OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA - dr Agnieszka Demczuk

WYKŁAD NR 1 (13.10.2009 r.)

Fazy tworzenia katalogu praw człowieka:

1. faza idealizacji - określenie, sprecyzowanie idei

2. faza konceptualizacji - tworzenie koncepcji, bardzo sprecyzowane

3. faza jurydyzacji:

a) pozytywizacja - stworzenie pozytywnego programu - czego chcielibyśmy, żeby dotyczyły prawa człowieka

b) normatywizacja - konkretne normy

4. praktyka (głównie praktyka naruszająca) - zastosowanie i przestrzeganie praw człowieka

Koncepcja prawa:

Szczególne normy postępowania dające się wyodrębnić z ogólnych norm religijnych, obyczajowych, społecznych itp. Prawo jest odbiciem występujących w danym państwie norm moralnych, religijnych itp.

Główne sfery zainteresowań praw człowieka:

• problem tolerancji - np. w przypadku obcokrajowców mieszkających na stałe w jakimś kraju

• problematyka związana z początkiem i końcem życia - aborcja, eutanazja, testamenty życia (pomoc innej osoby w samobójstwie, jeśli dana osoba nie może tego zrobić sama)

Prawa człowieka to nie tylko normy moralne, etyczne i obyczajowe, ale także obowiązujące normy prawne w poszczególnych państwach oraz na poziomie międzynarodowym, których należy przestrzegać pod groźbą sankcji (dokonywanych przez obywateli i władze).

Uregulowania prawne:

• Konstytucja RP 1997 r. - art. 7, 83 i cały rozdział II

• Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 1950 r. - twarde prawo, będące podstawą działalności Europejskiego Trybunału w Strasburgu

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych i Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966 r.

• Karta Narodów Zjednoczonych

• Karta Praw Podstawowych 2000 r.

Prawa człowieka nie są nieograniczone - są konkretne sytuacje, w których można je ograniczyć
(np. zatrzymanie maksymalnie na 48h z możliwością przedłużenia o 24h w przypadku oczekiwania na zasądzenie tymczasowego środka izolacyjnego - aresztu), ale muszą być zachowane wszystkie określone ściśle procedury:

• Ograniczenia muszą być podane w ustawie

• Muszą być proporcjonalne - adekwatność użytych środków

• Musi być uzasadniony cel ograniczeń

Prawo - ogół swoistych norm postępowania, ukształtowanych w ramach organizacji państwowej
i pochodzących (stanowione przez organ ustawodawczy) lub uznanych (umowy międzynarodowe) przez odpowiednie organy państwowe.

Koncepcja prawa naturalnego (obecna od starożytności):

• Pochodzi od istoty nadprzyrodzonej (prawo naturalne pochodzi od prawa boskiego - średniowiecze)

• Pochodzi od nadrzędnych cech natury ludzkiej (np. zagadnienia związane z godnością osobową)

• Pochodzi z samej istoty życia społecznego (naczelne reguły życia społecznego)

Koncepcja pozytywizmu prawniczego - prawo, to normy, które są ustanowione lub uznane przez odpowiednie organy państwowe i zagwarantowane przymusem państwowym

Filozofia praw człowieka:

• poszukują odpowiedzi na temat istoty prawa jako takiego

• idee, wartości

• co to jest prawo słuszne, słuszność prawa i kiedy jest ono sprawiedliwe dobre

• procedury i aksjologia prawa

Teoria praw człowieka - zwraca uwagę na badania naukowo-językowe prawa, bada budowę tekstów prawnych (ważne w przypadku praktyki naruszającej, ponieważ istnieje możliwość różnej interpretacji), wykładnię, reguły, zagadnienia związane z: wolnością, równością, moralnością jednostek; ze społecznym oddziaływaniem prawa; z relacją państwa do prawa.

Nurty krytyczne - postmodernizm - uważa, że pozytywistyczna koncepcja prawa konstytuuje zastany stan prawa, umacnia istniejącą sytuację społeczną, nie podlega reformom.

Czy prawa człowieka są uniwersalne?

• Według wielu państw wschodnich są one domeną państw zachodnich

• Zanegowanie uniwersalizmu praw człowieka może wynikać z poglądów postmodernistycznych

Po II wojnie światowej kraje afrykańskie i azjatyckie chciały stworzyć uniwersalny katalog praw w celu obrony przed takimi państwami, jak np. Wielka Brytania czy Francja. Problem pojawił się, kiedy warunkiem powstania takiego katalogu było przestrzegania go przez państwa afrykańskie i azjatyckie.

Definiowanie praw człowieka (ważne kryterium oceny działalności władz):
są to prawa powszechne, o charakterze podstawowym, przynależne jednostce w jej kontaktach
z państwem (prawa człowieka działają tylko w stosunkach wertykalnych - jednostki a państwo -
w przypadku stosunków między jednostkami naruszenia podlegają konkretnym kodeksom, ponieważ władza ma w rękach atrybut przymusu).

Tezy leżące u podstaw pojęcia prawa człowieka:

• Każda władza jest ograniczona

• Każda jednostka ma sferę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza

• Każda jednostka może się domagać od państwa ochrony jej praw

Cechy praw człowieka:

• Przyrodzone

• Są z racji, że jesteśmy ludźmi

• Niezbywalne (nie można się ich zrzec)

Klasyfikacje (doktrynalna próba uporządkowania):

1. Prawa materialne i proceduralne (zapewniają realizację innych praw)

2. Prawa negatywne (wszystkie wolności, określenie zakazu ingerencji państwa) i pozytywne (do, np. prawo do sądu; spodziewamy się czegoś dodatkowego od państwa, co umożliwi nam korzystanie z tych praw)

3. Prawa indywidualne i zbiorowe - wszystkie prawa są indywidualne oprócz prawa narodów do samostanowienia (z III generacji)

Nigdy nie mogą być ograniczone prawa (ale zawsze występuje praktyka naruszająca):

• Wolność od tortur

• Wolność od niewolnictwa

• Prawo do sądu

• Zakaz karania bez podstawy prawnej (nullum crimen sine lege)

3 generacje praw człowieka (kryterium chronologiczne, wyodrębnione na podstawie substratów):

I generacja - wolności, prawa osobiste i polityczne

II generacja - prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne (upowszechnione w II połowie XIX wieku)

III generacja - prawa, które zaczęły powstawać w latach 60.-70. - charakter grupowy ze względu na realizację - prawo do pokoju, do rozwoju, środowiska naturalnego, wspólnego dziedzictwa ludzkości, do komunikowania, do pomocy humanitarnej, do samostanowienia narodów (stricte charakter grupowy)

Wszystkie generacje są równorzędne. Prawa I i II generacji mają charakter indywidualny
i podstawowy.

WYKŁAD NR 2 (20.10.2009 r.)

DEMOKRACJA - dopiero ograniczona (tzn. ma być przyjęta zasadą konstytucyjną, zbiór praw
i wolności przysługujących poszczególnym jednostkom) stwarza warunki realizacji praw człowieka

PAŃSTWO PRAWA - stabilne, powszechnie znane, jasne zasady prawa; postulat - duże jest prawdopodobieństwo przewidzenia werdyktu sądowego, dąży się do wyeliminowania luzów prawnych

Instytucje

Prawo procedury

Ad. Instytucje - Komitet Praw Człowieka w Genewie (MPPOiP) - państwa muszą uznać parytet KPC, żeby ludzie mogli korzystać z praw i wolności MPPOiP i składać skargi; RPO; TK (od II połowy lat 80.)

Ad. Procedury - skargi (KPC), zawiadomienia (RPO), skargi konstytucyjne (od lat 90.)

MPPOiP - Polska ratyfikowała w 1976 r. w praktyce tylko na papierze, ponieważ nie uznała parytetu KPC, więc nie można było składać skarg (czyli nie było praktycznego zastosowania)

05.1993 r. - od tej pory można w Polsce składać skargi indywidualne do Trybunału w Strasburgu

WOLNOŚĆ:

1. Wolność od państwa - koncepcja amerykańska, jak najmniej państwa i jego kontroli (J. Locke)

2. Wolność przez państwo - koncepcja charakterystyczna dla gruntu europejskiego, mamy wolność za pomocą struktur państwowych, wspieranie przez państwo (Hobbes)

FUNKCJE PRAW CZŁOWIEKA:

1. Chronią wolności jednostki przed naruszeniami dokonanymi przez państwo

2. Programowa - stworzenie możliwości realizacji praw jednostki

3. Ochronna - ochrona wolności przed naruszeniami ze strony innych ludzi

ORGANIZACJA PAŃSTWA - warunki, jakie powinny być spełnione dla realizacji praw człowieka:

1. Podział władzy - trójpodział władzy (Rousseau), jak ze sobą korespondują

2. Niezależność sądów - bezstronność, niezawisłość, niezależność, apolityczność (od innych władz, dla sędziów powołanych przez prezydenta, godziwe warunki i wynagrodzenie, sędziowie są podlegli tylko ustawie i konstytucji)

3. Istnienie sądownictwa konstytucyjnego - musi być zapewniona ustawowa ochrona praw człowieka (czyli przed władzą wykonawczą i administracją publiczną) i konstytucyjna (czyli ochrona przed władzą ustawodawczą - badanie zgodności decyzji sejmu i senatu
   z konstytucją)

EWOLUCJA PRAW CZŁOWIEKA (normy regulujące najbardziej fundamentalne uprawnienia, prawa jednostki tworzące sferę jej autonomii w relacjach z władzą publiczną)

ŹRÓDŁA UPRAWNIEŃ:

1. Istota boska

2. Prawo natury

3. Godność człowieka

Najpopularniejsze koncepcje praw człowieka:

1. Związane z tradycją liberalną (prekursor John Locke)

2. W ramach chrześcijańskiej myśli społecznej

TRADYCJA JUDEOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ I PRAWNEJ - 2 poziomy norm:

1. Prawa stanowione przez władcę

2. Normy, które należą do porządku prawa boskiego, którego odbiciem jest prawo naturalne
   o charakterze nadrzędnym

Idea szczególnych, naturalnych praw człowieka - nawet władca absolutny nie może ich naruszyć,
np. w myśli europejskiej prawo do oporu (ius resistendi) - Magna Charta Libertatum, Habeas Corpus Act

Nakładanie przywilejów było charakterystyczne dla prawa precedensowego.

STAROŻYTNOŚĆ:

1. Kodeks Hammurabiego - ochrona słabszych przed złymi uczynkami silniejszych, surowość kar, zrównanie dóbr materialnych z niematerialnymi

2. Arystoteles - „ludzie nie są równi z natury. Jedni rodzą się, żeby być niewolnikami, inni, żeby być władcami” - usankcjonował niewolnictwo

3. ius gentium - prawo wspólne dla wszystkich, uzasadnione prawem natury i porządku

4. Cyceron - prawem natury uzasadniał istnienie wszystkich związków w państwie (od rodziny począwszy); państwo - solidarne działanie wspólnoty, spełnia rolę ochronną wobec praw jednostek; solidarność społeczna; to wszystko pociąga za sobą zgodę na nierówności społeczne
   i zachowanie zdobytych przez poszczególnych ludzi praw

ŚREDNIOWIECZE:

1. Św. Augustyn (IV-V) „O państwie bożym” - nie odróżniał filozofii od teologii - wiedza ma prowadzić do Boga; idea 2 państw - państwo boże i państwo ziemskie; odrzucał dotychczasowy podział na prace niewolnicze i dla ludzi wolnych, potępił niewolnictwo jako należące do państwa Szatana, które prowadzi do moralnej i intelektualnej deprawacji człowieka, a praca ludzi wolnych wzbogaca i rozwija ludzi i ich osobowość, służy kreacji nowych wartości; powszechność pracy; wspólnota dóbr; odrzucał koncepcje Arystotelesa

Wprowadził hierarchię praw:

1. Lex aeterna - prawo boskie

2. Lex naturalis - prawo naturalne - odwołuje się do lex aeterna; wspólne wszystkim narodom, a jego wzorcem jest rzymskie ius gentium i moralne idee Starego Testamentu

3. Lex temporalis - prawo doczesne

2. Św. Tomasz (XIII) - wizja hierarchii i harmonii świata będącego w jedności z Bogiem, które składają się na wewnętrzną harmonię człowieka, istoty; materia jest kształtowana przez formę
   i ideę; konieczność istnienia istoty każdego zjawiska i świata - Boga.

