KRYMINOLOGIA

TEMAT: DETERMINANTY ZJAWISK PRZESTĘPCZYCH.

1. Syndrom i potencjał przestępczości

Jednym z najtrudniejszych zadań w analizie danych uzyskiwanych w kryminologicznych badaniach empirycznych jest ustalenie związków przyczynowo- skutkowych. Szczególne trudności występują przy próbie określenia psychospołecznych determinant zjawisk przestępczych. Większość bowiem przejawów zachowania człowieka znajduje swe źródło nie w jednym czynniku czy też w określonej ich grupie, lecz determinowana jest praktycznie nieograniczonym kompleksem równorzędnych sekwencji czynnikowych.

Jeśli w związku z określoną kombinacją czynników egzogennych częstość występowania zachowań przestępczych u danej jednostki jest istotnie wyższa niż u innej jednostki, to taką sytuację nazywa się sytuacją kryminogenną.

Jeśli jednostka z określoną kombinacją czynników endogennych wkracza częściej na drogę przestępczą niż jednostka tych cech niemająca, to mówi się wówczas o takiej jednostce jako o wyróżnionym na podstawie tych czynników podmiocie kryminogennym.

W nauce syndromem należy rozumieć zespół cech, które zbiegają się według określonej relacji /od gr. syndromos- zbieżny/.

Syndrom obejmujący zarówno wszystkie wyróżnione cechy sytuacji, jak i cechy podmiotu nazywany jest ogólnym syndromem przestępczości.

Prawdopodobieństwo występowania zachowań przestępczych, gdy spełnione są wszystkie założone w takim syndromie warunki nazywa się ogólnym potencjałem przestępczości.

Przykładowo takie czynniki kryminogenne /egzogenne/ jak:

1. alkoholizm rodziców

2. rozbicie rodziny

3. brak opieki rodzicielskiej

4. zły wpływ grupy rówieśniczej

5. dysfunkcjonalność szkoły,

które działają w środowisku nieletniego w określonej relacji tworzą ogólny syndrom wyróżnionej tu sytuacji kryminogennej. Jeśli stwierdza się np. że prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa w określonym czasie przez jednostkę będącą pod wpływem wszystkich wymienionych w syndromie czynników wynosi 0,36- jest to właśnie ogólny potencjał kryminogenności rozpatrywanego syndromu.

Stosując odpowiednie metody i techniki ustala się prawdopodobieństwo zachowań przestępczych określonych jednostek, u których występują poszczególne kombinacje i oddziaływanie pewnych czynników kryminogennych. Moc wyjaśniająca współczesnych syndromów kryminologicznych jest rzędu ok. 40-50%.

Syndrom przestępczości należy traktować jako narzędzie przede wszystkim diagnostyczne, ale też może służyć do właściwego ukierunkowania działań profilaktycznych.

2. Rozwój społeczno- ekonomiczny a przestępczość.

A. Warunki gospodarcze a przestępczość

Współczesne badania w tym zakresie opierają się na założeniu, że:

• Warunki ekonomiczne wpływają na prawie wszystkie aspekty życia społecznego, są też więc związane ze zjawiskiem przestępczości

• Warunki ekonomiczne mogą kreować pewne sytuacje, stany, w których dochodzić może do przestępczości (np. dezorganizację społeczną, anomię)

• Ekonomiczne napięcia mogą powodować sytuacje stresujące dla ludności, a wskutek ekonomicznej frustracji może dochodzić do przestępczości

Sytuacja ekonomiczna w danym społeczeństwie może być ustabilizowana (stagnacja), pogarszać się (stagflacja, recesja, depresja) lub polepszać się (okres prosperity). Zakłada się, że stabilizacji ekonomicznej, jeśli towarzyszy jej stabilizacja w funkcjonowaniu innych instytucji społecznych, odpowiadać powinien ustabilizowany poziom przestępczości. Założenia, co do związków między polepszaniem i pogarszaniem się warunków ekonomicznych w kraju a przestępczością są zróżnicowane.

• A.1 Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość

W okresie dobrej sytuacji ekonomicznej rosną dochody w skali kraju oraz w skali gospodarstw domowych indywidualnych jednostek. Wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja.

Oddziaływanie wzrostu konsumpcji na przestępczość powoduje:

• Wzrost ilości dóbr, które mogą stać się obiektem kradzieży lub wandalizmu- efekt okazji

• Zwiększenie możliwości legalnego osiągania dóbr, które redukuje pokusę nielegalnego ich zdobywania poprzez kradzież- efekt motywacyjny

• Zmianę wzoru okazji przestępczych, poprzez zmiany w sposobie codziennego funkcjonowania- efekt stylu życia (np. większość czasu poza domem zwiększa okazję do przestępstwa).

A.2 Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość.

W okresie złej sytuacji ekonomicznej zwraca się uwagę przede wszystkim na obniżanie poziomu produkcji, zatrudnienia, zwiększanie bezrobocia i inflację. Przestępczość wtedy wzrasta, gdyż zła sytuacja ekonomiczna motywuje do popełniania przestępstw zarówno jednostki działające indywidualnie, jak i w instytucjach, w instytucjach jest ona ukierunkowana na przetrwanie.

Wyróżnia się również korelację pomiędzy wzrostem bezrobocia i wzrostem poziomu przestępczości:

• Pewne rodzaje przestępstw wymagają pracy zawodowej, aby były możliwe do popełnienia (np. kradzieże pracownicze, przestępstwa „białych kołnierzyków”). Wzrost bezrobocia w takich przypadkach będzie raczej wpływał na spadek niż wzrost tego typu przestępstw.

• Niektórzy przestępcy łączą pracę zawodową z przestępczością. Popełniają przestępstwa „pod osłoną nocy” (np. okradają samochody) lub też legalna praca jest tylko przykrywką ich nielegalnej aktywności (np. działalność paserska). W pierwszym przypadku strata pracy nie utrudni a nawet zwiększy możliwości aktywności przestępczej, w drugim zdecydowanie wpłynie utrudniająco.

• Niektórzy ludzie, szczególnie ludzie młodzi, przed którymi pojawia się alternatywa: praca lub przestępczość, przestępczość sytuacji bezrobocia czy też obniżenia zatrudnienia na rynku pracy zwracają się raczej w kierunku nielegalnych sposobów zdobywania dochodu.

• Przestępcy, którzy stale popełniają przestępstwa dla zdobycia środków niezbędnych do utrzymania (uważa się, iż stanowią ok. 5-10% sprawców przestępstw przeciwko mieniu) nie zmieniają charakteru swej działalności bez względu na rozmiary bezrobocia.

Przy wzroście inflacji zauważalna jest tendencja do „omijania” podatków jak też w wyniku spadku dochodów zwiększa się przestępczość pracownicza, „białych kołnierzyków”, oszustwa i sprzeniewierzenia.

