Współczesne zagrożenia życia i zdrowia.

Dr n. med. Remigiusz Tritt

WYKŁAD I 28.05.2011

Inf.

100%obecności pól oceny w górę na egz. 5 pytań.

ZDROWIE I CHOROBA

Wybrane zagadnienia medyczne i społeczne.

Nasze zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych.

Pojęcia:

ZDROWIE - SALUS (z łac.)

CHOROBA - MORBUS (z łac.)

STAROŻYTNOŚĆ:

Hipokrates - ojciec medycyny. Pochodził z wyspy Kos; 460-377 p.n.e. - jako pierwszy zwraca uwagę na szeroko rozumiane zdrowie.

PRIMUM NON NOCERE - po I nie szkodzić.

Wg niego zdrowie zależy od:

- czystego otoczenia

- od ruchu

- odpowiednie odżywianie

- masaże.

Zdrowie czł. Jest podyktowane równowagą pomiędzy płynami kardynalnymi w organizmie.

Teorie płynów kardynalnych:

Równowaga pomiędzy płynami kardynalnymi miała ozn. zdrowie, a jej brak to choroba.

Chodziło o 4 płyny:

1 - krew - sangwis (sangwinik)

2 - flegma zw. inaczej śluzem (flegmatyk)

3 - żółć żółta - produkowana przez woreczek żółciowy - chole (choleryk)

4 - żółć czarna - melans chole (melancholik) - chodziło o krew żylną czyli tzw. krew utlenowaną.

Przyczyny chorób to PATOGENY.

Patologia - nauka zajmująca się chorobami.

Najsłynniejsze dzieło Hipokratesa: CORPUS Hippocraticum - Ciało, korpus Hipokratesa. 6-tomowe dzieło.

Kontynuacja pewnych wskazówek zdrowotnych była kontynuowana przez CLAUDIUS GALEN (130-200 n.e.) - podtrzymuje teorie Hipokratesa. Wprowadza popularny zabieg „upuszczania krwi”.

Hipokrates pozostawił po sobie Przysięgę Hipokratesa.

ŚREDNIOWIECZE:

Nie przywiązywano żadnej wagi do aspektów zdrowia a wręcz naruszano stan zdrowia. Całkowity brak rozwoju medycyny. Nie wolno było wykonywać sekcji zwłok. X wiek - okres feudalizmu - złoty wiek medyc. Arabskiej - AWICENNA - uważał, że zmarłym nie powinno się zakładać odzieży, wprowadził podstawy higieny.

Średnia wieku w tamtych czasach to 23-25 lat - umierali z powodu epidemii.

RENESANS:

Zainteresowanie zdrowiem i jego zagadnieniami.

- Twórca podstaw anatomii: ANDREAS VESALIUS; Belgia r. 1543 - dokonuje pierwszej sekcji zwłok. „O budowie ciała ludzkiego” ksiąg 7.

- 1545 AMBROISE PARE (czyt. Ambrua Pare) - wprowadził opatrunki i podwiązki naczyniowe. Zakażone rany przypalał - ratując w ten sposób życie.

Zjawisko skrwawienia - a nie używane błędnie wykrwawienia - gdy upłynie duża ilość krwi.

- odkrycie mikroskopu: ANTON VAN LEEUWENHOCK - Holandia 1673 r. - od tego momentu inne spojrzenie na patogeny (bakterie). Odkrycie mikroskopu pozwoliło na odkrycie tzw. binokular - dzięki temu odkryto świerzbowca. Jego odkrycie spowodowało uświadomienie, że patogeny przenikają nie tylko w kontakcie bezpośrednim ale także w kontaktach pośrednich.

- odkrycie roli Wit. C - zapobieganie szkorbutowi. JAMES LIND; 1753 r. Wielka Brytania.

PLAGI PRZESZŁOŚCI:

1. Ospa czarna (naturalna).

Edward Jenner, 1798 - szczepionka przeciwko ospie prawdziwej.

W 1997 - ostatni przypadek (po szczepieniach ochronnych). Ospę tę udało się zahamować ale pamiętać należy że jest to choroba, która nie ulegała mutacjom.

W. XIX I XX:

- Odkrycie znieczulenia ogólnego (eterowego). WILLIAM MORTON 1846r. USA.

- Odkrycie bakterii. Francja 1857 r. LUDWIK PASTEUR - odkrył, że bakterie się rozmnażają. Odkrył kolejne szczepionki, opisał wiele patogenów chorobotwórczych.

- odkrycie antyseptyki (anty-przeciw; septyki-zgnilizna)

- JOSEPH LISTER, Wielka Brytania 1865 r. - odkrywa fenol pierwszy preparat odkażający. Dzięki temu wprowadził dezynfekcje narzędzi i sal operacyjnych.

- Genetyka: JOHAN GREGOR MENDEL 1886r.

- odkrycie Komorek nowotworowych WILHELM WALDEYER-HARTZ; Niemcy 1867 r. Wysuwa wniosek, że proces nowotworowy w organizmie wiąże się z niekontrolowanym podziałem komórkowym.

