Dydaktyka katechetyczna

W świetle tego, co zostało do tej pory powiedziane można sporządzić definicję dydaktyki:

DYDAKTYKA, JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA JEST TEORIĄ NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ; ZAJMUJE SIĘ CELAMI, TREŚCIAMI, PROCESEM, MATODAMI, ŚRODAKMI I ORGANIZACJĄ NAUCZANIA NA WSZYSTKICH SZCZEBLACH SZKOŁY.

Teraz należy zauważyć, że naszym przedmiotem jest dydaktyka katechezy. DYDAKTYKA KATECHEZY TO NAUKA O KSZTAŁCENIU RELIGIJNYM, JEGO CELACH, TREŚCIACH, METODACH, ŚRODKACH I ORGANIZACJI. DO JEJ ZAKRESU NALEŻY TAKŻE PROBLEMATYKA DOTYCZĄCA KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI RELIGII - KATECHETÓW.

LEKCJA JEST PODSTAWOWĄ FORMĄ ORGANI-ZACYJNĄ KSZTAŁCENIA RELIGIJNEGO W SZKOLE

Najpopularniejszą formą nauczania jest lekcja. Oczywiście trzeba wiedzieć, że nie jest to forma jedyna. Sama katecheza nie wyczerpuje się tylko w przeprowadzeniu lekcji religii w szkole, ale powinna być niejako kontynuowana poprzez różnego rodzaju spotkania, celebracje, wycieczki itp. W tej części zajmiemy się jednak lekcją, jako formą nauczania.

Można znaleźć następującą definicją lekcji: „Lekcja (łac. Lectio - `czytanie, wykład') - organizacyjna forma nauczania, oparta na realizacji określonego zadania dydaktycznego w ciągu ustalonego czasu. Czas lekcji mieści się zazwyczaj w granicach 40-45 minut, choć zdarzają się lekcje trwające krócej, np. w klasach początkowych. W systemie klasowo- lekcyjnym lekcja stanowi podstawową formę nauczania. W Polsce coraz szerzej organizację lekcji uzależnia się od charakteru czynności uczniów. W czynnościach tych może dominować asymilowanie globalnej wiedzy, samodzielne dochodzenie do nowej wiedzy przez rozwiązywanie zagadnień teoretycznych bądź praktycznych, obcowanie z różnymi wartościami, przeżywanie ich i ocenianie, wreszcie wykonywanie różnych prac praktyczno-wytwórczych” (Okoń).

Lekcja stanowi, więc pewną jedność. Stanowi o tym jeden temat oraz zamknięty kształt opracowania dydaktycznego. Żadne ogniwo lekcji nie może być czymś przypadkowym; każda czynność, każde pytanie, każda wypowiedź musi mieć swoje uzasadnienie. Lekcja powinna prowadzić do tego, aby osiągnąć zamierzone wcześniej wyniki, które dotyczą zarówno zdobycie nowych wiadomości, jak i sprawności; zdolności myślenia i umiejętności pracy.

Tak rozumiana lekcja nie jest jednak bytem samym w sobie. Jakąś oderwana od całości częścią. Jest ściśle powiązana z lekcją ją poprzedzającą, jak i z tymi, które po niej nastąpią.

Typy lekcji

Dydaktycy dzisiaj mówią o czterech podstawowych typach lekcji. Typy te wskazują nam zarazem, że w nauczaniu powinno się korzystać nie tylko z jednego rodzaju lekcji, ale powinno się urozmaicać nauczanie stosując różnego rodzaju lekcje.

Do typów lekcji zaliczamy:

1. Typ asocjacyjny - przyjmuje za zasadę przyswajanie przez uczniów wiedzy gotowej.

2. Typ problemowy - zakłada aktywność badawczą uczestników w rozwiązywaniu problemów (zagadnień). Rozwiązanie jest ukierunkowywane przez nauczyciela.

3. Typ emocjonalny - nauczyciel świadomie oddziałuje na rozwój procesów emocjonalnych uczniów.

4. Typ oddziaływania - uczniowie uczą się oddziaływania na poznaną rzeczywistość; rozwijają umiejętność dyskusji; oddziaływania zmierzają do zrozumienia przez uczniów działalności ludzi, w tym i własną, by uczeń chciał i potrafił doskonalić własne sprawności.

Przyjmując jako podstawę dominujący rodzaj aktywności uczniów wyróżnia się lekcję typu:

• Podającego

• Problemową

• Operacyjną

• Eksponującą.

Struktura lekcji

Przebieg lekcji przybiera różne formy, a uzależniony jest od celów, jakie ma ona spełniać oraz stosowanych metod. W prawie każdej jednak lekcji można określić stałe ogniwa, których układ będzie zmienny:

1. Organizacja klasy - wejście do sali, zaprowadzenie porządku, sprawdzenie obecności, dla katechezy modlitwa

2. Sprawdzenie pracy domowej

3. Przypomnienie przerobionych treści (często połączone z kontrolą i oceną wiadomości). Na katechezie często pomija się tzw. odpytywanie, dlatego istotna jest tutaj rola katechety, który powinien przypomnieć, to, co było na poprzedniej, czy poprzednich katechezach. Ukazać, jak to łączy się z tym, o czym zamierza mówić w obecnej katechezie.

4. Wprowadzenie nowych treści

5. Podsumowanie i uporządkowanie nowych treści oraz powiązanie z poznanymi wcześniej

6. Zadanie domowe

7. Modlitwa

W nauczaniu religii lekcja jest też formą najczęściej stosowaną. Nie można jednak katechezy utożsamiać z lekcją szkolną, chociaż występują tutaj te samem czynniki. Na katechezie dochodzi jednak jeden nowy „element”, a jest nim Osoba Boga. Dlatego na katechezie występuje nie tylko jedna relacja, jak na innych lekcjach, czyli relacja nauczyciel - uczeń - treść, lecz najbardziej istotna jest tutaj relacja między Bogiem a uczniem, a także Bogiem a katechetą.

Treść nauczania jest tutaj narzędziem do tworzenia tych relacji, czyli do rozwijania wiary. Stąd też klasa na lekcji religii nie jest grupą socjologiczną, która zebrała się dla pogłębienia swoich wiadomości, ale jest wspólnotą wiary, małym Kościołem, który idzie na spotkanie Boga.

Każda jednostka lekcyjna, mimo iż realizuje szeroki program stanowi zwartą i oddzielną całość. Każdą jednostkę stanowi odrębny temat, określone cele i przejrzysta struktura organizacyjna. Zawsze jednak należy pamiętać, że stanowi ona ogniwo większej całości.

Można przyjąć ogólnie następującą strukturę lekcji religii:

1. Część przygotowawcza:

a) wstępna organizacja i przygotowanie lekcji

b) sprawdzenie pracy domowej

c) powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego tematu

2. Część podstawowa:

a) podanie nowych treści

b) zrozumienie i kształtowanie umiejętności

c) opracowanie i zebranie - integrowanie treści - kształtowanie postaw

3. Część końcowa:

a) usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie

b) omówienie zadania domowego

c) wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień.

Konspekt

Jako punkt, trzeba wyraźnie stwierdzić, że do katechezy należy się przygotować. Można mówić o przygotowaniu dalszym (wiedza teologiczna, dydaktyczna, antropologiczna itp.) oraz o przygotowaniu bliższym, bezpośrednim.

Katecheta wybierając jakąś katechezę, jakiś temat powinien wiedzieć:

- co chce przekazać

- co chce przez to osiągnąć

- w jaki sposób to zrealizuje (formy, metody, środki dydaktyczne).

Dobra katecheza wymaga wcześniej przygotowanego planu.

W całym przygotowaniu można wyróżnić pewne etapy:

1. ustalenie tematu, celów katechezy

2. zebranie materiału

3. ocena i wybór materiału, rozplanowanie go na poszczególne etapy oraz dobór metod, pomocy

4. napisanie konspektu.

Wybór tematu.

Temat katechezy sugeruje program , lub też sugeruje go zaistniała sytuacja, okazja (np. poszczególne części roku liturgicznego, jakieś święta, rozpoczynające się wakacje i inne). Wybór tematu powinien być dokonany w kontekście programu całego roku, grupy tematycznej.

Ustalenie celów katechezy.

Nie wystarczy temat, ale trzeba wiedzieć, co się chce osiągnąć. W katechezie stawiamy sobie dwa cele: dydaktyczny (co chcemy przekazać, jaką treść, i ile materiału przekazać), cel wychowawczy (jaką wartość ma uczeń przeżyć, przyjąć. Np. uczeń chce więcej się modlić, jest przekonany…, jakie postawy wyrobił sobie. Celem katechezy jest nie tylko nauczać o Bogu, ale do Boga prowadzić..).Cele są niesamowicie ważne w planowaniu katechezy

Zebranie materiału

Trzeba dobrze zapoznać się z podręcznikiem metodycznym, w którym często jest prawie cały materiał, z podręcznikiem ucznia, ale dobrze jest też mieć jakiś przykład z życia. Koniecznym źródłem jest Pismo św., księgi liturgiczne, dokumenty Kościoła, żywoty świętych. Warto założyć sobie teczki własnych materiałów, gromadzonych według pewnych haseł: np. świadectwo, wiara ecc.

Rozplanowanie materiału

Trzeba dokonać wyboru, co wykorzystać i wybrać środki, dzięki, którym będzie możliwa realizacja katechezy i osiągnięcie założonych celów.

Pisanie konspektu.

Konspekt (z łac. conspectus = rzut oka, szkic, przegląd) jest jakby planem przeprowadzenia lekcji. Stanowi pomoc i drogowskaz dla katechety i jest także świadectwem przygotowania się do katechezy.

Rozróżnia się dwa rodzaje konspektów: pełny i skrócony. Pełny zawiera szczegółowy zapis całej katechezy, wszystkie teksty, włącznie z pytaniami katechety i przypuszczalnymi odpowiedziami uczniów. Podaje też szczegółowo użycie metod i środków, wyznacza czas na poszczególne etapy lekcji. Skrócony zawiera tylko poszczególne punkty lekcji.