• A.3 Urbanizacja i industrializacja a przestępczość

Wiadomym jest, że współczynnik przestępczości w miastach jest większy niż na wsi, jak również współczynnik przestępczości w wysoko uprzemysłowionych jest wyższy niż w krajach będących w początkowej fazie uprzemysłowienia.

Mimo, że przy omawianiu kryminogennych skutków wzrostu gospodarczego zwykło się łącznie prezentować zagadnienia urbanizacji i industrializacji, wydaje się celowe osobne potraktowanie przestępczorodnych skutków zamieszkiwania w wielkich aglomeracjach miejskich, chociażby z tego względu, że proces urbanizacji może, ale nie musi być wynikiem industrializacji.

Kryminogenny charakter wielkich skupisk miejskich można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach:

- szeroko pojętych stosunków międzyludzkich

- zewnętrznych możliwości popełnienia przestępstwa

W Polsce nie obserwuje się wzrostu nasilenia przestępczości w miastach proporcjonalnie do ich wielkości. Wg badań A. Mościskiera wynika, że współczynnik nasilenia przestępczości w miastach liczących od 100tys. do 200tys. mieszkańców jest niższy niż w miastach liczących mniej niż 100tys. Współczynnik ten nieznacznie wzrasta w miastach powyżej 200tys., gdzie zaznacza się szczególnie wysokie nasilenie pewnych typów przestępstw jak kradzieże i włamania, przestępstwo przeciwko porządkowi publicznemu, także rozboje i wymuszenia rozbójnicze.

Pod względem terytorialnym można stwierdzić, że nasilenie przestępstw jest większe w pewnych obszarach miejskich. Szczególnie wysokie nasilenie można odnotować w rejonach o charakterze centrum handlowo- usługowego, gdzie następuje duży przepływ ludności oraz utrudniona jest kontrola społeczna.

Specyficznym problemem kryminologicznym jest przestępczość wielkich osiedli mieszkaniowych. Cechuje je szczególna sytuacja społeczna:

- brak więzi osobistych

- brak lub zakłócanie kontroli społecznej

- duże skupienie ludności reprezentującej różne grupy społeczne, role społeczne, wzory kulturowe i systemy norm

- izolacja, brak tożsamości osób zamieszkujących wielkie osiedla może rodzić stan stresu, wyrażający się w podwyższonej neurotyczności i tendencji do zachowań agresywnych

- osiedla stwarzają szereg problemów natury wiktymologicznej

Szczególną wagę przywiązuje się do zjawiska przestrzennej ruchliwości ludności, która towarzyszy industrializacji. Mobilność nie sprzyja bowiem procesowi socjalizacji ze względu na częste zmiany środowiska wychowawczego. Sytuacje te w większości przypadków wywołują poważne napięcia psychiczne u młodzieży.

• Różnice w nasileniu i strukturze przestępczości miejskiej i wiejskiej w Polsce

• Nasilenie przestępczości nieletnich (do lat 17) jest dwukrotnie większe w miastach

• Nasilenie przestępczości dorosłych jest większe o 15% w miastach (biorąc pod uwagę jedynie miejsce zamieszkiwania sprawcy)

• Blisko dwukrotnie częściej przestępstwa popełniane są na terenach miejskich

• W miastach przeważają przestępstwa przeciwko własności a na wsi przeciwko osobie

• Najbardziej typowe przestępstwa dla miast to: kradzież, włamanie, rozbój i czyny o charakterze chuligańskim

• Dla terenów wiejskich charakterystycznymi przestępstwami są bójki i pobicia

• Nasilenie poważnych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu jest większe w miastach, ale różnice w porównaniu z terenami wiejskimi nie są duże

3. Dysfunkcjonalność rodziny

Socjalizacja jest definiowana jako przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie następujące pod wpływem środowiska społecznego.

Szczególna rola tutaj przypada rodzinie, która może wywierać pozytywny- socjalizujący wpływ na jednostkę, lub przeciwnie- negatywny, kształtujący określone, społecznie korzystne lub niekorzystne, postawy życiowe.

W procesie kształtowania się cech psychicznych i sposobów postępowania główne znaczenie mają przeżycia z okresu dzieciństwa, urazy i konflikty psychiczne.

Dysfunkcjonalność rodziny decyduje często o nieprawidłowym, sprzecznym z obowiązującymi w danym społeczeństwie normami, zachowaniu dzieci i młodzieży. /Alkoholizm i przestępczość rodziców sprzyjają z reguły demoralizacji rodziny/

W jakim stopniu rodzina działa socjalizacyjnie czy kontrsocjalizacyjnie zależy od wielu czynników, które można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne w stosunku do rodziny.

• Czynniki zewnętrzne:

• System wartości danego społeczeństwa

• Sytuacja polityczna i społeczno- ekonomiczna danego społeczeństwa

• Miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym społeczeństwie

• Zakres swobody działania jednostek i możliwości osiągania celów przedstawiających wartość dla jednostek

• Historycznie ukształtowany model rodziny

• Czynniki wewnętrzne:

• Ukształtowanie ról społecznych w rodzinie

- zaburzona struktura rodziny /separacja/

- błędne pojmowanie zadań przez członków rodziny

• Styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie

- styl opiekuńczy (staranna opieka- łagodne sankcje) - styl autorytarny (staranna opieka- surowe sankcje)

- styl laissez-faire (żadna lub słaba opieka- łagodne sankcje)

- styl chaotycznego despotyzmu (żadna lub słaba opieka- surowe sankcje)

• Osobowość członków rodziny

• Stan zdrowia członków rodziny

• Wzory wychowania w rodzinie (zwłaszcza występowanie albo brak wzorców zachowań kryminalnych)

4. Niedomagania funkcjonowania szkoły

Obecny system szkolny nie wszystkim dzieciom zapewnia warunki optymalnego rozwoju. Szacunkowe dane wskazują, że około 21% populacji w wieku rozwojowym wykazuje różne zaburzenia psychiczne, w tym około 6% to osoby, których możliwość adaptacji do warunków życia społecznego jest bardzo poważnie ograniczona, co wskazuje na to, iż znaczny odsetek młodzieży uczącej się w szkołach wymaga zwiększonego zainteresowania ze strony pedagogów. W Polsce szkolnictwo, szczególnie na szczeblu podstawowym nastawione jest na uczniów przeciętnych. Stąd też uczniowie traktowani są jednakowo, bez różnicowania wymagań w stosunku do nich. Niejednokrotnie więc dochodzi do zderzenia możliwości dziecka z wymaganiami stawianymi przez szkołę, co może powodować występowanie niepowodzeń w nauce.

Liczne badania potwierdzają występowanie niepowodzeń w nauce wśród młodocianych i nieletnich przestępców. Są to następującego rodzaju niepowodzenia:

• Opóźnienia w nauce

• Trudności wychowawcze

• Wagary

• Agresywne zachowania w stosunku do nauczycieli i kolegów

• Ucieczki itp.

