PASZOZNAWSTWO

WYKŁAD 14 i 15

KISZONKI

Podstawy kiszenia pasz

• Kiszenie - zakwaszanie masy roślinnej kwasem mlekowym

• Kwas mlekowy - wytwarzają go niektóre bakterie, które są w zakwaszanym materiale, jego obecność w odpowiednim stężeniu zapobiega psuciu się kiszonki, bakterie go produkujące wytrzymują jego pH ale zatrzymują rozwój innych grup bakterii

• Kiszonkę można długo przechowywać bez dostępu powietrza

• Ważne aby unieczynnić bakterie, grzyby, enzymy roślinne, które powoduą rozpad białka lub wytwarzają substancje nieporządane

• Przebieg fermentacji decyduje o wartości kiszonki

• Niesprzyjające warunki - kiszonka nie nadaje się do skarmiania

• Proces zakiszania

• Szybkie zakwaszenie do pH=4

• Odcięcie dostępu powietrza

• Optymalizacja temperatury

• W procesie fermentacji rozwija się mikroflora epifityczna o zróżnicowanym składzie gatunkowym

• Oprócz bakterii kwasu mlekowego występują:

• Bakterie kwasu masłowego

• Pałeczki okrężnicy

• Bakterie kwasu octowego

• Bakterie gnilne

• Drożdże

• Pleśnie

• Mikroorganizmy te różnią się odnośnie podłoża, temperatury, możliwości9ą wykorzystania związków organicznych jako źródło węgla

• Uzyskanie kiszonki dobrej jakości zależy od stosunku tlenu i szybkości opanowania środowiska przez bakterie kwasu mlekowego

• Im szybsza produkcja kwasu mlekowego tym szybciej opanowane są niepożądane zmiany

Rozkład cukru w kiszonce

Bakterie kwasu mlekowego

• Leuconostoc, lactobacillus, pediococcus

• Rozkładają cukry proste na kwas mlekowy

• Skrobia i celuloza nie są fermentowane

• Polifruktozany traw i koniczyn są fermentowane częściowo

• Bakterie kwasu mlekowego dzielimy na

• Homfermentatywne - tylko kwas mlekowy powstaje

• Heterofermentatywne - powstają też produkty uboczne (kwas octowy, alkofol etylowy, dwutlenek węgla)

Bakterie kwasu masłowego

• Clostridium, beztlenowce w fermentacji kwas masłowy, dwutlenek węgla, wodór, kwas mlekowy rozkładają do kwasu masłowego

• Powodują gnilny rozkład białka i psucie się paszy, powstają trujące aminy

• Obniżają kwasowość kiszonki

• Mogą rozwijać się z przetrwalników, rozwój tych bakterii ogranicza szybkie zakwaszenie pH na początku kiszenia

Bakterie grupy pałeczek okrężnicy

• Inaczej bakterie coli

• Występują w paszy zanieczyszczonej kałem formy tlenowe i beztlenowe

• Fermentują węglowodany do kwasu octowego, mrówkowego, wodoru i dwutlenku węgla

• Białko rozkładają do amonu, pH podwyższa się, rozpoczynają się procesy gnilne

• Bakterie szkodliwe - rozwijają się w pierwszych dniach fermentacji

Bakterie gnilne i kwasu octowego

• Są to bakterie tlenowe, rozkładają białko do amoniaku i amin, nieaktywne w niskim pH

• Bakterie kwasu octowego to wybitne tlenowce

• Rozwój w kiszonce tylko na początku zakiszania, nie mają większego znaczenia (o ile kiszenie przebiega poprawnie)

• Kwas octowy jest produktem ubocznym przy fermentacji kwasu mlekowego i masłowego

Drożdże i drożdżaki

• Szybko rozwijają się w warunkach tlenowych, rozkładają cukry do dwutlenku węgla i wody

• W warunkach beztlenowych cukier rozkładają do alkoholu, dwutlenku węgla i wody

• Dobrze znoszą niskie pH, produkowany alkohol sprzyja pobieraniu kiszonki przez zwierzęta (ale jego duże ilości są nieporządane)

• Fermentacji alkoholowej zapobiega benzoesan sodu

Pleśnie

• Aspergillus, penicillum, cladosporium

• Obniżają kwasowość kiszonki co sprzyja powstawaniu bakterii gnilnych

• Pojawiają się często w górnych warstwach kiszonek z zielonek podsuszanych

• Wybitne tlenowce, warunki beztlenowe podczas zakiszania hamują ich rozwój

Suszenie

• Sposób naturalny (straty 20% podczas dobrej pogody… w złej pogodzie nawet 40% strat)

• Wartość suszu zależy od

• Terminu koszenia (sprzętu)(trzeba dobrać do rośliny dominującej w składzie)