Konspekt winien być tak opracowany, aby można było łatwo z niego korzystać. Powinien być bardzo czytelny, aby wystarczył rzut oka, aby wiedzieć, co dalej, gdyż nie wypada czytać z konspektu.

W konspekcie szczególnie starannie powinno się zaplanować pytania, przewidywane odpowiedzi, a także pytania ze strony uczniów. Bardzo dobrze jest zapisać też w konspekcie czas, jaki się chce poświęcić na poszczególne etapy katechezy.

Dobrze jest pisać konspekt tylko z jednej strony kartki a drugą zostawić na notatki, na uwagi po lekcji.

Konspekt jest pomocą, ale nie zniewala. Trzeba być w miarę elastyczny.

Konspekt powinien zawierać następujące elementy:

1. temat katechezy, jasno sprecyzowany.

2. cele katechezy: dydaktyczny i wychowawczy, ujęte krótko i rzeczowo.

3. Plan katechezy (schemat), gdzie uwzględnia się stronę dydaktyczno metodyczną, czyli poszczególne etapy lekcji.

4. Wykaz pomocy dydaktycznych

5. Propozycja zapisu do zeszytu

6. Propozycja zadania domowego, połączona z tematem lekcji

7. Informacje duszpasterskie. Katecheza nie powinna być wyizolowana z życia parafialnego. Uczniowie powinni otrzymać informacje ożyciu parafii

8. Zapowiedzi dotyczące następnej katechezy

9. Można podać literaturę uzupełniającą.

10. Modlitwa

SCHEMAT BUDOWY KONSPEKTU

Autor katechezy

KATECHEZA nr….

Szkoła……………………Klasa……………….Data………………..

Temat…………………………………………………………………

Cel wychowawczy: jaką wartość uczeń ma przeżyć, przyjąć.

Cel dydaktyczny: co powinien wiedzieć

Pomoce dydaktyczne: tablica, plansza, film, gitara, Pismo św.

Metody: pogadanka, praca w grupach, dyskusja, praca z tekstem biblijnym

Przebieg katechezy:

Lp.	Treść	Metody	Czas
1	Ojcze nasz z intencją o pokój	Modlitwa	3
2	Odczytanie listy z dziennika		5
3	Jak brzmiał temat ostatniej katechezy?	Odpytywanie	8
4	Chciałbym Wam opowiedzieć…	Opowiadanie	12
5	Kto jest bohaterem tej opowieści?	Pogadanka	17
15	Uczniowie odczytują przygotowane intencje	Modlitwa	40

TOKI NAUCZANIA KATECHETYCZNEGO

Tok podający.

Podstawą strategii toku podającego jest przekaz gotowej informacji przez nauczyciela w celu przyswojenia sobie tej informacji przez uczniów. Taki sposób pracy dydaktycznej ma wpływ nie tylko na dobór odpowiednich metod (opis, wykład, dyskusja), lecz także na wykorzystanie określonych środków dydaktycznych (obraz, film, demonstracja czynności).

Można w tym toku wyróżnić następujące etapy:

1. Organizacyjne i psychologiczne przygotowanie uczniów do pracy. Na czoło wysuwa się uświadomienie celu lekcji i podanie motywacji związanej z potrzebami ucznia. Uczeń musi odczytać treść, która się pojawi, jako wartość.

2. Przekaz i opracowanie nowego materiału. To najdłuższy odcinek lekcji około 20-25 minut. Dotyczy on treści nowych i raczej przekazywanych w układzie jednokierunkowym. Sama treść winna być nie tylko zrozumiała, ale jeszcze odpowiadać zapotrzebowaniu i możliwościom uczniów. W zakres opracowania treści wchodzi także jej uogólnienie, które polega na uświadomieniu, że poznane treści nie maja charakteru jednostkowego. Jest to możliwe przez dokonanie szeregu porównań, analiz. Tego procesu nie może zabraknąć w katechezie. Jest tu jednak pewna różnica w stosunku do innych lekcji. Tam uczeń na podstawie dostarczonej informacji ma dojść do określonego zdefiniowania pojęć. Na katechezie z kolei, ma dojść do uświadomienia, że to co poznaje na katechezie, dotyczy także nas. Bóg poprzez swoje Słowo uświadamia nam swój zbawczy plan, cos dla nas czyni, i czegoś oczekuje. Uogólnienie może dokonać sam katecheta. On pokazuje w przekazanej treści plany Boże w stosunku do człowieka. Wyciąga wnioski końcowe. Praktyczne wskazówki. Wskazane jest jednak, aby tego uogólnienia dokonali uczniowie, choć oczywiście przy pomocy katechety.

3. Utrwalenie przerobionych treści. Może się to dokonać, przez krótkie streszczenie, może się to dokonać także przez ukazanie zastosowania poznanej treści w konkretnym przykładzie.

4. Zadanie pracy domowej.

Tok problemowy

Tok problemowy jest strategią, podczas, której uczeń z własnej inicjatywy i przy pomocy własnej aktywności dochodzi do nowej wiedzy i to przez rozwiązywanie problemów.

Specyficzną cechą tego toku jest postawienie ucznia w sytuacji problemowej, która wprowadza ucznia w stan intelektualnego niepokoju, wywołuje spontaniczną ciekawość, wy­wołuje potrzebę myślenia i działania poszukującego. Tu chodzi o wytwo­rzenie postawy badawczej. Uczeń musi się zainteresować, zastanowić, chcieć zbadać, wyciągnąć wnioski, dlatego wykonywanie tego zadania nie może być obojętne emocjonalnie.

Ważne, aby problem nie przerastał możliwości rozwiązania danej grupy.

Etapy nauczania problemowego

1. Pierwszy etap - wprowadzający w problem

Etap ten obejmuje: zorganizowanie sytuacji problemowej oraz sformu­łowanie problemu do rozwiązania. Po czynnościach wstępnych, związanych z prowadzeniem lekcji, przychodzi istotny moment - zaprezentowanie sytuacji problemowej. Winna to być sytuacja, z którą uczeń czuje się w jakiejś mierze związany, dotycząca jego życia, zawierająca w sobie niepokojącą, a tym samym intrygującą trudność, którą należy rozwiązać. Trudność, która jest przedstawiona powinna też niejako zmącić spokój ucznia i ukazać mu w pewnym sensie potrzebę dalszego poznawania, ukazać mu, że jego wiedza jeszcze jest niewystarczająca. Pobudzić w nim chęć do nauki.

Sytuacja problemowa nie może budzić w uczniach powątpiewania w prawdę wiary. Nie znaczy to jednak, że nie można podejmować trudnych problemów wiary. Trzeba jedynie jasno akcentować, że prawdy wiary stanowią innego rodzaju tajemnicę, niż tajemnice świata widzialnego.

Ważną jest rzeczą takie zarysowanie sytuacji proble­mowej, by chęć rozwiązywania problemu jawiła się uczniom jako pewna wartość. Ten warunek możliwy jest do zrealizowania wtedy, gdy będzie to problem związany z życiem ucznia, czerpany z konkretnych sytuacji podsuwanych przez życie.

Przykład problemu

Nie jestem już dzieckiem, ale i tak jak co roku ogarnia mnie ciekawość co też dostanę od rodziców. Ciekawa jestem również tego, czy spodoba się mój prezent. Moje kieszon­kowe nie jest wielkie, więc musiałam odmówić sobie wielu rzeczy przez ostatni miesiąc. Mama pewnie znów powie, że niepotrzebnie im coś daję, ale nie mogłabym o nich nie pa­miętać.

Z takimi myślami podążałam w ten dzień ze szkoły. Szłam szybko, bo było bardzo zimno. Już od kilku dni trzy­ma ostry mróz, a podobno będzie jaszcze większy.

Mój pośpiech wynikał pewnie też z tego, że wszyscy wokół się spieszyli. To duże miasto, każdy tu jest zajęty swoimi sprawami. Tak było i dziś, bo niektórzy robili jeszcze ostatnie zakupy.

W tym tłumie ludzi zauważyłam mężczyznę. Ubrany był w cienką, zniszczoną kurtkę, bez szalika i czapki i buty, które musiały mu służyć już nie jedną zimę. On się nie spie­szył, choć pewnie było mu zimniej niż innym. Podchodził do przechodniów prosząc o parę złotych.

Zatrzymałam się w' pewnej odległości patrząc na reakcję ludzi. Jedni przechodzili jakby w ogóle nie słyszeli prośby, inni odwracali się oburzeni czego od nich chce. Niektórzy rzucali jakieś pieniądze, w geście, który mówił: masz nie zawracaj mi głowy.

Przez głowę przebiegła myśl, że za chwilę on podejdzie do mnie prosząc o parę złotych. A jak ja się mam zachować? Ten człowiek może nie ma nawet dachu nad głową?

W dodatku dziś św. Mikołaja, dzień w którym dzielimy się z innymi. Ale czy on naprawdę potrzebuje pomocy? Czy nie jest zwykłym oszustem? Mam niewiele pieniędzy, a moje kieszonkowi i tak zostało nadszarpnięte. Jaką mam pewność, że tych pieniędzy po prostu nie przepije?

Co ja mam zrobić?

2. Drugi etap - Formułowanie problemu

Problem zawarty w sytuacji problemowej winien być zwer­balizowany i ujęty w formę pytania. Należałoby tak sformułować pytanie, aby skłaniało czy nawet mobilizowało do sięgnięcia po pomoc do Objawienia Bożego, a nie tylko do źródeł wiedzy wypracowanej przez ludzi.

1. - Czy ten człowiek jest godny pomocy i dlaczego?

2. - Dlaczego Dorota jest zobowiązana do udzielenia pomocy?

3. - Dlaczego Dorota nie jest zobowiązana do udzielenia pomocy?

4. - Gdzie szukać rady w takich sytuacjach?

Istotna rzeczą jest, aby pytania te zapisywać na tablicy. Później istotne też jest, aby konkretne argumenty za i przeciw także były zapisywane na tablicy.

