Kierownicy urzędów konsularnych
Termin „konsul” wywodzi się z łacińskiego słowa consul, a etymologicznie od consulere — radzić się. Natomiast „konsulat” pochodzi od słowa consulatus
Pojęcia te mają następujące znaczenia:
1. Konsul:
• Stały przedstawiciel jakiegoś państwa za granicą, zapewniający m.in. ochronę prawną interesów współobywateli przebywających w danym
państwie,
• W starożytnym Rzymie: jeden z dwóch najwyższych urzędników republiki, wybieranych na jeden rok, sprawujących władzę cywilną i wojskową
• We Francji: w latach 1799—1804, tytuł każdego z trzech członków rządu pierwszej republiki francuskiej, tzw. konsulatu.
2. Konsulat:
• Placówka konsula, kierowana przez niego; biuro konsula i lokal tej placówki,
• W starożytnym Rzymie: urząd, godność konsula republiki; okres sprawowania władzy konsula,
• We Francji: w latach 1799—1804, forma rządu, w którego skład wchodzili trzej konsulowie; okres władzy tego rządu.
Instytucja konsula powstała w starożytnej Grecji i zrodziła się z potrzeby zapewnienia pomocy i ochrony, głównie cudzoziemcom zajmujących się handlem. Udzielający pomocy i gościnności gospodarz, nazywał się prostates. Później ta instytucja przekształciła się z indywidualnej w publiczną ponieważ opiekę nad interesami cudzoziemców, zwłaszcza kupców i posłów z innych miast greckich, zaczęto powierzać znaczącym obywatelom miasta ich pobytu. W taki sposób pojawiła się instytucja proksena i prokseni (proksenoi), tzn. gościnności, opieki. Proksen (proksenos) był protektorem i obrońcą cudzoziemców w ich stosunkach z władzami miejscowymi. Cieszył się z tego powodu określonym prestiżem i względami zarówno w swoim mieście, jak i w mieście—państwie, nad którego obywatelami sprawował opiekę.
Instytucja proksena zbliżona była swym zakresem działania do dzisiejszego konsula honorowego.
W starożytnym Rzymie stosowano wobec cudzoziemców zasadę gościnności publicznej, tzw. hospitium publicum i patronatu nad cudzoziemcami, która była zbliżona do statusu greckiego proksena. Istniała też instytucja pretora cudzoziemskiego (preator peregrinus), który rozstrzygał spory między cudzoziemcami na podstawie prawa narodów (ms gentium), w tym prawa ojczystego stron.
W okresie średniowiecza, głównie w państwach basenu Morza Śródziemne go, w wyniku rozwoju handlu morskiego pojawiła się instytucja specjalnego sędziego, który na podstawie praw i zwyczajów morskich rozstrzygał spory między kupcami cudzoziemskimi oraz miejscowymi i obcymi. Nazywali się oni konsulami żeglarzy (consules marinariorum) i konsulami kupców (consules mercato rum).
W wyniku rozwoju handlu, zwłaszcza miast włoskich z miastami muzułmańskimi na wybrzeżach Morza Śródziemnego, w wiekach X i XI pojawił się nowy typ instytucji konsularnej, zwanej konsulami zamorskimi (Consules ultramarini). Kupcy, zwłaszcza włoscy, francuscy i katalońscy, zapewnili sobie nie tylko prawo do osiedlania się i prowadzenia handlu z krajami muzułmańskimi, lecz także do łączenia się w korporacje kupieckie, na ogół jednonarodowe i wybierania sędziów, nazwanych później konsulami. Status ten został znacznie wzmocniony i zagwarantowany na podstawie tzw. umów kapitulacyjnych, faktycznie nierówno prawnych. Zapewniały one koloniom kupieckim i konsulom krajów chrześcijańskich w krajach Lewantu i Dalekiego Wschodu uprzywilejowany status, zwłaszcza bezpieczeństwo osobiste i ich mienia, a konsulom jurysdykcję nad swoimi współobywatelami. Dlatego też nazywano ich także konsula mi jurysdykcyjnymi. Konsul był kierownikiem kolonii kupieckiej, która zamieszkiwała najczęściej w wydzielonych dzielnicach miasta, tworzyła enklawy i rządziła się swoimi prawami. Obok sądowych, konsul pełnił także funkcje administracyjne, głównie związane z zapewnieniem porządku.
W podobny sposób powstała i rozpowszechniła się także instytucja konsulów wybieralnych (consules electi). Taki konsul nie był jeszcze organem swego kraju ojczystego i działał niezależnie od niego, odpowiadając faktycznie jedynie przed faktorią kupiecką. Instytucja konsula wysyłanego przez kraj oj czysty (consules missi) pojawiła się dopiero w XVI wieku i stała się prototypem dzisiejsze go konsula zawodowego.
