I.Teorie bezpieczeństwa międzynarodowego
Realizm - jedna z perspektyw teoretycznych w badaniu stosunków międzynarodowych. Nowoczesny realizm rozwinął się po II wojnie światowej. Jego źródeł i tradycji można szukać już w pracach m.in. Tukidydesa, Hobbesa i Machiavellego. Głównymi teoretykami powojennego realizmu są: Edward Carr, Hans Morgenthau, Reinhold Niebuhr i Kenneth Waltz. W obrębie realizmu wyróżnia się rozmaite nurty, takie jak: klasyczny realizm, realizm strukturalny lub neorealizm, realizm liberalny (szkoła angielska).
Głównymi założeniami klasycznego realizmu są: prymat państwa jako podmiotu w stosunkach międzynarodowych; ograniczona lub żadna rola moralności w stosunkach między państwami; analiza oparta na pomiarze siły poszczególnych państw. Przedstawicielami realizmu klasycznego są Reinhold Neibuhr i Hans Morgenthau. Neibuhr przedstawia rozwój człowieka jako walkę między dziećmi światła, a dziećmi ciemności. Dążenie do maksymalnej potęgi prowadzi do moralnej dwuznaczności i imperializmu. Morgenthau wywarł największy wpływ na całe pokolenia teoretyków i praktyków stosunków międzynarodowych, zwłaszcza w USA. Historia myśli politycznej to nieprzerwana walka między 2 nurtami stosunków międzynarodowych: realizmem i idealizmem.
Morgenthau przedstawił 6 słynnych zasad, które stały się fundamentami szkoły realistów:
1. polityka rządzi się obiektywnymi prawami, które mają korzenie w naturze ludzkiej,
2. motywy i ideologiczne wybory nie są kryteriami oceny działań w polityce, polityka jest autonomiczną dziedziną nauki, gdzie liczą się skutki działania,
3. interesy polityczne zmieniają się od kontekstu politycznego i kulturowego, dlatego powinny byś stale kontrolowane,
4. napięcie między zasadami moralnymi, a wymogami sukcesu akcji politycznej, zasady moralne powinny być odczytywane w konkretnych okolicznościach miejsca i czasu, a nie stosowane bezpośrednio, przywódca polityczny powinien kierować się tylko interesem swego państwa,
5. państwa przedstawiają swoje aspiracje cele i działania w taki sposób, aby wykazać ich zgodność z uniwersalnymi zasadami moralnymi,
6. realizm polityczny różni się od innych szkół stosunków międzynarodowych.
Liberalizm - pogląd skupiający się na relacjach państwo - społeczeństwo. Głównymi przedstawicielami liberalizmu w teorii stosunków międzynarodowych są:
Istotne znaczenie zajmuje w nim polityka wewnętrzna, indywidualne prawa jednostek oraz zapewnienie własności prywatnej. Ogranicza użycie siły dla własnego interesu, opowiadając się za stosowaniem standardów etycznych i prawa międzynarodowegopublicznego w polityce zagranicznej. Liberalizm zwraca uwagę na sposoby harmonizacji interesów między państwami. Uważa, że celem państwa jest zagwarantowanie praw jednostki jako członka społeczeństwa. Liberalizm uznaje istnienie międzynarodowej anarchii, czyli braku instytucji regulujących stosunki między państwami. Zdaniem liberałów rozwój świata ma charakter liniowy i stopniowy oraz następuje na skutek kulminacji międzynarodowej współpracy. Liberalizm jest postępowy, kładzie nacisk na wzmocnienie edukacji, rozwój społeczeństwa obywatelskiego i rozwój gospodarczy oraz reformy instytucjonalne.
Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa; zanikanie kategorii państwa narodowego; kurczenie się przestrzeni społecznej i wzrost tempa interakcji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych oraz wzrost znaczenia organizacji ponad- i międzynarodowych, w szczególności ponadnarodowych korporacji. Geneza tego procesu lokowana jest w epoce odkryć geograficznych, dokonywanych przez Europejczyków od XV wieku, a rozpatrywany w nauce jest on dopiero od lat 80. XX wieku, mimo, że kwestia tworzenia porządku ponadnarodowego podejmowana była już na początku wieku XIX. Globalizacja jako realne zjawisko przez część naukowców jest postrzegana sceptycznie. Jest ona również postrzegana jako zjawisko powodujące wzrost nowych, nieprzewidywalnych form ryzyka oraz wzrost nierówności społecznych w skali globu czy też w skali poszczególnych społeczeństw. Skutki tych procesów nie są do końca rozpoznane, mogą prowadzić zarówno do większej homogenizacji kultury, jak i do jej kreolizacji i zwiększenia różnorodności kulturowej
Zielona polityka (ekologizm) - ideologia polityczna. Jest zestawem idei, wartości i poglądów będących podstawą budowania aktywnego i otwartego społeczeństwa obywatelskiego, rozwijającego się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju i respektującego prawa człowieka (w tym prawa mniejszości). Największe na świecie zielone partie polityczne sięgają korzeniami początku lat 70. i wiążą się z ruchami antywojennymi czy antyjądrowymi.
