CZŁOWIEK JEST ISTOTĄ SPOŁECZNĄ, TEN ZAŚ, KTO NIE ŻYJE W SPOŁECZEŃSTWIE JEST BESTIĄ ALBO BOGIEM - Arystoteles

MYŚL FILOZOFICZNO-PRZEDSOCJOLOGICZNA

• Platon prymat państwa i społeczeństwa nad jednostką

• Arystoteles - zoon politicon

• Św. Tomasz - wskazywał, ze człowiek ma potrzeby, których nie można zaspokoić bez społeczeństwa

• Thomas Hobbes - człowiek to istota zła, egoistyczna, nastawiona wyłącznie na realizacje własnych interesów

• John Lock „ ludzki noworodek przychodzi na świat bez wiedzy i sprawności - tabula rasa

• Freud uznał kulturę za największe źródło cierpień, ponieważ tłumi nasze popędy

• Teologowie mówili: „człowiek jako twór Boga rodzi się ludzki i wszystkie cechy, które go odróżniają od zwierzęcia otrzymuje od Stwórcy”.

• Benedykt XVI powiedział podczas audiencji generalnej w Watykanie, że człowiek jest istotą "społeczną z natury, ale antyspołeczną z nawyku„

• Psycholodzy społeczni tacy jak Aronson, Zimbardo, i inni nie mają wątpliwości, co do społecznego wymiaru człowieka; człowiek jest ze swej natury istotą społeczną

• E. Durkheim - homo duplex - koncepcja człowieka rozdwojonego

• R.E. Park „ Człowiek nie rodzi się ludzkim; organizm noworodka i jego wrodzone cechy nie determinują zachowania się jednostki, lecz dopiero uczestnictwo w zbiorowościach i proces socjalizacji, wykształcają cechy ludzkie”

Dzikie Dzieci

• „ To, co przynosimy na świat z naszego ewolucyjnego dziedzictwa, stanowi matrycę kształtującą rozwój. Ludzie w momencie narodzin są szlachetnymi dzikusami” Jean Jacques Rousseau




• Chłopiec Heski - (1341r.)

• Chłopiec Islandzki

• Chłopcy Litewscy

• Klemens z Overdyke

• Dziewczynka z Songi

• Victor - dziki chłopiec z Aveyron

• Amala i Kamala

• Kacper Hauser

• Anny i Isabelle

• Genie

• Oxana Malaya

• Eryk

 Jednostka ludzka istotą społeczną - konieczność życia i doświadczenia społecznego

Człowiek rodzi się ludzki, co oznacza, że rodzi się z takimi predyspozycjami, cechami, które pozwalają mu na przystosowanie się a co za tym idzie reprodukowanie środowiska, z którego się wywodzi. Wychodzimy na świat jako potencjalne istoty społeczne. Tylko przez życie zbiorowe istota ludzka może rozwinąć w pełni swoje człowieczeństwo, przez życie w społeczeństwie dochodzi do pełni człowieczeństwa.

Czy człowiek może żyć niezależnie od społeczeństwa?

• istota ludzka musi zaspokajać swoje podstawowe potrzeby życiowe (jedzenie, ubranie, mieszkanie)

• rozum, mowa i inne zdolności mogą rozwijać się tylko poprzez życie w społeczeństwie

• cała wiedza odosobnionych jednostek ginęła by wraz z ich śmiercią

• nie powstałaby i nie rozwinęłaby się kultura

• bez umiejętności mowy, nie bylibyśmy w stanie tak szybko się uczyć, dzielić się doświadczeniami i współpracować

• „dzikie dzieci” nie miały możliwości rozwinięcia swojego umysłu i jaźni w takim stopniu jak ich rówieśnicy wychowujący się w rodzinie, szkole, wsi, narodzie, państwie

• człowiek żyjący w odosobnieniu nie jest w stanie rozwinąć swojej osobowości jako istota społeczno-moralna

Trzy koncepcje pojmowania jednostki ludzkiej w socjologii (wg Pawła Rybickiego)

• Koncepcja abstrakcjonistyczna - Georg Simml, Leopold von Wiese,

Wskazuje na jednostkę ludzką jako podmiot działań i zachowań

Nie bierze pod uwagę wartości, motywów działania

Istnieją jedynie rzeczy jednostkowe, a całości, systemy są jedynie tworami umysłu ludzkiego

• Koncepcja naturalistyczna (organicyzm, teorie instynktu, behawioryzm)-Spencer

Jednostka jako przedstawiciel gatunku, reaguje na bodźce zewnętrzne

Jednostka sama w sobie nie ma celów, spełnia jedynie funkcje względem organizmu

• Koncepcja realistyczna - Arystoteles, św. Tomasz, Sorokin

Gdyby jednostka znajdowała się poza ludzkim środowiskiem społecznym, nie rozwinęłaby cech typowo ludzkich.