Instytucja konsulów wybieralnych przyjęła się także w niektórych miastach portowych państw Europy Zachodniej i w portach państw nadbałtyckich, w których faktorie kupieckie uzyskiwały od miejscowych feudałów lub władz miejskich niekiedy znaczne przywileje. Na czele faktorii stali aldermani (star si), których status był zbliżony do statusu konsulów państw basenu Morza Śródziemnego.
Od XIII wieku, w niektórych krajach Europy południowej konsulowie byli powoływani spośród obywateli miejscowych do sprawowania opieki nad obcymi kupcami (tzw. consules hospitis). W wiekach średnich tytuł „konsula” nosili też niektórzy urzędnicy miejscowi na północy Włoch i na południu Francji.
W średniowieczu wykształciły się zwyczaje, które na trwałe weszły do praktyki konsularnej państw i obowiązują do dzisiaj. I tak na przykład, nowo wy brany konsul musiał uzyskać formalną zgodę władz miejscowych na wykonywa nie swych funkcji. Ta zgoda w krajach muzułmańskich nazywała się beratem, a w chrześcijańskich - exequatur. Przyjmuje się, że pod koniec tego okresu instytucja konsula była już rozpowszechniona, głównie w państwach basenu Morza Śródziemnego.
W okresie absolutyzmu, począwszy od XVI wieku, panujący z nieufnością i niechęcią odnosili się do działalności urzędników obcych państw na swoim terytorium (dotyczyło to głównie przedstawicieli dyplomatycznych), co uwidoczniło się m.in. w podporządkowaniu wszystkich osób przebywających na terytorium danego państwa prawu i sądownictwu tego państwa. Odnosiło się to także do konsulów i kolonii kupieckich, które zostały stopniowo pozbawione, głównie w Europie, swojej uprzywilejowanej pozycji, w tym prawa do pełnienia funkcji sądowych i porządkowych w ramach kolonii kupieckiej.
Istotne ograniczenie kompetencji konsulów wybieralnych nastąpiło w wyniku powstawania stałych przedstawicielstw dyplomatycznych, uprawnionych do reprezentowania ogólnych interesów państwa wysyłającego, w tym do sprawowania opieki nad jego obywatelami, zwłaszcza kupcami i samymi konsulami. Stąd zakres kompetencji konsula został faktycznie sprowadzony do obrony praw swych współobywateli oraz interesów żeglugi i handlu.
W wiekach XVIII i XIX konsul często był nazywany „konsulem handlowym „ gdyż pełnił funkcje zbliżone do funkcji agenta handlowego i żeglugowego.
W okresie absolutyzmu występują już dwie grupy konsulów:
1. Konsulowie zawodowi wysyłani przez dane państwo do innych państw. Byli przeważnie obywatelami państwa wysyłającego i przez to państwo opłacani. Pierwsza w tej dziedzinie była Anglia, która powołała tego rodzaju konsulów w miastach włoskich i niderlandzkich, a w 1555 roku ustanowiła swego konsula w Moskwie.
2. Kosidowie honorowi mogli być obywatelami różnych państw (w tym państwa pobytu), ale musieli na stałe zamieszkiwać na jego terytorium. Działali na podstawie umowy zawartej z państwem angażującym ich do działania w tym charakterze. Nie otrzymywali też od tego państwa sta łych poborów, gdyż działali „honorowo”. Rekrutowali się spośród cieszących się prestiżem i zaufaniem miejscowych kupców i przemysłowców, dla których pełnienie tej funkcji było zajęciem ubocznym, lecz prestiżowym.
Renesans instytucji konsula jest związany z okresem rewolucji przemysłowej przełomu wieków XVIII i XIX. W tym okresie instytucja konsula stała się powszechnie stosowaną praktyką państw europejskich. W drugiej połowie XIX wieku, w państwach takich jak: Rumunia, Serbia, Czarnogóra i Bułgaria oraz w środkowej i południowej Ameryce powoływano konsulów uprawnionych do pełnienia także niektórych funkcji dyplomatycznych, którzy nazywali się „agentami i konsulami generalnymi”.
Największy rozwój służby konsularnej zarówno zawodowej, jak i honorowej, nastąpił dopiero po pierwszej oraz drugiej wojnie światowej, co było wynikiem wszechstronnego rozwoju stosunków między państwami, których liczba od okresu sprzed pierwszej wojny światowej wzrosła kilkakrotnie. Nastąpił nie tylko wielki wzrost handlu, lecz także kontaktów osobowych m.in. dzięki emigracji zarobkowej, turystyce, wielopłaszczyznowym stosunkom między państwami i społeczeństwami.