Analizę przebiegu procesu wykolejenia nieletnich można przedstawić następująco:

• Wystąpienie trudności szkolnych

• Wagarowanie

• Konflikty z rodzicami

• Ucieczki z domu

• Kontakty z młodzieżą zdemoralizowaną /używki i in./

• Czyn przestępczy dla zaspokojenia potrzeb życiowych lub za namową

• Przestępstwa popełniane bez życiowej potrzeby

Czynniki wywoływane przez szeroko rozumiany system szkolny, odgrywające istotną rolę w powstawaniu, utrwalaniu i pogłębianiu się trudności i niepowodzeń szkolnych:

• Słaba znajomość przez nauczyciela psychiki ucznia, jego stanu zdrowia fizycznego i sytuacji rodzinnej

• Stawianie uczniom jednakowych wymagań, którym nie wszyscy mogą sprostać /szczególnie w wypadku uczniów o obniżonej sprawności umysłowej/.

• Brak interwencji ze strony szkoły w momencie pojawienia się pierwszych objawów niepowodzeń szkolnych oraz niewłaściwa reakcja kadry nauczającej- na przejawy tych trudności /stosowanie środków głównie o charakterze represyjnym/

• Trudności adaptacyjne uczniów przenoszonych do innych klas, do innych szkół oraz uczniów powtarzających klasy /nałożenie się trudności w nauce do problemów do problemów przystosowania się do nowej sytuacji/

• Prezentacja kontrsocjalizującego wzoru zachowania przez nauczyciela /szykanowanie uczniów, surowe sankcje, przyjmowanie prezentów, faworyzowania wybranych uczniów…/

• Brak reakcji kadry na zachowania uczniów będące przejawem demoralizacji /papierosy, pobicia, narkotyki/, co utwierdza w bezkarności i bezsilności „systemu”

5. Zjawiska kulturowe o negatywnej treści społecznej.

Kryminogenny charakter środków masowego przekazu (w szczególności filmy i TV, ale też prasy, książek, gier komputerowych, zabawek) jest przedmiotem kontrowersji zarówno wśród kryminologów, jak i psychologów zajmujących się problematyką agresji.

W tym kontekście rola środków masowego przekazu dyskutowana jest na płaszczyźnie wpływu prezentowanej przemocy na zachowania agresywne i przestępcze nieletnich i młodocianych.

• Najczęściej wyróżnia się tu następujące koncepcje:

• Katharsis (oczyszczenia), która zakłada, iż oglądanie przemocy w TV pozwala na rozładowanie i redukowanie agresji, zwłaszcza u młodych widzów. Przemoc telewizyjna stanowi dla odbiorcy przeżycia zastępcze, pozwala na wyładowanie agresji w sposób nieszkodliwy

• Powstrzymania, według której oglądanie przemocy w telewizji wywołuje zahamowania psychiczne u odbiorcy i zanik popędów agresywnych. Agresywne fantazje na temat przemocy stosowanej względem innych budzą strach, poczucie winy oraz obawę przed karą, co powoduje tłumienie agresywnych popędów. Strach przed agresją innych zmniejsza własną

• Stymulacji, zgodnie z którą przemoc w środkach masowego przekazu prowadzi do narastania agresji. Środki masowego przekazu mogą:

- wywoływać zachowania agresywne (pobudzenie może być oparte na psychologicznej reakcji frustracji- agresji oraz ujawnionej skumulowanej agresji tkwiącej w człowieku)

- umożliwiać uczenie się agresji

- umożliwiać naśladowanie agresji /np. wprost z ekranu/

• Przyzwyczajania, według której konsekwencją oglądania przemocy jest znieczulenie na agresję. Przemoc oglądana na żywo /realnie/ przeraża, wzbudza strach i odrazę, natomiast oglądana często na ekranie osłabia emocje, powszednieje, przestaje szokować, odbiorca się z nią oswaja.

Badania przeprowadzone w 1995r. w Polsce przez M. Braun-Gałkowską wykazały, iż na 68 programów przeznaczonych dla dzieci w ciągu tygodnia (w tym programy edukacyjne):

• 39 (57%) zawierało sceny nasycone emocjami, przemocą, złośliwościami itp.

• W 35% programów pojawiła się złośliwość i szyderstwo

• W 28%- podstęp, kłamstwo

• W 28%- przemoc, znęcanie się

• W ciągu jednej godziny (między 19.00 a 20.00) były 34 sceny destrukcji, z tego 14 znajdowało się w wieczorynkach, 20 w wiadomościach

Przyjmowaniu przez dzieci wzorów agresywnego zachowania z TV szczególnie sprzyja sytuacja, gdy prezentowana agresja:

• Przynosi satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana

• Demonstrowana jest przez atrakcyjną osobę, z którą łatwo jest się widzowi utożsamić

• Dokonywana jest jednocześnie przez wiele osób

• Usprawiedliwiana jest wyższymi racjami moralnymi lub społecznymi

• Przedstawiana jest jako aprobowana społecznie

• Przedstawiana jest w sposób realistyczny

• Nie widać negatywnych skutków agresji, np. cierpienia ofiary

• Agresor wykazuje symptomy emocjonalnego napięcia, które znikają po zachowaniu agresywnym

• Widać wiele bodźców skojarzeniowych z agresją

• TEMAT: ALKOHOLIZM A PRZESTĘPCZOŚĆ

• 1. Pojęcia związane z alkoholizmem

• Alkoholizm

• /encyklopedycznie/- oznacza chorobę powstającą na skutek nadużywania napojów alkoholowych; w szerszym znaczeniu- całokształt ujemnych następstw wynikających stąd dla jednostki i społeczeństwa

• /wg Jellinka/- jako rodzaj zjawiska należy rozumieć szeroko; jest to wszelkie takie spożycie alkoholu, które pociąga za sobą szkodę dla jednostki ludzkiej lub społeczeństwa

• /wg Podkomitetu ds. alkoholizmu WHO/- jest to każda forma pijaństwa, która rozmiarami swymi przekracza granicę tradycyjnego, zwyczajowego, dietetycznego użytku, oraz granicę zgodności ze społecznymi zwyczajami danej grupy społecznej w tej dziedzinie.

Alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których zależność od alkoholu osiągnęła taki stopień, że wykazują bądź wyraźne zaburzenia psychiczne, bądź zachowują się w sposób przynoszący szkodę ich zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, ich stosunkom z osobami drugimi, ich sytuacji społecznej i ekonomicznej. Są to również ludzie, którzy wykazują objawy zwiastujące takie zaburzenia, a zatem wymagające leczenia.

