ps. zdrowia - Gałuszka, rok V, sem.zimowy, II spec zdrowia


`PSYCHOBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZDROWIA I CHOROBY

Kartezjusz - t. mechanistyczna; świat jako rodzaj wielkiego zegara, który można poznać analizując poszczególne jego części i powiązaniami pomiędzy nimi. Nie wyjaśnia ludzkiej duszy. Zwierzęta i po części ludzie to mechanizmy, jednak człowiek ma duszę, która będąc niematerialną wpływa na ciało.

Czynniki psychiczne pośrednio wpływają na zdrowie np. zmiana stylu życia wpływa na zmianę stanu zdrowia. Czynniki psychiczne wpływają np. na to ile ludzie jedzą, czy palą itp. Stres np. obniża wydajność pracy serca.

UKŁAD NERWOWY

- ośrodkowy ( mózg z rdzeń)

- obwodowy ( nerwy czuciowe i ruchowe + Autonomiczny Układ Nerwowy)

Autonomiczny układ nerwowy

a) współczulny - ( funkcje opisał Walter Cannon XIX/XXw), łączy się z rdzeniem nadnerczy wydzielającym adrenalinę i noradrenalinę, działa pobudzająco

Adaptacyjny wzorzec reakcji:

- źrenice i drogi oddechowe rozszerzają się

- ślina gęstnieje

- zwężenie naczyń krwionośnych (wzrost ciśnienia krwi)

- rośnie krzepliwość krwi

- serce przyspiesza

- krew idzie z jelit do mięśni szkieletowych

- wytrysk

- dla współczesnych może być niebezpieczny dla zdrowia ( bo poziom ADR i NORADR przy przewlekłym stresie pozostaje wysoki po zakończeniu dnia, podczas gdy normalnie powinien opadać) co powoduje wzrost ciśnienia krwi, jej krzepliwości, przyspieszenie rytmu serca

b) przywspółczulny

- zwalnia rytm serca

- zwęża źrenice

- krew do jelit

- relaksuje

- erekcja

- reakcja regeneracji jednostki lub gatunku

PODWZGÓRZE

- zarządza AUN

- nad podniebieniem łączy się z przysadką

- kontrola jedzenia, seksu, temperatury, sen, emocje, wydzielanie wewnętrzne, wydajność przysadki

- stanowi podstawę ukł. Limbicznego

UKŁAD LIMBICZNY - emocje

- hipokamp, most, ciało migdałowate, opuszka węchowa, zakreśl obręczy, guzek węchowy, kora orbitalna, płat gruszkowaty,

Wściekłość pozorna ( J. W. Papez)- odcięcie połączeń mózgowych powyżej podwzgórza ujawnia reakcję nie podlegającą kontroli wyższych ośrodków. Zwierzę poddane stymulacji jest rozzłoszczone, a emocje nie podlegają normalnej kontroli. Złość pojawia się i znika bardzo szybko.

UKŁ. PODWZGÓRZOWO - PRZYSADKOWO - NADNERCZOWY

- kora nadnerczy jest kontrolowana podwzgórzem

- przysadka gruczoł nadrzędny , blisko podwzgórza i wpływa na korę nadnerczy

- podwzgórze wydziela czynnik uwalniający kortykotropinę, kontroluje uwalnianie kortyzolu z kory nadnerczy

- hormony przysadki transportowane do mózgu i wpływające na jego aktywność- neuropeptydy

Hormony kory nadnerczy

1) mineralokortykoidy

- regul. Równowagę m.in. sodu i potasu np. aldosteron

2) glikokortykoidy np. kortyzol „hormon stresu”

- regul. Poziom cukru,

- kontrola ciśnienia,

- kontrola reakcji zapalnych,

-reakcji odpornościowych np. alergicznych

3) niewielka ilość sterydów anabolicznych

OGÓLNY ZESPÓŁ ADAPTACYJNY (GAS)

Selye - w odpowiedzi na każdy stresor, ważny jest hormon adrenokortykotropowy ( ACTH) z przysadki

- częściowo podlega kontroli OUN

1) faza reakcji alarmowej -

2) faza odporności - reakcje organizmu pozornie wracają do normy, naruszenie zasobów

3)faza wyczerpania - wzrost aktywności gruczołów dokrewnych, wzrost kortyzolu może doprowadzić do śmierci

UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

1) Odporności wrodzonej - nie rozpoznaje antygenów ( patogenów jak szkodliwe) broni na oślep, śluzówka, włoski w nosie, kaszel, rzęski w płucach, wzrost temperatury, gorączka, kichanie

2) nabytej- występuje jedynie u kręgowców, identyfikuje wroga

a) komórkowej - skł. Się z komórek rozpoznających czynniki chorobotwórcze i niszczy je. Dobrze radzi sobie z grzybami, wirusami i pasożytami.

( fagocyty - żerne, limfocyty T i komórki B)

Limfocyty T

( szpik a potem do grasicy)

Choroby autoimmunologiczne - np. toczeń rumiano waty trzewny, jak limfocyty T niszczą własne tkanki, czego normalnie nie robią bo rozpoznają tzw. Markery zgodności tkankowej ( hasło)

- pomocnicze - iformują ukł. Odpornościowy czy ma walczyć czy odpoczywać. Wytwarzają limfokiny - przekaźniki chemiczne ( interleukiny, interferony)

- zabójcy - niszczą komórki zawierające antygen

- supresorowe - zawieszają działanie układu komórek T

Monocyty - stają się makrofagami gdy opuszczą ukł. Krwionośny i dotrą do tkanki łącznej

Komórki zabójcy( K ) - rozpoznają dopiero, gdy antygen pokryty jest przeciwciałem, niszczą nowotworowe,

naturalni zabójcy (NK) - niszczą bez dodatkowej pomocy ukł. Odpornościowego, wirusy i nowotwory

b) humoralnej - przeciwciała, immunoglobuliny lub gamma globuliny, w kształcie litery Y, działa jak klucz do zamka, produkowane są przez komórki B

część rozwidlona - fragm.wiążący antygen

pień - fragm.. krystalizujący nie wiąże się z antygenem , uruchamia atak

aglutynacja - przeciwciała wiążą obce substancje między sobą w taki sposób, że tworzą bezbronną plątaninę.

Precypitacja - przeciwciała sprawiają, że antygeny nie są w stanie rozpuścić się w płynach ustrojowych i te stają się nieskutecznymi ciałami stałymi, które łatwo się usuwa z organizmu.

RAK I NADZÓR IMMUNOLOGICZNY

Teoria nadzoru immunologicznego - w naszych organizmach często rozwijają się nowotwory, ale ukł. Odpornościowy kontroluje organizm i niszczy te komórki.

Psychika a choroby nowotworowe

Mózg wpływa na funkcjonowanie ukł. Odpornościowego

Robert Ader - psychoneuroimmunologia - wyjaśnia wzajemne oddziaływanie psychiki, ukł. Nerwowego, hormonalnego i odpornościowego.

Kojarzył smak sacharyny z efektami cyklofosfamidu powodującego nudności. Szczury zdychały.

Tezy potwierdzające:

1) zachodzi ten sam efekt przy wielu eksperymentach

2) rozmiar supresji niewielki

3) efekt nie występuje przy innej substancji

4) efekt nie jest skutkiem hormonalnej reakcji na stres, nawet usuwano nadnercza, która odpowiadają za stres a efekt nadal był taki sam

Uszkodzenie przedniej części podwzgórza = brak anafilaksji

Stres a odpowiedź odpornościowa

Stres osłabia odpowiedź immunologiczną, czasem tylko wzmacnia.

Ukłąd nerwowy dysponuje receptorami przygotowanymi do odbioru opioidów ( naturalne to endorfiny) Po łagodnym stresie ( np. bieganiu) zwiększona odporność na ból dzięki nim

Wiele komórek ukł. odpornościowego posiada receptory dla opioidów, które zwykle tłumią jego odpowiedź.

