Gałęzie prawa:

-prawo publiczne

-prawo prywatne:

• Prawo cywilne

Prawo prywatne

• Normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi;

• Zadaniem norm prawa prywatnego jest przynoszenie korzyści poszczególnym jednostkom, co odróżnia je od prawa publicznego, które tworzone jest w interesie całego społeczeństwa lub państwa.

Gałęzi prawa prywatnego

• Prawo cywilne

• Prawo rodzinne

• Prawo pracy

• Prawo handlowe

Prawo prywatne a prawo publiczne

Prawo prywatne:

• - równorzędność stron

• - autonomia woli stron

• - normy względnie obowiązujące

Prawo publiczne:

• - imperium

• - normy bezwzględnie obwiązujące

• - podrzędność stron

Definicja prawa cywilnego-Prawo cywilne to zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi w oparciu o regułę autonomii i równorzędności podmiotów.

System prawny jest oparty na wspólnych ideach i regułach wynikających przede wszystkim z Konstytucji a także z ratyfikowanych i obowiązujących w Polsce umów międzynarodowych. Dlatego normy prawa międzynarodowego z jednej strony muszą uwzględniać te idee i regulacje ale z drugiej strony nie mogą pomijać rozwiązań zawartych w innych częściach tego systemu (prawie pracy, prawie handlowym, prawie spółdzielczym itd.).

Pojęcie prawa cywilnego

Na pojęcie prawa cywilnego składają się trzy elementy:

• - przedmiot

• - podmioty działające na podstawie jego przepisów

• - metoda regulacji

ad. 1) przedmiotem regulacji cywilnoprawnej są stosunki cywilne (definitio idem per idem ). Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne o charakterze majątkowym ( stosunki mające za przedmiot interes natury ekonomicznej, własnościowe.

Dotyczą one społecznego korzystania z dóbr i wymiany tych dóbr i usług ) i niemajątkowym ( są to dobra nie mające jako takiej bezpośredniej wartości ekonomicznej )

ad. 2 ) wynika to z art. 1 KC - podmiotami stosunków cywilnoprawnych które reguluje kodeks są osoby fizyczne ( ludzie ) i osoby prawne ( twory prawne wyposażone w zdolność prawną )

ad. 3 ) podstawowym kryterium wyróżniającym prawo cywilne od innych gałęzi prawa jest metoda regulacji. Dla stosunków cywilnoprawnych charakterystyczna jest zasada równorzędności stron - żadna ze stron nie jest podporządkowana drugiej.

Systematyka prawa cywilnego

1) część ogólna - uregulowana w księdze pierwszej k.c., obejmuje zasady ogólne, wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego, z uwzględnieniem działów uregulowanych poza k.c.,

2) prawo rzeczowe - zawarte w księdze drugiej k.c. (i przepisach odrębnych), obejmuje regulację prawa własności i innych praw rzeczowych (użytkowania wieczystego i ograniczonych praw rzeczowych), w szczegółach dotyczy treści, nabycia i utraty oraz ochrony praw rzeczowych (i posiadania),

3) prawo zobowiązań - zawarte w księdze trzeciej k.c. (i odrębnym ustawodawstwie). Obejmuje regulację wymiany dóbr i świadczeń usług. W części ogólnej prawa zobowiązań zawarto przepisy dotyczące wszelkich stosunków zobowiązaniowych w części szczegółowej znajdujemy regulacje poszczególnych, różnorodnych umów zobowiązujących do świadczenia,

4) prawo spadkowe - zawarte w księdze czwartej k.c., reguluje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, w szczególności tryb powołania do dziedziczenia i dalsze skutki,

5) prawo rodzinne - uregulowane w odrębnym kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, obejmuje materię małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli,

6) prawa na dobrach niematerialnych (prawa własności intelektualnej) - regulacja pozakodeksowa obejmuje problematykę prawa autorskiego, prawa wynalazczego, znaków

7) prawo handlowe - uregulowane w kodeksie handlowym, w którym zawarto obszerną regulację prawną spółek osobowych (sp. jawna i komandytowa) oraz spółek kapitałowych (sp. z o.o. i s.a.).

• Prawo rolne

• Prawo spółdzielcze

• Prawo pracy

Źródła prawa cywilnego

• Źródła prawa - są to fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze. Ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne, wskazujące należyty sposób postępowania;

Hierarchia źródeł prawa w art. 87 Konstytucji RP:

• - Konstytucja

• - ratyfikowane umowy międzynarodowe

• - ustawy

• - rozporządzenia

• - akty prawa miejscowego;

Konstytucja

• Art. 47.

• Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

• Art. 77.

• 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

• 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Ustawy

• Kodeks cywilny obowiązujący od I.1965 (z 23 IV 1964r),

• Kodeks spółek handlowych z 1 I 2000 r

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy 23.II. 1964r.

• Ustawa z 6.VII.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm).

• Ustawa z 29.IX. 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego, tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 161, poz. 1688.

Zwyczaje- powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i w danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania.

• Same przez się nie mają doniosłości normatywnej; nie są więc faktami prawotwórczymi w zakresie PC.

• Pośrednio uzyskują doniosłość prawną przez to, że w wielu przypadkach przepisy prawne odsyłają do nich. „Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów”.

• Przesłanką konieczną stosowania przez sąd zwyczajów nie jest ich znajomość przez osoby, których sprawę sąd rozstrzyga. Wystarczy, że osoby te należą do grupy społecznej (zawodowej, regionalnej), w której określony zwyczaj jest upowszechniony.

• Przyjmuje się założenie, że każdy uczestnik stosunku cywilnoprawnego zna zwyczaje społeczności, do której należy.”.

• Można powoływać się na zwyczaje: ustalone, zgodne z ocenami moralnymi (czyli nie łapówki!), normy bezwzględnie wiążące.Zwyczaj uznany przez organy stosujące prawo staje się prawem zwyczajowym.

• Musi być długotrwałe i powszechne przekonanie o obowiązywaniu zwyczaju. Prawo zwyczajowe może być stosowane bez przepisu - samodzielnie.

Prawo zwyczajowe- to norma prawne. Faktem prawotwórczym jest tu praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania. Zwyczaj uznany przez organy stosujące prawo staje się prawem zwyczajowym. Musi być długotrwałe i powszechne przekonanie o obowiązywaniu zwyczaju. Prawo zwyczajowe może być stosowane bez przepisu - samodzielnie.

• Normy prawa zwyczajowego odróżnić należy od zwyczajów prawnych, tzn. od pewnej praktyki dokonywania czynności prawnych. Żadne przepisy prawa stanowionego nie regulują kwestii dopuszczalności prawa zwyczajowego w polskim systemie prawnym

• Zasada współżycia społecznego- odwołuje się ona do powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, które są zarazem dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej.

• Zasady współżycia społecznego chronią przed negatywnymi skutkami.

• Art. 5 KC (koncepcja nadużycia prawa): „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.

• Czy można wynająć łono matki? Czy narusza to zasady współżycia społecznego? Jeśli ktoś zawiera taką umowę to narusza zasady współżycia społeczngo, więc umowa jest nieważna. Nie można naruszać tych zasad!

Zasady prawa cywilnego

• 1) Zasada jedności prawa cywilnego - ogół przepisów regulujących obrót profesjonalny (prawo handlowe) nie stanowi odrębnej gałęzi prawa ale jest tylko wyspecjalizowanym działem;

• 2)Zasada ochrony osoby ludzkiej - czyli przypisująca każdemu człowiekowi zdolność prawną oraz ochrona podmiotowości każdego człowieka;art.8
  3) Zasada ochrony dziecka poczętego - przyznająca mu zdolność prawną. Art. 8
  4) Zasada równości - przyznająca wszystkim obywatelom równość wobec prawa.
  5) Zasada praw podmiotowych - czyli zespół norm ochraniających prawa jednostki.

6) Zasada autonomii woli stron - czyli samodzielność w kształtowaniu stosunków prawnych osób fizycznych bądź prawnych.
7) Zasada ochrony dobrej wiary - chroniąca osobę której działanie obarczone jest błędem nie wynikającym z jej złej woli. Art. 7
7) Zasada łagodzenia - czyli dążność stron do jak najmniejszej destabilizacji porządku prawnego.
8) Zasada jednakowej ochrony każdej własności - czyli ochrona interesów bez względu na pochodzenie tytułu własności (prywatna, komunalna).
9) Zasada odpowiedzialności cywilnej - czyli odpowiedzialność za długi całym swym majątkiem.
10) Zasada odpowiedzialności za szkodę - czyli obowiązek naprawienia szkody przez osobę która ją wyrządziła.
11) Zasada dziedziczenia - czyli przejście majątku na spadkobiercę.

Stosowanie prawa

• 3 etapy stosowania prawa:

• - ustalenie stanu faktycznego

• - znalezienie właściwej normy prawnej

• - zastosowanie odpowiedniej normy prawnej;

Stosowanie prawa cywilnego

Normy prawa cywilnego:

-bezwzględnie obowiązujące- lus cogens - strony nie mogą własną wolą ich łączyć lub ograniczyć,

-jednostronnie względnie obowiązujące- semiimperatywne uregulowanie korzystniejsze dla jednej strony,

-względnie obowiązujące- lus dispositivum- stosowane gdy strony inaczej nie uregulowały stosunku prawnego,

PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE ius cogens (imperatywne) - to takie przepisy, których wolą stron nie można wyłączyć, ograniczyć ani zmienić. Przepisy te ich adresatom narzucają w sposób kategoryczny powinność określonego zachowania się, nie dając jednocześnie żadnej swobody

• PRZEPISY WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE ius dispositivum (dyspozytywne) - przepisy te z woli ustawodawcy znajdują zastosowanie dopiero wtedy, gdy strony stosunku cywilnoprawnego nie skorzystały z odmiennej przewidzianej w ustawie regulacji.

• Np. miejsce wykonania umowy;

• PRZEPISY SEMIIMPERATRYWNE - mają zastosowanie wówczas, gdy jedna ze stron wymaga szczególnej ochrony;

• wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony i dlatego zastosowanie takich norm może być uchylone lub ograniczone przez strony tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną. Charakter taki mają z reguły normy ustalające np. minimalny lub maksymalny zakres świadczeń jednej ze stron (czynsz, ceny) ;

• DOMNIEMANIE polega na wywnioskowaniu na podstawie faktu udowodnionego o fakcie nie udowodnionym, ale mającym istotne znaczenie dla sprawy. Dowód na podstawie domniemania jest dowodem pośrednim, tzn. przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio sporny fakt, lecz inny fakt, czyniący fakt sporny prawdopodobnym.

• Domniemania dzieli się na faktyczne i prawne.

• DOMNIEMANIE FAKTYCZNE polega na ustaleniu faktu na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów. Nie jest to wnioskowanie w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale jest ono oparte o logikę, doświadczenia życiowe czy osiągnięcia nauki,

• Przykład: sąd na podstawie domniemania faktycznego może uznać,
  że jeżeli list został wysłany jako polecony to adresat go otrzymał

• DOMNIEMANIE PRAWNE wyznaczone jest normą prawną, która każe w swoisty sposób wiązać ze sobą dwie klasy faktów: podstawę domniemania z wnioskiem domniemania. Jeżeli sąd ustali zgodnie z ogólnymi regułami fakt stanowiący podstawę domniemania, to obowiązany jest przyjąć bez dowodu istnienie faktu wskazanego we wniosku domniemania.