Od końca XIX wieku, oprócz instytucji konsula zawodowego, rozwinęła się instytucja konsula honorowego. Już w okresie międzywojennym, zwłaszcza w niektórych rozwiniętych państwach zachodnich, liczba konsulów honorowych zaczęła przewyższać liczbę konsulów zawodowych i wśród takich państw znalazła się również Polska.
Po drugiej wojnie światowej, w warunkach dominacji sowieckiej, w tzw. państwach socjalistycznych nastąpił całkowity zanik instytucji konsula honorowego, głównie z powodów ideologicznych i politycznych, to jest nieufności wobec obywateli tzw. państw kapitalistycznych. Polska swój ostatni konsulat honorowy w Nicei zamknęła w 1949 roku. Po rozpadzie ZSRR i zmianach systemowych w latach 1989—1991 nastąpił stopniowy powrót instytucji konsula honorowego, zwłaszcza w Polsce.
Podstawowe pojęcia w służbie konsularnej
Klasy kierowników urzędów konsularnych
Kierownicy urzędów konsularnych dzielą się na cztery klasy:
1. Konsulów generalnych.
2. Konsulów.
3. Wicekonsulów.
4. Agentów konsularnych.
Mianowanie i dopuszczanie kierowników urzędów konsularnych
1. Kierownicy urzędów konsularnych są mianowani przez państwo wysyłające i dopuszczani do wykonywania swych funkcji przez państwo przyjmujące.
2. Sposób mianowania i dopuszczania kierownika urzędu konsularnego regulowany jest odpowiednio przez ustawy i inne przepisy oraz zwyczaje zarówno państwa wysyłającego, jak i państwa przyjmującego.
Listy komisyjne lub notyfikacja o nominacji
1. Państwo wysyłające zaopatruje kierownika urzędu konsularnego w doku ment posiadający formę listów komisyjnych lub podobnego dokumentu, wystawiony w związku z każdą nominacją, a stwierdzający jego charakter urzędowy i wskazujący w zasadzie jego imiona i nazwisko oraz kategorię i klasę, jak również okręg konsularny i siedzibę urzędu konsularnego.
2. Państwo wysyłające przekazuje listy komisyjne lub podobny dokument w drodze dyplomatycznej lub innej stosownej drodze rządowi państwa, na którego terytorium kierownik urzędu konsularnego ma wykonywać swe funkcje.
3. Jeżeli państwo przyjmujące na to się zgadza, państwo wysyłające może zamiast listów komisyjnych lub podobnego dokumentu skierować do państwa przyjmującego notyfikację zawierającą dane przewidziane w punkcie 1.
Exequatur”
1. Kierownik urzędu konsularnego zostaje dopuszczony do wykonywania swych funkcji na mocy upoważnienia państwa przyjmującego, zwanego „exequatur”, bez względu na formę tego upoważnienia.
2. Państwo, które odmawia udzielenia exequatur, nie jest obowiązane do podania państwu wysyłającemu przyczyn odmowy.
3. Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 13 i 15 kierownik urzędu konsularnego nie może przystąpić do wykonywania swych funkcji przed uzyskaniem exequatur.
Pierwszeństwo między kierownikami urzędów konsularnych
1. Jeżeli jednak kierownik urzędu konsularnego był przed uzyskaniem exequatur tymczasowo dopuszczony do wykonywania swych funkcji, data tego tymczasowego dopuszczenia określa jego miejsce w porządku pierwszeństwa. Miejsce to utrzymuje on po udzielaniu mu exequatur.
2. Porządek pierwszeństwa między dwoma lub więcej kierownikami urzędów konsularnych, którzy uzyskali exequatur lub tymczasowe dopuszczenie w tym samym dniu, jest ustalony według dat przedstawienia państwu przyjmującemu ich listów komisyjnych, podobnych dokumentów lub notyfikacji przewidzianych w ustępie 3 artykułu 11.
3. Tymczasowi kierownicy urzędów konsularnych następują w porządku pierwszeństwa po wszystkich kierownikach urzędów konsularnych. Po rządek pierwszeństwa między nimi jest ustalany według dat objęcia przez nich funkcji tymczasowych kierowników, wskazanych w notyfikacjach dokonanych stosownie do ustępu 2 artykułu 15.
4. Honorowi urzędnicy konsularni będący kierownikami urzędów konsularnych następują w porządku pierwszeństwa w każdej klasie po zawodowych kierownikach urzędów konsularnych w kolejności i zgodnie z za sadami ustalonymi w poprzednich ustępach.