W reakcji na stres są 2 mechanizmy:

I zależny od opioidów ( i ten właśnie w odpowiedzi na stres tłumi NK?) szczury z wszczepionymi mózgami wcześniej tu umierały jak były poddane stresowi

II niezależny od nich

Immunosupresja to hamowanie procesu wytwarzania przeciwciał i komórek odpornościowych przez różne czynniki zwane immunosupresorami np. przez promieniowanie rentgenowskie.

- studenci poddani relaksacji uniknęli immunosupresji

Mechanizmy fizjologiczne

PRACA PSYCHOLOGA W GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE

- w przewlekłych schorzenia ważna nerwicowa nadbudowa

DIAGNOZA:

1) ocena ewentualnego udziału czynników emocjonalnych w genezie i podtrzymywaniu dolegliwości

2) postawa pacjentki wobec choroby i leczenia

3) ocena jej osobowości i mechanizmów obronnych

4) ocena tzw. Zysków z choroby

PSYCHOTERAPIA

1) podtrzymująca

2) warunki do odreagowania w rozmowie negatywnych emocji

3) rozwijanie współpracy z lekarzami i pielęgniarkami

4) uwrażliwianie zespołu leczącego na psychologiczną problematykę pacjentek

BADANIE - PRZEŻYCIA KOBIETY

- emocjonalny stres

- lęk przed bólem

- wstyd

- skrępowanie

- upokorzenie lub poniżenie

- reakcje przeniesieniowe: a) nadmierna idealizacja lekarza ( pozytywne)

b) demonizowanie go, przypisywanie wrogich zamiarów ( negatywne)

- zależą od natury powodów skłaniających ją do badania

- nie akceptujące swojego ciała gorzej to znoszą

- skojarzenia natury seksualnej

DOJRZENIE PŁCIOWE

- konieczność psychicznej adaptacji do zmian wyglądu, budowy ciała i jego funkcji oraz oczekiwań otoczenia

- przełom: pierwsza miesiączka ( menarche)

- dziewczynka oczekuje jej jeśli u dziewczynki doszło do ustalenia pozytywnej postawy wobec własnej płci, jeśli nie wstyd, niepokój, niechęć i próby maskowania kobiecych cech

- rola psychologa: ocena ich głębokości: czy to zjawisko przejściowe, czy osobowościowe

- trudności gdy jest a) przedwczesne: dzieci traktowane są jakby były starsze

b) zbyt późne: kuracje hormonalne jako obciążenie psychiczne

- etiologia zbyt późnego: niedojrzałość emocjonalna, niepełna bądź wadliwa identyfikacja psychoseksualna

- zaburzenia rozwoju płciowego: obojnactwo, wady wrodzone narządów płciowych określenie identyfikacji psychoseksualnej

CYKL MIESIĄCZKOWY I FUNKCJONOWANIE NARZĄDÓW PŁCIOWYCH

- przy chorobach przewlekłych narządów pogarsza się ogólne przystosowanie emocjonalne : nadpobudliwość, niepokój, stany depresji

- uwarunkowane jest to:

a) rodzajem somatycznych dolegliwości

b) znaczenie jakie przypisuje im kobieta

c) jej aktualna sytuacja psychologiczna

d) osobowość i nastawienie do leczenia

- szczególnie nerwicogenne choroby uniemożliwiające lub upośledzające współżycie

- znaczenie stresu, traumy z dzieciństwa

Cele pracy psychologa

- rozładowanie napięć

- zmiana nastawień psychicznych wobec zaburzenia i partnera

- pogłębienie rozumienia mechanizmów do zaburzeń

- przekształcenie reakcji seksualnych

Czynniki osobowościowe zaburzeń biologicznych funkcji organizmu kobiety:

- niedojrzałość emocjonalna

- niepełna akceptacja roli kobiecej

- nieuświadomione konflikty dotyczące tej sfery

- patogeny: lęk i depresja

- czynniki psychiczne mają znaczenie w bolesnym miesiączkowaniu i ZNP

- Pochwica - dysfunkcja seksualna polegająca na niezależnym od woli skurczu mięśni wokół wejścia do pochwy, co może powodować zamknięcie wejścia i niemożność odbycia stosunku płciowego, gdyż powoduje silny ból przy wprowadzaniu prącia do pochwy. Podobny ból pojawia się przy próbie wprowadzenia tamponu czy palca.

Pochwica nieorganiczna - powodująca bolesność, jest zazwyczaj związana z reakcją obronną, wynikającą z niejasności nastawienia emocjonalnego do partnera, bądź z lęków seksualnych kobiety. Bywa także reakcją powstającą w okolicznościach nie sprzyjających współżyciu seksualnemu - związanych z zagrożeniem, narażeniem na wstyd itp.

Mają tu także znaczenie zmiany somatyczne: nadżerki, pęknięcia, owrzodzenia.

CHIRURGIA GINEKOLOGICZNA

Zabiegi dzielimy na:

1) korygujące lub poprawiające funkcje narządu - np. usunięcie wad w budowie ( zrośnięcie pochwy)

2) diagnostyczne

3) radykalne - wymagające usunięcia narządu ( np. guzów, zmiany położenia: wypadająca macica)

4) usuwanie ciąży

Zespół pokastracyjny - ustanie czynności jajników.Jest to zespół objawów klinicznych będących następstwem utraty wszystkich funkcji gonad a tylko nie fizyczne usunięcie gonad.

CIĄŻA I PORÓD

- ciąża = nowa sytuacja psychologiczna

- momenty stymulujące rozwój więzi z dzieckiem: ruchy, bicie serca, widoczność brzuszka, USG i kardiotokografia ( serce)

- poród= obawy o zdrowie i życie dziecka, przed bólem, utratą kontroli i panowania nad sobą, przed brakiem troskliwości i dobrej opieki ( część może być nierealistyczna dyktowana lękiem i neurotycznością)

- lęk jest wyższy u kobiet silnie ambiwalentnych uczuciowo wobec dziecka lub podświadomie wrogich mu

- lęk sprzyja powikłaniom i wzmaga ból

W. Fijałkowski - lękowe nastawienie wobec porodu wzrost napięcia wegetatywnego i mięśniowego zwiększenie odczuwalności skurczów i bólu, utrudnianie porodu

ZABURZENIA PŁODNOŚCI

bezpłodność

1) frustracja społeczna - dezaprobata ze strony środowiska

2) psychiczna - brak samoakceptacji, obniżenie samooceny

3) egzystencjalna - p. winy, poczucie krzywdy, zagrożenie potrzeby sensu życia, poczucie przemijalności własnego istnienia, może być traktowana jako kara

- bezpłodność szczególnie trudna dla neurotyczek

- uczucia przygnębienie i drażliwość

- niekorzystna rola = nadmierna koncentracja na technicznej stronie stosunku której celem staje się tylko i wyłącznie zapłodnienie

- rola psychologa:

a) zebranie inf. o problemach emocjonalnych pary, stosunku do niemożności posiadania dzieci, motywy podjęcia leczenia i oczekiwania ( niezależnie od siebie mąż i żona)

b) łagodzenie psychicznych skutków niepłodności

c) udzielanie oparcia emocjonalnego

d) zmniejszanie poczucia winy

e) rozładowanie negatywnych uczuć

Czynniki psychiczne niepłodności:

- niepełna identyfikacja z płcią i rolą macierzyńską

- negatywne bądź ambiwalentne postawy wobec ciąży i dziecka i partnera

- konflikty i zaburzenia psychoseksualne

- chwiejność i niedojrzałość emocjonalna

Czynniki biologiczne niepłodności:

- zaburzenia funkcji podwzgórza i przysadki czyli brak owulacji

- zaburzenia strukturalne i funkcjonalne jajników

-wrodzone lub nabyte wady jajowodów

- zaburzenia budowy i czynności macicy oraz jej szyjki

- czynnik męski- zaburzenia spółkowania, czynności jąder, anomalie i słabość plemników

- autoimmunizacja plemników - polega ona na wytwarzaniu przez organizm mężczyzny przeciwciał przeciwko plemnikom doprowadzając do ich uszkodzeń rozpoznając je jako obce antygeny

PSYCHOGENNA NIEPŁODNOŚĆ

Leczenie:

- uświadomienie pragnień i obaw

Fazy reakcji na diagnozę bezpłodności:

1) zaprzeczenie

2) żal, złość, pretensje, gniew

3)

4) zrozumienie, akceptacja

poronienia

- uczucia niepokoju

- ograniczenia w kontaktach, ruchu itd. bo są długo w szpitalach

- reakcje regresyjne i zależnościowe, lękowa koncentracja na swoim ciele,

- reakcje depresyjne

Psycholog: relaksacja, sugestia, wystrój pokoju, źródła inf. - prasa, radio itp.

