x60„KONFLIKTY W REGIONIE KBWE/OBWE”

I. Pojęcie, rodzaje konfliktu zbrojnego

Konflikt- jest to sprzeczność interesów, ich kolizję, spór o nie, jako zatarg, jest stanem bardzo poważnego pogorszenia, czy też zaostrzenia stosunków między uczestnikami życia wewnętrznego w danym kraju, czy też między uczestnikami życia międzynarodowego, którzy w celu rozwiązania istniejącego między nimi sporu, biorąc pod uwagę użycie sił zbrojnych. Przebieg konfliktu zależy od tego jakie środki zastosują strony dla osiągnięcia celu. W początkowej fazie konfliktu do takich środków należą: oskarżenia, groźby, żądania, stosowanie wrogiej propagandy, wojna psychologiczna, ograniczenie lub zerwanie całości albo części stosunków. W trakcie rozwoju konfliktu nasila się posługiwanie środkami wrogimi takimi jak: mobilizacja, ruchy wojsk, ograniczone użycie siły (np. incydenty na granicy) i wreszcie masowa zorganizowana walka zbrojna.

Akcje konfliktowe, które przybrały ostateczny kształt w postaci użycia siły nazywamy KONFLIKTEM ZBROJNYM. Konflikty zbrojne można różnie systematyzować. Najczęściej wyróżnia się konflikty zbrojne międzynarodowe lub o charakterze nie międzynarodowym (wewnątrzpaństwowe)

Wewnątrzpaństwowe konflikty zbrojne nazywamy wojnami domowymi lub cywilnymi. Mogą mieć dwojaki charakter, czyli walkę o władzę w państwie lub walkę o oderwanie części terytorium państwa. Różne jest podłoże konfliktów zbrojnych. Wybuchają one na tle politycznym, ekonomicznym, religijnym, etnicznym przy czym najczęściej występuje więcej niż jeden czynnik wywołujący konflikt.

Zakończenie działań zbrojnych nie zawsze oznacza zakończenie i rozwiązanie konfliktu. W wielu przypadkach działania zbrojne kończą się tylko zawieszeniem broni i zamrożeniem sporu, który ponownie wybucha w sprzyjających warunkach. Z reguły konflikty dzielą się w zależności od zasięgu terytorialnego, na wewnętrzne i międzynarodowe. Konflikty wewnętrzne są to takie, które mają charakter lokalny, regionalny i są ograniczone do celów ekonomicznych lub politycznych z zastosowaniem ograniczonych sił i środków oraz zasięgu terytorialnego. Znaczna część konfliktów wewnętrznych ulega umiędzynarodowieniu przez włączenie się strony trzeciej w formie wsparcia finansowo-materialnego lub bezpośredniej pomocy wojskowej.

II. Konflikty na obszarze byłej Jugosławii

1. Rozpad Jugosławii

Jugosławia była jednym z założycielskich państw Organizacji Narodów Zjednoczonych. Po rozpadzie SFRJ, nowo powstałe kraje ubiegały się indywidualnie o członkostwo w ONZ. 22 maja 1992 roku Bośnia i Hercegowina, Chorwacja i Słowenia a 8 kwietnia 1993 roku Macedonia zostały członkami ONZ. Jednocześnie Zgromadzenie Ogólne postanowiło, że Serbia i Czarnogóra nie mogą automatycznie kontynuować członkostwa już nieistniejącej SFRJ i jako nowa Republika powinny ubiegać się o członkostwo, co nastąpiło 1 listopada 2000 roku.

Po rozpadzie Jugosławii, w byłych republikach wybuchły krwawe konflikty. W 1991 roku Armia jugosłowiańska, zdominowana przez Serbów, zaatakowała Słowenię. Następnie, po krótkich walkach, wojna przeniosła się do Chorwacji. Na początku 1992 roku również w Bośni i Hercegowinie wybuchła krwawa wojna, która zakończyła się w 1995 roku po podpisaniu porozumienia pokojowego w Dayton. W 1991 roku, Albańczycy zamieszkujący Kosowo (okręg autonomiczny Serbii) zażądali niepodległości co wywołało konflikt serbsko-albański, który narastał doprowadzając do wybuchu walk w 1998 roku. Konflikt w Kosowie zakończyła interwencja NATO i porozumienie pokojowe podpisane w 1999 roku.

2. Wojna w Bośni i Hercegowinie

Na początku marca 1991 roku w Bośni i Hercegowinie, jednej z sześciu byłych republik Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii, przeprowadzono referendum w sprawie przyszłego statusu. Zdecydowana większość głosujących opowiedziała się za niepodległością. Decyzja Rządu Republiki o wystąpieniu z SFRJ spowodowała bojkot Serbów zamieszkujących BiH. W kwietniu 1992 roku wspólnota międzynarodowa uznała nową Republikę BiH za niepodległe państwo. Mimo to, Republika Serbii zdecydowanie potępiła deklaracje niepodległościowe BiH i wyraziła głęboką obawę o los około 600 000 Serbów zamieszkujących republikę. Na początku roku 1992 nastąpił wybuch walk w kraju.

Społeczność międzynarodowa natychmiast rozpoczęła działania dyplomatyczne mające na celu opanowanie sytuacji w regionie. Pomimo licznych porozumień o zawieszeniu broni, walki pomiędzy Bośniakami a Serbami trwały. Obie strony konfliktu dysponowały armiami, których siły były nierówne. Armia Bośni i Hercegowiny, stworzona od podstaw 15 kwietnia 1992 roku, składała się z policjantów, cywilnych ochotników a także lokalnych przestępców. Była słabo uzbrojona i w większości niewyszkolona. Natomiast Armia Serbska, na czele z gen. Ratko Mladiciem, była świetnie wyposażona w broń i dobrze przeszkolona. Różnicę w uzbrojeniu obu armii w olbrzymim stopniu powiększyło embargo na dostawy broni do Byłej Jugosławii, nałożone przez ONZ we wrześniu 1991 roku. Bośniacy nie mogli się dozbroić, podczas, gdy Serbowie przejęli arsenały Jugosłowiańskiej Armii Ludowej, co dało im olbrzymią przewagę.

Serbowie już na początku wojny próbowali zdobyć stolicę Bośni i Hercegowiny - Sarajewo. Mieszkańcom udało się odeprzeć atak, jednak oblężenie miasta trwało około 3,5 lat, podczas których Serbowie regularnie ostrzeliwali i bombardowali miasto, doprowadzając do jego zniszczenia. W Sarajewie zginęło ponad 11,000 ludzi. W wyniku działań serbskiej artylerii, zniszczone zostało również główne miasto Hercegowiny, Mostar. Po wojnie w Mostarze odnaleziono 2 masowe groby muzułmanów.

W maju 1993 roku utworzono pięć tzw. „stref bezpieczeństwa”: Srebrenicę, Sarajewo, Żepę, Gorażde i Bijać. W każdej z nich rozmieszczono siły pokojowe ONZ, których mandat nie przewidywał użycia broni w celu obrony stref. Brak zgody na użycie broni okazał się najtragiczniejszy w skutkach w Srebrenicy, gdzie miała miejsce największa masakra po II Wojnie Światowej.

W wojnie w Bośni i Hercegowinie, jak się szacuje, zginęło ponad 200,000 osób, a ponad połowa ludności Bośni została uchodźcami. Około 130,000 muzułmanów było również więzionych i przetrzymywanych w nieludzkich warunkach w obozach, zakładanych przez Serbów. Ocenia się, że w BiH istniało ponad 200 takich obozów.