Hierarchia praw:

1. Lex aeterna

2. Lex naturalis

3. Lex humana - prawo stanowione przez ludzi w stosunkach społeczno-państwowych

4. Lex divina - prawo kanoniczne

Podkreślał indywidualizm człowieka, który posiada zdolność odróżniania dobra od zła.

Prawo własności - zalicza do ius gentium; praca - jest naturalną potrzebą człowieka, jest wartością boską, jest obowiązkiem, a obowiązkiem państwa jest organizacja pracy, powinno zagwarantować powszechność pracy na zasadzie sprawiedliwości płacy i spokoju, płaca powinna pozwalać na utrzymanie rodziny możliwość odłożenia pieniędzy

3 fundamentalne idee, które leżą u podstaw funkcjonowania państwa (z ich poszanowaniem powinno być związane życie społeczne i państwowe):

1. ordo - porządek

2. pax - pokój

3. iustitia - sprawiedliwość

WYKŁAD NR 3 (27.10.2009 R.)

3. Hugo Grotius - laicyzacja praw człowieka - wyprowadzenie z natury człowieka i zachowania społecznego zasad o charakterze niezaprzeczalnym; nawet Bóg nie mógłby zmienić prawa natury - autonomiczność praw natury.

Katalog 4 samoistnych praw natury:

1. Poszanowanie własności

2. Wynagradzanie szkód

3. Dotrzymywanie umów

4. Ponoszenie kary za popełnione przestępstwa

Klasyfikacja na wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe, uprawnienia do prowadzenia wojen sprawiedliwych w sytuacjach zagrożenia praw natury, ale wojna jest środkiem ostatecznym, kiedy nie ma innej drogi usankcjonowania praw natury; wojna musi być prowadzona humanitarnie - oszczędzić przeciwnika i łagodnie traktować kobiety i dzieci. Był przeciwnikiem ius resistendi, ale był zdania, że lud może wypowiedzieć posłuszeństwo władcy, jeśli ten nie przestrzega praw natury. Zaproponował rozdzielenie praw naturalnych od prawa boskiego; próbował wykazać konkretne, niezbędne prawa natury, których musi przestrzegać władca.

4. Samuel Puffendorf - widoczne wpływy Grocjusza i Hobbes'a; człowiek posiada równocześnie
2 instynkty: instynkt samozachowawczy i instynkt życia w społeczeństwie, z tego wynikają
2 prawa natury: ochrona dóbr i majątku oraz, że nikt nie może szkodzić społeczeństwu.

Odrzuca twierdzenie, że prawa natury pochodzą od praw boskich, istnieją niezależnie od państwa. Prawa natury - zbiór nakazów podyktowanych przez rozum.

Treści praw natury zakładają istnienie 4 komponentów:

1. Każda jednostka miłuje samą siebie

2. Bez pomocy bliźnich jednostka jest bezbronna

3. Istnieje potrzeba szukania pomocy u bliźnich

4. W naturze ludzkiej tkwi destruktywna chęć szkodzenia innym

Zakazy i obowiązki wynikające z praw natury:

1. Jednostka ludzka posiada prawo ochrony własnego życia, zdrowia i mienia

2. Nikt nie ma prawa naruszania spokoju i harmonii życia społecznego

Umowa społeczna - podstawą powstania państwa:

1. Akt zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo

2. Akt nadający społeczeństwu konstytucję

3. Akt poddania się władzy suwerena działającego na podstawie zasad konstytucyjnych

5. Thomas Hobbes - uzasadniał konieczność utrzymania władzy absolutnej; opierał stan natury na analizie składników osobowości człowieka (homo homini lupus est); stan natury jest idealną postacią anarchii; natura uczyniła wszystkich równymi (choć występują niewielkie różnice), ale siły motoryczne postępowania człowieka tkwią w sprzeczności - pragnienie dążenia do bogactwa i władzy prowadzących do sporów i walk między ludźmi oraz nieustannego strachu jednostki przed niebezpieczeństwem gwałtownej śmierci, w której jest pozostawiona sama sobie.

3 właściwości stanu natury:

1. Panuje absolutna wolność, każdy używa siły i rozumu ile chce

2. Człowiek korzysta jedynie z uprawnień (nie ma reguł, które ograniczają jego działania, nie ma obowiązków)

3. Występuje skrajny subiektywizm, każdy jest własnym sędzią, ocenia postępowanie własne i innych (Locke - nie ma sędziego we własnej sprawie - nemo iudex In causa sua)

Hobbes krytykuje pogląd Arystotelesa, że człowiek jest istotą społeczną. Moment powstania państwa - jednostka żyjąc w stanie natury, bezstresu, widzi bezsens swojego postępowania
i konieczność zorganizowania się w zbiorowość. Jest jedna forma umowy społecznej - zawiera ją każdy z każdym, a pełnię władzy jednostki powierzają suwerenowi, ale nie jest to umowa dwustronna, a raczej oświadczenie woli - władca nic ludziom nie obiecuje i nie jest im nic winny, to ludzie czegoś się zrzekają. Władza suwerena jest niepodzielna i niezbywalna. Źródłem prawa jest wola suwerena - przesądza ona o wszystkich sprawach (w tym kościelnych). Skodyfikowane zasady narzucane są przez suwerena ludziom z obowiązkiem ich przestrzegania, wola suwerena staje się podstawową miarą zachowania jednostek.

Był krytykowany za brak rozsądku, poczucia rzeczywistości i czysto hipotetyczne myślenie.

6. John Locke (koncepcja amerykańska - opierał się na powstawaniu rzeczywistego państwa - USA) stan natury - rozsądek jednostek podpowiada im zasady postępowania w zgodzie
z prawem natury; jest to obraz znośny, łagodny. Ludzie żyją w pełni wolności, ale w granicach praw natury. Jednostki są skłonne do przestrzegania praw, bo są rozsądne. Wszyscy są sobie równi. Prawa natury, które przysługują jednostce są jej własnością i wynikają z praw własności swojego życia i majątku (3 podstawowe prawa - do życia, do własności i do wolności).

Powstanie państwa - ludzie postanowili wyjść ze stanu natury z powodu bezpieczeństwa, bo nie było wiadomo, kto miał kogo karać, kiedy jednostka narusza prawo - ponieważ nikt nie jest sędzią we własnej sprawie. Dlatego sprawiedliwość należało przekazać władzy publicznej. Umowa społeczna daje możliwość przestrzegania triady praw. Dzięki umowie jednostka zyskuje większą ochronę praw, gdyż ma pewność, że państwo pomoże jej w ich egzekucji.

Akt powstania państwa - 2 umowy:

1. Powstanie społeczności, gdzie wymagana jest zgoda wszystkich jednostek

2. Umowa ustanawiająca instytucję władzy państwowej - wystarczy tu zgoda większości (powstanie rządu)

Państwo, które powstało zyskuje kompetencje do karania osób naruszających prawa natury. Zostały określone granice interwencji działalności państwa. Sensem przystąpienia do umów jest zyskanie większej ochrony i gwarancji praw.

2 teorie tolerancji:

1. Jurysdykcjonalistyczna - związek państwa z religią większości obywateli z tolerancją dla innych

2. Separatystyczna - zasadniczy rozdział kościołów od państwa i ich całkowita niezależność

OŚWIECENIE:

1. Przed oświeceniem była relacja władca - poddany. W oświeceniu te relacje zostały zastąpione przez relację przedstawicielski rząd - poddany (przedstawiciele wybrani w wyborach - obywatel).

2. Powstał nowy problem - kto posiada prawa wyborcze?

3. Nastąpiła zmiana sposobu legitymizowania władzy; zaczęło powstawać społeczeństwo obywatelskie (po przemianowaniu poddanych na obywateli) - skutkowało to rozprzestrzenianiem praw: obywatelskich, politycznych, do prywatności, do wolności słowa itp., które są konieczne do realizacji obowiązków obywatelskich.

4. Doktryna konstytucjonalizmu - nadrzędność zasad konstytucyjnych, gwarancja praw obywatelskich i ochrona przed rządzącymi.

5. Sądowa ochrona praw konstytucyjnych/sądowa ochrona konstytucyjności

6. Prawa człowieka o charakterze niezbywalnym i wynikającym z natury człowieczeństwa; stają się one podstawową cechą doktryny praw w społeczeństwie obywatelskim

7. Pojęcie „prawa człowieka” pochodzi od tytułu traktatu Thomasa Paine'a o prawach człowieka

2 koncepcje:

1. Francuska idea praw człowieka (Wielka Rewolucja Francuska) - początek jurydyzacji praw człowieka; wolność, równość, braterstwo; odwołuje się do uniwersalności praw człowieka - każda jednostka ma pewne uprawnienia niezależne od kontekstu politycznego i społecznego (bez znaczenia, jaka jest władza); zakładała powszechność i niezbywalność praw, ale też większą rolę państwa w realizowaniu praw; akcentowano ochronę słabszych przed głodem
   i niedostatkiem, konieczność dbania przez państwo o dobrobyt obywateli, państwo miało pewne obowiązki wobec obywateli

2. Amerykańska idea praw człowieka (Deklaracja Niepodległości 1776, ojcowie założyciele: Jefferson, Hamilton, Washington) - każdy człowiek dysponuje prawami przyrodzonymi, które są gwarantowane konstytucyjnie.

3 elementy charakteryzujące prawa amerykańskie:

1. Przysługują tylko obywatelom

2. Obowiązują na terenie federacji są przedmiotem rozpatrywania przez sądy stanowe
   i Sąd Najwyższy

Nieobecna jest idea państwa aktywnie działającego (w odróżnieniu od francuskiej) na rzecz jednostki, realizowania praw człowieka i dającego gwarancje ochrony praw.

WYKŁAD NR 4 (03.11.2009 r.)

1791 r. - 10 poprawek do konstytucji USA:

1. Wolność religii, słowa, zgromadzeń

2. Prawo do posiadania i noszenia broni

3. Zakaz zakwaterowania żołnierzy bez zgody właściciela podczas pokoju

4. Prawo do własności

5. Nie można być pociągniętym do odpowiedzialności karnej za zbrodnię lub hańbiące przestępstwo bez orzeczenia winy; zakaz podwójnej kryminalizacji; prawo do milczenia

6. Prawo do szybkiego i bezstronnego sądu przed ławą przysięgłych; prawo do obrony

7. Zasady właściwości sądownictwa cywilnego

8. Zakaz wymierzania nadmiernych grzywien, kaucji, kar wymyślnych

9. Zasada rozszerzającej interpretacji praw

10. Zasada ograniczonych kompetencji władz federalnych

+ XV z 1870 r. - zakaz dyskryminacji wyborczej ze względu na rasę, kolor skóry, byłe niewolnictwo

+ XIX z 1920 r. - zakaz dyskryminacji wyborczej ze względu na płeć

MYŚL OŚWIECENIOWA:

Monteskiusz (XVII-XVIII w., „O duchu praw”) - każde państwo ma swój specyficzny ustrój, którego nie można z zewnątrz reorganizować, ponieważ do tego należy wziąć pod uwagę ducha narodów (tradycję, historię, obyczaje).