3. Trzeci etap - Szukanie rozwiązania problemu

Najpierw w rozwiązaniu problemu można posłużyć się metodą dyskusji. Uczniowie wypowiadają się, co oni w danej sytuacji by zrobili, i dlaczego?

Potem podczas szukania rozwiązania problemu katecheta wi­nien tak kierować procesem myślenia, by katechizowanych pobudzić do przyjęcia Słowa Bożego. Trzeba, więc podsuwać im odpowiednie teksty i udzielać pomocy w odczytaniu sensu podsuwanych fragmentów. Czytanie i analiza tekstu Pisma św. jako istotnego źródła dla rozwiązania problemów na katechezie stanowi najważniejszą część pracy podczas opracowywania nowego materiału.

Odwoływanie się do Pisma świętego podczas szukania dróg prowadzących do rozwiązywania problemu nie jest jedynym rozwiązaniem. Zalecane jest także korzystanie

z pism Ojców Kościoła, dokumentów soborowych, ksiąg liturgicznych, a także książek religijnych, czasopism itp. Podczas kontaktowania uczniów z tymi wszystkimi źród­łami i podsuwania ich jako pomocnych do rozwiązania stojących przed nimi problemów, należy jednak pamiętać, o potrzebie akcentowania, że są to wszystko świadectwa wiary konkretnych osób, które mogą stanowić dla kate­chizowanych ważny wzorzec życia z wiary.

W tej części katechezy można posłużyć się metodą podającą, np. w formie wykładu, referatu ucznia, nagrania magnetofonowego, wyświetlenia filmu

4. Weryfikacja rozwiązania problemu w konkretnym byciu

Odkrycie rozwiązania problemu nie kończy procesu dydaktycznego: Potrzebna jest weryfikacja czyli utrwalenie roz­wiązania prowadzące do jego przyjęcia. W przypadku problemu dotyczącego wiedzy religijnej weryfikacja utrwalająca nie przedstawia większych trudności. Umożliwia ją sięganie do literatury religijnej. W przypadku problemów moralnych weryfikacja może nastąpić poprzez powrót do sytuacji z życia, która była przywołana na początku katechezy. Należy dokonać wraz z uczniami ponownej jej analizy w oparciu o wiadomości zdobyte w wyniku rozwiązywania problemu.

Końcowym krokiem katechezy prowadzonej metodą pro­blemową powinna być modlitwa, w której uczniowie mogą wyrażać wdzięczność za poznanie prawdy, jak i prosić o pomoc przy wprowadzaniu jej w życie.

Tok eksponujący

W poprzednich dwóch tokach głównym ich zadaniem było przekazać wiedzę, pomóc w zrozumieniu, natomiast głównym celem toku eksponującego jest: pozwolić przeżyć.

Stąd istotą tego toku jest działanie na sferę uczuć - wywołanie przeżyć. Podstawową częścią zajęć jest tutaj jednorazowa lub wielokrotna, dokonana intencjonalnie ekspozycja jakiejś wartości, zawierającej się w dziele, czynie ludzkim, osobie czy sytuacji.

Jest to więc uczenie przez przeżywanie wartości, w które uczeń bardzo silnie się angażuje.

Sondaż przeprowadzony przez M. Śnieżyńskiego przeprowadzony na 363 katechetach wskazał, że tylko 14% a nich wykazała się znajomością sposobu pracy tokiem eksponującym.

W treści katechezy jest wielki ładunek emocjonalny, ale naszym zada­niem jest sprowokować chwile zadumy, refleksji, dialogu, co umożliwi nie tylko odkrycie i przeżycie wartości, podjęcie decyzji współpracy z Bogiem, lecz także potrzebę wyrażenia tego na zewnątrz. To pozostawi niezatarty ślad, otworzy psychikę na świat wartości religijnych, w świetle których uczniowie zobaczą swe życie, ukształtują swój pogląd na świat, podejmą swe decyzje życiowe.

Dlatego też proponuje się, aby uczniowie przynajmniej raz w tygodniu mieli, okazję prawdziwego przeżywa­nia określonego tematu, a także na chwilę zadumy czy nawet buntu przeciw określonym trudnościom czy fałszywym postawom. Wychodzi się z założe­nia, że przeżycie emocjonalne, o ile jest dojrzałe, ma szczególną rolę do speł­nienia w życiu młodzieży.

Można i trzeba przyjąć poznane propozycje dydaktyki świeckiej, ale z odpowiednią korektą ze względu na specyfikę katechezy.

Wymieniany już M. Śnieżyński proponuje, aby w katechezie prowadzo­nej tokiem eksponującym prezentować wartości estetyczne. Liczne dziedziny sztuki (plastyka, śpiew, literatura) oddziaływują bowiem na sferę emocjonalną.

Chodzi tutaj więc przede wszystkim o ukazywanie dzieł sztuki, zatrzymanie się nad poezją. To ma wywołać postawę adoracji, podziwu, zachwytu.

Oprócz tego wymienia się jeszcze innego rodzaju katechezy, które bazują na eksponowaniu wartości i przeżywaniu ich.

1. Katecheza w formie wycieczki. Może to mieć miejsce, gdy wycieczka będzie nastawiona na odkrywanie i kontemplację świata jako daru Bożego. Inny rodzaj to wycieczka do np. domu opieki społecznej, czy szpitala, aby uczniowie uświadomili sobie i przeżyli wezwanie do służby ludziom i odkryli wielką godność człowieka także w cierpiącym. Może to być zwiedzanie muzeum, czy innych miejsc (kościoła).

2. Katecheza w formie pielgrzymki, która z natury swojej ma na celu pogłębienie więzi z Bogiem.

3. Katecheza w formie nabożeństwa paraliturgicznego, którego celem jest przeżycie treści wcześniej poznanych i wspólnotowe wyznanie wiary, żalu, dziękczynienia.

4. Katecheza w formie bibliodramy, która nie tylko umożliwia przeżycie poznanych treści biblijnych ale daje także możliwość identyfikacji, wczucia się w postacie biblijne.

5. Katecheza oparta o postać, gdzie osoba występuje jako świadek wiary i umożliwia identyfikację z tą postacią.

6. Katecheza oparta na słuchowisku, czy będąca słuchowiskiem, gdzie eksponuje się konkretne wartości.

Tok praktyczny

Tok praktyczny, zwany też operacyjnym, występuje, gdy uczenie się i nauczanie oparto na działaniu praktycznym, w którym występuje przewaga aktywności i działalności praktycznej. Specyfiką tego toku, jest to, że uczniowie zdobywają _w czasie praktycznego działa­nia zarówno wiedzę praktyczną, jak i teoretyczną. Działalność ta umożliwia im też zdobycie umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w konkretnych sytuacjach. Zdobywają także sprawność a nawet nawyki wykonywania tej działalności w życiu.

Jednym z ważniejszych celów toku praktycznego jest wiązanie teorii z praktyką.

Celem stosowania tego toku jest:

- dać wiedzę zarówno praktyczną, jak i teoretyczną; praktyka stoso­wana w czasie lekcji ma być źródłem poznania zarówno wiedzy praktycznej, jak i teoretycznej. Ona nie tylko prowadzi do teorii, ale musi być jej sprawdzianem, kryterium słuszności teorii na­szego poznania, dzięki czemu teoria nie będzie ślepa. Przy czym owa praktyka weryfikująca prowadzi do odkrycia nowych cech, głębszego poznania;

- w toku operacyjnym zdobywają uczniowie umiejętność korzysta­nia ze zdobytej wiedzy w życiu. Daje ona uczniom nie tylko świa­domość, jak działać w określonych warunkach życiowych, ale jak stosować odpowiednie reguły w konkretnych sytuacjach.

Ogniwa toku praktycznego w katechezie

Po przygotowaniu do lekcji (sprawdzeniu obecności, wprowadzeniu właściwej atmosfery itd.) następują ogniwa:

- uświadomienie sobie przez uczniów znaczenia umiejętności, którą będą zdobywać. Podstawowym celem tego ogniwa jest wyzwole­nie u uczniów własnej motywacji podjęcia trudu poznania określonej umiejętności, aby motyw stał się siłą napędową działa­nia. Motyw winien być poparty osobistym wyborem i zaanga­żowaniem uczuciowym. Katecheta może zainspirować temat. Sama problematyka winna angażować. Może to być temat wy­nikający z przerabianej grupy tematycznej, jeszcze lepiej, gdy wynika z życia, np. po zapoznaniu się ze skutkami pijaństwa opra­cowują plakat trzeźwościowy.

- ustalenie i podanie zasad i reguł umożliwiających wykonanie zadania. W większości wypadków, dla prawidłowego przebiegu dalszych etapów, konieczne jest podanie jasnych zasad i reguł po­stępowania, takich, aby uczniowie mogli przejść bezpośrednio do pokazu czynności. W niektórych wypadkach, gdy będzie chodziło o czynności proste, można przekaz zasad połączyć z bezpośred­nim pokazem czynności;

- wzorcowy pokaz działania przez nauczyciela czy katechetę. Pokaz czynności ma na celu bezpośrednie zetknięcie ucznia z demon­strowaną czynnością. Niezbędne jest tu uwzględnienie pewnych reguł. Należy zorganizować obserwację tak, aby wszyscy mogli widzieć to, co nauczyciel demonstruje. Sami uczniowie winni być dobrze przygotowani do obserwacji. Umożliwić obserwację różnymi zmysłami i zorganizować ją tak, aby cechy istotne wywarły najsilniejsze wrażenie. Trzeba też zadbać o dobrą organi­zację, aby w czasie obserwacji zapewnić karność;

- ćwiczenia uczniów pod kontrolą nauczyciela. Pierwsze czynności wykonują uczniowie pod kontrolą nauczyciela. Dochodzi wów­czas do połączenia własnych prób i doświadczeń ucznia z uwa­gami nauczyciela. Nauczyciel czy katecheta udziela dodatkowych wyjaśnień - szczególnie, gdyby chodziło o popełnienie błędów. Pod wpływem prób ucznia i udzielonych mu wyjaśnień kształtuje się świadomy obraz czynności, następuje dostateczne wyjaśnienie wszystkich napotkanych trudności. Szczególnie ważna jest tu czujność katechety, aby nie doszło do błędnych przyzwyczajeń, które trudno później usunąć. Konieczna jest systematyczna i uroz­maicona kontynuacja ćwiczeń;

- wprowadzenie w życie opanowanej czynności.