• Domniemania prawne dzielimy na usuwalne i nieusuwalne.

• DOMNIEMANIA USUWALNE to takie, które mogą być obalone tzw. dowodem przeciwnym. W niektórych przypadkach domniemanie może być obalone:

• tylko na żądanie określonej osoby (osób),

• w określonym trybie,

• przed upływem terminu zawitego,

• poprzez zastosowanie określonych reguł dowodowych.

• Przykład:

• Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

• DOMNIEMANIA NIEUSUWALNE to takie, których nie można obalić przy pomocy dowodu przeciwnego.

• Przykład - zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 ustawy o ks. wiecz. i hipotece)

• DOBRA WIARA rozumiana jest jako błędne (mylne), ale w danych okolicznościach usprawiedliwione przekonanie o istnieniu prawa lub stosunku prawnego. Dobra wiara w tym znaczeniu jest subiektywnym odczuciem danej osoby. To, że musi być ono w danych okolicznościach usprawiedliwione oznacza, że dana osoba pomimo zachowania należytej staranności nie mogła dowiedzieć się o rzeczywistym stanie.

• DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY (art. 7 KC)

• We wszystkich przypadkach, gdy ustawa uzależnia zaistnienie skutków prawnych od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

• Domniemanie dobrej wiary, jako domniemanie prawne, jest wiążące dla orzekającego sądu, aż do czasu gdy zostanie obalone dowodem złej wiary.

• W ZŁEJ WIERZE jest ten, kto zna rzeczywisty stan prawny, lub kto mógł się o nim, przy zachowaniu należytej staranności dowiedzieć.

Przykład: w jednym z orzeczeń SN stwierdził, że w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć

Zasady prawa międzyczasowego

• Normy prawne przestają obowiązywać wskutek:

• - uchylenia ich obowiązywania w akcie normatywnym (derogacja):

• A) bezpośrednia - wyraźne wskazanie w akcie normatywnym - najczęściej przepisy końcowe

• Art. II Przepisów wprowadzających KC - „Z dniem wejścia w życie Kodeksu cywilnego tracą moc wszystkie przepisy dotyczące przedmiotów w tym kodeksie unormowanych…”

• B) pośrednia - uchylenie następuje wskutek wejścia w życie aktu normatywnego regulującego ten sam stosunek prawny - lex posterior derogat legi anteriori;

• Ale nie uchyla regulacji specjalnych - Wejście w życie KC z 1964 r. nie uchyliło ustaw z 1934 r. prawo wekslowe i czekowe;

• Derogacja wskutek niezgodności normy prawnej z przepisami Konstytucji -

• Kompetencja TK (art. 188 ust. 1 Konstytucji )

• Orzeczenia TK moc powszechnie obowiązującą i ostateczne (art. 190 ust. 1 Konstytucji)

• Wskutek upływu czasu - akty normatywne czasem wydawane na określony czas, po upływie którego tracą moc prawną normy w nim zawarte;

• rzadkość

• Czas obowiązywania normy prawnej - nie pokrywa się z czasem jej stosowania;

• Norma prawna nawet już uchylona może znaleźć zastosowanie do oceny treści stosunków prawnych i skutków zdarzeń prawnych zaistniałych w czasie jej obowiązywania;

• Prawo międzyczasowe (intertemporalne) - oznaczenie czasowe zasięgu stosowania przepisów prawa cywilnego;

• Wskazanie, jakie przypadki (zdarzenia cywilnoprawne, stosunki cywilnoprawne) mają być po wejściu w życie nowej ustawy rozstrzygane na podstawie przepisów dotychczasowych, a jakie na podstawie nowej;

• Zasady prawa międzyczasowego:

• - lex retro non agit

• - zasada bezpośredniego działania ustawy nowej

• - zasada dalszego stosowania ustawy dawnej;

Lex retro non agit

• Zasada nieretroakcji - nowa ustawa wchodząca w życie nie ma zastosowania do oceny skutków zdarzeń prawnych mających miejsce pod rządem ustawy dawnej i do oceny treści stosunków prawnych, które istniały pod rządem dawnej ustawy

• Art. 3 KC - ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu;

Zasada bezpośredniego działania ustawy nowej

• Nowa ustawa znajduje bezpośrednie zastosowanie do oceny skutków zdarzeń prawnych i stosunków prawnych, które nastąpiły po jej wejściu w życie, oraz do oceny treści stosunków prawnych pod rządami ustawy dawnej do chwili wejścia jej w życie;

• Przykład - W dniu 24 grudnia Zenon T. został pobity przez Jana W. W styczniu 1965 r. wystąpił z roszczeniami odszkodowawczymi. Zdarzenie - pod rządami kodeksu zobowiązań z 1933 r., zatem ocena skutków tego zdarzenia nastąpi na podstawie kodeksu zobowiązań;

Zasada dalszego stosowania ustawy dawnej

• Ustawa dawna znajduje zastosowanie mimo jej uchylenia, do oceny skutków zdarzeń prawnych i treści stosunków prawnych, które zaistniały w czasie jej obowiązywania

• Jeżeli zdarzenie prawne nastąpiło przed wejściem w życie ustawy nowej, do oceny jego skutków stosuje się ustawę dawną;

• Wyjątek - zdarzenia zmieniające lub umarzające stosunki prawne - związane z istotą stosunku prawnego (odwołanie darowizny, odwołanie pełnomocnictwa, wyrażenie zgody przez wierzyciela na zmianę dłużnika);

• Przykład: Teodora W. i Zyta K. zawarły umowę darowizny nieruchomości w 1963 r..

• Zyta K. okazała się niewdzięczna, zaś Teodora W. popadła w niedostatek i odwołała darowiznę składając w 1965 r. oświadczenie woli - pod rządami ustawy nowej, ale ocena wg ustawy dawnej;

Stosunki cywilnoprawne;
prawa podmiotowe

Pojęcie stosunków cywilnoprawnych

• - jest to stosunek prawny określony przez dyspozycję norm prawa cywilnego.

• stosunek społeczny uregulowany przez prawo cywilne. Strony tego stosunku są wobec siebie formalnie równe (równorzędne), w przeciwieństwie do np. stron stosunków administracyjnoprawnych.

Art. 1 KC:

Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.

Podstawowa cecha stosunku cywilnoprawnego - jest to stosunek oparty na zasadzie równorzędności stron (równość stron), co oznacza że żadna strona nie może mocą swojego działania spowodować samodzielnie rozwiązania stosunku prawnego. Muszą w większości przypadków powstać za wolą stron. Wola stron ma decydować czy ma dojść do stosunku prawnego. Stosunki cywilnoprawne kształtowane są poprzez decyzje podmiotów (wolę stron) co do tego, że taki stosunek prawny chcą nawiązać.

Autonomiczność stosunków

• brak władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi; cechą stosunku cywilnoprawnego jest brak prawnej kompetencji organu publicznego do jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej drugiego podmiotu stosunku prawnego, a tym samym do ingerowania w jego sferę prawną.

• Relacje między podmiotami kształtują one same (swoboda ta nie jest nieograniczona - wyznacza ją autonomiczność sfery prawnej 2 podmiotu)

• Równorzędna pozycja prawna (nie chodzi tu o równorzędność ekonomiczną), wyraża się w tym, że jedna strona nie może narzucić stosunku prawnego innej stronie

• Sposób rozstrzygania sporów i stosowania sankcji - spory są rozstrzygane przez niezależne od stron, działające z ich inicjatywy i w zakresie przez nie wskazanym, sądy państwowe lub powołane przez same strony - sądy polubowne. Także egzekucja toczy się z inicjatywy i w sposób oznaczony przez zainteresowany podmiot.

• Ekwiwalentność ich świadczeń

Elementy stosunku cywilnoprawnego

• Podmioty stosunku cywilnoprawnego - 2 strony stosunku cywilnoprawnego (wielostronne i jednostronne). KC mówi, że podmiotami stosunku mogą być tylko osoby fizyczne i osoby prawne (podział dychotomiczny)

• treść stosunku - to prawa i obowiązki podmiotów

• przedmioty stosunku - to obiekty, których dotyczą te prawa i obowiązki, najczęściej

PODMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

• osoby fizyczne,

• osoby prawne,

• osoby ułomne (zwane też ustawowymi lub niepełnymi).

• W każdym stosunku prawnym muszą występować co najmniej dwa podmioty.

PRZEDMIOT

• wszystko, na co są skierowane uprawnienia i obowiązki podmiotów tego stosunku. Przedmiotem stosunku jest więc zachowanie się podmiotów, a więc działanie bądź zaniechanie;

TREŚĆ

• uprawnienia i obowiązki podmiotów tego stosunku, tzn. po jednej stronie jest prawo podmiotowe, po drugiej odpowiadający mu obowiązek.

Stosunki prawne:

• proste-jedna jedna strona jest uprawniona a druga zobowiązana,

Przykład: właściciel rzeczy żąda jej zwrotu od złodzieja

• złożone- obie strony są zarazem uprawnione i zobowiązane,

Przykład: umowa sprzedaży.

Stosunki prawne:

-Jednostronnie zindywidualizowane -Np. prawo własności ,

-Dwustronnie zindywidualizowane -Np. umowa sprzedaż

Źródła stosunków cywilnoprawnych :

• Zdarzenia - sensu stricte; Niezależne od woli ludzkiej - np. śmierć, upływ czasu

• Działania - wola ludzka,

-Podjęte ze Świadomością - czynności pr, orzeczenia;

-Inne czyny - np. czyny niedozwolone, zawiadomienia, czynności realne

Pojęcie praw podmiotowych

• Źródłem praw podmiotowych - prawo przedmiotowe. Obejmuje ono jedno lub więcej uprawnień stanowiących element danego typu stosunku prawnego.

• Np. uprawnienie do korzystania z rzeczy jest składnikiem różnych praw podmiotowych jak: prawa własności, użytkowania czy dzierżawcy.

• Prawo podmiotowe jest to wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona.

• Prawo podmiotowe wyznaczone jest normami prawnymi, które przyznają oraz zabezpieczają jego realizację;

• Sfera możliwości postępowania w określony sposób oznacza, że prawo podmiotowe istnieje zarówno wtedy, gdy zostaną podjęte działania stanowiące realizację tego prawa jak i wtedy, gdy żadne działanie przez uprawnione podmioty nie zostało podjęte.

• Prawo podmiotowe istnieje bez względu na to czy uprawniony z niego korzysta. Wynika ono ze stosunku prawnego a więc każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają obowiązki innej osoby - są to obowiązki nienaruszania sfery możności postępowania uprawnionego.