W polskim prawie dopuszczalna zawartość alkoholu we krwi wynosi do 0.2 promila, zawartość od 0.2 do 0.5 promila jest traktowana jako stan po spożyciu alkoholu natomiast powyżej 0.5 promila jest to stan upojenia alkoholowego.

• Objawy występujące w zależności od stężenia alkoholu we krwi:

0.30- 0.5 (promili) Upośledzenie koordynacji ruchowo- wzrokowej, zaburzenia równowagi, euforia i obniżenie krytycyzmu.

0.50- 0.7 (promili) Zaburzenia sprawności ruchowej, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości, które często prowadzą do fałszywej oceny sytuacji przez kierowcę

0.7- 2.0 (promili) Zaburzenia równowagi, sprawności, koordynacji ruchowej, błędy w logicznym myśleniu, wadliwe wyciąganie wniosków, opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, zachowanie agresywne, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszona akcja serca

2.0- 3.0 (promili) Zaburzenia mowy i równowagi, wzmożona senność, znacznie obniżona zdolność do kontroli własnych zachowań

3.0- 4.0 (promili) Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych, zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki

Ponad 4.0 (promili) Stan poważnego zagrożenia życia

• 2.Etiologia i symptomatologia alkoholizmu.

Przyczyny alkoholizmu można podzielić na:

1. Psychologiczne /motywy spożywania: heroiczny, samobójczy, neurasteniczny, dionizyjski/

2. Biologiczne

- czynniki genetyczne

- czynniki fizjologiczne

- czynniki neurologiczne

3. Społeczne

- uwarunkowania historyczne

- wzory i modele spożywania alkoholu /model romański, anglosaski, skandynawski/

- tradycje kulturowe

W Polsce struktura spożycia alkoholu jest niekorzystna. W 1964r. spożywano 2,4l alkoholu i zajmowaliśmy drugie miejsce po Szwecji (mniej spożywano piwa i wina). W latach 70 i 80 spożycie alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a w ciągu lat 90-tych z 7 litrów do 10,56 litra czystego spirytusu spożywanego przez jednego mieszkańca.

• Problemy alkoholowe

• Degradacja zdrowia uzależnionych dotyczy 600-800tys. osób, w lecznictwie odwykowym zarejestrowanych jest ok. 120tys., ale możliwości skutecznej i nowoczesnej terapii ma tylko 20-30% placówek

• Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: 2 mln osób

• Uszkodzenia zdrowia psychofizycznego pijącej młodzieży: 10-15% zagrożonych w grupie wieku 115-18 lat

• Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok. 3 mln dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami z problemami emocjonalnymi, somatycznymi, ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacją

• Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w regionach o wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek

• Naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe: przestępczość popełniana pod wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami alkoholowymi i w miejscach publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości

• Naruszenia prawa związanego z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny import, produkcja i sprzedaż (ok. 20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim, nielegalna reklama

• Objawy początku uzależnienia

• Alkohol odpręża i daje ulgę, ośmiela, ułatwia zaśnięcie itp.

• Organizowanie okazji do wypicia, wyprzedzanie kolejek

• Picie alkoholu w miejscach, gdzie nie powinno się tego robić

• Coraz mocniejsza głowa

• Słaba pamięć zdarzeń z okresu wypicia

• Picie alkoholu w samotności

• Próby ograniczania picia

• Unikanie rozmów, agresja, gniew na rozmowy o piciu

• Reagowanie rozdrażnieniem w sytuacjach utrudniających dostęp do alkoholu

• Picie alkoholu pomimo zleceń lekarskich

• Prowadzenie samochodu po wypiciu

• 3. Następstwa spożywania napojów alkoholowych.

• Następstwa somatyczne, ich fazy w zależności od ilości wypitego alkoholu (pobudzenie, działanie depresyjne, narkoza alkoholowa, wstrząs toksyczny)

• Zaburzenia psychiatryczne, ich fazy i objawy:

• Upojenie alkoholowe zwykłe

• Ostre zaburzenie alkoholowe

- biała gorączka

- upojenie patologiczne

- omamica alkoholowa

• Przewlekłe zaburzenia alkoholowe (otępienie alkoholowe, zespół Otella, zespół Korsakowa)

• Związek alkoholu z przestępczością

Nadużywanie alkoholu ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki. Przestępstwa zawierające w sobie element agresji (przestępstwa z użyciem przemocy) w większości przypadków dokonywane są przez osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu. Jednakże należy również pamiętać o tym, iż to czy wprowadzony do organizmu środek odurzający zaowocuje ewentualnym zachowaniem agresywnym zależy również od innych okoliczności, jak np. predyspozycje osobowościowe, czynniki o charakterze sytuacyjnym- miejsce, czas, obecne osoby, przedmioty pozostające do dyspozycji itd.

Natomiast w przypadku klasycznych przestępstw skierowanych przeciwko mieniu, takich jak kradzież czy kradzież z włamaniem, odsetek sprawców znajdujących się pod wpływem alkoholu był znacznie niższy i kształtował się w granicach: lata 80- ponad 40%, lata 90- 17-20%.

1. Nadmierne spożywanie alkoholu wpływa również pośrednio na przestępczość- zdobycie alkoholu lub środków na jego zakup to duża liczba przestępstw przeciwko mieniu

2. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków komunikacyjnych. Skutki: zejścia śmiertelne, obrażenia ciała, koszty leczenia, odszkodowania, dramaty rodzinne

Najczęściej nietrzeźwi kierujący uczestniczyli w wypadkach drogowych w następujących okolicznościach: rozwijanie niebezpiecznej prędkości jazdy, nieprawidłowe wyprzedzanie, nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Nietrzeźwi piesi uczestniczyli w wypadkach potrąceń z powodu: nieostrożnego wejścia przed jadący pojazd, nieprawidłowego przekraczania jezdni w miejscach niedozwolonych, chodzenie nieprawidłową stroną jezdni.

Wśród nietrzeźwych kierujących dominowały osoby w wieku 21-40 lat.

3.Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków przy pracy

W szczególności wykonywanie niektórych czynności zawodowych w stanie nietrzeźwości może narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie lub mienie w znacznych rozmiarach, np. obsługa dźwigów w kopalni, porcie lub na budowie, walcowanie żelaza w hucie, operacja chirurgiczna, wykonywanie czynności dróżnika kolejowego, który ma obowiązek czuwać nad bezpieczeństwem związanym z przejazdem pociągów.