Rodzaje metod działaniowych w katechezie

Istnieje wiele możliwości wykorzystania pracy na katechezy. Może to być przykładowo twórczość plastyczna-artystyczna. Należy do niej wykonywanie rysunków, naklejanek, wycinanek, np. ilustracja chrztu, wigilii, procesji wielkanocnej itp., zawsze jednak z ukazaniem sensu teologicznego, religijnego. Możliwe jest lepienie modeli z plasteliny. Ten rodzaj działalności w klasach młodszych wnosi element radości, zabawy, a w klasach starszych jest aktywizującym środkiem weryfikacji zdobytej wiedzy.

Istnieje też twórczość o charakterze dramatyzacji. Są to różnego rodzaju dramatyzacje, inscenizacje, przedstawienia, a także demonstracje czynności. Mogą nimi być

a) ukazywanie i realizowanie praktyczne możliwości wprowadzania w życie wezwania Bożego, np.: wspólne przeproszenie, przebaczenie sobie wzajemne z podaniem sobie rąk, wspólne wyznanie wiary;

b) ćwiczenia związane z wykonywaniem funkcji liturgicznych, np. ćwiczenie z psalmami responsoryjnymi, stosowanie celebracji;

c) wykonywanie pomocy katechetycznych. Takich jak tabele, wykresy, ­plansze, modele itp.;

d) przygotowywanie do działalności pozakatechetycznej, ale wynikającej z katechezy, jak np. akcja charytatywna, misyjna, które planuje się na katechezie;

e) praca na rzecz parafii: przygotowanie. przygotowanie gabloty duszpasterskiej, redagowanie gazetki związanej z rokiem liturgicznym, zorganizowanie wystawy, przygotowanie akademii, jasełek;

f) do metod działaniowych należy też twórcze pisanie, opowiadanie. Np. opis zwyczajów świątecznych.

g) do tych metod praktycznych należy też uczenie np. rachunku sumienia.

ZASADY DYDAKTYCZNE W KATECHEZIE

Już w wieku XVII określa się pewne reguły postępowania nauczyciela, od których zależy skuteczność nauczania. Nazywa się je zasadami nauczania. W. Kubik wymienia siedem tych zasad. Zasadę wielostronnego i wieloczynnościowego aktywizowania uczniów, zasadę samodzielności, zasadę systematyczności, zasadę poglądowości, zasadę przystępności, zasadę związku teorii z praktyką, zasadę programowania i zasadę efektywności.

Zasada wielostronnego i wieloczynnościowego aktywizowania uczniów

Nauczyciel świadom, że efekty nauczania zależą od rozmaitych działań, podejmuje próby wszechstronnego - emocjonalnego, in­telektualnego, sensomotorycznego, recepcyjnego i werbalnego ak­tywizowania uczniów. Tylko bowiem takie nastawienie może w efekcie uwieńczyć jego pracę pozytywnym skutkiem.

Aktywizacja emocjonalna

W procesie uczenia się najsilniej ożywia sferę emocjonalną ucznia zaciekawienie, zainteresowanie i zadowolenie z osiąganych wyników. Powszechnie sądzi się, że te właśnie pozytywne motywy uczenia się powstają przede wszystkim wówczas, gdy postawimy ucznia w sytuacji problemowej. Poczucie luki, które stwarza sytuacja problemowa, pobudza ucznia do uzupeł­nienia swoich wiadomości. Zapełnienie zaś luki, czyli rozwiązanie problemu, daje uczniowi zadowolenie i utwierdza go w przekonaniu, iż twórcze poszukiwanie opłaca się.

Aktywność emocjonalną osiągamy również wtedy, kiedy umoż­liwiamy uczniom przeżywanie pewnych treści poprzez ekspozycję dzieł sztuki, utworów literackich, muzycznych, poprzez stosowanie środków wzrokowo-dźwiękowych.

Aktywizacja intelektualna

Podobnie najskuteczniej możemy realizować aktywizację in­telektualną pobudzając ucznia do samodzielnego i twórczego myś­lenia w trakcie rozwiązywania problemów. Rozwiązywanie pro­blemów na drodze indukcyjnej daje uczniowi okazję do analizy konkretnych danych, do przeprowadzenia syntezy w celu wyjaś­nienia zachodzących związków. Natomiast rozwiązywanie problemów na drodze dedukcyjnej (Co ten tekst nam mówi?) prowadzi ucznia do wnios­kowania na podstawie posiadanej wiedzy w celu wysunięcia hipotezy.

Aktywizacja sensomotoryczna

Aktywizację sensomotoryczną realizuje się głównie przez or­ganizowanie spostrzegania i działania. Te zaś czynności najłatwiej można wyzwolić stosując środki dydaktyczne. Im bardziej różnorod­ne środki dydaktyczne towarzyszą procesowi nauczania, tym bar­dziej wszechstronną staje się aktywność sensomotoryczna ucznia. E. Fleming omawia wpływ, jaki na efekt uczenia się wywierają czynności sensomotoryczne. Referując wyniki badań stwierdza, że przy zaktywizowaniu sensomotorycznym uczący osiągnęli wysoki stopień przyswojenia wiadomości, np. stosując jeden środek osiągnęli przyswojenie 20 % podawanych wiadomości, stosując dwa - aż 73 °/a, podczas gdy pracując bez pomocy środków dydaktycznych osiągali zaledwie 5 % efektu. Aktywizacja sensomotoryczna jest realizowana także poprzez elementy ruchu w katechezie. Dotyczy to szczególnie klas młodszych.

Aktywizacja werbalna

Aktywizację werbalną realizujemy przede wszystkim pobudzanie ucznia do samodzielnego wyrażania swoich myśli, spostrzeżeń, wyników swojej pracy, działania i przeżywania. Nie jest to możliwe w nauczaniu podającym. Dlatego też powszechnie uznaje się, że warunkiem werbalnego aktywizowania uczniów jest wprowadzanie do procesu uczenia się grupowej organizacji pracy. W pracy grupowej zachodzi wielorakie współdziałanie i interkomunikacja.

Zasada samodzielności

Okoń określa zasadę samodzielności jako zasadę ograni­czonej zależności ucznia od nauczyciela. Uważa bowiem, że wszędzie tam, "gdzie przecenia się tzw. kierowniczą rolę nauczyciela, uszczerbku doznaje samodzielność ucznia. Tymczasem dążenie do samodzielności przejawia człowiek od lat najmłodszych. Od okresu niemowlęcego samodzielność jest wielką potrzebą człowieka. Jest ona nieco inna na różnych etapach życia człowieka, ale ciągle daje znać o sobie.

Przedstawiciele dydaktyki wyróżniają dwa rodzaje samo­dzielności: działania i myślenia. W zakres samodzielności działania wchodzi: wybór i planowanie pracy, wykonanie pracy, sprawdzenie wykonanej pracy. W ten sposób określa się w dydaktyce niejako trzy etapy samodzielności działania. Wybór pracy wymaga wstępnej orientacji, co do celu pracy, jej przedmiotu i narzędzi pracy. Natomiast świadome i samodzielne jej wykonywanie polega już na doborze, stosownie do celu pracy, warunków i środków działania. Wreszcie sprawdzanie wykonanej pracy jest na równi zadaniem ucznia, jak i nauczyciela. Nie tylko nauczyciel ma kontrolować, ale także sam uczeń powinien się zastanowić nad przyczynami np. odchyleń od planu, nad trudnościami w wykonaniu planu. Uczeń także powinien zdecydować czy praca jest do przyjęcia, czy też do odrzucenia.

Na czym natomiast polega samodzielność myślenia ucznia? Należy zauważyć, że procesy poznawcze, zachodzące w procesie myślenia, są też formą działania. Podlegają więc założeniom o samo­dzielności działania.

W procesie nauczania szkolnego wyróżnia się myślenie dwoja­kiego rodzaju: reproduktywne i produktywne. Reproduktywne wiąże się głównie z przyswajaniem wiedzy. Pamięć i uwaga od­grywają w nim główną rolę. Ważniejsze jest myślenie produk­tywne. Jest to przejaw twórczości człowieka. Myślenie produktywne rozwija zdolność obserwacji, wyobraźni, rozwija samodzielność. Rozwijać je można stawiając uczniów w ciągle nowych sytuacjach zadaniowych, które zakładają posiadanie pewnej wiedzy i prowadzą do zdobycia umiejętności posługiwania się nią.

Zasada systematyczności

Obok zasady samodzielności duże znaczenie w nauczaniu ma także zasada systematyczności. Kształtowanie życia z wiary, które jest celem katechezy, wymaga systematyczności oddziaływania wychowawczego. Wyraża się ona poprzez ciągłość oddziaływań wychowawczych. Kształtowanie postawy wiary nie może bazować tylko na spontaniczności.

Zasada systematyczności realizowana jest w oparciu o programy katechetyczne, zatwierdzone przez Komisję Episkopatu Polski. Program katechetyczny ustala jakie wiadomości, umiejętności i wartości winni katechizowani opanować oraz w jakiej kolejności. Wskazuje również na pewne cele, które należy osiągnąć. Zawsze jednak trzeba pamiętać, że program ma charakter jedynie pomocniczy. Zawsze wyznacznikiem realizacji programu jest konkretny człowiek, do którego jest skierowany. Nie sam program więc, ale również potrzeby katechizowanego muszą określać zadania i rodzaj pracy katechety. Mając na katechezie do czynienia z różnymi osobami, wierzącymi, ale także obojętnymi, albo nawet niewierzącymi, należy określoną przez program treść różnicować i przybliżać w rozmaity sposób. Jednak lekkomyślne odrzucenia przez katechetę wszystkich wytycznych programowych może przynieść również nieobliczalne straty.

