1. Przedmiotem badań tłumaczącym rację istnienia pedagogiki jako nauki jest praktyka edukacji, na którą składa się wiele zjawisk, takich jak działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanych działaniom edukacyjnym itd. Pedagogika jest nauką o wychowaniu (kształceniu, edukacji). O przedmiocie tym mówimy zamiennie i jednocześnie: wychowanie, kształcenie, edukacja. Rozumiemy przez nie wszelkie warunki, procesy i działania wspierające rozwój jednostki ku pełnym jej możliwościom oraz sprzyjające osiąganiu przez nią postawy życzliwości wobec innych i kompetencji do aktywności na rzecz dobra własnego i wspólnego we wszystkich strefach życia społecznego. Pedagogika jest nauką praktyczną wspomagającą innych ludzi w ich uczeniu się i rozwoju. Studiowanie pedagogiki jest okazją do rozumnego ogarniania relacji pomiędzy jednostką ludzka jej ciałem i psychiką, jej osobowością i tożsamością a jej światem, jej otoczeniem przyrodniczym, społecznym, kulturowym i politycznym w bliższej i dalszej skali. Pedagogika bada edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych. Próbuje oszacować siłę i kierunek wpływu tych agend edukacyjnych na zachowania ludzi oraz analizować skuteczność ich oddziaływania w porównaniu ze skutecznością oficjalnych instytucji, takich jak szkoły internaty.

(Pojęcia: edukacja, wychowanie, kształcenie, uczenie się, nauczanie system oświatowo-wychowawczy. Definicje wg K. Rybachy)

Kolejne pojęcia wynikają ze stanów poprzednich redukując ich niejednorodność. Tak więc z definicji „edukacji” wyodrębnia się „wychowanie” i „kształcenie”. Pierwszy problem dotyczący analizy tych pojęć to ich zakresy znaczeniowe. Wychowanie tym różni się od kształcenia, że oddziałuje na osobowość wychowania, a więc na jego potrzeby, emocje, motywację, relację międzyludzkie, podczas gdy kształcenie zasadniczo dotyczy poznanej sfery psychiki człowieka. Kształcenie także wpływa na rozwój osobowości, jednak nie jest jego zasadniczym celem. Dążenie do zachowania rozłączności zakresów tych pojęć wynika nie tylko z dbałości o ich poprawność teoretyczną, ale także z faktu wyraźnego oddzielenia praktyk wychowania od praktyk kształcenia. Drugi problem odnosi się do ustalenia stosunku obu pojęć do ogólniejszego pojęcia edukacji. Owa niejednorodność pojęcia edukacji ulega redukcji, dzięki wprowadzeniu pojęcia wychowania w tym sensie, że wychowanie stanowi część praktyki edukacyjnej, która dotyczy oddziaływań świadomych, celowych, zmierzających do zmian rozwojowych w kontekstach „zdolności życiowych człowieka”, dotyczących funkcjonowania jego osobowości. Podobna sytuacja powstaje dzięki wprowadzeniu pojęcia „kształcenia”, które częściowo redukuje niejednorodność pojęcia edukacji związaną również ze świadomością i celowością oddziaływań konkretyzując jednocześnie „życiowe zdolności człowieka” w postaci zmian rozwojowych zachodzących głównie w sferze jego funkcjonowania intelektualnego.

Pozostaje jednak kwestia niejednorodności typu oddziaływań związanych zarówno z kształceniem, jak i wychowaniem. Problem ten uszczegóławia się, gdy z pojęcia kształcenia wyprowadzimy pojęcia „uczenia się” i „nauczania”. Jak wynika z definicji kształcenia, oddziaływanie to jest skierowane na osoby uczące się. Pojęcia te są bardziej jednorodne niż pojęcie edukacji czy nawet kształcenia. Kolejne przejście na jeszcze mniejszy poziom ogólności zaprowadzi nas już do nowych pojęć, będących w bezpośrednim polu zainteresowania konkretnej subdyscypliny pedagogiki, zajmującej się badaniem szeroko rozumianych procesów kształcenia (uczenia się i nauczania) - dydaktyki. Pojęciem otwierającym szczegółowość definicji systemu pojęciowego pedagogiki, które znajduje się we władaniu jej subdyscyplin, jest system oświatowo-wychowawczy. Obecność tego pojęcia sygnalizuje przejście od pojęć ogólnych do pojęć, których desygnaty można odnaleźć bezpośrednio w obszarach praktyki edukacyjnej.

Cztery poziomy lokacji pojęć:

IV - najbardziej szczegółowe fakty edukacyjne

III - pojęcia mniej jednorodne, ulegają rozmaitym zróżnicowaniom, stanowią ogólny trzon subdyscyplin pedagogiki (np. na pojęcie niejednorodne „metody nauczania” składa się m.in. takie pojęcie jednorodne jak „wykład”

II - wysoki stopień niejednorodności

I - najbardziej niejednorodne pojęcie pedagogiki

Strzałki pomiędzy blokami pojęć oznaczają, że schemat może być analizowany w obie strony.

2. W czasie swej działalności praktycznej człowiek znajduje wiele okazji do pracy myślowej oraz wiele materiału do przeprowadzenia uogólnień, które są tym bardziej możliwe, im bardziej zależy mu na końcowych rezultatach tej działalności. Praktyka pogłębia wiedzę, staje się źródłem poznania, źródłem teorii. Jest to pierwsza funkcja praktyki ważna dla procesu nauczania. Uczniowie dzięki swej działalności praktycznej, kierowanej przez nauczyciela, poznają prawidłowości występowania określonych zjawisk fizycznych, biologicznych, chemicznych i innych. Poznanie tych prawidłowości umożliwia im z kolei świadome oddziaływanie na owe zjawiska. Proces ten obejmuje więc cykl: praktyka - teoria - praktyka. Praktyka występuje przede wszystkim jako etap końcowy procesu poznania. Teoria zdobyta droga poznania zmysłowego i rozumowego nabiera dla ucznia sensu dopiero wtedy, gdy łączy się z praktyką, tj. gdy służy przekształceniu rzeczywistości. Sens tak rozumianej praktyki polega na tym, że sprawdza ona wartość teorii, tzn. potwierdza ją lub odrzuca. W tym przypadku teoria poznania mówi, że praktyka stanowi kryterium prawidłowości naszych uogólnień teoretycznych. Praktyka stanowi swego rodzaju "wzmocnienie za pomocą rzeczywistości", bez którego niemożliwe jest powstawanie głębokich przekonań naukowych stanowiących fundament materialistycznego poglądu na świat. Wiedza składająca się na przekonania uzyskuje dzięki praktyce wielką trwałość, człowiek bowiem najlepiej pamięta to, co wiąże się z jego działaniem.