2. Trąd.

- GERHARD HANSEN. Norwegia 1873 r. Odkrywa , że przyczyną jest bakteria - prątek trądu.

Wiek XX - Penicylina:

Rozwój różnych dyscyplin medycznych.

- W 1928 r. Alexander Fleming (Wielka Brytania) odkrywa pierwszy antybiotyk - PENICYLINĘ (przypadkowo z grzyba);

- W 1941 r. po raz pierwszy wprowadzono penicylinę do leczenia syfilisu, kiły, duru brzusznego …

- W 1943 r. odkryto STREPTOMYCYNĘ - (gł. przydatna w leczeniu gruźlicy); Stelman Waksman .

-----------------------------

Każdego dnia człowiek jest narażony w różnych rejonach świata na zagrożenia zdrowia i życia.

Czynniki zwiększające zagrożenia:

- przeludnienie;

- droga lotnicza;

- udział zwierząt;

- wielość leków (lekooporność).

Raz wprowadzony do organizmu wirus - pozostaje w nim na zawsze!!!

------------------------------

PATOGENY

Temat: Aparat pojęciowy związany ze zdrowiem i chorobą.

• ZDROWIE

Wg WHO:

Zdrowie jest rodzajem dobrostanu rozumianego W 3 ASPEKTACH:

1. Zdrowie fizyczne;

2. Zdrowie psychiczne;

3. Zdrowie społeczne (zw. też socjalnym).

Ad. 1

ZDROWIE FIZYCZNE

Powinno być rozpatrywane już na poziomie komórkowym. Ponieważ problemy zaczynają się w komórce.

Ad. 2

ZDROWIE PSYCHICZNE

Unikanie emocji o znaku ujemnym, tj. walka z silnymi stresorami. Krótkotrwałe mogą działac mobilizująco. Silne - znacząco obniżaja u człowieka poziom odporności, co ozn. że organizm taki będzie podatny na zakażenia bakteryjne, wirusowe, grzybicze.

Osoba dorosła powinna przesypiać ok. 8 h dziennie zakladając sen od godz. 23.00. Właściwy poziom snu głębokiego gwarantuje, że organizm człowieka wytwarza rózne grupy komórek odpornościowych.

Ad. 3

ZDROWIE SPOŁECZNE (socjalne)

Zapewnienie każdemu człowiekowi odpowiednich warunków, tj.:

- miejsce zamieszkania;

- ciepła woda;

- odpowiednia temperatura i wilgotność.

3 CECHY ZDROWIA wg WHO (Światowa Organizacja Zdrowia):

1. zdrowie - to równoczesny dobrostan biopsychospołeczny;

2. chęć wykonywania nauki i pracy;

3. aktywny stosunek do życia! Ta aktywność powinna być szeroko rozumiana (intelektualna, ruchowa, językowa…).

Różne definicje zdrowia:

- Wg Wojnarowskiej: to stan harmonii fizycznej, duchowej, psychicznej, seksualnej.

W ostatnich latach kładzie się duży nacisk na życie seksualne człowieka.

- Zdrowie to brak choroby i brak kalectwa.

- Zdrowie - to rodzaj adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych (najtrudniej jest zaadoptować się człowiekowi do nowych warunków życia i przy zmieniających się porach roku).

Człowiek zmieniając miejsce zamieszkania lub wyjeżdżając na wakacje powinien przeznaczyć sobie 2-3 dni na adaptację.

• STAN CHOROBY

Definicje:

CHOROBA - to brak zdrowia lub obecne kalectwo.

Choroba jest zawsze wypadkową dwóch przeciwstawnych procesów: z jednej strony to proces obronny, zw. procesem odpornościowym; z drugiej to proces chorobowy, zw. patologicznym.

Często w organizmie człowieka toczy się swoista walka. Albo utrzymamy stan zdrowia albo zachorujemy.

Zdrowie jest uwarunkowane genetycznie i w pewnej mierze nie zależy od nas. Podejmowanie działań profilaktycznych ma na celu wzmocnić zdrowie i utrzymać właściwy poziom odporności.

Proces obronny zw. procesem odpornościowym:

- Najważniejszą rolę spełnia prawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy. Sprawnie funkcjonujący z naczyniami limfatycznymi, węzłami chłonnymi, z narządami limfo twórczymi (śledziona, grasica, migdałki podniebienne);

- obecność w organizmie komórek opornościowych u osoby zdrowej powinno być od 4-11 tys. /1mm³.

Leukocytoza - nadmiar leukocytów

Leukopenia - niedobór leukocytów

Rozmaz krwinki białej

LEUKOCYTY

100% 4-11 tys/mm³

60% 40%

GRANULOCYTY AGRANULOCYTY

(ziarnistości) (bez ziarnistości)

36% 4%

obojętne zasadochłonne kwasochłonne limfocyty monocyty

B,T

Wymienione komórki podejmują różnorodne funkcje obronno - odpornościowe i próbują neutralizować różne patogeny chorobotwórcze. Ma tu miejsce zjawisko zw. FAGOCYTOZĄ.