• Prawo podmiotowe jest prawem przyznanym przez normę prawną. Norma określa zdarzenia prawne w których następstwie powstają poszczególne prawa. Zabezpieczenie przez podmiotowego przez normę prawną polega na tym, że w razie jego naruszenia państwo umożliwi podmiotowi uprawnionemu skorzystanie z pomocy aparatu państwowego

• Prawo podmiotowe służy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego. Nie ma prawa podmiotowego ten, komu przysługują kompetencje do działania wyłącznie w cudzym interesie,

• Przykład: pełnomocnik, kurator, opiekun, wykonawca testamentu.

• Prawo podmiotowe może przysługiwać osobom niezdolnym do podejmowania jakichkolwiek świadomych decyzji,

• Przykład: dzieciom, osobom niedorozwiniętym lub chorym psychicznie.

• W ich imieniu wykonują prawa podmiotowe przedstawiciele ustawowi (rodzice, opiekunowie).

Normatywne postaci praw podmiotowych

• w zależności od sposobu oznaczania przez normę prawną dopuszczalności możliwości postępowania wyróżniamy:

• prawa podmiotowe bezpośrednie,

• roszczenia,

• prawa podmiotowe kształtujące.

Normatywne Postaci praw podmiotowych :

• Roszczenia -Możność Żądania od osoby Konkretnego zachowania ,

• Prawa bezpośrednie-Możność podjęcia Działań bez pośrednich W odniesieniu do dobra ,

• Prawa kształtujące -Możność kształtowania Stosunku jednostronnie,

• PRAWA PODMIOTOWE BEZPOŚREDNIE umożliwiają podmiotowi uprawnionemu wykonywanie przysługujących mu praw w sposób BEZPOŚREDNI, tzn. z wyłączeniem udziału innych osób. W konsekwencji na tych innych osobach ciąży obowiązek takiego zachowania się, które nie wkracza w sferę działania dla tego podmiotu zastrzeżoną.

• Do klasycznych praw podmiotowych bezpośrednich zaliczamy:

• prawa osobiste,

• prawo własności i inne prawa rzeczowe,

• część praw wynikających z norm prawa rodzinnego (chodzi o dobra niematerialne).

Przez ROSZCZENIE rozumie się uprawnienie, polegające na tym, że jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a więc że uprawniony może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób.

Przykład: roszczenia, które wynikają z umów, roszczenia odszkodowawcze, roszczenia alimentacyjne, roszczenia alimentacyjno-rentowe.

Zaspokojenie dochodzonego roszczenia następuje z chwilą spełnienia świadczenia.

PRAWA PODMIOTOWE KSZTAŁTUJĄCE polegają na tym, że uprawniony może poprzez własne działanie (niezależnie od działania drugiej strony stosunku prawnego) doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Od prawa kształtującego należy odróżnić pojęcie uprawnienia kształtującego, które jest decyzją uprawnionego podmiotu.

Rodzaje praw podmiotowych

• prawa bezwzględne i względne,

• prawa akcesoryjne i związane,

• prawa tymczasowe - ekspektatywy.

• prawa majątkowe i niemajątkowe,

• prawa zbywalne i niezbywalne,

Prawa bezwzględne i względne

• PRAWAMI PODMIOTOWYMI BEZWZGLĘDNYMI są prawa skuteczne względem każdej osoby, czyli wobec wszystkich. Prawom tym odpowiadają obowiązki nieograniczonej liczby osób, sprowadzające się do nienaruszania wyznaczonej przez normę prawną wyłącznej sfery działania uprawnionego.

• PRAWAMI PODMIOTOWYMI WZGLĘDNYMI określa się takie prawa, które są skuteczne jedynie względem określonego podmiotu lub grupy określonych podmiotów, czy określonych stron stosunku cywilnoprawnego,

• Przykład: wierzytelność.

Prawa akcesoryjne i związane

• PRAWA AKCESORYJNE (zwane też niesamoistnymi) skonstruowane zostały dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych). Z tego względu ich istnienie oraz treść zależą od innych praw podmiotowych, z którymi są funkcjonalnie związane,

• Przykład: zastaw, hipoteka (postać prawa bezwzględnego), poręczenie (postać prawa względnego).

• PRAWA ZWIĄZANE nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego. Można je przenosić tylko w połączeniu z tym prawem, z którym są związane,

• Przykład: służebność gruntowa, która może przysługiwać tylko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości.

Prawa tymczasowe

• PRAWA TYMCZASOWE (EKSPEKTATYWY) to takie prawa, które charakteryzują się oczekiwaniem na uzyskanie w przyszłości określonego prawa podmiotowego,

• Przykład: oczekiwanie na mieszkanie w spółdzielni mieszkaniowej po wpłaceniu zaliczki.

Prawa majątkowe i niemajątkowe

• Podstawą rozróżnienia praw na majątkowe i niemajątkowe jest typowy interes, jaki one realizują.

• PRAWA MAJĄTKOWE to w szczególności prawa rzeczowe, wierzytelności, prawa majątkowo-małżeńskie, własność intelektualna, jak prawa autorskie, wynalazcze. Dla uznania jakiegoś konkretnego prawa majątkowego nie ma znaczenia, czy przedstawia ono jakąś wartość rynkową,

• Przykład: pukiel włosów po bliskiej osobie.

• PRAWA NIEMAJĄTKOWE przede wszystkim należą do nich prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe (stanowiące element stosunków zachodzących pomiędzy małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi). Pod wieloma względami podlegają one szczególnej regulacji prawnej.

• Kryterium podziału praw na zbywalne i niezbywalne ma na względzie to, czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów tych praw.

Prawa zbywalne i niezbywalne

• PRAWA ZBYWALNE - zwykle są to prawa majątkowe.

• PRAWA NIEZBYWALNE - zwykle są to prawa niemajątkowe.

• Przykład: nie można zbyć takich praw, jak użytkowanie, prawo dożywocia, służebności osobistej, prawa pierwokupu, prawa do alimentów.

• ZBYWALNOŚĆ polega na tym, że podmiot uprawniony ma kompetencję do przeniesienia przysługującego mu prawa w drodze czynności prawnej na inne podmioty.

• W drodze czynności prawnej nie można zmienić cech praw podmiotowych z niezbywalnych na zbywalne i ze zbywalnych na niezbywalne.

• DZIEDZICZNOŚĆ prawa lub roszczenia polega na tym, że po śmierci uprawnionego przechodzi ono na osoby wskazane w ustawie lub testamencie. Żadne czynności prawne uprawnionego nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego. Zwykle prawa zbywalne są zarazem dziedziczne.

SPOSOBY NABYCIA PRAW PODMIOTOWYCH:

• nabycie pochodne i pierwotne,

• nabycie translatywne i konstytutywne

Nabycie pierwotne i pochodne

• NABYCIE POCHODNE - nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to prawo przenosi. Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam ma nemo in alium plus iuris transferre potest quam ipse habet. Od zasady tej ustawodawca przewiduje jednak szereg wyjątków.

• NABYCIE PIERWOTNE występuje wówczas, gdy dane prawo nikomu wcześniej nie przysługiwało, najwyraźniej widoczny jest pierwotny charakter nabycia w sytuacji, gdy wcześniej prawo w ogóle nie istniało,

• Przykład: nabycie własności rzeczy ruchomej, co jest dopuszczalne tylko w przypadku rzeczy niczyjej, np. śmieciarz zbiera makulaturę wyrzuconą na śmietnik; także stworzenie utworu literackiego, artystycznego czy naukowego, który w myśl prawa autorskiego musi być utworem oryginalnym.

Nabycie translatywne i konstytutywne

• NABYCIE TRANSLATYWNE - do nabycia praw w ten sposób zachodzi wówczas, gdy prawo już istniejące przechodzi, w dotychczasowej postaci, na nabywcę.

• Przykład: przeniesienie prawa własności z majątku zbywcy do majątku
  nabywcy.

• NABYCIE KONSTYTUTYWNE - przedmiotem nabycia konstytutywnego jest takie prawo, które powstaje dopiero w momencie jego nabycia (wcześniej to prawo nie istniało). Może mieć postać pierwotną lub pochodną,

• Przykład: ustanowienie służebności gruntowej, zawłaszczenie rzeczy niczyjej.

Zmiana i utrata praw podmiotowych

• ZMIANA prawa podmiotowego ma miejsce wówczas, gdy ulegają przekształceniu jedynie niektóre jego elementy, natomiast samo prawo jako całość nie zostaje zmienione,

• Przykład: prawo najmu - można zmienić czas najmu, wysokość czynszu itp.

• Do UTRATY praw podmiotowych dochodzi wówczas, gdy:

• prawo to zostanie przeniesione na inny podmiot,

• wygaśnie.

• WYGAŚNIĘCIE prawa podmiotowego następuje z różnych przyczyn, np.:

• zniszczenie,

• upływ terminu, na który prawo przysługuje,

• jeżeli było uzależnione od pewnego warunku i ten został spełniony,

• można się prawa zrzec.

Realizacja prawa podmiotowego

• WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO, czyli „czynienie ze swego prawa użytku” (art. 5 KC), polega na podejmowaniu przez podmiot uprawniony działań, które mieszczą się w sferze możliwości postępowania, określonej tym prawem.

• Prawo podmiotowe może być wykonywane tylko w granicach treści tego prawa. Granice te wyznaczają normy tego prawa.

• Prawo może być wykonywane osobiście lub przez inne osoby, np. przez przedstawicieli uprawnionego.

• NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO - zachowanie niezgodnie z treścią norm prawnych wyznaczających pewne typy lub postaci praw podmiotowych nie są wykonywaniem tych praw i w skutek tego oczywiście nie korzystają z ochrony przewidzianej przez system prawny.

Ochrona praw podmiotowych

• ochrona sądowa,

pomoc własna

Ochrona sądowa

• Sprawy cywilne są rozpatrywane przez sądy powszechne, o ile nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz przez Sąd Najwyższy. Ochrona praw cywilnych może być realizowana w dwóch trybach:

• procesowym,

• nieprocesowym.

• POSTĘPOWANIE PROCESOWE. Występują w nim dwie przeciwstawne strony, których interesy są sprzeczne co do zasady; wszczynane jest na żądanie zainteresowanej strony, tzw. powództwo.

• POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE. Występują w nim uczestnicy postępowania, a ich liczba zależy od ilości osób zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy; ich interesy nie muszą być przeciwstawne. Wszczynane jest bądź na wniosek, bądź z urzędu.

• Z żądaniem wszczęcia postępowania może wystąpić również np. prokurator czy Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Osoba, która żąda wszczęcia postępowania sądowego nazywana jest
  powodem, natomiast osoba, przeciwko której kierowane jest żądanie
  nazywana jest pozwanym.

Wyróżnia się trzy rodzaje powództw:

• o świadczenie - powód domaga się zasądzenia określonego świadczenia, np. wydania rzeczy,

• o ustalenie - powód żąda ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa albo stosunku prawnego, np. powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa, o ustalenie ojcostwa,

• o ukształtowanie prawa albo stosunku prawnego - powód żąda, aby przez wyrok sądowy doszło do powstania nowego stanu prawnego, albo też do zmiany stanu istniejącego, np. powództwo o rozwód, o unieważnienie małżeństwa.