Praktyka edukacyjna:

• spontaniczna,

• intuicyjna,

• związana z życiem;

Teoria edukacyjna:

• uporządkowana refleksja,

• rozum,

• prawa,

• zasady teoretyczne;

Relacje między teorią a praktyką.

Teorie naukowe musza być weryfikowane zgodnie z nakazami teorii poznania i teorii nauki, natomiast wiedza codzienna musi się sprawdzić w praktyce.

Negatywne relacje między teorią a praktyką ukazuje przykład w nauczaniu w szkołach najpierw pewnych partii materiałów z matematyki aby później lepiej zrozumieć pewne zagadnienia z fizyki. Praktyka pokazuje, że nie zawsze prowadzi to do oczekiwanych rezultatów. Uczniowie znający wzory i działania matematyczne na lekcjach matematyki nie potrafią z nich korzystać na lekcjach fizyki. Ma miejsce wzajemna izolacja przylegających do siebie dziedzin. Badania natomiast pokazały, że równoczesne przyswajanie powiązanych ze sobą logicznie pojęć jest bardziej efektywne niż ich oddzielne przyswajanie, bo równoległy sposób studiowania powiązanych z sobą zjawisk wpływa pozytywnie na elastyczność, ruchliwość pojęć, prowadząc do bardziej świadomego przyswajania wiedzy i intensywniejszego rozwoju myślenia i mowy uczniów.

Wiedza potoczna:

• oczywista,

• chaotyczna,

• opiera się na doświadczeniach,

• ogólna, powszechna,

• braki precyzji,

• mały stopień abstrakcyjności,

• słabe uzasadnienie przekonań,

• niska zawartość informacyjna,

• nie jest wynikiem świadomego stosowania metody badań, stanowi produkt uboczny praktycznej działalności ludzi,

Wiedza naukowa:

• ścisła,

• ma charakter formalny (potwierdzona jest naukowo),

• uporządkowana,

• odróżnia się od wiedzy potocznej mocną zasada racjonalności: stopień przekonania, z jakim głosimy jakieś twierdzenie powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia.

• wiedza naukowa jest rezultatem zastosowania określonej metody naukowej i dąży do wyjaśniania zjawisk

• wiedza naukowa ma charakter teoretyczny - bada cechy rzeczy i prawa nimi rządzące

• wiedza naukowa jest wysoko usystematyzowana, uteoretyczniona, posiada moc prognostyczną, moc heurystyczną (wykrywania nowych faktów i związków miedzy faktami).

3.

• Edukacja formalna - ma miejsce podczas uczenia się w sposób zorganizowany, w odpowiednich strukturach (w systemie szkolnym, pozaszkolnym, w formach szkolenia organizowanych w zakładach pracy). Jest to zaprojektowany proces uczenia się i może prowadzić do formalnego uznania (dyplom, certyfikat). Edukacja formalna jest działaniem zamierzonym z punktu widzenia osoby uczącej się.

• Edukacja formalna ma miejsce na etapie edukacji szkolnej, w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń. Zazwyczaj jest to proces prowadzący do uzyskania dyplomów, certyfikatów czy zaświadczeń, oparty na określonej strukturze i organizacji nauki.

• Edukacja nieformalna - zachodzi podczas zaplanowanej aktywności, która nie jest tylko zaprojektowana wyraźnie jako proces uczenia się, ale zawiera ważne elementy tego procesu. Edukacja nieformalna jest także, z punktu widzenia osoby uczącej się, działaniem zamierzonym.

• Edukacja nieformalna możne być ogólnie opisana jako trwający przez całe życie proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia (rodziny, znajomych, środowiska pracy, zabaw, rynku) oraz oddziaływania mass mediów. Przykładem mogą tu być m.in. różnego rodzaju edukacyjne konkursy, projekty, filmy, słuchowiska, gry multimedialne i symulacyjne, a także edukacja rozrywkowa, w które angażuje się konkretna osoba.

• Edukacja incydentalna (bezpośrednia, swobodna) - jest definiowana jako rezultat uczenia się w czasie codziennej aktywności związanej z pracą, życiem rodzinnym, wypoczynkiem. Często jest określana jako uczenie się przez doświadczenie, a w pewnym stopniu także jako uczenie się przypadkowe. Nie posiada struktury w sensie przedmiotów nauczania, czasu nauki i wsparcia metodycznego. W typowych warunkach nie prowadzi do otrzymania certyfikatu. Edukacja incydentalna może być procesem świadomym, lecz w większości przypadków jest to proces nieuświadomiony (niezamierzony, losowy). Polska pedagogika również rozróżnia powyższe terminy, definiuje je w podobny sposób.

Edukacja formalna zawiera się w edukacji nieformalnej, która z kolei wchodzi w skład edukacji incydentalnej, a ona jest częścią życia codziennego. Studia znajdują się na pograniczu edukacji formalnej i nieformalnej.

Przykłady:

Edukacja incydentalna: przypadkowa rozmowa, plakaty, kampania o AIDS;

Edukacja nieformalna: kursy, szkolenia;

Edukacja formalna: daje pewne uprawnienia do wykonywania działań.

Rodzina to mała grupa społeczna szczególnego rodzaju, charakteryzująca się silnymi więzami emocjonalnymi i formalnymi istniejącymi pomiędzy jej członkami. Opiera się ona na dwóch rodzajach więzi małżeństwie i pokrewieństwie. Mówimy o niej również jak o grupie pierwotnej, ponieważ należymy do niej od momentu narodzin aż do śmierci, bez względu na to czy tego chcemy czy nie. Rodzina jest także grupą formalną mającą określoną prawnie strukturę, cele i normy w ramach, których funkcjonuje w społeczeństwie.