BIAŁKA:

Wytwarzane przez układ odpornościowy.

I grupa - białka dopełniacza:

Wiążą bakterie, ułatwiają fagocytozę i ułatwiają dziurawienie błon w Komorkach bakteryjnych. Wpływają na CZEGOŚ TU BRAK, które są przyciągane do patogenów.

II grupa - białka ostrej fazy:

Zwiększają aktywność białek dopełniacza kilka godzin po infekcji i ograniczają uszkodzenia tkanek powodowane przez bakterie, komórki nowotworowe czy urazy.

III grupa - cytokiny:

Przekazują sygnały miedzy różnymi komórkami odpornościowymi do podjęcia funkcji.

IV - antybiotyki pektydowe:

Bezpośrednio zwalczają infekcje bakteryjne poprzez lize (rozpad) bakterii.

V - interferony:

Utrudniają namnażanie wirusów i chronią komórki zdrowe przed wirusami.

VI - immunoglobiny, tzw. przeciwciała:

5 klas (zapisujemy jako Ig G np.):

1 - Ig G - ochrona dla płodu. Reagują z czynnikami zakażającymi krew;

2 - Ig A - ułatwiają fagocytozę i chronią błony śluzowe szczególnie jelit;

3 - Ig M - ochrona organizmu zanim zostanie wytworzona klasa Ig G;

4 - Ig D - pełnią rolę receptorów w limfocytach B;

5 - Ig E - udział w zwalczaniu pasożytów oraz w reakcjach alergicznych.

Bariery immunologiczne organizmu - 3 rodzaje:

I bariery fizyczne:

- skóra

- złuszczanie naskórka

- ruch rzęsek w układzie oddechowym, w ukł. moczowo-płciowym

- woskowina uszna - chroni ucho wewnętrzne i zewnętrzne przed patogenami.

II bariery chemiczne:

- enzym występujący we łzach i ślinie (izozym) działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie;

- kwas solny - zapobiega zatruciom pokarmowym;

- kwas mlekowy, który wchodzi w skład potu. Zapewnia skórze odczyn kwaśny; zapobiega grzybom, bakteriom chorobotwórczym i ropotwórczym.

III bakterie symbiotyczne:

Stanowią florę fizjologiczną ludzkiej skóry, jelit, pochwy, odbytu itp. Stanowią konkurencję dla chorobotwórczych patogenów.

PROCES PATOLOGICZNY ZW. PROCESEM CHOROBOWYM

Proces ten wiąże się z przeniknięciem do organizmu wcześniej zdrowego chorobotwórczych patogenów, które doprowadzają do zmian często naruszających homeostazę oraz do stanów letalnych czyli śmiertelnych.

Człowiekowi zagrażają następujące grupy patogenów chorobotwórczych:

• I - bakterie

• II - wirusy - nie ma leków wirusobójczych, które niszczą wirusy w organizmie. Są to leki wirusostatyczne.

• III - chlamydie - to organizmy często zaliczane do bakterii, choć stanowią odrębną grupę patogenów posiadających kwas DNA, RNA i powodują choroby zw. chlamydiozami. Mogą występować bezobjawowo lub kontr objawowo.

• IV - grzyby chorobotwórcze - powodują grzybice i to tzw. mykozy. Leczenie jest długoterminowe i istnieją często tendencje nawrotowe.

• V - pasożyty wewnętrzne :

- glistnica (jaja będące na pożywieniu),

- włosień kręty (najczęściej zjedzone z nieprzebadaną dziczyzną);

- tegoryjec.

Wśród pasożytów wyróżniamy 2 typy zwierząt:

1 - robaki płaskie (płazińce) np. tasiemiec uzbrojony, przywry;

2 - obleńce (nicienie) np. glista ludzka powodująca glistnicę, włosień spiralny (kręty) powodujący włośnicę, owsica wywołana przez owsika ludzkiego (brudne ręce, zjedzenie zakażonego jedzenia, stosunki analne), włosogłówka powoduje włosogłówczycę, bytuje w jelicie grubym.

• VI - pasożyty zewnętrzne:

- pchła ludzka - od zarania dziejów przenosiła dżumę;

- wesz łonowa - powoduje wszawice łonową;

- wesz głowowa - powoduje wszawicę głowy;

- wesz odzieżowa - powoduje wszawicę odzieżową.

• VII - pierwotniaki, 3 gatunki:

1 - zarodziec malarii - w przenoszeniu tego pierwotniaka uczestniczy komar widliszek;

2 - toxoplasma gondi - powoduje toksoplazmozę. Do 3 m-ca ciąży powinno się wykonać test na toksoplazmozę;

3 - ameby chorobotwórcze - powodują amebozy czyli choroby układu pokarmowego.

• VIII - priony:

Czyli zakaźne białka, które doprowadzają do nieodwracalnych zmian gąbczastych w mózgach ludzi i zwierząt. Wszystkie choroby prionowe kończą się śmiercią, która jest poprzedzona upośledzeniem koordynacji ruchów oraz upośledzeniem umysłowym w różnym stopniu.