Zakończenie wojny w Bośni i Hercegowinie przyspieszyła tragedia w Srebrenicy. Po zajęciu enklawy przez Serbów, 21 lipca w Londynie spotkali się przedstawiciele społeczności międzynarodowej i zdecydowali m.in. o użyciu siły powietrznej w celu zakończenia serbskiej ofensywy w kraju. Od 1 do 21 listopada trwała konferencja pokojowa w Dayton, na której prezydenci Bośni, Serbii i Chorwacji oraz reprezentanci społeczności międzynarodowej prowadzili rozmowy mające na celu ustalenie warunków pokoju a także zadecydowanie o przyszłości BiH. Podpisane w grudniu 1995 roku porozumienie pokojowe zakończyło trwającą 3,5 roku wojnę.

3. Wojna w Kosowie

Napięcia pomiędzy Serbami i Albańczykami zamieszkującymi Kosowo, prowincję Serbii, trwały od wieków. W 1989 roku, Federalna Republika Jugosławii zniosła autonomię w Kosowie, co spowodowało natychmiastowy bojkot wszelkich instytucji serbskich przez Albańczyków (stanowiących ponad 90 % ludności). Podczas rozpadu Jugosławii, w 1991 roku kosowscy Albańczycy zażądali niepodległości prowincji. W przeprowadzonym referendum w tej sprawie, większość obywateli opowiedziała się za niepodległością. Odbyły się wybory, w których wybrany został prezydent i parlament. Nowych władz nie uznała Serbia.

Powstanie tego „państwa w państwie”, nawoływania przez Wyzwoleńczą Armię Kosowa do zbrojnego buntu oraz Serbskie represje wymierzone w albańskich Kosowarów spowodowały napięcia w całej prowincji. Doprowadziło to do wybuchu walk w 1998 roku. Władze w Belgradzie, z prezydentem Slobodanem Miloszewiczem na czele, przeprowadzały masowe wysiedlenia Albańczyków, mimo sprzeciwu społeczności międzynarodowej. W wyniku tego, około 850,000 uchodźców z Kosowa szukało schronienia głównie w Albanii i Macedonii, gdzie pomoc zapewniały im UNHCR wraz z innymi organizacjami humanitarnymi. Wobec ludności pozostałej w Kosowie stosowano represje, mordowano cywilów, przeprowadzano czystki etniczne.

Gdy próby dyplomatycznego zakończenia konfliktu zawiodły, podjęto decyzję o przeprowadzeniu nalotów NATO na serbskie cele wojskowe i strategiczne. Naloty zmusiły Miloszewicza do zaakceptowania porozumienia pokojowego w czerwcu 1999 roku. Na mocy tego porozumienia wycofano z Kosowa wojska jugosłowiańskie oraz zapewniono powrót kosowskich uchodźców. W celu zapewnienia bezpieczeństwa, do Kosowa przybyło 50,000 żołnierzy międzynarodowych sił KFOR ( Kosovo Force). 10 czerwca 1999 roku, Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję nr 1244, na mocy której utworzono Misję Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), nadając jej zwierzchnictwo nad prowincją.

UNMIK ściśle współpracuje z Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), obecną w prowincji od 1 lipca 1999 roku. Współpraca dotyczy przede wszystkim udzielania pomocy w procesie tworzenia demokracji i promocji praw człowieka oraz rządów prawa w Kosowie. W latach 1992 - 1995, Specjalnym Sprawozdawcą Komisji Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych w Kosowie był Tadeusz Mazowiecki.

Sytuacja w Kosowie nadal nie jest stabilna. Mimo obecności sił międzynarodowych, w marcu 2004 roku w prowincji wybuchły zamieszki. Sytuacja ekonomiczna wciąż jest fatalna, bezrobocie wyjątkowo wysokie a mieszkańcy sfrustrowani brakiem decyzji w sprawie ostatecznego statusu prowincji. Mimo to, powołany przez ONZ administrator Kosowa, Soren Jessen-Petersen uważa, że chociaż budowanie stabilnego i wieloetnicznego Kosowa to zadanie trudne, w wielu aspektach życia w prowincji nastąpiła poprawa. Jest także przekonany, że „bez względu na to, co wyniknie z negocjacji o statusie, ONZ musi przygotować się na ograniczenie swoich operacji oraz na przekazanie odpowiedzialności innym organizacjom i władzom lokalnym”.

III. Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim

Procesowi rozpadu ZSRR na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. towarzyszył szereg lokalnych konfliktów zbrojnych na tle etnicznym i ideologicznym. Wyrastały one z głębokich uwarunkowań historycznych (w tym szczególnie polityki narodowościowej ZSRR) oraz ze stopniowej dezintegracji politycznej, społecznej i gospodarczej. Kreowanie i rozgrywanie tych konfliktów stało się - przede wszystkim dla Moskwy - formą walki o wpływy i kontrolę poza granicami Federacji Rosyjskiej.

Spośród licznych konfliktów z tamtego okresu konflikty w Czeczenii, Naddniestrzu, Abchazji, Górnym Karabachu, Osetii Południowej i w Tadżykistanie przybrały największe rozmiary i w największym stopniu zmieniły dotychczasowy porządek rzeczy. Wciąż pozostają one nierozwiązane (wyjątek stanowi konflikt w Tadżykistanie).

Każdy z omawianych konfliktów ma swoją specyfikę, odróżniającą go od pozostałych; dość znacząco różni się obecna sytuacja w rejonie poszczególnych konfliktów. Mimo różnic uderzająca jest ich jednorodność pod względem genezy, przebiegu (od fazy gorącej konfliktu przez jego stabilizację po procesy normalizacyjne), miejsca w polityce regionalnej, wreszcie krótko- i długofalowych skutków dla obszarów dotkniętych konfliktem i ich otoczenia. Z tej właśnie perspektywy konflikty rozpatrywane są w poniższym tekście. Jego rozwinięciem są monografie poświęcone poszczególnym konfliktom w Naddniestrzu, Abchazji, Osetii Południowej, Górnym Karabachu i w Tadżykistanie.

1. Naddniestrze

1.1 Status

Naddniestrze to nie uznany przez społeczność międzynarodową, ale suwerenny, kontrolujący w pełni własne terytorium i posiadający wszelkie atrybuty państwa organizm polityczny. Separatystyczna republika ma prezydenta, parlament, armię, policję, walutę (rubel naddniestrzański).

1.2 Konflikt zbrojny

2 września 1990 r. lokalna nomenklatura, dążąca do ochrony własnych interesów gospodarczych, powołała do życia Naddniestrzańską Mołdawską SRR. 28 sierpnia 1991 r. NMSRR ogłosiła niepodległość i przyjęła nazwę Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej (NRM). Wiosną 1992 r. armia mołdawska próbowała siłą zlikwidować NRM, jednak separatystyczna republika obroniła swą faktyczną suwerenność, w znacznej mierze dzięki pomocy rozlokowanej tam rosyjskiej 14. Armii. Z secesją najbogatszej części republiki nie chciał pogodzić się Kiszyniów. Władze Mołdawii postanowiły zlikwidować Republikę Naddniestrzańską siłą. Po wygaśnięciu ultimatum, w którym żądano rozbrojenia naddniestrzańskich sił zbrojnych, 1 kwietnia 1992 r. w rejonie Dubossar i Bender rozpoczęły się działania zbrojne. Najcięższe walki miały miejsce w maju i czerwcu. Dzięki pomocy 14. Armii (rosyjskiej) Naddniestrze obroniło niezależność, a Mołdawia musiała zgodzić się na zawieszenie broni. Porozumienie o przerwaniu ognia zostało podpisane 6 lipca 1992 r. przez prezydentów Rosji i Mołdawii. Porozumienie weszło w życie 27 lipca. W znacznej mierze zostało wymuszone przez dowódcę 14. Armii gen. Aleksandra Lebiedia, który przypuścił atak na pozycje mołdawskie zagrażające Tyraspolowi.