Czynniki psychiczne współwarunkujące zaburzenia rozrodcze:

1) stan emocjonalny pacjentki

2) jej osobowość

3) stresy sytuacyjne

PSYCHOLOGIA PROKREACYJNA

Definiuje zdrowie reprodukcyjne jako pełny fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan w zakresie funkcji i procesów związanych z prokreacją n wszystkich etapach życia. + zagadnienia w okresie poporodowym, menopauza i andropauza.

CIĄŻA WYSOKIEGO RYZYKA

Czynniki:

a) biologiczne - choroby przed ciążą ( krążenia, reumatyczne, niepełnosprawność)

b) psychologiczne - przemoc partnera, ciąża jako wynik gwałtu, nieplanowana i u niepełnoletnich

c) społeczne - hospitalizacje. Izolacja pod rodziny, brak ciepła i komfortu, konfrontacja z doświadczeniami innych pacjentek

Ciąża

I trymestr - prblem nudności i wymiotów; zdrowie somatyczne matki i dziecka, psychologia ewolucyjna - są to reakcje adaptacyjne, chroniące

II - rozwój więzi i komunikacji, rozwój świadomości rodzicielskiej i spostrzegania dziecka jako odrębnej istoty

III - emocje kobiety i poziom stresu przed porodem

Postawy względem macierzyństwa:

a) ułatwiające rozwój dziecka - dostrajanie aktywności matki do nowej sytuacji

b) regulujące - kontynuują dotychczasowy tryb życia

a) ojcowie uczestniczący

b) obserwujący

szkoła rodzenia:

- trening kondycji i sprawności ruchowej

- umiejętność rozluźniania mięśni

- sprawne oddychanie przeponowe

Rodzaje porodu:

1) radosny

2) zadaniowy

3) lękowy

4) psychicznie obojętny

5) bierny

WYKŁ. 8 SUBIEKTYWNE KONCEPCJE ZDROWIA

Rozdz. 2 Promocji zdrowia

Zacznij od strony 36 - biblioteka śląska na miejscu

WYKŁ. 9 MODELE ZACHOWANIA SIĘ WOBEC WŁASNEGO ZDROWIA

Rozdz. 1 Promocji zdrowia , rozdz. 8 Psychologia zdrowia

Psychologiczne modele teoretyczne leżące u podstaw promocji zdrowia

Promocja zdrowia ( wg Karty Ottawskiej) - proces umożliwiający każdej osobie zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania. Zdrowie wg WHO jako pełny fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan.

- Poza kartą doliczamy do tego także działania prewencyjne, stąd ogarnia nie tylko zdrowych, ale i po chorobie, ich rodziny, a także ludzi z grup ryzyka.

- umieszczenie w centrum uwagi zdrowia, nie choroby

Stopnie prewencji:

1) prewencja pierwotna - cel: zapobieganie chorobie u osób zdrowych, szczególna troska na os. Z grupy ryzyka czyli zagrożone jakimś problemem

2) prewencja wtórna - cel: zapobieganie nawrotom choroby, obiekt troski - osoby po chorobie, albo w końcowej jej fazie

3) prewencja trzeciego stopnia - zapobieganie skutkom społecznym choroby, skutkom jej dla jego rodziny

Promocja zdrowia - proces skierowany na osoby zdrowe, ale obejmujący oprócz działań podnoszących i umacniających zdrowie, także prewencję pierwotną.

Rodzaje zachowań ukierunkowanych na cele zdrowotne:

1) promujące zdrowie - cel: wzrost zasobów zdrowotnych ( ćw. fizyczne) - czynnik poznawczy

2) ochraniające zdrowie; cel:

a) zapobieganie chorobom ( eliminacja czynników ryzyka np. tytoń)

b) wczesne wykrywanie chorób w fazie asymptomatycznej, co zmniejsza ich skutki (np. samokontrola) - czynnik emocnonalny, „czujny” styl radzenia sobie z zagrożeniami

I PODEJŚCIE POZNAWCZE - Model PRZEKONAŃ ZDROWOTNYCH

( HBM)

Czynniki percepcyjno- poznawcze: a) spostrzegana podatność na określoną chorobę

b) ocena powagi choroby

Kształtują się one przy udziale

1) zmiennej „wiedza o chorobie”

2) zmiennych pośredniczących o charakterze:

a) psychospołecznym ( osobowość, klasa społeczna itp.)

b) demograficznym ( wiek, płeć)

1 i 2 decydują o spostrzeganym zagrożeniu określoną chorobą - kluczowy element modelu

Na prawdopodobieństwo podjęcia zalecanego działania prewencyjnego wpływa:

a) spostrzeganie zagrożenia określoną chorobą

b) bilans spostrzeganych korzyści i przeszkód

W badaniach empirycznych uwzględnia się czynniki:

1) spostrzegana podatność na chorobę

2) spostrzegane korzyści

3) spostrzegane przeszkody - czynniki najważniejszy dla zachowania

4) spostrzegana „powaga choroby”

Według twórców podejścia HBM aby doszło do działania profilaktycznego:

1) obecność motywacji do działania ( jako iloczyn podatności na chorobę i jej powagi = powyżej 0)

2) ocena użyteczności działania ( wynik powyżej 0, korzyści więcej niż kosztów)

3) pojawienie się cue - czynnika wyzwalającego zachowanie

Schemat modelu s.124 r.8

II PODEJŚCIE SPOŁECZNO - POZNAWCZE

1) teoria uzasadnionego działania (TRA)

2) teoria planowego zachowania

- oba modele mają charakter ogólny: dotyczą tak ochraniania zdrowia, jak i jego promocji, wyjaśniają wszelkie zachowania celowe nie są specyficzne dla zachowań zdrowotnych

A) Teoria uzasadnionego działania (TRA) - Ajzen i Fishbein.

Kluczowe pojęcie:

Intencja, zamiar podjęcia zachowania, który urzeczywistnia się, gdy nie ma przeszkód. Jest najbliższym, bezpośrednim czynnikiem determinującym zachowaniem. Intencję kształtują czynniki

1) indywidualne - indyw. postawa wobec określonego zachowania, która zależy od:

a) spostrzeganych konsekwencji - przekonania behawioralne dotyczące wyniku

b) osobistej oceny - tego wyniku

2) społeczne - normy społeczne ( norma subiektywna dotycząca tego zachowania)

a) jak spostrzegane są oczekiwania innych osób lub grup ważnych dla jednostki\ czyli przekonania normatywne

b) jaka jest motywacja do postępowania zgodnie z tymi oczekiwaniami\ czyli przekonania normatywne

Ajzen dołączy jeszcze czynnik:

3) Spostrzegana kontrola behawioralna - przekonania na temat trudności lub łatwości wykonania wchodzącego w grę zachowania uwarunkowana:

a) przeszłymi doświadczeniami

b) oceną własnych zdolności pokonywania przeszkód ( trudność zachowania)

Nowe ujęcie = nowa nazwa: B) teoria planowego zachowania

- W tym ujęciu ważne jest uwzględnienie intencji jako osobnej kategorii

Schemat modelu str. 126 r. 8

III MODEL INTEGRUJĄCY - MODEL PROMOCJI ZDROWIA

( HPM) wg. Pender

U jego podstaw leży podejście społeczno - poznawcze, przyjmujące, że zachowanie jest determinowane działającymi w interakcji:

a) czynnikami poznawczymi

b) afektywnymi

c) behawioralnymi

d) pochodzącymi z otoczenia

czynniki poznawczo percepcyjne:

1) ważność zdrowia

2) spostrzegana kontrola zdrowia

3) spostrzegana własna skuteczność

4) definicja zdrowia

5) spostrzegany stan zdrowia

6) spostrzegane korzyści z zachowania promującego zdrowie

7) spostrzegane przeszkody w zachowaniu promującym zdrowie

Czynniki modyfikujące czynniki poznawczo - percepcyjne:

1) cechy demograficzne

2) cechy biologiczne

3) wpływy interpersonalne

4) czynniki sytuacyjne

5) czynniki behawioralne

Czynniki poznawczo- percepcyjne wpływają na zachowania promujące zdrowie:

1) prawdopodobieństwo podjęcia zachowania

2) pobudki do działania ( cue)

- teoria ta odnosi się do promocji zdrowia a nie tylko do jego ochrony

- uwzględnia czynniki zaczerpnięte z teorii społecznego uczenia się ( spostrzegana kontrola zdrowia, własna skuteczność, wpływy interpersonalne)

Wykorzystanie teorii w promocji

- do opisu i wyjaśniania danych o zachowaniach ważnych dla zdrowia

- do ewaluacji programów promocyjnych

- jako podstawy programu oddziaływań

- zależy od wieku i okresu do którego program jest kierowany, rodzaju zachowania, które ma się zmienić i miejsca promocji

- pomijają zachowania rutynowe

- wkomponowują oddziaływania społeczne w system percepcyjny jednostki, odwołują się do wewnętrznego układu decyzyjnego, a podstawą promocji jest interakcja, istota to właśnie oddziaływania promotora: osoby bądź instytucji

- decyzja nie jest jednoznaczna z podjęciem zachowania, jego modyfikacja przebiega w wielu etapach, która następują PO decyzji ( np. uczenie się zachowania, jego zapoczątkowanie i kontynuacja, aż do nawyku)

- pomijają szeroki kontekst społeczno - kulturowy

IV MODELE FAZOWE ZMIANY ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

1) Transteoretyczny i stadialny model zachowań zdrowotnych ( TTM)

2) model fazowy dostrzegania ryzyka

3) procesualny model działań zdrowotnych

A) Transteoretyczny i stadialny TTM ( J.Prochalska, C.C. DiClemente)

Miał służyć do analizy zmian występujących pod wpływem własnej aktywności człowieka. Konstrukt zmiany stadialnej jest podstawowy i centralny dla tego modelu. Różne stadia uruchamiają różne procesy: wiedza o zdrowiu, świadomość, samoświadomość, typ reagowania emocjonalnego, rodzaj oporów, błędy percepcji i poziomu ryzyka, sytuacji społecznej, powstawanie zaangażowania itp.

1) stadium prekontemplacji - brak świadomości problemów zdrowotnych wynikających z zachowań ryzykownych, ani możliwości poprawy i rozwoju zasobów. Zachęcani do zaprzestania ryzykownych zachowań nie reagują. Subiektywne poczucie korzyści doraźnych płynące z zachowań ryzykownych przewyższa możliwe szkody

2) stadium kontemplacji - zastanawiają się nad problemami zdrowotnymi i rozważają możliwość zmiany w ciągu pół roku

3) stadium przygotowawcze - pojawia się intencja, planują w najbliższym miesiącu podjąć nowe zachowanie lub wprowadzić zmiany. Świadomość ryzyka jest realna i przyjemność z antyzdrowotnych zachowań jest osłabiona.

4) podjęcia aktywności - zmiana zachowania i otoczenia i zdobywanie nowych doświadczeń

5) utrzymywania - korzystnych, prozdrowotnych zmian, utrwalanie ich ( ok. pół roku po rozpoczęciu działania)

6) stadium nawrotu - mające zastosowanie w zmianach zachowań typu uzależnienia

B) Model fazowy dostrzegania ryzyka Weinsteina

7 faz zmiany ryzykownego zachowania. Niemożliwe jest pominięcie którejkolwiek z nich, ale możliwe są powroty do poprzedniej fazy. Najważniejsze są fazy 2 i 4

Schemat str. 132 r. 8

c) Procesualny model działań zdrowotnych HAPA Ralfa Schwarzera

- uwzględnia fazy i zakłada, że każda z nich ma swoiste determinanty

- ważnym czynnikiem jest poczucie własnej skuteczności o specyficznej dla każdej fazy treści

- model obejmuje wprowadzenie nowych zachowań jak i zmianę dotychczasowych antyzdrowotnych

- występuje to zmienna oczekiwanie dotyczące wyniku czyli przewidywanie pozytywnych zmian. Powinien zapowiadać konkretne korzyści bez istotnego naruszania indywidualnej hierarchii wartości

1) faza motywacyjna - poprzedza działanie, powstanie intencji - skuteczność co do inicjowania działania, występuje tu zmienna: spostrzeganie ryzyka czyli czy osoba uważa, że zagrożenie dla zdrowia jest problemem. Jej komponenty to:

a) spostrzeganie i własna ocena zagrożeń dla zdrowia

b) ocena własnych potencjałów lub słabości i uwrażliwień wobec zagrożeń zdrowia

Aby powstałą intencja a) niezbyt nasilone b) niewielkie zmniejszenie poczucia kompetencji

2) faza realizacji działania (wolicjonalna) - skuteczność w utrzymywaniu działania pomimo przeszkód. Pomiędzy intencją a zachowaniem jest planowanie działania i jego kontrola

- dobre intencje nie wystarczają bo są czynniki sytuacyjne: sytuacyjne bariery ( przeszkody) i zasoby takie jak wsparcie społeczne

WCIELENIE INTENCJI W CZYN

- wykorzystano ogólne teorie regulacji zachowania

Model Schwarzera

Skupienie na rozbieżności między stanem teraz a w przyszłości i na możliwości zlikwidowania tej rozbieżności przez konkretne działania.

Warunkiem orientacji na działanie jest dojrzały zamiar. To taki:

- podmiot czuje się sprawcą innowacji ( czuje osobiste zobowiązanie do działania)

- dokładnie określa cechy kontekstu, w którym zamiar będzie realizowany (czas, miejsce itp.)

- ma dokładny plan działania zdrowotnego

Efektywność zależy też od:

- koncentracji podmiotu na informacjach podtrzymujących zamiar

- skupianiu się na wzbudzaniu uczuć wzmacniających zamiar i jego realizację

- koncentrowanie się na danych wspomagających realizację a tłumienie zakłócających ją

- oceny własnej skuteczności

Model Gollwitzera - teoria wcielania w życie intencji

- wyróżnia intencję celu i intencję urzeczywistniania zamiaru

- Urzeczywistenie intencji polega na zaplanowaniu działania

- w sytuacji X zachowam się w sposób Y wskazuje na związek działania z sytuacją

- taki związek usztywnia zachowanie

Model Bagazziego i Edwardsa

- ważne są procesy ustanawiania celów i intencji celów one odpowiadają za przebieg aktywności

- intencja stanu końcowego ( mam zamiar osiągnąć X)

- intencja behawioralna ( zamierzam zrobić A aby osiągnąć X, odpowiada za rozpoczęcie działań)

-po określeniu intencji behawioralnej człowiek planuje sposoby realizacji celu: kiedy, co i jak zrobi?