Programowanie chociaż odznacza się logicznością i strukturalnością, to jednak nie może zmierzać do przekazania jakiegoś systemy ideologicznego. Istotne zawsze pozostaje zbliżenie katechizowanego do Osoby, nawiązania kontaktu z Bogiem. Dlatego też program powinien cechować się otwartością i elastycznością. Program więc można modyfikować, ubogacać go.

Zasada poglądowości

Zastanówmy zasadzie tej chodzi, aby zobrazować uczniom konkretną prawdę: przykład, obraz itd.

Zastanówmy się, w jaki sposób może funkcjonować ta zasada na katechezie. Nie można twierdzić, że z chwilą, gdy katecheta zastosuje obrazy czy przeźrocza, lub pokaże jakieś konkrety, np. takie przedmioty jak kielich, ornat, mszał itp., już tym samym realizuje zasadę poglądowości w dzisiejszym rozumieniu. Chcąc poprawnie posługiwać się tą zasadą należy umożliwić katechizowanym obserwa­cję, która ułatwialiby wszechstronne myślenie prowadzące do działa­nia.

Dla lepszego zrozumienia możliwości właściwego posługiwania się zasadą poglądowości podczas katechezy posłużmy się przykładem katechezy o przykazaniu miłości, które jest przecież pierwszym podstawowym przykazaniem życia chrześcijańskiego. Przy tradycyj­nym stosowaniu zasady poglądowości pokazalibyśmy kilka ob­razów, czy opowiedzielibyśmy kilka zdarzeń, w których człowiek czyni coś dobrego, licząc, że ten sposób postępowania ułatwi uczniom właściwe zrozumienie omawianego tematu. Jeśli jednak mają dojść do głosu trzy elementy procesu poznania: obserwacja, myślenie i praktyka, należałoby raczej przy pomocy obrazu lub opowiadania przedstawić konkretną sytuację, konkretne zachowanie się człowieka. Uczniowie sami powinni "obserwować", ocenić jego postępowanie. Mogą próbować odkryć w jego zachowaniu motywy działania, zastanawiać się, co im się szczególnie podoba w po­stępowaniu danej osoby, a co można by uczynić inaczej, może lepiej. Dopiero po przeprowadzeniu takiego rodzaju refleksji w końcowej fazie rozumowania można pytać, jak Chrystus oceniłby dane za­chowanie się. Jest sprawą ważną, by katechizowani swoje oceny, swój sposób myślenia weryfikowali z nauką Jezusa. Wówczas dopiero omawiane przykazanie ma szansę być zrealizowane w ich życiu, czyli przekształcić się w czyn.

Przedstawiony wyżej sposób poznawania określimy procesem przechodzenia od konkretu do abstrakcji. Można też wybrać drogę odwrotną. Wychodząc od słów Jezusa: "miłujcie się wzajemnie, tak jak Ja was umiłowałem", można spróbować razem z uczniami przełożyć tę zasadę na język praktyki. Inaczej mówiąc, trzeba pomóc katechizowanym dostrzec i poszukać, jak we własnym życiu czy zachowaniu się kogoś z otoczenia czy też w życiu postaci świętych odzwierciedla się polecenie Chrystusa.

Im młodsi uczestnicy katechezy, tym bardziej zaleca się stosowanie poznania na drodze od konkretu do abstrakcji.

Zasada przystępności

Zasada przystępności nazywana jest także zasadą stopniowania trudności. Czego dotyczy ta zasada? W procesie naucza­nia-uczenia się występują pewne prawidłowości psychologiczne związane z fazami rozwojowymi dzieci, młodzieży i dorosłych. Rozwój człowieka, jak twierdzi psychologia, ma charakter ciągły.

Zasada przystępności każe brać pod uwagę rozwój dzieci; Szczególne uznanie zdobył sobie podział faz rozwojowych, jaki wyróżnił J. Piaget.

Pierwsze stadium rozwoju charakteryzuje się rozwojem in­teligencji sensoryczno-motorycznej. Jest to najwcześniejsza faza życia i obejmuje okres do drugiego roku życia. W tym czasie rozwija się głównie inteligencja sensoryczno-motoryczna dziecka.

Druga faza trwa do jedenastego roku życia. Znamionuje ją rozwój operacji konkretnych na gruncie myślenia konkretno-ob­razowego.

Po jedenastym roku życia następuje faza kształtowania się operacji formalnych, które stanowią podstawę myślenia teoretycz­nego.

Nauczyciel powinien być świadom, że w klasach początkowych dzieci są w stanie wykonać proste operacje praktyczne, względnie prace odwracalne, ale o charakterze konkretnym (rozebrać autko i złożyć je). Stopniowo może on wprowadzać także operacje formalne, stanowiące podstawę myślenia ludzi dorosłych, aby niejako przyspieszać pewne etapy rozwoju, uprzedzać je i przygotowywać dla nich grunt.

Znajomość faz rozwojowych oraz osobisty kontakt z każdym uczniem umożliwią nauczycielowi właściwe dobranie metod pracy i środków oraz właściwe wykorzystanie tych możliwości, które istnieją na danym etapie rozwoju umysłowego. Szczególnie ważna jest znajomość różnic pomiędzy uczniami, różnic w postępach, temperamencie, w tempie uczenia się. Trzeba po prostu poznać strukturę klasy, osoby wpływowe, poznać nastawienie i motywy każdego ucznia do uczenia się.

Zasada przystępności w katechezie

Mogłoby się wydawać, że z punktu widzenia katechetycznego powyższe sprawy nie wymagają szerszego omówienia. Tymczasem na katechezie często nie widać istotnych różnic między pracą katechizacyjną w klasie pierwszej, drugiej, czy piątej i szóstej.

Zgodnie z zaleceniem dydaktyki styl pracy katechetycznej z małymi dziećmi powinien być zupełnie inny niż ze starszymi. W pracy z dziećmi należałoby między innymi zaniechać całkiem uczenia się na pamięć definicji, których one jeszcze nie są w stanie zrozumieć. Mogą natomiast przyswajać sobie treść opowiadań biblijnych i doświadczać kontaktów z Chrystusem Zmartwychwsta­łym, uczestnicząc wraz ze wspólnotą wierzących w liturgii Kościoła. Katecheza ma ich do tego udziału przygotować nie poprzez uczenie definicji o sakramentach, ale przez budzenie wiary i miłości do Chrystusa obecnego we wspólnocie Kościoła. Z małymi dziećmi trzeba więcej się modlić, w różnorodny sposób urządzać krótkie nabożeństwa paraliturgiczne, częściej posługiwać się działaniami plastycznymi, oczywiście związanymi tema­tycznie z życiem Chrystusa i Kościoła. Należy z dziećmi planować drobne akcje charytatywne. Małe dzieci mogłyby razem z katechetą odwiedzać ludzi chorych (poza wypadkiem choroby zakaźnej) lub starszych - takie spotkania z pewnością przemówią do ich serc. W toku działania dziecko więcej się uczy aniżeli przez pamięciowe opanowanie podanych wiadomości. Osoba dorosła, dojrzała religij­nie, wspomina: "Do dziś pamiętam, jak siostra zakonna często przed pierwszą Komunią prowadziła nas do ogrodu zakonnego przed piękną figurę Matki Bożej Niepokalanej, która znajdowała się opodal sali katechetycznej. Przed tą figurą przepraszaliśmy Pana Boga np. za jakieś nasze wybryki dziecięce, które się zdarzały. Tej modlitwy nigdy nie zapomnę. To było coś konkretnego, co nas uczyło stawania przed Bogiem. To była autentyczna modlitwa".

Prowadząc dzieci przed Najświętszy Sakrament, nie po to jednak, aby ćwiczyć, jak się mają zachować w tym miejscu, lecz po to, aby naprawdę oddać cześć Jezusowi, katecheta może wprowadzić dziecko w ważny kontakt duchowy z Chrystusem. Będzie to sposób dużo skuteczniejszy niż rozważanie tego tematu w sali.

Zasada związku teorii z praktyką

W zasadzie łączenia teorii z praktyką podkreśla się potrzebę harmonijnego powiązania poznania i wiedzy z praktyką codziennego życia. Teoria daje młodzieży poznanie świata, praktyka uczy oddziaływa­nia nań skutecznego, bo opartego na poznaniu jego właściwości". Wprawdzie W. Okoń mówi głównie o materialnej działalności człowieka, ale tę samą zasadę łączenia teorii z praktyką trzeba odnieść do wszelkiej działalności człowieka - także w sferze ducha.

Katecheta powinien zatroszczyć się głównie o to, by poznanie prawdy objawionej prowadziło do konsekwentnego czynu. Samo poznanie, które nie prowadziłoby do przemiany człowieka i do zmiany zarazem środowiska społecznego i materialnego, w którym żyje, byłoby w katechezie czystym nieporozumieniem. Dlatego przekazując pewne prawdy na katechezie czynimy to nie w tym celu, aby uczeń zapamiętał i mechanicznie odtwarzał zdobyte wiadomości na temat wiary chrześcijańskiej czy Objawienia, ale po to, by uczeń po prostu żył poznaną rzeczywistością, kształtował swoje życie na wzór Chrystusa, stawał się uczniem Chrystusa. W czasie kateche­zy dążymy do tego, by uczeń był świadomym i czynnym członkiem Chrystusowego Kościoła, interesował się w sposób odpowiedzialny jego życiem. Na tym właśnie polega przechodzenie od teorii do praktyki, od poznania czysto intelektualnego "Dobrej Nowiny" do odzwierciedlenia jej w życiu określonym przez dojrzałą wiarę.

Zasada indywidualizacji i uspołecznienia

Kolejna zasada nosi nazwę indywidualizacji i uspołecznienia. Człowiek jest z natury istotą społeczną, ale staje się nią stopniowo. Nie tyle teoretyczne rozważanie wartości społecz­nych prowadzi do dojrzałego życia społecznego, ile właśnie przeby­wanie w społeczności. Istnienie sytuacji, w których społeczność czegoś od jednostki wymaga, staje się warunkiem lepszego samopo­znania i dowartościowania własnej osoby.