5. Kierownikom urzędów konsularnych przysługuje pierwszeństwo przed urzędnikami konsularnymi nie posiadającymi tego statusu.
Tymczasowe dopuszczanie kierowników urzędów konsularnych
1. Do czasu udzielenia exequatur kierownik urzędu konsularnego może być tymczasowo dopuszczony do wykonywania swych funkcji.
2. W takim przypadku mają zastosowanie postanowienia niniejszej konwencji.
Zawiadamianie władz okręgu konsularnego
1. Gdy kierownik urzędu konsularnego zostanie dopuszczony, choćby tymczasowo, do wykonywania swych funkcji, państwo przyjmujące powinno niezwłocznie zawiadomić o tym właściwe władze okręgu konsularnego.
2. Powinno ono również zapewnić podjęcie niezbędnych środków dla umożliwienia kierownikowi urzędu konsularnego wywiązywania się z obowiązków urzędowych i korzystania z postanowień niniejszej konwencji.
Tymczasowe wykonywanie funkcji kierownika urzędu konsularnego
1. Jeżeli kierownik urzędu konsularnego nie ma możności wykonywania swych funkcji lub stanowisko kierownika urzędu konsularnego jest nie obsadzone, kierownik urzędu konsularnego może czasowo działać jako tymczasowy kierownik.
2. Imiona i nazwisko tymczasowego kierownika są notyfikowane bądź przez przedstawicielstwo dyplomatyczne państwa wysyłającego, bądź, gdy państwo to nie ma przedstawicielstwa dyplomatycznego w państwie przyjmującym, przez kierownika urzędu konsularnego, bądź w razie gdy ten nie może tego uczynić, przez jakąkolwiek właściwą władzę państwa wysyłającego ministerstwu spraw zagranicznych państwa przyjmującego lub władzy wyznaczonej przez to ministerstwo. Notyfikacja ta powinna być w zasadzie dokonana uprzednio. Państwo przyjmujące może uzależnić od swej zgody dopuszczenie jako tymczasowego kierownika osoby, która nie jest przedstawicielem dyplomatycznym ani urzędnikiem konsularnym państwa wysyłającego w państwie przyjmującym.
3. Właściwe władze państwa przyjmującego powinny udzielać tymczasowemu kierownikowi pomocy i ochrony. W czasie, gdy kieruje on urzędem, postanowienia niniejszej konwencji mają do niego zastosowanie na tych samych zasadach jak do kierownika danego urzędu konsularnego. Państwo przyjmujące nie jest jednak obowiązane do przyznania tymczasowemu kierownikowi ułatwień, przywilejów i immunitetów, z których korzystanie przez kierownika urzędu konsularnego uzależnione jest od warunków, których nie spełnia tymczasowy kierownik.
4. Gdy w okolicznościach przewidzianych w ustępie 1 niniejszego artykułu tymczasowym kierownikiem jest mianowany przez państwo wysyłające członek personelu dyplomatycznego przedstawicielstwa dyplomatycznego tego państwa w państwie przyjmującym, korzysta on nadal z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, jeżeli państwo przyjmujące temu się nie sprzeciwia.
Funkcje konsularne”
Polegają przede wszystkim na:
1. Ochronie w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli, zarówno osób fizycznych, jak i prawnych, w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe.
2. Popieraniu rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz na popieraniu wszelkimi innymi sposobami przyjaznych stosunków miedzy tymi państwami zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji.
3. Zapoznawaniu się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego państwa przyjmującego, zdawaniu z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego oraz udzielaniu informacji osobom zainteresowanym.
4. Wydawaniu paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego, jak również wiz lub odpowiednich dokumentów osobom,
które pragną udać się do państwa wysyłającego.
5. Udzielaniu pomocy i opieki obywatelom państwa wysyłającego zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym.
6. Działaniu w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywaniu podobnych czynności, jak również pewnych funkcji o charakterze administracyjnym, jeżeli nie sprzeciwiają się temu ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego.
7. Ochronie interesów obywateli państwa wysyłającego, zarówno osób fizycznych, jak i prywatnych, w sprawach spadkowych, na terytorium państwa przyjmującego, zgodnie z ustawami i innymi przepisami tego państwa.
8. Ochronie, w granicach ustalonych przez ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego, interesów małoletnich i innych osób nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, obywateli państwa wysyłające go, w szczególności, gdy zachodzi potrzeba ustanowienia nad nimi opieki lub kurateli.