Choroby prionowe - genetycznym podłożem mutacja białka prionowego.

U człowieka:

1) BSE - nieprawidłowo nazywane choroba szalonych krów.

BSE - BOVINE SPONGIFORM ENCERHAOPAT(HY) - zmiany zwyrodnieniowe albo zmiany gąbczaste.

2) CJD - CREUTZFELDA JAKOBA

Choroba KURU - związana z rytualnym kanibalizmem. Zjadają mózgi współplemieńców mysląc że odziedziczą po nich mądrość.

3) GSS

4) Śmiertelna rodzinna bezsenność - FFI.

Priony są termo stabilne, to ozn. że są niszczone przez bardzo wysokie temperatury ok. 1000°C. Priony są bardzo odporne na działanie enzymów, ostatecznie doprowadzają do zmian gąbczastych ludzi i zwierząt.

Przez lata priony były nieprawidłowo zaliczane do wirusów. Dopiero w latach 90-tych prof. STANLEY PRUSINER odkrył, że nie są to wirusy.

Wszystkie choroby prionowe doprowadzają do zmian letalnych czyli śmiertelnych.

4 następujące po sobie okresy choroby:

W chorobach zakaźnych i ostrych okresy nakładają się w krótkim czasie, nawet w ciągu kilkunastu godzin. Natomiast w chorobach przewlekłych wydłużają się w czasie.

I okres - utajony:

Określony patogen wnika do organizmu wcześniej zdrowego. Bardzo intensywnie się rozmnaża (bakterie i grzyby) i namnaża wirusy. Natomiast jest niesprawdzalny droga testów laboratoryjnych U pacjenta nie ma żadnych objawów chorobowych i może być nieświadomy zakażenia przez co może również nieświadomie zakażać innych. W przypadku wirusów istnieje okienko serologiczne czyli czas od momentu wniknięcia wirusa do wytworzenia ciał przez organizm.

W przypadku HIV - to 3 m-ce. To oznacza, że jeśli test od niebezpiecznego zachowania wykonamy wcześniej, to wynik będzie fałszywy. Właściwy dopiero po tych 3 miesiącach.

II okres - zwiastunów:

Czyli wstępnych objawów bardzo podobnych w wielu jednostkach chorobowych. Pacjent odczuwa złe samopoczucie, osłabienie, często bóle trudne do sprecyzowania, znużenie, zmęczenie, tkliwość. Pacjent jest przekonany, że rozpoczyna się proces chorobowy.

III okres - objawów subiektywnych - pacjent sam stwierdza objawy oraz

- objawów obiektywnych - potwierdzonych 3 grupami badań:

1) badanie podstawowe lekarskie (osłuchiwanie przy pomocy stetoskopu, opukiwania, badanie palpacyjne np. samokontrola piersi);

2) badania laboratoryjne - są dokonywane na podstawie: pobieranie krwi, płynu mózgowo-lędźwiowego, spermy, woskowiny usznej, wymazy z gardła, nosa. Tu się określa poziomy nadmiaru lub niedoboru.

3) badania specjalistyczne - RTG, EKG, EEG (fale mózgowe), gastroskopia, endoskopia - odmiana tego jest kolonoskopia, RM rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa (promieniowanie odpowiada 500 zdjęciom dużym klatki piersiowej), bronchoskopia.

IV okres - pełnego wyzdrowienia lub śmierci:

Śmierć - MORTIS = LETALIS

Śmierć - to kres życia osobniczego na skutek nieodwracalnych zmian w równowadze biologicznej, tzw. homeostazie. Mimo rozwoju medycyny w XXI w. nadal jednostek chorobowych jest śmiertelnych.

CHOROBY ŚMIERTELNE:

• AIDS - wywołuje wirus HIV (1 grudnia - Światowy Dzień Aids).

Co 6 sekund na świecie 1 osoba zakaża się HIV, a co 9 sekund 1 osoba na świecie umiera z powodu AIDS.

W Polsce zakażonych jest ok. 14 tys. Osób ale szacuje się, że zakażonych jest nawet 25 tys. Okres utajony jest bardzo długi.

• Choroby prionowe

• Nowotwory złośliwe - Neoplasmaticus Menignum. Śmiertelne są te, które są późno rozpoznane, ponieważ doprowadzają do kolonizacji innych narządów. Efektem są zmiany przerzutowe. Wokół nowotworów złośliwych tworzy się dodatkowy system naczyń krwionośnych. Najbardziej znane:

- Ca-CARCINONA - rak;

- nowotwór szyjki macicy, sutka;

- płuc, żołądka, jąder, penisa, rak krtani, jelita grubego i odbytu;

- mięsak SARCOMA;

- czerniak MELANOMA (nie tylko ze skóry ale tez np. z gałki ocznej i błon śluzowych);

- Chłoniak LYMPHOSARCOMA.

Kancerogeny - czynniki zwiększające ryzyko nowotworów, niekontrolowany podział komórek.

Czynniki chemiczne - promieniowanie, azbest.

Czynniki biologiczne - wirusy onkogenne czyli rakotwórcze HPV.