Jednostka pod wpływem społeczeństwa i kultury rozwija swoją osobowość (postawy, wartości, systemy i wzory postępowania).

Główne koncepcje, kształtujące człowieka jako istotę społeczną

• koncepcja behawiorystyczna - środowisko, w którym żyje człowiek kształtuje go przez odpowiedni system kar i nagród. System ten wpajają określone zasady i formy zachowania.

• koncepcja psychoanalityczna- człowiek sam kieruje się własnymi potrzebami i popędami, które decydują o jego zachowaniu.

• koncepcja humanistyczna zarówno środowisko zewnętrzne jak i wewnętrzne ma wpływ na jego zachowanie, jednak ostatecznie działanie wypływa z przemyśleń i posiadanych wartości.

PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

„Życie społeczne” to ogół zjawisk, wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni

Podstawy życia społecznego (wg J. Szczepańskiego):

1. Przyrodnicze (biologiczne, geograficzne, demograficzne)

2. Ekonomiczne (proces produkcji, forma własności środków produkcji, stosunki produkcji)

3. Kulturowe

Kultura

Pojęcie „kultura” pochodzi od słowa łacińskiego

„ cultura agri”, co oznacza uprawę i uszlachetnianie roli

Cyceron użył już tego wyrazu w znaczeniu przenośnym mówiąc o cultura mentis, czy cultura animi - dosłownie uprawa umysłu

Począwszy od Cycerona termin kultura zaczęto wiązać z wszelką czynnością ludzką mającą na celu pielęgnowanie, kształcenie, doskonalenie.

• Przez kulturę rozumie się wszystko, czym człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia swego ducha i ciała; stara się drogą poznania i pracy poddać sam świat pod swoją władzę; czyni bardziej ludzkim życie społeczne tak w rodzinie, jak i w całej społeczności państwowej przez postęp obyczajów i instytucji; wreszcie w dziełach swoich w ciągu wieków wyraża, przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia po to, aby służyły one postępowi wielu, a nawet całej ludzkości

• Ujęcie naukowe: „Kultura” oznacza określone klasy przedmiotów, zjawisk i procesów - pewne klasy zachowań i wytwory tych zachowań

• Ujęcie filozoficzne: „Kultura” - to wszystko, co nie wyrasta samo, lecz

powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalności ludzkiej. Wszystko co nie jest przyrodą składa się na kulturę. Obejmuje jedynie wytwory działalności ludzkiej, zwane „wyższymi”, które wytworzono „bezinteresownie” np. nauka, sztuka, literatura, religia, moralność, prawo, idee polityczne i społeczne, zwane wytworami ducha, które nie są konieczne, jak wytwory pracy fizycznej, do zaspokajania potrzeb biologicznych człowieka

• Ujęcie socjologiczno-etnograficzne: „Kultura” oznacza ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.

• Kultura materialna - zakresowo pokrywa się z cywilizacją, która jest zbiorem najrozmaitszych przedmiotów użytkowych. W skład jej wchodzą narzędzia, środki komunikacji ubrania, mieszkania i inne budowle, czyli wszelkie wytwory zaspokajające „ materialne ” potrzeby człowieka i społeczeństwa

• Kultura duchowa - natomiast obejmuje wytwory symbolizujące dążenia ludzkie do ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości, prawdy, wolności, równości itp. oraz zespołu idei, wyobrażeń, dzieł sztuki, symboli, obyczajów i różnych przedmiotów, w których te idee zostały utrwalone, czyli spetryfikowane

• Niektórzy socjologowie kultury określają kulturę jako ogół dóbr dających się podzielić na 3 klasy:

1) rzeczy; 2) znaki: 3) zachowania.

• Dziedzictwo kulturalne - cześć kultury, która została utrwalona w takim stopniu, że

przekazano ją następnym pokoleniom. Dziedzictwo kulturalne - wg S. Ossowskiego - obejmuje nie tylko przekazywane przedmioty i wartości, ale także i dyspozycje do postaw wobec nich i towarzyszącym im przeżyć.

Stanowi ono kluczowy czynnik narodotwórczy . Dziedzictwo kulturalne to : język, literatura narodowa, religia, sztuka, tradycja, zwyczaje i obyczaje.