Duch praw - zależność między prawem a środowiskiem geograficznym, zamożnością narodu, obyczajowością, tradycją, religią - wszystkie te kategorie mogą mieć wpływ na formownie rządów - stąd różnice między poszczególnymi państwami

WOLNOŚĆ - pełniejsze zrozumienie ducha praw jest podstawą do politycznej wolności obywateli i jej ochrony. Wolność to nie anarchia, tylko prawo czynienia wszystkiego, na co ustawy pozwalają.

RÓWNOŚĆ - pełna równość może działać destruktywnie na aktywne jednostki, które nie mogą być zrównane z jednostkami biernymi.

PODZIAŁ WŁADZ - w relacji kontrolowania i hamowania, niepołączalność urzędów jest warunkiem podziału (obecnie władze w większości państw odeszły od tego podziału, przyjmując podział Rousseau - przewaga władzy ustawodawczej, władze nie kontrolują się i nie hamują wzajemnie), dualizm władzy wykonawczej

J. J. Rousseau - demokracja bezpośrednia, wolność, równość, umowa społeczna - doczytać

XIX WIEK:

Istnieją już konstytucyjne formy rządów; rozwój kapitalizmu; rozwój społeczeństwa obywatelskiego; porażka liberalnej koncepcji praw człowieka (wyeksponowania pojęcia wolności) - ponieważ występują dysproporcje ludnościowe; większa grupa osób miała mniej niż mniejsza grupa; wzrost liczby robotników

1. Doktryna obywatelskiego nieposłuszeństwa - Henry David Thoreau, II połowa XIX w., jest najczęściej źle pojmowana i rozumiana przez ludzi

Henry David Thoreau - „Obywatelskie nieposłuszeństwo”, w której zawarł wątki autobiograficzne; odmówił zapłacenia podatku jako protest przeciwko polityce rządu USA (wojny z Meksykiem, sankcjonowanie niewolnictwa), został za to aresztowany i uwięziony (ktoś z rodziny zapłacił za niego podatek, został uwolniony).

Jest to doktryna walki bez użycia przemocy, bierny opór, występowanie elementu oddolnego (obywateli):

1. Obywatel ma prawo do nieposłuszeństwa, jeśli rząd prowadzi politykę sprzeczną
   z nakazami prawa moralnego

2. Odwołanie do umowy społecznej - jeśli jednostki uznają, że rząd narzuca rozwiązania sprzeczne z nakazami prawa moralnego mogą unieważnić umowę społeczną zawartą
   z władzą

3 cechy, które muszą wystąpić łącznie:

1. Musi mieć miejsce świadome naruszenie/złamanie obowiązującego prawa

2. Cel naruszenia musi być ponadnormatywny, odwołujący się do wartości wyższych

3. Jeśli prawo zostało naruszone, ponieważ się na nie nie zgadzamy i dojdzie do konfrontacji, to musimy dobrowolnie zgodzić się na poddanie karze

Przykłady:

• Gandhi w Afryce naruszał prawo Wielkiej Brytanii oraz w Indiach

• Martin Luter King - ruch obrony praw obywatelskich w USA po II wojnie światowej (akcja non violence, krzesełkowa)

• Ruch Solidarności - metoda niestosowania przemocy

• Ruch kontestacji - lata 60. w stosunku do powoływania żołnierzy do walki w Wietnamie

• Organizacje pozarządowe i ruchy obywatelskie - organizacje ekologiczne i organizacje zajmujące się ruchem odmienności seksualnych

• Polska - Parada Równości w Poznaniu, nie do końca była obywatelskim nieposłuszeństwem, ponieważ brak było 3. elementu - dobrowolnego poddania się karze; PO jako opozycja
  w stosunku do „lojalek” - również nie było to w pełni obywatelskie nieposłuszeństwo, ponieważ nie była to inicjatywa oddolna, tylko partia

2. Rozwój praw II generacji praw człowieka - społeczne, gospodarcze i kulturalne (głównie
   w Wielkiej Brytanii), rozwinięcie wolności obywatelskiej w społeczeństwie, wpływ na niego miały prace Johna Stuarta Milla; prawa pracownicze i do edukacji były tylko postulatami organizacji lewicowych, pod koniec tego okresu już podlegały jurydyzacji, w okresie międzywojennym prawa II generacji weszły do uregulowań międzynarodowych

John Stuart Mill - pierwszym niezaprzeczalnym prawem człowieka jest wolność sumienia, ale też zgromadzeń pod warunkiem, że nie przeszkadza wolności innych; chciał dopuszczenia do sceny publicznej przedstawicieli klasy robotniczej (w klasie robotniczej trzeba uznać partnera; przewidywał kolejny etap w rozwoju tej klasy zdolnej nawet do przejęcia władzy); opowiadał się za rozwojem edukacji, która mogłaby przebudować świadomość klasy robotniczej.

3. Narodziny i rozwój prawa humanitarnego - Henri Dunant

1863 r. - powstanie Komitetu Genewskiego (późniejszy Komitet Czerwonego Krzyża)

1864 r. - konwencja humanitarna o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach polowych

1899 r. - I Konferencja rozszerza postanowienia powyższej konwencji na ofiary wojen morskich

1907 r. - klauzula Martensa (IV Konwencja Haska)

PRAWA CZŁOWIEKA W SPOŁECZNEJ NAUCE KOŚCIOŁA

Czas pontyfikatów 3 papieży:

1. Leon XIII (XIX-XX w.) - polityka aggirnamento; Rerum novarum 1891 r., prawa własności, rozwiązanie drastycznych kwestii społecznych. Kwestia płatnicza - centrum konfliktów ówczesnego państwa, nienaruszalność prawa własności i wynikającej z niego nierówności, akceptował istnienie nierówności społecznej, są tam jednak propozycje zwrócenia uwagi państwa na sprawy robotnicze - zabezpieczenie płac, zapewnienie środków rozwoju kulturalnego i duchowego; nierówności są konsekwencją praw naturalnych i zróżnicowania ludzi w procesie spełniania potrzebnych społecznie funkcji; dopuszczenie robotników do nabywania akcji i prawo robotników do grupowania się w wiązki zawodowe i inne stowarzyszenia

2. Jan XXIII (1958-1963) - dostrzegał konieczność stworzenia przez państwo materialnych warunków funkcjonowania jednostki; podstawowe prawa, to: prawo do pracy i swobodnej inicjatywy w życiu gospodarczym, prawo do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym, prawo własności; interwencjonizm państwowy w zakresie płac; odchodzenie od postrzegania wolnej konkurencji jedynie jako zachęcania; dekolonizacja

3. Sobór Watykański II - grupa V (1962-1965) - pluralizm wyznaniowy, wolność swobodnego wyboru wyznania, własność prywatna powinna być równoważona przez udział własności uspołecznionej

4. Jan Paweł II (1978-2005) - prawem podstawowym jest wolność, ponieważ jest ona wyprowadzona z boskiego aktu kreacji człowieka; przestrzegał przed okrucieństwem
   i mechanizmami totalitaryzmów, rasizmu; po wystąpieniu na 2. sesji ONZ - katalog praw człowieka (prawo do wyżywienia, mieszkania, odpoczynku, wolność słowa, sumienia, wyznania, pracy), prawo jednostek do wolności znajduje wyraz w prawie narodów do suwerenności, niepodzielność wolności w obszarze społecznym, religijnym, ekonomicznym, kulturowym, politycznym. Laborem exercens (1981 r.) - problematyka pracy, wolność związków zawodowych

PROBLEMY WE WSPÓŁCZESNYCH DYSKUSJACH I KONCEPCJACH PRAW CZŁOWIEKA:

1. Wolność - co jest jej treścią, jakie są relacje z innymi prawami człowieka, różne granice wolności

I. Berlin:

1. wolność negatywna - jak daleko sięga obszar całkowitej swobody działania jednostek bez wtrącania się innych

2. wolność pozytywna - co lub kto jest źródłem władzy lub ingerencji, która może przesądzić, że ktoś ,a zrobić raczej to niż tamto, albo być taki albo inny

Dahrendorf - największy problem to prawo i porządek - utrzymanie granic wolności tak, żeby z niej nie skorzystali z niej na jej szkodę ci, którzy nie są jej zwolennikami

2. reszta problemów nie została omówiona :/

WYKŁAD NR 5 (17.11.2009 r.)

STATUS I ZNACZENIE PRAW NATURALNYCH:

1. Myśl konserwatywna - prawa naturalne istnieją, minimalny katalog - prawo do życia, wolności, własności

2. Idea praw natury nie może być fundamentalną podstawą praw człowieka, są nią konteksty - społeczny, polityczny, gospodarczy. Prawa człowieka są fundamentem organizacji społeczeństwa

3. R. Kuźniar - problemy wynikają z różnicy między prawami człowieka i ich rozumieniem wolności a jednostkowym pojmowaniem wolności i indywidualną odpowiedzialnością (np. reality show)

II GENERACJA - spór wokół postrzegania praw gospodarczych i społecznych, ich zakresu oraz ich relacji z innymi kategoriami praw:

1. Różne podejścia:

1. I generacja - niezbędna podstawa

2. II generacja - najważniejsza, bo bez zaspokojenia socjalnego człowiek nie przeżyje

3. I, II i III generacja - to wspólny katalog praw, wszystkie mają być traktowane równo

2. Odejmowanie ważności II generacji

3. Kuźniar i inni - koncepcja demokracji ludnościowej jest przejawem formalistycznej deformacji (jest to elementem polityki afirmacyjnej, np. wobec osób odmiennej rasy - pozytywny skutek polityki afirmacyjnej - afirmacja czarnoskórych)

PROBLEM TOLERANCJI I GRANIC:

Poprawność polityczna - czasem ludzie aż za bardzo być tolerancyjni - z jednej strony zachwyt cygańską kulturą, z drugiej - pogarda dla Cyganów

Polityka uniwersalności praw człowieka (Huntington) - teza o zachodnim charakterze praw człowieka pod wpływem postmodernizmu

PODWÓJNE STANDARDY W POSTRZEGANIU PRAW CZŁOWIEKA:

1. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - żelazne punkty wyroków - wyrok, wskazanie złamania prawa, zmiana prawa; skuteczność systemu Rady Europy

2. Kazus, np. Guantanamo, kazus Liberii i kazus Kosowa - niewydolność ONZ, interwencja humanitarna czy napad, zamach

ROZWÓJ TECHNOLOGII:

1. Technologie teleinformacyjne - prawo do prywatności

2. Rozwój technologii a medycyna

3. Akty terrorystyczne a bezpieczeństwo osobiste - wzrost zagrożenia atakami, jak daleko jesteśmy gotowi poświęcić swoje bezpieczeństwo osobiste w celu walki z terroryzmem (dyskusje, czy walka z terroryzmem usprawiedliwia tortury)