- ważne jest wybranie konkretnego zachowania na które prócz norm, poczucia wł. Skuteczności, oczekiwania pozytywnych wyników mają także wpływ antycypowane emocje po wprowadzeniu zachowań

ZASADY KSZTAŁTOWANIA I ZMIANY ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

Najcześciej wyróżnia się 3 fazy zmiany zachowań:

1) fazę motywacyjną kończącą decyzję o zmianie ( ważne makrooddziaływania, kampanie reklamowe, akcje społeczne itp. Ważna rola mech. Wpływu społecznego)

2) fazę wprowadzenia zmian czyli urzeczywistnianie intencji ( mikroodziaływania szczególnie na grupy ryzyka, kluby sportowe, akcje odchudzania, treningi antystresowe)

3) faza utrwalania zachowań ( siła woli, poczucie wł. Skuteczności, wsparcie społeczne

ZASADY:

- zmiana zachowania jako swobodny wybór ( nie narzucony)

- zmiany powinny mieć związek z systemem wartości i zadaniami rozwojowymi

- powinny być pozytywnie oceniane

- stawianie realistycznych celów

- propozycje prozdrowotne i przekazywana wiedza dostosowana do odbiorców

- ważna rola wspomagającego oddziaływania grup, społeczności lokalnej i wsparcie profesjonalistów

- warto wiedzieć i ocenić w jakiej fazie decyzji jest osoba, jaką ma motywację i cele zdrowotne itp.

Rozdz. 3 promocja zdrowia

Modele zachowania się człowieka wobec własnego zdrowia

Zdrowie jako wartość;

a) autoteliczna - być zdrowym

b) instrumentalna - mieć zdrowie ( np. uszkadzanie się, żeby dostać odszkodowanie)

Człowiek nie musi pozytywnie wartościować swojego zdrowia. Może ono być lekceważone, narażane, sprzedawane a nawet poddane autodestrukcji.

Ogólny model zachowania się wobec własnego zdrowia:

1) świadomość zdrowotna

- wzorce percepcyjne

- wiedza o zdrowiu i chorobach

- miejsce zdrowia w hierarchii wartości

2) zachowanie

- prozdrowotne

- antyzdrowotne

3) skutki zachowań

a) dla zdrowia

b) innych sfer życia

4) sytuacja życiowa człowieka

ŚWIADOMOŚĆ ZDROWOTNA - złożona struktura poznawcza, pełni rolę regulacyjną wobec zachowań zdrowotnych polegającą na ukierunkowaniu i organizowaniu zachowań.

Składa się ze

1) struktur umożliwiających percepcję sygnałów zagrażających

Osoby czujne - błędy typu „fałszywy alarm”

Osoby unikające - ignorowanie sygnałów zagrażających

2) wiedzy o zdrowiu i chorobach

3) miejsce zdrowia w hierarchii wartości

Typy myślenia o własnym zdrowiu wg C. Herzlich

1) typ powierzchowny - myślenie o zdrowiu w próżni, zdrowie przedmiotem okazjonalnej uwagi, gdy pojawi się choroba lub dolegliwości

2) zdrowie jako rodzaj zasobów - myślenie o zdrowiu w kategorii rezerw. Zdrowie jest stałym atrybutem człowieka, podlegającym jego ocenie. Kapitał danej osoby oceniany pozytywnie. Może być przedmiotem troski i zabiegów mające na celu ochronę i pomnażanie go. Świadomość opiera się na autoobserwacji.

3) zdrowie w odniesieniu do normy - myślenie w kategoriach równowagi, być w normie = być zdrowym. Oddziaływania - poznanie owej „normy” wg danej osoby i poniesienie jej poziomu. Bo norma ma tu wydźwięk bardzo indywidualny.

ZACHOWANIA ZDROWOTNE

1) pozytywne - sprzyjające zdrowiu, chronią przed jego zagrożeniem, aktywne na przywrócenie go

2) negatywne - antyzdrowotne, wywołują szkody

Charakteryzują się ( niezależnie od znaku)

Skutki zachowań zdrowotnych:

1) o charakterze bezpośredniego związku ze zdrowiem ( pro i antyzdrowotne)

2) widoczne w innych sferach np. zawodowej ( tzw. Instrumentalizacja motywów zdrowia, zdrowie jako wartość instrumentalna)

Symulacja choroby - pozwala uniknąć niechcianych lub nielubianych obowiązków

Symulacja zdrowia - gdy ubiegamy się o pracę

Skutki rozumienia zdrowia:

- ignorowanie go

- impuls do zmiany

- „uczula” na zagrożenia i sprzyja przyjmowaniu roli pacjenta

Okoliczności rozumienia zdrowia:

- gdy ludzie o nim nie myślą

- zwracają uwagę na stan zdrowia

- gdy czują się zdrowo

- gdy coś im dolega

Kryteria zdrowia:

- brak p. dyskomfortu

- kryterium medyczne

- równowaga psychiczna

- poczucie siły i energii

- p. spełniania obowiązków w domu i pracy

- p. sił potrzebnych do własnego rozwoju

SYTUACJA ŻYCIOWA CZŁOWIEKA

To określony układ jego wartości i możliwości, związanych z bytem własnym i bliskich.

Pytamy o aspirację, pragnienia i dążenia i oceniamy aktualne zasoby: zarobki, praca, ilość członków rodziny

- im niższy standard i trudniejsza sytuacja rodzinna tym większe traktowanie zdrowia instrumentalnie, w chorobie unikanie kosztownych lekarstw, zachowania roszczeniowe, symulowanie choroby

Skąd paradoks - cenimy zdrowie, a sobie szkodzimy?

- inne wartości ważniejsze niż zdrowie

- poznawcze nie dostrzeganie zagrożeń

- mała wiedza o chorobie i zdrowiu

- traktowanie zdrowia instrumentalnie

Praktyka promocji zdrowia

1) jak pobudzić motywację? Zachęta, wskazanie korzyści, prezentacja nowoczesnego stylu bycia, gdzie zdrowie jest ważne, pokazanie potencjalnych strat

2) jak utrwalić zmianę zachowania? Pokazać inny sposób osiągania celów nie kosztem zdrowia

3) upowszechnianie i aprobata wielu osób na poziomie: jednostkowym, grupowym, organizacyjnym, społeczności lokalnej i regionu

Fazy oddziaływania:

a) demonstracja własnego zdrowia

b) kształtowanie nawyków

c) ćwiczenia

d) wzmacnianie

e) praktykowanie

f) przekazywanie informacji zwrotnej o wynikach

Kierunki oddziaływań

1) prewencyjny - dążenie do zmniejszania ryzyka zachorowań

2) autokreacyjny - koncentracja na samodzielnych decyzjach co do zdrowia, wybór stylu życia, własnych poglądów na korzyści i zagrożenia, zyski, straty, wymaga samopoznania i samoświadomości

Etapy w samokontroli:

1) samoocena

2) samodzielny wybór celów promocji

3) ewaluacja wyników na podstawie określonych standardów

4) samo nagradzanie lub samokaranie

Rozdz. 4 promocja zdrowia

Zachowania związane ze zdrowiem wśród dorastających a promocja zdrowia

Zachowania związane ze zdrowiem:

- odżywanie

- higiena ( np. mycie zębów)

- aktywność fizyczna i odpoczynek

- aktywność seksualna ( choroby weneryczne)

- stosowanie używek

- tzw. Zachowania ryzykowne ( np. kąpiel w miejscach niedozwolonych, ryzykowna jazda samochodem)

Wyniki badań:

- chłopcy palą więcej niż dziewczynki ( w pewnym wieku po równo)

- szkoły techniczne więcej niż ogólnokształcące

- starsi więcej niż młodsi\

- abstynenci: rodziny bardziej surowe i kontrolujące

- wg deklaracji chłopcy wcześniej są aktywni seksualnie

- starszych uprawiających seks jest więcej niż młodszych

- miejsce zamieszkania ( duże miasto, wieś) nie ma znaczenia w inicjacji

Koncepcja R. Jessora

Zachowania problemowe - niezgodne ze społ. Oczekiwaniami, normami i standardami odpowiednimi dla płci oraz wieku, przyjętymi w określonym środowisku społecznym. Np. picie alkoholu, tytoń, zachowania aspołeczne, zachowania seksualne.