W 1984 Green Committees of Correspondence w Stanach Zjednoczonych rozbudowało cztery filary do dziesięciu kluczowych wartości, dodając następujące postulaty:
ekonomia wspólnotowa (community-based economics)
szacunek dla różnorodności
globalna odpowiedzialność
uwzględnienie przyszłości
mądrość ekologiczna
sprawiedliwość społeczna
szacunek dla różnorodności
Feminizm (łac. femina `kobieta') - ideologia, kierunek polityczny i ruch społeczny związany z równouprawnieniem kobiet. Istnieje wiele nurtów feminizmu, odróżniających się stanowiskami w takich kwestiach jak np. prawa kobiet i płeć kulturowa.
Współcześnie w społeczeństwach zachodnich pod pojęciem feminizmu rozumie się przede wszystkim nowy ruch feministyczny (feminizm drugiej fali), za którego początek uważa się wydanie przez Betty Friedan książki pt. Mistyka kobiecości w roku 1963. Poglądy reprezentowane przezwcześniejszą falę feminizmu (formalne równouprawnienie kobiet) zostały w dużej mierze przyswojone przez zachodnie społeczeństwa i przestały być elementem programu feministycznego.
Podstawą programu feminizmu jest dążenie do emancypacji kobiet i równouprawnienia płci, zarówno pod względem formalnym, jak i faktycznym. Feminizm zajmuje się też problemem kobiecości, konstrukcją płci kulturowej, oraz zwiększeniem udziału kobiet w różnych obszarach życia. Od lat sześćdziesiątych XX wieku wysunięto postulaty dotyczące uwzględnienia roli kobiet w historii, w której pomijano ich dorobek i osiągnięcia.
Zagrożenia militarne
W dzisiejszych czasach zagrożenia militarne nie są już tak niebezpieczne dla państw, jak wcześniej, nie należy jednak omijać tego aspektu.
Do zagrożeń militarnych należą:
niewystarczająca demokratyczna kontrola nad siłami zbrojnymi i planowaniem obronnym,
tolerancja dla sił nieposłusznych konstytucyjnie ustanowionym władzom,
nieprzestrzeganie lub obchodzenie zobowiązań w dziedzinie kontroli zbrojeń i niewystarczające reakcje w momencie naruszenia tych zobowiązań,
nadmierna rozbudowa sił zbrojnych, która może naruszać regionalną lub subregionalną równowagę sił,
rozprzestrzenianie broni masowego rażenia oraz nielegalny transfer materiałów i technologii podwójnego zastosowania,
niestosowanie się do zasad zawartych w Kodeksie Postępowania Państw dotyczących polityczno-militarnych aspektów bezpieczeństwa,
niewspółmierne odwoływanie się do siły w czasie pełnienia misji wewnętrznych,
obecność obcych wojsk bez zgody władz państwa przyjmującego.
Wyżej wymienione zagrożenia militarne odgrywają bardzo istotną rolę w budowaniu bezpiecznej współpracy międzynarodowej. Powstało wiele organizacji międzynarodowych (m. in. OBWE, ONZ, UE, NATO, WNP) czuwających nad tym, aby zmniejszyć zagrożenie związane z omawianym tematem, bo choć coraz większe znaczenie odgrywają problemy polityczne, ekologiczne, czy ekonomiczne, to militarne wciąż są bardzo niebezpieczne. Świadczy o tym także fakt, że podpisano wiele porozumień i traktatów mających na celu zabezpieczenie państw przed tymi zagrożeniami.
Należy tu wymienić:
Układ o likwidacji rakiet jądrowych średniego i krótkiego zasięgu podpisany 8 grudnia 1987 roku (INF),
Traktat o redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie z 19 listopada 1990 roku (CFE),
Układy rozbrojeniowe o redukcji zbrojeń jądrowych START I z 31 lipca 1991 roku oraz START II z 3 stycznia 1993 roku,
Konwencję o całkowitym zakazie broni chemicznej z 13 stycznia 1993 roku,
Układ o całkowitym zakazie doświadczeń z bronią jądrową podpisany 24 września 1996 roku,
Układ o zakazie min przeciwpiechotnych z 3 grudnia 1997 roku.