Mechanizm wpływu kultury na jednostkę (wg J. Szczepańskiego):

1. socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki

2. ustanawianie systemów wartości i kryteriów

3. ustalanie wzorów zachowania i postępowania

4. konstruowanie modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów

Socjalizacja

• Socjalizacja (uspołecznianie) to proces wyłaniani się, kształtowania i rozwoju osobowości ludzkiej. Oznacza proces, w toku, którego, istota ludzka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzałą społecznie jednostką

• Wyróżnia się socjalizację pierwotną i wtórną

• Następuje przez:

- naśladowanie

- internalizacja

- interioryzację (uwewnętrznianie)

Mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne

• Organizmy ludzkie mają podobne potrzeby i popędy, lecz sposoby i środki ich zaspokajania są różne, zależnie od kulturowego ich uregulowania, zgodnego z obyczajami, religią a nawet przepisami prawnymi. Istotnym elementem są więc dominujące wzory kulturowe

• Pod wpływem kultury organizm ludzki staje się istotą społeczną, co jest zgodne z tezą, że „człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie socjalizacji i wychowania”

Klasyfikacja grup społecznych

Wyróżniamy następujące kryteria:

1. Struktura grupy - grupy małe i duże

2. Dominujący typ więzi w grupie - grupy pierwotne i wtórne

3. Stopień sformalizowania instytucji dominującej w danej grupie - grupy formalne i nieformalne.

4. Stopień łatwości wejścia do grupy - grupy inkluzywne i ekskluzywne

5. Stopień przynależności do grupy - grupy „swoje" i „obce”

6. Wola jednostek - wspólnoty i zrzeszenia

RODZINA

Rodzina jest atrakcyjnym przedmiotem opisu socjologii, ponieważ jest:

• Historycznie najstarszą formą życia społecznego, występującą od najdawniejszych etapów dziejów ludzkich,

• Najpowszechniejszą grupą społeczna, której członkiem był i jest z reguły każdy człowiek,

• Podstawą istnienia społeczeństwa,

Socjologia traktuje rodzinę jako:

1. Grupę społeczna

2. Instytucję

społeczną

Rodzina jako grupa społeczna

Pojęcie rodziny jako:

• 1. grupy pierwotnej

• 2. małej grupy społecznej

• 3. grupy podstawowej

W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe: małżeńską/partnerską, rodzicielską, braterską, dzieci.

Rodzina jako instytucja społeczna

• Rodzina to powszechnik kulturowy; to utrwalony w tradycji wszystkich kultur, zrutynizowany zespół działań ludzkich, ukierunkowany na zaspokojenie określonych potrzeb swoich członków.

• Rodzina jest podstawą ładu społecznego

Funkcje instytucjonalne rodziny:

• materialno-ekonomiczna

• opiekuńczo-zabezpieczająca

• prokreacyjna

• seksualno-emocjonalna

• emocjonalno-ekspresyjna

• legalizacyjno-kontrolna (integracyjno-wychowawcza)

• socjalizacyjna

• klasowo-stratyfikacyjna

• kulturowo-rekreacyjno-towarzyska

Małżeństwo trzonem rodziny

• Rodzina (def. J. Szczepańskiego) to grupa złożona z osób połączonych stosunkami małżeńskimi i rodzicielskimi.

• Należy zaznaczyć, że małżeństwo może być formalne lub nieformalne

Typy rodzin

• Liczba członków : rodziny małe (nuklearne) i duże (poszerzone, wielopokoleniowe)

Rodziny małe mogą być: pełne i niepełne

• Liczby partnerów: monogamiczne i poligamiczne

Rodziny poligamiczne mogą być: poligyniczne i poliandryczne

• Systemu pokrewieństwa:

• a. dziedziczenie: matrylinearne, patrylinearne, bilinearne

b. usytuowanie domu: matrylokalne, patrylokalne, bilkokalne, neolokalne

• System władzy: matriarchalne, matrycentryczne, patriarchalne

• Rodzina generacyjna (pochodzenia) i prokreacyjna.

Struktura rodziny

Zależy od:

• liczby i rodzaju członków rodziny

• układu ich pozycji i ról społecznych

• siły więzi, wpływających na spójność

• podziału czynności

• rozkładu autorytetów

• rozkładu miłości i względów

Od umowy społecznej do miłości

W wyniku procesów industrializacji zmianie uległy:

• Podstawy zawierania związków małżeńskich

• Więzi rodzinne

• Rola kobiety

• Znaczenie dziecka w rodzinie

• Formy związków małżeństw

Alternatywne modele rodziny

• Rodzina homoseksualna

• Kółko przyjacielskie

• Casus „Friends”

• Rodzina - układanka

• Samotność

• DINKS

• Rodzina nomadyczna

• Kohabitacja (konkubinat)

• Rodzina dwustopniowa

NARÓD

Naród to trwała wspólnota ludzi, ukształtowana historycznie w obrębie danego terytorium, na gruncie określonych tradycji i języka, połączona więzami ekonomicznymi, mająca własne instytucje polityczne, swoistą kulturę oraz poczucie tożsamości i odrębności wobec innych narodów.

Sposoby klasyfikacji narodu jako struktury sołecznej

1. rasowo-antropologiczna

• podstawą istnienia narodu jest wspólnota krwi, pochodzenie, itd.