Funkcje rodziny:

• funkcja prokreacyjna - pozwala na zaspokojenie emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałżonków oraz na biologiczne przetrwanie społeczeństwa;

• funkcja seksualna - jest społecznie akceptowaną formą współżycia płciowego;

• funkcja ekonomiczna - pozwala na zagwarantowanie bezpieczeństwa materialnego rodzinie, w jej skład wchodzą następujące podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo - konsumpcyjna;

• funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca - polega na zabezpieczeniu środków niezbędnych do życia oraz sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi lub chorymi członkami rodziny;

•  funkcja socjalizacyjna - jest realizowana w dwóch wymiarach: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie swoich zachowań i cech osobowości przez współmałżonków;

• funkcja stratyfikacyjna - polega na nadawaniu przez rodzinę pozycji społecznej swoich członków (ma istotne znaczenie szczególnie w społeczeństwach kastowych, takich jak np. w Indiach);

• funkcja rekreacyjna - polega na zaspokojeniu potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki;

• funkcja emocjonalna - polega na zaspokojeniu potrzeb emocjonalnych;

• funkcja kulturowa - przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego poprzez zapoznawanie ich z dziełami sztuki, literatury, zabytkami i innymi cennymi reliktami przeszłości;

Typy rodzin:

• rodzina normalna (pełną), opartą na więzi biologicznej między rodzicami a wszystkimi dziećmi, która odznacza się pozytywną atmosferą współżycia, spójnością wzajemnych stosunków dzięki ich ukierunkowaniu na zaspokojenie potrzeb i aspiracji wszystkich jej członków, w szczególności na wychowanie i wykształcenie dzieci, dążącą do eliminacji pojawiających się między członkami konfliktów;

• rodzina niepełna (rozbita)wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców, z dalszym zróżnicowaniem jej na typy podrzędne według przyczyn tej niepełności (na przykład: śmierć, rozwód, separacja, niepełność czasowa, niepełność biologiczna), z których każdy implikuje swoiste trudności i problemy wychowawcze;

• rodzina zreorganizowana (zrekonstruowana) przez zawarcie po jej rozbiciu drugiego lub jeszcze następnego małżeństwa, stanowiącą skomplikowany układ stosunków społecznych między naturalnymi a przybranymi rodzicami i dziećmi oraz problemy związane z ojczymem lub macochą;

• rodzina zdezorganizowana , w której panują stosunki konfliktowe, zaburzające proces socjalizacji,

• rodzinę zdemoralizowaną, pozostająca w kolizji z prawem czy z zasadami współżycia społecznego, - choć często solidarną w stosunkach wewnątrzrodzinnych, połączoną więzią uczuciową, podobnie jak rodzina normalna, będącą jednak głównym źródłem deprawacji dziecka;

rodzinę stanowiącą środowisko zastępcze, opartą na więzi współżycia i funkcji opiekuńczo - wychowawczej w stosunku do dzieci przy świadomości braku więzi biologicznej z nimi.

Zagadnienie 12. Metody wychowania.

Metoda modelowania (=dawania przykładu)

• jest jedną z najskuteczniejszych metodą wychowania,

• "słowa uczą, a przykłady pociągają",

• obserwujemy to szczególnie u osób, które mają ze sobą częstą styczność,

• upodabnianie się do siebie,

• dochodzi do niezamierzonego przyswajania zachowań i nawyków innych, szczególnie u dzieci, które z czasem upodabniają się do swoich rodziców,

• w szkole obiektami, do których upodabnia się reszta są lubiani i popularni uczniowie oraz nauczycieli posiadający autorytet wśród uczniów,

• młody człowiek przyjmuje wzory lub wzorce oraz utożsamia się z nim zarówno w kwestii poglądów, decyzji i zachowań społecznych, jak i w poszczególnych działaniach środowiskowych,

• metoda działania własnym autorytetem, jak i metodą dawania dobrego przykładu,

Albert Bandura - uważa, że "przez modelowanie rozumie on zarówno odwzorowywanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak również nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań dawniej już ujawnionych przez obserwatora, przy czym z zakresu modelowania wyklucza wszelkie świadome naśladowanie modelu przez obserwatora".

Przejmowanie zachowań i nawyków innych ludzi niekoniecznie następuje jako celowe i świadome naśladownictwo czy też odzwierciedlanie tego jak postępują inne osoby. Mamy tutaj przykład procesu podświadomego, polegającego na "bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość i zażyłość" Przedmiotem upodobania mogą być zachowania wychowawcze zarówno pozytywne jak i negatywne. Zależność wynika z tego, czy pełnią one rolę wzoru lub modelu działania, który aprobowany jest przez niego wewnętrznie.

Warunki skuteczności:

• identyfikacja wychowanka z wychowawcą (autorytet),

• atrakcyjność treści przekazywanych przez model (treści dostosowane do okresu życia, w okresie dojrzewania - ucieczka od autorytetu rodziców - potem powrót),

• wartości przyswojone przez dziecko - jako determinanty pozytywnych lub negatywnych zachowań,

• wiek dziecka - metoda skuteczniejsza w młodym wieku dziecka.

Wady:

• brak właściwych wzorców zachowań (rodzina, media, instytucje) - zasada dziedziczenia patologii,

• rozbieżność między obszarem deklaracji a zachowań wychowawców (nasila się w okresie dojrzewania - wzór rodzica nie jest idealny, poszukiwanie bardziej spójnych wzorów zachowań).

Zalety:

• przybierane przez wychowawców postawy korzystne społecznie wobec pozostałych jednostek z najbliższego otoczenia, np. życie w symbiozie z sąsiadami, korzystne relacje ze znajomymi, gośćmi oraz z dziećmi,

• jest jedną z najskuteczniejszych metodą wychowania,

Przykłady:

• W środowisku rodzinnym jest to np. m.in. okazywanie przez najstarszych członków rodziny wzajemnego zrozumienia, serdeczności, zaufania, wzajemne pomaganie sobie, zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie drugiego członka rodziny. Takie a nie inne działania rodziców sprzyjają powstaniu zdrowej atmosfery, dzięki której dziecko łatwiej i efektywniej może czerpać z przedstawianych mu wzorców. Wpajane są więc im podstawy altruizmu od swych rodzicieli w warunkach ich odzwierciedlenia.

Metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego):

• jest drugą pod względem częstotliwości i skuteczności wykorzystywaną metodą wychowawczą,

• polega na promowaniu zachowań pożądanych przy pomocy udzielania pochwał oraz gratyfikacji,

• pochwały można udzielać na różne sposoby i w różnych formach np. ustnej, pisemnej lub też za pomocą mimiki wyrażającej akceptację dla określonych pozytywnych zachowań wychowanków,

• nagrody za odpowiednie zachowanie występują równie często w postaci materialnej np. podwyżka kieszonkowego jak i niematerialnej np. możliwość dłuższego oglądania telewizji,

• metoda nagradzania pełni dwa istotne zadania:

• Pierwsze z nich: to na skutek jej zastosowania podopieczni dostają informację o zgodnym z oczekiwaniami opiekunów wykonaniu poszczególnych zadań.