- są integralną częścią zachowań związanych ze zdrowiem

- stanowią swoistą prawidłowość rozwojową okresu adolescencji

Zasady oddziaływania o charakterze prewencyjno - promocyjnym:

1) wczesna interwencja

2) interwencja niespecyficzna tj skoncentrowana na wszystkich dezadaptacyjnych sposobach funkcjonowania

3) interwencja skierowana na środowisko społeczne

- nie wiązanie pojęcia dorosłości z zachowaniami szkodliwymi ( np. paleniem)

Wykł. 2 WIELOASPEKTOWE PODEJŚCIE DO BÓLU

Psychologia zdrowia rozdz. 10 i 12.4

Biomedyczny model bólu

a) sprawdzenie, które narządy odbierają bodźce

b) zlokalizowanie drogi przenoszącej informacje do mózgu

c) ośrodki w mózgu przetwarzające informacje

Włókna nerwowe i drogi bólowe

włókna A - nagrubsze, zmienilizowane, najszybsze

- dzielą się na A - alfa, A - beta, A - delta - przenoszące ból krótkotrwały ostry

włókna C - najcieńsze, najmniej zmielinizowane i najwolniejsze, najsilniej reagują na narkotyki, odpowiadają za przenoszenie bólu długotrwałego i powolnego

Pola mózgu

Bóle fantomowe

Ból ostry i przewlekły

OSTRY - w złamaniach ręki, skręcenie kostki, rana cięta. Ma związek z wyraźnym uszkodzeniem konkretnej tkanki, ból ustępuje zwykle szybko, osoby z takim bólem odczuwają zwykle lęk, który ustępuje po diagnozie i rozpoczęciu leczenia, terapia: farmakologiczna.

PRZWLEKŁY - zaczyna się epizodu ostrego, którego nic nie zredukowało, tu lęk nie znika po postawieniu diagnozy, narasta bezradność i frustracja i gniew, pacjenci są zwykle depresyjni i lękowi. Jest uporczywy i odporny na leczenie farmakologiczne a także na akupunkturę i elektrostymulację. Leczy się to metodami poznawczymi lub nasileniem wzmocnień ( których depresyjni mają za mało, aby zachowań pozytywne uczucia) Trening relaksacyjny redukuje zaś lęk, który nasila doznania bólowe. Ból można też kontrolować hipnozą i autohipnozą. Istotą jest przekazanie odpowiedzialności za wyniki leczenia pacjentowi ( tzw. samokontrola bólu) Program ten jest kompleksowy i odbywa się pod opieką medyczną. Cele opracowuje się wspólnie z pacjentem: odwracanie uwagi, radzenie sobie z epizodami bólu, negatywnymi emocjami, zmniejszanie napięcia i niepokoju.

Zespół bólu przewlekłego - ból powoduje ograniczenia w funkcjonowaniu, depresję i inne zaburzenia emocjonalne, uzależnienie od środków przeciwbólowych, kryzysy małżeńskie, narzekania , bierność. Uczy osoby bliskie szczególnego rodzaju zachowań sprawiając że całe otoczenie jest w pewnym sensie chore, ból daje wiele wzmocnień dla zachowań bólowych ( narzekania, skarg, brak aktywności, domaganie się przeciwbólowych środków)

Tkankowe uczenie się bólu - w rdzeniu kręgowym cząsteczki RNA adaptują się po 3 miesiącach ciągłej aktywności elektrycznej. Dochodzi wtedy do nieodwracalnych zmian strukturalnych na poziomie molekularnym, będących przyczyną bólu przewlekłego.

Kulturowe i osobowościowe różnice w reakcji bólowych

Teoria kontroli wejścia Melzack, Wall

a) myśleniem i oceną

b) emocjami i motywacją

c) aktywnością czuciową

Włókna te odpowiadają za pierwszą fazę powstawania doznania bólu ( I )

II faza - krótkie komórki nerwowe powtarzają sygnały odebrane z włókien bólowych. Seria potencjałów dociera do rdzenia i uruchamia kolejną serię potencjałów wychodzących. ( wzmocnienie)

III faza - zjawiska zachodzące w komórkach rdzenia kręgowego. Na kształt informacji docierającej do mózgu mają wpływ: k. bólowe, k. wspomagające, k. nie reagujące wybiórczo na ból np. komórki szerokozakresowe ( WDR) reagujące na intensywne bodźce ( ból) ale także na lekki nacisk na skórę

IV faza - ma związek z hamowaniem, tu teoria kontroli wejścia, równowagi pobudzania i hamowania itp. np. umiarkowany stres po bieganiu wywołuje względną niewrażliwość na ból, bo endorfiny

V faza - związek z kontrolą mózgu na układem odbierającym bodźce czuciowe, mózg kontroluje dostęp informacji, co sprawia, że ból w dużym stopniu zależy od czynników psychicznych, hamowanie polega na kontroli niżej położonych obszarów mózgu, a obszary wyższe modulują aktywność niższych ośrodków

Instrumentalna kontrola bólu

Fordyce - traktowanie bólu jako zachowania, które można kontrolować, ból to zestaw zachowań, a nie reakcja subiektywna. Zachowania bólowe to skarżenie się, pozostawanie w łóżku, brak ruchu. Zachowania te można zmienia
i wzmacnianie. np. zachęcić pacjenta do aktywności.

Wzmacnianie zachowań bólowych lub nie zależy od personelu medycznego i rodziny, czynniki społeczne mają duży wpływ na ból. Psycholog ma uczyć osoby opiekujące się cierpiącym, by wzmacniały pożądane zachowania.

Wieloaspektowe i wieloczynnikowe podejście do leczenia bólu

techniki leczenia bólu: warunkowanie instrumentalne, dialog wewnętrzny ( self- talk) wyobrażenia, autohipnoza, terapie poznawcze i farmakoterapia i chirurgia

Eimer - leczenie bólu oparte na wieloczynnikowej terapii A. Lazarusa

Postawą terapii jest założenie że można dokonywać zmian w BASIC ID - zachowaniu, emocjach, doznaniach, wyobrażeniach, procesach poznawczych, czynnikach interpersonalnych oraz lekach. Idea polega na stworzeniu całościowego programu.

Pacjenci są zwykle depresyjni i lękowi. Leczy się to metodami poznawczymi lub nasileniem wzmocnień ( których depresyjni mają za mało, aby zachowań pozytywne uczucia) Trening relaksacyjny redukuje zaś lęk, który nasila doznania bólowe. Ból można też kontrolować hipnozą i autohipnozą.

Metody poznawcze leczenia bólu:

  1. transformacja wyobrażeniowa - przyjmowanie doznań bólowych, ale traktowanie ich jako coś innego niż ból np. bez znaczenia lub nierzeczywistego. Np. w bolesne miejsce wstrzyknięto środek uśmierzający.

  2. Odwracanie uwagi za pomocą wyobrażeń - sterowanie wyobrźnią, np.spędzanie miłego popołudnia na łonie natury z ukochanym, słuchanie muzyki

  3. wyobrażeniowa zmiana kontekstu - sytuacja w której ból nie jest tak dokuczliwy - James Bond ucieka przed agentami wrogiego kraju

  4. pomocne jest wyobrażenie sobie, że zyskujemy kontrolę nad bólem

  5. zmiana tendencji otoczenia do nagradzania zachowań bólowych - terapia małżeńska, poprawienie komunikacji, równowaga dawania i brania w związku

  6. leczenie uzależnień od leków przeciwbólowych

  7. psychoterapia zorientowana na wgląd - poszukiwanie problemów stanowiących podłoże bólu, który np. może pełnić jakaś funkcję w relacjach interpersonalnych

Bóle głowy

Migrena - ból połowiczy, dotyczy jednej połowy. Zaczyna się nagle i szybko osiąga maximum. Ból pulsujący i trwa ok 8 h. Mogą być nudności, wymioty i biegunka, czasem światłowstręt. Są dziedziczone.