2. psychologiczno-kulturowe ( F. Znaniecki, J. Chałasiński)

• konieczność wytworzenia przez naród własnej kultury oraz pojawienie się poczucia więzi narodowej, a tym samym świadomości odrębności

3. etatystyczny (M. Weber)

• naród to obywatele danego państwa

Weber „ naród to wspólnota uczuć wyrażająca się we własnym państwie”

4. historyczny ( Z. Krawczyk)

• naród to złożony wytwór procesów historycznych powstający na skutek oddziaływania szeregu zróżnicowanych czynników narodowotwórczych

Krawczyk „naród to trwała wspólnota ludzi, ukształtowana historycznie w obrębie danego terytorium, na gruncie określonych doświadczeń, tradycji i języka, posiadająca więzi ekonomiczne i własne instytucje polityczne, charakteryzująca się własnym poczuciem tożsamości i odrębności wobec innych grup narodowych i etnicznych”

Naród to wspólnota

• historyczna

• terytorialno-ekonomiczna

• polityczna

• kulturowa

• psychiczna

Stadia rozwoju narodu

Według ewolucjonistów można wyróżnić następujące stadia rozwoju narodu:

• rodzina

• ród

• klany

• klany totemiczne

• plemiona

• lud

• naród

Czynniki narodowotwórcze

1. obiektywne czynniki narodotwórcze (język, terytorium, państwo, gospodarka)

2. subiektywne czynniki narodowotwórcze ( religia, wspólnota doświadczeń historycznych, tradycja, kultura, ideologia, przywódcy)

Czynniki procesu narodotwórczego:

• geograficzno-terytorialne

• demograficzne, ludnościowe

• lingwistyczne

• polityczne

• ideowe

• ekonomiczne

Drogi formułowania się narodów

• burżuazyjna (mieszczańsko-konserwatywna)

• mieszczańska (socjalistyczna)

• postkolonialna

Charakter narodowy

• wspólnota kultury określonego narodu - tradycja, los, doświadczenia, które są przekazywane na kolejne pokolenia,

• wspólne cechy psychiczne - są to specyficzne właściwości, przejawiające się w ważnych dla narodu momentach historycznych.

• wspólnota cech osobowości członków - względnie trwałe cechy i wzory osobowości u dorosłych członków społeczeństwa.

Doniosłość narodu polega na

• narody są bardzo trwałą postacią zbiorowości, istnieją nieraz przez tysiące lat, mogą istnieć, gdy naród nie ma swojego państwa;

• wytwarzają trwale dziedzictwo kulturowe

• wytwarzają silne poczucie identyfikacji jednostek ze zbiorowością

• wytwarzają silne poczuci solidarności pomiędzy członkami i antagonizm wobec obcych.

Świadomość społeczna

Świadomość społeczna (Z. Cackowski - filozof) to wiedza, wartości i normy postępowania powszechnie przez daną zbiorowość uznawane i regulujące zbiorowe działania.

Na świadomość społeczną wpływają:

• warunki ekonomiczne

• warunki polityczne

• uwarunkowania diachroniczne

• uwarunkowania synchroniczne o charakterze przestrzennym

Świadomość narodowa i państwowa

• Świadomość narodowa (D.Markowski) to utrwalone i zinternalizowane przez grupę społeczną, uznająca się za naród, symbole i wartości umożliwiające uzyskanie tożsamości grupowej, odróżniającej ja od innych grup identyfikowanych w ten sposób.

• Świadomość państwowa (D.Markowski) to zinternalizowany przez opiniotwórcze ośrodki narodu, zorganizowanego w państwo, zespół wartości i symboli, odnoszących się do sformalizowanych zasad jego funkcjonowania.

Osobowość Postawy Konformizm.

Osobowość

• Wg Arnolda Ross'a osobowość to struktura czynników:

• Biogennych

• Psychogennych

• Socjogennych

• Osobowość społeczna (J. Szczepański) zespół cech trwałych jednostki, wpływający na jej postępowanie, wyrastający na podstawie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzący z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana, w których uczestniczy.

Internalizacja

• Internalizaca - nabywanie i przyjmowanie wartości i norm, uczenie się, tworzenie wzorów zachowań. Wartości zinternalizowanie nie stanowią jakiejś spójnej, zhierarchizowanej, uporządkowanej całości, ale ciągle się krzyżują.

Wartości

• Wg Znanieckiego wartości to wszystko to, co jest przedmiotem ludzkich działań;

• wg J. Szczepańskiego to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea, instytucja, w stosunku do której jednostki przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

• Wg St. Ossowskiego wartości dzieli się na:

- Wartości uznawane - przedmioty w stosunku do których żywimy przekonanie, ze posiadają jakąś wartość obiektywną

- Wartości odczuwane - atrakcyjne dla jednostki emocjonalnie

Kształtowanie osobowości

Osobowość kształtuje się w procesie socjalizacji. Wyróżnia się socjalizację:

• pierwotną (okres dzieciństwa, pod wpływem tzw. znaczącego innego)

• wtórną (odbywa się w wieku młodzieńczym i dorosłym, pod wpływem tzw. uogólnionego innego)

Stadia rozwoju elementów osobowości:

• niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo - znaczenie mają potrzeby biologiczne i bezpieczeństwa. Kształtuje się orientacja na posłuszeństwo i unikanie kar oraz orientacja instrumentalno-relatywistyczna. Kształtuje się tożsamość organizmu.