• Drugie natomiast to takie, iż udzielenie nagrody lub też pochwały jest czynnikiem zachęcającym do zachowań społecznie oraz moralnie poprawnych.

Zasady wynagradzania pozytywnego, czyli inaczej mówiąc tzw. nagradzania wychowawczego:

• objawy zachowań pożądanych należy umacniać, natomiast objawy zachowań o podłożu destrukcyjnym należy zwalczać,

• zachowania wymagane pod względem moralno-społecznym potrzebują wzmocnień bezpośrednio zaraz po zaprezentowaniu ich przez podopiecznych,

• początkowe wzmocnienia danego zachowania powinno się umacniać każdorazowo, gdy tylko znajdzie się ono w polu widzenia dorosłego wychowawcy,

• kiedy wzmacnianie zachowań występuję nazbyt często trzeba je zastosować z uwzględnieniem korzystnych przerw a nie w sposób ciągły lub też systematyczny,

• wzmocnienia materialne, aby odniosły zakładany skutek powinny występować przemiennie z pochwałami słownymi.

Stosowanie metody (pozytywne):

• znacznie podnosi prawdopodobieństwo uzyskania zakładanego przez podopiecznych sposobu, w jaki zamierzają oni postępować,

• daje im pozytywną zachętę do zachowań społecznie i etycznie wymaganych

• korzystnie oddziałuje na kreatywność dzieci obu płci,

• stabilizuje w nich poczucie pozytywnych wartości oraz godności osobistej

Negatywne kwestie:

• nadużywa się jej i popełnia błędy w jej zastosowaniu może ona wpłynąć na prezentowanie przez dziecko postawy roszczeniowej. W konsekwencji tego wychowanek prezentowanie zamian za prezentowanie zachowań zgodnych z ogólnie przyjętym standardami oczekuję często materialnego wynagrodzenia. Gdy go nie otrzymuję zaczyna zaniedbywać swoje obowiązki by poprzez to wpłynąć na rodziców

• Metodę nagradzania należy stosować równomiernie do każdego z wychowanków by nie zaniedbać jednego kosztem drugiego Nie można przy tym zapominać o dzieciach i młodzieży mającej problemy ze społecznym przystosowaniem się, ponieważ to właśnie takie jednostki szczególnie potrzebują mieć poczucie, że postępują należycie, co dorośli powinni okazywać w postaci nagród i pochwał.

• Przy stosowanie tej metody nie można jednak pomijać jednostek teoretycznie najmniej potrzebujących gdyż może doprowadzić to do wytworzenia się niezdrowej konkurencji w środowiskach, z których one się wywodzą..

• Metoda nagradzania może być również niekorzystnie zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród, ponieważ nie mają one znaczącego wpływu na wychowanie poszczególnych podopiecznych toteż nie są rzeczywistym zadośćuczynieniem za pozytywne zachowanie w poszczególnych sytuacjach (oddziałują niejako w próżni).

• Kolejną negatywną stroną owej metody jest niedosyt regularnego lub też nadgorliwego jej wdrażania.

Wyżej wymieniona metoda nie jest gwarantem osiągnięcia błyskawicznego celu pedagogicznego. Jej niewątpliwie pozytywny wpływ na wychowania zauważalny jest dopiero po upływie pewnego czasu.

Metoda karania (= metodą wzmocnień negatywnych):

• jest najbardziej rozpoznaną i stosowaną z największą częstotliwością metod wychowawczych,

• "jest też jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i młodzieży",

• jest sposobem wpływu wychowawczego przy pomocy świadomego aplikowania kar w zależności od popełnionych czynów,

• tworzenie awersyjnych dla wychowanka,

• spowodowanie u podopiecznych zwiększonego napięcia psychicznego,

• w jej zasięgu znajdują się awersyjne działania oraz bodźce, tzn. "wyrażanie formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie czy w innych formach życia zbiorowego, zawężanie marginesu swobód, w tym także ograniczenie lub pozbawienie uprawnień, przywilejów funkcji albo odebranie jakiejś rzeczy pożytecznej lub przyjemnej",

Zalety:

• chwilowa rezygnacja z niewłaściwych zachowań, a nie całkowita,

• niektórzy w metodzie karania zauważają funkcje kierowania postępowaniem małoletniego człowieka poprzez uświadamianie mu o niekorzystnych konsekwencjach negatywnych zarówno społecznie jak i moralnie zachowań.

Wady:

• czasowe lub ostateczne zaprzestanie stosowania kar powoduje nawrót zachowań niekorzystnych społecznie.

• zbytnia gorliwość w nakładaniu kar może prowadzić do oszustw, uprzedzeń, dogmatyzmu oraz wybuchów agresji.

• wywołuje strach, niepewność, niską samoocenę oraz kształtuje uczucie nienawiści wobec karającego,

• mało skuteczne

• szkodliwa,

• stosowanie kar cielesnych

Skuteczność:

• kary naturalne, będące bezpośrednią konsekwencją negatywnego zachowania. Kary owe są następstwem wynikającym z rzeczywistego ładu i porządku świata w odróżnieniu od kar z góry narzucanych przez wychowawców,

• dyskretnego stosowania wzmocnień negatywnych i aplikowanie ich w możliwie jak najbardziej przyjaznej atmosferze. Przy stosowaniu kar należy również wziąć pod uwagę stopień odporności podopiecznych na gniew, ich wrażliwość i wysokość samooceny. Należy więc wypośrodkować ciężar kar aby nie były zbyt mocne ani zbyt łagodne.

• otaczanie miłością osoby karanej, którą żywi wobec niej np. rodzic. Równocześnie uważa się, że "wychowawca, który nie karze z miłości, pozbawia karę możliwości konstruktywnego wpływania na dzieci i młodzież. Poza tym degraduje ją w ten sposób do aktu zemsty czy odwetu i czyni z niej pewnego rodzaju widowisko, zamiast wykorzystywać ją wyłącznie dla celów wychowawczych".

• zachowanie pozytywnego nastawienia osoby karanej do stosującej wobec niej ową karę jednostki

• karanie w żadnym stopniu nie powinno uderzać w godność osobistą dziecka i nie powinno wynikać ze spontanicznych emocji, jak np. złość

• uświadomienie podopiecznego o negatywności jego postępowania i nakreślenie jak w tym wszystkim jest jego wina.

• efekty kary wymierzane są w przyjaznej atmosferze a ponadto dostosowane są do odporności psychicznej poszczególnych dzieci. Trzeba więc unikać stosowania zarówno surowych jak i tych łagodniejszych kar. Istotnym czynnikiem efektywności metody kar jest obdarzanie osoby karanej miłością, którą darzy ją opiekun.