1.3 Negocjacje pokojowe. Okres 1992-2001

Od 1992 r. trwają negocjacje, mające na celu polityczne uregulowanie konfliktu. Mediatorem jest Federacja Rosyjska, a od 1995 r. również Ukraina. Oprócz misji OBWE (ustanowionej w 1993 r.) i WNP w pracach nie uczestniczą inne organizacje międzynarodowe. Zawieszenie broni nadzorowane jest przez Wspólną Komisję Kontroli. Jeszcze przed zakończeniem walk, 21 lipca 1992 r. podpisano porozumienie dotyczące zasad pokojowego rozwiązania konfliktu zbrojnego.

W 1995 i 1997 r. strony podpisały dwa porozumienia o powstrzymywaniu się od użycia siły i nacisku ekonomicznego. W 1996 r. prezydenci Mołdawii, Rosji i Ukrainy podpisali Wspólną Deklarację, uznającą suwerenność i integralność terytorialną Republiki Mołdawii.

W listopadzie 1999 r. na stambulskim szczycie OBWE Federacja Rosyjska zobowiązała się wycofać swoje wojska z Naddniestrza do końca 2001 r. i uzbrojenie do końca 2002 r.

Po przejęciu władzy w Kiszyniowie przez Komunistyczną Partię Mołdawii w wyniku wyborów z lutego 2001 r. wydawało się, że negocjacje powinny ulec intensyfikacji ze względu na radykalną poprawę stosunków Kiszyniowa z Moskwą, popierającą do tej pory Naddniestrze. Tymczasem spotkania nowego komunistycznego prezydenta Mołdawii Władimira Woronina z liderem Naddniestrza Igorem Smirnowem nie przyniosły przełomu, dość szybko nastąpiło pogorszenie się stosunków między Kiszyniowem a Tyraspolem i zerwanie negocjacji. Stało się tak pomimo nacisków na Tyraspol ze strony Moskwy, która próbowała skłonić NRM do ustępstw wobec Kiszyniowa. Okazało się jednak, że po dziesięciu latach istnienia państwowość naddniestrzańska jest dość stabilna i może funkcjonować bez poparcia Moskwy.

2. ABCHAZJA

2.1 Status

W czasach ZSRR Abchazja była republiką autonomiczną w składzie Gruzińskiej SRR. Od 30 września 1993 r. jest de facto niepodległa, choć nie uznało jej żadne państwo ani organizacja międzynarodowa. Separatystyczny reżim nie zdołał podporządkować sobie jedynie wyższych partii Wąwozu Kodorskiego .

2.2 Wybuch wojny abchasko-gruzińskiej

14 sierpnia 1992 r. wojska gruzińskie wkroczyły do Abchazji pod pretekstem ścigania ukrywających się zwiadzistów, zwolenników obalonego prezydenta Zwiada Gamsachurdii, i ochrony kolei łączącej Gruzję z Rosją. Rozpoczęła się wojna, która trwała ponad rok.

2.3 Przebieg wojny

Wojska gruzińskie po wkroczeniu do Abchazji nie napotkały oporu i szybko zajęły prawie całą republikę. Siły abchaskie, wraz z parlamentem i rządem, wycofały się do Gudauty i tam podjęły walkę. Ciężkie boje toczyły się w listopadzie i grudniu 1992 r. oraz w marcu i czerwcu 1993 r., kiedy Abchazi kilkakrotnie usiłowali zdobyć Suchumi. We wrześniu 1993 r. siły abchaskie (wspomagane rosyjskim uzbrojeniem) zdobyły ostatecznie Suchumi i Gali, przejmując kontrolę nad republiką (z wyjątkiem górnych partii Wąwozu Kodorskiego). W wyniku wojny republikę opuściła niemal cała ludność gruzińska.

2.4 Bezpośrednie przyczyny wojny

Wojna zapewne by nie wybuchła, gdyby nie zakulisowe działania Moskwy - wsparła ona odśrodkowe dążenia Abchazów. Szewardnadze, decydując się na zbrojną konfrontację, liczył prawdopodobnie na szybki sukces, który uwiarygodniłby go w oczach społeczeństwa.

2.5 Zaangażowanie Rosji

Abchazja nie wygrałaby wojny bez pomocy Rosji. Siły abchaskie dysponowały rosyjskimi czołgami (T-72, T-80) i innym ciężkim sprzętem, Rosja przepuszczała też przez granicę ochotników i transporty broni. Atakom Abchazów na Suchumi wiosną 1993 r. towarzyszyły bombardowania prowadzone przez samoloty Su-25 z rosyjskimi znakami (Moskwa oświadczyła, że była to gruzińska prowokacja).

2.6 Negocjacje pokojowe

Po zakończeniu wojny rozpoczęła działalność czterostronna komisja ds. uregulowania konfliktu (przedstawiciele Abchazji, Gruzji, Rosji i ONZ), dzięki której do dziś utrzymuje się zawieszenie broni. Prowadzone są abchasko-gruzińskie rozmowy pokojowe, choć bez większych rezultatów. Najpoważniejszymi kwestiami spornymi są: status Abchazji i powrót gruzińskich uchodźców. Tbilisi nalega, by Abchazja przyjęła z powrotem wszystkich, Suchumi nie chce zaś do tego dopuścić.

2.7 Międzynarodowe inicjatywy pokojowe

W działaniach na rzecz uregulowania konfliktu od początku aktywnie uczestniczył ONZ. 9 lipca 1993 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ postanowiła skierować w rejon konfliktu 50 obserwatorów wojskowych, a 24 lipca zdecydowała o utworzeniu w Gruzji misji obserwatorów NZ (UNOMIG), której zadaniem miało być nadzorowanie rozejmu (była to pierwsza misja ONZ na terytorium b. ZSRR). Po zakończeniu wojny UNOMIG otrzymał nowy mandat: miał utrzymywać kontakt ze stronami konfliktu oraz ze stacjonującymi w Abchazji oddziałami rosyjskimi. Potem mandat ten kilkakrotnie przedłużano i rozszerzano. UNOMIG liczy 109 obserwatorów wojskowych i 91 cywilnych.

Na mocy decyzji przywódców WNP z 15 kwietnia 1994 r. w rejon konfliktu skierowano siły pokojowe Wspólnoty (KSPM) - de facto wyłącznie jednostki rosyjskie. Zajęły pozycje wzdłuż granicznej rzeki Inguri. Obecnie w skład KSPM wchodzi od 1,5 do 2 tys. żołnierzy. Mandat jest przedłużany co pół roku. Zasługą sił WNP jest niedopuszczenie do wznowienia walk.

3. OSETIA POŁUDNIOWA

3.1 Status

W czasach ZSRR Osetia Południowa miała status obwodu autonomicznego w składzie Gruzińskiej SRR. W grudniu 1990 r. przewodniczący gruzińskiej Rady Najwyższej, późniejszy prezydent niepodległej Gruzji Zwiad Gamsachurdia, pozbawił ją autonomii, co stało się jedną z przyczyn wojny. Po zwycięstwie Osetyjczyków Osetia Południowa stała się de facto niepodległą republiką, nieuznaną przez społeczność międzynarodową. Tbilisi uważa ziemie Osetii za część Gruzji właściwej (nieautonomicznej) i określa je mianem "powiatu cchinwalskiego". Separatystyczne władze w Cchinwali kontrolują niemal cały obszar byłego obwodu, z wyjątkiem kilku gruzińskich enklaw.