Klasyczna - Poprzedzają objawy zwiastunowe, sygnały wskazujące na zaburzenia w układzie nerwowym: iskrzenie, błyski świetlne, mroczki, czyli ubytki pola widzenia. ( np. nie widzi czyjejś głowy)

Zwykła - brak objawów zwiastunowych

Klasterowy ból głowy - ( gromadny) ma charakter migrenowym ale pojawia się w rzutach trwających po kilka tygodni z 3 - miesięcznym lub dłuższymi przerwami. Trwa ok 2 h. Towarzyszy łzawienie, zaczerwienienie oka, opadanie powiek, przekrwienie lub cieknięcie z nosa po tej samej stronie co ból. Najczęściej dotyka mężczyzn w średnim wieku.

Tuż przed wystąpieniem bólu naczynia krwionośne głowy kurczą się, zwłaszcza tętnicy szyjnej, co może być podstawą zwiastunów w migrenie klasycznej. Potem naczynia silnie się rozkurczają i to rozciągnięcie ścianek wywołuje pulsujące bóle migrenowe. Dlatego zalicza się migrenę do „naczyniowych” bólów głowy.

Obecnie jednak zakłada się, że ich źródło jest bardziej złożone - źródło znajduje się w ukł. Nerwowym, bardziej niż w naczyniowym.

Leczenie migreny:

- Podawanie ergotaminy, metysergidu, propanolol ( uj. Biomedyczne)

psychologiczne;

Sargent, Green, Walters - termiczny biofeedback i zmodyfikowana wersja treningu autogennego.

Termiczny - urządzenie rejestruje temperaturę ciała i umożliwia jej obserwację ( odczyty najczęściej z palca) pacjentów uczy się podnoszenia temperatury np. poprzez sterowanie wyobrażeniami

Bierna wola - aranżowanie okoliczności, by doszło do pożądanego efektu, a następnie przyzwolenie, żeby „działo się samo” zwykle łączy się ją z wyrażeniami sterowanymi,

(Aktywna wola - podejmowanie wysiłków, które mają doprowadzić do zmian)

Napięciowy ból głowy

Leczenie:

Mieszane bóle głowy

Łączą objawy migrenowych i napięciowych.

Leczenie jak u migren i łączenie technik na migrenę i napięciowe ( np. termiczne i elektromiograficzny biofeedback)

treningi radzenia sobie ze stresem, treningi relaksacji, metody behawioralne - skutki uboczne pozytywne: nauka relaksacji, samokontroli i lepszego radzenia sobie ze stresem.

Ogrzewanie dłoni i relaksacja niebezpieczna dla: cukrzyków, przyjmujących leki tarczycowe.

Skutek jatrogenny - np. błąd lekarski, negatywne efekty uboczne spowodowane leczeniem.

Biomedyczny model nie wyjaśnia:

  1. bólów fantomowych

  2. różnic kulturowych w odczuciach bólowych

  3. tego, że rany odniesione na wojnie mnie bolą niż te chirurgiczne

  4. zachowań bólowych podtrzymujących ból

BÓL - nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek albo opisywane w kategoriach takiego uszkodzenia. ( funkcja przystosowawcza bólu)

Psychospołeczne uwarunkowania reakcji bólowych:

Wykł. 9 MODELE ZACHOWANIA SIĘ WOBEC WŁASNEGO ZDROWIA

rozdz. 8

Wyróżnia się 3 grupy:

  1. modele motywacyjne - dotyczą kształtowania motywacji, czy intencji do podjęcia zachowania, ujmują czynniki decydujące o powstaniu zamiaru podjęcia zachowania

  2. postintencjonalne - czynniki decydują o wykonaniu zamiaru

  3. procesualne i fazowe - dotyczą zmiany zachowania przebiegającej w czasie w postaci faz.

Model przekonań zdrowotnych

Wykł. 6 PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY ZABIEGÓW CHIRURGICZNYCH

Rozdz. VI - Rola psychologa w diagnostyce

Charakterystyka sytuacji pacjenta

wg Janisa ( lęk przedoperacyjny ) związek między przed i pooperacyjnym lękiem nie ma charakteru przyczynowego, ale wynika z lęku - cechy, czyli ogólnej lękliwej osobowości pacjenta

wg Auerbacha lęk przedoperacyjny jest reakcją na specyficzną sytuację i ustępuje wkrótce po operacji nie jest związany z lękiem- cechą. - pogląd niezgodny z wynikami badań.

Metody przygotowania pacjentów do operacji

  1. informowanie pacjentów - sfera poznawcza

  1. niezaawansowane formy psychoterapii ( psychoterapia powierzchowna) - sfera emocjonalna

HIPNOZA - w radzieckiej chirurgii ma charakter kompleksowy: hipnoza + sugestia hipnotyczna+ instruowanie pacjentów + informacje

RELAKSACJA

  1. udzielanie dodatkowego instruktażu - sfera zachowania

SKUTKI PRZYGOTOWANIA PACJENTA DO OPERCAJI:

Rola psychologa

  1. praca psychologa w zespole, ale nie ze wszystkimi pacjentami, ale z tymi, z którymi współpraca nie układa się dobrze, psycholog jako równorzędny członek zespołu lekarskiego . Ma za zadanie ustalić przyczyny złej współpracy i kierunek działań, ale cały zespół uczestniczy w analizie zachowania chorego i oddziaływaniach psychoterapeutycznych. Cel pozytywny - mobilizacja zasobów chorego, zaburzenia traktowane marginalnie

  2. Model organizacyjny - psycholog jako konsultant w sprawach pacjenta z zaburzeniami zachowania, uciążliwego. Lekarz kieruje ich do psychologa. Leczenie medyczne odbywa się niezależnie. Cel negatywny - pozbycie się zaburzeń.

3) psycholog pomocny dla lekarzy w stresie po utracie pacjenta, jego śmierci itp.

UWAGA BRAK STRON OD 308 SCHERIDAN, RADMACHER!!!!

Instrumentalne radzenie sobie z chorobą - choroba jako zadanie

TEORIA ORGANIZACJI T. TOMASZEWSKIEGO

Choroba jako zadanie

choroba jako wartość negatywna -------------------> zdrowie wartośc pozytywna

powoduje to zachowania zmierzające do uwolnienia się od choroby, albo opóźnienia jej rozwoju i odzyskania zdrowia. Warunkiem jest tu adekwatny obraz własnej choroby ( trafna percepcja) i przesztalcenie tego obrazu na zadanie polegające na zmianie choroby na zdrowie. Pomyślna realizacja zależy od splotu możliwości pozytywnych ( dostęp do lekarza) i negatywnych ( nałogi) Możliwości pozytywne to inaczej zasoby.

Stosuje się tu tak strategie poznawcze - zdobywanie informacji o chorobie potrzebne do ukształtowania jej obrazu

behawioralne - czynności zmierzające do poprawy zdrowia

O włączeniu działań człowieka do pojęcia instrumantalnego radzenia sobie z chorobą decyzuje INTENCJA, a nie skuteczność tego zachowania.

Istnieją 2 kategorie czynności zorientowane na cele zdrowotne:

  1. stosowanie się do zaleceń lekarza

  2. aktywność własna jako forma instrumentalnego radzenia sobie z chorobą, zwłaszcza przewlekłą, często jest to np. zmiana stylu życia, lepsze odżywianie się, ziołolecznictwo, dodatkowe leki

UWAGA 13.3 BRAK OD STR 220 ???

wykł 7 OBRAZ WŁASNEJ CHOROBY I FUNKCJONOWANIE W ROLI PACJENTA

Rozdz. 12 - Heszen - Sęk

Sytuacja choroby jako sytuacja stresowa

STRES

a) krzywda/strata

b) zagrożenie cenionych wartości

c) wyzwanie

a) ustrata zasobów

b) spirala strat

c) brak zysków pomimo zainwestowanych zasobów ( np. pomimo uciążliwej kuracji brak poprawy)