Celem wszystkich wymienionych wyżej porozumień jest ograniczenie niebezpieczeństwa wynikającego z zagrożeń militarnych, lecz nie zawsze cel ten jest osiągnięty. Często państwa nie przestrzegają założonych zobowiązań, wywołując wojny i konflikty, dlatego problem ten jest istotny dla bezpieczeństwa międzynarodowego, z zadaniem organizacji międzynarodowych jest czuwanie na tym, aby unikać konfliktów.
Zagrożenia polityczne
Zagrożenia polityczne należy rozumieć jako nasilenie się działań zorganizowanych sił społecznych (politycznych), uniemożliwiające wypełnienie przez państwo jego głównej roli, a co za tym idzie uniemożliwiające istnienie mechanizmów realizujących interes narodowy.
Do zagrożeń politycznych należy:
naruszanie zobowiązań wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych i traktatów międzynarodowych,
niemożliwość rozwiązywania sporów wewnętrznych i zewnętrznych, powstałych na tle etnicznym terytorialnych konfliktów oraz dążeń do suwerenności,
agresywne ruchy secesjonistyczne, kwestionujące terytorialną integralność państw,
akty i praktyki terrorystyczne,
próby stworzenia sfer wpływów lub regionalnej dominacji,
próby zastraszenia państw, w celu wpływania na ich wolę do wstępowania lub pozostawania poza regionalnymi organizacjami bezpieczeństwa,
tworzenie nowych linii podziału na miejsce starych,
nastawienie konfrontacyjne, jako wynik pozostania mentalności zimnowojennej,
brak wzajemnego zaufania i współpracy w sytuacjach kryzysowych,
niezdolność nowych struktur demokratycznych do wprowadzania porządku konstytucyjnego i ochrony obywateli przed dyskryminacją i zastraszeniem ze strony uzbrojonych grup i organizacji kryminalnych,
słabość rządów prawa i struktur społeczeństwa obywatelskiego.
Zagrożenia ekonomiczne
Żadne z państw w dzisiejszym świecie nie jest w pełni samodzielne gospodarczo i ekonomicznie, dlatego mamy do czynienia z współzależnością ekonomiczną poszczególnych państw. W wyniku tej współzależności może dojść do konfliktów, ponieważ państwa chcą często dominować na arenie międzynarodowej, co prowadzi do powiększających się nierówności między nimi. Przepaść ekonomiczna, która narasta między krajami staje się czasami poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Do zagrożeń ekonomicznych należą:
trudności ekonomiczne polegające na pogorszeniu standardów życia, wzroście bezrobocia i wysokiej inflacji,
nadmierne nierówności w poziomie dochodów i bogactwo poszczególnych społeczeństw,
nadmierne różnice gospodarcze między państwami i regionami, brak efektywnej i sprawiedliwej sieci bezpieczeństwa socjalnego,
nieodpowiednia polityka socjalna, które można narazić na niebezpieczeństwo, realizację reform gospodarczych,
zbyt wolne i nieodpowiednie posunięcia w procesie reform gospodarczych,
jednostronnie wywierane presje i blokady gospodarcze w celu realizacji celów politycznych.
Zagrożenie ekologiczne wiąże się często z kurczeniem się przestrzeni życiowej człowieka zmuszając go do tzw. Migracji ekologicznych, a w skrajnych przypadkach brak dostępu do zasobów naturalnych i czystego środowiska może prowadzić do rywalizacji i napięć między państwami. Należy zwrócić uwagę również na to, że w wyniku tego, iż zanieczyszczenie środowiska wpływa niekorzystnie nie tylko na jedno państwo, ale często na pewną grupę, państwa muszą podejmować wspólne decyzje w celu ochrony środowiska naturalnego, muszą współpracować, aby dbać o swoje bezpieczeństwo.
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (OTP, ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN) - organizacja polityczno-wojskowa powstała 24 sierpnia 1949 na mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego. Początkowym celem istnienia NATO była obrona militarna przed atakiem ze strony Związku Radzieckiego i jego satelitów, z czasem jednak organizacja stała się elementem utrzymania równowagi strategicznej między Wschodem i Zachodem. Po rozpadzie Układu Warszawskiego pełni rolę stabilizacyjną, podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów regionalnych.