Różne są założenia i cele wyżej wymienionych metod:

• przy zastosowaniu metody modelowania wychowanek czerpie zachowania ze wzorca i utożsamia się z nim w kwestii postaw poglądów, , decyzji i zachowań społecznych,

• przy zastosowaniu metody nagradzania stosuje się dodatkowo tzw. wzmocnienia pozytywne (pochwały słowne, nagrody materialne oraz niematerialne, wymowne gesty, przywileje), które utrwalają i mobilizują podopiecznego do kolejnych zachowań godnych nagrody o raz mających pozytywną wartość społeczną

• przy metodzie karania stosowane są wzmocnienia negatywne (dezaprobata, strata przywilejów, nagana, izolacja od zabawy, od grupy, napomnienia), mają one działać zniechęcająco na wychowanków w celu nie powtarzania przez nich zachowań niekorzystnych społecznie

Metoda zadaniowa (Motywująco-prowokująca)

• powierzanie dziecku zadań których wykonywanie prowadzi do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, także do wzbogacenia ich wiedzy i doświadczenia w określonej dziedzinie działalności. Chodzi tu zwłaszcza o szeroko pojętą działalność prospołeczną, co znaczy, że w szczególności wysoko ceni się tu zadania służące dobru wspólnemu.

stawianie dziecka w sytuacjach problemowych

• wykształcanie dzięki tym sytuacjom konstruktywnych zachowań i postaw

• uczy się dzięki temu czego należy unikać, jak postępować

• nawiązanie do DEWEYOWSKIEJ koncepcji - doświadczenia (działalne jest źródłem wiedzy)

Warunki skuteczności:

• umiejętne formułowanie zadań ( poziom i możliwości dostosowane)

• zaangażowanie

• stopniowanie trudności ( od prostych do trudnych)

• obiektywna ocena działalności wychowanka

• pogłębianie samodzielności wychowanka ( interweniować tylko gdy jest taka potrzeba)

Problemy:

• trudności w formułowaniu zadań

• skłonność do wyręczania wychowanka

Zasady te można stosować:

• w rodzinie - wynoszenie śmieci, pielęgnacja roślin. robienie zakupów artykułów żywnościowych itp.

• w szkole - pomoc koleżeńska oraz: Dbałość o czystość w klasie, Nieprzeszkadzanie sobie nawzajem, organizowanie uroczystości i imprez klasowych

• poza szkołą i rodziną - wyraz troski, pamięci i szacunku dla ludzi potrzebujących. pomoc w codziennych czynnościach.

UMIEJĘTNOŚCI, JAKIE KSZTAŁTUJE W WYCHOWANKU TA METODA:

• pewność siebie,

• planowanie działań,

• rozwiązywanie problemów,

• twórcze i analityczne myślenie,

• współpraca,

• odpowiedzialność,

• wytrwałość,

• umiejętność dawania i dzielenia się z innymi,

• podejmowanie ryzyka.

Metoda perswazyjno-informacyjna

• tłumaczenie, przekazywanie, danych w celu zmiany opinii, postaw, zachowań

• korygowanie i wzbogacanie zasobu wiedzy

• w metodzie tej posługujemy się językiem werbalnym i niewerbalnym

• wychowujemy poprzez: komunikacje, rozmawiając, dyskutując, polemizując, perswadując,

• polega na uświadamianiu dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, innych ludzi i samych siebie

• przypominaniu przysługujących im praw

• rodzaj słownego oddziaływania na świadomość moralną i społeczną wychowanków.

Zastosowanie tej metody wychowania ma na celu szczególnie uprzystępnienie i wyjaśnienie różnego rodzaju wartości i norm. W ich uzasadnianiu przytacza się zwykle argumenty potwierdzające je, jak również te, które przemawiają rzekomo za ich relatywizacją lub całkowitą negacją.

Warunki skuteczności:

• umiejętne słuchanie (nie zamykamy się na opinię rozmówcy i na drugą osobę)

• umiejętne formułowanie argumentów (dojrzałe argumentowanie)

• stosowanie komunikatów pozawerbalnych (zgodność z komunikatem werbalnym)

• rezygnacja z bezwzględnej dominacji wyrażonej w opiniach. (nie moralizować, w wychowaniu nie ma zwycięzców i przegranych, wychowanie bez porażek)

Problemy - wady:

• skłonność do moralizowania

• chęć potwierdzenia własnych racji

• unikanie tematów trudnych (tabu)

Możliwe są różne formy perswazyjnego oddziaływania. W warunkach życia rodzinnego może nim być rozmowa, jaką prowadzą rodzice, dziadkowie i inni członkowie rodziny z dziećmi. Takim sposobem jest również zasłyszana przez dzieci rozmowa prowadzona przez osoby dorosłe. Za najbardziej skuteczną uchodzi rozmowa niekierowana, licząca się z osobistymi zainteresowaniami rozmówców. Charakteryzuje się ona szczerością wypowiedzi i atmosferą wzajemnego zrozumienia.

Szczególną role do spełnienia ma perswazja w warunkach szkolnych.. Przebiera ona często formę swobodnej i szczerej wymiany poglądów. Może nią być rozmowa nakierowana przybierająca często postać dyskusji uczestniczącej. Nauczyciel czuje się równoprawnym jej uczestnikiem, nie lekceważy odmiennych od swoich opinii i poglądów uczniów.

Metoda grupowa

• oddziaływanie kilku osób na jednostkę w celu zmodyfikowania postaw bądź zachowań

• zmiany poprzez bycie i działanie z innymi osobami

Metoda organizowania działalności zespołowej (Kamiński, Courinet)

• istnieją cechy przywódców zespołu

• nikogo nie można włączyć do grupy na siłę

• grupa nie powinna być liczna spychanie odpowiedzialności na innych

• lider powinien wyłonić się sam w sposób naturalny

• gdy 2 liderów warto podzielić grupę

Warunki skuteczności:

• odpowiednia liczebność zespołu

• różnorodność (duże grupy ok. 50 os.)

