Obsługa ruchu turystycznego

Wprowadzenie w problematykę

Podróże turystyczne są źródłem wielu potrzeb pojawiających się u uczestników ruchu turystycznego. Ich zaspokojenie leży częściowo w gestii samych turystów (potrzeba czasu wolnego, środków finansowych koniecznych do sfinansowania realizacji podróży), w przeważającej części zaś w gestii podmiotów odpowiedzialnych za realizację podróży turystycznej.

Wszelkie formy świadczeń na rzecz turystów, związane z realizacją podróży turystycznej oraz zaspokojeniem innych potrzeb zgłaszanych przez turystów podczas ich trwania, są określone mianem obsługi ruchu turystycznego.

Jest to bardzo szeroki zakres świadczeń, gdyż obejmuje on nie tylko zaspokajanie potrzeb o charakterze turystycznym, ale wszystkich pojawiają­cych się w trakcie wyjazdu turystycznego. Oznacza to, że w obsłudze ruchu turystycz­nego można wyróżnić grupę usług specyficznych, świadczonych w związku z wyjaz­dem turystycznym, takich jak np.:

• poradnictwo,

• organizacja imprez turystycznych

• nocleg,

• wyżywienie

• oraz szeroko rozumiane usługi uniwersalne (komplementarne) zaspokajają­ce codzienne potrzeby turystów przeniesione z ich codziennego życia do miejsca cza­sowego pobytu.

Zapotrzebowanie na obsługę wzrasta wraz ze wzrostem liczby tury­stów, co jest szczególnie widoczne w przypadku ruchu turystycznego o charakterze masowym. Dodatkowo, bardzo wyraźna jest tendencja do stałego zwiększania liczby i rodzaju usług składających się na kompletną i kompleksową obsługę turysty. Powo­duje ona wzrost zapotrzebowania na zróżnicowane formy obsługi nawet w przypad­ku, gdy liczba turystów nie tylko nie wzrasta, ale nawet zmniejsza się.

Podstawowym zadaniem obsługi ruchu turystycznego jest zapewnienie turystom realizacji wszelkich świadczeń niezbędnych do odbycia podróży turystycznej. Wyma­ga to znajomości potrzeb turystów i ich czasowej zmienności, wynikającej z tego, że charakter i rodzaj potrzeb zgłaszanych przez turystów ulegają zmianom wraz z reali­zacją podróży turystycznej. Można jednak wskazać podstawowe formy obsługi, ściśle związane z poszczególnymi etapami podróży turystycznej.

Etapy podróży turystycznej zawierają się w formule „5P” obejmującej:

• Przygotowanie do podróży,

• Przejazd do miejsca docelowego

• Pobyt w miejscu recepcji turystycznej

• Przejazd powrotny do miejsca stałego zamieszkania

• Podsumowanie podróży turystycznej (powrót).

Zakres świadczonych usług jest różny na poszczególnych etapach, co w ujęciu syntetycznym ilustruje poniższe zestawienie.

Formy obsługi turysty na poszczególnych etapach podróży turystycznych

Etap podróży turystycznej	Podstawowe formy obsługi	Dodatkowe formy obsługi
Przygotowanie	Informacja Poradnictwo Pośrednictwo Organizacja imprez turystycznych
Przejazd (do miejsca docelowego i z powrotem)	Transport Pilotaż Przewodnictwo Informacja	Nocleg wyżywienie
Pobyt	nocleg wyżywienie informacja pilotaż przewodnictwo transport udostępnienie walorów turystycznych	poradnictwo pośrednictwo usługi handlowe usługi rozrywkowe, kulturalne, usługi dodatkowe o charakterze paraturystycznym (np. bankowe, telekomunikacyjne, pocztowe, służby zdrowia, kosmetyczne)
Podsumowanie (powrót)		organizacja spotkania dla uczestników po zakończeniu imprezy przeprowadzenie ankiety wśród uczestników, przyjęcie reklamacji

Etap pierwszy - przygotowanie do podróży turystycznej) odgrywa główną rolę i decyduje o zaistnieniu i przebiegu podróży turystycznej. Dotyczy przede wszystkim świadczenia usług z zakresu informacji turystycznej, poradnictwa i pośrednictwa, oferowanych w miejscu ich stałego zamieszkania.

Czynnikiem w dużej mierze decydującym o rodzaju, terminie i charakterze wy­branej podróży turystycznej jest informacja turystyczna. Na etapie przygotowania ma ona charakter funkcjonalny i wiąże się z przekazaniem turystom informacji do­tyczących imprezy turystycznej, takich jak: czas i miejsce wyjazdu, rodzaj środka transportu, długość trwania podróży, miejsce zakwaterowania, liczba noclegów. Na tym etapie turysta potrzebuje również informacji o możliwości nabycia dóbr i usług potrzebnych przed podróżą i w jej trakcie (dokumenty podróży, miejscowa waluta), charakterze walorów turystycznych występujących w wybranym regionie oraz ich dostępności. Przy udzielaniu informacji należy uwzględnić fakt, że zakres informacji posiadanych przez turystów jest dość zróżnicowany, ale w podstawo­wej części opiera się na wiadomościach zapamiętanych podczas nauki w szkole, wiadomościach bieżących uzyskiwanych poprzez media (telewizja, prasa, radio, in­ternet) oraz na własnych doświadczeniach z poprzednich wyjazdów (lub relacjach znajomych).

W fazie przygotowania istotną rolę odgrywa również poradnictwo, oznaczające pomoc w wyborze najlepszego (z punktu widzenia turysty) wariantu podróży. Od­powiednie rozeznanie przez pracownika obsługi ruchu turystycznego oczekiwań turysty (dotyczące terminu i miejsca wyjazdu, preferowanego sposobu spędzania wolnego czasu, długości trwania wyjazdu i jego ceny, a także jakości oferowanych usług) powinno prowadzić do wyboru przez turystę imprezy turystycznej, która naj­lepiej zaspokoi jego potrzeby. Nietrafny wybór któregokolwiek z parametrów po­dróży może spowodować negatywną ocenę i niezadowolenie turysty z obiektywnie dobrze zorganizowanego wyjazdu. Efektem końcowym usługi poradnictwa powin­no być przekonanie klienta, że po konsultacji z pracownikiem biura jest w stanie precyzyjnie określić, jaki sposób spędzenia czasu (w tym okresie) odpowiada mu najbardziej.

Niezbędna na tym etapie podróży turystycznej jest usługa pośrednictwa, która po­lega na stworzeniu kontaktu handlowego pomiędzy producentami a nabywcami usług turystycznych. Usługi informacji, poradnictwa i pośrednictwa są ze sobą ściśle powią­zane i często świadczone przez jedną osobę. Oprócz funkcji podstawowych mogą peł­nić również funkcje dodatkowe, takie jak popularyzacja mniej znanych obszarów tu­rystycznych, kreowanie popytu na określone elementy produktu turystycznego czy rozmieszczenie ruchu turystycznego.

Na etapie przygotowania do podróży turystycznej specyficzną formą obsługi, ma­jącą charakter kompleksowy i pośredni (jedynie w przypadku imprez zleconych moż­na uznać, że jest to bezpośrednia forma obsługi), jest organizacja imprez turystycz­nych, obejmująca ogół czynności niezbędnych do ich przygotowania, oferowania i realizacji imprezy. Charakter podejmowanych działań jest uzależniony od rodzaju organizowanej imprezy, efektem zaś jest gotowa impreza turystyczna i jej realizacja.

Podczas przejazdu do miejsca docelowego (i z powrotem do miejsca stałego zamieszkania) podstawowe formy obsługi ruchu turystycznego obejmują: transport, opiekę pilota lub przewodnika oraz świadczenie informacji turystycznej. Informacja na tym etapie pełni funkcję przypominającą i/lub krajoznawczą. Dodatkowymi formami obsługi, uwarunkowanymi długością trwania podróży, mogą być usługi noclegowe i gastronomiczne.

Najwięcej form obsługi ruchu turystycznego pojawia się na etapie pobytu turystów w miejscu recepcji turystycznej. W tej fazie podstawowe formy obsługi obejmują usługi noclegowe i gastronomiczne, opiekę pilota-rezydenta i przewodnika, transport oraz udostępnienie walorów turystycznych. Dodatkowo pojawia się także zapotrzebowanie na usługi informacji, poradnictwa i pośrednictwa oraz usługi o charakterze paraturystycznym, takie jak np. usługi poczty i telekomunikacji, bankowe, służby zdrowia czy handel. Istotne znaczenie mają również usługi związane z zagospodarowaniem czasu wolnego, obejmujące usługi kin, bibliotek, teatrów, dyskotek, sal wystawowych i inne.

W obsłudze ruchu turystycznego podstawowe znaczenie mają cztery pierwsze etapy podróży turystycznej, gdyż występuje tu większość możliwych form obsługi i są one dość czytelne dla każdego z etapów. Duże znaczenie etapu podsumowania dla kształtowania opinii turystów powoduje, że powstają nowe formy obsługi, które wychodzą o. naprzeciw oczekiwaniom turystów. Ich zdefiniowanie i kompleksowe oraz kompletne przedstawienie nie jest możliwe ze względu na subiektywny charakter tego etapu podróży turystycznej i częsty brak bezpośredniego kontaktu turystów z pracownikami biura. Możliwa jest jednak organizacja spotkania towarzyskiego dla uczestników imprezy, połączonego z prezentacją slajdów, zdjęć czy filmów związanych z zakończoną imprezą. Podczas takiego spotkania może nastąpić podsumowanie imprezy; przedstawienie opinii (zażaleń, skarg, wniosków), a także prezentacja nowych pro. duktów turystycznych organizatora.

Obsługa ruchu turystycznego ma zazwyczaj kompleksowy charakter, ale rośnie liczba turystów zainteresowanych jedynie wybranymi formami obsługi. Formy obsługi ruchu turystycznego różnicują się także w zależności od rodzaju ruchu turystycznego (wypoczynkowy, poznawczy, biznesowy, kwalifikowany), charakteru i czasu trwania wyjazdu oraz możliwości finansowych turystów.

Istota podróży turystycznych związana z przemieszczaniem i opuszczeniem miejsca stałego zamieszkania dla realizacji celów turystycznych wskazuje, że spośród różnorodnych form obsługi ruchu turystycznego, obok transportu umożliwiającego realizację podróży, zapewnienie noclegu należy do niezbędnych elementów podróży o turystycznej. Jest on konieczny bez względu na typ i rodzaj wyjazdu oraz ograniczenia finansowe. Coraz częściej z formy postrzeganej jako oczywisty element obsługi ruchu turystycznego staje się jedną z głównych części (lub najważniejszą) wyjazdu turystycznego.

Przestrzeń turystyki formalnej (oficjalnej) - ten termin związany jest z wykorzystywaniem bazy turystycznej o bardzo wysokim (w skali międzynarodowej) standardzie. Baza taka oferuje korzystanie z różnorodnych usług w prawie całkowitym oderwaniu od środowiska miejscowego, w tym również lokalnych walorów turystycznych, które są wykorzystywane, ale jako element wtórny w stosunku do atrakcji proponowanych w ramach infrastruktury. Baza turystyki formalnej zapewnia kompleksową obsługę turystów, często nawet bez konieczności jej opuszczania, np. baza noclegowa dysponująca własną plażą., basem, polem golfowym, klubem jazdy konnej, lokalami usługowymi i rozrywkowymi angażuje turystów na tyle, że nie mają oni potrzeby ani chęci, aby szukać zaspokojenia potrzeb poza nią.

Turystyczny Kodeks Etyczny

Współczesny rozwój turystyki wywołuje szereg zjawisk społeczno - gospodarczych i przestrzennych, które umownie można określić mianem funkcji i dysfunkcji turystyki. Pierwsze zjawisko - funkcji, zazwyczaj wiąże się z pozytywnymi zjawiskami, drugie - dysfunkcje utożsamiane jest zazwyczaj z jego negatywnymi skutkami. Jednym z wielu narzędzi mających ograniczać zjawisko dysfunkcji jest Turystyczny Kodeks Etyczny.

WTO (Światowa Organizacja Turystyki) we współpracy z krajami członkowskimi i zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi, opracowała Turystyczny Kodeks Etyczny. Ma on na celu ograniczenie negatywnych socjologicznych i ekologicznych skutków turystyki. Został przedstawiony podczas Generalnego Zgromadzenia WTO w Santiago (Chile)

Kodeks zawiera szereg artykułów ujmujących wszelkie aspekty działalności turystycznej. Reguluje następujące relacje:

1. turysta - społeczność lokalna,

2. działalność gospodarcza w turystyce a środowisko naturalne,

3. turystyka a ochrona dóbr kultury.

Kodeks jest lekcją tolerancji i zestawem deklaracji. Nie ma przy tym mocy prawnej, ale warto pamiętać, że jego przestrzeganie sprawi, że możemy ustrzec się błędów dotychczas popełnianych, a rozwój turystyki postrzegany będzie wyłącznie w jego pozytywnych aspektach.

Kodeks składa się z 10 następujących artykułów:

Artykuł I

Szacunek dla goszczącej (czyli lokalnej) społeczności

1. Zrozumienie i szacunek dla różnorodnych kulturowych wartości oraz dla religijnych, filozoficznych i moralnych wierzeń - są zarówno warunkiem, jak i konsekwencją turystyki. Organizatorzy turystyki, jak i turyści są zobowiązani szanować społeczne i kulturowe tradycje oraz praktyki wszystkich ludzi, mniejszości narodowe i osoby innych orientacji religijnych,

2. Aktywność turystyczna powinna być w zgodzie z tradycjami goszczących regionów i krajów, przy poszanowaniu prawa, obyczajów i miejscowych przyzwyczajeń.