NATO liczy 28 członków. Najnowszymi członkami NATO są Albania i Chorwacja, które weszły w skład organizacji 1 kwietnia 2009. Potencjalnymi kandydatami do członkostwa w NATO są: Gruzja, Finlandia, Serbia, Szwecja. Oficjalnymi kandydatami do członkostwa w sojuszu są Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Macedonia.
Państwa członkowskie nieuczestniczące w strukturach wojskowych NATO:
Grecja - od 14 sierpnia 1974 do 20 października 1980,
Hiszpania - od momentu przystąpienia do 1997.
Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:
zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;
wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.
Organizacja Narodów Zjednoczonych, ONZ - uniwersalna (z wyjątkiem narodów niereprezentowanych) organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.
ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka.
Cele ONZ
Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.
Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.
Członkowie pierwotni
Za członków pierwotnych uznanych jest 51 państw. Są to:
państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę ONZ. To kryterium wprowadzono specjalnie dla Polski, która nie mogła uczestniczyć w konferencji w San Francisco z powodu braku rządu uznawanego przez wszystkie mocarstwa - Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i przeważająca większość krajów świata - uczestników konferencji uznawały za rząd Rzeczypospolitej Polskiej Rząd RP na uchodźstwie z siedzibą w Londynie, z kolei ZSRR uznawał podporządkowany sobie Rząd Tymczasowy w Warszawie.
Zasady członkostwa
suwerenna równość wszystkich członków
wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych
rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi
powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ
okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu
nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa
wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania bezpieczeństwa i pokoju
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, OBWE (ang. Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE) - organizacja międzynarodowa uznawana za organizację regionalną w rozumieniu rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych. Jej celem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w Europie. Oprócz państw europejskich jej członkami są także Stany Zjednoczone, Kanada, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Uzbekistan, Kirgizja,Tadżykistan, Turkmenistan. OBWE powstała 1 stycznia 1995 w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w organizację.
Członkami OBWE jest 55 państw: wszystkie państwa europejskie, państwa powstałe w wyniku rozpadu ZSRR (w tym zakaukaskie i środkowoazjatyckie) oraz Stany Zjednoczone i Kanada. 1992 Jugosławia została zawieszona w prawach członkowskich.
Do organizacji należy obecnie ponad 50 państw, głównie europejskich, w tym Polska. Celem organizacji jest działanie, we współpracy z ONZ na rzecz pokojowego rozwiązywania konfliktów (środki dyplomatyczne, misje) a zarazem stworzenie obszaru bezpieczeństwa „od Vancouver po Władywostok”. Szerokie pojmowanie bezpieczeństwa obejmuje: prawa człowieka, działalność instytucji demokratycznych, dyplomację prewencyjną, kontrolę zbrojeń oraz bezpieczeństwo ekonomiczne i ochronę środowiska. Organizacja zajmuje się ustanawianiem norm regulujących stosunki między państwami i między państwem a jego obywatelami oraz nadzorem wykonywania tych norm.
Obszary zainteresowania OBWE ujęte są w 3 tzw. koszyki:
1) bezpieczeństwo w Europie (zasady m.in. nienaruszalności granic, poszanowania praw człowieka, równouprawnienia oraz środki służące do budowy wzajemnego zaufania i kwestie dotyczące rozbrojenia),
2) współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i ochrony środowiska,
3) współpraca w kwestiach humanitarnych i innych (kultura, oświata, mniejszości narodowe, niedyskryminacja - ogólnie tzw. ludzki wymiar).
Ustanowienia koszyków było efektem prac Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE), której uwieńczeniem było podpisanie 1 sierpnia 1975 Aktu Końcowego KBWE z Helsinek.
Decyzje podejmuje się w OBWE na zasadzie konsensusu, od 1990 co 2 lata odbywają się konferencje przeglądowe, które poprzedzają spotkania na szczycie szefów państw i rządów krajów członkowskich. Spotkania te decydują z reguły o dalszym rozwoju organizacji i ewentualnym pogłębieniu kooperacji. Pozostałymi instytucjami OBWE są: Stała Rada (spotyka się w Wiedniu raz na tydzień z udziałem przedstawicieli wszystkich państw uczestniczących w OBWE, organizuje bieżący dialog polityczny), Forum Współpracy do spraw Bezpieczeństwa (sprawy wojskowe), Rada Ministerialna (coroczne spotkania ministrów spraw zagranicznych dotyczące aktualnych problemów),
Zgromadzenie Parlamentarne OBWE, Przewodniczący (koordynacja i realizacja zadań organizacji, w 1998 funkcję tę pełnił B. Geremek), Sekretarz Generalny OBWE (administracja organizacją).