• dzieciństwo - potrzeby społecznej integracji, przynależności do grupy, stosunków uczuciowych. Kształtuje się orientacja na zgodę i harmonię interpersonalną, oraz orientacja na prawo i porządek. Tożsamość organizmu przekształca się w tożsamość roli.

• młodość - potrzeby integracji osobowości (osiągnięć, sukcesów, samorealizacji). Kształtuje się orientacja legalistyczna na umowę społeczną oraz orientacja na uniwersalne zasady etyczne. Tożsamość roli przekształca się w tożsamość osobowości.

Elementy osobowości społecznej

• kulturowy ideał osobowości

• role społeczne

• jaźń subiektywna

• jaźń odzwierciedlona

1. Kulturowy ideał osobowości

• Kulturowy ideał osobowości - jest to zespół cech mówiących jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej aby jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa (ideał człowieka wykształconego, wojownika, skromnego, indywidualistę, bogatego)

2. Rola społeczna

Rola społeczna - względnie stały, wewnętrznie spójny system zachowań, będący reakcjami na zachowanie innych ludzi. Zachowania te przebiegają wg wzoru przyjętego w danej grupie, w której pełni się różne role (np. studenta, kolegi, ojca, matki).

Role społeczne to postawy, zachowania, wartości, które dana jednostka wypełnia, kiedy posiada określony status (pewną pozycję) w grupie. Trzy znaczenia terminu rola:

• to strukturalnie przypisane nakazy

• to orientacja lub koncepcja

• to działanie

Zakres realizacji danej roli uzależniony jest od:

• a) właściwości anatomiczno - psychologicznych

• b) od wzoru osobowego akceptowanego w grupie

• c) od sposobu zdefiniowania roli

• d) od struktury i organizacji grupy oraz sankcji obowiązujących w grupie lub zbiorowości

Zespoły ról - komplety stosunków, ról, której jednostka posiada dzięki zajmowaniu poszczególnego statusu społecznego (np. lekarz - inne oczekiwania ma w stosunku do niego pacjent, pielęgniarka, kolega, żona, dzieci, rodzice)

Wielość ról - wynika z ilości pozycji zajmowanych przez jednostkę (jestem studentem, matką, koleżanką, córką, nauczycielem, żoną, itd.)

Mechanizmy stabilizujące zespoły ról:

• Mechanizm zróżnicowania stopnia zaangażowania się w rolę

• Mechanizm zróżnicowania władzy w zespole ról

• Mechanizm usunięcia swych działań z pola widzenia partnerów zespołu ról

• Mechanizm dostrzegania konfliktowych żądań skierowanych na jednostki zajmujące dany status społeczny

• Mechanizm polegający na społecznym poparciu przez innych o podobnych statutach społ.

• Ograniczenie zespołu ról.

3. Jaźń subiektywna

Jaźń subiektywna - jest to zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społ. i wskazujące kim człowiek jest "naprawdę”.

Często stanowi chorobliwe wyobrażenia zwane kompleksami kompensującymi nasze braki intelektualne, fizyczne lub charakterologiczne.

4. Jaźń odzwierciedlona

Jaźni odzwierciedlona - obraz siebie jakim jednostka się posługuje, a który uzyskuje w drodze własnej interpretacji siebie przez innych.

Koncepcja jaźni odzwierciedlonej obejmuje zachodzące w świadomości jednostki procesy:

• Wyobrażanie sobie przez jednostkę jak ją widzą inni

• Wyobrażanie sobie przez jednostkę jak ją oceniają inni

• Rodzaj samopoczucia, jaki powstaje w świadomości jednostki: od dumy do upokorzenia.

Adam Podgórecki wprowadził cztery rodzaje jaźni:

• Jaźń pierwiastkowa

• Jaźń fasadowa

• Jaźń odzwierciedlona

• Jaźń zobiektywizowana

Typy osobowości

1) Hipokrates

a) sangwinik

b) choleryk

c) melancholik

d) flegmatyk

 2) Erster Kretschmer

a) Pyknik - niski, masywny - łagodny

b) Astenik - wysoki, wątły, chudy - niezbyt miły dla otoczenia

c) Atletyk - dobrze zbudowany fizycznie - zrównoważony psychiczne

d) Dysplastyk - niekształtny - złośliwy, męczący

3) Jung

a) Introwertyk - ukierunkowany na własne działania, zamknięty, niechętnie dzielący się swoimi uczuciami

b) Ekstrawertyk - przeciwieństwo introwertyka

4) E. Spranger

1. Teoretyk - jego dziedziną jest nauka, poszukuje sensu życia

2. Ekonomik - dąży do bogactwa i zdobywania dóbr materialnych

3. Estetyk - fascynuje się sztuką

4. Typ społeczny - chętny do pomocy innym

5. Polityk - zabiega o władzę

6. Typ religijny

5) F. Znaniecki

a) Ludzie dobrze wychowani

b) Ludzie pracy

c) Ludzie zabawy

d) Ludzie zboczeńcy (nadnormalni i podnormalni)

e) Ludzie "dobrzy a mądrzy”