• Toczące się przed sądem postępowanie kończy się wydaniem przez sąd orzeczenia:

• w postępowaniu procesowym jest to wyrok,

• w postępowaniu nieprocesowym jest to postanowienie.

• Orzeczenia mogą mieć charakter:

• deklaratoryjny - ustalają stan istniejący,

• Przykład: orzeczenie stwierdzające nabycie własności w drodze zasiedzenia,

• konstytutywny - kreują nowy stan prawny,

• Przykład: orzeczenie o rozwodzie.

Pomoc własna

• System prawny dozwala, w ściśle określonych przypadkach, na stosowanie pomocy własnej przez samego uprawnionego lub inne osoby, uchylając w tym zakresie monopol państwa na stosowanie przymusu fizycznego.

• Pomoc własna może przyjąć postać samoobrony, polegającej na odparciu niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktyczny prawnie chronionym, albo nawet samopomocy, w rezultacie której uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub chroniony prawnie stan faktyczny.

• W przypadku samoobrony dany podmiot jest stroną broniącą się; w razie zastosowania samopomocy jest on stroną atakującą.

• W ramach samoobrony wyróżnia się dwie instytucje:

• obronę konieczną,

• stan wyższej konieczności.

• OBRONA KONIECZNA polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne. Działanie w ramach obrony koniecznej powoduje brak odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

• W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej i wyrządzeniu w ten sposób szkody - broniący odpowiedzialność poniesie, będzie jednak mógł się powołać na przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI występuje, jeżeli:

• w celu odwrócenia bezpośredniego zagrożenia spowodowanego danym zagrożeniem osoba zagrożona zniszczy lub uszkodzi cudzą rzecz albo rani lub zabije cudze zwierze,

• osoba odpierająca zagrożenie sama nie wywołała niebezpieczeństwa,

• niebezpieczeństwu nie można było w inny sposób zapobiec,

• dobro poświęcone nie przedstawiało wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane,

• to osoba ta nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

• Przekroczenie granic wyższej konieczności skutkuje odpowiedzialnością za wyrządzoną szkodę.

WYKŁAD III

Osoby fizyczne i osoby prawne;
pojęcie dóbr osobistych

Podmioty stosunków cywilnoprawnych

• Art. 1 KC:

• Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.

Osoby fizyczne

• Każda osoba fizyczna posiada zdolność prawną, może ona być podmiotem praw lub obowiązków

• Zdolność do czynności prawnej uzyskują osoby fizyczne (ludzie) dopiero po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji co do kształtowania wiążących je stosunków prawnych, a tracą z kolei w razie zaniku tej cechy.

• Każdy człowiek uznany jest za podmiot praw i obowiązków.

• Określenie „osoba fizyczna” odnosi się do człowieka jako uczestnika stosunków cywilnoprawnych, a nie innych (np. głosowanie w wyborach jako wyborca) → z treści tytułu II

• Zdolność prawna - możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Samo stwierdzenie, że może, nie oznacza jednak, że jakieś prawa lub obowiązki ma. Zdolność prawną ma każdy człowiek (art. 8)

• Zdolność do czynności prawnych - możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności prawnych praw i obowiązków. Zdolność tą nabywa się wraz z uzyskaniem pełnoletniości, ale może być ona ograniczona, wtedy czynności za tą osobę dokonuje przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun).

Indywidualizacja osób fizycznych

• poprzez takie cechy, które mają doniosłe znaczenie na obszarze stosunków cywilnoprawnych, określając tożsamość człowieka i wyznaczając jego sytuacje prawna w społeczeństwie.

• - imię i nazwisko

• - stan rodzinny

• - wiek

• - płeć

• - stan cywilny

Księgi stanu cywilnego

• rejestruje się w nich:

• fakty: urodzenia, małżeństwa i zgonu, z podaniem miej­sca i daty ich zajścia.

• płeć, pochodzenie od rodziców, imię i nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie.

• wszystkie zmiany w/w cech

• ewidencja ta ma duże znaczenie prawne, dlatego prawo nakłada obowiązek rejestracji tych danych na określone osoby podając określony termin.

• Akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych → niezdolność udowodniona tylko w trybie szczególnego postępowa­nia cywilnego (art. 4 PrASC).

• Można żądać wydania odpisu zupełnego albo skróco­nego aktów stanu cywilnego (art. 79 PrASC).

Miejsce zamieszkania

• choć w pewnej mierze dana ta indywidualizuje człowieka, jednak nie jest to właściwość osobista czło­wieka

• kwestie te regulowane są przez kc w art. 25-28 kc.

• Miejsce zamieszkania to miejscowość, a nie adres → ukształtowane to zostało we wcześniejszych okresach charakteryzujących się du­żym partykularyzmem prawnym (wskazanie prawa właściwego). Dziś praktyczne w zakresie stosunków międzynarodowych i dla określenia właściwości miejscowej sądu czy innych organów.

• czasem jednak miejsce zamieszkania oznacza adres, art. 454

• Reguły określające miejsce zamieszkania człowieka różnią się w zależno­ści od tego, jakich osób fizycznych dotyczą.

• Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

• Art. 26. § 1. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.

• § 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

• Art. 27. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.

Zdolność prawna osób fizycznych

• Urodzenie się dziecka

• Art. 8 kc - każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.

• Istotę ludzką od innych istot żywych odróżnia jej swoisty (człowieczy) ge­notyp (dziecko kobiety i mężczyzny) → dla uznania człowieczeństwa nie ważny jest stan umysłu, zdrowia. Ważne jest by dziecko urodziło się żywe.

• Urodzenie - oddzielenie płodu od ustroju matki. Jeśli noworodek wykazuje jakiekolwiek przejawy życia uznaje się, że urodziło się żywe.

• inaczej tzw. martwe urodzenie → dziecko nie uzyskuje zdolności prawnej i nie może nabyć żadnych praw.

• domniemanie prawne zwykłe (dopuszczające przeciwdowód) - dziecko urodziło się żywe (art. 9 kc)

• Dowodem urodzenia jest akt urodzenia sporządzony przez urząd stanu cy­wilnego (art. 40 PrASC).

Nasciturus

• Brak wyraźnej ochrony dziecka poczętego

• wcześniej ustawa z dn. 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zmieniła art. 8 kc dodając § 2 „Zdolność prawną ma również dziecko poczęte; jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe", ale nowelizacja tej ustawy w 1996 r. skreśliła ten przepis.

• istnieje szereg przepisów szczegółowych, które chronią interesy człowieka, ze względu na zdarzenia, jakie mialy miejsce w okresie jego życia prenatalnego.

• art. 927 § 2 w zw. z art. 972 kc - dot. spadku;

• art. 4461 kc - dot. dochodzenia odszkodowania za szkody doznane przed urodzeniem;

• art. 75 KRO, który wyraźnie dopuszcza uznanie dziecka jeszcze nie urodzonego.

Zdolność prawna

• Zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków

• Zdolność prawna przysługuje wszystkim w takim samym zakresie.

• ograniczanie zdolności prawnej tylko w przypadkach przez prawo przewidzianych, np. kk wśród kar dodatkowych są m.in. pozbawienie praw rodziciel­skich i opiekuńczych.

• wątpliwość czy system prawny wyłącza tylko możliwość nabycia tych praw, czy również nie dopuszcza by osoby te były podmiotem już wcześniej powstałych takich praw.

• np. kwestia małżeństwa osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie - nie może zawrzeć go, ale nie ustaje ono w razie orzeczenia ubezwłasnowolnienia. Małżeństwo może zostać jedynie unieważnione przez sąd z powodu ubezwłasnowolnienia.

Ustanie zdolności prawnej - śmierć

• Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu → sporządza go urząd stanu cywilnego po przedstawieniu mu karty zgonu od lekarza oraz na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu prowadzącego dochodzenie, co do okoliczności zgonu (art. 66 ust. 2 PrASC) lub na podstawie jednego z dwóch orzeczeń sądowych: o stwierdzeniu zgonu i o uznaniu za zmarłego (art. 10 ust. 3 i 69 PrASC

Postanowienie o stwierdzeniu zgonu

• wydawane gdy akt zgonu nie został sporządzony i gdy w wyniku postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że śmierć danej osoby jest niewątpliwa (art. 535 KPC). chwila śmierci - w razie wątpliwości ta najbardziej prawdopodobna.

• niekonieczne są zeznania świadków, którzy widzieli zwłoki, np. w przypadku zeznania zespołu górników dotyczących zasypanych górników, których ciał nie odnaleziono.

Postanowienie o uznaniu za zmarłego

• wydaje sąd, gdy człowiek zaginął (tzn. mimo upływu określonego w art. 29 kc terminu i przeprowadzenia odpowiedniego postępowania wyjaśniającego nie da się ustalić, czy dana osoba żyje, czy zmarła).

• wiąże wszystkie osoby do chwili odrębnego postanowienia w razie gdyby zaginiona osoba okazała się żywa, lub w razie stwierdzenia innej chwili śmierci.

• zmierza do zakończenia stanu niepewności niekorzystnego dla interesów indywidualnych i społecznych

• System prawny łączy z zaginięciem człowieka takie same skutki prawne, jak z jego śmiercią (art. 31 kc).

• ma charakter konstytutywny - decyzja sądu wywołuje skutki prawne, ale nie od chwili wydania orzeczenia o uznaniu za zmarłego (ex nunc), lecz od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych (ex tunc).

• Termin - 10 lat - skrócony do lat 5 w przypadku osoby, która zaginęła w wieku 65 lat lub przedłużenia do maksymalnie lat 23 (aż osoba zaginiona w roku wydania postanowienia potencjalnie miałaby lat 24)

Zdolność do czynności prawnych

• Zdolność do skutecznego dokonywania czynności prawnych3 rodzaje:

• - pełna

• - ograniczona

• - brak

Pełna zdolność do czynności prawnych

• Art. 10. § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.

• § 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.

• Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.

• Mają ją zatem osoby pełnoletnie i nie ubezwłasnowolnione

• Możność dokonywania wszelkich czynności prawnych

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

• Art. 15. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

• Zatem posiadają ją:

• - osoby między 13 i 18 rokiem życia

• - osoby ubezwłasnowolnione częściowo

Ubezwłasnowolnienie częściowe

• O ubezwłasnowolnieniu częściowym orzeka sąd. Przesłankami do jego orzeczenia są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej sąd w oparciu o przepisy KRO ustala kuratora.

• Sąd może orzec częściowe ubezwłasnowolnienie:

• tylko co do osoby pełnoletniej, a więc takiej, której przysługuje z.d.c.p.,

• stan tej osoby nie wymaga jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw.

Zakres

• Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.

• Co do zasady większość czynności jest nieważna i nie mogą dokonywać sami

Potwierdzenie czynności

• Art. 18. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.

• § 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.

• § 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

• Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.

• Zatem dokonanie czynności spoza zakresu dopuszczalnego - nieważność czynności

Dopuszczalne czynności

• Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

• Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

• Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

Brak zdolności do czynności prawnych

• Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

• Przesłanki:

• - brak uzyskania 13 lat

• - ubezwłasnowolnienie całkowite

Ubezwłasnowolnienie całkowite

• Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

• § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Zakres

• Art. 14. § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

• § 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych

Pojęcie osoby prawnej

• Art. 33. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

• Art. 331. § 1. Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

• § 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

• Art. 34. Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.