3. Goszczące społeczności i lokalne przedsiębiorstwa turystyczne powinny wywiązywać się z zobowiązań i szanować turystów, którzy ich odwiedzają: ich styl życia, gusta i oczekiwania,

4. Turyści powinni wystrzegać się kryminalnych i wrogich aktów oraz takiego zachowania, które mogłyby być szokujące lub ranić uczucia lokalnej społeczności.

Artykuł 2

Wartości humanistyczne i turystyczne

1. Turystyka, kojarzona z wypoczynkiem, sportem, uczestnictwem w kulturze, powinna być planowana i realizowana jako czynnik indywidualnego i zbiorowego spełnienia, powinna być czynnikiem samokształcenia, nauki tolerancji, uznawania różnic między ludźmi i kulturami,

2. Turystyka powinna wspomagać upowszechnianie praw człowieka

3. Turyści powinni wystrzegać się jakiegokolwiek wykorzystywania ludzi (w tym seksualnie).

Artykuł 3

Ochrona środowiska naturalnego

1. Zgodnie z myślą przewodnią Agendy 21. wszyscy zaangażowani w rozwój turystyki są zobowiązani do ochrony środowiska naturalnego

2. Formy gospodarki turystycznej, które prowadzą do oszczędzania energii i redukowania produkcji odpadów. powinny mieć pierwszeństwo i finansowe wsparcie,

3. Programowanie w czasie i przestrzeni okresów nasilonych urlopów, wakacji i ferii szkolnych powinno uwzględniać potrzebę takiego rozłożenia zwiększonego ruchu turystycznego, aby w jak największym stopniu redukować jego negatywne dla środowiska skutki,

4. Rozwój infrastruktury turystycznej i natężenie ruchu turystycznego powinno być tak projektowane, aby chronić środowisko przyrodnicze w jego różnych aspektach,

5. Turystykę przyrodniczą i ekoturystykę uznaje się za formy szczególnie wartościowe

Rozdział 4

Ochrona kultury

1. Zasoby turystyki są częścią wspólnego dziedzictwa ludzkości,

2. Turystyczna polityka i aktywność turystyczna powinna być prowadzona z poszanowaniem artystycznego, kulturowego i historycznego dziedzictwa krajów, które należy poznawać, chronić i przekazywać przyszłym pokoleniom, szczególną uwagę należy poświęcić pomnikom i muzeom, które są przedmiotem szczególnego zainteresowania turystycznego,

3. Dochody z odwiedzania miejsc kultury i zabytków powinny być choć częściowo przeznaczane na ich utrzymanie i upowszechnienie dziedzictwa,

4. Ruch turystyczny powinien być tak planowany, aby produkty miejscowej kultury, rzemiosła i folkloru przetrwały, a nie ulegały standaryzacji i degeneracji.

Artykuł 5

Zapewnienie korzyści lokalnym społeczeństwom

1. Lokalne społeczności powinny uczestniczyć w korzyściach wynikających z rozwoju turystyki - ekonomicznych, socjalnych i kulturowych,

2. Polityka turystyczna powinna być prowadzona w taki sposób, aby przyczyniła się do poprawy standardu życia społeczności odwiedzanych regionów, jeżeli jej kwalifikacje są równe innym, to powinni mieć pierwszeństwo zatrudnienia w branży turystycznej,

3. Specjalną uwagę powinno się zwracać na specyficzne problemy krajów i regionów wyspiarskich, należy być ostrożnym w strefach "dziewiczych", gdzie turystyka często stanowi rzadką okazję do rozwoju kosztem tradycyjnej aktywności gospodarczej.

Artykuł 6

Prawa konsumentów

1. Pracownicy obsługi ruchu turystycznego mają obowiązek rzetelnego informowania turystów o zakresie oferty turystycznej. Powinni upewnić się przy tym, czy klauzule prawne oferty o umowy turystycznej są dla klientów zrozumiale i czytelne, czy i w jaki sposób mogą ubiegać się o zadośćuczynienie w przypadku niewykonania lub wykonania usług niezgodnie z umową,

2. Pracownicy branży turystycznej powinni jak najlepiej potrafią zapewnić bezpieczeństwo turystom, zapobiegać wypadkom, chronić ich zdrowie, zadbać o właściwe wyżywienie. Powinni rozwija system ubezpieczeń i pomocy

3. Państwowa administracja krajów i regionów recepcyjnych powinna się upewnić, że przepisy zapewniające bezpieczeństwo turystom są ustalone i respektowane przez pracowników branży turystycznej a w razie poważnych uchybień z ich strony powinny zapewnić turystom powrót do kraju,

4. Media, w tym szczególnie specjalizujące się w turystyce, powinny zadbać o rzetelną i aktualną informację turystyczną.

Artykuł 7

Prawa pracowników branży turystycznej

1. Specjalną wagę powinno się przykładać do tego, by zagwarantować podstawowe prawa zarówno etatowym, jak i dorywczym pracownikom branży,

2. Pracownicy branży powinni być upoważnieni i zobowiązani do zdobycia odpowiedniej wiedzy i jej pogłębiania,

3. Pracownicy branży turystycznej powinni być chronieni przed finansowym i społecznym wykorzystywaniem - nadzór narodowej i lokalnej administracji.

4. Podmioty gospodarcze powinny mieć prawo do rozwoju profesjonalnej aktywności w ramach istniejących przepisów prawa

Artykuł 8

Turystyka dla wszystkich

1. Powszechne prawo do turystyki jest konsekwencją prawa do wypoczynku, z uwzględnieniem uzasadnionych ograniczeń wynikających z godzin pracy i płatnych urlopów, zgodnie z art. 24 Światowej Deklaracji Praw Człowieka

2. Turystyka socjalna, zapewniająca szeroki dostęp do wypoczynku i wakacji, powinna być wspomagana i rozwijana,

3. Turystyka rodzinna, młodzieżowa, studencka a także turystyka osób starszych i inwalidów, powinna mieć odpowiednią infrastrukturę.

Artykuł 9

Wolność przemieszczania się

1. Turyści i pracownicy branży turystycznej mają prawo swobodnego - w ramach prawa międzynarodowego i poszczególnych krajów - podróżowania, w kraju i między państwami, zgodnie z art. 13 Światowej Deklaracji Praw Człowieka, mogą przemieszczać się tranzytem lub do miejsc docelowych, nie będąc przedmiotem dyskryminacji,

2. Turyści i pracownicy branży są upoważnieni do korzystania ze wszystkich form komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, powinni mieć zagwarantowane bezpieczeństwo osobiste i ich mienia ruchomego, powinni mieć łatwy dostęp do lokalnej administracji, służby zdrowia i organów prawa, powinni mieć swobodny dostęp do swoich placówek konsularnych,

3. Procedury graniczne (celne, wizowe, zdrowotne) powinny być egzekwowane tak, aby zminimalizować ograniczenia swobody podróżowania

Artykuł 10

Wprowadzanie i umacnianie zasad

1. Publiczne i prywatne podmioty w turystyce powinny współpracować przy wprowadzaniu powyższych zasad i monitorować ich właściwe stosowanie,

2. Podmioty w turystyce powinny poznać rolę międzynarodowych instytucji i organizacji pozarządowych, których działalność jest związana z turystyką, prawami człowieka i ochroną środowiska

Kultura obsługi i etyka zawodu

Do najważniejszych pożądanych cech pracownika obsługi ruchu turystycznego należą:

• życzliwość,

• wysoka kultura osobista,

• otwartość,

• komunikatywność,

• uprzejmość.

Cechy niepożądane to:

• nerwowość,

• nieśmiałość,

• poczucie niższości lub wyższości.

Osoba zatrudniona w obsłudze ruchu turystycznego powinna znać motywy uprawiania turystyki, przy czym bardzo często nie są to motywy jednorodne, ale złożone:

• poznanie nowych kultur i zabytków,

• wypoczynek,

• obcowanie z przyrodą,

• poznania nowych ludzi,

• rozrywka,

• wyjazdy pielgrzymkowe,

• poprawa stanu zdrowia,

• wyjazdy w interesach,

• turystyka biznesowa,

• odwiedziny krewnych i znajomych,

• kursy, konferencje i wyjazdy naukowe,

• chęć zaimponowania komuś,

• chęć przeżycia przygody lub ryzyka.

Osoba zatrudniona w obsłudze ruchu turystycznego powinna wykazywać się wysoką kulturą osobistą, która przejawia się m. in.:

• poszanowaniem godności drugiego człowieka,

• opanowaniem,

• zdyscyplinowaniem,

• życzliwością.

Osoba zatrudniona w obsłudze ruchu turystycznego powinna posiadać umiejętności zaspokajania oczekiwań turystów poprzez:

• posiadanie umiejętności rozmawiania z klientem,

• umiejętność delikatnego zadawania pytań,

• umiejętność rozpoznania motywów decyzji klienta,

• w przypadku obsługi turystyki przyjazdowej znajomości tradycji i kultury obszaru (kraju) źródłowego.

Praca w obsłudze ruchu turystycznego to kontakt z ludźmi o różnym usposobieniu, gdyż zdarzają się osoby wulgarne, nadpobudliwe i krzykliwe, często ich zachowanie nie jest niczym uzasadnione, dlatego:

• najlepszym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest szczere i rzeczowe przedstawienie problemu oraz danie do zrozumienia drugiej osobie, że rozumiemy jego stanowisko, chociaż wcale nie musimy się z nim zgadać,

• ostre lub gwałtowne zwracanie uwagi na niewłaściwe zachowanie nie powinno mieć miejsca, gdyż z reguły prowadzi ono do dalszej, i niepotrzebnej wymiany zdań i kłótni,

• w sytuacji kiedy klient podnosi głos i staje się niegrzeczny, pracownik powinien pozostać taktowny, opanowany i w miarę możliwości powinien uspokoić klienta.

Prowadząc rozmowy z klientem (dot. zarówno hoteli, jak i biur podróży) powinno przestrzegać się następujących zasad:

• nie można mówić za głośno, gdyż może się wydawać, że jesteśmy apodyktyczni,

• mówienie zbyt ciche powoduje, że możemy być odebrani jako apatyczni, znudzeni,

• nadmierne ugrzecznione traktowanie klienta może być odebrane jako pozyskanie klienta „za wszelką cenę”,

• warto zwracać uwagę na słowa zaproszenia do ponownego odwiedzenia hotelu lub skorzystania z usług biura podróży,

• prowadząc rozmowę z klientem należy pamiętać o umiejętności słuchania klienta - umiejętności tej należy się nauczyć,

• umiejętne prowadzenie rozmowy telefonicznej - powinna być krótka, oficjalna i poniekąd urzędowa.

Kultura osobista i ubiór

Kultura osobista to obycie towarzyskie polegające na umiejętności prawidłowego przedstawienia się, przywitania, prowadzenia konwersacji, zachowania się. W praktyce obsługi ruchu turystycznego to;

• umiejętność prawidłowego przedstawienia się,

• powitania klienta,

• prowadzenia z nim rozmów,

• prowadzenia rozmów z podwładnymi i przełożonymi.

Ubiór - zalecenia:

• ubiór pracownika biura podróży czy obiektu hotelarskiego jest zasadniczo sprawą prywatną, o ile nie obowiązuje w firmie ubiór zunifikowany (służbowy),

• nie powinien być ekstrawagancki,

• wygląd powinien być schludny, zadbany i „stonowany”.

Dobre obyczaje w pracy oparte są na:

• życzliwości,

• - uczynności,

• wzajemnym szacunku.

Kultura obsługi klienta:

• potencjalny turysta musi być obsłużony tak, aby czuł się że jest kimś szczególnym i ważnym, że nie traktuje się go jak „kolejnego klienta”, lecz jak wyjątkowa osoba,

• w czasie rozmowy nie można dopuścić do zachowań, które powszechnie uznawane są za co najmniej nieeleganckie,

• uprzejmość,

• miła atmosfera,

• w czasie rozmowy z klientem nie powinny znajdować się tzw. przeszkody architektoniczne i rzeczowe (np. wyposażenie biurowe, meble, komputer itp.) utrudniające kontakt wizualny.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA

TURYSTYKI W POLSCE

Elementy struktury organizacyjnej:

1. administracja publiczna:

• rządowa,

• samorządowa.

• nieobligatoryjne związki gmin turystycznych.

2. Polska Organizacja Turystyczna, Regionalne Organizacje Turystyczne i Lokalne Organizacje Turystyczne.

3. Organizacje i stowarzyszenia turystyczne

• samorząd gospodarczy w turystyce (Polska Izba Turystyki),

• organizacje branżowe,

• organizacje eksperckie,

• organizacje i stowarzyszenia społeczne.

4. podmioty gospodarcze świadczące:

• usługi organizacji imprez turystycznych,

• pośrednictwa turystycznego,

• akwizycji turystycznej,

• usługi noclegowe,

• usługi żywieniowe,

• usługi transportowe,

• usługi z zakresu aktywnego wypoczynku,

• przedsiębiorstwa uzdrowiskowe,

• usługi z zakresu turystyki specjalistycznej,

• informacji turystycznej i inne.

5. podmioty gospodarcze o zasięgu regionalnym, ogólnokrajowym i międzynarodowym

• touroperatorzy,

• łańcuchy hotelowe,

• przedsiębiorstwa transportu lotniczego, morskiego, drogowego.

Uwaga: można przyjąć również inny podział, tzw. funkcjonalny, tj.:

Podział funkcjonalny przedsiębiorstw turystycznych:

1. przedsiębiorstwa transportu turystycznego - zajmujące się procesem przemieszczania turystów do miejsc ich pobytu turystycznego i z powrotem oraz w różnym zakresie w ramach danego obszaru turystycznego,

2. przedsiębiorstwa eksploatujące zakłady hotelarskie i gastronomiczne - zapewniające turystom noclegi, usługi żywieniowe oraz inne związane z pobytem w tych jednostkach,

3. biura podróży - występujące w roli pośrednika między podmiotami gospodarczymi świadczącymi usługi i turystami, w roli organizatora imprez turystycznych oraz jednostki świadczące usługi własne,

4. przedsiębiorstwa uzdrowiskowe - zapewniające usługi związane z leczeniem i pobytem osób w obiektach uzdrowiskowych,

5. przedsiębiorstwa usług sportowo - rekreacyjnych - których działalność pozwala na rozwijanie wśród turystów aktywności fizycznej w zakresie określonym przez charakter i funkcje danego obszaru.