6) J. Szczepański

a) Ludzie twórcy

b) Ludzie przeciętni

c) Ludzie aktywni negatywnie

d) Jednostki zdane na pomoce i opiekę innych

Tożsamość

Tożsamość, czyli koncepcję siebie jaką jednostka ma o sobie.

Tożsamość może być

• osobowa (poczucie ciągłości jaźni, ciągłości istnienia pomimo upływu czasu)

• społeczna (pełnienie ról społecznych, zajmowanie miejsca w świecie).

Tożsamość osobowa jest stała, natomiast społeczna ulega ciągłym zmianom, transformacjom.

I. Wg Thomasa i Znanieckiego postawa to dążność jednostki do określonych wartości. Jednostka dokonuje tzw. definicji sytuacyjnej, czyli (1) wyróżnia obiekty, które mają dla niej znaczenie, (2) przeprowadza ich selekcję, grupowanie, sprawdzanie, przetwarzanie i dostosowanie do konkretnej sytuacji. Po ustaleniu przechodzi do działań. Postawa w tym ujęciu nie jest gotowością do działania, ale do interpretacji sytuacji i definiowania jej. Znaniecki wprowadził postawy idealne (myślenie o czynnościach) i realne (dotyczące konkretnych czynności w określonej sytuacji)

II. Wg Meada postawa to element osobowości, to gotowość jednostki do określonego zachowania się względem danego przedmiotu postawy. Postawa to samoświadome „ja”, zorganizowane zbiory reakcji.

Wyróżnia się trzy komponenty postawy:

• poznawczy (wiedza, przekonania, przypuszczenia),

• emocjonalno-oceniający (uczucia moralne, estetyczne, społeczne, religijne, itd.),

• behawioralny (czynnościowy, reakcji).

Przedmiotem postaw mogą być osoby, grupy, wartości, wszelkie przedmioty, czyli wszystko to co znamy.

Cechy postaw:

• treść przedmiotowa - wskazanie czego postawa dotyczy

• zakres postawy - informuje o liczebności jej przedmiotów

• kierunek postawy - uszeregowanie postaw (negatywne -obojętne -pozytywne)

• siła postawy - najsilniejsze są skrajnie pozytywne i skrajnie negatywne

• złożoność - ściśle związane z występowaniem trzech komponentów zwartość elementów postaw

• trwałość - wraz z upływem czasu postawy mogą ulegać zmianie

Klasyfikacja postaw zgodna z treścią przedmiotową:

a . personalne (osób)

• interpersonalne - skierowane na innych ludzi

• intrapersonalne - skierowane na samego siebie

b. rzeczowe (przedmiotów)

c . ideowe (instytucji, norm, czynności, teorii, doktryn)

Wyróżnia się postawy:

• Pozytywne, negatywne, ambiwalentne

• Spójne i niespójne

• Pełne i niepełne

• Należące do podstawowej struktury osobowości i drugorzędne

• Postawy centralne i pozacentralne

• Publiczne i prywatne

• Indywidualne i zbiorowe

Typy postaw

• konformistyczne

• nonkonformistyczna

• legalistyczna - uznanie praw i norm niezależnie od kontekstu społecznego, sytuacji

• przestępcza

Specyficzną postawę stanowią stereotypy. Wg Lippmanna stereotyp to obraz w umyśle ludzkim odnoszący się do jakiegoś faktu lub zjawiska społecznego. Jest to obraz cząstkowy, jednostkowy i przede wszystkim schematyczny. Stereotypy są wytworem kultury, są narzucane człowiekowi. Prowadzą do zniekształcenia postrzegania rzeczywistości społecznej w skutek schematycznego i emocjonalnego ujęcia obiektu poznania. Należy wykazywać bezzasadność stereotypów i ich szkodliwość.

Konformizm

1. KONFORMIZM - zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi(def. psychologii społecznej). Bezkrytyczne, nadmierne podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania, obowiązującym w danej grupie społecznej.

2. KONFORMIZM - umiejętności dostosowania się do grupy (def. socjologiczna). R. Merton tłumaczy to jako zgodę na realizację celów społecznych grupy, przy pomocy społecznie uznawanych środków lub w szerszym znaczeniu - realizacje norm społecznych i wartości danej grupy odniesienia. W tym tłumaczeniu oznacza, że umiemy się dostosować, przestrzegać panujących reguł, współpracować z innymi. Gdy w grupie jest wielu konformistów, oznacza to, że jest ona spójna. Odejście od zachowań konformistycznych Merton określa nawet jako dewiację społeczną, gdyż jest to dla grupy niekorzystne.