4. Demoralizacja nieletnich w rodzinach alkoholików; dla zaspokojenia różnych potrzeb życiowych, dzieci z takich rodzin najczęściej występują na drogę przestępstwa

5. Alkohol jako czynnik wiktymogenny, a więc czynnik decydujący o wyborze ofiary. W wielu przypadkach, a szczególnie dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy w momencie czynu pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale także ofiara np. bójki, pobicia, zgwałcenia, zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych, towarzyskich. W ok. 50% przypadków ofiarami rozbojów ulicznych są mężczyźni znajdujący się pod wpływem alkoholu

6. Alkohol ma również związek z przestępstwami gospodarczymi polegającymi na przemycie, nielegalnej produkcji czy sprzedaży alkoholu- bez uiszczenia opłat celnych, podatku VAT, podatku akcyzowego, co powoduje olbrzymie straty dla budżetu państwa, chociaż przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu, lecz z chęci zysku

7. Alkohol ma również związek z przestępstwami unormowanymi w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tych przypadkach napój alkoholowy stanowi ustawowe znamię czynu zabronionego m.in. zabrania ona sprzedaży napojów alkoholowych bez wymaganego zezwolenia, lub kiedy jest to zabronione (na terenie szkół, zakładów pracy, w miejscach i czasie masowych zgromadzeń itd.); spożywanie napojów alkoholowych w miejscach zabronionych, nielegalnej sprzedaży na ulicach, placach, w parkach itd.

TEMAT: OSOBOWOŚCIOWE I SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA NARKOMANII- KRYMINOGENNY CHARAKTER ZJAWISKA

1. Podstawowe pojęcia (toksykomania, lekomania, narkomania)

• Charakterystyka uzależnienia i jego rodzajów

• Uzależnienie psychiczne

• Uzależnienie fizyczne

• Uzależnienie społeczne

• Wprowadzenie do aparatury pojęciowej z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (środek odurzający, substancja psychotropowa, środek zastępczy, prekursor…)

NARKOMANIA

Narkomania- stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało od nich uzależnienie.

Prekursor- każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która może być przetworzona na środek odurzający lub substancję psychotropową albo może służyć do ich wytworzenia, określoną w wykazie prekursorów stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy

Środek odurzający- każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy

Substancja psychotropowa- każdą substancję pochodzenia naturalnego (w tym grzyby halucynogenne) lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie substancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr 3 do ustawy

Środek zastępczy- substancję w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używaną zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek odurzający lub substancja psychotropowa

• Klasyfikacja środków psychoaktywnych wg WHO i ze względu na oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy

1. Opiaty- przetwory maku lekarskiego /opium, morfina, heroina czy syntetyczne- mathadon/

2. Barbiturany- pochodne kwasu barbiturowego i barbituropodobne środki o działaniu nasennym i uspokajającym /relanium, valium/

3. Kokaina i jej pochodna crack- uzyskiwane z liści drzewa coca /crack- zanieczyszczona kokaina/

4. Amfetamina i jej pochodne metaamfetainy /MDA, MDMA, EXTASY/

5. Cannabis- przetwory konopi indyjskich- marihuana, haszysz, olej haszyszowy

6. Khat- wytwarzany z rośliny catha edulis

7. Halucynogeny- pochodzenia roślinnego: psylocybina, meskalina; pochodzenia syntetycznego: np. LSD

8. Inhalanty- środki pochodzące głównie z art. gospodarstwa domowego (lakiery, kleje, gaz z zapalniczki) zawierające takie składniki jak toluen, benzen, keton, aceton

• Rodzaje narkotyków- klasyfikacja wg sposobu działania na ośrodkowy układ nerwowy:

1. Substancje działające opóźniająco, wygląd i sposoby przechowywania

Ogólnie zwane depresorami lub psycholeptykami, których zażywanie powoduje efekty znieczulające i uspokajające.

Do tej grupy narkotyków zalicza się:

Opium- w stanie surowym składa się z naturalnego zakrzepłego soku, uzyskiwanego ze świeżych makówek. Opium jest narkotykiem i stanowi zarazem surowiec służący do otrzymywania narkotyków o silniejszym działaniu, jak: morfina, heroina i kodeina. Jako samoistny narkotyk przyjmowany jest doustnie w postaci naparu, ale jest także palony w specjalnych fajkach opiumowych. Polscy narkomani stosują go najczęściej doustnie lub w postaci zastrzyku.

Objawy zatrucia:

Zwężenie źrenic, znużenie, wymioty. Po pewnym czasie głęboki sen narkotyczny, z którego nie można dobudzić nawet najboleśniejszymi bodźcami. Skóra, początkowo wilgotna, staje się sucha, zimna i blada. Śmierć może nastąpić po kilku lub kilkunastu godzinach na skutek porażenia układu oddechowego albo po kilku dniach na skutek obrzęku płuc.

Heroina- jest produktem półsyntetycznym, działa w sposób podobny do morfiny, jest jednak od niej od 20 do 25 razy silniejsza i dwa razy mocniejsza w powodowaniu nałogu. Heroina występuje w postaci żwirowatej bądź granulowanej w kolorze beżowym, szarym i niekiedy różowym. Po kilkakrotnym filtrowaniu i suszeniu przez odparowanie otrzymuje się najwyższy gatunek heroiny występujący jako sypki i lekki proszek w kolorze białym lub o odcieniu beżowym. Heroina wydziela czasem słaby zapach octu, ma gorzkawy smak. W detalicznej sprzedaży czysta heroina jest mieszana z różnymi innymi substancjami sproszkowanymi, np. laktozą, talkiem czy sodą oczyszczoną. Sposób zażycia bywa różny, można ją wstrzykiwać, nasączać nią papierosy bądź wciągać przez nos (pozostawia żółtawy nalot).

Objawy zatrucia:

Zwężenie źrenic oczu, mdłości, zakłócenia układu oddechowego, zakłócenia układu krążenia, wzrost temperatury ciała. Po dłuższym używaniu występują poważne zakłócenia w układzie wydalniczym, moczowym i wewnętrzne krwawienia. U osób używających heroinę stwierdza się silną depresję psychiczną połączoną z obniżeniem aktywności funkcji życiowych organizmu i brakiem jakichkolwiek zainteresowań.

Barbiturany- (pochodne kwasu barbiturowego), od pewnego czasu są wypierane w medycynie przez inne grupy leków, są też niestety nadużywane przez narkomanów. Do grupy tej należą: amobarbital, barbital, fenobarbital, secobarbital, najbardziej znane w handlu to weronal i luminal. Barbiturany mają właściwości hipnotyczne i uspokajające. Najczęściej występują w postaci pastylek, tabletek, czopków lub w płynie (ampułki). Przyjmuje się je doustnie, doodbytniczo lub jako zastrzyki. Duża część narkomanów łączy je z heroiną, amfetaminą lub alkoholem.

Objawy zatrucia:

Gwałtowne zapadanie w sen, w stan bliski śpiączki lub paradoksalnie stan euforii. Często bywa to stan podobny do upojenia alkoholowego, charakteryzujący się zaburzeniami równowagi, niepewnymi ruchami, trudnościami w wysławianiu się, nadpobudliwością, poza tym barbiturany mogą powodować przejawy amnezji, napady delirium itp. Nagłe odstawienie środka rodzi ryzyko powikłań, a nawet śmierci.