FUNKCJONOWANIE EMOCJONALNE

krzywda/strata= żal, smutek, przygnębienie, nawet rozpacz

zagrożenie = lęk, strach, niepokój

wyzwanie = jw. + NADZIEJA jako emocja pozytywna zapał, podniecenie

RADZENIE SOBIE SKONCENTROWANE NA ZNACZENIU( Folkman, Moskowitz)

a) urealnienie priorytetów

b) przeformułowanie celów

c) szukanie korzyści z sytuacji stresowych

d) nasycenie zwykłych zdarzeń pozytywnym znaczeniem

e) wzmacnianie pozytywnego afektu przez zamierzone lub nie kreowanie pozytywnych zdarzeń związanych z sytuacja stresową i niezależnie od niej

OBRAZ WŁASNEJ CHOROBY I JEGO KOMPONENTY

a) wiedzy medycznej

b) ogólnych poglądów dotyczących medycyny

c) informacji od innych pacjentów, rodziny, znajomych

d) literatura medyczna

e) samopoczucie chorego, odczuwane objawy

wykł. 8 SUBIEKTYWNE KONCEPCJE ZDROWIA

Rozdz. 7 - Heszen - Sęk

POTOCZNE I NAUKOWE KONCEPCJE ZDROWIA

Stanley King

  1. medycyna pierwotna - magia, choroba to celowe, szkodliwe działanie człwowieka lub sił nadprzyrodzonych, leczenie= formuła magiczna, szamani, czarownicy, błaganie sił nadnaturalnych

  2. medycyna ludowa - oparty na doświadczeniu, charakterystyczny dla wsi. Babka, znachor, kręgarz, zielarz, ziołolecznictwo, trochę zabobonów, trochę zgodnych z wiedzą medyczną

  3. medycyna naukowa - opiera się na eksperymencie, racjonalne wyjaśnianie zjawisk w kategoriach przyczyn i skutków, nie stanowi zamkniętego, doskonałego systemu

INDYWIDUALNE KONCEPCJE ZDROWIA

kształtują się pod wpływem

  1. powyższych 3 systemów z dominacją stanowiska naukowego

  2. osobistych doświadczeń ( np. dostrzeganie związków między własnym zachowaniem a stanem zdrowia)

  3. własnej aktywności poznawczej jednostki ( jakie infomacje są przyjmowane, jakie odrzucane

BŁĘDY W POTOCZNYCH KONCEPCJACH ZDROWIA I CHOROBY

  1. Nadmierny optymizm - np. w ocenie prawdopodobieństwa zachorowania

  2. błędne przekonanie na temat kontroli poznawczej - nietrafne oceny nasilania własnych objawów

KOMPONENTY ŚWIADOMOŚCI ZDROWOTNEJ

Dwa stanowiska:

  1. założenie o istnieniu w umyśle stosunkowo STABILNEJ reprezentacji fragmentu rzeczywistości : zdrowia i choroby

Komponenty świadomości:

Szczególnie istotna byłą tu percepcja choroby:

  1. DYNAMICZNY charakter reprezentacji ( przekonania zdrowotne), które kształtują się w trakcie badania pod wpływem kontekstu społecznego w procesie interakcji.

Metody badania świadomości zdrowotnej:

Dyskurs - akcentuje komunikacyjną naturę języka. Nie ma gotowych reprezentacji poznawczych, które jedynie należy wydobyć z umysłu. Dopiero w kontakcie z rozmówcą rozwija się określone rozumienie choroby i zdrowia. Jest to proces, w którym często pojawiają się sprzeczne wypowiedzi i niepewność swojego stanowiska.

Podejście narracyjne - również dostrzega wpływ kontekstu społecznego,który ujawnia się gdy badany opowiada o epizodzie choroby. Akcent polega na konstruowaniu takiego opowiadania. Selektywnie operuje informacjami ( cześć pomija, inne przedstawia) stąd opowieść jest spójna.

PRZEKONANIA DOTYCZĄCE MOŻLIWOŚCI WPŁYWANIA NA WŁASNE ZDROWIE

  1. wywodząca się z teorii społecznego uczenia się J. Rottera i dotyczy przekonań na temat źródła kontroli zdrowia

  2. w społecznej teorii poznawczej A. Bandury przypisując kluczowe znaczenie przekonaniom dotyczącym własnej skuteczności

Lokalizacja kontroli - dotyczy różnic między ludźmi w sposobie spostrzegania związku między własnym zachowaniem, a następującymi po nim wzmocnieniami. Ważne są nie obiektywne cechy sytuacji, ale to, jak ja człowiek postrzega. Lokalizacja kontroli kształtuje się pod wpływem doświadczeń człowieka w kontaktach z otoczeniem.

Koncepcję tą rozwinął Levenson:

Poczucie własnej skuteczności - wywodzi się z teorii Bandury w oryginale odwołująca się do zachowania obronnego wobec przedmiotów fobicznych i miała stanowić podstawę do terapii i zamiany tego lękowego zachowania przez utrzymywanie kontaktu z przedmiotem fobii. Decydującą rolę miało odgrywać p. wł. skuteczności w odróżnieniu od oczekiwania dotyczącego wyniku działań.

Oczekiwanie dotyczące wyniku - to inaczej przewidywanie, że określone zachowanie doprowadzi do określonego rezultatu.

Oczekiwanie dotyczące własnej skuteczności - że jest się zdolnym do wykonania tego zadania. Przekonanie to zależy od własnej aktywności poznawczej i sprawczej.

W koncepcji Bandury poczucie własnej skuteczności jest statyczne i charakteryzują go:

a) poziom - trudność działania

b) ogólność - dotyczą konkretnego działania w konkretnej sytuacji, czy ogólnie

c) siła - wytrwałość w działaniu pomimo niepowodzeń i przeszkód

w Inicjacji zachowania ważne jest przekonanie o własnej skuteczności do zaplanowania i rozpoczęcia zadania

w kontynuacji zadaniowej do pokonania przeszkód

w zaniechaniu działania do możliwości powrotu do działania i ponownego jego podjęcia

ROLA CZYNNIKÓW POZNAWCZYCH W ORGANIZACJI ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

  1. przekonania zdrowotne nie stanowią w pełni trafnego odzwierciedlenia rzeczywistości ( nadmierny optymizm)

  2. w sprawach zdrowia człowiek może funkcjonować niezgodnie z prawidłami dysonansu poznawczego
    np. postępować niezgodnie z przekonaniami

  3. reprezentacje poznawcze nie są stabilne

  4. niekompletność - uwarunkowania poznawcze to tylko fragment całego systemu czynników wpływających na zachowanie człowieka (obok sytuacyjnych, warunków zewnętrznych itd.)

wykł. 5 PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ

Rozdz. z Dolińskiej - Zygmunt

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ - stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy który utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia ludzką egzystencję.

Celem promocji zdrowia będzie pomoc w twórczym wykorzystaniu posiadanego potencjału zdrowotnego, a nawet jego powiększenie i wzmacnianie.

Teoria OTS ( ogólna teoria systemów) L.von. Beralanffy MODEL SYSTEMOWY

Całość nie jest tylko prostą sumą części. Poszczególne cześci organizmu można określić przez podanie ich miejsca w całości. Podzielił systemy na:

UCZUCIA


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zag.13, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
12. mediacje, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
zagadnienie nr 6, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
5 i 10, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Zagadnienie 11 - dzieci a rozwód, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Ostatni podpunkt zagadnienia 10, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Zagadnienie 8, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
zagadnienie 1, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Zagdnienie nr 3 CAŁOŚĆ, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
opracowanie 2 - cao, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Uzupełnienie zagadnienia 12, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Zagdnienie nr 3, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
zag. 7 PODSTAWOWE TECHNIKI INTERWENCJI, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Cechy zdrowego systemu rodzinnego - AD. ZAGADNIENIE 4, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
ury, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
zag.13, rok V, sem.zimowy, I spec kliniczna
Plan I II III IV V rok sem zimowy 2011 2012(1)
rok IV se. zimowa, Rok 4 sem zimowy VII STAR TESTAMENT(2), Rok 4 sem zimowy VII
rok IV se. zimowa, Rok 4 sem zimowy VII STAR TESTAMENT(2), Rok 4 sem zimowy VII

więcej podobnych podstron