Przyczyny konformizmu

• Informacyjny wpływ społeczny

• Normatywny wpływ społeczny

• Posłuszeństwo autorytetowi

1. Informacyjny wpływ społeczny

Informacyjny wpływ społeczny - wpływ innych ludzi wynika stąd, że postrzegamy ich jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego postępowania. Dostosowujemy się, bo wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest lepsza niż nasza. Przyjmujemy informacje od osób wiarygodnych.

Pojawia się gdy sytuacja jest: nowa, niejasna, nieokreślona, brakuje nam informacji, nie wiemy jak reagować i co myśleć. Wyróżnia się tu:

• Prywatną akceptację

• Publiczny konformizm

Kiedy jesteśmy szczególnie podatni na ten rodzaj wpływu?

• Przemiany i kryzys

• Nieadekwatna definicja sytuacji

• Niejasność sytuacji

• Kiedy inni ludzie są ekspertami

Normatywny wpływ społeczny

Normatywny wpływ społeczny - ukryte albo jasno sprecyzowane reguły grupy dotyczące akceptowalnych zachowań, wartości i przekonań jej członków (normy). Ma miejsce gdy chcemy być akceptowani.

Ten typ konformizmu przejawia się w życiu codziennym poprzez modę i akceptowane reguły społecznego zachowania.

Kiedy ludzie podporządkowują się temu wpływowi?

• Liczba osób w grupie

• Kiedy zależy nam na grupie

• Kiedy grup jest jednomyślna

• Wpływ kultury (indywidualistyczna-kolektywistyczna)

• Typ człowieka-osobowość

• Bliskość osób, które na nas wpływają

• Czas, w trakcie którego wywiera się wpływ

• Kiedy jesteśmy emocjonalnie zaangażowani w tworzenie opinii większości

• Kiedy członkowie grupy są podobni do jednostki

Posłuszeństwo autorytetowi

Konformizm

Niezainteresowany świadek” - jako typ konformisty

• Im więcej świadków tym gorzej-następuje dyfuzja odpowiedzialności

• Bliskość, podobna sytuacja i problemy, spotkania face to face - niwelują te postawę

• Gdy pojawiają się komplikacje (krew, otwarte złamanie) chęć pomocy maleje, nie wierzymy, ze potrafimy pomóc

• Najszybciej pomagamy członkom rodziny

• Osobom podejrzanym o alkoholizm nie udziela się pomocy

• Szybciej reagujemy, kiedy możemy osiągnąć jakieś korzyści

Reakcje na wpływ społeczny

• Uleganie - chęć zdobyci nagrody i uniknięcia kary, jest krótkotrwały. Liczy się tu władza

• Identyfikacja - chęć upodobnienia się do kogoś (wujek Karol). Tu liczy się atrakcyjność.

• Internalizacja - chęć posiadania słuszności, to przyjęcie norm za własne. Trudno to zmienić. Liczy się tu wiarygodność.

Antykonformizm- brak samodzielnego myślenia, automatyczne przeciwstawianie się pragnieniom i oczekiwaniom innych.

ZMIANA SPOŁECZNA

Panta rhei”

„Do tej samej rzeki nie można wejść dwa razy”

Heraklit

Zmiana społeczna

ZMIANA SPOŁECZNA - różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu

Różne aspekty zmiany:

I. ZMIANA SKŁADU SYSTEMU

II.ZMIANA STRUKTURY SYSTEMU

Wyłaniają się:

• nowe struktury interakcyjne

• nowe struktury interesów

• nowe struktury normatywne

• nowe struktury idealne

III. ZMIANA FUNKCJI

IV. ZMIANA GRANICY SYSTEMU

V. ZMIANY W OTOCZENIU SYSTEMU

Trzy zasadnicze stałe źródła zmiany społecznej:

• Środowisko fizyczne

• Organizacje polityczne

• Czynniki kulturowe

Zmiany nabrały tempa w epoce nowożytnej, w ciągu ostatnich 200 lat. Giddens stwierdza, że przyczyniły się do tego:

• czynniki ekonomiczne

• czynniki polityczne

• czynniki kulturowe

Proces społeczny

PROCES SPOŁECZNY - ciąg, sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu, które nazywamy fazami lub etapami

• PROCES KIERUNKOWY - taki, którego żaden etap nie powtarza się, a cała sekwencja przybliża stale do jakiegoś przyszłego stanu wyróżnionego - celu czy krańca procesu

• PROCES CYKLICZNY - taki, w którym po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjścia, do swojego kształtu początkowego

• PROCES ROZWOJU - to proces kierunkowy, który jest procesem pozytywnym (z upływem czasu zwiększa się poziom badanej zmiennej) oraz zmiana napędzana jest przez mechanizmy wewnątrzspołeczne (immanentne i endogenne)

Rozwój społeczny

ROZWÓJ SPOŁECZNY - proces kierunkowy napędzany czynnikami endogennymi, w których poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący

• Czynniki endogenne - wewnątrzspołeczne, immanentne, zamknięte w ramach rozważanego systemu, w odróżnieniu od zewnętrznych (egzogennych) - jak zmiany klimatyczne, katastrofy przyrodnicze, epidemie chorób itp.