4. Prawo do ochrony środowiska, pokoju, żywności, rozwoju, komunikowania społecznego, wspólnego dziedzictwa ludzkości - miękkie prawo, mogą być karane nie tylko osoby fizyczne, ale też prawne; rośnie problem ochrony prawa do ochrony środowiska - kiedyś był marginalizowany, obecnie jest szalenie ważny

Zmiana w postrzeganiu - kto jest aktorem w procesach międzynarodowych dotyczących praw człowieka - korporacje transnarodowe

POCZĄTKI PRAWNO-MIĘDZYNARODOWEJ OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

Tendencje rozwoju w XX w. - istnieje ochrona praw człowieka, która stała się jednym z najważniejszych elementów stosunków międzynarodowych

Powody zmiany paradygmatu w postrzeganiu praw człowieka na poziomie międzynarodowym:

1. Ewolucja norm etycznych funkcjonujących na międzynarodowym poziomie

2. Powstanie mechanizmów i narzędzi ochrony praw człowieka (instytucje, normy, organy)

3. Zmiany charakteru podmiotów stosunków międzynarodowych (zasada suwerenności państw)

3 PŁASZCZYZNY FUNKCJONOWANIA PRAW CZŁOWIEKA:

1. Prawa człowieka odgrywają ważną rolę w kształtowaniu systemu wartości międzynarodowych, te systemy mają wpływ na treść międzynarodowych norm prawnych, mogą też stanowić podstawę ustalania polityki zagranicznej państw i priorytetów działania stosunków międzynarodowych (np. korporacji transnarodowych)

2. II połowa XX w. - powstanie na poziomie międzynarodowym wielu systemów ochrony praw człowieka, które charakteryzują się szeroką sferą normatywizacyjną i instytucjonalną

3. Problem postrzegania praw człowieka - jest ważnym elementem/czynnikiem w odbiorze i ocenie państw i podmiotów przez opinię publiczną (np. bojkot igrzysk w Pekinie)

XVI-wieczna funkcja wewnętrzna państw - kształtowanie relacji władca - poddany (od odrodzenia państwo - obywatel), dlatego realizacja ochrony praw człowieka była procesem żmudnym

OD KIEDY MOŻNA MÓWIĆ O PRAWNO-MIĘDZYNARODOWEJ OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA:

1. Fragmentaryczna obecność problematyki ochrony praw jednostkowych w stosunkach międzynarodowych do 1945 r.

2. Od 1945 r. - w sposób systemowy zaczęto regulować ochronę praw człowieka na poziomie międzynarodowym w systemach regionalnych i światowych, a egzekucja ich przestrzegania weszła do międzynarodowego prawa karnego

3. Trybunał ds. zbrodni w byłej Jugosławii, Trybunał ds. zbrodni w Rwandzie, Trybunał ds. sądzenia Czerwonych Khmerów, Trybunał norymberski

Ad. a)

Ochrona praw człowieka była przedmiotem stosunków dwustronnych, a na poziomie międzynarodowym potraktowana była wyrywkowo i w niewielu aspektach.

1. XVII w. - ochrona praw mniejszości religijnych (Traktat westfalski 1648 r. po wojnie 30-letniej, pokój w Oliwie 1660 r. - wolności religijne dla katolików i protestantów w Polsce)

2. XVIII w. - ideologiczna ekspansja Francji, odnowa praw rdzennej ludności w Ameryce Północnej, panowała suwerenność państw - relacje państwo obywatel to sprawa wewnętrzna

3. XIX w. - humanitaryzacja życia społecznego i jednostkowego, np.. zakaz tortur; opinia publiczna zaczęła wywierać coraz większy nacisk na politykę (np. przeciwnicy niewolnictwa), Traktat wiedeński, rozwój prawa międzynarodowego w dziedzinie ochrony praw jednostkowych

3 impulsy humanitarne:

1. Zniesienie niewolnictwa

2. Ochrona ofiar wojen

3. Ochrona grup religijnych w państwach niechrześcijańskich

SKUTKI WPŁYWU OPINII PUBLICZNEJ:

1. 1862 r. - traktaty umożliwiające ściganie i przeszukiwanie statków handlarzy niewolników na wodach międzynarodowych

2. 1885 r. - Traktat berliński - zakaz międzynarodowego handlu niewolnikami; Mie zakazywał niewolnictwa ogólnie, ponieważ naruszałoby to zasadę, że stosunki własnościowe należą do domeny wewnętrznej państw

3. Ruch abolicjonistyczny - Wielka Brytania, Ameryka Północna

4. 1839 r. - Międzynarodowe Stowarzyszenie Przeciwko Niewolnictwu

5. Społeczność międzynarodowa może wywierać nacisk na politykę jakiegoś państwa, jeśli jego działania są barbarzyńskie

6. Obok humanitaryzmu wpływ na ochronę praw człowieka miało utworzenie pierwszej międzynarodowej organizacji zajmującej się ochroną rannych - Międzynarodowego Komitetu Pomocy Rannym Żołnierzom, późniejszego Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, co zostało rozpoczęte w 1863 r. powstaniem Komitetu Genewskiego - odpowiedzialność za los jednostek wobec wojen i agresji zbrojnej + 1864 r. - Konwencja o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach polowych, rozszerzona przez konwencje haskie: 1899 r., 1907 r. (klauzula Martensa - preambuła IV Konwencji haskiej)

7. Polepszenie bytu niewolników, żołnierzy, mniejszości religijnych

8. Przejaw porządku westfalskiego - najważniejszym podmiotem stosunków międzynarodowych jest państwo, które realizuje swoje interesy. Zasada suwerenności władzy przestaje obowiązywać w 2 przypadkach:

• Eksterytorializm

• Względy humanitarne

4. Po I wojnie światowej postanowiono stworzyć system ochrony Ligi Narodów (ochrona dotyczy głównie państw nowopowstałych, w których większość stanowiły mniejszości narodowe) - 1919 r. - powstaje Komitet Nowych Państw - wypracowanie ochrony praw mniejszości (były 4 regulacje, jednak stosowano jedną):

1. Specjalne klauzule w traktatach pokojowych

2. Traktaty o ochronie mniejszości, będące załącznikami do właściwego traktatu pokojowego

3. Jednostronne deklaracje poszanowania praw mniejszości, składane przez państwa wstępujące do Ligi Narodów

4. Umowy dwustronne

System wersalski był umiędzynarodowieniem praw człowieka, ale nie był uniwersalistyczny, ponieważ składał się z różnych oddzielnych dokumentów, nie było jednego dokumentu. Poza tym dokumenty te dotyczyły tylko niektórych państw.

WYKŁAD NR 6 (24.11.2009 r.)

System wersalski - zobowiązania w zakresie ochrony mniejszości:

• Prawa wszystkich osób zamieszkujących dane terytorium (np. zakaz dyskryminacji)

• Prawa wszystkich obywateli państwa

• Prawa dla obywateli należących do mniejszości narodowych (np. równość polityczna, równe prawo do zakładania szkół)

• Prawa gwarantujące specjalny autonomiczny charakter obszarów zamieszkanych przez niektóre mniejszości, np. mniejszość wołoska w Grecji

System Ligi Narodów przyznawał prawa całym grupom mniejszościowym - prawa grupowe (prawa osób należących do mniejszości, ponieważ nie występują prawa grupowe).

Próba stworzenia mechanizmów kontroli i nadzoru nad prawami mniejszości, np. Rada Ligi (jej decyzje wymagały jednomyślności, co trudno było osiągnąć), postępowania petycyjne, orzecznictwo Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, od 1921 r. Liga uznawała prawa mniejszości i organizacji je reprezentujących do składania petycji.

3 systemy postępowania przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej (miały znaczenie praktyczne):

• System spraw szkolnictwa mniejszościowego

• System pracy - 1919 r. powstanie Międzynarodowej Organizacji Pracy, po II wojnie światowej weszła w struktury ONZ

• Próba systemu ochrony dla praw II generacji, np. ochrona praw ludności autochtonicznej na terytoriach mandatowych, zakaz niewolnictwa

WNIOSKI (do 1945 r.):

• Przyjęto, że prawa człowieka stanowią wartość międzynarodową, początki internacjonalizacji - pierwsze relacje bilateralne i multilateralne

• Stworzono pierwsze organizacje ochrony praw

• Początki upodmiotowienia jednostki w pawie międzynarodowym (jednostka może skarżyć państwo)

• Powstawanie pierwszych organizacji międzynarodowych i ogólnoświatowych - międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, Międzynarodowa Organizacja Pracy

SYSTEM ONZ:

Regionalne i światowe systemy ochrony - po 1945 r. + rozwój normatywizacji praw człowieka

Delano Roosevelt - 06.01.1941 r. koncepcja powojennego porządku/ładu międzynarodowego:

• Wolność od strachu - dzięki rozbrojeniom

• Wolność od nędzy - międzynarodowe porozumienia gospodarcze

• Wolność słowa - swobodne komunikowanie jednostek i organizacji

• Wolność wyznania - z powodu złej tradycji naruszania tej wolności

KARTA ATLANTYCKA - 14.08.1941 r. prawo wszystkich ludów do wyboru formy rządów, pod jakimi chcą żyć

DEKLARACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH - 01.01.1942 r. postulat zwycięstwa nad faszyzmem niezbędnego do poszanowania życia, wolności, niepodległości i swobody religijnej oraz stosowania praw człowieka i sprawiedliwości. 26.06.1945 r. - utworzenie Narodów Zjednoczonych - konferencja San Francisco (internacjonalizacja)

STATUT ONZ:

• Zasada - międzynarodowa ochrona praw człowieka jest jednym z najważniejszych warunków utrzymywania pokoju światowego

• Na konferencji założycielskiej nie udało się zdefiniować pojęcia praw człowieka

• Posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego kończą się dokumentami grudniowymi

• Rada Gospodarczo-Społeczna - dostała zalecenie utworzenia Komisji Praw Człowieka (w 2006 r. została ona zastąpiona Radą Praw Człowieka)

• Rada Powiernicza

• Rada Bezpieczeństwa

• Sekretarz Generalny ONZ

Przyjęcie POWSZECHNEJ DEKLARACJI PRAW CZŁOWIEKA (10.12.1948 r.):

1. Międzynarodowa Karta Praw Człowieka - soft law (deklaracje)

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - hard law, 19.12.1966 r. (weszły w życie w Polsce w 1976 r.)