Administracja publiczna - rządowa

1. Administracja rządowa - centralna:

Administracja publiczna - rządowa

2. Administracja rządowa - centralna:

Aktualnie (od końca lipca 2007 r.) turystyka znajduje się w gestii Ministerstwa Sportu i Turystyki (poprzednio Ministerstwa Gospodarki - po likwidacji w lutym 2000 r. Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki, na okres 4 miesięcy, tj. do czerwca 2000 r., turystyka była umiejscowiona w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej).

Ustawowe zadania Ministerstwa Sportu i Turystyki w odniesieniu do turystyki:

1. kształtowanie i realizacja polityki rozwoju turystyki w kraju,

2. opracowywanie programów rozwoju turystyki w kraju,

3. monitorowanie turystyki jako zjawiska społeczno - gospodarczego,

4. unormowania prawne funkcjonowania turystyki w Polsce:

• projekty ustaw (jako projekty rządowe),

• rozporządzenia,

• inspirowanie wydawania aktów prawnych innych ministerstw (np. Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych),

5. prowadzenie Centralnej Ewidencji Organizatorów i Pośredników Turystycznych,

6. współudział w koordynacji badań naukowych nad turystyką.

3. Administracja publiczna samorządowa szczebla wojewódzkiego

(Urząd Marszałkowski)

1. reglamentacja prawna biur podróży występujących w roli:

• pośredników turystycznych,

• organizatorów imprez turystycznych

(przyjmowanie wniosków i dokonywanie wpisu do Rejestru Organizatorów i Pośredników Turystycznych, działalność kontrolna, przekazywanie informacji do Centralnej Ewidencji Organizatorów i Pośredników Turystycznych, cofanie „zezwoleń”, realizacja roszczeń finansowych z funduszy gwarancyjnych),

2. procedura zaszeregowania rodzajowego i kategoryzacji obiektów hotelarskich oraz ich ewidencja

(rozpatrywanie wniosków o zaszeregowaniu i kategoryzacji następujących rodzajów obiektów hotelarskich: hoteli, moteli, pensjonatów, domów wycieczkowych, schronisk, schronisk młodzieżowych i campingów, wydawania decyzji administracyjnych o zaszeregowaniu i kategoryzacji, prowadzenie ewidencji tych obiektów, kontrola przestrzegania norm zaszeregowania i kategoryzacji)

3. reglamentacja prawna uprawnień pilotów wycieczek i przewodników turystycznych,

• rozpatrywanie wniosków na. prowadzenie szkoleń (jednorazowe i stałe),

• na drodze decyzji administracyjnej wyrażanie zgody na szkolenie pilotów wycieczek i przewodników turystycznych,

• kontrola przeprowadzanych szkoleń,

• powoływanie (na okres kadencyjny komisji egzaminacyjnych d.s. pilotów wycieczek i przewodników turystycznych),

• nadawanie uprawnień pilotów wycieczek i przewodników turystycznych,

• prowadzenie ewidencji pilotów i przewodników turystycznych,

• zawieszanie i pozbawianie uprawnień pilota i przewodnickich,

4. zadania w zakresie planowania przestrzennego w skali regionalnej.

5. kształtowanie i realizacja polityki rozwoju turystyki na poziomie regionu (strategie rozwoju i programy rozwoju),

6. promocja REGIONU

4. Administracja publiczna - samorządowa, szczebla powiatowego (Starostwa Powiatowe)

1. Promocja i informacja turystyczna

2. Kształtowanie i realizacja polityki rozwoju turystyki w powiecie (strategie i plany - programy rozwoju)

3. planowanie przestrzennego zagospodarowania turystycznego

5. Administracja publiczna - samorządowa, szczebla podstawowego (Urzędy Gmin i Miasta)

Gmina - miasto, jako podstawowa jednostka administracyjna jest podstawową jednostką funkcjonalno - przestrzenną turystyki w Polsce, ponieważ tutaj:

• gospodarka turystyczna wykorzystuje przestrzeń przyrodniczą i kulturową,

• świadczy się różnego rodzaju usługi turystyczne,

• generuje przychody z turystyki.

Zadania:

1. dokonuje się wpisu do ewidencji podmiotów gospodarczych świadczących usługi turystyczne,

2. kształtuje się potencjalną przestrzeń turystyczną poprzez uchwalanie planu przestrzennego zagospodarowania ( w tym plany miejscowe),

3. ustala się wysokości stawek podatku od nieruchomości użytkowanych na cele turystyczne,

4. prowadzenie ewidencji tzw. „innych obiektów hotelarskich)” i bieżąca ich kontrola co do zgodności ich wyposażenia i zakresu świadczonych usług zgodnie z wymogami Ustawy o usługach turystycznych,

5. zapewnienie bezpieczeństwa osób uprawiających sport i turystykę szczególnie w środowisku wodnym i w górach,

6. promocja i informacja turystyczna.

Formy własnościowe przedsiębiorstw turystycznych:

1. Przedsiębiorstwa turystyczne sektora publicznego:

1. państwowe,

2. komunalne,

2. Przedsiębiorstwa turystyczne sektora prywatnego:

1. spółdzielcze, organizacji społecznych, politycznych i związkowych,

2. pozostałe, w tym:

1. własność jednoosobowa,

2. spółka jawna - różnica pomiędzy własnością jednoosobową polega wyłącznie na liczbie partnerów (tego rodzaju firmy turystyczne mogą działać jako osoby fizyczne lub pod fikcyjną nazwą). Taka formuła firm powoduje następujące konsekwencje:

• dochody firmy traktowane są jako część dochodów osobistych, a zatem czysty zysk jest doliczany do dochodów osobistych

• firma jako taka nie płaci podatku (płaci osoba lub osoby),

• udziałowcy spółki jawnej odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania majątkiem spółki (firm) i własnym majątkiem osobistym,

• udziałowcy mają wspólne i solidarne prawo do bezpośredniego zarządzania firmą.

3. firmy posiadające osobowość prawną - spółki kapitałowe (czyli firmy prawa handlowego), w tym:

1. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,

2. spółki akcyjne (obie posiadają podobnie skonstruowany schemat zarządzania w postaci władzy głównej - walnego zgromadzenia, rady nadzorczej lub zarządu powołanego przez walne zgromadzenie oraz dyrekcji mianowanej przez radę nadzorczą lub zarząd).

Komentarz:

Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością może tworzyć jedna lub więcej osób. Kapitał zakładowy dzieli się na udziały o równej lub nierównej wartości, Spółka z. o.o. pozwala na prowadzenie działalności bez ryzyka narażania całego majątku osoby lub wspólników, ponieważ udziałowcy, podobnie jak w spółce akcyjnej, nie odpowiadają majątkiem osobistym za zobowiązania firmy. Przed wpisem do rejestru handlowego konieczne jest przygotowanie umowy i wpłacenie całego kapitału zakładowego. Bardzo ważnym elementem jest prawidłowe spisanie umowy w postaci aktu notarialnego. Występuje tu znacznie mniejszy niż w przypadku spółki akcyjnej kapitał oraz mniejsza liczba współwłaścicieli, przez co większa jest ich motywacja do bezpośredniego zarządzania firmą.

Spółka akcyjna jest najpopularniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej w krajach gospodarki rynkowej. Kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równiej wartości nominalnej. Akcjonariusz są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych statutem i nie odpowiadają osobiście za zobowiązania spółki, ponosząc jedynie ryzyko utraty kapitału do wysokości ceny zakupu akcji. Akcje wystawione są najczęściej na okaziciela, ale mogą być również imienne. Zgoda na utworzenie spółki musi być sporządzona w formie aktu notarialnego.

Usługi hotelarskie

Pod pojęciem usług hotelarskich należy rozumieć wszystkie usługi świadczone gościom w trakcie ich pobytu w obiekcie, przy czym zakres i standard tych usług jest zależny od rodzaju i kategorii obiektu.

Tak zdefiniowane „usługi hotelarskie” mogą być świadczone w:

1. tzw. „obiektach hotelarskich”

2. tzw. „innych obiektach hotelarskich”.

Zgodnie z wymogami Ustawy o usługach turystycznych z sierpnia 1997 roku do tzw. „obiektów hotelarskich” zalicza się: hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe i campingi. Tą grupę obiektów nazywa się „obiektami podlegającymi obowiązkowi zaszeregowania i kategoryzacji” a nazwy rodzajowe tych obiektów podlegają ochronie prawnej. Procedurę zaszeregowania rodzajowego i kategoryzacji tych obiektów, prowadzenie ich ewidencji oraz dokonywanie kontroli ich funkcjonowania i wyposażenia przekazano do kompetencji Marszałków Województw.

Tzw. „inne obiekty hotelarskie” podlegają kompetencji Urzędów Miast i Gmin, które dokonują wpisu tych obiektów do ewidencji i dokonują kontroli ich funkcjonowania zgodnie z wymogami Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 2004 roku. W praktyce mogą być dla ich identyfikacji użyte różne nazwy rodzajowe, za wyjątkiem uprzednio wymienionych podlegających ochronie prawnej.

W polskiej gospodarce turystycznej dotychczas (co jest między innymi efektem funkcjonowania do 1989 roku tzw. turystyki socjalnej), jak również w praktyce statystyki turystyki wyróżnia się następujące rodzaje obiektów (nazywanych niejednokrotnie obiektami noclegowymi turystyki):

Hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe i campingi (nazywane zgodnie z Ustawą o usługach turystycznych jako „obiekty hotelarskie)

oraz

ośrodki wczasowe, ośrodek kolonijne, ośrodki szkoleniowo - wypoczynkowe, domy pracy twórczej, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych, pola biwakowe, ośrodki wypoczynku świątecznego, pokoje gościnne, kwatery agroturystyczne, zakłady uzdrowiskowe i tzw. „Inne niesklasyfikowane obiekty noclegowe turystyki” (nazywane zgodnie z Ustawą o usługach turystycznych jako „inne obiekty hotelarskie).

Współpraca biur podróży z przedsiębiorstwami świadczącymi usługi hotelarskie w „obiektach hotelarskich” i „innych obiektach hotelarskich” przedsiębiorstwa

Normy współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami świadczącymi usługi hotelarskie w „obiektach hotelarskich” i „innych obiektach hotelarskich” przedsiębiorstwa a biurami podróży określa PRAKTYCZNY KODEKS POSTĘPOWANIA (nie mający jednak mocy prawnej) - opracowany przez Międzynarodowe Zrzeszenie Hoteli i Ogólnoświatową Federację Stowarzyszeń Biur Podróży (UFTAA).

Wytyczne KODEKSU dotyczą umów, które nazywane są potocznie „kontraktami hotelowymi”. Określa zasady współpracy pomiędzy biurem podróży a przedsiębiorstwem hotelarskim. Kodeks zakłada, że biuro podróży może współpracować z przedsiębiorstwem hotelarskim:

- bez zawartej umowy, na zasadzie każdorazowego zamawiania świadczeń.

- w oparciu o zawartą umowę, ... I. .

W przypadku zawarcia umowy zasady współpracy określone są w umowie, w przypadku współpracy bez umowy, powinna się ona. opierać na zasadach określonych w KODEKŚCIE.

W Praktyce przedsiębiorstwo hotelarskie potwierdzające złożone zamówienie, określa w nim jednocześnie warunki, na jakich to zamówienie zostanie zrealizowane. Dotyczy to najczęściej:

- ceny,

- terminów anulacji lub zmniejszenia bez kosztów,

- kosztów nieterminowego zmniejszenia bądź anulacji,

- sposobu zapłaty.

Prawidłowo zawarta umowa pomiędzy biurem podróży i przedsiębiorstwem hotelarskim powinna określać i precyzować wszystkie kwestie związane z realizacją umowy, a więc:

1. sposób dysponowania miejscami przez biuro podróży:

a. czarter .

b. allotment

c. zamówienie potwierdzone.

2. sposób zamawiania usług dla turystów grupowych i indywidualnych,

3. wzór zamówienia i voucher,

4. tryb i terminy zmniejszania bądź anulowania zamówionych świadczeń,

5. kary związane z nieterminowym zmniejszeniem lub anulowaniem świadczeń,

6. cenę oraz sposób zapłaty lub udzielenie prowizji za zrealizowane świadczenia,

7. tryb reklamowania źle wykonywanych usług,

8. zasady zwalniania z odpowiedzialności w przypadku siły wyższej,

9. sposób rozstrzygania kwestii spornych.

Systemy hotelowe

Zdecydowana większość hoteli na świecie to małe, zarządzane najczęściej przez właściciela obiekty. Prowadzone są często jako przedsiębiorstwo rodzinne i w są w stanie zapewnić średni poziom po umiarkowanej cenie.

Coraz częściej jednak, szczególnie w dużych miastach i ośrodkach turystycznych spotyka się z ofertą dużych łańcuchów hotelowych, nierzadko międzynarodowych, które są w stanie dotrzeć do rynku za pomącą swoich rozwiniętych komputerowych systemów rezerwacyjnych (CRS).

Ich przewaga na rynku to:

- lepsza dystrybucja materiałów promocyjnych,

- możliwość realizacji rezerwacji w innych hotelach łańcucha, .

- duża siła nabywcza pozwalająca na obniżkę kosztów zaopatrzenia.

Łańcuchy hotelowe powiązane są najczęściej z liniami lotniczymi oraz z innymi przedsiębiorstwami (grupami kapitałowymi). Należą do nich m.in.