• grupy dobrane według temperamentu

• precyzyjne określenie zadań

• koordynacja działań

Problemy:

• konflikty między członkami zespołu

• pogłębianie podziałów 3. Rozwój postaw konformistycznych,

• ulegamy grupie, przestajemy się angażować

Metoda organizowania działalności samorządowej

• uczestnictwo dzieci i młodzieży w działalności

• uczy odpowiedzialności, ważności, że możemy mieć na coś wpływ

• przygotowanie do samodzielnego życia

• zbyt wczesne włączenie spowoduje upośledzenie na gruncie społecznym

Warunki skuteczności:

• realność zadań i problemów

• zwiększenie udziału wychowanków

• usprawnianie rozwiązań organizacyjnych

• tworzeniu równych szans udziału w budowaniu rzeczywistości

Problemy

• powstanie klik i grup interesów

• brak spójności działań

• nadmierna ingerencja wychowanków.

wychowanie niekonsekwentne charakteryzuje zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko. Zależnie od chwilowego samopoczucia rodzice są dla dziecka bardziej lub mniej wyrozumiali, nie zwracają uwagi na jego wybryki lub kiedy indziej surowo za nie karzą; okazują mu czułość i darzą je zainteresowaniem, to znów w podobnej sytuacji zachowują się wobec dziecka obojętnie albo nawet wrogo. Taki sposób postępowania utrudnia dziecku przyswojenie norm społecznych i moralnych, wywołuje poczucie niesprawiedliwości i krzywdy.

Wychowanie niekonsekwentne wiąże się z brakiem sprecyzowanych zasad postępowania wobec dziecka i swoistą biernością pedagogiczną matki i ojca. Rodzice przejawiają inicjatywę i podejmują określone środki wychowawcze tylko pod naciskiem jakiegoś zdarzenia, np. gdy dziecko otrzyma uwagę nauczyciela w dzienniczku lub złą ocenę; wprowadzają wtedy rozmaite rygory i zakazy, których później nie przestrzegają i nie egzekwują w dostatecznej mierze; w innych sytuacjach, aby skłonić dziecko do posłuszeństwa, stosują obietnice, często nie dotrzymane, albo obdarzają je podarunkami nie wtedy, gdy na to zasłużyło, lecz po to, by zapewnić sobie spokój lub zaskarbić względy dziecka. Nie trzeba uzasadniać, że takie postępowanie nie prowadzi do kształtowania pozytywnych cech charakteru, ale uczy dziecko interesowności i egoizmu. Wychowanie doraźnie, wyłącznie od okazji do okazji, i to za pomocą przypadkowych metod, nie tylko traci ono szacunek dla rodziców, którzy przestają być dla niego autorytetem, lecz także czuje się osamotnione i bezradne, nie znajdujące stałego oparcia i życzliwej pomocy u najbliższych mu osób. U niektórych dzieci doprowadza to do poczucia niepewności siebie, maskowanej agresywnymi formami zachowania się.

 

Autokratyczny styl wychowania przeważał w rodzinach patriarchalnych, ma więc on charakter konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszelkim poleceniom oraz nakazom rodziców, a zwłaszcza ojca. Decyzje w sprawach rodziny i dzieci podejmują rodzice - lub jedno z nich będące nosicielem autorytetu - bez porozumienia z innymi członkami rodziny, nie pytając ich o zgodę ani nie uzasadniając swoich poczynań i postępowania. Wyjaśnień udzielają rodzice dzieciom wówczas, gdy uznają to za stosowne. W rodzinie autokratycznej dziecko zna swoje prawa i obowiązki, wie dobrze, czego mu nie wolno czynić, a na co może sobie pozwolić. Kary, nagrody i inne środki wychowawcze stosuje się konsekwentnie i dziecko zdaje sobie sprawę, że nie ma od nich żadnego odwołania. Wie też, że rodzice kontrolują jego postępowanie i żadne wykroczenie nie ujdzie ich uwadze.

Istnieją różne odmiany autokratycznego stylu wychowania: od surowego nadzoru, ostrych środków represji i stawiania wymagań dostosowanych do jego cech indywidualnych i rozwojowych. Pierwszy wariant jest oparty na karach i wzbudzaniu lęku, zakłada dystans i jednostronne komunikowanie się dziecka z rodzicami, którzy wydają rozkazy i pouczają, jak ma się ono zachować w różnych sytuacjach. Drugi wariant opiera się na ujawnianej dziecku życzliwości, połączonej jednak z przekonaniem o konieczności stałego nim kierowania i silnej kontroli jego czynności; między rodzicami a dzieckiem istnieje tu również dystans, nie wyklucza on jednak serdeczności i wzajemnego okazywania uczuć, a komunikowanie się bywa dwustronne: obok pouczeń czy napomnień dziecko uzyskuje wyjaśnienia i rzeczowe odpowiedzi na nurtujące je pytania; miejsce surowych kar zajmuje nagana i perswazja.

Autokratyczny styl wychowania, zwłaszcza w jego postaci skrajnej, nie sprzyja na ogół osiąganiu pozytywnych efektów w dziedzinie kształtowania osobowości dziecka. Konsekwencje tego sposobu wychowania mogą być przy tym rozmaite, zależnie od pozycji dziecka w rodzinie i od innych czynników, oddziałujących na nie poza rodziną. Dzieci przyzwyczajone do bezwzględnego posłuszeństwa, a darzące rodziców uczuciem przejmują często wzorce postępowania rodziców, zachowują się despotycznie, a nawet okrutnie wobec młodszych lub słabszych kolegów, na których mogą wywierać presję. Inne są zastraszone i uległe, niezdolne do samodzielnego działania i myślenia, przywykłe tylko do wykonywania rozkazów i poleceń z zewnątrz. Jeszcze inne buntują się przeciw ustawicznemu przymusowii stają się agresywne w sposób jawny lub ukryty bądź też stawiają bierny opór otoczeniu, przyswajają normy zachowania w sposób powierzchowny, bez zrozumienia, co utrudnia ich internalizację i przekształcenie w wewnętrzne zasady i wzorce postępowania.

 

Za najbardziej korzystny dla rozwoju osobowości dziecka uważa się zwykle demokratyczny styl wychowania. Istotną jego cechą jest dopuszczanie dziecka do współdziałania w życiu rodziny: dziecko wraz z rodzicami i innymi członkami rodziny omawia i dyskutuje rozmaite sprawy codzienne, planuje i organizuje sposób spędzania wolnego czasu, rozrywki czy wakacje, zastanawia się, jak rozwiązać kłopotliwe problemy, wypowiada swoje zdanie i przyczynia się do podjęcia określonej decyzji; uczy się także liczyć ze zdaniem innych i z ich interesami oraz współdziałać z rodzicami czy rodzeństwem przy każdej okazji i udzielać im pomocy w razie potrzeby. Daje to pole do rozwijania własnej inicjatywy oraz kształci postawy prospołeczne.