Cechy osoby prawnej

• art. 33 - 43 kc; ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych; ma odrębny od innych osób majątek i odpowiada nim.

• w przypadku osób prawnych system prawny konstruuje jej organizację, zespalającą aktywność grupy ludzi → tzw. substrat osoby prawnej to organizacja ludzka, bez której żadna osoba prawna nie mogłaby funkcjonować.

• Dwie cechy stanowiące o atrakcyjności tej instytucji:

• jest ona dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału,

• prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności (a zatem i ryzyka) uczest­ników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną w za­sadzie do wysokości wniesionego kapitału.

Dziś powszechnie dominują, choć w PRL pełniła ograniczoną rolę - jako kontrola i ewidencja mienia tzw. własności społecznej, a nie do racjonalnego gospodarowania

Metoda regulacji prawnej

• Metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych - prawodawca określa jedynie cechy jakie musi mieć organizacja by uznać ją za osobę prawną.

• Zaleta - elastyczność; Wada - pewien margines niepewności kwalifika­cyjnej rozstrzygany dopiero postanowieniem sądu

• Normatywna (formalna) metoda regulacji - wskazuje z nazwy ty­py lub indywidualne organizacje wyposażone w osobowość prawną.

• reali­zuje przede wszystkim postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej.

• przyjęta w polskim kc (art. 33 kc)

• przeciwko takiej interpretacji występują niektórzy, mówiąc iż czasem niekonieczne jest nazwanie jakiegoś podmiotu osobą prawną, a wystarczy uregulowanie odpowiedniego podmiotowego stosunku prawnego, ale z tym nie zgadza się świadomie odrzucona koncepcja, mająca swój wyraz min. w odrzuceniu jakiejkolwiek definicji osoby prawnej oraz w argumencie zapewniania pewności obrotu.

• Nazwa

• odpowiednik imienia i nazwiska osoby fizycznej - ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).

• Siedziba

• odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej - ustala akt erekcyjny w sposób dowolny.

• różnica z miejscem zamieszkania → nie musi to być miejsce faktycznego prowadzenia działalności, dopiero jeśli nie jest określona w akcie erekcyjnym, wg. art. 41 siedzibą jest miejscowość, gdzie jest jej organ zarządzający.

• siedziba to tylko miejscowość, a nie adres.

Organy

• art. 38 kc teoria organów osób prawnych (wywodząca się z teorii realistycznych) → działać mogą tylko ludzie, a osoby prawne przez swoje organy → organ stanowi integralny składnik osobowości prawnej, wyznaczony jej strukturą organizacyjną → człowiek może skutecznie występować w roli organu, gdy:

• struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje określony rodzaj organu z wyznaczeniem związanych z nim kompetencji lub sfery działania uznanych za działania osoby prawnej (np. rektor uniwersytetu);

• nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną osoby prawnej powołanie na to stanowisko (np. wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni);

• osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działa w tym cha­rakterze dla osoby prawnej (np. rektor podejmujący decyzję dotyczącą spraw uczelni, a już nie wtedy, gdy kupuje sobie buty w sklepie

• Człowiek nie traci osobowości fizycznej, a jedynie pełni drugą rolę

• Działania organu obciążają osobę prawną i odpowiada ona także za delikty jej organu (art. 416 kc)

• Działania organu są działaniami podmiotu-osoby prawnej, a nie jako działania odrębnej osoby jak w przypadku przedstawiciela.

• Bezpodstawne występowanie w roli organu → zawarcie umowy nie wywołuje skutków prawnych, a ustwa chroni dobra wiarę drugiej strony zobowiązując podającego się za organ do zwrotu tego co otrzymał i naprawienia szkód powstałych z jego działania (art. 39)

• Bezpodstawne występowanie w roli organu osoby prawnej może polegać na:

• przypisywaniu sobie tego stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie powo­łany;

• przekroczeniu zakresu kompetencji, jaki struktura organizacyjna osoby prawnej wy­znacza danemu organowi.

• Kurator (art. 24 kc) - ustanawiany przez sąd jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powoła­nych do tego organów. Kurator powinien postarać się o powołanie organów osoby prawnej lub o jej likwidację. → nie ma potrzeby ustanawiania kuratora jeśli jest syndyk, który reprezentuje upadłego (orz. SN z 6.9.1996 r., OSN 1996, poz. 160).

Rodzaje osób prawnych

• Państwowe osoby prawne

• kryterium wyróżnienia - majątek i struktura powiązana z państwem (por. art. 441, 34 i 40 kc)

• Skarb Państwa

• to samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (określanego też jako fiskus)

• domniemanie podmiotowości Skarbu Państwa wśród państwowych osób prawnych.

• istnieje tylko jeden Skarb Państwa → nie powstaje ani nie gaśnie, nie ma rejestru, ani siedziby (ze względu na swoiste uregulowanie sposobu jego działania).

• sam odpowiada za swoje zobowiązania (inne państwowe osoby prawne nie ponoszą za niego odpowiedzialności, ani na odwrót, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (np. art. 40 § 2 kc)

• SP działa przez jednostki organizacyjne (stationes fisci) → kierownicy tych jednostek zarządzają powierzonym im mieniem oraz reprezentują SP wobec innych podmiotów w stosunkach cywilnoprawnych.

• stanowią oni składnik ogólnej struktury organizacyjnej państwa → te same organy państwa raz wykonują funkcje władcze, raz jako podmiot cywilny.

• Inne państwowe osoby prawne

• zdefiniowane w ustawie o uprawnieniach SP → są to inne niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość praw­ną, której mienie jest w całości mieniem państwowym.

• SP nabywa majątek po zlikwidowanej państwo­wej osobie prawnej, a także zyski z jej działalności.

• Organy SP (tzw. założycielskie) mają wpływ na działalność tych osób prawnych → głównie poprzez udział w powoływaniu ich organów, oraz z reguły decydują lub współdecydują o ich utworzeniu, przekształceniu i likwidacji.

• z reguły minister właściwy do spraw SP, jeśli przepisy nie stanowią inaczej (art. 44' § 2 kc)

• Państwowe osoby prawne tworzy się w celu przesunięcia kompetencji z urzędników na specjalistów.

• Rodzaje państwowych osób prawnych (min.):

• przedsiębiorstwa państwowe (ustawa z 25.9.1981 r., tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.);

• banki państwowe (np. PKO BP);

• państwowe osoby prawne powoływane na podstawie indywidualnych ustaw np.: „Na­rodowy Bank Polski". Wśród nich na ciekawy typ powierniczych osób prawnych w postaci agencji.

• niektóre instytucje państwowe powołane przede wszystkim do pełnienia funkcji publicznych wyposażone są w osobowość prawną, aby mo­gły wspierać realizację swoich zadań własną działalnością gospodarczą np. PAN, szkoły wyższe).

• II. Jednostki samorządu terytorialnego

• art. 165 ust. 1 Konstytucji, „Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa mająt­kowe" → w związku z zasadą bezpośredniego stosowania K (art. 8 ust. 2), ale zakres tego pojęcia nie jest w Kon­stytucji w pełni oznaczony.

• Gminy

• nie jest konieczna rejestracja, gdyż z mocy konstytucji i ustawy o samorządzie gminnym uzyskuje osobowość prawną.

• Podobnie jak państwo występuje ona w dwóch rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz podmiotu prawa cywilnego.

• Związki międzygminne

• powstają poprzez rejestrację w specjalnym rejestrze

• w celu wykonania wspólnych zadań publicznych kilku gmin

• nie mają wyodrębnionego systemu organów → organem wykonawczym jest zarząd, a jego kompetencje określa statut związku.

• Powiat

• Powiat jest lokalną wspólnotą samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium (ustawa o samorzą­dzie powiatowym).

• wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz ma osobowość prawną.

• oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj członkowie zarządu albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd.

• Województwo

• to regionalna wspólnota samorządowa, która tworzona jest z mocy ustawy przez mieszkańców największej jednostki zasadniczego po­działu terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej (ustawa o samorządzie wojewódzkim).

• ma osobowość prawną i ma własne mienie, a oświadczenia woli w składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut wojewódz­twa stanowi inaczej.

• wojewódzkimi osobami prawnymi są:

• samorządowe jed­nostki organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną

• osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.

• III. Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne

• kryterium - uczestni­ctwo osób w ich strukturach organizacyjnych → rozróżnienie osób prawnych na korporacyjne i fundacyj­ne (zakładowe).

• Korporacyjne - w ich struk­turze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udzia­ły lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje upraw­nienia organizacyjne decydują o jej działalności.

• cele gospodarcze i niegospodarcze (np. stowa­rzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe i spółdzielnie).

• Fundacyjne - w ich strukturach organizacyjnych nie ma instytucji członków, ale jest instytucja założyciela (fundatora), który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.

• reprezentatywny rodzaj tych osób prawnych to fundacje i państwowe osoby prawne.

• także fundacje (jak wszystkie osoby prawne) są jednostkami organizacyjnymi

Sposób powstania osoby prawnej

• w art. 35 kc - generalne odesłanie do przepisów pozakodeksowych dotyczących powstania, ustroju i ustania osób prawnych, z zaznaczeniem, iż statut reguluje organizację i sposób działania → analiza pozakodeksowych przepisów wskazuje, że statut jest typową, a często konieczną regulacją uzupełniająca w stosunku do ustaw.

• nie może być niezgodny z ustawą

• Nowela z 1990 r. zniosła ograniczenie zdolności prawnej osób prawnych (tzw. specjalnej zdolności osób prawnych), ale rzeczą oczywistą jest, że osoba prawna nie może być podmiotem pewnych praw (np. rodzicielskich)

• Kodeks reguluje pewne aspekty instytucji osób prawnych: powstania i rejestrów; nazwy; siedziby; wykonywania zdolności do czynności prawnych.

• Powstanie osoby prawnej regulują ustawy pozakodeksowe konstruujące rozmaite zdarzenia prawne wywołujące ten skutek prawny. Typologia (z XIX w.) uznaje 3 rodzaje:

• tzw. system aktów organów państwa - akt władzy państwowej (ustawa, rozpo­rządzenie, decyzja administracyjna) kreuje osobę prawną;

• tzw. system koncesyjny - powstanie z inicjatywy założycieli, ale za zgodą organu państwowego;

• tzw. system normatywny - określenie wymogów dla powstania osoby prawnej, bez konieczności uzyskania indywidualnego zezwolenia władzy publicznej.

• w Polsce dominuje system normatywny, wyjątkowo koncesyjny (np. banki i zakłady ubezpieczeniowe)

• Rejestry - nie ma nakazu prowadzenia ich, ale tylko nieliczne go nie mają. Ustanawiane są w drodze ustawy. W razie ich ustanowienie osobowość prawną uzyskuje jednostka organizacyjna w momencie uzyskania wpisu i spełnienia innych warunków, co z reguły sprawdza organ rejestrujący (przeważnie sąd)

Jednostki organizacyjne

• Nowela do kc z 14.02.2003 r. - art. 33' § 1 kc „Do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o oso­bach prawnych".