- Intercontinetal HoteIs Corporation, powstały przed laty w oparciu o kapitał Pan American World Airlines, .

- Hilton HoteIs Corp. z kapitałem Trans World Airways,

- Waldorf Astoria,

- SAS International Hoteis.

Niektóre hotele są prowadzone obecnie w systemie franchisingu. Umowa franchisingowa jest umową, w której korporacja pozwala komuś prowadzić działalność pod znakiem swojej firmy w zamian za opłatę (zwykle stanowiącą procent od obrotów). Łańcuch hotelowy może sam zbudować obiekt, ale czasem robi to franszyzobiorca, podczas gdy korporacja zapewnia marketing hotelowi. Korzyści dla franszyzobiorcy to:

• używając powszechnie znanej nazwy hotelu, można przyciągnąć znacznie więcej klientów, bez ponoszenia wysokich kosztów marketingu,

• mniejsze koszty zaopatrzenia, dzięki hurtowym zakupom dokonywanym przez macierzystą firmę,

• wewnętrzne szkolenie personelu.

Konsorcja - to tworzone luźno grupy hoteli, których członkowie zachowują odrębną własność. Konsorcja mogą również osiągać korzyści z:

• wspólnego zaopatrzenia hurtowego, "

• scentralizowanego marketingu promującego ich markę (znane marki tej grupy to: Best Western HoteIs i Prestige Hotels),

• z wydawania wspólnych katalogów, obejmujących wszystkie hotele konsorcjum,

• możliwość wzajemnej rezerwacji miejsc.

W ostatnim okresie wiele polskich hoteli podpisuje umowy frachisingowe ze znanymi łańcuchami hotelowymi. Przykładem jest tutaj umowa pomiędzy OST. Gromada z siecią Minotels (która skupia ponad 700 hoteli w Europie). Podobną strategię W Polsce przyjął również Holiday. Inn, który tworzy sieć hoteli powiązanych umowami franchisingowymi.

Nieco odmienną formę działalności proponuje austriacka firma Vienna International Hotel Managment. Nie buduje ona hoteli ani nie jest, ich właścicielem - jedynie nimi zarządza, zajmuje się poradnictwem, planowaniem, marketingiem, szkoleniem itp. (np. zarządza hotelem Amber Baltic w Międzyzdrojach).

W Polsce nie występuje, tak powszechne w krajach o rozwiniętej gospodarce turystycznej, zjawisko koncentracji bazy noclegowej i łączenie się obiektów w łańcuchy hotelowe. Wyjątkiem jest tutaj łańcuch hotelowy ORBIS S.A. Natomiast w ostatnim okresie jedną z pierwszych prób stworzenia polskich sieci hotelowych jest korporacja Hotele Klimat, grupująca kilka hoteli wyspecjalizowanych w pobytach wypoczynkowych.

W większości międzynarodowych systemów hotelowych rozróżnia się cztery formy zarządzania hotelami:

• hotele stanowiące własność systemu,

• hotele dzierżawione,

• hotele zarządzane przez system

• hotele licencjonowane - do tej grupy należą hotele w Polsce posiadające znak Novotel, czy Holiday Inn.) .

Pojęcie ŁAŃCUCH HOTELOWY określa zespół obiektów hotelowych, kierowanych przez wspólny zarząd prowadzący określoną, wspólną polityką ekonomiczną i polityką zakwaterowania oraz utrzymujący wyrównany standard i zakres w podległych hotelach. W łańcuchu hotelowym wszystkie hotele należą w zasadzie do jednego właściciela lub gestora.

­

Pojęcie SYSTEM HOTELOWY określa bardziej usystematyzowane zjednoczenie hotelowe, które mimo takich wspólnych cech z łańcuchem jak scentralizowany zarząd, wyrównany standard i zakres usług oraz wspólna dla wszystkich hoteli polityka zakwaterowania, posiada następujące zasadnicze. różnice:

l. jednolity system organizacyjny we wszystkich podległych jednostkach,

2. ujednolicony system obsługi gości i jednolita, znormalizowana dokumentacja eksploatacyjna,

3. własny system rezerwacji, obejmujący wszystkie jednostki organizacyjne. systemu oraz łatwo dostępny dla wszystkich stałych, jak i potencjalnych klientów oraz podobne warunki lokalizacyjne, limitowana wielkość i standard obiektu oraz jego wyposażenie.

Zasady oznakowania obiektów w których są świadczone usługi hotelarskie

Normy prawne (Ustawa o usługach turystycznych oraz Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 2004 r. w sprawie kategoryzacji i zaszeregowania obiektów w których są świadczone usługi hotelarskie) określają sposób oznakowania zewnętrznego obiektu:

1. Rodzaj obiektu i kategoria obiektu (dot. obiektów tzw. hotelarskich),

2. nazwa własna,

3. informacja czy obiekt jest przystosowany do przyjęcia gości niepełnosprawnych,

4. przy wejściu informacja o przedsiębiorcy, który w tym obiekcie świadczy usługi hotelarskie,

a wewnątrz w pomieszczeniu recepcji lub w pomieszczeniu spełniającym taką funkcję:

1. wykaz usług świadczonych w obiekcie oraz ich cennik (tzw. podstawowy dla tzw. „turysty z chodnika”, bez uwzględnienia ewentualnie upustów z tytułu: stały klient, zorganizowana grupa turystyczna, grupa turystyczna biura podróży, opusty sezonowe lub weekendowe),

2. regulamin hotelarski (jako dokument porządkowy nie jest obowiązkowy w obiektach hotelarskich, należy przy tym pamiętać, że już jest, to jego treść musi zgodna z Kodeksem Cywilnym i innymi normami prawnymi określającymi tzw. umowę hotelową),

3. w recepcji do okazania na życzenie gościa kserokopia adekwatnego do rodzaju obiektu tzw. załącznika do Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 2004 r. w sprawie kategoryzacji i zaszeregowania obiektów w których są świadczone usługi hotelarskie, które określa tzw. minimalne wymagania co do wielkości obiektu, wyposażenia, zakresu i standardu usług świadczonych turyście.

Fundamentalne zasady umowy hotelarskiej

Umowa hotelarska w ujęciu prawnym ma charakter tzw. „umowy mieszanej”, gdyż na usługę hotelarską składa się wiele usług podlegających różnym normom prawnym, w tym m. in umowa o udostępnienia (wynajęcia) pomieszczenia, usługa gastronomiczna, usługa przechowania, pośrednictwa, pralnictwa itp.

Fundamentalne zasady umowy hotelarskiej:

1. nie można odmówić udzielenia noclegu bez ważnego powodu,

2. gość ma prawo korzystać ze wszystkich ogólnodostępnych pomieszczeń i urządzeń obiektu, zgodnie z rodzajem obiektu, jego kategorią i zakresem usług przewidzianych dla tego rodzaju i kategorii obiektu (jeżeli obiekt nie jest „kategoryzowany”, to zgodnie z tzw. „minimalnymi wymaganiami” i ofertą turystyczną obiektu zawartą np. na stronie internetowej, w folderach i katalogach),

3. przedsiębiorca hotelarski, który i przyjął i potwierdził dokonanie rezerwacji, bez konsekwencji nie może się uchylić od świadczenia usług.

Z tytułu umowy hotelarskiej wynika również tzw. odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa.

­

Rodzaje środków transportu wykorzystywanego w turystyce

Cztery rodzaje transportu:

1. transport drogowy,

2. transport lotniczy

3. transport kolejowy

4. transport wodny

W transporcie drogowym zasadnicze znaczenie ma transport autokarowy, w którym rozróżnia się:

1. transport okazjonalny (zazwyczaj wykorzystywany do realizacji imprez turystycznych)

2. transport regularny (liniowy, zgodnie z rozkładem jazdy)

3. transport wahadłowy (wykorzystywany w cyklicznych imprezach turystycznych)

W transporcie lotniczym wyróżnia się:

1. połączenia rejsowe (zgodnie rozkładem

lotów)

2. loty czarterowe

W transporcie kolejowym wyróżnia się:

1. połączenia rozkładowe (zgodnie z rozkładem

jazdy),

2. połączenia specjalne

W transporcie wodnym wyróżnia się:

1. transport morski, w tym:

- transport promowy

- transport statkami wycieczkowymi

2. transport śródlądowy

WADY I ZALETY POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW TRANSPORTU W TURYSTYCE

Autokar

Zalety to:

• Najtańszy ze wszystkich środków transportu przeliczeniu na jednego uczestnika imprezy,

• Możliwość dowolnego kształtowania imprezy w czasie,

• Możliwość dojazdu do atrakcji turystycznych i miejsc zakwaterowania,

• Możliwość korygowania w trakcie imprezy założonego programu,

• Możliwość poznania mijanego krajobrazu,

• Dogodne warunki do integracji uczestników imprezy turystycznej,

• Stosunkowo mała wrażliwość większości osób na choroby lokomocyjne,

• Bagaż załadowany w miejscu wyjazdu przewożony jest do miejsca zakwaterowania lub miejsca docelowego.

Wady to:

• Wydłużenie czasu imprezy turystycznej (stosunkowo powolny środek transportu),

• Konieczność przekraczania niekiedy wielu przejść granicznych i związane stąd niedogodności,

• Możliwość wystąpienia nieprzewidzianych awarii (statystycznie najbardziej technicznie zawodny środek transportu) oraz utrudnień pogodowych i drogowych na trasie,

• Ograniczenia związane z limitowanym czasem pracy kierowców i czasowego przebiegu autokaru (w niektórych krajach)

• Niedogodności wynikające z długości podróży,

• Statystycznie najbardziej niebezpieczny środek transportu turystycznego.

Transport lotniczy

Zalety to:

• Szybkość podróżowania,

• Wygoda podróżowania,

• Duże bezpieczeństwo (statystycznie najbardziej bezpieczny środek transportu),

• Na trasach międzynarodowych gwarantowane wyżywienie.

Wady to:

• Wysokie ceny przelotu,

• Ograniczenia w programowaniu wynikające z rozkładu lotu,

• Znacząca uciążliwość związana z koniecznością dojechania do lotniska, niejednokrotnie znacznie oddalonego od miejsca zamieszkania i miejsca docelowego wyjazdu turystycznego,

• Ewentualna zmiana terminów w trakcie imprezy powoduje dodatkowe koszty i uzależniona jest od możliwości zmiany rezerwacji,

• Konieczność korzystania z dodatkowego transportu na transfery oraz realizację programu,

• Konieczność przenoszenia bagażu przy transferach,

• Lęk niektórych klientów przed podróżą lotniczą.

Pociąg

Zalety to:

• Prędkość podróżowania,

• Sprawniejsze odprawy graniczne w ruchu międzynarodowym,

• Niższa cena od kosztów transportu lotniczego,

• Stosunkowo wysoki komfort podróżowania,

• Możliwość zamawiania posiłków,

• Wygodna możliwość podróżowania w nocy.

Wady transportu kolejowego to:

• Ograniczenia wynikające z rozkładu jazdy

• Konieczność korzystania niekiedy z dodatkowego transportu na transfery oraz realizację programu,

• Konieczność przenoszenia bagażu przy transferach,

• Zmiana terminu w trakcie imprezy powoduje dodatkowe koszty i uzależniona jest od możliwości zmiany rezerwacji.

Statki i promy

Zalety to:

• Niższa cena niż biletu lotniczego,

• Przy realizacji programu, jest to niekiedy jedyny, możliwy środek transportu

• Rejs statkiem - promem, może być atrakcją samą w sobie

Wady to:

• Długi czas podróży,

• Ograniczenia wynikające z rozkładu rejsów

• Konieczność korzystania niekiedy z dodatkowego transportu na transfery oraz realizację programu,

• Konieczność przenoszenia bagażu przy transferach,

• Zmiana terminu w trakcie imprezy powoduje dodatkowe koszty i uzależniona jest od możliwości zmiany rezerwacji.

• Lęk niektórych klientów przed podróżą morską oraz podatność na tzw. „chorobę morską”

W programowaniu, jak i w trakcie realizacji imprezy turystycznej przy wykorzystaniu autokaru należy uwzględniać:

a. maksymalny czas prowadzenia pojazdu przez kierowcę,

b. minimalny czas odpoczynku w systemie dziennym, tygodniowym i dwutygodniowym.

Czas prowadzenia pojazdu:

• Dzienny maksymalny czas pracy kierowcy (tj. całkowity okres zawarty między dwoma dziennymi odpoczynkami lub między dziennym odpoczynkiem i tygodniowym) nie może przekraczać 9 godzin, przy czym może przedłużony do 10 godzin dwa razy w tygodniu,

• Kierowca realizując trasę przejazdu tylko na terenie Polski musi najwyżej po sześciu dziennych okresach prowadzenia pojazdu wziąć tygodniowy wypoczynek,

• Tygodniowy okres odpoczynku może być odroczony do końca szóstego dnia, jeżeli łączny czas prowadzenia pojazdu w ciągu sześciu dni nie przekracza wielkości maksymalnej, odpowiadającej sześciu dziennym okresom prowadzenia (tj. 54 godziny), co oznacza, że jeżeli w którymś dniu okresu prowadzenia do 10 godzin, odpoczynek tygodniowy powinien być rozpoczęty przed końcem szóstego dnia,

• W przypadku międzynarodowych przewozów pasażerskich, innych niż przewozy regularne, tygodniowy czas na odpoczynek zastępuję się dwutygodniowym czasem odpoczynku. W tym przypadku całkowy okres prowadzenia pojazdu w każdym okresie dwutygodniowym, nie może być dłuższy niż 90 godzin.