3.2 Przebieg walk

Starcia pomiędzy Osetyjczykami a Gruzinami przerodziły się w wojnę 6 stycznia 1991 r., gdy do obwodu wkroczyły regularne oddziały gruzińskie, napotykając silny opór osetyjskich formacji samoobrony. Walki toczyły się ze zmiennym natężeniem przez ponad rok, najcięższe -- wiosną i późną jesienią 1991 r. Gruzinom nigdy nie udało się zdobyć Cchinwali, choć miasto było wielokrotnie atakowane. 14 maja 1992 r. osetyjskie i gruzińskie oddziały zawarły rozejm, zerwany po jedenastu dniach. Osetia Północna, która winą za to obarczyła Gruzję, na trzy tygodnie odcięła dopływ gazu, przesyłanego rurociągiem biegnącym z Rosji do Armenii. 25 czerwca przywódcy Gruzji i FR, Eduard Szewardnadze i Borys Jelcyn podpisali w Dagomysie porozumienie o zawieszeniu broni. Jest ono przestrzegane do dziś.

3.3 Bezpośrednie przyczyny konfliktu

Najważniejszą przyczyną konfliktu było zderzenie dwóch nacjonalizmów: osetyjskiego i gruzińskiego, oraz dwóch światopoglądów: komunistycznego i demokratycznego. 28 października 1990 r. w pierwszych demokratycznych wyborach parlamentarnych w Gruzji zwyciężył blok polityczny "Okrągły Stół - Wolna Gruzja" Zwiada Gamsachurdii (w Osetii Południowej wybory zostały zbojkotowane). 14 listopada Gamsachurdia objął funkcję przewodniczącego Rady Najwyższej Gruzji. Niezręczna polityka Gamsachurdii, m.in. pospieszna gruzinizacja życia publicznego, wyrażona w haśle "Gruzja dla Gruzinów", wzburzyła mniejszości narodowe, w tym Osetyjczyków.

3.4. Proces pokojowy

Przez pierwsze cztery lata po zakończeniu wojny kontakty pomiędzy Tbilisi i Cchinwali odbywały się za pośrednictwem władz Osetii Północnej, Kremla oraz OBWE. Właściwy proces negocjacyjny rozpoczął się 5 marca 1997 r., gdy po raz pierwszy spotkali się wyznaczeni przez Cchinwali i Tbilisi pełnomocni przedstawiciele do spraw uregulowania konfliktu. Jedynym efektem rozmów jest kilka umów o mniejszym znaczeniu, choć kontakty pomiędzy Tbilisi i Cchinwali utrzymywane są regularnie, również na szczeblu przywódców.

Głównym punktem spornym jest kwestia statusu byłej autonomii, mniejsze znaczenie ma powrót gruzińskich uchodźców. Jak się wydaje, Cchinwali jest obecnie gotowe, mimo stałej niepodległościowej retoryki, zaakceptować specjalny, wysoki status w ramach Gruzji, lecz wstrzymuje się przed podpisaniem wiążących porozumień, chcąc najpierw przekonać się, ile od Tbilisi "wytargują" Abchazi. Konserwacji konfliktu sprzyja także postawa Rosji oraz wspomniane wyżej niejasne interesy, łączące wysokich przedstawicieli obu stron.

3.5. Międzynarodowe inicjatywy pokojowe

Na mocy porozumienia w Dagomysie w rejonie konfliktu utworzono siły pokojowe, w skład których weszły trzy bataliony: gruziński, południowoosetyjski i rosyjski, liczące łącznie około 2000 żołnierzy. Zadaniem tych sił było niedopuszczenie do ponownego wybuchu walk. Dla nadzorowania przestrzegania zawieszenia broni powołano tzw. Wspólną Komisję Kontrolną, również złożoną z przedstawicieli Gruzji, Osetii Południowej i Rosji. Status i mandat sił nie zmienił się do dziś.

6 listopada 1992 r. OBWE (wówczas KBWE) utworzyła w Gruzji misję, której głównym celem było doprowadzenie do zbliżenia stanowisk stron konfliktu oraz współpraca z WKK. Misja, dysponująca 20 pracownikami oraz biurami w Tbilisi i Cchinwali, także działa do dzisiaj.

4. GÓRNY KARABACH

4.1 Status

Górny Karabach formalnie stanowi część Azerbejdżanu. W ZSRR miał status obwodu autonomicznego w składzie Azerbejdżańskiej SRR. Obecnie Górny Karabach (dawny obwód plus zajęte ziemie azerbejdżańskie) jest de facto państwem niepodległym, choć nie uznanym przez żaden inny kraj (łącznie z Armenią) ani organizację międzynarodową. Posiada własne siły zbrojne, policję, prezydenta i parlament. Poza kontrolą Stepanakertu znajdują się fragmenty terytorium na północy obwodu.

4.2 Przebieg wojny

Regularne walki ormiańsko-azerskie rozpoczęły się w styczniu 1992 r. i toczyły się ze zmiennym szczęściem, choć karabascy Ormianie radzili sobie na froncie zdecydowanie lepiej. Ostatecznie Ormianie wojnę wygrali, przejmując kontrolę nad większą częścią obwodu i opanowując także część Azerbejdżanu "właściwego" (rejon laczyński, co umożliwiło lądowe połączenie z Armenią, a także rejony agdamski i fizuliński). W sumie Ormianie zajęli około 14% terytorium Azerbejdżanu.

12 maja 1994 r. podpisano rozejm między Azerbejdżanem, Górnym Karabachem i Armenią (mimo że ostatnia formalnie nie uczestniczyła w wojnie), w obecności przedstawicieli Rosji i Mińskiej Grupy KBWE.

4.3 Negocjacje pokojowe

24 marca 1992 r., na szczycie KBWE w Helsinkach powołano Mińską Grupę KBWE (później OBWE) - złożoną z 11 państw. Jej celem było doprowadzenie do przerwania walk, a następnie do konferencji pokojowej. 9-12 maja 1994 r. dzięki mediacji rosyjskiej podpisano w Biszkeku protokół o przerwaniu walk. Dokument podpisali ministrowie obrony Armenii, Azerbejdżanu i "minister obrony" nie uznanego rządu Republiki Górnego Karabachu.

10 sierpnia 1995 r. przewodniczący OBWE powołał osobistego przedstawiciela ds. uregulowania konfliktu (został nim ambasador Andrzej Kasprzyk). Na szczycie OBWE w Lizbonie w 1996 r. uznano zasadę integralności terytorialnej Azerbejdżanu jako podstawę do rokowań w kwestii karabaskiej. Przeciwko tej decyzji protestowała Armenia i GK. Od września 1997 r. Grupie przewodniczą USA, Rosja i Francja. Państwa te reprezentują obecnie: Rudolf Perina, Nikołaj Gribkow i Hugues Pernet.

Od kwietnia 1999 r. trwają też bezpośrednie spotkania negocjacyjne prezydentów Armenii i Azerbejdżanu, Roberta Koczariana i Gejdara Alijewa pod auspicjami Mińskiej Grupy. Jedynym realnym sukcesem tych rozmów pozostaje niedopuszczenie do wznowienia działań zbrojnych i sam fakt toczenia się rozmów pokojowych.