Leki uspokajające i hipnotyczne- lekarstwa tego typu mają szerokie zastosowanie w medycynie z racji ich działania przeciwbólowego i właściwości uspokajających, coraz szerzej są nadużywane przez narkomanów.

Przemysł farmaceutyczny produkuje te środki pod postacią pigułek, kapsułek, kropli i czopków lub ampułek. Najbardziej znane to: elenium i librium, diazepan, znane też jako valium i relanium, nitrozzepam, oksozepam itd. Środki te przyjmowane są doustnie, doodbytniczo lub w formie zastrzyków.

Objawy zatrucia:

Odczucie błogości, luzu, odprężenia, euforii, jednak systematyczne ich przyjmowanie prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego.

2. Substancje pobudzające, wygląd i sposoby przechowywania

Do tej grupy zalicza się następujące produkty:

Kokaina- jest alkaloidem występującym w liściach koki, wywiera silne działanie pobudzające i wywołuje objawy potężnej siły fizycznej, braku zmęczenia, euforii, przyczynia się do lepszej koncentracji umysłowej.

Kokaina ma postać białego, krystalicznego proszku o gorzkim smaku, w języku potocznym nazywanego „śniegiem” lub „białą damą”. Najczęściej jest pakowana i sprzedawana w woreczkach foliowych. W Polsce w detalicznej sprzedaży jest jej mało ze względu na bardzo wysoką cenę. Najczęściej kokainę zażywa się przez inhalację nosową nazywaną z angielskiego sniffing lub wprowadza się ją do organizmu przez wstrzykiwanie (czasami miesza się ją z alkoholem lub heroiną).

Objawy zatrucia:

Bardzo szybko powoduje zakłócenia układu nerwowego, niespokojne zachowanie, wzrost temperatury ciała, nadciśnienie i nadmierne pocenie się. Po dłuższym używaniu częste wciąganie jej przez nos powoduje uszkodzenie przegrody nosowej i wywołuje egzemę. Silnie uzależniony narkoman kokainowy narażony jest na stany konwulsyjne łącznie z ustaniem pracy płuc i serca.

Crack- jest to szczególna odmiana kokainy. Pod względem chemicznym crack jest surową, nieczyszczoną kokainą, występuje pod postacią kamyków (przypominających żwir lub popcorn) koloru białego, beżowego lub brązowego. Sprzedaje się opakowany w małe flakoniki, w woreczki foliowe albo w folię aluminiową.

W odróżnieniu od czystej kokainy crack nie jest rozpuszczalny w wodzie, a więc nie daje się wstrzykiwać. Dodawany do tytoniu lub marihuany i palony w papierosie lub fajce szybko przedostaje się do ośrodkowego układu nerwowego. Posiada duży potencjał uzależnienia, gdyż już po 3-5 sekundach od przyjęcia powoduje uczucie euforii o intensywności większej niż po dożylnym wstrzyknięciu, które może trwać ponad 5 minut, po czym euforia opada i w tym krótkim czasie następuje uczucie wielkiej mocy połączone z pożądaniem seksualnym i halucynacjami.

Istnieje realna obawa, że crack stanie się popularny i zacznie szybko się rozprzestrzeniać, ponieważ jest relatywnie tani, można go używać w dogodny sposób oraz daje użytkownikowi natychmiastowy, pożądany efekt odurzający (po około 22 sekundach).

Objawy zatrucia:

Czerwony nos z krostami i objawami egzemy, bladość twarzy, mała masa ciała, ogólne osłabienie, gadatliwość, częste zawroty głowy i wymioty, ataki paranoidalne. Nadużywanie prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego, przedawkowanie może też spowodować śmierć.

Uwaga:

Kokaina i crack wywołują podniecenie płciowe i mogą być powodem przestępstw na tle seksualnym.

Khat- jest krzewem rosnącym głównie w regionie Rogu Afrykańskiego i Afryce Wschodniej. Liście khat są purpurowo- brązowe, błyszczące, z czasem stają się ciemnożółto- zielone i skórzaste o bardzo silnym zapachu. Khat jest towarem łatwo psującym się z powodu rozkładu alkaloidów podczas wysuszania się liści i dlatego musi być transportowany do konsumentów 2-3 dni po zbiorze. Khat daje efekt euforyczny, porównywalny do działania amfetaminy, pobudza centralny układ nerwowy. Daje energię potrzebną do wykonywania codziennej pracy, ale powoduje uzależnienie.

Objawy zatrucia:

Daje uczucie dużego pragnienia o objawy podobne do zatrucia alkoholowego, powoduje poważne dolegliwości systemu trawiennego, a także wywołuje zaburzenia psychiczne.

Amfetamina- występuje pod różnymi postaciami i w różnym składzie, np. w pigułkach, kapsułkach, jako biały lub beżowy proszek, w postaci płynnej. Zażywana jest doustnie, przez inhalację i przez dożylne wstrzykiwanie w czystej postaci lub w połączeniu z innymi substancjami odurzającymi, najczęściej psychotropowymi. Do najbardziej znanych zalicza się:

• Benzedrynę

• Preludin

• Metaamfetaminę

Polska od połowy lat 80. jest krajem wytwarzającym amfetaminę dla nielegalnych celów. Najwyższy stopień czystości produktu wynosi od 90 do 99 proc. W sprzedaży detalicznej czystość środka jest najczęściej redukowana do 40 proc. poprzez dodanie węglowodanów w postaci glukozy i laktozy, dla wzmocnienia produktu dodaje się kofeinę, prokainę itp.

Przyjmowanie amfetamin, nawet sporadycznie, powoduje czasowy wzrost energii psychomotorycznej, zwiększa pewność siebie, dodaje odwagi, wywołuje wrażenie „rozjaśnienia umysłu”, nasilenia zdolności uczenia się, człowiekowi wydaje się, że jest zdolny do wykonania wielkiego wysiłku fizycznego. Taki stan trwa zazwyczaj 2-3 godziny, potem używający zapada w sen trwający 12-14 godzin, z którego budzi się z bardzo złym samopoczuciem.

W wyniku niemedycznego przyjmowania środków z grupy amfetamin bardzo szybko rozwija się zależność psychiczna i zjawisko tolerancji powodujące konieczność aplikowania coraz większych dawek dla uzyskania takich samych efektów. W wyniku rozwijającego się przyzwyczajenia dawki muszą być zwiększone nawet kilkaset razy. „Trzeba zaznaczyć, że dawka śmiertelna dla zdrowego człowieka wynosi 1g, a dla dziecka 0,1g.”

Objawy zatrucia:

Powoduje nadciśnienie z zakłóceniami pracy serca, przykro odczuwalną depresję, wywołującą z kolei pragnienie ponownego zażycia produktu. W skrajnych przypadkach mogą wystąpić drgawki, zapaść, gorączka a nawet śmierć.