Metody kierowania zachowaniem się dziecka i sposoby jego kontroli przy demokratycznym stylu wychowania są zazwyczaj luźne. Dziecko zna zakres swoich obowiązków i zadań, nie zostały mu one jednak narzucone, lecz dobrowolnie je przyjęło, czasami z własnej chęci, a niekiedy dlatego, że wyjaśniono mu sens i konieczność podjęcia się ich dla dobra całej rodziny. W tej sytuacji jego ambicją staje się, aby jak najlepiej sprostać temu, co do niego należy i co samo zaakceptowało. Jeżeli w takich warunkach zdarzy się zaniedbanie lub złamanie zobowiązania, rodzice nie stosują na ogół środków represji, a raczej wyjaśniają dziecku, na czym polega niewłaściwość jego postępowania: posługują się więc metodami perswazji, argumentacji, nie zaś kary i nagany. Przy takim stylu wychowania stosunkowo wcześnie kształtuje się u dziecka zdolność do samokontroli i dyscyplina oparta na zinterioryzowanych normach i zasadach moralnych. Więź emocjonalna dziecka z rodzicami jest silna; przeważają zdecydowanie uczucia pozytywne: wzajemne zaufanie, sympatia i życzliwość.

Od autentycznie demokratycznego stylu zachowania, stymulującego rozwój społeczno-moralny i uczuciowy dziecka, trzeba odróżnić pozory demokracji we wzajemnym układzie stosunków rodzinnych. Demokratyczne kierowanie sprawami rodziny w sposób formalny polega na tym, że dziecko zostaje wprawdzie dopuszczone do udziału w nich, lecz rodzice nie liczą się faktycznie z jego zdaniem i sami o wszystkim decydują, pozostawiając mu swobodę jedynie w drobiazgach. Tego rodzaju taktyka prowadzi dość szybko do wytworzenia atmosfery zakłamania i nieszczerości. Zdarza się, też, że dziecko buntuje się przeciw pozornej swobodzie, domagając się faktycznych praw, jakie mu w rodzinie przyrzeczono. Dochodzi wówczas do zachowań opornych i agresywnych oraz do zerwania pozytywnej więzi emocjonalnej z rodzicami.

Liberalny styl wychowania przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. Wyróżnia się jednak zasadniczo tym, że takie postępowanie z dzieckiem jest w pełni świadome i zamierzone: rodzice przyjmują słuszne, według ich mniemania, założenie, że dziecku należy pozostawić całkowitą swobodę, nie trzeba hamować jego aktywności i spontanicznego rozwoju; wystarczy stworzyć mu odpowiednie warunki do zabawy, a potem do nauki, zaspokoić potrzeby materialne i uczuciowe, tj. otoczyć dziecko czułością i miłością oraz okazywać zainteresowanie jego sprawami wtedy, gdy samo tego żąda.

Interwencja w zachowanie się dziecka przy przyjęciu przez rodziców liberalnego stylu wychowania następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych. Nawet wtedy restrykcje są słabe i łagodne, a rodzice usprawiedliwiają przed otoczeniem postępowanie dziecko tym, że nie dorosło ono jeszcze do zrozumienia istoty swego czynu i jego konsekwencji. Wpajanie norm i zasad moralnych zaczyna się w tym systemie wychowania późno, opóźniony jest także proces socjalizacji dziecka. Przywykłe do tego, że rodzice zaspokajają niemal wszystkie jego zachcianki i niczego mu nie zabraniają, dziecko niełatwo wyzbywa się swego egocentryzmu i z trudem przystosowuje się do grupy rówieśniczej.

 

Typologia postaw wg M. Ziemskiej wyróżnia 4 postawy właściwe i 4 postawy niewłaściwe. Autorka stwierdza, że postawy właściwe nie wykluczają się wzajemnie, lecz harmonijnie współistnieją ( mogą jedynie występować w różnym nasileniu u różnych osób). Należą do nich: dawanie dziecku rozumnej swobody, uznanie jego praw, akceptacja jego osobowości, współdziałanie z dzieckiem. Postawy niewłaściwe natomiast są wynikiem zaburzeń kontaktu z dzieckiem. Zaburzenia te mogą polegać na: nadmiernej dominacji nad dzieckiem, zbytnim dystansie do niego, przeważającej uległości lub koncentracji na nim. Konsekwencją takiego podejścia do dziecka, są (wg M. Ziemskiej) postawy: odtrącająca, unikająca, nadmiernie wymagająca, nadmiernie chroniąca.

Rys. Model typologii postaw rodzicielskich właściwych i niewłaściwych.

W każdym typie postaw można wyróżnić szereg postaw cząstkowych, jak również ich wpływ na zachowanie się dzieci. W swojej pracy próbowałam określić konsekwencje zachowań rodziców widoczne w zachowaniach dzieci.

Postawy pozytywne.

Postawa	Zachowania rodziców	Zachowania dzieci
AKCEPTACJA	1. Zadowolenie z kontaktu z dzieckiem 2. Okazywanie dziecku uczucia (miłości, sympatii) 3. Jawna aprobata dziecka, przyjęcie go takim, jakie ono jest (cechy fizyczne, usposobienie, umysł, ewentualne ograniczenia). 4. Dawanie poczucia bezpieczeństwa.	1. Dziecko wesołe, przyjacielskie, miłe 2. Zdolność do wyrażania uczuć np. okazywania współczucia, zdolność do przywiązania, na-wiązania trwałej więzi emocjonalnej. 3. Wytrwałość, zadowolenie z pracy, w którą trzeba było włożyć wysiłek. 4. Dziecko odważne.
WSPÓŁDZIAŁANIE	1. Zainteresowanie rodziców zabawą i pracą dziecka. 2. Wciąganie i angażowanie (z przyjemnością) dziecka w zajęcia domowe - nieraz w sprawy rodziców (odpowiednio do wieku dziecka)	1. Ufność wobec rodziców, wciąganie ich do porady, szukanie u nich pomocy. 2. Zdolność do współdziałania, podejmowania zobowiązań, troska o własność swoją i innych.
ROZUMNA SWOBODA	1. Dawanie dziecku w miarę dorastania coraz szerszego zakresu swobody, pozwalanie na pracę lub zabawę z dala od siebie (opieranie się na więzi psychicznej a nie fizycznej z dzieckiem). W tej sytuacji margines swobody i zaufanie, (jakim darzą rodzice dziecko) umożliwia utrzymanie ich autorytetu. 2. Rodzice są dalecy od wyolbrzymiania zagrażających dziecku niebezpieczeństw, choć dbają o bezpieczeństwo i zdrowie dziecka	1. Uspołecznienie, zdolność współdziałania z rówieśnikami, pomysłowość, bystrość, trzeźwość umysłu, łatwość przy-stosowania do różnych sytuacji społecznych. 2. Odwaga, pewność siebie, dążenie do pokonywania różnych przeszkód, spełnianie trudnych zadań, kończenie rozpoczętych czynności.
UZNANIE PRAW	1. Docenianie roli dziecka w rodzinie, (ale nie przecenianie jej), wystrzeganie się dyktatorstwa w stosunku do przejawów aktywności dziecka; pozwalanie na odpowiedzialność za własne działanie a nawet oczekiwanie tego od dziecka adekwatnie do jego poziomu rozwojowego. 2. Stosowanie intelektualnych sposobów oddziaływania tj. wyjaśnianie, bez narzucania czy wymuszania swojej woli, jednak z podaniem jasnych kryteriów, co do wymagań (dyscyplina oparta o wzajemne ustalanie i racjonalne podstawy).	1. Lojalność i solidarność w stosunku do innych członków rodziny 2. Podejmowanie czynności z własnej inicjatywy (dziecko nie musi być zawsze zależne od rodziców).