W ostatnich dziesiątkach lat zrodziły się liczne tendencje mające na celu wprowadzenie do pracy szkolnej obok pracy indywidualnej i tzw. pracy frontalnej z całą klasą także pracy grupowej, zespołowej.

Charakterystyka i znaczenie różnych form pracy

Praca indywidualna polega na bezpośrednim lub pośrednim kontakcie ucznia z nauczycielem. Lekcja szkolna i katecheza stwarzają wiele okazji do pracy indywidualnej. Zwłaszcza, jeżeli nauczyciel zna dobrze swoich uczniów, może czasami pracować z poszczególnymi osobami.

Praca frontalna polega z kolei na tym, że nauczyciel stoi przed uczniami domagając się, by wszyscy angażowali się w podawaną przez niego treść. Przy stosowaniu tej formy pracy tylko wybitnym pedagogom udaje się angażować niemal wszystkich uczniów. W wię­kszości przypadków pracuje tylko znikoma ich część.

Proces socjalizacji i uspołecznienia najhardziej realizuje się w pracy grupowej. Właśnie praca grupowa ukierunkowana na to, aby ucznia uczynić człowiekiem dojrzałym społecznie, powinna często pojawiać się w szkole. Typową formą szkolnej pracy grupowej jest działanie w małych zespołach, liczących około 4 uczniów.

Przede wszystkim działanie grupowe spełnia funkcję motywa­cyjną. Uczeń, który ma trudności w uczeniu się, pozostaje często o sam i nie znajduje odpowiednich motywów, aby podjąć dalszy wysiłek. Natomiast w pracy grupowej żaden uczeń nie jest pozostawiony sam sobie. Fakt, że trzeba współpracować w grupie, pobudza uczniów do aktywności. Przy dobrej organizacji pracy nikt w grupie nie jest bezczynny. Do współpracy z grupą uczeń musi przygotować się uważnie wysłuchując informacji, które podaje nauczyciel. Odpowie­dzialność przed grupą odgrywa ogromnie ważną rolę motywacyjną.

Obok funkcji motywacyjnej praca w grupie spełnia także funkcję aktywizującą ucznia. Przede wszystkim umożliwia mu ekspresję słowną. Gdy pracuje cała klasa, tylko nieliczni uczniowie zabierają głos. Natomiast w pracy grupowej każdy uczeń musi się wypowiadać, i to wielokrotnie. Tak samo inne czynności uczenia się: myślenie, spostrzeganie, działanie w grupie są o wiele bardziej zintensyfikowa­ne aniżeli w pracy indywidualnej.

Nauczanie w grupie umożliwia również funkcję kontrol­ną - praca zespołowa prowadzi do częstszej, i to społecznej, oceny działania i jego wyników.

Praca w grupach spełnia także funkcję wychowawczą i ta jest szczególnie podkreślana przez wielu dydaktyków. W warunkach zbiorowego nauczania każdy uczeń z konieczności jest egoistą i egocentrykiem. Koncentruje się na sobie, dba tylko o własny wynik. Natomiast w pracy grupowej następuje ciągła wymia­na myśli, współpraca. Konieczna jest wzajemna pomoc. Uczniowie stale obcują ze sobą, przezwyciężając niepożądany egoizm i egocen­tryzm. Praca w grupie przygotowuje także lepszą współpracę w ca­łym, dużym zespole klasowym. "Badania naukowe wykazały, że:

a) łatwiej jest zmienić jednostkę oddziałując na nią w grupie niż oddziałując na nią indywidualnie;

b) zmiany dokonane w jednostce pod wpływem grupy są trwalsze niż wówczas, gdy na nią od­działujemy indywidualnie;

c) dokonana zmiana jest tym łatwiej akceptowana, im czynniej jednostka uczestniczy w podejmowaniu określonej decyzji dotyczącej owej zmiany.

Zasada efektywności

Dydaktycy omawiając potrzebę uwzględnienia zasady efektywności, zwracają uwagę na racjonalną gospodarkę czasem. Obok odpowiednich metod nauczania, jako pierwszy warunek poprawy wyników wymieniają odpowiednią organizacje czasu. Podkreślają, że nauczyciel tylko wówczas będzie mógł dobrze zorganizować czas, gdy nie będzie go tracił na czynności zbyteczne (niepotrzebne dyskusje).

Metody podziału na grupy

Praca w grupach pojawiła się stosunkowo niedawno, bo dopiero w XX wieku. Praca w grupach należy do metod aktywizujących. Jej istotę stanowią nie przydział pracy, nawet nie efekty, które grupa ma osiągnąć, jakieś konkretne cele, ale przede wszystkim wspólne poznawanie, zastanawianie się, poszukiwanie, odkrywanie, naradzanie się i decydowanie, co tez jest ważne. Takie wspólne działanie znacznie podnosi skuteczność oddziaływania katechetycznego. Wiemy dobrze jak niewiele się zapamiętuje tylko słysząc. Trochę więcej widząc, ale zdecydowanie najwięcej, przeżywając, odkrywając.

Praca w grupach ma duże znaczenie w katechezie. Często jest stosowana. Jednak, aby mogła przynieść dobre efekty musi być dobrze zorganizowana.

Najpierw trzeba dobrze zastanowić się ilu osobowe grupy zorganizować. Im klasa jest młodsza tym grupy powinny być mniejsze. W klasach pierwszych najlepiej organizować pracę w parach albo najwyżej w grupach trzyosobowych. W klasach starszych grupy mogą być liczniejsze jednak warto, aby mieściły się w liczbie od 3 do 5 osób. Za duże grupy nie pomagają w otwarciu się uczestników, być może nawet na wypowiedzenie się wszystkich.

Praca w grupach posiada trzy podstawowe etapy:

1. Wprowadzenie do pracy w grupach. Przygotowanie materiału, problemów do poruszania. Podział na grupy (sposoby omówimy za chwilę). Grupom należy przekazać zadania, które najlepiej gdyby były sformułowane na piśmie, aby grupa miała je przed sobą. Trzeba dobrze wyjaśnić, co mają robić, czego się od nich oczekuje. Trzeba jasno określić czas pracy w grupach. Ewentualnie wybrać przewodniczącego grupy. Chyba, że pozostawimy to grupie, albo też powierzając im zadanie mówi się, że jeden z Was będzie to później referował na forum ogólnym.

2. Właściwa praca w grupach. Katecheta w tym czasie nie jest bezczynny. Chodzi po klasie, aby ewentualnie wyjaśnić jeszcze coś konkretnej grupie. Czasami zajrzy przez ramię i zapyta jak idzie praca i co jakiś czas przypomina ile pozostało jeszcze czasu. O czasie trzeba też przypomnieć na jakąś minutę przed planowanym zakończeniem. Pilnuje także porządku, zachęca tych, których widzi, że nie uczestniczą w pracy.

3. Referowanie wyników. Jest ważnym momentem. Trzeba przerwać pracę wszystkich grup. Do przedstawienia albo grupa wybiera swojego przedstawiciela, albo też katecheta wybiera jednego z grupy do referowania, z tym, że o tym trzeba powiedzieć przed rozpoczęciem prac. Pozostałe grupy słuchają. Po zakończeniu prezentacji pracy warto zapytać czy ktoś z grupy chciałby jeszcze coś dodać. Można też zapytać o to, dlaczego dali taką odpowiedź, jakie były ich motywacje, jak to rozumieją. Odpowiedź może pogłębić sam katecheta. Warto też dać pozostałym członkom klasy możliwość zapytania. Trzeba jednak ciągle pamiętać o czasie, który płynie a wszystkim grupom trzeba dać możliwość przedstawienia wyników swoich prac. Każdej grupie dziękujemy za pracę i za przedstawienie rezultatów. Wyniki prac warto zapisywać na tablicy, w formie krótkich haseł. Później może to posłużyć jako notatka do zeszytu.

4. Następnie trzeba wyciągnąć wnioski dla życia. Możemy powiedzieć, że następuje odpowiedź człowieka na usłyszane słowo Boże. Jest tu, więc miejsce na krótkie podsumowanie katechety, krótką puentę. Może nastąpić pogłębienie w oparciu o Pismo św., liturgię, podprowadzenie do wyciągnięcia wniosków dla życia.

Praca zadawana grupom może być jednakowa lub też różna.

Jednakowa, kiedy wszystkie grupy otrzymują to samo zadanie i później ciekawe jest porównanie efektów pracy. Czasami robi się tak, że pierwsza grupa wtedy przedstawia wszystko, co przygotowała a następne już tylko dodają, czego nie było w poprzedniej grupie.

Zadania różne: może to polegać na tym, że dzieli się jedno wielkie zadanie na kilka zadań i efekty pracy stworzą pewną całość (np. różne fragmenty Pisma św., na temat Maryi). Wtedy wszystkie grupy referują całość swoich osiągnięć. Jeśli chodzi o teksty biblijne to warto na piśmie sformułować konkretne zadania czy pytania dotyczące tekstu.

Praca w grupach może być stosowana w każdej części katechezy. I we wprowadzeniu i w rozwinięciu i także w podsumowaniu.

Przy pacy w grupach warto też odpowiednio przygotować salę. I sprawić, aby grupy wzajemnie sobie nie przeszkadzały.

Korzyści pracy grupowej:

1. Młodzież dzisiaj ma trudności z przyjęciem czegoś, co się im narzuca z góry. Dlatego lepiej jak umożliwi im się szukanie.

2. Praca w grupach jest odpowiedzią na naturalne łączenie się młodzieży w grupy. Paki, bandy. W grupie zaspakaja się ich aktywność, możliwość tworzenia.