3. 5 pozytywnych aspektów/skutków Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka:

1. Ochrona praw jednostek i gwarancje utrzymania demokratycznego państwa prawa

2. Stworzenie systemów powszechnego i regionalnych (co zostało rozpoczęte przez Deklaracje jako skutek II wojny światowej)

3. Prawa człowieka weszły do wielu konstytucji/ stały się elementem systemu konstytucyjnego wielu państw - przeważnie w jednym z pierwszych rozdziałów

4. Rozpoczął się proces przyjmowania/zawierania umów, rezolucji

5. Można mówić o obowiązku przestrzegania praw człowieka, jako o normie powszechnie obowiązującej

4. Prace nad Powszechną Deklaracją: Komisja Praw Człowieka (18 państw) w ramach Rady Gospodarczej; elementy Karty:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Pakt Praw Człowieka - późniejsze 2 pakty

• Środki dotyczące pracy nad Kartą (początkowo 36 artykułów, później zredukowano je do 33, przygotowane przez Komitet Redakcyjny);

5. Podczas głosowania nad Deklaracją żadne państwo się nie sprzeciwiło, ale 8 wstrzymało się od głosu.

Przyczyny wstrzymania się:

• 6 państw socjalistycznych (w tym Polska, Białoruś, Jugosławia) - w sposób niedostateczny zostały w Deklaracji przedstawione prawa ekonomiczne i społeczne, brak było konkretnych form urzeczywistniania tych praw

• Republika Południowej Afryki - ze względu na prawa ekonomiczne i zapis prawa wszystkich do rządzenia państwem

• Arabia Saudyjska - postanowienia Deklaracji są sprzeczne z zasadami islamu

6. Nad tekstem pracowali:

• Przewodnicząca - Eleanor Roosevelt

• Wiceprzewodniczący - Peng-chun Chang z Chin

• Dyrektor Wydziału Praw Człowieka w Sekretariacie ONZ - John Peters Humphrey z Kanady

• René Cassin z Francji

• Charles Malik z Libanu

POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA:

1. Pierwsze 3 artykuły odwołują się do Deklaracji Niepodległości USA

• Art. 1 - wszyscy są wolni i równi

• Art. 2 - każdy ma prawo do pełnego wykorzystania własnych praw

• Art. 3 - każdy ma prawo do życia i poszanowania własnej osoby

2. Art. 4-21 - prawa obywatelskie i polityczne (np. zakaz tortur, ochrona sądowa)

3. Art. 22-27 - II generacja (np. prawo do pracy, urlopu, ubezpieczenia społecznego, nauki)

4. Art. 29 - obowiązki wobec społeczeństwa - każdy podlega tylko takim ograniczeniom, jakie są określone przez prawo

5. Art. 30 - zakaz korzystania z praw w sposób sprzeczny z duchem Deklaracji

6. Deklaracja przyjęła indywidualistyczną koncepcję praw człowieka, na równi traktuje wszystkie rodzaje praw

7. Próbowano jej przyznać obowiązujący charakter - 3 stanowiska:

1. Deklaracja jest autentyczną interpretacją Karty Narodów Zjednoczonych, więc ma charakter wiążący

2. Deklaracja jest uwzględniona w różnych umowach międzynarodowych, więc poprzez te umowy nadaje się jej wiążący charakter

3. W wyniku powszechnego procesu uznawania i wprowadzania do konstytucji i aktów międzynarodowych Deklaracja stała się prawem zwyczajowym

Triada: podstawa prawna, organ, procedura - umożliwia prawidłową realizację praw człowieka.

SYSTEM KONWENCYJNY ONZ:

1. Konwencje wypracowane w łonie organizacji - uchwala je Zgromadzenie Ogólne - przeważnie są to konwencje grudniowe, dają one organizacji prawo decydowania o kierunkach ewentualnych zmian

2. Konwencje pod auspicjami ONZ, np. statut rzymski, uchwalane są na konferencjach poza strukturami ONZ

PROCEDURY:

1. Procedury badania praktyki wykonywania umów przez państwa strony (ochrona traktatowa)

1. Procedura sprawozdawcza - sprawozdania wstępne i okresowe

2. Procedura badań inicjowana złożeniem skargi (indywidualnej i państwowej)

Etapy skargi:

• Rejestracja

• Badanie dopuszczalności

• Podejmowanie merytorycznych decyzji

3. Procedura badań na miejscu - znana tylko z Konwencji o Zakazie Tortur

2. Procedury kontroli politycznej

1. Procedury stałe:

• Publiczna (wprowadzona rezolucją 1235) - ma stworzyć ramy do przeprowadzenia generalnej debaty Rady o prawach człowieka

• Poufna (wprowadzona rezolucją 1503) - przyczyną jest zawiadomienie; musi spełniać warunki: informować o poważnych i powtarzających się naruszeniach praw człowieka (np. akty ludobójstwa, apartheidu, masowe zabójstwa, dyskryminacja rasowa, szeroki zakres tortur); mogą ją złożyć: jednostki lub grupy, które są ofiarami, NGO's - świadkowie, osoby mające informacje z drugiej ręki, ale z potwierdzonymi informacjami (rejestracje, dokumentacje); składający nie muszą wykazywać związków z państwem i nie wymaga się jego zgody. Etapy procedury 1503 - etap przygotowawczy w komisji, etap zasadniczy - Rada Praw Człowieka odbywa merytoryczną debatę o charakterze poufnym

2. Procedury specjalne:

• Badanie sytuacji praw człowieka (np. rola pełniona przez specjalnych sprawozdawców)

• Badanie tematyczne, analiza pewnego aspektu praw człowieka (np. jak realizowane są prawa dzieci)

3. Procedury doradcze - pomoc państwu w intencji wspomagania procesów stabilizujących - stale pracują grupy robocze

W Europie są 3 systemy:

1. Rada Europy (Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu)

2. OBWE/KBWE

3. Unia Europejska (Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu)

WYKŁAD NR 7 (01.12.2009 r.)

OCHRONA TRAKTATOWA ONZ (6 podstaw prawnych - traktatów/konwencji/paktów):

1. Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej - 1966 r. konwencja szczegółowa + organ traktatowy Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej, 18 ekspertów pracujących w imieniu własnym, nie państwa; procedury - sprawozdawcza (rozpatrywanie sprawozdań państw), skargowa (postępowanie uruchomione złożeniem skargi indywidualnej lub państwowej)

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - 1966 r. (Polska 1976 r.) + Komitet Praw Człowieka, 18 ekspertów; procedury - sprawozdawcza (sprawozdania państw co 5 lat, rozpatrywane jawnie), skargowa (skargi i zawiadomienia indywidualne i państwowe)

3. Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych - 1966 r. (Polska 1976 r.) + Komitet Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych, 18 ekspertów; procedury - sprawozdawcza (sprawozdania państw co 5 lat), skargowa

4. Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet - 1979 r. (Polska
   1982 r.) + Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet, 23 ekspertów; procedury - sprawozdawcza (sprawozdania co 4 lata), 1999 r. - protokół umożliwiający składanie skarg indywidualnych

5. Konwencja w sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania - 1984 r. (Polska 1989 r.) + Komitet Przeciwko Torturom, 10 ekspertów; procedury - sprawozdawcza (sprawozdania co 4 lata), skargowa (skargi indywidualne, państwowe), procedura badań na miejscu (prawo inicjatywy zbierania różnych informacji, charakter poufny procedury, która pod koniec postępowania może zostać ujawniona)

6. Konwencja Praw Dziecka - 1989 r. (Polska 1991 r.) + komitet Praw Dziecka, 18 ekspertów; procedura sprawozdawcza (sprawozdania co 5 lat)

7. Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu - 1973 r. (Polska
   1976 r.) brak rozbudowanego systemu kontroli, jest Komisja Praw Człowieka, 3 członków, zbieranie informacji i danych w państwach, które są podejrzane o zbrodnie apartheidu

Komisja Praw Człowieka (późniejsza Rada Praw Człowieka):

• 53 państwa według kryterium geograficznego

• Zalecenia, raporty, sprawozdawcy, specjalne sesje z wydaniem rezolucji

• Uczestnictwo w kontroli uruchomionej z procedur tematycznych 1503 i 1235

• Była pod falą krytyki za hipokryzję, ponieważ powściągliwie wydawała rezolucje krajowe, potępiające dany kraj

• Zasiadały w niej państwa odbiegające od praktyki stosowania praw człowieka

• Był to jeden z najbardziej upolitycznionych organów ONZ

RADA PRAW CZŁOWIEKA (wcześniejsza Komisja Praw Człowieka)

• Wybory do 05.2006 r. - Rada Praw Człowieka miała być wzmocnieniem ONZ, pomysł zmiany z Komisji pojawił się jesienią 2005 r. podczas szczytu przywódców państw członkowskich ONZ

• Ma większą rangę niż miała Komisja

• 19.06.2006 r. - pierwsza sesja Rady

• Składa się z 47 członków według klucza geograficznego

1. Grupa afrykańska, azjatycka - po 13 miejsc

2. Grupa wschodnioeuropejska - 6 miejsc

3. Grupa Ameryki Łacińskiej i Karaibów - 8 miejsc

4. Europa Zachodnia i inne - 7 miejsc

• Wybór członków według wkładu w stosowanie praw człowieka

• Można zawiesić członkostwo w Radzie większością kwalifikowaną 2/3 głosów Zgromadzenia Ogólnego

• Stała się organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego

• Obraduje w Genewie co najmniej 3 sesje w roku, ciąg sesji przynajmniej 10 tygodni

• Została wyposażona w nowy instrument - powszechny przegląd - obiektywne i wiarygodne informacje o przestrzeganiu praw człowieka przez państwa-członków

• Głosowanie za powołaniem Rady: 174 państwa za, 4 przeciw (USA, Izrael, Wyspy Marshalla, Panama), wstrzymały się od głosu - Białoruś, Iran, Wenezuela, a Korea Północna nie brała udziału

BILANS DOTYCHCZASOWEJ DZIAŁALNOŚCI RADY:

1. Dostała 3 zadania do wykonania:

• Opracowanie procedury uniwersalnego przeglądu we wszystkich państwach ONZ

• Dostosowanie mechanizmów pozostałych po Komisji

• Ustalenie porządku ramowego obrad

2. Wizje przyszłej roli Rady:

• Rezygnacja z wydawania rezolucji krajowych, potępiających łamanie praw człowieka
  w poszczególnych państwach

• Ograniczono kompetencje organu doradczego

• Zarysowano kolektywne podejście do problemów (np. państw niezaangażowanych)

• Głosowanie odbywa się za sugestią regionów (np. przeciwko ?Izraelowi za namową państw arabskich)

3. Rozwiązania prawno-proceduralne:

• W 06.2007 r. wypracowano dokument dotyczący powszechnego przeglądu. Ma się on odbywać w cyklu 4-letnim.