Postawy negatywne.

Postawa	Zachowania rodziców	Zachowania dzieci
ODTRĄCAJĄCA	Rodzice odczuwają istnienie dziecka jako ciężaru ograniczającego swobodę. Stąd już nie lubią dziecka, są nim rozczarowani i zawiedzeni. Uważają także, że opieka nad dzieckiem jest odrażająca lub przekracza ich siły. Stąd, więc rodzą się następujące postawy cząstkowe: 1. Brak okazywania uczuć pozytywnych, demonstrowanie negatywnych. 2. Otwarta krytyka dziecka - brak uznania jakichkolwiek pozytywów dziecka oraz tolerancji dla jego niedociągnięć i wad. 3. Dyktatorskie podejście (niewnikające w potrzeby dziecka lub motywy jego postępowania); kierowanie dzieckiem przy pomocy rozkazów i zastraszania; surowe kary, brutalne postępowanie z dzieckiem.	1. Zahamowanie uczuć wyższych, reakcje nerwicowe (przy nagłym odtrąceniu). 2. Pozory niedorozwoju (na wskutek zahamowania). 3. Zastraszenie, bezradność, trudność w przystosowaniu się, zachowania aspołeczne lub antyspołeczne, agresywność, kłótliwość, nieposłuszeństwo, kłamstwo
UNIKAJĄCA	Rodzice wykazują ubogi stosunek uczuciowy lub wręcz obojętność względem dziecka - stąd obcowanie z nim nie sprawia im przyjemności (nieraz rodzice nie umieją tego robić). Kontakt z dzieckiem jest wiec luźny (maskowany niekiedy kupowaniem zabawek). Na tę postawę składają się takie zachowania cząstkowe jak: 1. Ignorowanie dziecka - unikanie lub ograniczanie kontaktu z nim do minimum (nieokazywanie uczuć, zbywanie prób nawiązania kontaktu przez dziecko). 2. Obojętność wobec niebezpieczeństw, które mogą dziecku zagrażać. 3. Niekonsekwencja i niedbałość we wprowadzaniu i przestrzeganiu wymagań. 4. Pozorne zaspokajanie potrzeb dziecka przez okupywanie się, zaś brak zainteresowania jego sprawami. 5. Brak zaangażowania dziecka w sprawy domu.	1. Niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych (niestałość uczuciowa), rozwój socjo- i psychopatii, zahamowanie uczuć wyższych, gniew, agresja. 2. 3. Niezdolność do wytrwałości i koncentracji w nauce - możliwość wchodzenia w konflikt ze szkołą i rodzicami, niezdolność obiektywnych ocen, skłonność do przechwałek 4. Zmienność planów. 5. Brak zdolności do podejmowania zobowiązań, współdziałania, troski o własność swoją i innych.
NADMIERNIE CHRONIĄCA	1. Niedocenianie możliwości dziecka: niedopuszczanie do samodzielności, rozwiązywanie za dziecko problemów, nadmierne zaabsorbowanie jego zdrowiem, przedstawianie świata jako zagrażającego. 2. Postępowanie uzależniające od matki lub ojca (ograniczanie swobody, izolacja społeczna wścibstwo). 3. Nadmierna obrona dziecka przed zarzutami.	1. Opóźnienie osiągania dojrzałości emocjonalnej (infantylizm) i społecznej. Zależność dziecka od rodziców - w samotności bywa niepewne, niespokojne, nieszczęśliwe. 2. Ustępliwość i izolacja względem obcych (najczęściej rówieśników).. 3. Zachowanie typu "rozpieszczone dziecko": nadmierna pewność siebie, poczucie wyższej wartości, niepowściągliwość, zuchwalstwo, awanturniczość, zarozumialstwo, wymagające i egoistyczne nastawienie, tyranizowanie rodziców.
NADMIERNIE WYMAGAJĄCA	Rodzice "naginają" dziecko do wytworzonego przez nich wzoru, jaki chcieliby oni posiadać, bez liczenia się z indywidualnymi cechami i możliwościami dziecka. Takie postępowanie rodzi poczucie presji u młodej osoby, która nieraz nie może sprostać oczekiwaniom rodziców. Postawy cząstkowe to: 1. Narzucanie autorytetu - brak uznania praw równego w rodzinie i poszanowania indywidualności dziecka. 2. Stawianie dziecku wygórowanych wymagań, rządzenie dzieckiem (przesadne nastawienie na osiągnięcia, zbyt duża ilość narzucanych propozycji, krytyczny stosunek,, ciągła dezaprobata rodziców) 3. Nie przyznawanie dziecku prawa do samodzielności (uniemożliwianie działania na własna odpowiedzialność) 4. Ograniczanie swobody przez stosowanie sztywnych reguł (niedopuszczanie do ustępstw od ustalonej praktyki).	1. Uległość (mogąca przerodzić się w bunt okresu dojrzewania) 2. Obsesje, przewrażliwienie, brak wiary we własne siły, brak zdolności do koncentracji. 3. Brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość.

Na podstawie badań M. Ziemskiej postawy rodziców wobec dziecka nie zawsze są u obojga tego samego typu. Dziecko może podlegać tendencjom działającym w różnych kierunkach zwłaszcza, jeśli są to postawy rozbieżne i przeciwstawne.

---