Dodatkowo w ramach OBWE funkcjonują Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka z siedzibą w Warszawie (zajmuje się nadzorem wyborów w państwach OBWE, działa na rzecz tworzenia instytucji społeczeństwa obywatelskiego), Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowych w Hadze (zapobieganie napięciom i kryzysom z udziałem mniejszości narodowych), Urząd Przedstawiciela do spraw Wolności Mediów w Wiedniu, Trybunał Koncyliacji i Arbitrażu w Genewie.
Skromne środki i rzeczywisty brak sankcji powoduje, iż aktywność OBWE jedynie uzupełnia działania innych organizacji o charakterze międzynarodowym (np. podczas wojny domowej byłej Jugosławii OBWE uzupełniała działania NATO, ONZ i UE).
Unia Europejska (skrót w języku polskim: UE) - gospodarczo-polityczny związek demokratycznych państw europejskich.
Unia Europejska powstała 1 listopada 1993 na mocy traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Korzenie współczesnej integracji europejskiej sięgają okresu powojennego i ograniczały się do 6 państw zachodnioeuropejskich. Państwa te tworzyły wiele form i mechanizmów współpracy, powoływały organizacje, instytucje i organy, których celem było wzmocnienie jedności między nimi. W 1993 r. nadrzędną wobec wszystkich poprzednich organizacji została Unia Europejska, sama otrzymując nieznaną wcześniej ludzkości hybrydową formułę sui generis.
Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa (w międzynarodowoprawnym tego słowa znaczeniu) funkcjonuje od 1 grudnia 2009. Równocześnie zastąpiła ona kilka form współpracy, w tym m.in. Wspólnotę Europejską.
Proces integracji wykracza poza ściśle określone ramy geograficzne Europy[3]. W określeniu europejskości Unii naczelną rolę odgrywają czynniki historyczne i kulturowe oraz wspólna tożsamość i identyfikacja z wartościami demokratycznymi[4].
Początkiem powojennej integracji europejskiej było powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W 1958 r. została stworzona Europejska Wspólnota Gospodarcza i to jej bezpośrednią następczynią jest Unia Europejska.
Od czasu wejścia w życie traktatu lizbońskiego, tj. 1 grudnia 2009, podstawę prawną funkcjonowania stanowią: Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Integralną część Traktatów stanowią tabele ekwiwalencyjne, protokoły i wyjaśnienia. Duże znaczenie dla unijnego porządku prawnego ma też Karta Praw Podstawowych. Traktat z Lizbony otwiera możliwość przyjęcia przez UE Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, jednak już teraz Trybunał Sprawiedliwości uznał ten dokument (ze względu na jego fundamentalne znaczenie dla prawodawstwa europejskiego, filozofii prawa i ponieważ wszystkie kraje członkowskie UE ratyfikowały tę konwencję) za mający szczególne znaczenie. Samo przystąpienie do Konwencji nie jest równoznaczne z członkostwem Unii w Radzie Europy. Prawem wiążącym są też umowy międzynarodowe z państwami trzecimi (w tym układy stowarzyszeniowe), których stroną były Wspólnota Europejska i Unia Europejska. Dokończeniem acquis Unii są akty prawa wtórnego powstałe w oparciu o Traktaty i umowy międzynarodowe.
CELE:
promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,
wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,
dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,
ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich, wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów,
polepszenie standardów życia.
Zagrożenia społeczne
Patologia ogólnie mówiąc to nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
W społeczeństwie dostrzegamy wiele zachowań patologicznych. Związane są one z niedostosowaniem się do norm, wzorów i wartości, które są powszechne w danej grupie, w danym społeczeństwie. Nie ma jednak wyraźnych granic co można zaliczyć do patologii, a co już nie. Pojęcie to jest bowiem różnie interpretowane w poszczególnych grupach,
w różnych państwach.
W Polsce od wielu wieków istnieje groźne zjawisko patologiczne, jakim jest Alkoholizm.