• Rozcieńczalnikiem włókna (zdrewnienie rośliny) jest skrobia więc kukurydzy dodać czy coś i to włókno wtedy nie przeszkadza

• Materiału z jakiego jest siano robione

• Sposób suszenia zmniejszający straty:

• Zgniatanie pokosu

• Dosuszanie wentylatorem

• Różne sposoby, rozwieszanie na płotach, palach w górach gdzieś tam, siatki piętrowo nad ziemią

• Sposób sztuczny (ogrzewanie ciepłym powietrzem)

• Ogólnie suszenie to bardzo efektywna metoda, ale jest droga

• Z pasz objętościowych poprzez suszenie powstaje pasza treściwa

Fermentacja

PRZEMIANY W PROCESIE FERMENTACJI DZIELI SIĘ NA

1. Przemiany zachodzące przy obumieraniu komórek (aktywne są bakterie tlenowe typu coli, gnilne, drożdże, wytwarza się ciepło, straty składników pokarmowych)

2. Przemiany występujące po nich (wywołane działalnością drobnoustrojów, warunki beztlenowe stymulują efektywność kwasu mlekowego)

FAZY FERMENTACJI

1. Zachodzą procesy oddychania, rozkład białek do aminokwasów, składniki pokarmowe komórek są pożywką dla bakterii, rezerwuar tlenu się kończy

2. Zniszczenie ścian komórkowych roślin, wypływ soku komórkowego, powstają warunki beztlenowe, początek działalności kwasu mlekowego

3. Progresywny wzrost bakterii kwasu mlekowego, pH obniża się do około 4,2, zamierają bakterie nieprzetrwalnikujące

4. Fermentacja kończy się, bakterie kwasu mlekowego zamierają, ustają procesy bakteryjne, kiszonka dojrzewa

Czas trwania poszczególnych faz fermentacji zależy od:

• Ilości suchej masy

• Pojemności buforowej

• Stopnia rozdrobnienia

• Utłoczenia

• Przykrycia

• Dodatki stymulujące rozwój bakterii kwasu mlekowego

• Okres zakiszania trwa 2-3 tygodni, dojrzewanie 3-4 tygodni więc po 6-7 tygodniach kiszonka jest gotowa

• Bardzo ważny jest I okres zakiszania i uzyskiwanie przewagi przez bakterie kwasu mlekowego

Kiszonka stabilna

Dużo kwasu mlekowego w wyniku dużej zawartości cukru w zakiszanej roślinie i stworzenie warunków beztlenowych, obniżona wartość pH do 4, brak kwasu masłowego

Kiszonka labilna

W wyniku technologicznych błędów, braku dostatecznej ilości cukru i zbyt wysokiej wartości pH kiszonka psuje się, uaktywniają się bakterie kwasu masłowego, które rozkładają wkas mlekowy i białko

Przydatność zielonek do zakiszania

Uzależniona jest od cech fizycznych i chemicznych rośliny

• Zawartość łatwo fermentujących węglowodorów

• Zawartość substancji buforujących

• Poziom suchej masy

• Jak jest 30% suchej masy lub mniej to sok kiszonkowy wycieka… dlatego niektóre rośliny przed kiszeniem się podsusza…

• Sok wycieka też np. przy ugniataniu… to nie dobrze bo to oznacza iż wyciekają też białka i inne składniki ( i jest nie dobrze)

• A wyciekający sok zanieczyszcza środowisko

• Zanieczyszczenie gleby

• Lignifikacje poszczególnych komórek

• Obecność substancji o działaniu bakteriobójczym i fungistatycznym

[Zawartość cukru] / [pojemność buforowa] = zdolność zielonki do zakiszania

Zielonki dzielą się na

1. Łatwo kiszące się




• Kukurydza

• Bulwy (topinambur)

• Słoneczniki

• Liście buraków cukrowych i pastewnych

• Kapusta pastewna

• Zielonka żyta, owsa, jęczmienia, rzepaku, sorga, prosa, traw łąkowych i pastwiskowe

• Korzenie

• Wywar i wysłodki buraków

Trudno kiszące się

• Koniczyna czerwona i biała

• Inkarnatka

• Seradela

• Łubin pastewny

• Peluszka

• Wyka

• Groch

• Bobik

• Łęty (Lol) ziemniaczane




• Nie kiszące się

• Zielonki z lucerny, soi, lebiody, pokrzywy

Dojrzałość kiszonkowa roślin

• Przykłady

• Lucerna, koniczyna - początkowa faza kwitnienia

• Trawy - kłoszenie się, wyrzucanie wiech, kwitnienie

• Kukurydza - dojrzałość woskowa ziarna

• Całe rośliny zbożowe (GPS[z francuskiego coś… ;D) - dojrzałość mleczna ziarna jęczmienia i owsa