9. Zastępowaniu lub zapewnianiu odpowiedniego zastępstwa obywateli państwa wysyłającego przed sądami lub innymi władzami państwa przyjmującego w celu uzyskiwania, zgodnie z ustawami i innymi przepisami tego państwa, podjęcia tymczasowych środków dla ochrony praw i interesów tych obywateli, gdy osoby te z powodu nieobecności lub z jakiejkolwiek innej przyczyny nie są w stanie podjąć w odpowiednim czasie obrony swych praw i interesów — z zastrzeżeniem przestrzegania praktyki i procedury obowiązujących w państwie przyjmującym.
10. Przesyłaniu sądowych i pozasądowych dokumentów oraz wykonywaniu rekwizycji sądowych zgodnie z obowiązującymi umowami międzynarodowymi lub, w braku takich umów, w sposób zgodny z ustawami i inny mi przepisami państwa przyjmującego.
11. Wykonywaniu przewidzianych przez ustawy i inne przepisy państwa wysyłającego praw nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich i rzecznych posiadających przynależność państwową państwa wysyłającego oraz statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie, jak również w stosunku do ich załóg.
12. Udzielaniu pomocy statkom morskim, rzecznym i powietrznym (wymienionym w punkcie 11), jak również ich załogom, przyjmowaniu oświadczeń dotyczących podróży tych statków, badaniu i wizowaniu ich dokumentów, oraz z zastrzeżeniem uprawnień władz państwa przyjmującego, przeprowadzaniu dochodzenia w sprawie wypadków, które zdarzyły się w czasie podróży, i załatwianiu sporów między kapitanem, oficerami i marynarzami, o ile zezwalają na to ustawy i inne przepisy państwa wysyłającego.
13. Wykonywaniu powierzonych urzędowi konsularnemu przez państwo wysyłające wszelkich innych funkcji, których nie zakazują ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego lub którym państwo to nie sprzeciwia się lub też które są przewidziane w umowach międzynarodowych obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym.
Ustawa o funkcjach konsula Rzeczypospolitej Polskiej z późniejszymi zmianami
Ustawa o funkcjach konsulów RP wraz z późniejszymi zmianami stwierdza, że:
1. Konsulem jest kierownik:
• Konsulatu generalnego,
• Konsulatu,
• Wicekonsulatu,
• Agencji konsularnej,
• Wydziału konsularnego przedstawicielstwa dyplomatycznego.
Z powyższego wywodzą się stopnie konsularne i są nimi:
• Konsul generalny,
• Konsul,
• Wicekonsul,
• Agent konsularny.
Pierwszeństwo członków korpusu konsularnego zależy od posiadanych stopni konsularnych i przedstawia się następująco w odniesieniu do stopni dyplomatycznych:
• Konsul generalny — minister pełnomocny to radca — minister pełnomocny
• Konsul generalny — radca
• Konsul — I sekretarz
• Wicekonsul — I sekretarz
• Agent konsularny — I sekretarz
• Attaché konsularny — attaché
• Sekretarz konsularny — sekretarz archiwista.
Pierwszeństwo w polskiej dyplomacji, w poszczególnych pionach jest następujące, oczywiście z uwzględnieniem stopni zarówno dyplomatycznych, jak i konsularnych:
• Polityczny
• Wojskowy
• Konsularny
• Handlowy
2. Konsulem może być mianowany obywatel polski o wysokich walorach poli tycznych i moralnych, który:
• Ma pełną zdolność do czynności prawnych,
• Korzysta z praw publicznych,
• Ma wykształcenie wyższe,
• Posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe określone dla pracowników służby dyplomatyczno—konsularnej
Natomiast według obecnie obowiązującej ustawy o służbie zagranicznej z 27 lipca 2001 roku konsulem może być mianowany ten, kto:
• Jest obywatelem polskim i korzysta z pełni praw publicznych,
• Ma pełną zdolność do czynności prawnych,
• Jest nieskazitelnego charakteru oraz ze względu na posiadane kwalifikacje i praktykę zawodową daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków służbowych, zgodnie z prawem i interesami RP,
• Posiada tytuł magistra lub równorzędny,
• Nie był karany za przestępstwo popełnione z winy umyślnej,
• Spełnia inne wymogi określone w przepisach pracownikach służby dyplomatyczno —konsularnej.
3. W przedstawicielstwie dyplomatycznym, w którym nie ustanowiono wydziału konsularnego, funkcje konsula może wykonywać członek personelu dyplomatycznego wyznaczony przez Ministra Spraw Zagranicznych.
4. Konsul wykonuje funkcje osobiście lub upoważnia do ich wykonywania innych pracowników posiadających stopnie służbowe konsularne lub dyplomatyczne.
5. Minister Spraw Zagranicznych może powoływać honorowych konsulów generalnych, konsulów, wicekonsulów lub agentów konsularnych do wykonywania niektórych funkcji konsulów, określając każdorazowo ich zakres.