Obowiązkowe przerwy w cyklu dziennym:

• Po 4,5 godzinnym prowadzeniu pojazdu, kierowca musi dokonać przerwy trwającej co najmniej 45 minut, chyba że zaczyna dzienny okres odpoczynku. Możliwe jest zrealizowanie przerwy wcześniej, ale żeby liczyła się do obowiązkowej przerwy po 4,5 godzinach, musi ona trwać co najmniej 30 minuty,

• Podczas tych przerw kierowca nie może wykonywać innych prac,

• Czas oczekiwania na grupę, która w tym czasie realizuje program, lub czas spędzony w pojeździe będącym w ruchu (prowadzi w tym czasie drugi kierowca), z zastrzeżeniem j.w. nie jest traktowany jako inne prace (czyli czas pracy w limitach wcześniej ustalonych).

Obowiązujące w Polsce i w krajach Unii Europejskiej normy prawne określają minimalne okresy obowiązkowe dla kierowcy odpoczynku:

• W ciągu każdego dwudziestoczterogodzinnego cyklu pracy (tj. w cyklu jednodniowym) kierowca jest zobowiązany zrealizować tzw. dzienny odpoczynek trwający nieprzerwanie co najmniej 11 kolejnych godzin, które mogą być skrócone do minimum dziewięciu kolejnych godzin nie częściej jednak niż trzy razy w tygodniu. W takim przypadku przed upływem cyklu tygodniowego, realizuje dodatkowe godziny na wypoczynek, rozpoczynając odpoczynek tygodniowy odpowiednio wcześniej i dłużej,

• w sytuacji, gdy w autokarze znajduje się co najmniej dwóch kierowców, kierowca po 30 godzinnym cyklu pracy, ma obowiązek skorzystać z dziennego odpoczynku trwającego co najmniej osiem kolejnych godzin.

Urządzeniem służącym rejestracji czasu pracy kierowcy autokaru jest tachograf. Jest to urządzenie mechaniczne, zlokalizowane w wewnątrz tzw. stacyjki. Absolutnie musi być urządzeniem sprawnym, przy czym dopuszcza się poruszanie autokaru w dniu, w którym tachograf uległ uszkodzeniu. W takim przypadku kierowca ma obowiązek dokumentować w inny sposób niektóre informacje (na piśmie). Jednak w dniu następnym autokar z nieczynnym tachografem nie może wyruszyć na trasę.

Dokumentem rejestrującym czas pracy kierowcy jest tarcza tachografu. Jest ona imienna i stąd przypisana do kierowcy.

Tarcze tachografu kierowca ma obowiązek posiadać na trasie przez okres czterech tygodni.

Następnie tarcze tachografu przechowywane są w przedsiębiorstwie transportowym przez okres następnych 12 miesięcy.

Co jest zarejestrowane na tarczy tachografu:

• nazwisko i imię kierowcy,

• numer rejestracyjny pojazdu,

• miejscowość startowa i docelowa,

• stan licznika,

• czas pracy, okresy przerw i odpoczynku,

• prędkość pojazdu.

METODYKA PROWADZENIA IMPREZ TURYSTYCZNYCH

W Polsce, w odróżnieniu od wielu innych krajów, istnieje usankcjonowany tradycją rozdział funkcji przewodnika turystycznego (wykonywanej od 130 lat) od pilota wycieczek.

Funkcja przewodnika turystycznego utożsamiana jest z przekazem wszechstronnej wiedzy krajoznawczej o regionie (miejscowości czy obiekcie), w którym znajduje się wycieczka; polega na interpretacji atrakcji (walorów) krajoznawczych, przybliżaniu turystom historii, geografii, kultury etc. odwiedzanych terenów. Przewodnik staje niejako między atrakcją a turystą i służy temu ostatniemu w jej odbiorze.

Utarło się natomiast przekonanie, że do obowiązków pilota należy przede wszystkim sprawna realizacja programu wycieczki, troska o Jakość świadczonych usług noclegowych, żywieniowych, transportowych. Pilot ma być zarówno kierownikiem grupy, jak i przywódcą turystów, ich opiekunem, a także ambasadorem (swojego biura podróży, kraju); w pewnych sytuacjach natomiast wypełniać musi rolę przewodnika turystycznego. Do wypełnienia tej ostatniej roli niezbędna jest szeroka wiedza krajoznawcza i metodyczna.

Czy warsztat metodyczny przewodnika i pilota jest podobny, czy słuszne i możliwe jest łączenie funk­cji przewodnika i pilota, jaki przewodnik/pilot powinien być, jakie cechy i predyspozycje powinien posiadać ?

1) Odmienność warsztatu metodycznego pilota i przewodnika turystycznego określa:

1. stopień szczegółowości,

2. konieczność rozległych studiów przed imprezą u pilota przy wyjeździe w nowy region (większy zasięg przestrzenny działalności pilota doskonalenie warsztatu krajoznawczego),

3. styl pracy (prelegent u przewodnika -nacisk na obsługę u pilota).

2) Cechy wspólne to:

1. nakładanie się zakresów obowiązków pilota i przewodnika,

2. prowadzenie ludzi,

3. przekazywanie wiedzy,

4. opieka nad turystami,

5. kształtowanie postawy w stosunku do przyrody, kultury i społeczeństwa,

6. budzenie wrażliwości na piękno.

Pilot powinien zatem opanować pewne zasady warsztatu przewodnickiego dotyczące zarówno szerokiej wiedzy krajoznawczej, jak i metodyki jej przekazywania.

Do posiadania szerokiej wiedzy krajoznawczej przez pilota obliguje go również zapis w regulaminie pilotów mówiący o udzielaniu turystom pozostającym pod opieką pilota wszechstronnych informacji geograficznych, historycznych, kulturalnych, gospodarczych etc. o kraju odwiedzanym.

Na koniec warto dodać, że rozległa wiedza krajoznawcza, utożsamianie pilota z rolą eksperta w sprawach wycieczki, także jej programu krajoznawczego, wykazanie się przez pilota wiedzą budzącą uznanie prawdziwego globtrotera może i powinno być wykorzysta­ne dla umocnienia wątlej stosunkowo (bo opartej tylko na formalnym upoważnieniu przez organizatora imprezy) władzy pilota nad grupą. Jest to niezmiernie istotne dla zbudowa­nia sobie autorytetu u turystów, objęcie roli nie tylko kierownika grupy, ale i przywódcy, tourlidera, osoby najbardziej kompetentnej w sprawach związanych z realizowaną imprezą.

Metodyka prowadzenia wycieczek autokarowych

i zwiedzania miasta

Metodyka oprowadzania wycieczek zróżnicowana jest w zależności od typu wycieczki (miejskie, terenowe, górskie, zakładowe, po muzeach). W pracy pilota najczęściej wystę­pować będą elementy wycieczek terenowych lub miejskich (w muzeach, zakładach pracy i terenach górskich istnieje wymóg korzystania z usług wyspecjalizowanych przewodników).

Wycieczki terenowe

W czasie prowadzenia wycieczek terenowych należy zwrócić uwagę na:

• w przypadku wycieczki autokarowej pilot-przewodnik zajmuje miejsce służbowe obok mikrofonu i kierowcy, gdyż tylko z tego miejsca może wykonywać wszyst­kie swoje zadania. Przewodnik-pilot decyduje o trasie, a jego dyspozycje nie mogą naruszać przepisów drogowych, dlatego musi on znać kodeks drogowy, aby wy­dawać polecenia kierowcy, ułatwia to również kontrolę tempa i czasu jazdy. Ponadto wszystkie dyspozycje zmiany kierunku jazdy, zwolnienia, zatrzymania się powinny być wydawane odpowiednio wcześnie i precyzyjnie, aby kierowca mógł je wykonać. Od dobrej współpracy pilota i kierowcy zależy w dużej mierze spraw­ny przebieg wycieczki;

• przed wyruszeniem na trasę należy podać krótki opis najbliższego odcinka trasy do pierwszego postoju. Komentarz rozpoczynamy od kwestii ogólnych (np. cha­rakterystyka fizjograficzna regionu), a kończymy na szczegółach;

• w czasie jazdy należy przekazywać przez mikrofon serwis informacyjny o trasie wycieczki, zgodnie z zasadą poglądowości wiązać przekazywane wiadomości z tym, co widać za szybami autokaru. Jeżeli brak mikrofonu lub instalacja jest niesprawna, podawanie informacji w czasie jazdy jest bezcelowe. W takiej sytu­acji należy udzielać niezbędnych informacji o najbliższych odcinkach trasy przed wyruszeniem, a w czasie jazdy zatrzymywać się przy ważniejszych obiektach, wyłączyć silnik i dopiero wtedy udzielać wyjaśnień;

• przewodnik musi też zwracać uwagę na reakcje grupy. Jeżeli zobaczy oznaki zmęczenia i spadku zainteresowania, powinien skorygować program i wykorzy­stać najbliższą okazję do zorganizowania przerwy rekreacyjnej;

• przy przemarszach do poszczególnych obiektów grupę prowadzi

przewodnik, a za­myka kierownik wycieczki lub wskazana, doświadczona osoba.

Należy pamiętać, że:

1. tempo marszu powinno być dostosowane do możliwości najsłabszego uczestnika, zbytni pośpiech może grupę rozproszyć - trasę przemarszu należy starannie przemyśleć, tak, aby była ona najdogodniejszym dojściem do obiektu.

2. przed wybranym obiektem za­trzymujemy się w miejscu, z którego cechy charakterystyczne są najlepiej dostrze­gane. Po zebraniu grupy i sprawdzeniu czy wszyscy dołączyli, wstrzymujemy się chwilowo od objaśnień, pozostawiając turystom czas na obserwację, a dopiero później przekazujemy informacje,

3. zwiedzanie małych miejscowości w miarę możliwości należy rozpoczynać od obej­rzenia panoramy, planu w celu usytuowania miejscowości w terenie i zapoznania z cechami środowiska geograficznego, a później przejść do opisu historycznego zabytków, kultury, gospodarki,

4. w zależności od wielkości grupy stosuje się różne metody informowania, Przy grupach dużych są to jak gdyby pogadanki, prelekcje krajoznawcze; przewod­nik operuje takimi zwrotami, jak „proszę państwa" lub „pragnąłbym państwu przedstawić", przy pomocy słów, gestów adresowanych do całego zespołu zacho­wuje ciąg narracji pozwalający na skupienie się całej grupy wycieczkowej,

5. w przypadku małej grupy przewodnik zwraca się osobiście do poszczególnych uczestników, nawiązując kontakt słowny to z jednym to z drugim uczestnikiem, w zależności od wymogów kurtuazji albo zauważonego zainteresowania danej osoby, ale w ten sposób, by w bezpośredniej rozmowie towarzyskiej objąć infor­macjami wszystkich uczestników,

6. rozpoczęcie wycieczki - nie zaczynamy komentować i udzielać informacji krajo­znawczych zbyt wcześnie, gdy turyści nie są jeszcze usadowieni i skupieni. In­formację krajoznawczą rozpoczynamy po około 15 minutach jazdy (oczywiście na samym początku, przy pierwszym kontakcie z grupą w kilku zdaniach przedsta­wiamy się i prezentujemy program wycieczki),

7. postoje - przerwy w czasie jazdy ustala pilot-przewodnik. Pierwszy postój nale­ży zarządzić nie później niż 2 godziny od wyruszenia na trasę (o ile autokar nie posiada toalety), najlepiej w lesie przy parkingu lub z prawej strony drogi, aby uniknąć konieczności przechodzenia przez jezdnię. Po zatrzymaniu należy usta­lić z kierowcą czas postoju (na ogół około 15 minut), przypominamy o zasadach bezpieczeństwa i zachowaniu się na terenach leśnych. Prosimy też uczestników o punktualne przybycie do autokaru - punktualny powrót na pierwszym postoju jest miernikiem zdyscyplinowania grupy,

8. zwiedzanie na trasie: do obiektu przewidzianego do zwiedzania należy podjechać możliwie najbliżej, aby nie tracić czasu na dojścia.

Wyjątek może stanowić tutaj atrakcyjna trasa piesza jako jeden z elementów kra­joznawczych przewidzianych w programie wycieczki. Zatrzymując autobus w upa­trzonym miejscu, zwrócić trzeba uczestnikom uwagę na dostosowanie ubioru do pogody, przypomnieć o zabraniu aparatów fotograficznych lub o zakazie robienia zdjęć, wyjaśnić cel naszego zatrzymania i zarządzić wyjście z autokaru. Kierow­cy podajemy orientacyjny czas powrotu grupy. O ile powrót do autokaru przewi­dywany jest w innym miejscu, podać kierowcy drogę dojazdu na nowe miejsce i porę spotkania.

Jeżeli obiekt jest otwarty i ogólnie dostępny bez opłaty, pilot (przewodnik) wy­siada z autokaru wraz z grupą i po opuszczeniu go przez ostatniego turystę w szyku wycieczkowym idziemy do obiektu. Jeżeli zwiedzanie jest płatne, należy zosta­wić grupę w autokarze (lub poprosić kierownika grupy albo osobę upoważnioną o przyprowadzenie turystów do obiektu), zaś w tym czasie można kupić bilety i na­wiązać kontakt z osobą oprowadzającą po tym obiekcie.