Uzależnienie od alkoholu to taki stan psychiczny, fizyczny i społeczny, który jest spowodowany przez interakcję ludzkiego organizmu z substancję chemiczną, i objawiający się w pewnego rodzaju przymusie wewnętrznym do zażywania tej substancji w sposób ciągły lub okresowy. Spożywanie alkoholu w sposób niekontrolowany, uzależniający powoduje zmiany fizyczne w układzie nerwowym, oddechowym, trawiennym i w układzie krążenia. W psychice człowieka uzależnionego dokonują się również poważne zmiany. Alkohol działa na mózg jak znieczulacz, wydaje się być dobrym lekiem na kłopoty życiowe. Jednak czyni on ogromne spustoszenia w człowieku: oziębłość emocjonalną, utrata poczucia własnej wartości, zaufania do siebie, celów życiowych, lęk, smutek, przygnębienie, brak zaangażowania w sprawy codzienne - w rodzinę, dom, pracę. Pociąga to za sobą skutki społeczne - rodziny się rozpadają, dzieci się wychowują w środowisku patologicznym, ojcowie, czy matki - alkoholiczki, tracą pracę.
W ostatnich czasach alkoholizm zaczęto traktować jako syndrom, czy też zespół uzależnienia od alkoholu. Syndrom ten objawia się przez:
Zminimalizowanie repertuaru zachowań związanych z piciem
Nieustanne poszukiwanie alkoholu
Zwiększona tolerancja na alkohol
Unikanie tzw. "objawów abstynencyjnych" - poczucie łaknienia alkoholu, zaburzenia tożsamości, niepokój, rozdrażnienie
Świadomość przymusu picia
Picie przy każdej okazji
Niekontrolowane spożywanie alkoholu
Koncentracja na alkoholu w codziennym życiu
Luki w pamięci po wypiciu alkoholu, zaburzenia świadomości.
W Polsce istnieje wiele ośrodków terapeutycznych dla alkoholików i rodzin alkoholowych, działają też grupy Anonimowych Alkoholików i Kluby Abstynenckie. Obecnie w takich miejscach leczy się ponad 700 tysięcy nałogowych alkoholików. Nadal jest to wielka patologia ciążąca nad naszym narodem. Po alkohol coraz częściej sięgają kobiety i osoby nieletnie. Zostało opracowanych wiele programów profilaktycznych, które są wdrażane do nauczania w szkołach podczas lekcji wychowawczych.
Następnym problemem społecznym, ściśle związanym z alkoholizmem jest bezrobocie. Bezrobocie to stan bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia.
Skutki bezrobocia:
Skutki społeczne - zmniejszenie dochodu państwa (bezrobotni nie płacą podatków, mniej wydają). Bezrobocie ma zawsze wymiar społeczny, dotyka nie tylko samych bezrobotnych, ale i całe społeczeństwo. Jest bowiem obciążeniem dla gospodarki krajowej i budżetu państwowego.
Jest marnotrawstwem potencjału ludzkiego w wieku produkcyjnym.
Podatnicy ponoszą koszty świadczeń socjalnych.
Powoduje emigrację zarobkową, zwłaszcza młodych, wykształconych ludzi
Powiększa niebezpieczeństwo występowania patologii społecznych: przestępczości, agresji, kradzieży, gwałtów, alkoholizmu, narkomanii.
Pogarsza warunki życiowe wielu rodzin.
Przyczynia się do rozpadu wielu rodzin, rozluźnienia więzi rodzinnych.
Brak pracy niesie ze sobą zaburzenia w sferze życia fizycznego i psychicznego: obniżenie poczucia własnej godności, pozycji społecznej i bezpieczeństwa, zablokowanie możliwości zaspokojenia potrzeb: frustracja, depresja, apatia, poczucie utraty celu i sensu życia, może prowadzić do aktów samobójczych.
W Polsce pojawiło się bezrobocie na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, kiedy nastąpiły zmiany w gospodarce związane z transformacją społeczno - ekonomiczną. Nastąpił upadek sztucznie utrzymywanych zakładów (z czasów komunistycznych), oraz upadek przemysłu ciężkiego i państwowego rolnictwa. Obecnie jest w Polsce ponad 36 tysięcy zarejestrowanych bezrobotnych, czyli 19,1% społeczeństwa. Największy problem ze znalezieniem pracy mają kobiety z wykształceniem zawodowym.
Rozwija się pośrednictwo zawodowe, które pomaga w znalezieniu pracy. Wymaga się jednak od kandydatów gotowości i rzeczywistej chęci podjęcia pracy.
Bezrobocie często pociąga za sobą następną patologię jaką jest bezdomność. Bezdomność to względnie trwała sytuacja człowieka nie posiadającego własnego domu, mieszkania, pozbawionego dachu nad głową, nie posiadającego miejsca zameldowania,
w którym mógłby zamieszkać .