• Przepisy przyznają tym jednostkom zdolność prawną - czyli możliwość bycia samodzielnym podmiotem praw i obowiązków

• są nimi np. osobowa spółka handlowa (art. 8 ksh), wspólnota mieszkaniowa, stowarzyszenia zwykłe

• nie są nimi np. stationes fisci i spółka cywilna → jednostki organizacyjne które choć są regulowane przez prawo, to prawo nie przyznaje im zdolności prawnej.

Konsument

• Początkowo kc (art. 384 § 3) uznawał za konsumenta również osobę prawną, jeśli zawierana umowa nie dotyczyła działalności gospodarczej, tej osoby. Jednak przeważnie dyrektywy UE odnoszą pojęcie „konsumenta: tylko do osób fizycznych. Nowelizacją z 14.02.2003 r. postanowiono dokonać w tym kierunku zmian:

• uchylono § 3 art. 384;

• wprowadzono do części ogólnej definicje konsumenta, zawężającą zakres pojęcia do osób fizycznych (art. 221)

• cele: choć UE nie zakazuje poszerzania tego zakresu, to w porównaniu z unijnymi przedsiębiorstwami, polskie przedsiębiorstwa miałyby gorszą pozycję, gdyż ich koszty byłyby wyższe.

• Pojęcie konsumenta zostało zawężone poprzez wprowadzenie pewnych przesłanek:

• dokonywanie czynności prawnej, a więc nie w przypadku dokonywania czynności psychofizycznych.

• związanie z działalnością gospodarczą lub zawodową w sposób bezpośredni - chodzi tu o to, by chroniona osoba, rzeczywiście była stroną słabszą, gdyż stan deficytu informacyjnego nie występuje, jeśli dokonywana czynność jest związana z działalnością gospodarczą lub zawodową.

Przedsiębiorca

• Nowela z 14.02.2003 r. włączyła do księgi I, tytułu II kc dział III „Przedsiębiorcy i ich oznaczenia". → art. 43.1 kc

• „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową" → definicja przedsiębiorcy była też w Prawie działalności gospodarczej (art. 2)

Pojęcie dóbr osobistych

• Dobra osobiste → doktrynalna definicja obiektywna - uznane przez system prawny wartości (tj. wysoko cenione stany rzeczy), obejmujące fizyczną i psychiczną inte­gralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, stanowiące przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej → pogląd dominujący

• Brak definicji ustawowej

• Art. 23 KC - Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

• Tylko przykładowe wyliczenie

• Typy dóbr osobistych wskazuje art. 23 kc (niewyczerpujący wykaz). Do ustalenia ich dokładnego znaczenia wychodzi się poza powszechne reguły znaczeniowe języka, uwzględniając ich znaczenie w zespołach szczególnych reguł prawnych, a także oceniając je na bazie funkcjonujących ocen społecznych → art. 23 nie może być jednak traktowany jako klauzula generalna.

• wyinterpretowanie kolejnych typów dóbr osobistych umożliwiają przepisy konstytucyjne (w szczególności art. 30 K.) oraz międzyna­rodowe konwencje, a także ustawodawstwo szczególne.

Rodzaje dóbr osobistych

• Życie, zdrowie i nietykalność cielesna - w art. 23 wymienione jest tylko zdrowie

• Wolność - wymieniona została w art. 23 kc jako dobro osobiste,

• Cześć człowieka - wymieniona nie tylko w art. 23 kc, ale też w Konstytucji (art. 47 ); aspekt zewnętrzny i wewnętrzny;

• Swoboda sumienia → uznana za dobro osobiste w art. 23 kc; bliższe określenie w art. 53 Konstytucji;

• Nazwisko i pseudonim → (art. 23 kc) - każdy może żądać, aby inna osoba bezprawnie nie używała jego nazwiska lub pseudonimu ;

• Stan cywilny - nie został wymieniony w art. 23 kc, ale za dobro osobiste uznała go doktryna i judykatura

• Wizerunek - jako dobro osobiste wg art. 23 kc, bliżej określony w art. 81 PrAut - zakaz rozpowszechniania wizerunku bez zgody,

• Tajemnica korespondencji - wymienione w art. 23 kc, w Konstytucji, chronione też w prawie karnym.

• Nietykalność mieszkania - w art. 23 kc i w art. 50 Konstytucji;

• Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska - w art. 23 kc, a ochrona niezależnie od prawa autorskiego i wynalazczego,

• Kult po zmarłej osobie bliskiej - nie jest wymieniony w art. 23 kc, ale ukształtowany przez judykaturę w oparciu o ustawę z 31.1.1959 r. o cmen­tarzach i chowaniu zmarłych.

• Integralność seksualna - nie jest wymieniona w art. 23 kc, ale wymieniona została w art. 445 § 2 kc

• Sfera prywatności - późno uznana za cenioną wartość; nie wymieniona w art. 23 kc

Dobra osobiste osoby prawnej

• art. 43 kc → przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24 kc) stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

• też niezbywalny i niemajątkowy charakter, choć są blisko ze sferą ekonomiczną związane.

• katalog dóbr osobistych osób prawnych nie jest ten san co osób fizycznych

• Dobra sława (dobre imię, reputacja) odpowiednik czci osoby fizycznej. Naruszenie - rozgłaszanie nieprawdziwych informacji lub oceny nie mieszczące się w granicach konstruktywnej krytyki.

• Nazwa - odpowiednik imienia i nazwiska. W razie kolizji - zasada pierwszeństwa używania.

• Szczególnym rodzajem nazwy jest firma przedsiębiorcy.

• Nietykalność pomieszczeń - odpowiednik nietykalności mieszkania osoby fizycznej.

• Tajemnica korespondencji.

• Sfera prywatności - Trybunał podkreślił, że każdy prowadzący działalność gospodarczą ma prawo do pewnej „prywatności". Na tej podstawie osoba prawna może przeciwstawiać się bezprawnemu śledzeniu, przesłuchiwaniu lub innym działaniom zmierzającym do uzyskania tajemnic przedsiębiorstwa (chronionych też ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji), ale same tajemnice przedsiębiorstwa nie wydaje się, aby miały charakter dobra osobi­stego, immanentnie związanego z daną osobą prawną (kwestia sporna w nauce)

Przesłanki ochrony

• Bezprawność - ochrona przed naruszeniem bezprawnym, ale niekoniecznie zawinionym → typowe dla wszystkich konstrukcji ochronnych opartych na prawach podmiotowych bezwzględnych - w przeciwień­stwie do ochrony deliktowej lub karnej.

• uchylenie jej to zgoda uprawnionego, działanie na podstawie przepisu lub w ochronie prawa (przymusowe leczenie, listy gończe) oraz działanie w ochronie uzasadnionego interesu społecznego;

• Zagrożenie lub negatywny skutek dla dobra osobistego

Ochrona

• Art. 24 KC -

• § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

• § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

• § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

• Ustalenie

• powództwo o ustalenie opera się na ogólnym przepisie art. 189 kpc („Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny") → początkowo opór judykatury, ale z czasem uznane jako środek ochrony dóbr osobistych.

• Zaniechanie

• powództwo na podstawie art. 24 § 1 kc

• wg doktryny i judykatury dopuszczalne, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń oraz w przypadku braku naruszenia, ale podejmowanych działań grożących naruszeniem

• Usunięcie skutków naruszenia

• wg art. 24 kc możliwe w razie wystąpienia naruszenia dobra

• art. 24 kc wskazuje, że może ono polegać na złożeniu oświadczenia od­powiedniej treści i w odpowiedniej formie (np. w prasie, sprostowanie/przeprosiny), ale też inne działania → treść oświadczenia zaproponowanego przez powoda może być modyfikowana przez sąd

• Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny

• art. 24 § 1 zd. 3 kc (wprowadzonego nowelą z 23.8.1996 r.) - możliwość żądania zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłacenia sumy na wskazany cel społeczny.

• Zadośćuczynienie pieniężne - suma pieniędzy przyznana przez sąd temu czyje dobro zostało naruszone.

• ponieważ szkoda na dobrze niemajątkowym nie da się w sposób adekwatny naprawić pieniędzmi, instytucja ta spotykała się z oporami. Jednak stopniowo torowała sobie drogę - najpierw w enumeratywnie wyliczonych przypadkach (art. 445), aż od 1996 r. objął wszystkie dobra.

• Uzasadnienie - najpierw w koncepcji kary prywatnej, aż w końcu w kompensacyjnym charakterze kary, tzn. że choć pieniądze nie mogą naprawić krzywdy, to mogą ją łagodzić → niewielka rola funkcji represyjnej.

• Zapłata na cel społeczny - stosowana często gdy pokrzywdzony uzna, że zadośćuczynienie pieniężne nie byłoby odpowiednie (np. w przypadku obrazy, osób publicznych). Powód musi zapłacić na wskazany cel społeczny, a w konsekwencji na rzecz instytucji.

• funkcja kompensacyjna - satysfakcja pokrzywdzonego płynąca z moc­nego (sądowego) uznania krzywdy, której doznał oraz z faktu, że naruszanie jego prawa osobistego spotkało się z należytą reakcją i ochroną prawa → funkcję tą podkreśla też art. 448 kc zaliczając tą karę do „środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia" → tak samo SN w orz. z 16.4.2002 r. (OSN 2003, poz. 56).

Zobowiązania - pojęcie i rodzaje

Cechy zobowiązań

• Charakter względny - brak skuteczności erga omnes

• Przedmiot - społeczna forma wymiany dóbr i usług- czyli obrót majątkowy między podmiotami.

• Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu

Świadczenie

• Świadczenie-przedmiot zobowiązania-wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela (Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

• § 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu )

• Osoby stosunku nie muszą być znane już w chwili powstania zobowiązania choć najczęściej tak jest.

• W zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych strony najczęściej występują w 2 rolach, jako wierzyciel i dłużnik zarazem np. sprzedaż.

• Wierzytelność- prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi, służy ono podmiotowi do zaspokojenia jego interesów, nie mogą być one sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być naruszona

• Roszczenie-jeżeli podmiot zobowiązany, został już w momencie powstania zobowiązania zindywidualizowany a należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje postać roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego).

• Każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia, najpóźniej w chwili świadczenia. Wierzyciel posiada uprawnienia kształtujące na mocy których ma on kompetencje do zniesienia lub zakończenia lub zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną. Np.672,491,365.

• Obok nich wierzyciel posiada uprawnienia główne i uboczne. Uprawnienia główne służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia odszkodowawczego, a uprawnienia uboczne przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego np. odsetki, prawo zatrzymania.

• Dług polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela.

• Odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu, sankcji realizowanego przez organy państwowe na podstawie orzeczenia sądowego lub innego organu. Dłużnik ponosi odpowiedzialność w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

Źródła powstania zobowiązań

1) Czynności prawne:

umowy - stanowiące główny instrument organizujący stosunki zobowiązaniowe i objęta nimi wymiana dóbr i usług

jednostronne czynności prawne - nie stanowią źródła stosunku zobowiązaniowego np. przyrzeczenie publiczne (art. 919-924 KC), zapis w testamencie (art. 968 KC)

2) Akty administracyjne:

o skutkach bezpośrednich - w sferze stosunków zobowiązaniowych akty te pojawiają się rzadko - głównie jako zdarzenie kreujące obowiązek zapłaty odszkodowawczej

o skutkach pośrednich - na obszarze stosunków zobowiązaniowych akty takie występują przede wszystkim w postaci różnego rodzaju zezwoleń na dokonanie określonych czynności prawnych

3) Konstytutywne orzeczenia sądów:

orzeczenia deklaratywne - sądy automatycznie stwierdzają istnienie stosunku prawnego lub obowiązku zachowania się stron

orzeczenia konstytutywne - sąd swoimi orzeczeniami uzyskuje kompetencje do merytorycznego kształtowania stosunku cywilnoprawnego

4) nowe zdarzenia: czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie się

Rodzaje zobowiązań

1) ze względu na zakres odpowiedzialności:

• zupełne

• niezupełne (naturalne) - są to zobowiązania które:

wynikają z gry lub zakładu (z wyłączeniem gier i zakładów zarządzonych lub zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe, jak również z gier zaskarżalnych albo nierzetelnych)

w których roszczenie uległo przedawnieniu

2) ze względu na przedmiot świadczenia:

• jednorazowe - jest to zachowanie się dłużnika jeden jedyny raz np. wykonanie oznaczonego dzieła

• okresowe - dłużnik musi zachowywać się w określony sposób co pewien czas (periodycznie) np. czynsz za jeden miesiąc

• ciągłe - dłużnik przez określony okres musi zachowywać się ciągle tak samo, np. stosunek zlecenia, agencji, dzierżawa

3) ze względu na wielość wierzycieli lub dłużników

• solidarność dłużnika (bierna)

• solidarność wierzycieli (czynna)

4) zobowiązanie można podzielić także na:

• pieniężne

- niepieniężne

Elementy stosunku zobowiązaniowego

1. strony (podmioty) - co do zasady dwa podstawowe: wierzyciel i dłużnik; np. pan M jedzie na rowerze i wyrządza przez potrącenie pana N szkodę majątkową, to pan M staje się dłużnikiem zobowiązanym do naprawienia szkody, a pan N wierzycielem; wyjątkowo wstąpić może osoba trzecia - art. 393 kc; też problem wielości dłużników lub wierzycieli - np. pan A udziela zlecenia panu B1, B2, B3;

kto m a zdolność do tego by być wierzycielem lub dłużnikiem - zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, jednak odróżnić należy zdolność w zakresie czynów niedozwolonych

2. przedmiot (świadczenie); świadczenie jest to zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu interesowi wierzyciela;

zachowanie czynne lub zaniechanie - art. 353 § 2 kc;

dare, facere, non facere, omittere i pati;

ustalenie treści zobowiązania wymaga analizy konkretnego sotsunlu zobowiązaniowego - co będzie wiążące; np. umowa sprzedaży - co będzie przedmiotem, jakie dodatkowe warunki;

3. treść stosunku (prawa i obowiązki) - zawsze są to uprawnienia wierzyciela i odpowiadające mu obowiązki dłużnika;

W prawie rzymskim funkcjonowały 4 pojęcia:

• dare (świadczenie)

• facere

• non facere

• pati (znoszenie)

• Art. 353 § 2 -świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu, skrócił do pojęć „czynienia” i „nieczynienia”. Znoszenie zawiera się w nie czynieniu

Rodzaje świadczeń

• Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu- polegają na osiągnięciu z góry określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych, świadczenia dania czegoś - sprzedaż, umowa o dzieło, zaniechania.

• Świadczenia w zobowiązaniach starannego działania - znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np. działania lekarza, adwokata, nauczyciela.

1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym.

W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania.

Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia. § 2. Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia. § 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.

Przy niemożliwości następczej za którą dłużnik odpowiada, miejsce świadczenia pierwotnego zastępuje odszkodowanie art. 471, 493; Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

2)Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym -Facultas alternativa -opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie z tym tylko zastrzeżeniem że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania- powstaje z umowy lub z przepisów prawa np. 897; 391 ;897; 938 ;974; 100.3.

Co ważne w odróżnieniu od świadczenia ze zobowiązaniem przemiennym pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania., chociażby świadczenie zastępcze, objęte upoważnieniem przemiennym było możliwe.

3)Świadczenia łączne-Istnieje możliwość łączenia świadczeń- występuje kilka świadczeń po stronie długu

4)Świadczenia uboczne- funkcjonują obok świadczeń głównych. Tylko spełnienie świadczeń głównych zaspokaja wierzyciela. Uboczne wspomagają jedynie realizacje świadczenia ubocznego lub je uzupełniają. Np. Przedstawienie spisu masy majątkowej, 459 , Złożenie rachunku z zarządu 460.1 -208; 875; 753.2; Danie zabezpieczenia 269, 364, odsetki.

5)Świadczenia jednorazowe

6)Świadczenia okresowe-czynności powtarzając się cyklicznie-renta, najem;

7)Świadczenia ciągłe- Np. mogą mieć charakter zaniechania lub działania - Np. pracy, usług. Mogą być na czas oznaczony i bezterminowo. Art. 365 1.  Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. Wypowiedzenie (ex nunc) nie odstąpienie (ex tunc).

8)Świadczenia podzielne

9)Świadczenia niepodzielne- Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości np. dostarczenie pary rękawiczek, albo brylantu, natomiast podzielnym jest np. zapłata sumy pieniężnej-zależy od przedmiotu świadczenia i od jego celu. Zaniechanie dłużnika uznaje się za świadczenie niepodzielne.

10)Świadczenia oznaczone co do tożsamości

11)Świadczenia oznaczone co do gatunku -podział ten ma zastosowanie do świadczeń których przedmiotem są rzeczy-155;357;478;498.1;557.2;561. Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną, natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku, rzecz oznaczona jest co do cech rodzajowych. Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga dodatkowo konkretyzacji. Art. 357. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Niemożliwość świadczenia

Z reguły jest to obiektywna okoliczność (niewypłacalność dłużnika nie może świadczyć o niemożliwości. Wiąże się to z odpowiedzialnością majątkową i dotyczy majątku obecnego i przyszłego).

Nie ma realnej możliwości wykonania świadczenia

2 sytuacje:

1) pierwotna

2)nastepcza

świadczenie niemożliwe (uprzednio) pierwotnie - niemożność pierwotna - istnieje już przy powstawaniu stosunku zobowiązaniowego;

świadczenie jednej strony buło już wtedy niemożliwe do spełnienia, np. - zobowiązanie do sprzedaży świadczonej rzeczy, której się nie ma, którą trzeba importować, a podmiot nie otrzymał zezwolenia (broń).

- albo grajek na harmonijce zobowiązuje się że wystąpi jako wirtuoz.

Zobowiązanie wtedy w ogóle nie powstaje (art. 387 k.c., mowa jest tam o szkodzie w granicach interesu ujemnego - są to te straty, które się poniosło na skutek tego że zawarło się umowę.

Sytuacja ta nie obejmuje lucrum cessans tylko damnum emergens - szkodę rzeczywistą.

Np. A zawiera umowę z przedsiębiorstwem o sprzedaż broni, przedsiębiorca nie miał pozwolenia, A zawarł dalsze umowy, podróżował (poniósł koszty i nakłady spodziewając się korzyści) w celu ich zawarcia, ale się z nich nie wywiąże;

niemożność następcza - powstaje wtedy gdy stosunek zobowiązaniowy już powstał.

• gdy świadczenie jest oznaczone indywidualnie - niezmienne (gdy świadczenie określone jest rodzajowo - poprzez wagę, ilość, pomimo iż świadczący utracił przedmiot nie jest zwolniony)

• jeżeli dłużnik nie odpowiada za okoliczności to stosunek prawny ustaje - np. ktoś mu zniszczył oznaczoną rzecz; jeżeli ponosi odpowiedzialność to jest zobowiązany do naprawienia szkody, np. nie pilnował rzeczy, art. 475 k.c. - damnum emergens i lucrum cessans, czyli jest to odpowiedzialność w granicach interesu dodatniego, ale por. : odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, tam podmiot będzie musiał ponosić odpowiedzialność, normalnie brak winy wyłącza odpowiedzialność.

Odpowiedzialność przy niemożliwości spełnienia świadczenia przy stosunkach wzajemnych. Stosunek zobowiązaniowy wzajemny (najczęstszy), występuje gdy jedna i druga strona to dłużnik i wierzyciel, świadczenia są ekwiwalentne np. sprzedaż.

Art. 493 k.c. zakłada możliwość wyboru, czy naprawienie szkody czy odstąpienie od umowy - to powoduje, że cały stosunek zobowiązaniowy upada, ale powstają problemy wzajemnych rozliczeń, np. kwestia oddania zapłaconych pieniędzy. W art. 493§2 przy świadczeniu wzajemnym może interesować tylko całkowite spełnienie świadczenia np. huta która wytapia stal z rudy i osadu chemicznego - nie można proponować jej części wsadu chemicznego. Ale ogólną zasadą jest że jeżeli można częściowo zaspokoić, to należy przyjąć część, a co do reszty się rozliczyć.

Zobowiązanie naturalne

Zobowiązanie nie musi być wykonane, ale jak zostanie wykonane, to nie podlega zwrotowi.

Na przykład:

- Zobowiązanie z gry lub zakładu- Art. 413- §1. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane lub nierzetelne.

§2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.

- roszczenia przedawnione- po upływie pewnego czasu od daty wymagalności roszczenie się przedawnia, ale jeśli dłużnik spełni świadczenie, to nie może żądać zwrotu. Po pewnym czasie zobowiązanie przekształca się w zobowiązanie naturalne. Jest to ochrona porządku.

Rodzaje odpowiedzialności

• Rodzaje odpowiedzialności:- należy odróżnić od zasad odpowiedzialności Odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa. Odpowiedzialność kontraktowa- kodeks zawiera zwarty zespół przepisów łączących obowiązek odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania np. 471 , nie jest tu jednak istotne czy owe zobowiązanie powstało z umowy czy innego zdarzeni prawnego.

• Odpowiedzialność deliktowa -np 415 -czyny niedozwolone, różne stany faktyczne , spólną cecha jest obowiązek naprawienia szkody, nie muszą być obarczone winą. Szkoda zawsze musi zostać wyrządzona legalnie.

• Odpowiedzialność gwarancyjno-reparacyjna - znów ubezpieczenia, świadczenie ubezpieczenia ma charakter świadczenia pierwotnego. Zdarzenie za które ktoś odpowiada jest pierwszą z trzech przesłanek odpowiedzialności.

Związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności

• Związek taki ma zachodzić między zdarzeniem z którym sprzężona jest czyjaś odpowiedzialność a doznaną przez poszkodowanego szkodą.

• Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. -znajduje zastosowanie do 435, 436; Szkoda ma być normalnym następstwem zdarzeń danego rodzaju- Teoria adekwatnego związku przyczynowego.