Zwiedzanie z miejscowym przewodnikiem

W programach imprezy mamy po­daną informację o terminach i miejscu spotkania z przewodnikiem. Przy spotkaniu po przedstawieniu się należy uzgodnić program zwiedzania, infor­mując przewodnika o charakterze grupy i kondycji czy zainteresowaniach uczest­ników. Po uzgodnieniu tych szczegółów przedstawiamy przewodnika grupie i od tej chwili on przejmuje przewodnictwo nad grupą. Niemniej jednak naszym obo­wiązkiem jest towarzyszenie grupie przez cały czas trwania imprezy, pomoc przy oprowadzaniu oraz zapewnieniu porządku. Jest wskazane - aby dla najlepszego wypełniania tych zadań, iść na końcu grupy;

• dojścia pod górę - często trafiają się dłuższe dojścia pod górę do obiektu, punk­tów widokowych. Jeśli w programie przewidziane są tego typu utrudnienia, pilot powinien uprzedzić turystów i zwrócić uwagę na stosowny ubiór do tych warun­ków. Przy dojściach należy stosować następujące zasady:

- wybrać drogę na stosowne obuwie - osoby w nieodpowiednich butach nale­ży wyeliminować (zaproponować im inny program),

- wytworzyć odpowiednie, pozytywne nastawienie psychiczne, zachęcając do podjęcia marszu,

- w sposób interesujący opisać piękne widoki, jakie można zobaczyć, lub obiek­ty znajdujące się na trasie,

- prowadzić grupę tak, aby wszyscy nie zmęczeni i zadowoleni doszli do celu. Nabiorą wtedy zaufania na przyszłość do własnych sił, będą zadowoleni i z wycieczki.

Wycieczki miejskie

Szereg ogólnych zasad metodyki prowadzenia wycieczek terenowych dotyczy również wycieczek miejskich. Specyfika tych wycieczek wymaga natomiast zwrócenia uwagi na następujące sprawy:

• przewodnik w mieście musi zapewnić grupie bezpieczeństwo. Należy pamiętać, aby grupa była zwarta, gdyż nad grupą rozproszoną nie jesteśmy w stanie pano­wać, a tym samym zapewnić jej bezpieczeństwa. Przechodząc przez jezdnię lub place, należy korzystać wyłącznie z przejść wyznaczonych (pasy-zebry lub przej­ęcia podziemne). Przechodzimy zawsze zwartą grupą i zdecydowanym krokiem. Takie same zasady dotyczą sytuacji, gdy zamierzamy doprowadzić grupę z chod­nika na wysepkę tramwajową znajdującą się na jezdni;

• przewodnik-pilot zobowiązany jest do szczególnej uwagi w przypadku wprowa­dzania grupy do miejskich środków lokomocji. Nie należy wprowadzać grupy, gdy jest tłoczno i nie ma gwarancji, że znajdzie się miejsce dla wszystkich uczestni­ków wycieczki. W szczególności z miejskich środków lokomocji nie należy ko­rzystać w godzinach szczytu. Przed wprowadzeniem grupy do tramwaju, autobusu należy ustawić uczestników na przystanku i spokojnie oczekiwać. Wskazane jest udzielenie informacji, że oczekujemy np. na tramwaj nr 18, jedziemy do końcowego przystanku albo, że będziemy wysiadać np. na szóstym przystanku. W ten sposób unikniemy częstego w tych wypadkach zdenerwowania, zamieszania, licz­nych pytań. Obsługę danego środka lokomocji możemy uprzedzić o zamiarze wprowadzenia grupy, jak również o miejscu, w którym zamierzamy ją wysadzić. Zabezpieczamy się w ten sposób przed pozostawieniem któregoś z uczestników na przystanku (przy wsiadaniu) lub wewnątrz wozu (przy wysiadaniu). Dojeżdżając do celu (najlepiej na przedostatnim przystanku), należy głośno przypomnieć tu­rystom, aby przygotowali się do wysiadania na następnym przystanku. Przewod­nik oraz kierownik wycieczki zawsze wsiadają i wysiadają ostatni. Często się zdarza, że grupa jest zbyt liczna, aby ulokować ją w jednym wagonie. W takim przypadku trzeba ją podzielić na dwie lub trzy części. Do każdej z nich wyzna­czamy jednego opiekuna. Dzieląc grupę wycieczkową, omawiamy dokładnie miej­sce spotkania, a obsługę wozu powiadamiamy, na którym przystanku uczestnicy powinni wysiąść. Pamiętamy również o umieszczaniu grupy w wozie w taki spo­sób, aby nie powodować zatorów przy wejściu i wyjściu, z których korzystają przecież i inni pasażerowie. W miejskich środkach lokomocji nie udzielamy in­formacji grupie, pamiętając, że w wozie nie jesteśmy sami. Natomiast jest wska­zane, aby przed wejściem do tramwaju lub autobusu zwrócić uwagę uczestnikom na ciekawsze obiekty, koło których będziemy przejeżdżać.

Ważną sprawą przy korzystaniu z miejskich środków lokomocji jest;

1. regulowanie należności za bilety przejazdowe. Najlepszym rozwiązaniem jest zakupienie bile­tu grupowego;

2. konieczne jest ustalenie z grupą dokładnego miejsca spotkania na wypadek, gdy­by ktoś z uczestników zgubił się na trasie:

3. należy podać miejsce zakwaterowania, posiłków, zbiórki przed odjazdem i terminu odjazdu. Każdy musi wiedzieć, gdzie i o jakiej porze może dołączyć do grupy. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy ktoś zamierza odłączyć się od grupy (należy zgłosić to pilotowi!), np. do rodziny lub w innych celach;

Mając do dyspozycji pełnosprawny i dostosowany do celów turystycznych auto­kar (zradiofonizowany), można w maksymalny sposób wykorzystać czas na zwie­dzanie miasta. Przewodnik mając grupę zebraną w autokarze, rozporządza najlepszymi możliwościami nawiązania z nią kontaktu i przekazania niezbędnych informacji.

Szczególnie ważne jest precyzyjne wydawanie dyspozycji kierowcy co do kierunku jazdy, zwłaszcza gdy kierowca nie zna miasta. Należy pamiętać, aby odpowiednio wcześniej informować kierowcę o zamierzonych skrętach, głównie przy skrzyżowaniach ruchliwych arterii, gdzie konieczne jest ustawienie autoka­ru na odpowiednim pasie. Przez cały czas utrzymujemy kontakt z grupą za pomocą mikrofonu, informując o mijanych obiektach.

Wskazane jest zatrzymywanie autokaru przed ciekawszymi obiektami, którym należy poświęcić więcej uwagi. Gdy zamierzamy wprowadzić grupę do wnętrza obiektu, do takich zespołów jak stare miasto, należy pamiętać o zaparkowaniu autokaru w najdogodniejszym miej­scu i możliwie w taki sposób, aby wyeliminować przechodzenie przez jezdnię;

Wycieczki piesze należy oprowadzać przede wszystkim po obiektach znajdujących się w centralnej części miasta. Przewodnik powinien zachować odpowiednie tempo zwiedzania. Należy zdecydowanie wyeliminować gonitwę po mieście, gdyż jest to męczące i nie przynosi uczestnikom prawie żadnych korzyści. Szybkie bowiem tempo uniemożliwia dobrą obserwację, zaś fizycznie zmęczeni uczestnicy nie są w stanie chłonąć przekazywanych im wiadomości. Doskonałym wypoczynkiem jest przerwa na wypicie kawy, herbaty.

Przewodnik-pilot powinien też pamiętać o zro­bieniu przerwy na zakup upominków, napisanie i wysianie kart pocztowych.

Prowadząc grupę zagraniczną w Polsce, pamiętać należy o dostosowaniu informacji do takich głównych celów, jak:

• wprowadzenie w klimat kulturalno-obyczajowy naszego kraju, z mysią o ułatwieniu wzajemnego zrozumienia i rzeczywistego dialogu ludzi różnych narodowości,

• uwypuklenie wkładu Polski w ogólny dorobek myśli ludzkiej, zdobycze społeczne, cywilizacyjne i kulturowe,

• ułatwienie zrozumienia specyficznie polskich aspektów różnych zagadnień,

• wyjaśnienie struktury i zasad działania naszych instytucji społecznych, gospodar­czych i politycznych oraz organów państwa na tle odnośnych instytucji kraju, z któ­rego pochodzą uczestnicy wycieczek,

• propagowanie Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, o oryginalnych walorach, stwarzających zarazem dobre warunki dla wypoczynku i poznania.

Formy przekazywania informacji

przez pilota wycieczek lub przewodnika turystycznego

Właściwe wykorzystanie kreacyjnego potencjału turystyki, zwłaszcza w przypadku zbiorowych wyjazdów, wiąże się z problematyką przekazywania informacji krajoznaw­czych. Odpowiednio dobrane i właściwie przekazywane informacje krajoznawcze, a tak­że osobisty przykład osoby prowadzącej wycieczkę powinny nie tylko zwiększyć wiedzę krajoznawczą u uczestników, ale także wpłynąć na przeobrażenie struktury potrzeb, na kształtowanie zainteresowań i aspiracji turystycznych. Wychowawczą wartość imprezy turystycznej ocenia się stanem wiedzy wynoszonej przez uczestników oraz stanem rozbu­dzenia zainteresowań krajoznawczych.

Przekazywanie i odbiór informacji określa wiele czynników wpływających na skutecz­ność pracy osoby przekazującej. Stosowanie zasad psychologii, pedagogiki i teorii wycho­wania wpływa w istotny sposób na rozszerzenie zakresu wynoszonych wiadomości krajoznawczych oraz osiągnięte efekty wychowawcze.

Realizacja celów poznawczych wycieczki wymaga znajomości zasad procesu poznaw­czego. W tym procesie najważniejszą rolę odgrywają wrażenia wzrokowe, na podstawie których od dzieciństwa budujemy sobie swoje wyobrażenia o świecie. Proces ten odbywa się w umyśle turysty od pierwszego zetknięcia się z obiektem, zjawiskiem. W ślad za wrażeniami wzrokowymi następuje ocena pociągająca za sobą wnioski, powodująca bu­dzenie się ciekawości, chęci bliższego poznania przyczyn powstania zjawiska czy skutków jego istnienia. Zadaniem przewodnika jest stworzenie grupie wycieczkowej najdogodniej­szych warunków do obejrzenia i oceny danego obiektu. Wskazane jest również wpajanie turystom (zwłaszcza niezaawansowanym) sztuki patrzenia poprzez uwypuklenie plastyki form, zróżnicowanie brył i ich wzajemnego stosunku, natężenie światła, zmienności kolo­rystycznych i walorów barwy, krajobrazu, architektury.

Komentarz przewodnika, będący bodźcem słuchowym wspomagającym wrażenia wzro­kowe, powinien nastąpić dopiero po wstępnej fazie oceny wzrokowej, dokonywanej samo­dzielnie przez uczestników. Komentarz słowny, w którym przewodnik przekazuje szczegółowe wiadomości o oglądanym obiekcie, jest więc dalszym etapem procesu poznaw­czego. Tutaj powinno występować pełne zrozumienie istoty zjawiska, obiektu przez uczest­ników wycieczki drogą skojarzenia wrażeń wzrokowych z ustnymi informacjami.

Osoba udzielająca informacji powinna dążyć do tego, aby jej przekaz był zwięzły, rze­czowy, jasny i logiczny, przekazany w formie umiejętnej, zróżnicowanej przez dostosowa­nie informacji do wieku, wykształcenia czy pochodzenia odbiorców. W końcowej fazie procesu poznawczego powinno nastąpić utrwalenie wrażeń wzrokowych i słuchowych. Wnioski i pytania odbiorców informacji będą oznaczać, że cel poznawczy został osiągnięty. Gdyby takiego odzewu nie było, przewodnik powinien zachęcić do pytań, ewentualnie zainicjować luźną dyskusję, jeżeli są szansę i czas na jej przeprowadzenie. Przekaz ust­ny był i nadal pozostanie podstawową formą psacy przewodnika turystycznego. Nic nie jest w stanie zastąpić osobistego kontaktu i oddziaływania. Do niewątpliwych zalet takie­go sposobu przekazywania informacji należy zaliczyć sugestywność i elastyczność oraz łatwość dostosowania zakresu wiadomości, jak i przekazanie ich w sposób odpowiedni do zainteresowań i możliwości odbiorców. Forma ta odznacza się jednak nikłą skutecznością w zapamiętaniu licznych danych zawartych w informacjach ustnych. Ponieważ robienie notatek na trasie jest utrudnione, a często niemożliwe, większość cennych informacji zo­staje natychmiast lub w bardzo krótkim czasie zapomniana lub zapamiętana fragmentarycz­nie albo mylnie. Zakładamy jednak, że wypowiedzi przewodnika są głównym źródłem wiadomości krajoznawczych generowanych do szerokich rzesz turystów. Dopiero bowiem wytrawni turyści kolekcjonują przewodniki drukowane czy monografie krajoznawcze. Jeżeli uczestnik zbiorowej wycieczki nie jest w stanie zapamiętać informacji udzielanych przez prowadzącego, to organizator powinien mu to ułatwić. Przybiera to postać zaopa­trywania uczestników wycieczek w różnego rodzaju drukowane programy, informatory, poradniki (np. Informator Krajoznawczy do rejsu statkiem). Ta forma, coraz częściej sto­sowana, sprzyja zaspokojeniu potrzeb informacyjnych turystów.

Obok przekazu ustnego coraz częściej używane są techniczne środki przekazywania informacji. Masowy rozwój turystyki i szybki wzrost zapotrzebowania na usługi przewod­nickie, olbrzymi popyt na poznawanie najwartościowszych atrakcji turystycznych niejed­nokrotnie stwarza konieczność stosowania środków technicznych, z których najbardziej popularnym jest magnetofon. Obok nagranych na taśmie tekstów i objaśnień stosowane są jeszcze inne formy informacji technicznej -jak np. opisy, plansze, przezrocza, filmy, pro­gramy komputerowe. Środki te jednak nigdy nie zastąpią w pełni kontaktu osobistego z przewodnikiem i żywym słowem, a najważniejsza ich rola polega na wzmocnieniu wra­żeń, wyjaśnieniu wielu procesów i zjawisk. Środki techniczne wprawdzie mają zdolność obsłużenia większej liczby turystów, dają możliwość powtarzania informacji, skonfronto­wania ich z oglądanym obiektem krajoznawczym, jednak ze względów technicznych utrwa­lają i udzielają informacji w ograniczonym zakresie i nie są w stanie odpowiadać na pytania zadawane czy nasuwające się zwiedzającemu.