Wyróżniamy bezdomność: dobrowolną i z konieczności, bezdomność jawną, rzeczywistą lub społeczną, ukrytą, utajoną.
Przyczyny bezdomności:
Sytuacja społeczno - ekonomiczna kraju: bezrobocie, kryzys mieszkaniowy, brak miejsc w szpitalach i domach opieki społecznej, dzieci uciekające z Domów Dziecka, z własnych domów, brak ośrodków dla zarażonych wirusem HIV.
Patologie społeczne: alkoholizm, przemoc, narkomania
Recydywiści więzienni
Rozpad więzi małżeńskich, zanik uczuć wyższych, skomplikowany model życia
Przyczyny psychologiczne: bezdomność z wyboru, np. po śmierci bliskiej osoby; bezradność; doświadczenia przemocy, agresji we własnym domu.
Utrata domu na skutek wypadków losowych.
Opieka nad ludźmi bezdomnymi (placówki stacjonarne i pomocy doraźnej):
kwatery mieszkaniowe dla bezdomnych bezproblemowych
ośrodki dla narkomanów, alkoholików i recydywistów - pomoc długoterminowa
schroniska dla osób z niewielkimi zaburzeniami psychicznymi i społecznymi
noclegownie
jadłodajnie
schroniska dla bezdomnych
domy samotnych matek
domy opieki społecznej
punkty pomocy medycznej
domy dziennego pobytu
przytuliska
pogotowia interwencji społecznej
Pomoc bezdomnym świadczą różne instytucje i organizacje. Niektóre z nich są państwowe, jak np. domy opieki społecznej, inne są pozarządowe, głównie kościelne: schroniska świętego Alberta, prowadzone przez zakony Albertynów i Albertynek, dom przyjaźni dla mężczyzn - zakon Orionistów, organizacje typu Caritas, PCK.
Organizacje pozarządowe, które prowadzą działalność dla bezdomnych mogą ubiegać
się o dotacje z budżetu państwa.
Celem pomocy społecznej osobom bezdomnym jest pomoc doraźna i długoterminowa.
Pomoc doraźna przejawia się głównie w:
dostarczeniu podstawowych środków do życia - jedzenie, ubranie, środki czystości
zapewnienie noclegów
pomoc medyczna i sanitarna
pomoc w odtworzeniu dokumentów osobistych
Pomoc długoterminowa:
Pomoc w poszukiwaniu pracy
Pomoc w leczeniu uzależnień - terapie
Pomoc w znalezieniu stałego miejsca zamieszkania
Udzielanie pomocy prawnej
Pomoc w rozwiązywaniu problemów rodzinnych
Pomoc w załatwieniu spraw związanych z rentą czy emeryturą
Pomoc psychologiczna mająca na celu wydźwignięcie z wegetacji,
wyprowadzenie z izolacji i marginesu społecznego
Rozwijanie zainteresowań zawodowych i twórczych
Umożliwienie udziału w imprezach kulturalnych
AIDS.
Bardzo wielkie zagrożenie społeczne. W 2002 roku zostało w Polsce powołane przez ministerstwo Krajowe Centrum Do Spraw AIDS. Ma ono na celu: przeciwdziałanie zakażeniom wirusem HIV, prowadzenie profilaktyki w grupach o zwiększonym ryzyku zakażenia, promocję punktów wykonujących bezpłatne i anonimowe testy na HIV, edukację społeczną (zwłaszcza wśród młodzieży) dotyczącą sposobów unikania zakażenia wirusem HIV, a jeśli już jest się zarażonym - sposobów życia z wirusem.
Zagrożenia kulturowe
Docierają do nas wszystkie zjawiska, jakie globalizacja ze sobą niesie, a więc zarówno takie, które rodzą szanse, jak i te, które są zagrożeniami. Mówimy przede wszystkim o kulturze, bo ten obszar ludzkiej aktywności i ta sfera zjawisk interesuje nas najbardziej, ale pamiętać należy, że globalizacja jest zjawiskiem holistycznym i różnych obszarów globalizacji, choćby ekonomii i kultury, rozdzielić się nie da.
Problem, jaki się pojawia w odniesieniu do Polski, a także do każdego innego kraju (dotyczy to nawet głównego „dysponenta” globalizacji, czyli Stanów Zjednoczonych), sprowadza się do pytania, czy proces internalizacji kultury masowej nie zagraża w jakimś stopniu tożsamości kulturowej tego kraju.