Istnieją dwa główne podejścia do kwestii uregulowania konfliktu, różniące się kolejnością rozwiązywania spornych problemów: wariant pakietowy i wariant "krok po kroku". Pierwszy polega na jednoczesnym zawarciu porozumienia dotyczącego statusu Górnego Karabachu oraz wycofaniu wojsk karabaskich z terytoriów okupowanych Azerbejdżanu (preferowany jest przez stronę ormiańską, która nie chce tracić środka nacisku na Azerbejdżan, jakim jest fakt okupowania "strefy bezpieczeństwa" wokół GK). Drugi wariant zakłada, że GK najpierw wycofa swoje wojska z okupowanych terytoriów Azerbejdżanu, a w drugiej kolejności będą prowadzone rozmowy o statusie Karabachu. Jest to wariant preferowany przez stronę azerbejdżańską .

5. CZECZENIA

5.1 Status republiki

Czeczenia, jako jedyna republika Federacji Rosyjskiej, nie podpisała układu federacyjnego z 31 marca 1992 r.; mimo to rosyjska konstytucja z 1993 r. wymienia ją jako jeden z podmiotów Federacji. W lutym 1992 r. nieuznawany przez Moskwę reżim Dudajewa przyjął własną konstytucję, która określała Czeczenię jako niepodległe państwo. Po pierwszej wojnie, na mocy rosyjsko-czeczeńskich porozumień podpisanych w Chasawjurcie (22 lipca i 31 sierpnia 1996 r.) status Czeczenii postanowiono odłożyć na 5 lat. Podpisane dokumenty nie zawierały stwierdzenia, że Czeczenia jest częścią Federacji Rosyjskiej. W okresie pomiędzy wojnami (1996-1999) republika była de facto niepodległa, choć jej niepodległości nie uznało żadne państwo. Wkroczenie wojsk rosyjskich do republiki w październiku 1999 r. doprowadziło do faktycznego przywrócenia jurysdykcji rosyjskiej na terytorium Czeczenii. 23 marca 2003 r. w republikańskim referendum przyjęto nową konstytucję, w której Czeczenia określona została jako nieodłączna część Rosji (wyników referendum nie uznała czeczeńska opozycja zbrojna). Kreml zapowiada ponadto podpisanie w najbliższym czasie porozumienia o rozgraniczeniu pełnomocnictw między Moskwą a Groznym, co, według niego, ostatecznie rozwiązać ma problem statusu republiki. 3. Przebieg konfliktu

5.2 "Czeczęńska rewolucja" i rządy Dżochara Dudajewa (1991-1994)

W czasach gorbaczowowskiej pierestrojki w Czeczenii rozpoczęło się odrodzenie narodowe. W 1991 r. w wyniku przewrotu władzę w Groznym przejął radykalny czeczeński ruch narodowy, który wysunął hasła niepodległościowe. Czeczenia ogłoszona została suwerennym państwem, a jej prezydentem został były radziecki generał Dżochar Dudajew. Czeczenia nie podpisała układu federacyjnego z 31 marca 1992 r. i faktycznie pozostała poza państwem rosyjskim. Po nieudanej próbie interwencji zbrojnej (listopad 1991 r.) Moskwa wycofała z republiki swoje oddziały, które pozostawiły tam bardzo dużą ilość broni. Dyktatorskie rządy Dudajewa doprowadziły do powstania w republice silnej opozycji, którą zaczęła aktywnie wspierać Moskwa, licząc na obalenie dudajewowskiego reżimu. Kilka prób zbrojnego przewrotu podjętych przez siły opozycji zakończyło się jednak niepowodzeniem.

5.3 Pierwsza wojna czeczeńska (1994-1996)

11 grudnia 1994 r. do Czeczenii wkroczyły wojska rosyjskie. Oficjalną przyczyną interwencji w republice była konieczność "przywrócenia konstytucyjnego porządku" na jej obszarze i zapobieżenie rozlaniu się separatyzmu i niestabilności na pozostałe republiki Kaukazu Północnego. W rzeczywistości do wojny dążyła znaczna część rosyjskiej generalicji, która chciała wzmocnić pozycję i prestiż armii w państwie oraz zatuszować nielegalne interesy prowadzone z Czeczenami. Moskwa chciała ponadto przywrócenia kontroli nad biegnącym przez Czeczenię ropociągiem.

Choć siły rosyjskie w ciągu pierwszych miesięcy wojny zajęły Grozny i większą część równinnej Czeczenii, nie były w stanie złamać oporu czeczeńskich partyzantów, po których stronie stanęła większość ludności republiki. Rosyjska armia okazała się nieprzygotowana do prowadzenia tego typu wojen, ponosiła ogromne straty i kompromitowała się coraz bardziej w oczach opinii publicznej. Czeczeni prowadzili natomiast udaną wojnę partyzancką, dokonując nawet kilku rajdów poza terytorium republiki, w końcu zaś, w sierpniu 1996 r., odbijając z rąk Rosjan Grozny.

Przedłużająca się wojna stała się powodem konfliktu interesów rosyjskich struktur siłowych, które chciały jej kontynuacji, i lobby paliwowo-energetycznego, dążącego do jej zakończenia. Kluczowe znaczenie miały jednak zbliżające się wybory prezydenckie w Rosji, w których o reelekcję zamierzał ubiegać się Borys Jelcyn; zakończenie konfliktu czeczeńskiego miało pomóc mu w zyskaniu głosów wyborców. Rozmowy pokojowe rozpoczęto po śmierci Dżochara Dudajewa (kwiecień 1996 r.). 31 sierpnia 1996 r. w Chasawjurcie podpisane zostało rosyjsko-czeczeńskie porozumienie pokojowe, kończące pierwszą wojnę czeczeńską. Rosja zgodziła się de facto na niepodległość Czeczenii, a problem statusu republiki odłożony został na 5 lat. Wkrótce z Czeczenii wycofane zostały wszystkie oddziały rosyjskie, a władza przeszła w ręce bojowników.

Skutki wojny były tragiczne. Zginęło ok. 60 tys. ludzi, w tym ok. 5 tys. rosyjskich żołnierzy i ok. 10 tys. bojowników, setki tysięcy osób opuściło Czeczenię. Wojna spowodowała także głębokie zmiany w strukturze społeczeństwa czeczeńskiego i składzie narodowościowym republiki. Jednym z najważniejszych skutków wojny był spadek pozycji Rosji na Kaukazie Północnym i Południowym, osłabienie kontroli Kremla nad pozostałymi północnokaukaskimi republikami oraz kompromitacja armii rosyjskiej.

5.4 Okres "niepodległości" Czeczenii (1996-1999)

27 stycznia 1997 r. w Czeczenii odbyły się wybory prezydenckie i parlamentarne; prezydentem wybrany został szef sztabu czeczeńskiej armii Asłan Maschadow - polityk umiarkowany, opowiadający się za jak najszybszym uregulowaniem stosunków z Moskwą. Maschadowowi nie udało się stworzyć silnego i sprawnego państwa i w Czeczenii zapanowała anarchia. Obok czynników obiektywnych (zrujnowana gospodarka, nieuregulowany status) o klęsce sprawy niepodległości zadecydowały ambicje lokalnych przywódców, przeważnie byłych komendantów polowych, którzy nie chcieli podporządkować się władzy centralnej. Opozycja prowadziła destrukcyjną politykę, żądając ustąpienia władz i przekształcenia Czeczenii w państwo islamskie; w kraju rozszalała się przestępczość. Choć prezydent Maschadow był zwolennikiem pokojowego ułożenia stosunków z Rosją, nie otrzymał on z jej strony żadnej pomocy w celu rozprawienia się z opozycją islamską i zaprowadzenia w Czeczenii porządku.