• Im więcej białka tym gorzej kisić bo zwiększa się pojemność buforowa

Podsuszanie zielonek przed zakiszaniem

• Z traw i roślin motylkowatych uzyskuje się lepsze kiszonki po podsuszeniu

• Zawartość suchej masy w zakiszanym surowcu dzieli się na

• Wilgotne (20-30%)

• Z zielonki suszonej (30-40%)

• Sianokiszonki (40-50%)

• Wzrost zawartości suchej masy to wzrost zawartości cukru i bardziej sprzyjające warunki dla rozwoju bakterii kwasu mlekowego

Dodatki ułatwiające zakiszanie

1. Dodatki stymulujące fermentację mlekową

• Mają dużo łatwo fermentujących węglowodanów

• Cukier, melasa, susz buraczany, buraczki pastewne lub cukrowe, zielonka z kukurydzy, śruty zbożowe

• Najczęściej stosuje się melasę 2-4%

• Prosty sposób ułatwiający zakiszanie to mieszanie roślin łatwo kiszących się z motylkowymi

• Preparaty mikrobiologiczne - inokulaty

• Liofilizowane bakterie kwasy mlekowego, enzymy (amylaza, celulaza), sole kwasów organicznych (propionian sodu, mrówczan sodu, benzoesan sodowy)

• Enterococcuc faciem, latobacillus plantarum

• Bakterie wprowadza się do kiszonki w pierwszych godzinach fermentacji - dominującym procesem jest wtedy fermentacja mlekowa

• Preparaty chemiczne o działaniu zakwaszającym

• Mocne kwasy mineralne i ich sole

• Zakwaszają środowisko i hamują rozwój bakterii masłowych i gnilnych

• Powodują korozję maszyn

• Preparaty chemiczne o działaniu selektywnym na drobnoustroje

• Kwasy organiczne lub ich sole

• Kwas mrówkowy, mlekowy, benzoesowy, benzoesan sodu, mrówczan sodu, azotyn sodu

Wartość pokarmowa kiszonek zależy od

• Gatunku zakiszanej rośliny

• Wartości białka, BAWu, strawności składników pokarmowych…

• Fazy rozwojowej rośliny

• Wpływa na zawartość składników pokarmowych w kiszonce, jej strawność, w miarę dojrzewania rośliny jest coraz więcej włókna

Technologia zakiszania

Zasadniczy wpływ na wartość kiszonki mają

• Wilgotność

• Czystość zakiszanego materiału

• Szybkość sporządzenia

• Rozdrobnienie, ułożenie i ubicie

• Przykrycie, odpowiedni zbiornik

Straty składników pokarmowych

1. Polowe

2. W zbiorniku

3. Wywołane procesem fermentacji

4. Wypływanie soku

5. Straty powierzchniowe

6. Straty podczas wybierania kiszonki

Podział strat według ich pochodzenia (schemacik taki fikuśny)

OGÓŁEM

W POLU

• Oddychanie zielonki po skoszeniu

• Wykaszanie

• Straty podczas załadunku i transportu

• Wypłukiwanie przez deszcz

W ZBIORNIKU

• Oddychanie

• Fermentacje

• Wyciekanie soku

• Straty powierzchniowe

Zbiorniki do kiszenia zielonek

• Zbiorniki

• Wieżowe, płaskie, komorowe, przejazdowe, pryzmy naziemne

• Wymagania, zadania, które zbiorniki muszą spełniać

• Chronić przed powietrzem

• Utrzymywać stałe stężenie dwutlenku węgla

• Chronić przed wodą opadową

• Uniemożliwiać dostawanie się wody gruntowej

• Chronić przed słońcem

• Ułatwić załadowanie zielonki i wybieranie kiszonki

Zasady sporządzania kiszonek (ustalenie optymalnej fazy wegetacji)

(jeszcze jeden jakiś schemacik był - takie cóś jak niżej)

ZIELONKI ŚWIEŻE Koszenie z jednoczesnym rozdrobnieniem i załadunkiem na środki transportu Podawanie konserwantów w procesie rozdrabniania zielonki świeżej

ZIELONKI PODSUSZANE Koszenie Rozgniatanie i przetrząsanie Podsuszanie na słońcu Zgrabianie na wałki Zbiór z jednoczesnym rozdrabnianiem i załadunkiem na środki transportu Dodawanie konserwantów w procesie rozdrabniania zielonki podsuszanej





Transport




Rozładunek i układanie w zbiorniku lub pryzmach




Ugniatanie




Przykrywanie i obciążenie

Ocena jakości kiszonek (na podstawie)