Ecstasy- narkotyk, który początkowo robił karierę w USA i w Europie Zachodniej, dostępny jest także w Polsce w postaci białych, brązowych, różowych lub żółtych tabletek albo kolorowych kapsułek. Środek ten wyostrza percepcję kolorów i dźwięków. Z tego też powodu przyjmowany jest najczęściej na dyskotekach i koncertach muzyki techno (największą tego typu imprezą jest Parada Miłości w Berlinie odbywająca się w pierwszy weekend lipca). Efekt rozpoczyna się po około 20 minutach i trwa kilka godzin. Ecstasy może zachwiać koordynację ruchów, w związku z czym bardzo niebezpieczne jest prowadzenie pojazdów. Przy zwiększonej dawce, podobnie jak po amfetaminie użytkownik może odczuwać lęk i dezorientację. Jeżeli narkotyk przyjmowany jest dłużej niż kilka dni, może powodować czasową bezsenność i paranoję. Tolerancja zmusza do zwiększenia dawki dla uzyskania oczekiwanych efektów. Szczególnie niebezpieczne jest przyjmowanie narkotyku przez osobę z kłopotami sercowymi, nadciśnieniem lub mającą ataki epileptyczne. Notowane są śmiertelne wypadki związane z zażywaniem przez młodych ludzi ecstasy (ostatnio „UFO”- połączenie ecstasy, amfetaminy i LSD). Przyczyny zgonów są jak dotąd niejasne.

3. Substancje wywołujące zaburzenia halucynogenne, wygląd i sposoby przechowywania

Do tej grupy zalicza się następujące produkty:

Marihuana- wytwarzana jest z konopi indyjskich. Marihuanę otrzymuje się zbierając szczytowe części kwiato- i owoconośne konopi. Po posiekaniu i wysuszeniu marihuana uzyskuje postać tytoniu lub herbaty, częstokroć wraz z nasionami. Aktywnym komponentem jest tutaj THC (tetrahydrokannabinol). Marihuanę pali się na ogół w postaci papierosów lub w fajce. Inną formą używania marihuany jest picie wywaru w postaci czystej lub zmieszanego z alkoholem.

Haszysz- wytwarzany jest z konopi indyjskich, a dokładnie mówiąc z nasion oraz przez zeskrobywanie żywicznych wydzielin z liści konopi indyjskich. Występuje w postaci brązowych i czarnych kuleczek i kostek, które dają się rozgniatać. Haszysz pali się zmieszany z tytoniem w formie papierosów lub czysty w specjalnych fajkach.

Objawy zatrucia:

Do najczęściej obserwowanych objawów należą: przekrwienie gałek ocznych, suchość w ustach, zawroty głowy, bladość skóry, potrzeba częstego oddawania moczu. Duże dawki wywołują halucynacje, zaburzenia oceny sytuacji, opóźniony czas reakcji, dezorientację w czasie i przestrzenia, urojenia, pobudzenia a nawet uczucie paniki.

LSD- to najbardziej niebezpieczny narkotyk ze wszystkich halucynogenów. Ma on postać bezbarwnego płynu, bez zapachu i smaku, bywa też rozprowadzany w postaci białego, krystalicznego proszku, nierozpuszczalnego w wodzie. Najpowszechniej zaś występuje w postaci małych znaczków, pigułek, kostek cukru lub kamieni do zapalniczek. Na ogół LSD przyjmuje się doustnie. Ślina rozpuszcza narkotyk naniesiony na podłoże (znaczek) i molekuły LSD przenikają do krwiobiegu. Tak zwany „odlot” trwa od 5 do 8 godzin. między 8 a 12 godziną po zażyciu narkotyku następuje stopniowy powrót do stanu normalnego. Towarzyszy temu zmęczenie i stan napięcia. LSD powoduje koszmarne widzenia, które doprowadzają do samobójstwa, samouszkodzeń ciała i agresji do osób trzecich. Najniebezpieczniejsze jest jednak to, że molekuły LSD chwilowo uśpione w organizmie reaktywują się po kilku godzinach, dniach lub nawet miesiącach i docierają nagle do mózgu, powodując nieoczekiwany i groźny nawrót halucynacji.

Objawy zatrucia:

Zawroty głowy, osłabienie, drżenie mięśni, nudności, omamy, zmiany nastroju, trudności w skupieniu uwagi, lęk i panika.

Psylocybina- narkotyk pochodzenia organicznego uzyskiwany głównie z grzybów halucynogennych w Meksyku i Ameryce Środkowej. Niektóre gatunki grzybów spotykanych w Polsce posiadają znaczące ilości substancji aktywnej. Omawiane grzyby zbiera się i spożywa w stanie świeżym lub suszone. Bezpośrednio po spożyciu występują objawy zawrotów głowy, potem pojawiają się barwne obrazy o zamglonych, ruchomych konturach, dziwaczne formy, niespotykane kolory.

Objawy zatrucia:

Bardzo często występują stany lekowe i otępienia, które w skrajnych przypadkach kończą się samobójstwem.

PCP- narkotyk dość ciekawy ze względu na to, iż wywołuje niespodziewane objawy, charakterystyczne dla wszystkich kategorii środków odurzających. I tak w niewielkich ilościach przyspiesza czynność serca i podwyższa ciśnienie krwi, jednocześnie upośledza koordynację psychoruchową i spowalnia czynność oddechową. Osoby zażywając PCP mogą w jednej chwili być bliskie śpiączki, by za chwilę stać się niebezpiecznie agresywne.

Objawy zatrucia:

Długotrwałe zażywanie doprowadza do zaburzeń w toku myślenia, problemów z mową (jąkanie się lub niemożność mówienia), silnego lęku i depresji, a nawet samobójstwa, upośledza zapamiętywanie.

Bieluń dziędzierzawa- jest swoistego rodzaju novum na rynku polskim. Roślina ta zawiera silnie trujące alkaloidy: skopolaminę, atropinę oraz hiascyminę, a tym samym posiada właściwości halucynogenne. Nasiona tej rośliny spożywane są w ilości minimum 100 szt., co u zażywających powoduje halucynacje przez 12 godzin. Po spożyciu dużej ilości nasion (około 500 szt.) halucynacje występują przez okres 3 dni.

Jest to roślina zielna (wysokości około 1 m) z rodziny psiankowatych. W okresie kwitnięcia posiada duże, lejkowate kwiaty koloru białego. Owocem jest kolczasta torebka przypominająca owoc kasztanowca. Każda roślina posiada od 6 owoców wzwyż, z których w każdym znajduje się około 400-600 nasion koloru czarnego.