• Śmiertelna jest SEPSA zw. posocznicą - słowo oznacza zepsutą krew. To nagromadzenie w organizmie takiej ilości patogenów, których organizm nie jest w stanie zwalczyć. Gdy w organizmie są bakterie - bakteriemia, gdy wirusy - wikteriemia.

END

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

WYKŁAD II 29.05.2011

Cd. Śmiertelnych jednostek chorobowych:

• Cukrzyca - która nie jest leczona, typu II osób dorosłych;

• Wirusy śmiercionośne - prowadza do gorączek krwotocznych (2-3 h może dojść do śmierci, krwotoki z wszystkich narządów wewnętrznych), np. EBOLA (śmiertelność 90%), MAGUDA (śmiertelność 25 %);

• Wybrane choroby tropikalne - oszpecenie ciała i często kończą się śmiercią;

• Choroby cywilizacyjne:

- zawal mięśnia sercowego (nagła śmierć sercowa)

- zawał klasyczny - ból trwa 20-30 min (za mostkiem promieniuje do łopatki)

- zawał nieklasyczny - (częściej niż klasyczny) ból zlokalizowany w nadbrzuszu.

Zawal charakteryzuje lęk zbliżającej się śmierci. Pacjenta nie wolno kłaść! Musi siedzieć z lekkim pochyleniem do przodu albo do tyłu.

• Przed odkryciem antybiotyków istniały plagi przeszłości, które dziesiątkowały ludzkość:

- trąd (choroba Hansena)

- ospa naturalna

- dżuma.

• Z powodu nie leczenia pacjentów występowały często powikłania powodujące śmierć: np.:

- pogrypowe - zapalenie płuc.

Z punktu widzenia wiekowego najbardziej ryzykowni pacjenci to: noworodki, niemowlęta i małe dzieci oraz pacjenci geriatryczni (seniorzy - tu występowała współobecność innych chorób jak np. układu krążenia, wypadki, nowotwory).

Współczesne choroby cywilizacyjne, które mogą zagrozić życiu i zdrowiu człowieka to:

- miażdżyca naczyń

- choroba nadciśnieniowa (nadciśnienie to wart. 140 i więcej/95 i więcej)

- problemy otyłości

- nałogi (alkoholizm, nikotyna, narkomania, dopalacze, sterydy, tabletki gwałtu itp.)

- choroby przenoszone drogą płciową

- w wielu rejonach świata pasożyty.

Zróżnicowanie pojęć - zakażenie i zarażenie!

- Zakażenie - używa się w odniesieniu do bakterii, wirusów i grzybów chorobotwórczych;

- Zarażenie - w odniesieniu do pasożytów.

Kiedyś pojęcie zarażenie odnosiło się do plag przeszłości.

PASOŻYTY

PARAZYTOLOGIA - nauka o pasożytach.

Współcześnie pasożyty, które zagrażają życiu i zdrowiu człowieka można podzielić na 4 grupy:

1) bezwzględne czasowe - ich pasożytnictwo ogranicza się tylko do czasu pożywienia (wszy, komarzyce, pchły);

2) bezwzględne okresowe - ich pasożytnictwo jest konieczne do wejścia w kolejne stadium rozwojowe (larwy muchy - larwy gzów);

3) bezwzględne stale - których pasożytnictwo trwa przez całe życie (glista ludzka, tasiemiec, owsik ludzki);

4) pasożyty względne - które mogą żyć w stanie wolnym, np. w glebie, ale jeśli znajdą możliwość otwartej rany człowieka, to chętnie z tej możliwości korzystają (laseczki tężca).

Wszelkie pasożyty wnikające do organizmu człowieka doprowadzają do tzw. inwazji , które chcąc przetrwać w organizmie człowieka musiały wykształcić określone cechy w budowie (haczyki u tasiemca; bruzdy przyssawkowe; nibynóżki, wici, aparat gębowy ssący lub kłująco-ssący, odnóża z pazurkami, brak skrzydeł u wszy; ogromna rozrodczość; często obojnactwo, oddychanie beztlenowe; odporność na enzymy trawienne).

Pasożyty stosują różnorodne strategie.

Przykłady, które mają zmylić lub oszukać mechanizmy obronne żywiciela:

- lokowanie się pasożyta w miejscach, gdzie układ odpornościowy nie działa bardzo intensywnie, np. larwy włośnia spiralnego wnikają do włókien mięśni szkieletowych, wytwarzają zjawisko osłony - mogą żyć do 40 lat!

- ciągłe wędrowanie larwy (glista ludzka), to powoduje, że układ odpornościowy nie może w pełni zrealizować swojej funkcji;

- wnikanie w szeregi wroga - np. pierwotniak toksoplazma gondi - wnika do makrofagów (których głównym zad. jest funkcja obronna organizmu), do tzw. komórek żernych(fagocyt).

• WSZY

Wszy (Anoplura) - to rząd owadów zaliczanych do podgromady owadów uskrzydlonych, obejmujący wyłącznie gatunki pasożytujące na ssakach, również na ludziach.