1. Oceny organoleptyczne

• Badanie smaku, zapachu itd. Samemu (na paluszek i do buziaczka)

• Analizy chemiczne

• Oznaczanie pH, ilości kwasów organicznych (mlekowego, octowego, masłowego), amoniaku

• Metoda podkówki - metody wskaźnikowe do oznaczania zawartości cukru

• analizy mikrobiologicznej

• ile jest w sumie bakterii wszystkich, a potem osobno ile bakterii z tych wszystkich to bakterie mlekowe, ile z nich to bakterie masłowe, ile z nich to bakterie coli, proteolityczne itd

• bezpośrednio na zwierzętach]

• są rzadkie, pracochłonne, trudne w przeprowadzeniu

Wpływ kiszonki na jakość mleka

• dobra kiszonka nie pogarsza jakości mleka (np. mleka na sery)

• wysoka higiena pozyskiwania mleka!

• Kiszonki powinny być podawane zawsze po doju

• Kiszonka zawiera jednak drobnoustroje niepożądane (bakterie kwasu masłowego, bakterie wywołujące procesy gnilne - mogą one się namnażać i powodować zakażenie mleka)

• Substancje zapachowe przechodzą do mleka gdy kiszonkę przechowuje się w oborze i pośrednio przez przewód pokarmowy krowy i wdychane powietrze

• Usuwa się niedojady i wietrzy oborę

• Krowy żywione kiszonkami produkują mleko lepszej jakości

CHARAKTERYSTYKA KISZONEK

• Z liści buraczanych

• Jakość i wartość składników pokarmowych kiszonki zależy od wysokości ogłowienia buraków i zanieczyszczenia

• Kiszonka z wyrobów buraczanych

• Tak, ale prasowanych

• Dla krów o wydajności 3000kg/rok

• Dla bydła opasowego

• Kiszonka z kukurydzy

• Najlepsza

• Dużo kolb powinno być i mało suchej masy

• Im później tym lepiej (mleko woskowe - do pełnej jego dojrzałości)

• Z motylkowatych

• Podsuszyć (30% s.m.)

• Porost łąkowy

• 17-20% s.m. (?) <- zbiór zielonki

• Pierwszy pokos

• Z traw uprawy polowej

• Nie z kupkówki

• Rajgars wyniosły, życica wielokwiatowa, stokłosa, kostrzewa łąkowa

• Ziarno zbóż

• Nasiona roślin strączkowych

• Nasiona rolin oleistych

Charakterystyka ziarna zbóż

• Podstawowa pasza treściwa

• Dużo suchej masy

• Dużo energii

• 60-85% energii dla drobiu

• 10-40% dla krów mlecznych

• 5-25% dla owiec

• 40-85% dla świń

• Dobrze trawiona pasza

• Mało Ca, Na, dużo P (ale w związkach organicznych mało przyswajalnych)

• Większość witamin z grupy B (oprócz B₁₂), witamina E, mało witamin A i D

• Skład chemiczny

• BAW - 45-70% skrobi

• Włókno 2-15%, oplewione mają więcej, nie oplewione mają mniej

• Mało tłuszczu 2-6% (kasy tłuszczowe nienasycone)

• Średnia zawartość białka 8-14%

• Ubogie w składniki mineralne, mało Ca, P jest w większości wiązany z mitozą, niedostępny dla drobiu i świń

• Dużo witaminy E i niektórych witamin z grupy B, u większości gatunków brakuje witamin A i D

• Strawność składników pokarmowych

• Zależy od włókna

• Przez to że zawierają wielocukry nieskrobiowe to są trawione lepiej przez przeżuwacze niż przez monogastryczne

• Strawność zbóż przedstawia się następująco

• Przeżuwacze >> konie >> świnie >> drób

• Niska wartość biologiczna białka

• Mało lizyny, treoniny, metioniny, tryptofanu

• Substancje antyodżywcze

• Rezorcynowe

• Żyto, jęczmień, owies - wrażliwe są zwierzęta młode

• Polisacharydy nieskrobiowe

• Pentozany, kwasy uronowe, beta-glukany

• Biegunka, osłabienie wchłaniania Ca i Na i witaminy D

• Inhibitory trypsyny i chymotrypsyny (żyto, przenżyto)

• Taniny

• Lektyny

• Aglutynacja Komorek śluzowych przewodu pokarmowego

• Zanieczyszczenia naturalne

• Sporysz („nie wolno brać do buziaczka”)

• Miko toksyny

• Jęczmień

• Jęczmień nagi

• Owies

• Owies nagi

• Pszenica

• Przenżyto

• Kukurydza

Charakterystyka ziarna roślin strączkowych

• Groch

• Bobik

• Rzepak

• Łubiny

9

---