6. Na honorowego konsula generalnego, konsula, wicekonsula lub agenta konsularnego może być powołany obywatel:
• Polski zamieszkały w państwie przyjmującym,
• Państwa przyjmującego lub państwa trzeciego,
który:
• Posiada wysoki autorytet,
• Cieszy się zaufaniem,
• Daje rękojmię należytego wykonywania swoich obowiązków.
7. Konsul:
• Wykonuje funkcje w okręgu konsularnym obejmującym terytorium państwa przyjmującego lub jego część,
• Może wykonywać funkcje poza okręgiem konsularnym wyłącznie na podstawie decyzji Ministra Spraw Zagranicznych i za zgodą państwa przyjmującego.
• Podlega służbowo Ministrowi Spraw Zagranicznych,
• Bezpośredni nadzór nad działalnością konsula sprawuje kierownik przedstawicielstwa dyplomatycznego (szef misji).
Zakres funkcji i zadań konsula, według ustawy o funkcjach konsulów RP
1. Konsul:
• Chroni prawa i interesy Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli,
• Działa na rzecz rozwijania przyjaznych stosunków oraz współpracy między Rzeczypospolitą Polską a państwem przyjmującym,
• Czuwa w zakresie swojej właściwości nad wykonywaniem umów między- narodowych obowiązujących w stosunkach między Rzeczypospolitą Polską a państwem przyjmującym,
• Działa na rzecz umacniania więzi między Polonią Zagraniczną a Polską,
• Informuje o Polsce, w szczególności przedstawia organom państwa przyjmującego i opinii publicznej tego państwa kierunki polityki zagranicznej i wewnętrznej Rzeczypospolitej Polskiej oraz rozwoju jej gospodarki, nauki i kultury,
• Zapoznaje się z problematyką państwa przyjmującego, w szczególności ze
stanem jego gospodarki, nauki i kultury oraz z ustawodawstwem tego państwa i umowami zawieranymi przez nie z państwami trzecimi, jak również udziela odpowiednich informacji w tym zakresie właściwym organom Rzeczypospolitej Polskiej i zainteresowanym obywatelom polskim.
2. Konsul zapewnia pomoc obywatelom polskim w realizacji praw przysługujących im zgodnie z prawem:
• Państwa przyjmującego,
• Zwyczajami międzynarodowymi.
3. Konsul z urzędu zastępuje lub zapewnia zastępstwo obywateli polskich przed
sądami i innymi organami państwa przyjmującego w celu ochrony prawi interesów tych obywateli, jeżeli z powodu nieobecności lub innych przyczyn nie mogą oni w odpowiednim czasie bronić osobiście swych interesów ani nie ustanowili pełnomocników. O podjęciu tych czynności konsul zawiadamia niezwłocznie zainteresowaną osobę.
4. Konsul czuwa, aby obywatele polscy zatrzymani, aresztowani lub w inny sposób pozbawieni wolności w państwie przyjmującym mieli zapewnioną ochronę prawną i traktowani byli zgodnie z prawem tego państwa oraz z prawem i zwyczajami międzynarodowymi. W tym celu podejmuje następujące działania:
• Zwraca się do sądów i innych organów państwa przyjmującego o udzielenie informacji o przyczynach zatrzymania, aresztowania lub w inny sposób pozbawienia wolności, zwłaszcza o zarzutach stawianych tym obywatelom,
• Odwiedza tych obywateli oraz porozumiewa się z nimi także w inny sposób.
5. Konsul podejmuje czynności zmierzające do ustanowienia, w wypadkach przewidzianych w ustawodawstwie polskim, opieki nad obywatelami polski mi bądź kurateli dla nich, lub nad ich mieniem pozostającym bez opieki. W tym celu może w szczególności proponować sądom lub innym właściwym organom Rzeczypospolitej Polskiej bądź państwa przyjmującego odpowiednie osoby na opiekunów lub kuratorów.
6. Konsul wykonuje czynności dotyczące realizacji spadków i innych należności przysługujących obywatelom polskim lub pozostałych po obywatelach polskich:
• Zgłasza sądom lub innym właściwym organom państwa przyjmującego roszczenia do spadku i innych należności,
• Występuje do właściwych organów państwa przyjmującego o dostarczenie m formacji niezbędnych do ustalenia spadkobierców, stanu prawnego i wysokości poszczególnych składników masy spadkowej oraz o wydanie testamentu,
• Występuje do sądów i innych właściwych organów państwa przyjmującego z wnioskami o zabezpieczenie spadku, jeżeli zachodzi obawa naruszenia mienia lub praw pozostałych po spadkodawcy, oraz o wyznaczenie administratora lub kuratora spadku,
• Występuje do sądów lub innych właściwych organów państwa przyjmującego o wydanie postanowienia o nabyciu spadku,
• Przyjmuje dokumenty, środki płatnicze oraz przedmioty wartościowe w celu przekazania obywatelom polskim.