3. Praca w grupach umożliwia dojrzewanie społeczne, mobilizuje do czynnego udziału. Uczy współpracy.

4. Ułatwia zapamiętywanie.

Niebezpieczeństwa: nie dopuścić do niezdrowej rywalizacji między grupami, czy nawet w grupach

METODY PODZIAŁU NA GRUPY

Uwaga wstępna: można raz podzielić na grupy i ciągle pracować w tych samych grupach, czy ławkach. Nie wysilać się dzieleniem na grupy, ale na przykład zawsze stosować podział wg ławek. Nie jest to najlepsze rozwiązanie, gdyż nie pomaga się zintegrować całej klasie. Jeśli zmieniamy grupy to grupa lepiej się pozna, scali.

Sposoby:

1. Najprostszy sposób: wg ławek, jedna lub dwie zależy ile osób chcemy mieć w grupie.

2. Podział przez odliczanie. Na przykład odlicza się do 6 zależy ile grup chcemy mieć i później jedynki z jedynkami, dwójki z dwójkami.

3. Ciągnięcie losów:

- można zastosować kolory losów (oczywiście z jednej strony, bo z drugiej muszą być jednakowe.

- różne kształty losów (losy są zawinięte).

- różne rysunki na losie.

- Przy okazji można zrobić niezłą powtórkę wiadomości. Kartki mogą być zapisane katechizmem. Np.: przykazania Boże to jedna grupa, prawdy wiary.

4. Można podzielić grupę na zasadzie doboru miejsc i osób występujących w danym wydarzeniu. Np. Adam, Ewa, raj, grzech pierworodny, wąż, drzewo poznania. Albo: Synaj, przykazania, Mojżesz, pustynia, morze Czerwone.

5. Jeśli chcecie się zrujnować to w klasach młodszych można podzielić klasę dając im np. różnego rodzaju cukierki.

6. Zwierzęta. Mam tyle gatunków ile grup chcę mieć i tyle kartek z tym zwierzęciem ilu uczestników. I naśladując głos zwierzęcia szukam swojej grupy.

CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

Środki wzrokowe

Środki wizualne spełniają doniosłą rolę w procesie dydaktycz­nym, mianowicie wiążą ze sobą poznanie umysłowe z poznaniem zmysłowym, treść pracy naszego umysłu z rzeczywistością.

Postać bezpośrednią środki przyjmują wówczas, gdy występują, jako naturalne okazy w naturalnym środowisku (np. drzewa, zwierzęta na łonie natury, obiekty w miejscu ich naturalnego występowania). Takiemu poznaniu szczególnie sprzyjają dobrze zorganizowane wycieczki oraz grupowo prowadzone obserwacje.

Środki wizualne występują również jako naturalne okazy w śro­dowisku sztucznym. Należą do nich przedmioty przeniesione do klasy, oglądane na wystawie czy w muzeum. W katechezie będą to np. szaty liturgiczne, mszał, przedmioty kultu liturgicznego.

Postać pośrednią przyjmują środki wzrokowe, gdy przedsta­wiają rzeczywistość w postaci modeli i obrazów.

Obrazy stosowane w katechezie winny być reprezentantami treści religijnych, czyli służyć przybliżeniu i pogłębieniu Objawienia Bożego, tradycji Kościoła, liturgii itd. Nie mogą fałszować postaw religijnych, powinny być teologicznie prawdziwe oraz przystępne dla odbiorcy, uwzględniające jego możliwości intelektualne i emocjo­nalne. Konieczność respektowania trzech płaszczyzn: teologicznej, artystycznej i psychologicznej warunkuje skuteczność stosowania tego rodzaju środków dydaktycznych.

W grupie środków wzrokowych o charakterze pośrednim na uwagę zasługuje stosowana często w katechezie ilustracja, która różni się w sposób istotny od obrazu.

Ilustracja jest uzupełnieniem treści za pomocą rysunku, obrazu, fotografii. Podstawą dla ilustracji jest tekst. Dopełnia ona, wyakcen­towuje lub czyni aluzję do wybranego tekstu. Ilustracja jest szcze­gólnie polecana w nauczaniu dzieci młodszych, które nie potrafią jeszcze czytać oraz wyjątkowo cenna dla uczniów, którzy nabywają umiejętności czytania ze zrozumieniem.

Wykorzystując ilustrację można zaproponować następujące sposoby pracy z tekstem i ilustra­cją na katechezie:

I. Wyodrębnianie zilustrowanego fragmentu tekstu

1. Obejrzyj ilustracje i powiedz, co się na niej dzieje,

2. Przeczytaj tekst, a następnie zaznacz fragment, który Twoim zdaniem najlepiej pasuje do ilustracji,

3. Wyodrębnij w tym fragmencie postacie i wydarzenia,

4. Porównaj postacie i wydarzenia z przedstawionymi na ilu­stracji,

5. Postaraj się powiedzieć jedno zdanie, o czym jest ten frag­ment,

6. Sprawdź, czy to zdanie może być podpisem do ilustracji;

II. Porządkowanie ilustracji zgodnie z treścią tekstu

1. Obejrzyj ilustracje i powiedz, co się na nich dzieje,

2. Przeczytaj tekst, a następnie podziel go na fragmenty, które Twoim zdaniem najlepiej pasują do ilustracji,

3. Wyodrębnij kolejno w każdym fragmencie postacie i wyda­rzenia i porównaj je z przedstawionymi na odpowiedniej ilu­stracji,

4. Ułóż do każdej ilustracji jedno zdanie, które możesz umie­ścić jako podpis;

III. Wyodrębnianie w tekście fragmentów

1. Przeczytaj opowiadanie i podziel je na fragmenty, do któ­rych możesz narysować ilustracje,

2. Powiedz, co przedstawiasz na każdej ilustracji,

3. Poszukaj w każdym wyodrębnionym fragmencie tekstu zda­nie, które będzie podpisem do pomyślanej przez ciebie ilustracji,

4. Wypisz zaznaczone zdania w odpowiedniej kolejności.

Powszechnie stosowanym w katechezie środkiem dydaktycznym jest również rysunek. Jest to graficzny obraz przedmiotu, zastę­pujący przedmiot na zasadzie podobieństwa i wspierający wyobraź­nię w czasie oglądania. Rysunek ma tę wielka przewagę nad inny­mi pomocami, że daje się zastosować w najbardziej prymitywnych warunkach.

Najczęściej spotykanymi formami rysunku katechetycznego są:

- Szkic graficzny - najprostszy sposób zilustrowania czy ukazania prawdy kreską, strzałką, kołem,

- Rysunek symboliczny - ukazanie treści za pomocą znaków umownych,

- Rysunek przedmiotowy - graficzny sposób przedstawienia przedmiotów,

- Rysunek obrazujący - ukazanie sceny czy akcji biblijnej w sze­regu przedmiotów i figur.

Przy tej okazji warto wspomnieć o wykorzystaniu na katechezie tablicy, która jest jednym z ważniejszych środków dydaktycznych i częściej używanym. Najpierw trzeba wspomnieć, że tablicy należy używać, pisać na niej, rysować.

Rysowaniu na tablicy powinien zawsze towarzyszyć odpowiedni komentarz, aby katechizowani potrafili dostrzec związek między tym, co na tablicy, a treścią katechezy. Z metodycznego punktu widzenia dobrze jest unikać równoczesnego rysowania na tablicy i przerysowywania do zeszytów. Na rysowanie w zeszycie trzeba zostawić osobny czas. Dobrze jeśli na tablicy zapisuje się temat i niech on pozostaje przez cała lekcję. Pisać czytelnie, przejrzyście. Niech pojawiają się na tablicy pewne punkty.

Można i powinno się wypisywać na tablicy:

1. wyrazy, których uczniowie nie znają, nie rozumieją, nie umieją wymawiać, np.: monstrancja, Betlejem.

2. zdania szczególnie ważne do uświadomienia i zapamiętania;

3. problem główny i problemy szczegółowe nad którymi maja uczniowie pracować;

4. istotny owoc pracy katechetycznej, jaki osiągnięto na katechezie.

Dzięki tablicy i kredzie można dokonać pewnych zestawień i porównań, ułożenia tabel. Ułatwia to nie tylko zapamiętanie, ale i usystematyzowanie zdobytej wiedzy, doświadczeń i pogłębienie treści.

Przykłady wykorzystania tablicy:

1. Uczniowie dowiedzieli się o Nowym Przymierzu. Katecheta prowadzi z nimi dialog mający ustalić istotne cechy Przymierza Nowego Testamentu. W toku dyskusji wypisuje te odkryte przez uczniów cechy po prawej stronie tablicy. Następnie nawiązuje do wiedzy uczniów o Starym Przymierzu. Ustalone cechy zapisuje po lewej stronie tablicy. Powstaje takie oto zestawienie.

Porównanie

Przymierze Starego Testamentu Przymierze Nowego Testamentu

Zawarte na Synaju zawarte na Kalwarii

Przez Mojżesza - człowieka przez Chrystusa - Syna Bożego

We krwi zwierząt we Krwi Chrystusa

Było zapowiedzią wieczne przymierze

Katecheta, świadomy niebezpiecznej przewagi obrazu nad sło­wem drukowanym i czytanym, powinien krytyczniej patrzeć na dy­daktykę lekcji z wykorzystaniem obrazu. Należy zawsze uzupełniać go żywym słowem i jak najwcześniej uczyć dzieci umiejętności od­czytywania obrazów.

Ważne jest na katechezie także korzystanie z mapy.

Środki słuchowe

Środki słuchowe, dzięki najnowszym osiągnięciom techniki, co­raz częściej znajdują zastosowanie w procesie uczenia się - nauczania.