Wszy ludzkie - to owady żywiące się ludzką krwią, pozbawione skrzydeł, silnie spłaszczone, pokryte pancerzem, który ułatwia poruszanie się, odnóża środkowe i tylne wyposażone w pazurki, którymi utrzymują ciężar ciała wielokrotnie większy od siebie. Z racji aparatu ssąco-klującego żywią się ludzką krwią. Składają jaja zw. gnidami , SA przyklejone do włosów za pomocą substancji hitynowej.

- Wszawica łonowa - w kontaktach seksualnych ale tez pozaseksualnych, np. na pływalni, w kocach, w pościeli hotelowej. Słabo poruszają się. Głównie w owłosieniu łonowym, czasem pod pachami, czy nawet brwiach czy rzęsach. Na skórze powstają plamy, grudki, występuje bardzo intensywny świąd. Samica składa 30-50 jaj, ich rozwój trwa 5-8 dni. Ważna tu jest depilacja owłosienia łonowego oraz zastosowanie środka o nazwie crotamiton i jednoczesne leczenie partnerów. Na białej bieliźnie występują charakterystyczne szaro-fioletowe plamy.

- Wszawica głowowa - samica produkuje do 150 jaj (gnidy), które przykleja do włosów w pobliżu głowy. Po 8 dniach z jaj wychodzą larwy.

- Wszawica odzieżowa - wiąże się z brudem. Wywołana jest przez wesz odzieżową. Jest zdecydowanie większa od głowowej. Na stale przebywa w odzieży ale karmi się ludzką krwią. Większość czasu spędza w bieliźnie przy ciele człowieka. Najczęściej przy fałdach w okolicy szyi, barków, pod pachami, gdzie temp. jest stosunkowo wysoka. Na ciele czł. powstają grudki, charakterystyczny przeczos. Kał wszy jest silnym alergenem i może powodować silne alergie. Powstają brązowe plamy.

- Tularemia - spowodowana jest bakterią, której nosicielami są zwierzęta, szczególnie zające i gryzonie. Osoby chore na tularemię nie muszą być izolowane ponieważ ta choroba nie można zarazić się od drugiego człowieka.

- Grzybica skóry - jest chorobą zakaźną wywoływaną przez mikroskopijne grzyby.

- Świerzb (z łac. scabies) dł. 0,3mm - choroba zakaźna spowodowana przez świerzbowiec.

W warstwie rogowej naskórka ryje długie i kręte korytarze tzw. nory świerzbowcowe i składa od 3-40 jaj, wylegają się larwy z których po 28 dniach stają się osobnikami dorosłymi. Do zakażenia dochodzi w bezpośrednim Kon takcie lub pośrednio przez ubranie, pościel, ręcznik.

Najbardziej znanym typowym objawem jest świąd, który nasila się po rozgrzaniu, na skórze pojawiają się charakterystyczne wykwity -najczęściej linijne, zakończone pęcherzykami (nadgarstki, boczna powierzchnia palców, fałdy pachwowe, okolice pępka, okolice genitalne) i w miejscu tych zmian powstają powikłania. Są to zmiany ropne skóry i tworzą się charakterystyczne czyraki. Powstają często poważne powikłania i stany zapalne skóry. W leczeniu stosuje się:

- gorącą kąpiel oczyszczającą

- preparaty przeciwpasożytnicze

- prysznic naprzemienny zimna i letnia woda.

Leczą się wszyscy domownicy.

O wiele groźniejszą postacią jest świerzb norweski i dotyka osoby z obniżoną odpornością. Skóra przybiera postać glinkowo-marmurkową i tworzą się charakterystyczne strupy. Występuje u pacjentów z pełnoobjawowym AIDS.

Człowiek jest często narażony na choroby bakteryjne i wirusowe.

(tabelka)

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:

• ze wzgl. na stanowisko w świecie przyrody:

- BAKTERIE: organizmy jednokomórkowe, nieposiadające jądra komórkowego, jest ono zastępowane przez nukleoidy i należą do królestwa Procaryota, czyli tzw. bezjądrowców.

- WIRUSY: SA to twory stojące na pograniczu między materią ożywioną i nieożywioną; dualizm wirusów sprowadza się do faktu, że poza organizmem człowieka czy innego żywiciela nie wykazują żadnych cech życia; są traktowane jak materia nieożywiona. Po wniknięciu do organizmu człowieka żyją pasożytniczo jego kosztem.

• Wielkość:

- BAKTERIE: ym=1-10⁻⁶

- WIRUSY: hm=1-10⁻⁹

• Kształt:

- BAKTERIE:

Kulisty:

- pojedyncza postać to: ziarenkowiec

- 2 połączone to: dwoinka (neiserra powoduje rzeżączkę)

- paciorkowiec oooooo

- gronkowiec (gronkowiec bakteria bardzo odporna na wiele antybiotyków. Gr. złocisty latami może przebywać w org. człowieka)

- pakietowiec

Cylindryczny:

- pałeczki np. salmonelli, które powodują salmonellozę

- laseczki (tężca, wąglika)

- maczugowce (powodujące błonicę)

- prątki - gruźlica

Spiralny:

- krętki (ruch świdrujący, spiralny, falisty)

- przecinkowce (np. vi brio-cholera azjatycka)

- śrubowce (zmiany w stawach kolanowych).