7. Konsul, w razie niezbędnej potrzeby, udziela obywatelom polskim zapomóg lub pożyczek.
8. Konsul przyjmuje do depozytu dokumenty, środki płatnicze oraz przedmioty wartościowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony praw i interesów obywateli polskich.
9. Na wiosek sądu lub innego właściwego organu Rzeczypospolitej Polskiej
konsul:
• Doręcza pisma i inne dokumenty,
• Przesłuchuje strony, podejrzanych, świadków i biegłych,
• Przekazuje do wykonania sądom i innym organom państwa przyjmującego wnioski o udzielenie pomocy prawnej.
Czynności te konsul wykonuje, stosując odpowiednio właściwe przepisy prawa polskiego, jeżeli odbiorca pisma lub innego dokumentu albo osoba, która ma być przesłuchiwana, jest obywatelem polskim i zgadza się dobrowolnie przy jąć pismo lub inny dokument albo złożyć zeznanie, wyjaśnienie lub opinię.
10. Konsul wykonuje czynności notarialne, a w szczególności:
• Sporządza i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów,
• Poświadcza własnoręczność podpisów i znaków ręcznych na dokumentach,
• Poświadcza datę okazania dokumentów, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym miejscu oraz stawiennictwo lub niestawiennictwo osoby,
• Przyjmuje oświadczenia.
Czynności powyższe konsul:
• Wykonuje na wniosek obywateli polskich lub właściwych organów Rzeczy pospolitej Polskiej,
• Może wykonywać czynność również na wniosek jakiejkolwiek osoby, jeżeli mają one wywrzeć skutek prawny na terytorium Rzeczypospolitej
• Może sporządzić akt. notarialny pod warunkiem uzyskania od Ministra Sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego na wniosek Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Do powyższych czynności konsula, stosuje się odpowiednio przepisy prawa o notariacie. Czynności te mają taką samą moc jak czynności wykonane przez notariusza w Rzeczypospolitej Polskiej.
11. Konsul:
• Sporządza i poświadcza tłumaczenie dokumentów z języka polskiego na język urzędowy państwa przyjmującego i z tego języka na język polski,
• Poświadcza wpisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów sporządzonych w języku urzędowym państwa przyjmującego,
• Może również wykonywać powyższe czynności, jeżeli dokumenty są sporządzone w innych językach niż język urzędowy państwa przyjmującego,
• Czynności te mają taką samą moc jak czynności wykonane przez tłumacza przysięgłego w Rzeczypospolitej Polskiej,
• Legalizuje dokumenty rzędowe, sporządzone lub uwierzytelnione w państwie przyjmującym bądź w Rzeczypospolitej Polskiej,
• Wydaje obywatelom polskim paszporty lub inne dokumenty uprawniające do przekraczania granicy, wznawia ich ważność, dokonuje w nich zmian oraz je unieważnia,
• Udziela wiz pobytowych, pobytowych z prawem do pracy, repatriacyjnych i tranzytowych cudzoziemcom, którzy zamierzają udać się do Rzeczypospolitej Polskiej,
• Prowadzi rejestr obywateli polskich mających miejsce stałego pobytu w okręgu konsularnym,
• Doręcza obywatelom polskim pisma i dokumenty inne niż określone w pkt. 9
• Wydaje obywatelom polskim zaświadczenia przewidziane w przepisach prawa polskiego,
• Wydaje decyzje o przyjęciu oświadczenia w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa polskiego, a także decyzje w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego na obce,
• Przyjmuje oświadczenia rodziców lub opiekunów osoby małoletniej o nabyciu przez nią obywatelstwa polskiego lub o wyborze dla niej obywatelstwa obcego,
• Przyjmuje oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński oraz o nazwisku małżonków i ich dzieci, jeżeli osoby zawierające małżeństwo są obywatelami polskimi
• Wydaje zaświadczenia o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa zagranicą,
• Pośredniczy w zgłoszeniu we właściwym urzędzie stanu cywilnego w Rzeczypospolitej faktu urodzenia lub zgonu za granic
• Przekazuje właściwym urzędom stanu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej protokoły o urodzeniach i zgonach, które nastąpiły na polskich statkach morskich i powietrznych oraz na okrętach wojennych i wojskowych statkach powietrznych,
• Przyjmuje oświadczenia o uznaniu dziecka,
• Przyjmuje od małżonka rozwiedzionego oświadczenie o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.