Odróżniamy:

• ROZWÓJ JEDNOLINIOWY - taki, w którym sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem, po regularnej, wyznaczonej jakby z góry trajektorii

• ROZWÓJ WIELOLINIOWY - taki, w którym różne sekwencje zmian maja jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób, różnymi torami czy trajektoriami, w zależności od konkretnych warunków historycznych i kulturowych danego społeczeństwa

• ROZWÓJ SKOKOWY - taki, w którym po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje zasadnicza zmiana jakościowa

Postęp społeczny

POSTĘP SPOŁECZNY - proces (rozwojowy) przybliżający nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, w którym realizują się jakieś ważne społeczne wartości; stanu uważanego za dobry, słuszny, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp. To proces oceniane pozytywnie.

REGRES - proces, który oddala społeczeństwo od stanu uważanego za pożądany z punktu widzenia rozpowszechnionych w społeczeństwie wartości

Pojęcie postępu jest zrelatywizowane :

• do jakiejś zbiorowości

• historycznie

• do przyjętych kryteriów postępu (uznawanych wartości)

Losy idei postępu

Cztery wizje postępu:

• SAKRALNA

• MECHANISTYCZNA

• HUMANISTYCZNA

• AKTYWISTYCZNA (P. Sztompka)

Na aktywność społeczeństwa prowadzącą do twórczych przekształceń wpływa:

• cechy jednostek, dominujący typ osobowości (twórcze, aktywne, innowacyjne, itp.)

• właściwości struktur społecznych, warunków, w których ludzie podejmują działanie (pluralizm, heterogeniczność, otwartość, elastyczność, tolerancja)

• panujący w społeczeństwie stosunek do przeszłości i tradycji

• wizja oczekiwanej przyszłości

O postępowości decyduje więc ludzka potencja, dążność do osiągania, liczą się również pojedyncze postępowe jednostki (organizatorzy, reformatorzy, rewolucjoniści, politycy, ideologowie), też teorie, doktryny i ideologie.

Teorie zmiany społecznej

1. Teorie linearne

2. Teorie cykliczne

3. Teorie dychotomiczne

W socjologii wyróżnia się również typologie społeczeństw

TRAUMA ZMIAN SPOŁECZNYCH

Trauma - wstrząs powodowany zmianą społeczną

Nie każda zmiana społeczna staje się powodem traumy. Charakter traumatogenny przybierają najczęściej zmiany o szczególnych właściwościach:

• zmiany nagłe, szybkie, gwałtowne, dokonujące się w bardzo krótkim czasie

• zmiany o szerokim zakresie, obejmujące różne dziedziny życia społecznego

• zmiany głębokie, radykalne, dotykające centralnych dla zbiorowości wartości, reguł, przekonań

• zmiana musi być niespodziewana, zaskakująca, szokująca (rewolucje, przewroty, przełomy ustrojowe)

Trauma kulturowa

Najbardziej wrażliwa na zmianę jest dziedzina kultury (wartości, normy, reguły, wzory, obyczaje)

TRZY POZIOMY TRAUMY KULTUROWEJ

• INDYWIDUALNY

• MIKROSPOŁECZNY

• MAKROSPOŁECZNY

Symptomy traumy

• syndrom braku zaufania - zarówno do instytucji publicznych, jak i do innych obywateli

• apatia (poczucie bezsilności)

• orientacja na dzień dzisiejszy i skrócenie perspektywy czasowej w odniesieniu do przyszłości

• nostalgia za przeszłością

• nastrój niepokoju, obaw, lęków, któremu towarzyszy podatność na plotki, fantazje, konfabulacje, mity

• pojawienie się panik moralnych, gorących masowych dyskusji, sporów

Strategie radzenia sobie z traumą

• 1)STRATEGIE INDYWIDUALNE

• 2) STRATEGIE MASOWE

• 3) STRATEGIE ZBIOROWE

PRZEZWYCIĘŻENIE TRAUMY

• Na poziomie społecznym - oznacza wyłonienie się jednolitego i spoistego systemu wartości, norm, reguł, symboli, przekonań, a więc nowej kultury i zakodowanie jej w nowej tradycji przekazywanej następnym pokoleniom

• Na poziomie indywidualnym - oznacza rozpowszechnienie się nowej kompetencji kulturowej, czyli znajomości, akceptacji i bezrefleksyjnego stosowania reguł i wzorów nowej kultury

---