- WIRUSY:

Złożone , brylowate, wielościenne, piramidowe.

• Chorobotwórczość:

- BAKTERIE: Mniejsza w porównaniu z wirusami, maja mniejszą tendencje do mutacji.

- WIRUSY: zdecydowana większość wirusów jest zdolna do szybkich mutacji (np. wirus grypy), wiele śmiertelnych.

• Leczenie:

- BAKTERIE:

odpowiednia antybiotykoterapia, którą powinna poprzedzać wymaz i antybiogram. Powinno się wybierać antybiotyk, który działa bakteriobójczo a nie bakteriostatycznie. Klasyczna antybiotykoterapia powinna być stosowana od 10-14 dni. Nie wolno przerywać leczenia antybiotykiem po kilku dniach! Bo wtedy bakterie wytwarzają formy przetrwalnikowe najczęściej w postaci śluzowych otoczek i będą funkcjonowały w tzw. anabiozie czyli tzw. życiu utajonym.

W życiu utajonym bakterie często przemieszczają się do innych narządów (nerek, migdałków) i po pewnym czasie przy obniżonej odporności ponownie aktywizują swój metabolizm. Obecnie obserwujemy superbakterie - nowe szczepy - odporne na antybiotykoterapię.

- WIRUSY:

Współczesna medycyna dysponuje jedynie lekami wirusostatycznymi, które po wprowadzeniu do organizmu hamują enzymy wirusowe. Te leki nazywają się inhibitory. Nie ma leków wirusobójczych. Które niszczą wirusy w organizmie, dlatego w większości przypadków po wniknięciu do organizmu pozostaje w nim przez całe życie, dlatego tez używa się pojęcia „żyjący z HIV”, z wirusem opryszczki, HCV.

Poza organizmem człowieka wirusy mogą być niszczone przez preparaty dezynfekcyjne, oparte głównie na 70% alkoholu etylowym (70% najlepiej niszczy patogeny- bakterie, wirusy i grzyby), związki chloru; niektóre aldehydy (formaldehyd zw. formaliną).

• Przykładowe choroby:

- BAKTERIE:

- angina (paciorkowce)

- bakteryjne zapalenie płuc

- gruźlica (może dot. też nerek, węzłów chłonnych, skóry, kości)

- salmonelloza (2400 typów pałeczek salmonelli na świecie, w Polsce ok. 60)

- czerwonka bakterioza (schigelloza)

- tyfus plamisty zw. brzusznym

- cholera azjatycka

- zapalenie żołądka (helicobacter pyroli)

- rzeżączka

- kiła (syfilis)

- wrzód weneryczny

- ziarnica weneryczna

- zakażenie paciorkowcowe, które obejmuje liczne narządy i układy, często dochodzi do zmian ropnych

- zakażenie gronkowcowe (układ oddechowy, pokarmowy, rozrodczy, płciowy męski)

- trąd

- dxuma

- wąglik

- escherichia coli

- tężec (choroba przyranna)

- WIRUSY:

- grypa (Hiszpanka - 21 mln ofiar w ciągu roku w Ameryce; Azjatycka, Hong-Kong, ptasia, świńska)

- przeziębienie

- wirusowe zapalenie płuc

- AIDS

- WZW powodowane różnymi typami: A - droga pokarmowa; B - wszczepienna i seksualna;

C - wszczepienna i seksualna oraz D i E.

- ospa naturalna

- ospa wietrzna

- półpasiec

- mononukleoza zakaźna (poprzez pocałunek, picie z butelki, z której pił ktoś inny)

- cytomegalia (choroba oczu, uszu)

- odra

- świnka

- różyczka

- wścieklizna zw. wodowstrętem (lisy, psy, wiewiórki, jeże, nietoperze, niedźwiedzie)

- opryszczka (genitalna typ II; czerwieni wargowej typ I).

Zdarzają się często zakażenia mieszane. Początkowo jest to wirusowe, potem dołącza się zakażenie bakteryjne (choroby układu oddechowego).

PLAGI PRZESZŁOŚCI: (3 największe)

• DŻUMA (pestis)

- szczur czarny

- pchla duża

Choroba pochodzenia bakteryjnego, gdzie przyczyną jest pałeczka dżum y (Yersinia pestis).

Aleksander Yersin - odkrył udział zwierząt. Miejscem bytowania jest szczur czarny lub inne gryzonie. Bakteria jest przenoszona na człowieka przez pchłę szczurzą.

Pierwsze przypadki:

- „Dżuma Justyniana” - pandemia egipska, r. 541, 542 n. e. -

- „czarna śmierć” lub „wielka zaraza”, 1346-47 r. Do 1352 r. pochłonęła 24 mln ofiar, 1/3 populacji europejskiej

- pandemia chińska 1854 -55r. W Chinach i Indiach zabiła 12 mln ludzi.