12. Konsul działa na rzecz:
• Rozwijania i pogłębiania współpracy gospodarczej i naukowo—technicznej oraz kulturalne między Rzeczypospolitą Polską a państwem przyjmującym,
• W szczególności ułatwia nawiązywanie kontaktów oraz wykonywanie umów między odpowiednimi organami i instytucjami obu państw.
Zakres powyższych funkcji określa Minister Spraw Zagranicznych RP w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami.
13. Konsul wykonuje funkcje w odniesieniu do polskich statków morskich oraz ich załóg, pasażerów i ładunku, w szczególności:
Kontroluje, czy statek jest uprawniony do podnoszenia bandery polskiej oraz wystawia tymczasowe świadectwo polskiej przynależności statku,
. Przeprowadza inspekcje statku lub występuje do obcego organu inspekcyjnego o przeprowadzenie takiej inspekcji,
• Wydaje dokumenty bezpieczeństwa statku i przedłuża terminy ich ważności, poświadcza dziennik okrętowy i dokonuje w nim wymaganych wpisów, zatwierdza listy załogi statku oraz wystawia książeczki żeglarskie
i dokonuje w nich zmian,
• Przyjmuje protesty morskie oraz przesłuchuje kapitana, innych członków załogi i pasażerów na okoliczność wypadku. W razie zaś rozbicia lub uszkodzenia statku udziela pomocy w organizowaniu akcji ratowniczej oraz podejmuje czynności niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa uratowania osób, jak również zabezpieczenia ich mienia oraz ładunku i mienia statku, a także interesów armatora polskiego,
• Przyjmuje od kapitana statku meldunki o przestępstwie dokonanym na statku i wydaje mu polecenia w sprawie dalszego postępowania,
• Uczestniczy przy wszelkich czynnościach podejmowanych na statku przez
organy państwa przyjmującego w celu zatrzymania, aresztowania lub po zbawienia wolności w inny sposób członka załogi lub pasażera albo zajęcia mienia znajdującego się na statku,
• Zapewnia opiekę i pomoc prawną członkom załogi statku w razie ich za trzymania, aresztowania lub pozbawienia wolności w inny sposób, a także
przy rozpatrywaniu przez sądy i organy administracyjne państwa przyjmującego spraw dotyczących tych osób,
Załatwia spory między załogą a kapitanem statku,
• Udziela pomocy członkom załogi statku pozostałym na lądzie z powodu
choroby lub z innych przyczyn oraz umożliwia im powrót do Rzeczypospolitej Polskiej,
• Podejmuje interwencje w razie dyskryminowania statku lub członków je-
go załogi.
Szczegółowy zakres powyższych funkcji określają odrębne przepisy, które stosuje się odpowiednio do funkcji konsula w odniesieniu do statków żeglugi śródlądowej i powietrznej, środków komunikacji lądowej, a także ich załóg, pasażerów i ładunków,
14. Poza funkcjami określonymi w ustawie konsul może wykonywać inne funkcje przewidziane przez prawo i zwyczaje międzynarodowe, powierzone mu przez Ministra Spraw Zagranicznych.
15. Konsul pobiera opłaty za wykonane czynności konsularne.
16. Minister Spraw Zagranicznych RP w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami, w drodze rozporządzenia, określa zasady pobierania opłat konsularnych oraz ich wysokość.
Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1972, s. 383
Tamże, s. 383
Instytucja ta obowiązuje do dzisiaj jako norma prawa konsularnego, zawarta w Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 roku, DZ. U. nr 13, poz. 98 z 17 maja 1982 roku, art. 12
Ustawa meksykańska z 1859 roku konsula nazywa „agentem handlowym”
Rocznik Służby Zagranicznej RP, Warszawa 1939
J. Sutor: Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 2000, s. 340—343
Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 roku,
Tamże, art. 10
Tamże, art. 11
Tamże, art. 12
Art. 13 — Patrz: tymczasowe dopuszczanie kierowników urzędów konsularnych
Art. 15 — Patrz: tymczasowe wykonywanie funkcji kierownika urzędu konsularnego
Tamże, art. 16
Tamże, art. 13
Tamże, art. 14
Tamże, art. 15
Tamże, art. 5
Ustawa o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej z 13 lutego 1984 roku, Dz. U. z 17 lutego 1984 roku wraz ze zmianami z 27.12.1997, 15.11.1998 i 16.12.1999 roku
Według ustawy o funkcjach konsulów RP z 13 lutego 1984 roku wraz z późniejszymi zmianami.
Ustawa o służbie zagranicznej z 27 lipca 2001 roku, Dz. U. Nr 128, poz. 1403 z 9 listopada 2001 roku, art. 4