5.5 Druga wojna czeczeńska (1999-)

Pretekstem do ponownego wprowadzenia wojsk federalnych do Czeczenii stała się agresja czeczeńskich islamistów dowodzonych przez Szamila Basajewa i Chattaba na Dagestan (sierpień 1999 r.), którzy ogłosili zamiar utworzenia na całym Kaukazie Północnym państwa islamskiego. Ponadto we wrześniu 1999 r. miała miejsce seria wybuchów w rosyjskich miastach (Moskwa, Bujnack, Wołgodońsk), w których zginęło prawie 300 osób. O zorganizowanie zamachów oskarżono Czeczenów, a w Rosji zapanowała psychoza strachu, połączona z antyczeczeńską histerią. W tej atmosferze dokonała się zmiana szefa rosyjskiego rządu. Został nim Władimir Putin, który wkrótce po objęciu urzędu zapowiedział bezwzględną walkę z terroryzmem, czym zdobył sobie ogromną popularność w społeczeństwie. Ponowną interwencję w Czeczenii nazwano "operacją antyterrorystyczną".

Nowa wojna w Czeczenii ułatwiła płynne przekazanie władzy na Kremlu: 31 grudnia 1999 r., gdy premier Putin był już bardzo popularnym politykiem, prezydent Borys Jelcyn ustąpił ze stanowiska, przekazując obowiązki głowy państwa premierowi. 26 marca 2000 r. odbyły się w Rosji przyspieszone wybory prezydenckie, w których zwyciężył Władimir Putin. Jak się wydaje, kwestie sukcesji władzy odegrały przy wybuchu wojny czeczeńskiej decydującą rolę. Chciała jej także rosyjska armia upokorzona klęską w pierwszej wojnie i koniecznością wycofania się z republiki w 1996 r.

1 października 1999 r. wojska rosyjskie wkroczyły do Czeczenii. Działającym zdecydowanie skuteczniej niż podczas pierwszej wojny wojskom federalnym w ciągu pięciu miesięcy udało się rozbić główne zgrupowania czeczeńskie i przejąć kontrolę nad większą częścią terytorium Czeczenii. Wraz z rozpoczęciem wojny nastąpił exodus ludności republiki, przede wszystkim do sąsiedniej Inguszetii. Wiosną 2000 r. siły czeczeńskie rozpoczęły wojnę partyzancką, która trwa do dziś. Obecna wojna jest znacznie bardziej brutalna od poprzedniej. Rozbici na niewielkie oddziały bojownicy unikają otwartych starć z Rosjanami, koncentrując się na podkładaniu min, ostrzałach rosyjskich kolumn i helikopterów oraz mordowaniu współpracujących z Rosjanami Czeczenów. W odwecie armia federalna pacyfikuje czeczeńskie wsie, oskarżając ich mieszkańców o wspieranie partyzantów.

Masowe represje stosowane przez armię rosyjską i coraz bardziej brutalne metody walki stosowane przez obie strony konfliktu doprowadziły do pojawienia się w Czeczenii radykalnych nastrojów wśród znacznej części bojowników. 23 października 2002 r. czeczeńskie komando dowodzone przez Mowsara Barajewa dokonało bezprecedensowego w całej historii konfliktu aktu terroru, zajmując moskiewski teatr na Dubrowce i biorąc ok. 800 osób jako zakładników. Jedynym żądaniem terrorystów było zakończenie wojny w Czeczenii i wycofanie wojsk rosyjskich z republiki. Był to zarówno cios w bezpieczeństwo i stabilność państwa rosyjskiego, jak i dowód na porażkę polityki Kremla w Czeczenii. 25 października rosyjskie oddziały specjalne dokonały szturmu budynku teatru, zabijając wszystkich terrorystów; zginęło ponad stu zakładników. Po zamachu w Moskwie Czeczenia, zepchnięta na dalszy plan w hierarchii najważniejszych problemów putinowskiej Rosji, ponownie stała się jedną z priorytetowych kwestii w polityce Kremla.

6. TADŻYKISTAN

6.1. Położenie, obszar, ludność

Republika Tadżykistan (Dżumhurii Todżykiston) jest niepodległym państwem od 1991 r. Najmniejszy kraj Azji Centralnej (143,6 tys. km2), większość jego terytorium zajmują góry i przedgórze Pamiro-Ałaju, a także fragment Kotliny Fergańskiej. Tadżykistan graniczy z Afganistanem, Chinami, Uzbekistanem i Kirgistanem. Tadżycy są ludem indoeuropejskim z irańskiej grupy językowej, stanowią ok. 65% z 6440,7 tys. mieszkańców kraju. Główne mniejszości to Uzbecy (25%), ludy pamirskie (ok. 5%) i Rosjanie (ok. 3%). Dominującym wyznaniem jest islam sunnicki (80%), pozostali to ismailici (5%) i pomniejsze grupy. Stolicą jest Duszanbe (530 tys. mieszkańców).

6.2 Faza pierwsza konfliktu - 1992 r.

Pierwsza, zasadnicza faza wojny toczyła się w 1992 r. Punktem wyjścia były manifestacje zwalczających się klanów w Duszanbe (marzec-kwiecień) popierających swoich przedstawicieli we władzach republiki. Z nich wyłoniły się bojówki (klany zachodnie przejęły znaczną część broni z magazynów radzieckich, co zapewniło im ostateczne zwycięstwo). Walkom w Duszanbe towarzyszyły walki i rzezie w Kulabie. Ten etap wojny zakończył się w grudniu wyparciem sił opozycji z Duszanbe i ucieczką przymusowo osiedlanych w czasach ZSRR w Kulabie ludzi pochodzących z Karateginy i Pamiru.

Jednocześnie klany zachodnie w pełni przejęły władzę w Duszanbe i na Południu. Część uchodźców związanych z opozycją uciekła do Afganistanu, tam również znalazły oparcie oddziały opozycji i władze polityczne (korzystające również z gościny Iranu, Pakistanu i Arabii Saudyjskiej).

6.3 Faza druga 1993-1997

Poza pełną kontrolą władz znalazły się Dolina Karategińska i znaczne obszary GBAO. Tam (zwłaszcza w okolicach Tawildary i Garmu) trwały ze zmiennym szczęściem nieustanne walki. Obszarem starć była również granica tadżycko-afgańska. Oprócz walk o charakterze partyzanckim na wschodzie kraju stale dochodziło do aktów przemocy w Duszanbe oraz wielokrotnych buntów oddziałów rządowych i walk pomiędzy poszczególnymi dowódcami o wpływy w kraju - co wyraźnie pokazuje klanowo-mafijny, a nie religijny, charakter wojny. Około 1994-1995 doszło do rozpadu koalicji Leninabadu i Kulabu i faktycznej dominacji tego ostatniego (w tym zwycięstwo przewodniczącego RN Emomali Rachmonowa w wyborach prezydenckich 1995 r. nad kandydatem Północy). W tym samym czasie (1996) partie i ugrupowania opozycyjne połączyły się w Zjednoczoną Opozycję Tadżycką (ZOT).