Z punktu widzenia metodyki prowadzenia wycieczki każda, nawet typowa, grupa wymaga odpowiedniego przygotowania przewodnika, metodycznego przemyślenia scena­riusza, tj. powiązania ruchu ze słowem, przekazu z terenem i pokazywanymi turystom obiektami. Obowiązuje zasada, że więcej mówi się na początku wycieczki i w miejscach zwiedzania. Ukazywanie całego krajobrazu i jego elementów powinno być dostosowane do aktualnej sytuacji, pogody, kondycji uczestników i możliwości ich percepcji. W cieka­wej scenerii przyrody ograniczamy swój komentarz - tutaj sama przyroda najskuteczniej tworzy nastrój. Należy unikać też zamiany wycieczki w prelekcję, oszczędzać słowa, a ra­czej wywoływać zainteresowanie i prowokować do pytań.

Objaśnienia zaczyna się zawsze od wiadomości ogólnych, np. od lokalizacji geogra­ficznej, a w szczegóły wchodzimy po ogólnym zorientowaniu turystów co do miejsca pobytu. Poszczególne tematy należy omawiać w trakcie wycieczki w miarę naocznego sty­kania się z danym zjawiskiem.

Technika objaśniania czy też wygłaszania krótkich pogadanek jest bardzo istotna dla osiągnięcia zamierzonych celów. W terenie grupę wycieczkową należy ustawić twarzami w kierunku objaśnianego widoku lub obiektu. W miejscu do tego się nadającym (np. w la­wach kościoła) turyści mogą usiąść. Przewodnik staje w miejscu widocznym dla wszyst­kich, twarzą do słuchaczy, nie zasłaniając widoku. Konieczny jest kontakt wzrokowy z turystami. Mówić należy wolno i na tyle głośno, aby wszyscy rozumieli i słyszeli. Okre­śleń „po prawej" i „po lewej stronie" używa się tak, jak to widzą słuchacze, a w marszu lub w autokarze zawsze w kierunku poruszania się. Zatrzymując grupę dla wygłoszenia informacji, trzeba zwrócić uwagę, czy nie tamujemy ruchu. Krótkich informacji możemy udzielać w marszu, o ile grupa nie jest liczna, a teren nie wymaga specjalnej uwagi.

Omawianie takich spraw, jak stroje, zajęcia ludności czy zwiedzanie miejsc kultu wymaga od prowadzącego wiele taktu. Nie można bowiem traktować miejscowej ludno­ści jak obiektów muzealnych. Jeśli grupa nie była w muzeum, to zagadnienia etnograficz­ne objaśniamy przed wejściem do osiedla. Miejsca kultu religijnego zwiedzamy tak, aby nie urazić uczuć miejscowej ludności i wiernych. Szczególnie trudnym zagadnieniem do wyjaśnienia jest sztuka ludowa odbiegająca od konwencjonalnych pojęć sztuki, do jakiej przywykli ludzie z miasta. Ważne jest zatem wytłumaczenie różnic historycznych i środo­wiskowych, w jakich ta sztuka powstała, i przekonanie turystów, że proste i często niepo­radne twory są cennym i ciekawym rodzajem sztuki tworzonej w konkretnym krajobrazie i obyczajowości.

Dowcip, żart i humor są na wycieczce potrzebne, ale nie w nadmiarze i w dobrym guście oraz stosownej sytuacji.

Zadaniem przewodnika jest rozsądne wyjaśnienie wielorakich zjawisk, wydobycie spraw najbardziej istotnych, a nie gubienie się w nieistotnych detalach. Przez eliminowa­nie mniej ważnych obiektów (zależnie od czasu, jakim dysponujemy) można też wprowa­dzać wiele wariantów zwiedzania, dostosowanych do charakteru grupy i jej życzeń. Wskazane jest, aby w komentarzu uwzględnić analogie oraz porównania określonych obiek­tów lub zjawisk do podobnych, znanych wcześniej turystom.

Metodyka turystyki kwalifikowanej w obszarach górskich

I. Uwarunkowania środowiskowe uprawiania turystki kwalifikowanej w obszarach górskich

Polska należy do krajów o nizinnym ukształtowaniu terenu, o przeciętnej wysokości 169 m n.p.m. Niewielki obszar, bo zaledwie 2,9% powierzchni całego kraju zajmują góry i pogórza. Mimo tak niewielkiego fragmentu naszego kraju góry miały i mają ogromny wpływ na świadomość ogromnej części naszego społeczeństwa.

Teren górski wyróżnia się w sposób zasadniczy wśród innych obszarów kraju szeregiem charakterystycznych cech, takich jak: ukształtowaniem terenu, warunkami geologicznymi, krajobrazem, wysokością nad poziomem morza, florą i fauną, warunkami klimatycznymi, odmiennością gospodarki i życia człowieka.

Wędrówka po górach wymaga znacznego wysiłku, większych umiejętności poruszania się i opanowania technik marszu niż w warunkach nizinnych. Trud ten zostaje wynagrodzony atrakcyjnością terenu górskiego, specyfiką krajobrazu i środowiska przyrodniczego. Należy pamiętać również o bardzo ścisłym związku turystyki górskiej z krajoznawstwem.

Turystyka górska ma kolosalne znaczenie dla zdrowia psychofizycznego człowieka, dla poprawy jego sił witalnych i sprawności fizycznej. Specyfika terenu górskiego wymusza jednak na uczestnikach wędrówek szczególną troskę o bezpieczeństwo własne i innych.

W Polsce wyróżniamy trzy grupy górskie: Sudety i Karpaty jako samodzielne podprowincje oraz Góry Świętokrzyskie, które wchodzą w skład Wyżyny Kielecko - Sandomierskiej ( Kondracki 1988).

W niniejszym opracowaniu zostaną omówione pokrótce najbardziej atrakcyjne dla turystyki górskiej pasma polskiej części Sudetów.

1. Sudety Zachodnie

• Karkonosze - najwyższe pasmo Sudetów (Śnieżka 1602 m n.p.m.), niewątpliwie najbardziej znane i odwiedzane przez turystów. Ozdobą krajobrazu Karkonoszy są partie szczytowo - grzbietowe z bardzo dobrze zachowanymi cyrkami i jeziorami polodowcowymi, objęte ochroną w formie parku narodowego. Obszar bardzo dobrze zagospodarowany turystycznie.

• Góry Izerskie - góry średniej wysokości (Wysoka Kopa 1126 m n.p.m.), o średnio stromych zboczach i wyrównanych wierzchowinach. Góry są szczególnie przydatne dla osób lubiących ciszę i spokój na szlakach, teren jest średnio zagospodarowany turystycznie.

• Góry Kaczawskie - niewysokie góry (Skopiec 724 m n.p.m.), szczególnie są atrakcyjne dla miłośników geologii, skał i minerałów. Zagospodarowanie turystyczne jest słabe.

• Rudawy Janowickie - niewysoki grzbiet górski (Skalnik 945 m n.p.m.), ozdobą ich są ciekawe formy skalne, szczególnie północnej części wraz z Górami Sokolimi. Teren turystycznie jest dobrze zagospodarowany.

2. Sudety Środkowe

• Góry Kamienne - mocno zróżnicowane i długie pasmo górskie z kulminacją Waligóry 936m n.p.m. Charakteryzują je strome zbocza i urozmaicony profil grzbietu. Zagospodarowanie turystyczne jest średnie.

• Góry Wałbrzyskie - mocno rozczłonkowana grupa górska tworząca izolowane zalesione kopuły (Trójgarb 779m n.p.m., Chełmiec 851m n.p.m., Borowa 853m n.p.m.). Zagospodarowanie turystyczne średnie.

• Góry Sowie - zwarty masyw górski będący typowym zrębem tektonicznym, z największą kulminacją Wielkiej Sowy 1015m n.p.m., zagospodarowanie turystyczne średnie.

• Góry Bardzkie - niewysoki łańcuch górski z kulminacją w Kłodzkiej Górze 765m n.p.m. Górotwór rozcina Nysa Kłodzka, tworząc ciekawy przełom w rejonie Barda Śląskiego. Zagospodarowanie turystyczne słabe.

• Góry Stołowe - jedyne w Polsce góry o budowie płytowej, tworzące fantastyczne formy skalne i labirynty (Szczeliniec Wielki 919m n.p.m., Błędne kały 850m n.p.m.). Bardzo licznie odwiedzane pasmo górskie, na obszarze którego znajduje się park narodowy. Zagospodarowanie turystyczne bardzo dobre.

• Góry Orlickie - niewielki fragment należy do Polski z kulminacją Orlicy 1084m n.p.m., na stokach której znajduje się znany ośrodek sportów zimowych w Zieleńcu.

• Góry Bystrzyckie - równoległe do Gór Orlickich, lecz nieco niższe pasmo górskie oddzielone od niego przepiękną doliną Dzikiej Orlicy. Najwyższy szczyt Jagodna 997m n.p.m. Zagospodarowanie turystyczne średnie.

3. Sudety Wschodnie

• Masyw Śnieżnika - tworzy typowy rozróg górski, gdzie z centrum, jakim jest Śnieżnik 1425m n.p.m. rozchodzą się w poszczególnych kierunkach odgałęzienia grzbietów. Teren o wybitnych walorach krajobrazowych i przyrodniczych, dobrze zagospodarowany turystycznie.

• Góry Bialskie - niewielka zwarta grupa górska z najwyższym szczytem Postawna 1119m n.p.m. Jedna z najbardziej dzikich części Sudetów. Zagospodarowanie turystyczne słabe.

• Góry Złote - długi łańcuch górski o ciekawej budowie geologicznej, mocno rozczłonkowany dolinami potoków. Najwyższy szczyt Smrek 1109m n.p.m. Teren średnio zagospodarowany turystycznie.

• Góry Opawskie - najmniejsze w Sudetach pasmo górskie, tylko w niewielkim fragmencie należące do Polski (województwo opolskie). Najwyższy szczyt Biskupia Kopa 889m n.p.m. Teren turystycznie dobrze zagospodarowany.

II. Formy uprawiania wędrówkowej turystyki górskiej

1. Turystyka górska na średnich wysokościach.

• krótkie spacery po okolicach zamieszkania (dotyczy okolic górskich, również wymagane są odpowiednie umiejętności techniczne i sprawnościowe oraz odpowiedni sprzęt),

• wycieczki kilkugodzinne i jednodniowe,

• wędrówki półtoradniowe i wielodniowe z nocowaniem w stałych (schroniska, pensjonaty) lub tymczasowych miejscach noclegowych (namioty, szałasy),

• obozy wędrowne trwające od 7 do 14 dni wykorzystujące dostępną w górach bazę noclegową (schroniska, bazy namiotowe, itp.).

2. Turystyka wysokogórska

• forma będąca często wstępem do taternictwa i alpinizmu, uprawiać powinni ją głównie turyści doświadczeni. W warunkach polskich turystykę wysokogórską można uprawiać w Tatrach, pewne jej elementy spotyka się również w masywach Babiej Góry i w Karkonoszach.

W turystyce górskiej wyróżnia się następujące stopnie trudności terenów i tras:

1. łatwe - tereny do wysokości do 600 m n.p.m. lub nieco powyżej, trasy o różnicach wysokości 400-500 m, zalecane odcinki dzienne 10-12 km.,

2. średnio trudne - tereny do wysokości 1000 m n.p.m. lub nieco wyżej, trasy o różnicach wysokości 600-750 m, zalecane odcinki dzienne 13-16 km.

3. trudne - tereny powyżej 1000 m n.p.m., trasy o różnicach wysokości 800-1000 m, zalecane dzienne odcinki 17-20 km i więcej.

III. Zasady metodyczne uprawiania wędrówkowej turystyki górskiej

Ogólne zasady uprawiania wędrówkowej turystki górskiej przedstawiają się następująco;

• pobyt w górach rozpoczynać należy od niezbędnej, czynnej adaptacji do warunków klimatycznych,

• udział w wycieczce poprzedzać powinna zaprawa marszowa w terenie zimnym lub podgórskim,

• na wędrówkach pieszych turysta maszeruje najczęściej po szlakach oznakowanych. Chodzenie innymi drogami wymaga bardzo dobrej znajomości terenu oraz opanowania zasad orientowania się w terenie, a także posiadania dokładnych map turystycznych lub topograficznych,

• podczas wędrówki większych grup prowadzący powinien kroczyć na czele w towarzystwie mniej sprawnych uczestników. Na końcu grupy iść powinien zastępca, sanitariusz lub najbardziej doświadczony turysta,

• o każdym odłączeniu się od grupy należy informować prowadzącego,

• wędrówka po śniegu może zwiększyć wydatek energetyczny ludzkiego organizmu nawet dwukrotnie, o czym należy pamiętać podczas wędrówek zimowych,

• wybierając się w góry należy w miejscy zamieszkania dokładnie określić trasę wycieczki oraz termin powrotu,

• po szlaku należy maszerować rzędem, po nierównościach kroczyć ostrożnie, na odcinkach trudnych i nierównych przy każdym kroku kontrolować wzrokiem podłoże i wybierać pewne oparcie dla stóp, nie przeskakiwać przeszkód i nie zbiegać z góry. Podczas marszu na podłożu zwięzłym należy stawiać całą stopę. Na podłożu luźnym (piarżystym, trawiastym) należy stopy stawiać bokiem, wbijając krawędzie buta w pochyłość stoku. Przy schodzeniu w dół należy kroczyć elastycznie, uginając nogi w kolanach. Schodząc w terenie trudnym należy „krawędziować” obcasami butów i schodzić bokiem, a nawet zwracać tułów do stoku,

• pod górę należy iść wolnym, marszowym krokiem, nie rozmawiać, nie jeść i nie pić nadmiernej ilości płynów, a w razie potrzeby zarządzać krótkie przerwy dla uregulowania oddechu i pracy serca (bez zdejmowania sprzętu turystycznego),