Znany jest wszak fenomen erozji tradycyjnych protestanckich wartości życia i pracy w Stanach Zjednoczonych ,które ulegają erozji zarówno pod wpływem silnego bodźca wielokulturowości, jak i wpływu komercyjnej kultury masowej. Generalnie nie ulega wątpliwości, że globalizacja może być i jest źródłem zagrożeń kultury, zwłaszcza gdy otwarcie kraju na wpływy globalnej kultury masowej jest niekontrolowane i bezrefleksyjne oraz gdy nie towarzyszy temu świadoma polityka kulturalna państwa.
Źródłem zagrożeń dla kultury może być też regionalizm, czyli najogólniej rzecz biorąc skoordynowany system współpracy międzynarodowej państw i społeczeństw danego regionu oparty na wspólnocie potrzeb i interesów. Warunkiem współpracy, a coraz częściej integracji, jest poczucie związku z obszarem przynależności, wykształcenie się historycznych więzi regionalnych opartych na wspólnych wartościach oraz uformowanie się poczucia kulturowej, politycznej i ekonomicznej odrębności.
Kolejne źródło zagrożeń, które jest udziałem Polski i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej określa się mianem optymistycznie brzmiącego terminu „modernizacja”. Wypiera ono inny termin „westernizacja” i oznacza przyspieszony rozwój wzorowany na modelu zachodnim. Problem w tym, że modernizacja to nie tylko dobrodziejstwa. Często niesie ona tak wielkie zmiany, że jest szokiem i staje się zagrożeniem dla dotychczasowego sytemu, w tym także kultury i tożsamości.
Niektóre zagrożenia rozwoju kultury, a zwłaszcza bezpieczeństwa kulturowego w Polsce, wynikają z wyżej wspomnianych przyczyn ekonomicznych. Manifestuje się to nie tylko w zubożeniu znacznej części społeczeństwa, dla którego sprawą ostatecznej potrzeby staje się nie tylko pożytkowanie kultury wysokiej , ale nawet zakupienie książki. Gorzej, że powiększający się deficyt budżetowy w finansach państwowych skutkuje ograniczaniem środków na edukację, oświatę i kulturę. Odbija się to również na ochronie zabytków i dóbr kultury materialnej, wyraża w braku środków na ich renowację, słabym zabezpieczeniu przed kradzieżą i wywozem z kraju.
Źródłem zagrożeń, którego istnienie już można odnotować i którego znaczenie będzie rosło, jest migracja, w tym napływ do Polski emigrantów z innych niż europejski obszarów kulturowych. Będzie się to wiązać z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. Obecnie w Polsce przebywają głównie przybysze ze Wschodu, z obszaru b. ZSRR, a także pewna liczba emigrantów z Chin, Wietnamu i innych państw azjatyckich, w tym z krajów islamskich. Ma to wpływ, choć ciągle ograniczony, na stosunki społeczne i kulturalne, na przykład w postaci rosnącej popularności kuchni chińskiej (i jej dalekowschodnich odmian). W przyszłości mieć może jednak znaczenie głębsze skutki w postaci rosnącego stopnia wielokulturowości, narastania przedmiotów religijnych i w ogóle problemów etniczności.
Polska ustawa o ochronie dóbr kultury mówi o takich zagrożeniach, jak: zniszczenia, uszkodzenia, dewastacja, zaginięcie, a także nieuprawniona przeróbka dzieła, rekonstrukcja, odbudowa itp. Ustawa reguluje również szereg innych sytuacji i czynności dotyczących zabytków, w tym: konserwacji, remontów, użytkowania.
Wśród różnych scenariuszy rozwoju zagrożeń dla bezpieczeństwa kulturowego Polski, za najbardziej prawdopodobne uznano następujące zagrożenia:
pogłębiający się kryzys tożsamości narodowej;
spadek poczucia więzi kulturowej wśród Polaków;
ograniczenie suwerenności państwa;
internacjonalizacja zagrożeń społecznych;
wzrost zależności kulturowej i powielania zachodnich wzorów;
spadek środków na kulturę i politykę kulturalną.
Za mniej prawdopodobne uznano takie zagrożenia, jak:
kryzys państwa narodowego i jego przeniesienie na kulturę;
uniformizacja treści przekazywanych przez media;
wzrost ekspansji kultury masowej;
wzrost dezorientacji i kryzys wartości związanych z ekspansją kultury masowej;
przyspieszenie procesu rozkładu tradycyjnych więzi międzyludzkich.