętrza układu - informacje o zasobach, którymi dysponuje dany układ (np. pracownicy, technologia)

2. otoczenia: bliższego (dostawcy, odbiorcy, banki, ZUS, władza lokalna) i dalszego (cała gospodarka narodowa, zagranica, rząd).

Które z tych 3 grup (zasoby, otoczenie bliższe i dalsze) może być wykorzystane przez władze państwowe do oddziaływania na dany układ?

W charakterze instrumentu polityki mogą być wykorzystane informacje dotyczące wyłącznie otoczenia dalszego.

Wchodzą w grę 3 obszary otoczenia dalszego:

• w diagnozie

• w prognozach wartości danych

• informacje na temat planów podmiotów polityki

Instrument polityki jest narzędziem, które podmiot polityki może kształtować (np. Sejm - ustawę). W charakterze instrumentu polityki chcemy wykorzystać informację. Albo informacje są prawdziwe, albo - manipulowane. W związku z tym wyróżnia się:

2 typy polityki informacyjnej: aktywna i pasywna:

• Pasywna polityka informacyjna - podstawowe założenie: w jej ramach informacje podawane są w dobrej wierze, podmiot polityki nie chce zniekształceń przekazu (treści ani sposobu odbioru informacji). Co więc chce osiągnąć? Poprawić i podnieść poziom wiedzy układów gospodarczych, ponieważ zakłada, że im lepsza jest ta wiedza, tym trafniejsze będą decyzje ekonomiczne układów gospodarczych (np. lepiej wybierze się program produkcji, lepszej dokona się alokacji zasobów). Jeśli te decyzje ekonomiczne będą trafniejsze, to zwiększy to efektywność wykorzystanych zasobów, a więc przekłada się to na wzrost gospodarczy, pełne zatrudnienie. Poprzez prowadzenie pasywnej polityki informacyjnej państwo osiąga więc cele polityki gospodarczej. W tym wypadku można traktować informacje jako instrument polityki gospodarczej.

• Aktywna polityka informacyjna polega na manipulowaniu informacją, co na ogół nie polega na podawaniu informacji nieprawdziwych. W sposób najprostszy można ją opisać jako:

• selekcję informacji (prawdziwe informacje, ale nie wszystkie i dają wypaczony obraz)

• celowe zniekształcenie wagi informacji (zwiększenie lub zmniejszenie wagi - wypaczony obraz rzeczywistości, by skłonić podmiot do określonych zachowań)

• różnicowanie tempa podawania informacji

Teoria polityki gospodarczej zaleca manipulowanie informacją (prowadzenie aktywnej polityki informacyjnej) tylko wtedy, gdy w gospodarce na masową skalę występują jakieś nieracjonalne zachowania (aby zapobiec nieracjonalności) - np. giełda-pęd do kupna bądź sprzedaży.

Instrumenty polityki systemowej- powszechnie obowiązujące normy prawne:

1. Normy regulujące konkurencję:

Obowiązkiem państwa w gospodarce rynkowej jest ochrona konkurencji.

Konkurencji zagrażają 2 procesy:

• eliminowanie konkurentów z rynku metodami nieuczciwymi

• porozumienia między konkurentami

Aby ten ochronić konkurencje, stosuje się 2 grupy norm prawnych:

1. normy zakazujące konkurencji nieuczciwej : zakazujące posługiwania się cudzymi znakami firmowymi, sprzedaży po cenie niższej od kosztu wytworzenia, przekupstwa pracowników firm konkurencyjnych, zniesławiania konkurencji

2. ustawodawstwo antymonopolowe - zakazujące zawierania między producentami umów dotyczących wielkości produkcji, podziału rynków zbytu, wysokości ceny, zakaz posiadania nadmiernego udziału w rynku; wprowadza obowiązek uzyskania zgody urzędu antymonopolowego na łączenie się dużych przedsiębiorstw

2. Instrumenty regulujące dostęp do rynku

Dostęp do rynku może być:

1. otwarty

2. ograniczony

3. zamknięty

Dostęp do rynku można odnosić do:

1. producenta

2. konsumenta

3. pracobiorcy

Ad a) Producent:

1. Gospodarka rynkowa: typowy jest otwarty dostęp do rynku dla producenta. Ma on miejsce wtedy, gdy każdy może podjąć działalność gospodarczą, ma tylko obowiązek ją zarejestrować

2. Ograniczenia o charakterze:

• przedmiotowym - aby podjąć działalność gospodarczą w jakiejś dziedzinie, należy oprócz rejestracji mieć również zezwolenie lub koncesję.

• podmiotowo-przedmiotowym - działalność gospodarczą może prowadzić legalnie taki podmiot, który spełnia pewne warunki. Najczęściej dotyczą one wykształcenia, doświadczenia zawodowego, egzaminu państwowego, bądź jest to warunek etyczny - zaświadczenie o niekaralności (np. doradztwo podatkowe, biegli rewidenci).

• przedmiotowo-kapitałowym - warunkiem podjęcia działalności gospodarczej w jakiejś dziedzinie jest zgromadzenie minimalnego kapitału (banki).

3. W gospodarce rynkowej mamy do czynienia z dostępem zamkniętym , gdy:

- prawo zakazuje wytworzenia pewnych produktów

- państwo ustanawia monopol w jakieś dziedzinie

Ad. b) Konsument

W systemie nakazowo-rozdzielczym z założenia dostęp jest ograniczony (kartki, talony, specjalne sklepy).

1. W gospodarce rynkowej dostęp jest z zasady otwarty. W ramach posiadanych pieniędzy konsument może dokonać zakupu. Wyjątki:

2. dostęp ograniczony

• ograniczenia przedmiotowe - aby dokonać zakupu, oprócz pieniędzy trzeba posiadać zezwolenie (np. broń, recepta lekarska)

• ograniczenia o charakterze przedmiotowo-podmiotowym - aby dokonać zakupu, podmiot musi spełnić pewne warunki (np. alkohol od 18 lat)

• dostęp zamknięty: zakaz konsumpcji pewnych produktów lub usług

Ad. c) Pracobiorca

W gospodarce rynkowej z założenia jest dostęp otwarty. Na całym świecie są jednak ograniczenia - cudzoziemiec musi mieć zezwolenie na pracę.

W systemie nakazowo-rozdzielczym istnieją ograniczenia - nakazy pracy.

- 38 -

0

-1

+1

+2

---