Solidarność bierna

Solidarność dłużników (bierna)- jest to jedna z dwóch postaci zobowiązań solidarnych

Art. 366. Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia , po stronie długu występuje kilka podmiotów, wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

Solidarność bierna wzmacnia pozycje wierzyciela. Solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej np. w umowie stron 369, gdy kilka osób zaciąga zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia 370, oraz ex lege... np. 441.1;

.Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom

Solidarność czynna

Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów, jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia i może je spełnić do rąk któregokolwiek z nich. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług względem reszty. Solidarność czynna może powstać wyłącznie na skutek czynności prawnej.

Dłużnik może być zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli.

Między współwierzycielami występuje zasada wzajemnej współreprezentacji na ich korzyść względem dłużnika. Zwłoka dłużnika względem wierzyciela odnosi skutek względem pozostałych. Natomiast zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli nie wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli.

PROBLEM WŁĄCZANIA SIĘ DO STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO OSÓB TRZECICH

Klasyczny stosunek zobowiązaniowy, to stosunek dwustronny.

Występują 2 strony- wierzyciel i dłużnik. Pan K udziela pożyczki Panu L - art. 720 kc; dlatego odróżnienie podmiotów i stron;

Po każdej ze stron może być jeden podmiot, ale i więcej, np. 3 opryszków atakuje 1 osobę. Jeżeli nic innego nie wynika ze stosunku, a świadczenie jest podzielne, to każdy ma świadczyć w częściach równych.

Szczególny jest przypadek spółki- 2stronność zamieniona została na wielostronność- np. 5cioosobowa spółka cywilna, która zajmuje się elektryfikacją regionu.

Art. 393- UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ;

§1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

§2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.

§3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

Osoba A zawiera umowę z osobą B : „w czasie t, takie a takie świadczenie spełnisz na rzecz osoby C”. albo. X pożyczył Y 1000 zł, X pożyczył od Z 1000 zł. X zawiera umowę z Y, że ten spełni świadczenie- 1000 zł na rzecz Z. Nie można już tego odwołać, jeśli Z (os. trzecia) się zgodził i Y (dłużnik X-a) powiedział, że będzie świadczył. Różnica między „świadczeniem przez osobę trzecią”- tam występuje porozumienie, tutaj jest dłużnik.

Art. 391- UMOWA O ŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Osoba A zawiera umowę z kontrahentem B- osoba C zawrze umowę i wykona ją lub spełni świadczenie. I kontrahent B zwraca się do osoby C.

Przykłady:

• - biuro turystyczne zawiera umowę z klientem, że w kraju X będzie hotel Y, w którym ma zagwarantowane miejsce (umowa hotelowa tam zostanie zawarta albo biuro już zawarło taką umowę). Jeżeli hotelarz odmówi, biuro turystyczne będzie odpowiadać, chyba że ono samo spełni świadczenie.

Wykonanie zobowiązań

1. zobowiązania powinny być wykonywane zgodnie z treścią

2)jakość świadczenia - jeżeli strony nie umówią się inaczej, to KC przewiduje, że dłużnik powinien z należytą starannością wykonać świadczenie, czyli wymagana jest staranność w stosunkach danego rodzaju. Podwyższona staranność wymagana jest od osoby, która wykonuje zawodowo określoną działalność.

3)miejsce spełnienia świadczenia - określa przede wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość (np. położenie nieruchomości). Dopiero z braku wskazań, zastosowanie znajduje względnie wiążąca umowa (art. 454 KC), która ta kwestię reguluje w zależności od tego, czy świadczenie jest:

• pieniężne - powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedziby wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia

• niepieniężne - właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika w chwili powstania zobowiązania

4)termin wykonania - jeżeli strony nie umówią się inaczej, np. przepisy przewidują (art. 455 KC), że świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (6 tyg. od wezwania do zwrotu w przypadku pożyczki)

5) wykonanie świadczeń wzajemnych - każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie.

Wpływ zmiany okoliczności na niewykonanie zobowiązania (klauzula REBUS SIC STANTIBUS)

• Strony zamierzając umowę dokonują tzw. „milczącego zastrzeżenia”, że wykonają umowę zgodnie z jej treścią tylko wtedy, gdy ogólne przesłanki jej zawarcia nie ulegną w przyszłości zmianie tzw. CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS.

• Zwrot ten stosowany jest obecnie w szerszym znaczeniu: na określenie wszelkich koncepcji lub rozstrzygnięć ustawowych, zmierzających do modyfikowania zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych

• Dodane w art. 357.1 kc w 1990 roku

• sąd może zastosować środki przewidziane w art. 3571KC, jeżeli kumulatywnie zostaną spełnione 3 przesłanki:

1. nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków - jest to obiektywne, o charakterze powszechnym przekształcenie stosunków społecznych, gospodarczych. Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło:

• przyrodnicze - nieurodzaj, powódź, kataklizmy

• społeczne - wojna, strajki, rozruchy, gwałtowna zmiana ustroju politycznego

• zmiana ja pociąga za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażąca strata

2. między nadzwyczajną zmianą, a tą zmianą sytuacji indywidualnej podmiotu musi istnieć związek przyczynowy

3. strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie

Skutki niewykonania zobowiązań

• zależą od tego czy strony same uregulowały te skutki

• zależą od rodzaju i typu zobowiązań

• zależą od przyczyny niewykonania zobowiązań

1) niemożność wykonania świadczenia

• jeżeli strony umówiły się o świadczenie niemożliwe do wykonania, to takie zobowiązanie uważa się za nieważne od samego początku (ex tunc)

• niemożność pierwotna ale subiektywna - dłużnik ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą

• jeżeli jest niemożność następcza, czyli niemożność do wykonania pewnych zdarzeń po zawarciu zobowiązania. W tym przypadku skutki zależą od tego, kto ponosi odpowiedzialność za to zdarzenie, które doprowadziło do niewykonania świadczenia

• jeżeli dłużnik zawinił to ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w stosunku do wierzyciela

• jeżeli dłużnik nie zawinił, to nie odpowiada odszkodowawczo

2) zwłoka dłużnika - mamy z nią do czynienia, kiedy dłużnik opóźnia się ze świadczeniem z własnej winy

• konsekwencje zwłoki - w momencie zwłoki dłużnika wierzyciel może dążyć do dalszego wykonania zobowiązania albo rezygnuje z jego wykonania

• Jeżeli wierzyciel domaga się wykonania zobowiązania może korzystać z roszczeń:

• może od dłużnika żądać wykonania świadczenia lub odszkodowania za opóźnienie w świadczeniu

• kupno w celu pokrycia - polega na tym, że jeżeli dłużnik nie dostarczy wierzycielowi rzeczy oznaczonych co do gatunku, to wierzyciel może dokonać zakupu tej rzeczy od innej osoby na koszt dłużnika i obciążyć dłużnika odszkodowaniem za opóźnienia

• wykonanie zastępcze - wierzyciel może polecić innemu wykonawcy zadanie dłużnika, ale na koszt dłużnika i jeszcze obciążyć go odszkodowaniem za opóźnienia.

• W tym przypadku potrzebna jest zgoda sądu.

• jeżeli wierzyciel rezygnuje z wykonania świadczenia, to może żądać od dłużnika odszkodowania za niewykonanie świadczenia

• jeżeli umowa ma charakter wzajemny, to każda ze stron może odstąpić od umowy po wyznaczeniu dodatkowego terminu kontrahentowi do wykonania świadczenia

• umowa o świadczenia ciągłe - w tych zobowiązaniach zwłoka dłużnika daje podstawę do wypowiedzenia umowy

• ) zwłoka wierzyciela - gdy dłużnik nie może wykonać świadczenia na czas ze względu na okoliczności za które odpowiada wierzyciel, np. brak współdziałania. W myśl art. 486KC wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu:

• albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie świadczenia

• albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione

• albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

• Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia i nie powoduje zgaśnięcia zobowiązania. Interes dłużnika doznaje ochrony na 3 sposoby:

• może złożyć do depozytu sadowego przedmiot świadczenia - zwalnia go to od obowiązku pieczy nad tym przedmiotem

• może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

• zwłoka wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji prawnych

• zadatek - art. 394 KC jest to suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy. Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania zobowiązania:

• jeżeli dłużnik nie wykonuje umowy, ponosi wyłączną odpowiedzialność i w takim przypadku wierzyciel może - bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zatrzymać, a jeżeli sam go dał, może żądać kwoty dwukrotnie wyższej (roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu)

• zadatek jest czynnością realną (trzeba rzecz wręczyć)

• ma działać dyscyplinarnie wobec obydwu stron umowy

• 5) kara umowna - jest klauzulą w umowie, na mocy której dłużnik zobowiązany do świadczenia niepieniężnego, zobowiązuje się zapłacić kwotę na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego. Rola kary umownej to:

• zastępuje odszkodowanie

• wysokość kary jest umowna

• strona, która zapłaci jest zwolniona od płacenia innego odszkodowania innej stronie

Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela

• Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania nawet bez zaspokojenia wierzyciel należą:

• zdarzenie wskazane w treści czynności prawnej - zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub termin końcowy

• upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany skutek prawny

• śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty

• połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (tzw. Confusio) np. na skutek dziedziczenia lub fuzji

• niemożliwość świadczenia

• rozwiązanie umowy przez sąd

Zmiana wierzyciela lub dłużnika (cesja wierzytelności, pojęcie długu)

• 1) Zmiana wierzyciela

• Cesja - przelew wierzytelności jest umową zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) a osobą trzecią (cesjonariuszem), na mocy umowy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność.

• Ze względu na skutek prawny, cesja należy do czynności prawnych rozporządzających.

• Skutek wobec wierzyciela:

• cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim cesjonariusz

• wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszelkie prawa z nią związane

• cedent ponosi odpowiedzialność wobec cesjonariusza za wady prawne cedowanej wierzytelności, jeżeli wierzytelność mu nie przysługiwała lub przysługiwała, ale w mniejszym zakresie

• cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba że ją na siebie przyjął

• Skutek wobec wierzyciela:

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi

• dłużnik powinien zostać poinformowany o dokonanej cesji

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega pogorszeniu w następstwie cesji oraz chroni dobrą wiarę dłużnika

• Zmiana dłużnika

• Przejęcie długu - zgodnie z art. 519 KC przejęcie długu znamionują 3 cechy:

• nabycie długu przez osobę trzecią (przejemcę) - jako jego własnego zobowiązania

• zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika

• zachowanie tożsamości przejmowanego zobowiązania, a więc utrzymanie dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego

• Przejęcie długu, jako umowa dwustronna, może przybrać dwojaką postać:

• umowy między wierzycielem a przejemca długu - da zgodą dłużnika

• umowy miedzy przejemcą długu a dłużnikiem - za zgodą wierzyciela

• Forma pisemna pod sankcją nieważności obowiązuje zawsze gdy dotyczy:

• oświadczenia woli przejemcy

• zgody wierzyciela

• Forma dowolna obowiązuje, gdy dotyczy zgody dłużnika - może wyrazić swoją wolę w formie dowolnej (art. 60 KC)

---