• Zmniejszono liczbę specjalnych sprawozdawców do 36 (np. uchylono mandat sprawozdawcy ds. Białorusi i Kuby), sprawozdawców wybiera cała Rada

• Podkomisję zastąpiono Komitetem Doradczym, który składa się z 18 ekspertów, wybieranych przez Radę co 3 lata, nie podejmuje decyzji, nie uchwala rezolucji, nie zajmuje się stanem przestrzegania praw człowieka w poszczególnych krajach

• Rada zajęła się głównie łamaniem praw człowieka w Izraelu, Palestynie i Darfurze

• Bilans jest niezadowalający - dorobek prac Rady jest skromniejszy niż Komisji

• Rada nie jest wyposażona w twarde instrumenty skłaniające państwa do poprawy stanu przestrzegania praw człowieka

KOMITET PRAW CZŁOWIEKA W GENEWIE:

• Stoi na straży realizacji praw człowieka zawartych w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych

• Jest organem niesądowym, eksperckim

• Postępowanie przed Komitetem ma charakter pisemny, posiedzenia odbywają się za drzwiami zamkniętymi

• Nie ma wynegocjowanych umów

• Rozstrzyga spór na podstawie materiałów przesłanych przez strony, nie prowadzi dochodzenia, Komisarz Generalny może wysłać prośbę o uzupełnienie informacji

• Nie ma możliwości uzyskania przed Komitetem bezpłatnej pomocy prawnej

• Poglądy Komitetu nie są prawnie wiążące, mają charakter zaleceń, nie ma procedur sankcjonujących

• Warunki dopuszczalności zawiadomień:

• Zakres podmiotowy - tylko jednostki, osoby fizyczne, domniemanie pokrzywdzone mogą wysłać zawiadomienie

• Termin - nie ma konkretnych, nieprzekraczalnych terminów

• Jest ogólna zasada występowania przed organami sądowymi - nie może toczyć się sprawa, która jest lub była rozpatrywana przed innym organem (Komitet nie rozpatrzy zawiadomienia, jeśli jest ono już rozpatrywane lub rozpatrzone przed innym organem międzynarodowym)

Międzynarodowe sądownictwo karne - trybunały karne (koncepcja przedwojenna)

	Trybunał do osądzenia zbrodniarzy wojennych (Trybunał Norymberski)	Trybunały ad hoc (doraźne)	Trybunały hybrydowe (np. ds. osądzenia zbrodni Czerwonych Khmerów, Kosowski)	Od połowy 2003 r. Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze
Charakter	tymczasowy, wojskowy	tymczasowy	tymczasowy - sądzenie konkretnych, wskazanych zbrodni, dokonanych w danym przedziale czasowym	stały
Podstawa powołania	Trybunał międzynarodowy	Rezolucja Rady Bezpieczeństwa	Stosowne porozumienie między ONZ a danym państwem	Statut - traktat międzynarodowy (statut rzymski)
Jurysdykcje/ zakres spraw, zbrodni - nationae materiae	Zbrodnie przeciwko pokojowi	----	Ludobójstwo poważne naruszenia prawa humanitarnego	Ludobójstwo, zbrodnia agresji
Jurysdykcje/ zakres spraw, zbrodni - nationae temporis	Czas zamknięty	Od 01.01.1993 r. (Jugosławia); 01.01. -31.12.1994 r. (Rwanda)	30.11.1996 r. - Sierra Leone; lata 90. - Kosowo; 1975-1979 r. - Czerwoni Khmerowie	Od wejścia w życie statutu - 0.07.2002 r.
Jurysdykcje/ zakres spraw, zbrodni - nationae personae	Główni przestępcy wojenni z państw osi	Bez ograniczeń	Najwięksi przestępcy	Bez ograniczeń
Trybunały a organy sądowe	Wyłączność Trybunału	Nadrzędność trybunałów	Nadrzędność trybunałów	Komplementarność - najpierw organy sądowe krajowe, jeśli to nic nie daje, to sprawa trafia do Trybunału
Ne bis in idem - zakaz podwójnego karania	Nie występuje	Zasada jest ograniczona	Zasada jest ograniczona	Zasada jest ograniczona
Immunitety	Uchylone	Uchylone	Uchylone	Uchylone
Amnestia	Wyłączona	Wyłączona	Wyłączona	Brak przepisu, jest dopuszczalna
Stosunek do ONZ	Pełna niezależność	Są organem ONZ	Ścisła współpraca - np. sposób wyboru sędziów międzynarodowych (powołanie statutu nie w ramach, ale pod auspicjami ONZ)	Niezależność, odrębne porozumienie
Katalog kar - kara śmierci	+	-	-	-
Katalog kar - dożywocie	+	-	-	+
Katalog kar - pozbawienie wolności	+	+	+	+
Katalog kar - pozbawienie wolności do lat 30	-	-	-	+
Katalog kar - kara grzywny	-	-	-	+
Katalog kar - zwrot mienia i korzyści	+	+	+	+

WYKŁAD NR 8 (08.12.2009 r.)

SYSTEM RADY EUROPY:

Impulsem stworzenia nowego ładu były niepowodzenia II wojny światowej.

05.1948 r. - Kongres Europejski państw Europy Zachodniej - statut RE i Europejską Konwencję Praw Człowieka podpisało 10 państw; potrzeba uchwalenia Kart Praw Człowieka

05.05.1949 r. - Londyn, te same państwa podpisały statut RE (przewiduje wykluczenie i zawieszenie w członkostwie RE) - system najbardziej skuteczny, dość liczny, jest ryzyko tworzenia się podwójnych standardów, problem Rosji; ok. 230 uchwalonych dokumentów, obecnie liczy 47 państw (bez Białorusi, ubiega się o członkostwo od 1993 r.), ostatnio przystąpiły państwa powstałe z rozpadu Jugosławii, status obserwatora - Kanada, Japonia, Meksyk, Stolica Apostolska; Pałac w Strasburgu.

CELE:

1. Ochrona praw człowieka

2. Demokracja pluralistyczna

3. Rządy prawa

4. Szukanie rozwiązań współczesnych problemów - klonowanie, AIDS, przestępczość, handel ludźmi, prostytucja itp.

01.12.2009 r. - wszedł w życie Traktat Lizboński (13.12.2007 r.) - dokument upraktyczniający Kartę Praw Podstawowych

ORGANY RE - doczytać!!!

1. Komitet Ministrów - ministrowie spraw zagranicznych, ich przedstawiciele - Komitet Delegatów Ministrów; organ decyzyjny, egzekwuje postanowienia Trybunału

2. Zgromadzenie Parlamentarne - funkcje kreacyjne - powołuje Sekretarza Generalnego Rady, zastępców, członków; opiniodawcze, inspiracyjne

3. Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych - 2 izby, funkcja opiniodawcza w stosunku do Komitetu Ministrów i Zgromadzenia Parlamentarnego

4. Sekretarz Generalny i Biuro Sekretarza Generalnego

5. Komisarz ds. Praw Człowieka - od 1998 r., kieruje memoranda, pytania

TRYBUNAŁ - organ traktatowy do Konwencji i protokołów Konwencji, nie RE; oddzielnie należy uznać jurysdykcję Trybunału - od maja 1993 r. można skarżyć Polskę; podlegają mu obywatele państw członkowskich, nie będących członkami (np. kazus Montekich - małżeństwa z Chin)
i bezpaństwowcy. Sprawy sprzed 1993 r. nie mogą być złożone do Trybunału, chyba że te sprawy lub ich skutki trwają podczas składania skargi, np. sprawy mienia zabużańskiego

EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI - 04.11.1950 r. (weszła w życie 03.11.1953 r. po ratyfikacji przez 10 państw; Polska - 26.11.1991 r., ratyfikowała 19.01.1993 r.)

I ROZDZIAŁ - prawa i wolności (art. 1-15)

Art. 1 - zakres podmiotowy ochrony praw człowieka

Art. 2 - prawo do życia

Art. 3 - zakaz tortur

Art. 4 - zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej

Art. 5 - wolność i bezpieczeństwo osobiste

Art. 6 - prawo do rzetelnego procesu

Art. 7 - zakaz karania bez podstawy prawnej (Nulle poena sine lege)

Art. 8 - prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

Art. 9 - wolność sumienia i wyznania

Art. 10 - wolność wypowiedzi

Art. 11 - wolność zgromadzeń i zrzeszania się

Art. 12 - prawo do zawarcia małżeństwa

Art. 13 - prawo do skutecznego środka odwoławczego

Art. 14 - zakaz dyskryminacji

Art. 15 - uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego

PROTOKOŁY MERYTORYCZNE:

Protokół 1 -1952 r., kiedy Konwencja nie była podpisana (Polska 1994r., ratyfikowała 1995 r.):

Art. 1 - prawo do poszanowania mienia, własności

Art. 2 - prawo do nauki, w tym wychowanie we własnych poglądach filozoficznych
i światopoglądowych

Art. 3 - obowiązek zorganizowania wolnych wyborów przez państwo w rozsądnych odstępach czasu

Protokół 4 - 1963 r. (Polska 1994 r., ratyfikowała 1995 r.)

• Zakaz więzienia za długi

• Swoboda przemieszczania się

• Zakaz wydalania swoich obywateli

• Zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców

Protokół 6 - 1983 r. (Polska 2001 r.) zakaz stosowania kary śmierci, znosił karę śmierci, ale oprócz przestępstw w sytuacji wojny lub bezpośredniego zagrożenia

Protokół 12 - 2000 r. ogólny zakaz dyskryminacji, do tego protokołu art. 14 mógł być skarżony tylko
z innym artykułem, od 2000 r. może być samoistnie przedmiotem skargi. Dyskryminujące jest prawo lub zła praktyka.

Protokół 13 - 2002 r. zakaz stosowania kary śmierci, całkowity zakaz bez względu na okoliczności

PROTOKOŁY PROCEDURALNE:

Protokół 11 - 01.11.1998 r. w miejsce Trybunału Praw Człowieka i Komisji Praw Człowieka powstał jeden organ - Europejski Trybunał Praw Człowieka (z powodu przewlekłej procedury). Obecnie jest zachowana dwuinstancyjność, komisje - 3 sędziów (badają warunki dopuszczalności skargi), izby -
7 sędziów, Wielka Izba - 17 sędziów, przewidziana jest ugoda

Protokół 14 - 2004 r., jeszcze nie wszedł w życie, czeka na ratyfikację Rosji

• Kadencja sędziów miałaby trwać 9 lat, bez możliwości reelekcji

• Wprowadzenie kryterium znaczącego uszczerbku z wyjątkiem sytuacji:

- klauzula braku należytego rozpatrzenia sprawy w systemie krajowym - nie może być odrzucona skarga źle rozpatrzona w systemie krajowym

- skarżący w wyniku naruszenia konwencyjnych praw i wolności musi się znaleźć w istotnie niekorzystnej sytuacji

• Stworzenie możliwości jednoosobowego orzekania o niedopuszczalności skargi indywidualnej lub skreśleniu jej z listy

Protokół 14 bis - wszedł w życie 10.2009 r. umożliwia do czasu wejścia w życie Protokołu 14 natychmiastowe stosowanie 2 procedur wobec państw, które ratyfikowały Protokół 14:

• Jeden sędzia może odrzucić skargę, która jest niedopuszczalna (wcześniej mogła to zrobić tylko komisja w składzie 3 sędziów)

• Skład 3 sędziów może badać dopuszczalność skarg i może też wydać wyrok w sprawach,
  w których istnieje dobrze ugruntowane orzecznictwo (gdzie Trybunał zawsze postanawia tak samo)

WYROKI TRYBUNAŁU:

Stwierdzenie naruszenia - mogą być zasądzone: zadośćuczynienie lub nienaruszenie, koszty postępowania sądowego, wskazanie do zmiany w prawie (np. Alicja Tysiąc v. PL, Kudła v. PL,
The Sunday Times v. Wielka Brytania)

BADANIE SKUTECZNOŚCI KONWENCJI:

• Inter parters - między stronami, znaczenie skargi dla danej strony, zadośćuczynienie dla strony, skutki w kraju dla strony

• Erga omnes - wobec wszystkich, wyroki Trybunału zawierają wskazanie do zmiany prawa przestrzeganego przez wszystkich

SPRAWY POLSKIE W STRASBURGU (od 1993 r.):

• Do 31.12.2008 r. - ponad 32 tys.