Porozumienia pokojowe zawarto 27 czerwca 1997 r. w Moskwie wskutek silnych nacisków Rosji i Iranu (w działania na rzecz pokoju zaangażowane były również ONZ, a w niewielkim stopniu także USA i Pakistan), w związku z sukcesami Talibów w Afganistanie (1995-1997) i niebezpieczeństwem rozbicia Ahmeda Szacha Masuda - sojusznika Iranu, Rosji i ZOT, a wreszcie władz w Duszanbe. W wyniku porozumień ZOT otrzymała 30% stanowisk we władzach, zapowiedziano amnestię i wolne wybory.

IV. Rola instytucji międzynarodowych w rozwiązywaniu konfliktów

OBWE- Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

1. Czym jest OBWE

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie jest ogólnoeuropejską organizacją zrzeszającą 55 państw, głównie europejskich ale wśród członków organizacji znajdują się również USA, Kanada, byłe republiki radzieckie. Status współpracujących partnerów posiadają Japonia, Korea Południowa, Algeria, Egipt, Izrael, Jordania, Maroko i Tunezja. OBWE zostało założone jako pierwszy regionalny instrument wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i przywracania pokoju w rejonach wygasłych konfliktów. Działalność organizacji poświęcona jest wielu problemom związanym z szeroko pojętym bezpieczeństwem, takimi jak: kontrola zbrojeń, prawa człowieka, monitorowanie wyborów, ekonomiczne i ekologiczne bezpieczeństwo. Wszystkie państwa członkowskie mają równy status w ramach organizacji a decyzje zapadają w oparciu o zasadę konsensusu. W przeciwieństwie do takich organizacji jak na przykład Unia Europejska - organy OBWE nie mają kompetencji do stanowienia prawa lub działania bez uprzedniej zgody państw członkowskich. Głownym efektem prac OBWE są konwencje zawarte w jej ramach, które jednakże, dla swej skuteczności wymagają ratyfikacji przez zainteresowane państwa.

2. Historia i działalność OBWE

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie wywodzi się z Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie założonej na początku lat 70-ych. KBWE była forum dialogu i negocjacji między Wschodem a Zachodem. Dzięki spotkaniom w Helsinkach i Genewie doprowadzono do podpisania Aktu Końcowego z Helsinek w 1975. Akt Końcowy z Helsinek odegrał dużą rolę w procesie demokratyzacji kontynentu, przede wszystkim w krajach ówczesnego bloku wschodniego. Ten dokument ustanowił podstawowe zasady rządzące stosunkami państw-sygnatariuszy między sobą a także w relacjach z ich obywatelami. Na tą umowę powoływali się między innymi polscy i rosyjscy opozycjoniści w latach 70-ych i 80-ych.

Do 1990 roku KBWE funkcjonowało w formie nieregularnych spotkań i konferencji, w których uczestniczyli przywódcy lub przedstawiciele państw członkowskich. Na spotkaniu paryskim w 1990 roku zmieniono radykalnie kształt organizacji, w podpisanej wówczas Karcie Paryskiej KBWE nadano bardziej zinstycjonalizowany kształt, utworzono biura i struktury oragnizacyjne. W związku z gwałtownymi zmianami politycznymi w Europie organizacja stało się odpowiedzialna za powstrzymywanie konfliktów głównie na terenach byłego Związku Radzieckiego.

Istotnym osiagnięciem KBWE jest, negocjowany w ramach tej organizacji Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe - CFE). W powyższej umowie ustanowiono limity uzbrojenia, które zobowiązły się przestrzegać państwa członkowskie. Aby te deklaracje nie pozostały jedynie na papierze powołano Wspólną Grupę Konsultacyjną uprawnioną do kontroli wykonania Traktatu. Konsekwencją traktatu CFE był Traktat o Otwartym Niebie podpisany w 1992 r. (Treaty on Open Skies). Na mocy tego traktatu samoloty wojskowe państw-sygnatariuszy mogą, po spełnieniu dodatkowych przesłanek, przelatywać nad terytorium innego państwa w celu obserwacji jego urządzeń o przeznaczeniu wojskowym.

Kolejnym ważnym wydarzeń było spotkanie w Budapeszcie w 1994 r. Przywódcy panstw członkowkich uznali, że KBWE nie jest już tylko "konferencją". Nazwę zmieniono na Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Ostatnie spotkanie przywódców państw członkowskich miało miejsce w 1999 roku w Istanbule. Na tym spotkaniu przyjęto Kartę dla Europejskiego Bezpieczeństwa, ponadto 30 państw podpisało zrewidowany traktat CFE, zmiany dotyczyły przede wszystkim rozmieszczenia wojsk rosyjskich na Kaukazie.

Dziś OBWE zajmuje szczególne miejsce w systemie europejskich instytucji. Jest organizacją o najszerszym zasięgu terytorialnym i jedyną skupiającą swą uwagę na sprawach bezpieczeństwa. Choć z polskiej perspektywy jej rola może wydawać się marginalna to należy pamiętać o dużej aktywności OBWE na terenie byłych republik radzieckich, gdzie często jest jedyną akceptowaną przez strony konfliktu organizacją międzynarodową.

O waznej pozycji OBWE świadczy ilość misji prowadzonych przez tą organizację w rejonach konfliktów. Misje OBWE znajdują się w Bośni i Herzegowinie, Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonia, Kosowie. Przedstawiciele OBWE znajdują się również w Czeczenii, Albanii, Białorusi. Biura organizacji otwarto w większości krajów byłego Związku Radzieckiego, między innymi w Uzbekistanie, Kazachstanie, Turkmenistanie i Kirgizji. W 2000 roku planuje się otwarcie biur w Armenii i Azerbejdżanie.

Organizacja Narodów Zjednoczonych

1.Wiadomości ogólne

ONZ powstała 24 X 1945, w dniu wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych będącej statutem tej organizacji. Jest drugą po Lidze Narodów powszechną organizacją międzynarodową.

W czasie trwania II wojny światowej doszło do kolejnych spotkań Wielkiej Trójki (USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR), podczas których ustalono, bazując na Karcie Atlantyckiej z 14 VIII 1941, że istnieje potrzeba powołania powszechnej organizacji w celu pokojowego rozwiązywania konfliktów. Zasady Karty Atlantyckiej uznane zostały w Deklaracji Narodów Zjednoczonych podpisanej 1 I 1942 przez 26 państw.

Kolejne etapy tworzenia organizacji to konferencje: moskiewska, teherańska, w Dumbarton Oaks, w Jałcie oraz założycielska w San Francisco. Konferencja w San Francisco, będąca ostatnim etapem tworzenia ONZ, rozpoczęła się 25 IV 1945 i zakończyła po dwóch miesiącach obrad podpisaniem 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych. Brało w niej udział 50 delegacji państw będących jej założycielami, 51 państwem-założycielem była Polska, która nie wzięła udziału w konferencji (podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 15 X 1945, a dokumenty ratyfikacyjne złożyła po 11 dniach).

2. Cele działalności

Główne cele działalności ONZ dotyczą utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, obrony praw człowieka, poszanowania zobowiązań międzynarodowych, pomocy krajom rozwijającym się. Karta Narodów Zjednoczonych ustanowiła szereg organów i instytucji oraz ich kompetencje:

1) Zgromadzenie Ogólne, będące swego rodzaju parlamentem, w którym każde państwo członkowskie ma jeden głos. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów, w sprawach ważnych większością 2/3 głosów (wybór nowych członków, deklaracje pokojowe, budżet, w sprawach Rady Bezpieczeństwa czy polecenia użycia sił zbrojnych).

Obraduje podczas corocznych sesji zwyczajnych, a sesje nadzwyczajne mogą być zwoływane przez Radę Bezpieczeństwa lub na wniosek większości członków ONZ. Sesja wyjątkowa zwoływana jest z 24-godzinnym wyprzedzeniem w momencie zagrożenia pokoju światowego.