Radio należy do najstarszych środków dydaktycznych. Jako środek przekazu cieszy się ogromną popularnością wśród dzieci i młodzieży. Odbiornik warto włączać na lekcji także ze względu na walory kształcące. Dzieci, słuchając muzyki, głosów przyrody, odgłosów ruchu ulicz­nego, uczą się dostrzegać i odczuwać piękno wrażeń słuchowych, uświadamiają sobie istnienie bogactwa dźwięków. Radio stwarza również nieograniczone wprost możliwości rozwijania wyobraźni dziecka, biernej i czynnej. Uczeń, słuchając audycji, nie tylko wy­obraża to, co jest jej treścią, ale odpowiednio zachęcony może two­rzyć nowe wyobrażenia. Najlepiej świadczą o tym rysunki dzieci inspirowane treściami przyjętymi dzięki radiu. Audycje muzyczne aktywizują pod względem motorycz­nym, dostarczając okazji do zabawy przy muzyce. Radio może być także istotnym źródłem wiedzy uczniów. Audycje radiowe nawiązują do najnowszych i najbardziej aktualnych wydarzeń, osiągnięć na­ukowych, odkryć, wyprzedzając pod tym względem szybko "starze­jące się" podręczniki. Radio jest także źródłem kształtowania cech i postaw moralnych. Wzory postępowania proponowane w audycjach zwiększają szansę na wewnętrzna akceptację ich przez słuchaczy.

Audycję radiową można odtwarzać wielokrotnie dzięki magneto­fonowi, który należy w grupie środków słuchowych do najczęściej stosowanych na lekcji. Jest doskonałym środkiem umożliwiającym przechowywanie i reprodukcję nagrań dźwiękowych dla celów dy­daktycznych. Walory kształcące tego środka są podobne do zalet radia.

Środki wzrokowo-słuchowe

Dydaktyczne środki wzrokowo-słuchowe oddziałują jednocze­śnie na dwa analizatory: wzrokowy i słuchowy.

Coraz więcej katechetów i duszpasterzy posługuje się w swej pracy środkami audiowizualnymi. Wydaje się, że decydujący wpływ ma tutaj zmiana, jaka dokonała się w dziedzinie społecznego przeka­zu, zwłaszcza od momentu rozpowszechnienia telewizji.

Najpopularniejszym środkiem audiowizualnym jest film dy­daktyczny. Może być skutecznie wykorzystywany do zaznajamiania uczniów z nowym materiałem, do utrwalania treści, również do kon­troli i oceny osiągnięć uczniów. Do najważniejszych zalet tego środ­ka należy:

- przedstawienie przedmiotów, zjawisk, wydarzeń i procesów w postaci wyraźnych, powtarzalnych dowolną ilość sekwencji ob­razów,

- ukazywanie ruchu,

- wykorzystanie zarówno dźwięku naturalnego jak i narracji

- eksponowanie za pomocą obrazu i dźwięku wszystkich zagad­nień, których ukazanie uczniom w inny sposób byłoby utrudnio­ne lub niemożliwe.

Aby film stał się skuteczną pomocą, uczniowie muszą być wła­ściwie przygotowani do jego odbioru.

W. Strykowski proponuje następujące fazy przygotowania uczniów do odbioru filmu dydak­tycznego:

Faza I. Przygotowanie

1. Zapowiedź filmu, zwrócenie uwagi na niektóre ważne elementy;

2. Formułowanie przez nauczyciela pytań, problemów, które mają ukierunkować recepcję treści filmu (zapis na tablicy lub w ze­szycie ucznia);

3. Formułowanie przez uczniów pytań, problemów, które mają ukierunkować recepcję treści filmu (zapis na tablicy lub w ze­szycie ucznia),

Faza II. Prezentacja (sposoby prezentacji)

1. Wyświetlanie filmu w całości, bez ingerencji w proces jego re­cepcji;

2. Wyświetlanie filmu w całości, podając w czasie projekcji uwagi ukierunkowujące uwagę odbiorcy;

3. Wyświetlanie filmu z przerwami, zwracając uwagę na istotne elementy treści z jednoczesnym jej omawianiem;

4. Wyświetlanie filmu fragmentami adekwatnie do wyróżnionych pytań - problemów.

Faza III. Opracowanie treści filmu

Ważną rolę odgrywa opracowanie materiału przyswojonego z filmu. Istotne wydaje się tu odwołanie się do samodzielności uczniów i ich aktywności. Ciekawą metodą opracowania treści filmu jest sąd nad bohaterem

Hospitacja katechezy

Hospitacja z języka greckiego: hospitari oznacza `przychodzenie w gościnę'. Hospitacja w czasie lekcji, czy katechezy nie oznacza to jednak typowo gościny. Ponieważ po pierwsze hospitacja jest przeprowadzana w celu kontroli i oceny pracy nauczyciela przez władze szkolne lub w przypadku katechety przez władze szkolne bądź też kościelne. Kontrola, ta i ocena mają na celu poprawę pracy nauczyciela. Winna służyć poszukiwaniu nowych rozwiązań, metod, usuwaniu pewnych błędów w pracy nauczyciela.

Hospitacja może też oznaczać wizytę koleżeńska nauczycieli lub wizytę kandydatów do zawodu nauczycielskiego, czy jak to jest w naszym przypadku kandydatów na katechetów, w celu zdobycia pewnej orientacji i doświadczenia.

Każda dobra hospitacja powinna składać się z trzech części:

- rozmowy przedhospitacyjnej

- obserwacji lekcji

- czynności pohospitacyjnych.

Jeśli chodzi o pierwszy rodzaj hospitacji inaczej nazywane wizytacjami to, według przepisów dokonywane są one dwukrotnie w ciągu roku. Zazwyczaj przeprowadzane przez dyrektora szkoła lub też przez kogoś kogo on wyznaczy.

Co podlega kontroli:

Przede wszystkim diagnozuje się i ocenia poziom pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej nauczyciela. Celem tego jest udzielenie pomocy merytorycznej oraz inspirowanie ich do pracy twórczej i do dokonywania innowacji.

Szczegółowo co się sprawdza:

- rozkład materiału na oda semestry

- posiadanie konspektu lekcji

- sprawdza się dziennik (wpisy tematów z zeszytami uczniów, regularne ocenianie)

- notatki uczniów także ślady kontroli nauczyciela w zeszytach.

Każdej hospitacji towarzyszy rozmowa przedhospitacyjna. Na niej omawia się konspekt.

Rozmowę pohospitacyjną zazwyczaj rozpoczyna się od pytania skierowanego do prowadzącego lekcję: jak sam ocenia lekcję, co się powiodło, co nie udało się, czy udało mu się osiągnąć cele, które sobie założył, co by poprawił.

Nas interesuje jednak bardziej drugi rodzaj hospitacji, który nie tyle polega na kontroli, co na przyglądaniu się, w celu nabierania doświadczenia.

ARKUSZ HOSPITACYJNY KATECHEZY

Osoba prowadząca katechezę…………………………………………………….

Szkoła……………………………….Klasa………………Data…………………

Temat katechezy………………………………………………………………….

1. Katecheta

1. Jak katecheta był przygotowany do katechezy?

2. Czy mówił sprawnie, płynnie?

3. Czy mówił w sposób przystępny, obrazowy?

4. Czy potrafił zainteresować katechizowanych?

5. Czy pytał umiejętnie?

6. Jaka była jego postawa wobec katechizowanych?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

2. Katechizowani

2.1. Jaki był udział uczniów w katechezie?

Obojętni - średnio zainteresowani - zaangażowani

………………………………………………………………

………………………………………………………………

3. Kontakt katecheta - katechizowani

1. Czy katechecie udawało się nawiązać kontakt z katechizowanymi?

2. Czy katecheta potrafił utrzymać dyscyplinę?

3. Jakie stosował środki dyscyplinujące?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

4. Wartości wychowawcze

4.1. Czy w katechezie wyraźnie wystąpił cel wychowawczy?

4.2. Czy katecheta zmierzał do pobudzenia wiary?

4.3. Czy starał się kształtować postawę moralną?

4.4. Czy oddziaływał na sferę uczuciową i wolitywną?

4.5. W jakim stopniu zrealizował cel wychowawczy podczas lekcji?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

5. Treść

5.1. Czy treść katechezy była zgodna z nauczaniem Kościoła?

5.2. Czy katecheza była oparta na Piśmie świętym?

5.3. Czy katecheza mogła pomóc w przeżywaniu liturgii?

5.4. Czy treść katechezy wiązała się z życiem uczniów?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

6. Modlitwa w katechezie

6.1. Czy modlitwa była obecna na katechezie?

6.2. Czy modlitwa wiązała się z treścią katechezy?

6.3. W jaki sposób katecheta przygotował uczniów do katechezy?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

7. Metody

7.1. Jakie metody katecheta zastosował na katechezie?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

7.2. Czy metody te były dostosowane do:

- osobowości katechety?

- konkretnej grupy uczniów?

- wyznaczonych celów?

- do przekazywania treści?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

8. Pomoce katechetyczne

1. Czy katecheta umiejętnie korzystał z tablicy?

2. Z jakich innych pomocy korzystał?

………………………………………………………………

………………………………………………………………

9. Zapisy do zeszytu

1. Czy katecheta sprawdził zadanie domowe?

2. Czy kontrolował zeszyt?

3. Czy i kiedy podyktował temat do zeszytu?

4. Jak sformułował zadanie domowe?

………………………………………………………………….

……………………………………………………………………

10. Uwagi własne

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

Podpis osoby hospitującej

………………………………………………………………….

Niektórzy dydaktycy zastanawiają się nad możliwością pracy grupowej u małych dzieci. Ich obawy chyba jednak są niesłuszne, gdyż dzieci szybko wchodzą w kolektywne działanie, szczególnie w zabawie.

Nie mówi się, kto będzie referował, ale że jednego z Was wybiorę do referowania. Do ma duży plus, bo mobilizuje wszystkich do pełnego udziału w pracy grupy, gdyż nikt nie wie, kto będzie przedstawiał pracę grupy. Można też wtedy wybrać kogoś, kto jest małomówny, ktoś słabszy być może często niedopuszczony do głosu.

Jeśli chodzi o czas. Nie można być jego niewolnikiem, ale jednak trzeba starać się przestrzegać wyznaczony limit czasowy, aby katecheza nie została przerwana w połowie. Lepiej skończyć minimalnie przed czasem, aby mieć spokojnie czas na modlitwę, niż za późno i potem modlić się w pośpiechu i to nawet w czasie przerwy.

Brak możliwości przedstawiania wyników prac może wpływać demotywująco na dalszą pracę.

1

---