• Sprawy do rozpoznania - 3,5 tys., 6. miejsce w Europie

• Skargi zakomunikowane rządowi RP w 2008 r. - 260 skarg

• Liczba wyroków - 629

• Pieniądze 2008 r. - 141 wyroków, kwota 580 tys. Euro

DOPUSZCZALNOŚĆ SKARG:

1. Podstawą prawną jest EKPC (rozdz. II) - skargi indywidualne i państwowe

2. Zakres podmiotowy - jednostki, grupy jednostek, firmy, organizacje pozarządowe

3. Przedmiot skargi - stwierdzenie naruszenia prawa lub wolności z Konwencji lub Protokołów

4. Wymogi dopuszczalności:

• Wyczerpanie procedur krajowych (bez względu na skierowanie skargi do RPO)

• Termin - 6 miesięcy od podjęcia ostatecznej decyzji prawnej w kraju

• Nie może być anonimowa

• Nie może być identyczna z już rozpatrzoną, rozpatrywaną przed Trybunałem lub inną instytucją międzynarodową

• Nie może godzić w przepisy Konwencji i Protokołów

• Nie może być w sposób oczywisty nieuzasadniona

• Nie może stanowić nadużycia

• Napisana w języku roboczym Trybunału (angielski, francuski)

Postępowanie jest jawne, prawo do tłumaczenia - podnosi koszty.

INNE KONWENCJE:

1. Europejska Karta Socjalna/Społeczna - 1961 r. Turyn, rewizja - 1996 r. - obowiązują 2 wersje (Polska podpisała rewizję w 1997 r.) - miękki system - doczytać!!!

2. Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu i Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu - 1987 r. , weszła w życie w 1989 r., wprowadza tylko procedurę, prewencyjny mechanizm, powołała Komitet Zapobiegania Torturom - wizytacje ad hoc, okresowe, we wszystkich instytucjach izolacyjnych, prawo wjazdu, swobodnego przemieszczania się; sprawozdanie ma charakter poufny, ale jest jawne, jeśli państwo nie stosuje się do wskazówek lub nie współpracuje + Protokół - nakaz wprowadzania wewnątrzpaństwowego mechanizmu prewencyjnego przed torturami 2002 r.

3. Konwencja o Prawach Człowieka i Biomedycynie - 1997 r. (weszła w życia 1999 r., w Polsce nie została ratyfikowana), ustawa o prawach pacjenta 2008 r., w tym Rzecznik Praw Pacjenta

WYKŁAD NR 9 (15.12.2009 r.)

A) PRAWO DO ŻYCIA - prawo fundamentalne

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - art. 3

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - art. 6

• Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 2

Prawo to nie podlega czasowemu zawieszeniu na podstawie art. 15 EKPC oprócz śmierci
w warunkach wojennych.

Nie jest to prawo absolutne - są prawnie przewidziane sytuacje będące wyjątkami (muszą one spełniać warunek bezwzględnie koniecznego użycia siły):

1. obrona osoby przed bezprawną przemocą

2. zgodne z prawem zatrzymanie (np. w pościgu)

3. zgodne z prawem uniemożliwienie ucieczki osoby pozbawionej wolności

Prawo do życia zawiera w sobie zakaz umyślnego pozbawienia życia przez władzę, poza przypadkiem wykonania wyroku skazującego za przestępstwo (zgodna z prawem kara śmierci).

Protokół 6 (1983 r.) i Protokół 13 (2002 r.) - zakaz stosowania kary śmierci; Protokół 13 nie został
w Polsce ratyfikowany, ponieważ przeciwko głosowało w całości PiS, LPR, Samoobrona, prawie całe PO, tylko 3 posłów SLD, a za ratyfikacją było ok. 100 głosów.

Z tytułu art. 2 Konwencji wynika, że państwa w porządku wewnętrznym zobowiązują się do prawnej ochrony życia (art. 38, nie ma określonego zakresu temporalnego). Trybunał odmawia konkretnego określenia temporalnego życia (mimo, że miał możliwość, np. Vo v. Francja 2004 - poddanie aborcji w celach terapeutycznych, Alicja Tysiąc v. PL 2007 - ustawa o planowaniu rodziny z 1993 r., Polska naruszyła art. 8 - prawo do wolności, dopuszczalna aborcja).

Bezwzględnie konieczne użycie siły:

1. jest standard najwyższy

2. środki muszą ściśle odpowiadać sytuacji

3. test konieczności (Pretty v. Wielka Brytania 2002 nt. pomocy w eutanazji- z prawa do życia nie wynika prawo do śmierci)

4. ekstradycja a prawo do życia (Soering v. Wielka Brytania 1989, Chahal v. Wielka Brytania 1996 - był Sithem, w USA działał na rzecz niepodległości Sithów od Indii, został uznany za osobę wspierającą terroryzm, Indie wystąpiły z prośbą o ekstradycję, groziłyby mu tam tortury - a nie można wydać kogoś państwu, w którym istnieje ryzyko stosowania tortur, wyjątek - jeśli dana osoba stwarza groźbę niebezpieczeństwa)

5. jest obowiązek przeprowadzenia wyczerpującego śledztwa w przypadku pozbawienia przez państwo prawa do życia.

6. brak wyjaśnienia przyczyn zgonu w momencie zatrzymania lub w areszcie stanowi naruszenie art. 2

/zestrzelenie samolotu pasażerskiego, jeśli jest on zagrożeniem - w prawie lotniczym jest dopuszczalne, ale Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie można zestrzelić takiego samolotu, ponieważ byłoby to sprzeczne z art. 38/

B) ZAKAZ TORTUR

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - art. 5

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - art. 7

• Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 3

Prawo to nie podlega zawieszeniu, nie może być uchylone podczas wojny. Jest absolutne - nic nie usprawiedliwia stosowania tortur.

Art. 1 Konwencji ONZ przeciwko torturom 1984 r. - definicja tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

TORTURY:

• Konkretny cel - wydobycie informacji, zastraszenie by wymusić informacje, ukaranie, inny cel

• Stosowane przez funkcjonariusza państwowego

• Nie obejmuje bólu ani cierpienia wywołanych zgodnymi z prawem sankcjami - np. stres związany z wykonywaniem kary pozbawienia wolności, ale oczekiwanie w celi śmierci to tortury psychiczne

• Umyślne, nieludzkie traktowanie o odpowiednim stopniu okrucieństwa, powodujące cierpienia fizyczne i/lub psychiczne

NIELUDZKIE TRAKTOWANIE - powodowanie intensywnego cierpienia fizycznego i/lub psychicznego

PONIŻAJĄCE TRAKTOWANIE - sposób traktowania, który ma wywołać u ofiary poczucie strachu, wstydu, poniżenia itp.

Tyrer v. Wielka Brytania 1978 - wymierzenie kary cielesnej w obecności 2 niezależnych funkcjonariuszy na posterunku jest poniżającym traktowaniem

Iwańczuk v. PL 2003 - Sąd Najwyższy oddalił skargę na niedopuszczenie go do oddania głosu (strażnicy podejrzewali, że miał brzytwę, a Iwańczuk odmówił rozebrania się na rewizji osobistej); Trybunał w Strasburgu uznał wyśmianie skarżącego przez strażników za naruszenie art. 3 Konwencji

Selmouni v. Francja 1999 - sprawa bicia na posterunku

Tomasi v. Francja 1992, Chahal v. Wielka Brytania 1996 - nawet walka z terroryzmem nie jest racją usprawiedliwiającą stosowanie tortur

Zmieniają się standardy praw człowieka - obecnie to, co było uznawane za poniżające traktowanie może być uznane za tortury

Niebezpieczny standard odchodzenia od zakazu tortur - wystarczy jedna możliwość usprawiedliwiająca stosowanie tortur, a na zasadzie „kuli śnieżnej” pojawią się następne, bo ta pierwsza przestanie wystarczać.

Ochrona przed bezprawną agresją funkcjonariuszy państwowych:

• Zasada zakazu stanu incommunicato - aresztowany ma prawo wykonania 1 telefonu

• Prawo dostępu do obrony adwokata

• Prawo zbadania przez lekarza

Dzieciak v. PL 2008 - naruszony art.. 2 - opieka medyczna nie została zapewniona w sposób wystarczający

Ribitsh v. Austria 1995 - jeśli osoba wychodzi z aresztu pobita, włada musi wykazać, że to nie wina funkcjonariuszy państwowych

Sprawa Mandugeqú - obywatele Chin, wydanie ich Chinom było naruszeniem art. 3, ponieważ byli tam narażeni na tortury

C) WOLNOŚĆ WYPOWIEDZI, POZYSKANIA, PRZEKAZYWANIA I GROMADZENIA INFORMACJI BEZ WZGLĘDU NA GRANICE PAŃSTWOWE

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - art. 19

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - art. 19, 20 (zakaz nawoływania do nienawiści, gwałtu)

• Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 10

Wypowiedzi:

1. Proceduralnie - ustne, pisemne

2. Materialnie - polityczne itp.

Nie jest to prawo absolutne, podlega ograniczeniom.

OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI:

1. Muszą być przewidziane prawnie

2. Muszą być konieczne/niezbędne w społeczeństwie obywatelskim

3. Muszą służyć konkretnemu celowi

WYKŁAD NR 10 (09.01.2010 r.)

OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI - 3 WARUNKI (3 STAGE):

1. Wystąpienie okoliczności sytuacji - zawsze musi być wskazana konkretna sytuacja:

• Dobra osobiste

• Prawa i wolności

• Bezpieczeństwo i porządek publiczny

• Zdrowie i moralność publiczna

• Powaga i bezstronność sądu

2. Podstawa prawna - ograniczenia zastosowane przez państwo (osoby publiczne z atrybutem władzy) muszą być określone minimum w ustawie

3. Zasada proporcjonalności - ograniczenia muszą być przewidziane w demokratycznym społeczeństwie; proporcjonalność działań władzy w stosunku do celu, jaki chciała osiągnąć

HANDYSIDE V. WIELKA BRYTANIA (1976)

• przegrana Handyside'a w Wielkiej Brytanii i przed Trybunałem w Strasburgu

• ochronie podlegają nie tylko treści pozytywne i neutralne, ale też te, które oburzają, budzą niepokój

• Trybunał podkreślił, że państwa Rady Europy są gwarantami przestrzegania praw, a organy konwencyjne mają charakter uzupełniający

• państwa posiadają margines swobody ocen

MARGINES SWOBODY OCEN - w jego ramach Trybunał będzie badać, czy w danym państwie ze względu na tradycję ocenianie różnych sytuacji może być różne (Trybunał trochę wyżej stawia ochronę swobody wypowiedzi niż ochronę moralności społecznej). W przypadku ochrony moralności społecznej margines swobody ocen jest duży, w różnych krajach będzie bardzo różne jej pojmowanie.