Kolejne epidemie (dot. mniejszego obszaru):

- 1900 (trwała 9 lat, dot. Sydney i San Francisco)

- 1960-1980 Wietnam

- 1994 Indie (postać płucna, zmarło 800 osób)

- 1910-11 60 tys. zachorowań, ostatnia większa epidemia w Mandżurii.

Wyróżniamy następujące formy kliniczne dżumy:

a) dymienicza - dot. węzłów chłonnych - pachwinowych i szyjnych. Tworzy się tzw. dymieniec. Śmiertelność 60%. W 80% przechodzi w posocznicę.

Nagły początek, złe samopoczucie, tkliwość węzłów chłonnych, gorączka, bóle mięsni. Na skórze powstają różne zmiany: grudka, pęcherzyk lub krosta, krwotoczna skaza.

b) pierwotna lub wtórna posocznica (sepsa), 100% śmiertelności.

Pojęcie „czarna śmierć” - pochodzi od mikrozatorów bakteryjnych w końcowych naczyniach krwionośnych palców rąk i stóp oraz nosa, czego skutkiem jest zgorzel gazowa, objawiająca się czarnym zabarwieniem.

Dżuma płucna - objawy na 1-3 dni od zakażenia. Nagły początek, złe samopoczucie, ból mięśni, gorączka, kaszel, krwioplucie, zapalenie płuc, duszność, śmierć w wyniku niewydolności oddechowej.

• 2) TRĄD (Choroba Hansena) (z łac. lepra):

II i III w. p. n. e. pierwsze wzmianki.

Leprozaria - kolonie trędowatych w IV w. n. e.. W Średniowieczu (na początku) trąd był uznawany jako kara za grzechy, a odtrącenie (stąd nazwa) trędowatych znacznie się pogłębia .

W XVIII w. obserwujemy inne podejście do trądu - choruje magnateria.

Przyczyną - prątek trądu (Mycobacterium leapre)

Obecnie są 2 postacie trądu:

a) lepromatyczna - bardzo zakaźna, charakterystyczne guzowate krosty tworzą zmiany na twarzy tzw. lwia twarz, zanikanie kciuka (szponiasta kończyna górna);

b) tuberkuloidowa - na początku występują plamy na skórze i stopniowo następuje utrata czucia, konsekwencją są utrata tkanek ciała i zwyrodnienia. Długotrwały proces chorobowy kończy się pojawieniem zniekształceń nosa, uszu, dłoni i stóp. W skutek tego pojawiają się ropienie.

Wylęganie choroby długie - od 9 m-cy do 15 lat.

Leczenie: antybiotykoterapia, odkażanie zewnętrzne, fizjoterapia.

27 styczeń - Światowy Dzień Trędowatych.

• 3) OSPA NATURALNA (OSPA PRAWDZIWA; Variola vera)

To choroba wirusowa. Objawy miedzy 12-14 dniem. U pacjenta nieszczepionego śmiertelność do 98%. 7-10% u szczepionych.

Przyczyna: wirus ospy prawdziwej, który posiada DNA. Cechuje go wysoka odporność na wysychanie. W wyschniętych strupach wirus zatrzymuje żywotność nawet do kilku lat!

Do organizmu człowieka wnika głównie przez drogi oddechowe i namnaża się intensywnie w układzie siateczkowo-śródłonkowym, przechodzi do krwi i wszystkich narządów. Ostatecznie pojawia się na skórze i błonach śluzowych.

Objawy:

Pojawia się charakterystyczna wysypka, gorączka, pacjent staje się wysoce zakaźny do momentu wystąpienia gorączki; pośrednio przez pościel i sprzęt medyczny, najczęściej dot. zimy i wiosny.

Początek oprócz gorączki - ból w okolicy spojówek, nieżyt spojówek, zapalenie gardła i jamy nosowej, po 3-4 dniach wysypka na twarzy, dłoniach i stopach.

Pojawia się etapami plamka - grudka - pęcherzyk. Pacjenci odczuwają ból wszędzie, gorączka, dreszcze, świąd skóry, przyspieszenie akacji serca tzw. tachykardię. W tym pęcherzyku znajduje się treść ropno-krwista i występuje zasychanie, powstaje strup, który pozostawia bliznę.

Powikłania:

- nadważenie gronkowcowe

- zapalenie płuc

- zapalenie mózgu

- głuchota

- ślepota.

W 1977 r. ostatnia osoba chorująca na ospę prawdziwą. Szczepionka Jennera 1937 r.

Udział zwierząt w szerzeniu się chorób:

Aspekty:

1) wiele wirusów początkowo były to wirusy zwierzęce, które w wyniku mutacji stały się wirusami ludzkimi (np. grypy - początkowo u dzikich kaczek; SIV - stal się wirusem HIV);

2) choroby odzwierzęce: wścieklizna, toksoplazmoza, tularemia.

3) zwierzęta jako wektory w szerzeniu zakażeń (ptaki, owady, mucha tse-tse, komary - malaria, gryzonie, szczury, myszy, małpy a przyszłości prawdopodobnie nietoperze.

END

1

---