2) Rada Bezpieczeństwa, którą tworzy pięciu członków stałych: Chiny, Francja, Wielka Brytania, USA i ZSRR (obecnie Rosja reprezentująca Wspólnotę Niepodległych Państw) oraz dziesięciu członków niestałych wybieranych na kadencję dwuletnią (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy). W 1995 członkiem została wybrana Polska.

Członkowie stali dysponują prawem weta, które zawiesza każde postępowanie. W sprawach proceduralnych decyzje zapadają zwykłą większością, a w sprawach merytorycznych większością 9 głosów.

Do najważniejszych kompetencji Rady Bezpieczeństwa należą: wyłączne prawo nakładania sankcji politycznych i ekonomicznych oraz decyzje co do użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków. Kompetencje te są przejawem dominacji mocarstw, bowiem Rada Bezpieczeństwa jest centralnym ogniwem systemu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymania światowego status quo.

3) Sekretariat, którym kieruje Sekretarz Generalny. Wybierany jest na kadencję pięcioletnią przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Do kompetencji sekretarza generalnego należy zarządzanie majątkiem ONZ i prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji.

4) Rada Gospodarczo-Społeczna, w której skład wchodzi 54 członków wybieranych na 3 lata przy zachowaniu zasady corocznej rotacji 1/3 członków. Debatuje ona nad sprawami ekonomicznymi i społecznymi, m.in. w sprawie poszanowania praw mniejszości czy narkotyków.

5) Rada Powiernicza, której rola wygasła wraz z ogłaszaniem niepodległości terytoriów powierniczych.

6) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze, powołany do rozstrzygania sporów międzynarodowych w składzie 15 sędziów.

ONZ uczestniczyła w rozwiązywaniu wielu konfliktów międzynarodowych, ale w praktyce nigdy nie brała udziału w konfliktach z udziałem mocarstw-stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Z biegiem czasu przerodziła się w miejsce prestiżowej rywalizacji pomiędzy supermocarstwami USA i ZSRR. Po 11 września 2001 roku Rada Bezpieczeństwa stanowi faktyczne narzędzie stawiania przeciwwagi i kontroli działań jedynego supermocarstwa -- USA przez pozostałe mocarstwa -- stałych członków, co można było wyraźnie zaobserwować podczas ostatniego konfliktu w Iraku.

Aktualnie ONZ ma ogromne zadłużenie, a państwa członkowskie nie płacą składek, zwłaszcza USA, które żądają gruntownej reformy tej organizacji. Jedną z przyczyn kryzysu jest rozbudowana biurokracja.

NATO

1. wiadomości ogólne

Przyczyną powstania Sojuszu Północnoatlantyckiego była ekspansyjna polityka Związku Radzieckiego . Po II wojnie światowej zachodni alianci rozpoczęli proces stopniowej redukcji swoich arsenałów militarnych i zmniejszania liczebności armii co wiązało się z olbrzymimi kosztami jakie ponoszono dotychczas a kraje zachodnie potrzebowały olbrzymich funduszy na odbudowę gospodarek nadwyrężonych działaniami wojennymi . Związek Sowiecki utrzymywał jednak pełne stany swoich sił zbrojnych. Ponadto w świetle deklarowanych celów ideologicznych sowieckiej partii komunistycznej jasne było , że dotychczasowe porozumienia międzynarodowe nie zapewnią suwerenności i niepodległości państw demokratycznych . Obawy państw demokratycznych potęgowały działania podejmowane przez władze komunistyczne w Środkowej i Wschodniej Europie .

Podpisanie w 1948 roku Traktatu Brukselskiego przez Belgię , Holandię , Francję , Luksemburg i W. Brytanię świadczyło o determinacji tych państw do stworzenia jednolitego Sojuszu Północnoatlantyckiego . Kolejnym krokiem stały się negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą w sprawie utworzenia wspólnego sojuszu opartego na gwarancjach bezpieczeństwa oraz wspólnych zobowiązaniach między Europą i Ameryką Północną . Dania , Islandia , Norwegia Portugalia i Włochy zostały zaproszone przez sygnatariuszy Traktatu Brukselskiego do udziału w tym procesie . Rokowania zakończyły się podpisaniem Traktatu Waszyngtońskiego w kwietniu 1949 roku , powołującego do życia wspólny system bezpieczeństwa , oparty na partnerstwie między dwunastoma państwami. W 1952 roku przystąpiły do Traktatu Grecja i Turcja . Republika Federalna Niemiec wstąpiła do Sojuszu w 1955 roku , w 1982 członkiem NATO została Hiszpania. W 1997 roku Pakt zaprosił Czechy , Polskę i Węgry do negocjacji mających na celu przyjęcie ich w poczet członków NATO . Państwa te zostały członkami NATO 12 marca 1999 roku. Na szczycie NATO w Pradze 21 listopada 2002 roku zaproszono do rozpoczęcia rozmów akcesyjnych w sprawie członkostwa w Sojuszu Bułgarię , Estonię , Łotwę , Litwę , Rumunię , Słowację i Słowenię . Na wspomnianym szczycie stwierdzono również , że „ Drzwi do NATO pozostają otwarte dla europejskich demokracji , zdolnych przyjąć na siebie odpowiedzialność i obowiązki wynikające z członkostwa”.

Sojusz powstał na podstawie Traktatu zawartego między państwami członkowskimi , a każde z nich przystąpiło doń dobrowolnie po przeprowadzeniu odpowiedniej procedury parlamentarnej . Traktat gwarantuje członkom suwerenne prawa, jak również zobowiązania międzynarodowe zgodne z kartą Narodów Zjednoczonych . Zobowiązuje on każde państwo członkowskie do pomocy sojusznikom w wypadku zagrożenia , a także wymaga , aby każde z nich zobowiązało się do nie wiązania się żadnym międzynarodowym porozumieniem , które stałoby w sprzeczności z Traktatem.

2.Cele i działalność NATO

U podstaw Sojuszu stoi dziewiętnaście państw członkowskich , jednak NATO intensywnie współpracuje z wieloma innymi krajami . Przykładem takiego działania jest program Partnerstwo Dla Pokoju . Rosja podpisała dwustronny dokument z Sojuszem.

Struktura NATO oparta jest na cywilnej , politycznej i wojskowej współpracy .

NATO stanowi także forum aktywnej współpracy swych państw członkowskich i partnerskich w strefach takich jak: planowanie cywilne w sytuacjach kryzysowych, usuwanie skutków katastrof naturalnych, a także realizacji programów naukowych w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego. Jakkolwiek na każdym państwie spoczywa odpowiedzialność za własne regulacje w sprawach dotyczących obrony cywilnej, współpraca w ramach NATO ma za zadanie doprowadzenie do sytuacji, w której zasoby Sojuszu w tej dziedzinie mogą zostać wykorzystane w sytuacjach kryzysowych.

Sojusz prowadzi także szereg ważnych programów międzynarodowej wymiany w dziedzinie naukowej będącej przedmiotem zainteresowania partnerów. Rezultatem współpracy sojuszników są także wspólne programy zbrojeniowe . Przykładem takiego działania jest podjęty przez W. Brytanię , Włochy , Hiszpanię i Niemcy program budowy nowego samolotu wielozadaniowego o wymownej nazwie Eurofighter ( Europejski Wojownik ) . Taka współpraca zmniejsza koszty projektowania i produkcji uzbrojenia .

---