OPEN DOOR I DUBLIN WELL WOMAN V. IRLANDIA (1992)

• jeśli usługa jest zakazana, to czy informacja o niej naruszeniem prawa? - nie

• było naruszenie art. 10

• coraz silniej należy brać pod uwagę to, co się dzieje, co jest akceptowane w innych państwach Europy

THE SUNDAY TIMES V. WIELKA BRYTANIA (1979)

• zarzut o wpłynięciu działalności The Sunday Times na postępowanie sądowe

• jeśli mamy do czynienia z kolizją wolności wypowiedzi przez media i dobro wymiaru sprawiedliwości, to te 2 dobra nie są równorzędne, pierwszeństwo ma swoboda wypowiedzi

• ograniczenia praw i wolności z art. 10 muszą być interpretowane wąsko

• jeśli sprawa budzi społeczne zatroskanie i zakłopotanie przed pojawieniem się na wokandzie, to po jej pojawieniu się mogą o niej pisać media, ale w sposób rzetelny

MüLLER I INNI V. AUSTRIA (1988)

• wolność artystyczna jest chroniona z art. 10

OTTO-PREMINGER-INSTITUT V. AUSTRIA (1994)

• sprawa dotyczyła filmu na podstawie książki, który karykaturalnie pokazywał Boga i Jezusa, nawiązywał do symboliki religijnej i wiary chrześcijańskiej

• w kinie nie było ograniczeń dla masowego obrońcy (nie było wskazania, że film jest dozwolony od 18. roku życia, a odbiorcy byli niedostatecznie poinformowani, że film może naruszać ich uczucia religijne)

• działo się to na terenie katolickim

• Preminger przegrał

• kolizja swobody wypowiedzi a uczucia religijne

• Trybunał podkreślił lokalny margines swobody ocen, sądy krajowe mogą powoływać się na szczególne przypadki danych terytoriów

• nie ma jednolitego podejścia do religii, może być inny odbiór społeczny w różnych miejscach tego samego państwa

JERSILD V. DANIA (1994)

• sprawa dotyczyła wypowiedzi rasistowskich członków Zielonych Marynarek (porównano obcokrajowców do goryli)

• czy tylko autorzy wypowiedzi popełnili przestępstwo (znieważenie grupy etnicznej) czy także dziennikarze i producenci programu, w którym o tym mówiono; Trybunał stwierdził, że tylko autorzy

• wyrok, przegrana Danii, był kontrowersyjny (8 do 9 głosów) - w innym przypadku groziłoby to pojawieniem się chilling effect (stosowaniem autocenzury samych dziennikarzy)

• wypowiedzi rasistowskie nie podlegają ochronie z art. 10

• tylko bardzo wyraźne powody mogą usprawiedliwiać ingerencję w wywiad jako sposób przekazywania informacji

BERGENS I INNI V. NORWEGIA (2000)

• sprawa jest rozszerzeniem sprawy Jersild v. Dania

• prywatna praktyka chirurgii plastycznej - kobiety skarżyły się na komplikacje i deformacje piersi

• poszkodowane udzieliły niepochlebnego wywiadu w lokalnych mediach, lekarz zgłosił się po odszkodowanie z tytułu naruszenia dóbr osobistych (na drodze cywilnej - zalecanej przez Trybunał w przypadku wolności wypowiedzi)

• Norwegia zasądziła bardzo wysokie odszkodowanie od gazety

• Trybunał - ochrona praw osób powinna być sądowa w procesach cywilnych,
  a odszkodowania nie mogą być na tyle wysokie, żeby gazeta zbankrutowała, ponieważ jest obserwatorem życia publicznego, wykrywającym patologie społeczne

• Konwencja chroni także wypowiedzi negatywne, a także formę wypowiedzi (tu wywiad), ponieważ media są pośrednikiem i nie mogą ingerować w wypowiedzi w wywiadzie

GOODWIN V. WIELKA BRYTANIA (1996)

• tajemnica dziennikarska jest gwarancją swobody wypowiedzi i obowiązkiem dziennikarza

• są sytuacje, kiedy można zwolnić z niej dziennikarza (np. kiedy przemawiają za tym szczególnie ważne nadrzędne interesy publiczne, np. ochrona danych wrażliwych
  np. o pacjentach szpitali psychiatrycznych)

• PIRAMIDA STRASBURSKA - dopuszczalna krytyka:

Castells v. Hiszpania - najwyższe funkcje państwowe (np. kanclerz)

Lingens v. Austria - politycy, celebryci

Janowski v. PL - funkcjonariusze publiczni

Kowalski - największe granice dla prywatności „zwykłych” ludzi

a) b)

ad. a) granice dopuszczalnej krytyki; rosną, gdy maleje ochrona prywatności (ponieważ osoby publiczne świadomie wystawiają się na krytykę)

ad. b) ochrona prywatności

CASTELLS V. HISZPANIA (1992)

• państwa powinny być powściągliwe w stosowaniu kar i sankcji za wypowiedzi/słowa

• podkreślenie, że media pełnią bardzo ważną rolę w społeczeństwie - watch-dog - monitorują i wychwytują niepokojące treści

• Castellsowi nie pozwolono przeprowadzić dowodu prawdy (można go przeprowadzić
  w wypowiedziach informacyjnych, nie w ocennych)

• Castells mógł krytykować rząd, ponieważ znajdował się w opozycji

D) RZETELNE POSTĘPOWANIE SĄDOWE

• Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 6

• Konstytucja RP - art. 42

SĄD - organ niezawisły, bezstronny, ustanowiony ustawą (podstawa prawna)

Sądami nie są - kolegia ds. wykroczeń (1997-2001 r., wytwory quasi-sądowe), sądy branżowe
(np. lekarskie)

WARUNKI RZETELNEGO POSTĘPOWANIA (muszą być spełnione łącznie):

1. równość wobec prawa i sądów

2. prawo do uczciwej rozprawy (równość procesowa stron, np. Matyjek v. PL 2007)

3. prawo do jawnej rozprawy (z wyjątkami wyłączenia jawności; w tym miejsce dla publiczności)

4. odpowiednia informacja o miejscu i czasie

5. publikacja wyroków

6. właściwy sąd ustanowiony przez prawo

7. domniemanie niewinności (prawo do milczenia, do nieprzyznania się do winy; ciężar dowodu spoczywa na oskarżeniu)

8. prawo do rozsądnego terminu

9. prawo do obrony i do odpowiedniego czasu na przygotowanie obrony

10. prawo powoływania i przesłuchiwania świadków

11. zakaz powtórnej kryminalizacji

12. prawo do apelacji

13. zakaz działania praw wstecz

14. prawo do tłumacza

PRAWO DO ROZSĄDNEGO TERMINU:

Przewlekłość postępowania - Kudła v. PL (2004); od 2004 r. możemy wnosić skargę w trakcie toczenia się przewlekłego postępowania, rozstrzyga ją sąd wyższy (z wyjątkiem postępowań przygotowawczych), po 2005 r. można skargę wnieść ponownie, jeśli przewlekłość się utrzymuje.

01.2009 r. - nowelizacja ustawy o przewlekłości postępowania - można skarżyć również postępowanie przygotowawcze; można skarżyć przewlekłość wszystkich etapów postępowania

Włochy, Węgry, Polska - przegrywają sprawy dotyczące przewlekłości

4 kryteria oceny przewlekłości przy rozpatrywaniu skargi:

1. stopień skomplikowania sprawy

2. zachowanie organów prowadzących postępowanie

3. zachowanie skarżącego

4. znaczenie, sedno, charakter sprawy dla skarżącego

Gdzie prawo, tam środek odwoławczy - Kudła v. PL (2004), Alicja Tysiąc v. PL (2007)

WYKŁAD NR 11 (12.01.2010 r.)

E) WOLNOŚĆ MYŚLI, SUMIENIA I WYZNANIA

• Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 9

• Podobnie skonstruowana jak wolność wypowiedzi

• Standard 3 stage - określone 3 warunki, żeby ingerencja była zgodna z prawem =
  3 ograniczenia wolności myśli, wyznania i sumienia:

1. Interesy bezpieczeństwa publicznego

2. Ochrona porządku publicznego

3. Ochrona praw i wolności innych osób

• Konstytucja RP - art. 53 - nie neutralność w sprawach wyznaniowych, ale życzliwa neutralność - przychylność dla rzymskich katolików, w Polsce jest inny standard wolności myśli, wyznania i sumienia niż w innych państwach europejskich

W ostatnich latach w Trybunale większość spraw dotyczących wolności myśli, wyznania i sumienia odnosi się do chust islamskich, np. Dahlab v. Szwajcaria - zakaz noszenia chusty w szkole podstawowej nie jest niezgodny z prawem

LEYLA V. TURCJA (2006)

• rektor zakazał noszenia chust na uniwersytecie

• nie było naruszenia art. 9 EKPC i art. 9 i art. 2 Protokołu 1 (prawa do nauki)

• państwa mają duży lokalny margines swobody

LARSI V. WŁOCHY (krzyże)

• Trybunał dopatrzył się naruszenia art. 9 i art. 2 Protokołu 1 (prawa do nauki)

GRZELAK V. PL

• szkoła nie chciała zapewnić synowi uczęszczania na etykę zamiast religii

• chłopiec był szykanowany przez rówieśników

• nie zapadł jeszcze wyrok

RAYKON V. UZBEKISTAN (2004)

• studentkę wydalono z uczelni za noszenie chusty

• wygrana przez skarżącą

Sprawy te są odmiennie traktowane w ramach Rady Europy i ONZ

SYSTEM UNII EUROPEJSKIEJ (system paneuropejski)

/system OBWE/KBWE doczytać!/

• skupia 27 państw

• prawa podstawowe (określenie częściej używane w komunikacji wewnętrznej UE) = prawa człowieka (określenie częściej stosowane w komunikacji między UE a innymi systemami ochrony)

• dokumenty w ramach systemu UE:

1. treść przepisów traktatów - prawo pierwotne

2. orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE (od 1969 r.)

3. Karta Praw Podstawowych (Nicea 2000 r.) - 3 generacje praw

4. Europejski Trybunał Praw Człowieka

PODZIAŁY CZASOWE W HISTORII ROZWOJU OCHRONY PRAW JEDNOSTKI:

1. Do 1969 r. - okres wstępny 0 ochrona praw była na marginesie, leżała w gestii Rady Europy

2. 1969 r. (sprawa Stauder v. Ulm) - 1986 r. (przyjęcie JAE - w preambule nawiązuje do praw człowieka)

3. 1986 r. - 1992 r. - Traktat z Maasticht - art. 6 ust. 2 nawiązuje do EKPC

4. 1993 r. - 2000 r. - przyjęcie Karty Praw Podstawowych

5. Od 2000 r. - od 2008 r. powstają Agencje Praw Podstawowych w państwach, które tworzą raporty krajowe, Traktat Lizboński wszedł w życie 02.2009 r. - do tej pory Karta Praw Podstawowych była soft law, a od 2009 r. jest prawem twardym

ORZECZNICTWO EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI:

STAUDER V. ULM

• prawa podstawowe są zawarte w ogólnych zasadach porządku prawnego Wspólnot Europejskich

INTERNATIONALE HANDELGESELLSCHAFT (1970)

• Trybunał uznał, że prawa człowieka wynikają ze wspólnego dziedzictwa europejskiego państw członkowskich (z porządków konstytucyjnych państw)

NOLD (1973)

• Trybunał zwrócił uwagę na konwencje wypowiadające się na temat praw człowieka i fakt, że mogą być one źródłem wskazówek

HAUER (1979)

• Trybunał powołał się na szczególną ochronę prawa do własności na podstawie Protokołu 1 do EKPC

MATTHEWS V. WIELKA Brytania (1999)

• Wielka Brytania nie przeprowadziła na Gibraltarze wyborów do Parlamentu Europejskiego

• Naruszało to prawo do uczestniczenia w życiu demokratycznym

JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI 1986 r.

W preambule nawiązano do koncepcji rozwoju demokracji w oparciu o prawa podstawowe zawarte w EKPC, w Europejskiej Karcie Socjalnej, w konstytucjach i konwencjach międzynarodowych.

Maastricht 1992 r.

W art. f przywołano prawa podstawowe, ogólne zasady prawa wspólnotowego i podniesiono rangę ich ochrony. Wyłączono ten przepis z orzekania Trybunału Sprawiedliwości.

Art. k - poszanowanie Konwencji Genewskiej 1951 r. o uchodźcach i EKPC.

Gosia poleca dla uzupełnienia stronę http://www.poznajmyonz.pl/index.php?documentName=main
Z moich informacji wynika, że jest tam dużo informacji o ONZ

---