• turystyka górska wymaga dostosowania stroju do warunków pogodowy (deszczu, chłody, śniegu) oraz używania specjalnego obuwia. Do marszu pod górę należy ubrać się lżej a sznurowanie butów nieco rozluźnić. Podczas schodzenia z góry luźny but grozi wykręceniem stopy i upadkiem,

• nie należy wyruszać w góry samotnie. Turyści początkujący powinni chodzić po szlakach górskich w towarzystwie doświadczonego turysty,

• nie należy schodzić z wytyczonych, oznakowanych szlaków, wchodzić na płaty starego śniegu. Szczególnie ostrożnie należy poruszać się po mokrym podłożu iłowo-gliniastym i wapiennym, po stromych stokach porośniętych trawami, po piargach i stokach porośniętych kosodrzewiną,

• wędrówkę należy skrócić lub przerwać z chwilą pogorszenia się warunków pogodowych lub narastającego zmęczenia, grożącego wyczerpaniem. Nie należy wchodzić na szlak podczas ulewy, burzy, zamieci, mgły, oblodzenia lub wichury. W upalne dni między godziną 12 a 14 zalecany jest odpoczynek,

• nie wolno wyruszać na szlak objęty okresowym zagrożeniem lawinowym ogłoszonym przez GOPR lub zamkniętym z innych względów,

• idąc szlakiem nie należy strącać okruchów skalnych, rzucać nimi lub odłupywać od skał. Nie wolno chodzić po polach narciarskich, trasach zjazdowych i szlakach dla turystyki pieszej wyłączonych na okres zimy z użytkowania,

• dla potrzeb turystyki zimowej trudne pod względem orientacji, a często odwiedzane, niezalesione odcinki szlaku oznakowane są za pomocą tyczek,

• unikać należy tworzenia zespołów charakteryzujących się znaczną różnicą wieku i możliwościami psychofizycznymi,

• nie zaleca się wchodzenia do jaskiń i grot nie udostępnianych turystom,

• turysta wędrujący po terenie górskim powinien być zaopatrzony w sprzęt turystyczny, umożliwiający bezpieczne biwakowanie w przypadku zabłądzenia w ciemności lub mgle,

• na wysokogórskim szlaku turystycznym wiodącym po terenie eksponowanym należy poruszać się ze szczególną ostrożnością, przestrzegając w razie potrzeby zasady „trzech punktów podparcia” (w każdej chwili przynajmniej trzy kończyny spoczywają na pewnych stopniach i chwytach, czwartą szukamy dogodnego stopnia lub uchwytu). Jeżeli teren taki jest oblodzony, należy zawrócić z drogi,

• W przypadku nadciągania burzy należy szybko, lecz bez paniki, opuścić szczyty wzniesień, odłożyć daleko przenoszone przedmioty metalowe, nie stawać w płytkich niszach skalnych lub pod drzewami. Jeśli decydujemy się na przeczekanie burzy należy siąść w pozycji skulonej, najlepiej na plecaku, przykryć się nieprzemakalną płachtą lub płaszczem, nie opierać się o skały, należy wyłączyć telefon komórkowy.

• w przypadku pogorszenia pogody, wystąpienia mgły lub silnego wiatru, należy skrócić czas pobytu w górach, a nawet rozważyć możliwości powrotu z trasy.

Ogólne zasady bezpieczeństwa stosowane przy organizacji wędrówkowej turystyki górskiej przedstawiają się następująco:

• organizator zobowiązany jest dokładnie określić stopień trudności planowej wędrówki. Informacja powinna zawierać dane o trudności terenów, odległości marszu, sposobie żywienia, miejscu i rodzaju noclegu, niezbędnym sprzęcie i wyposażeniu,

• uczestnicy wycieczek wielodniowych i obozów wędrownych powinni uprzedni skontrolować swój stan zdrowia,

• turysta, wędrując szlakiem turystycznym, powinien jednocześnie śledzić przebieg drogi na mapie, porównywać z zapisem krajoznawczym,

• wszelkie skracanie drogi marszu i wybieranie dróg nieoznakowanych prowadzić może do zabłądzenia,

• wędrowanie na przełaj, dające dużo satysfakcji z opanowania umiejętności poruszania się po terenie trudnym i nieznanym, nie jest zalecane w przypadku wędrowania zorganizowanych grup turystycznych,

• program wycieczki należy modyfikować w zależności od warunków pogodowych i samopoczucia uczestników,

• należy przestrzegać norm liczebności grup turystycznych, ich przekroczenie bowiem pogarsza możliwość sprawowania obowiązków przewodnickich, w tym również w zakresie opieki nad bezpieczeństwem uczestników,

• wysiłek turysty powinien być stopniowany i uzależniony od wieku, płci, sprawności fizycznej i zdrowia uczestników oraz stanu pogody. Przestrzegać należy norm obciążenia wysiłku turystów w zakresie długości dziennych etapów marszu, tempa, ciężaru bagażu turystycznego oraz przerw odpoczynkowych w trakcie marszu,

• podczas wycieczki przez pierwszy kilometr należy iść wolno i zarządzać przerwę po przebyciu 20 minut drogi. Następne krótkie przerwy zarządzać należy w zależności od stopnia wytrzymałości grupy, trudności trasy i pogody po każdych 40-60 minutach marszu. Po przebyciu połowy drogi zarządza się przerwę dłuższą, trwającą od 30 do 60 minut. Ostatni kilometr drogi należy iść znowu powoli, aby uspokoić pracę serca i rytm oddechu,

• podczas marszu nie należy spożywać pokarmów i palić papierosów. Wodę zaleca się pić w ograniczonej ilości, najlepiej na postojach,

• podczas postoju zaleca się zdjąć ekwipunek, nie siadać bezpośrednio na ziemi, plecy okryć ciepłą odzieżą,

• nie wolno wspinać się na wieże triangulacyjne,

• nie wolno wędrować po torach kolejowych oraz wkraczać na tereny zamknięte, jak również na uprawy rolne i leśne,

• rozniecając ognisko, używając kuchenek elektrycznych, paląc tytoń, należy przestrzegać zasad ochrony przeciwpożarowej.

W razie wypadku pomoc wzywa się dostępnym sygnałem optycznym lub akustycznym wysyłanym sześć razy na minutę w odstępach co 10 sekund, po minucie przerwy wezwanie należy powtórzyć. Odzew to sygnał akustyczny lub optyczny nadawany 3 razy na minutę w odstępach co 20 sekund, po czym jednominutowa przerwa. Czynność tę należy powtórzyć kilkukrotnie.

Pomoc śmigłowca - oczekując na śmigłowiec powinno się nasłuchiwać i wypatrywać maszyny. Po usłyszeniu lub zauważeniu śmigłowca należy w miejscu gdzie ma on lądować stanąć w pozycji następującego umownego znaku wezwania pomocy:

TU LĄDOWAĆ - lekko rozwarte ramiona uniesione w górę tworzą sylwetkę litery Y - yes - tak,

natomiast jeżeli sytuacja nie powala na lądowanie:

NIE LĄDOWAĆ - jedna ręka wzniesiona do góry w skos, druga natomiast opuszczona, odchylona nieco od tułowia, ręce tworzą sylwetkę litery N - no - nie.

Na obszarze Sudetów podstawową jednostką organizacyjną udzielającą pomocy poszkodowanym turystom jest Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), w którego skład wchodzi:

• Grupa Karkonoska - obszar działania to Sudety Zachodnie (Góry Izerskie, Karkonosze, Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie, Wzgórza Bramy Lubawskiej), telefon alarmowy: 985, (075) 75 247 34 a telefon alarmowy w górach: [phone]

• Grupa Wałbrzysko-Kłodzka - obszar działania to Sudety Środkowe i Wschodnie telefon alarmowy: 985, (074) 84 234 14 a telefon alarmowy w górach: [phone]

Podstawowy sprzęt i wyposażenie uczestników wędrówkowej turystyki górskiej, dostosowane do czasu trwania wędrówki, stopnia jej trudności i poru roku to:

• plecak - najlepiej z wewnętrznym stelażem i pasem biodrowym,

• buty - sznurowane, z wysoką, zakrywającą staw skokowy cholewką, podeszwa typu wibram lub o podobnych właściwościach,

• ochraniacze zakładane na buty i spodnie („stuptuty”),

• ubiór wygodny, ciepły, przewiewny, chroniący przed chłodem i opadami atmosferycznymi, dostosowany do poru roku, spodnie przylegające do ciała,

• rękawice cieńsze i drugie cieplejsze,

• czapka z daszkiem i czapka na uszy,

• latarka i zapasowe baterie,

• okulary przeciwsłoneczne i krem z filtrem UV,

• termos, naczynia i niezbędnik,

• apteczka wraz z folią ratunkową NRC,

• przybory do szycia,

• gwizdek na wypadek wołania o pomoc,

• zapałki, zapalniczka,

• kompas lub busola,

• nóż,

• mapa, przewodniki (aktualne),

• zapasowa bielizna, skarpety i koszulki,

• zapasowe ciepłe okrycie,

• przybory toaletowe i ręcznik,

• lekkie obuwie na pobyt w schronisku,

• śpiwór (gdy nie korzystamy z pościeli schroniskowej),

• kijki teleskopowe,

• raki i czekan w wypadku wypraw w trudnych, zimowych warunkach,

• sprzęt biwakowy w wypadku noclegu pod gołym niebem.

Apteczka zorganizowanej górskiej grupy turystycznej powinna zawierać:

• materiały opatrunkowe, w tym: gaziki jałowe - 5 sztuk, gaza wyjałowiona 0,5 x 0,5 m - 1 sztuka, bandaż dziany (opaska muślinowa) - 3 sztuki, bandaż elastyczny (opaska) - 3 sztuki, chusta trójkątna - 1 sztuka, plaster z opatrunkiem - 5 sztuk, plaster bez opatrunku - 1 sztuka,

• środki odkażające, w tym: woda utleniona - 1 butelka, spirytus salicylowy - 1 butelka,

• środki przeciwbólowe (pamiętać o przeciwwskazaniach zdrowotnych),

• węgiel (Carbo med.),

• sprzęt, w tym: folia NRC (koc ratunkowy), rękawiczki gumowe - 1 para, agrafki, nożyczki i pęseta, ustnik do sztucznego oddychania.

DEKALOG TURYSTY GÓRSKIEGO

I

Zanik wyruszysz w góry zastanów się, czy posiadasz dostateczne doświadczenie. Przed wyjściem podaj ocenie stan zdrowia i siły swoje i towarzyszy, a szczególnie dzieci.

II

Przygotuj wcześniej plan wycieczki, najlepiej udają się improwizacje... dobrze przygotowane. Poczytaj przewodniki, mapy, skorzystaj z usług informacji turystycznej, wskazówek przewodników górskich, gospodarzy schronisk, miejscowej ludności.

III

W górach szybko i często zmieniają się warunki atmosferyczne, niezbędna jest odzież chroniąca przed złą pogodą i zimnem oraz mocne i wysokie buty na profilowanej podeszwie.

IV

Wychodząc z domu na wycieczkę pozostaw w domu, schronisku, czy u znajomych wiadomości o celu i trasie wycieczki oraz o godzinie powrotu. W ten sposób zapewnisz sobie szybką pomoc w razie wypadku.

V

Szybkość poruszania się dostosuj do możliwości najmniej sprawnego uczestnika wycieczki. „Pożeranie kilometrów” prowadzi niechybnie do wyczerpania, a poza tym ogranicza możliwość podziwiania uroków górskiego krajobrazu.

VI

Uważaj na każdy krok - wypadki zdarzają się także w łatwym terenie. Szczególnej zwłaszcza ostrożności wymagają trudniejsze partie trasy: strome, mokre i zaśnieżone stoki, płaty starego śniegu. Nie zbaczaj ze znakowanego szlaku - jest on zwykle poprowadzony optymalnie zarówno pod bezpieczeństwa jak i wysiłku do pokonania trasy.

VII

Nie strącaj kamieni, gdyż narażasz innych turystów na poważne niebezpieczeństwo. Miejsce zagrożona przez spadające kamienie przechodź szybko i uważnie.

VIII

Decyzja zawrócenia z drogi to nie hańba, lecz głos rozsądku. Nie wstydź się zawrócenia, gdy załamie się pogoda, nadejdzie mgła lub trasa okaże się zbyt trudna.

IX

Szanuj przyrodę, nie hałasuj. Dbaj o czystości i porządek w górach. Usuwając śmieci dajesz dowód swojej kultury.

X

Jeżeli zdarzy się wypadek - przede wszystkim zachowaj spokój. Poszkodowanego ułóż w bezpiecznej pozycji, widocznym miejscu i pod opieką. Przyjętym w górach sygnałem wezwij pomoc GOPR lub TOPR.

Komisja Turystyki Górskiej

Zarządu Głównego PTTK

Źródła podstawowe i pomocnicze:

Łobożewicz T. Turystyka dzieci i młodzieży szkolnej. Wyd. AWF, Warszawa, 1996.

Łobożewicz T., Kogut R. Turystyka aktywna. Turystyka kwalifikowana. DrukTur,

Warszawa, 1999.

Łobożewicz T. Turystyka kwalifikowana. Wyd. PTTK Kraj, Warszawa, 1983.

Jonak A., Matuszczyk A. Zanim pójdziesz w góry. Wyd. Spół., Warszawa, 1990.

Staffa M. i inni Słownik geografii turystycznej Sudetów. Tomy 1-21, Wyd. PTTK Kraj

i Wyd. Bis

Gordon A. i inni Krajoznawstwo i turystyka w szkole. Zarząd Główny PTTK,

Warszawa, 2002

Janicki K. Turystyczny poradnik medyczny. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 1997.

Jarosz-Lesz A. Kompendium pierwszej pomocy i ochrony zdrowia w turystyce.

---