3. Przyczyny rozwoju narkomanii.

1. Indywidualne (genetyczne, fizjologiczne, psychologiczne)

2. Społeczne

3. Motywy zażywania narkotyków

Do najczęstszych motywów zaliczyć należy:

• Zaspokojenie ciekawości

• Potrzeba osiągnięcia świadomości przynależności do grupy i akceptacji (dotyczy to osób, które z powodu nieprawidłowości w wychowaniu, niewłaściwego oddziaływania rodziny i szkoły nie mają umiejętności przystosowania się i istnienia w grupie rówieśniczej; „wejście” do środowiska, do grupy narkomańskiej staje się jedynym sposobem zaspokojenia tej podstawowej, w pewnym okresie rozwoju człowieka potrzeby)

• Szukanie nowych wrażeń, chęć przeżycia przygody

• Wyrażanie swojej niezależności (czasem wrogości) w stosunku do otaczającego świata, także niechęci do stosowania ogólnie przyjętych norm społecznych, zamanifestowanie własnego stanowiska i poczucie niezrozumienia przez innych

• Uleganie powszechnym opiniom i brak krytycyzmu, chęć „pełniejszego” zrozumienia własnej natury i świata, chęć „znalezienia” nowych wartości, przekonanie o wzroście możliwości twórczych i percepcyjnych różnych dziedzin sztuki

• Chęć osiągnięcia stanu odprężenia, błogości, euforii albo stanu zobojętnienia, które mają być łatwym sposobem rozwiązania kłopotów, ucieczką od rzeczywistości, złego nastroju, lęku

• Ogólnie panująca nuda oraz przekonanie o tym, że alkohol to przeżytek

• Brak realnych perspektyw na podjęcie godziwej pracy

Podłożem nadużywania substancji uzależniających w większości przypadków są- nie tragiczne przeżycia czy dylematy życiowe ale zaburzenia emocjonalne spowodowane nieprawidłowościami w wychowaniu. Osoby sięgające po środki odurzające wykazują z reguły wyjątkowo małą odporność psychiczną, posiadają słabą zdolność radzenia sobie z przeciętnymi problemami, są bezkrytyczne i łatwo ulegają potocznym sądom.

4. Symptomatologia narkomanii.

• Rozwój narkomanii w Polsce

• Okres medyczny

• Okres narkomanii „hippisowskiej”

• Narkomania po 1989 roku

• Charakterystyka współczesnych tendencji rozwoju zjawiska

Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999 r. ESPAD (Europejskie badania w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badania wśród młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18% polskich uczniów zażywa leki uspokajające bez zezwolenia lekarza. Również 18% miało kontakt z tzw. „twardymi narkotykami”, co stawia polskich uczniów na 13. miejscu w Europie. Ostatnie szacunki policyjne (2000r.) mówią o 600 tys. narkomanów w Polsce, z czego leczenie podjęło zaledwie 8% czyli ok. 5 tys. osób.

5. Narkomania a przestępczość.

Związek narkomanii z przestępczością

1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób, które same nie musza być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie innej osobie, udzielnie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie istniałyby przestępstwa związane z narkomanią.

Dane dotyczące rozmiarów tego typu przestępczości wg danych statystyki policyjnej przedstawiają się następująco:

Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 31.01.85r. o zapobieganiu narkomanii, Ustawa z dn. 24.04.97r. o przeciwdziałaniu narkomanii)

1985r- 1763

1989r.- 2278

1991r.- 3376

1992r.- 2173

1997r.- 7915

1998r.- 16432

2000r.- 19649

2001r.- 29230

2002r.- 36178

Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001r. tj. od roku 1997, w którym w życie weszła Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie, wykazując stałą tendencję wzrostową. Jednakże należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością narkotykową. Tzw. „ciemna liczba” w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie.

Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynkiem zbytu narkotyków klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu narkotyków, udziału obywateli polskich w przemycie narkotyków na terenie innych państw. Od roku 1996 Polska przestała być krajem, w którym notowana największa liczba przestępstw narkotykowych związana była z nielegalną uprawą maku i domowym wyrobem opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków odurzających, substancji psychotropowych.

2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw skierowanych na zdobycie narkotyku. Do przestępstw tych zaliczmy: kradzieże, kradzieże z włamaniem (obiekty- apteki otwarte i szpitalne, szpitale, przychodnie lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept, szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.

3. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe, drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.

4. Kobiety narkomanki celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych na ich zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna, ale ściśle związane z tym zjawiskiem są takie przestępstwa, jak stręczycielstwo, sutenerstwo i kuplerstwo). Ponadto narkomani obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV.

5. Narkotyk odgrywa również wspomagającą rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępcze na wpół świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia, naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.

Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki takie jak: osobowość uzależnionego, wcześniejsze bądź aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itd.

Związek przestępczości najłatwiej zaprezentować jako:

• Związek bezpośredni- dokonanie przestępstwa pod wpływem narkotyku, np. rozbój, zgwałcenie, prowadzenie pojazdu mechanicznego…

• Związek pośredni- dla zaistnienia przestępstwa nie jest istotne bycie pod wpływem środka /przestępstwo popełnione w celu zdobycia narkotyku, przestępstwa popełnione przez osoby niebędące narkomanami np. obrót, przemyt, produkcja, posiadanie…, przestępstwa wynikające z psychofizycznej degradacji narkomana, których by się wcześniej nie dopuścił itp./

TEMAT: PROSTYTUCJA JAKO CZYNNIK KRYMINOGENNY.

1. Pojęcie i rozwój prostytucji

Prostytucja jest od wieków światowym, nierozwiązanym dotąd problemem społecznym. W starożytności, w krajach Bliskiego Wschodu występowała w dwóch formach:

• Gościnnej- gospodarz oddawał do dyspozycji gościa żonę lub córkę z wdzięczności, gdyż jego obecność miała przynieść domowi szczęście

• Religijna (świątynna)- młode kobiety obowiązkowo raz w życiu oddawały się mężczyznom, a otrzymane pieniądze przeznaczały na ofiarę na rzecz świątyni, bogów

Poprzez Fenicję i Syrię prostytucja religijna przeniknęła na Cypr i do innych krajów basenu Morza Śródziemnego, przybrała postać prostytucji zbliżoną do współczesnej: odpłatne stosunki seksualne nawiązywane przez sutenera. W starożytnym Rzymie popularna była prostytucja nieletnich chłopców. W kolejnych wiekach prostytucja traktowana była rozmaicie, przeważało jednak pojęcie prohibicyjne- zakazujące tego procederu, stosowano surowe kary. Na tym tle ciekawa jest wypowiedź Tomasza z Akwinu na temat prostytucji: „Prostytucja należy do społeczeństwa jak kloaka do najwspanialszego pałacu. Prostytucja równa się klace pałacu, gdy zostaje usunięta, staje się pałac nieczystym, cuchnącym miejscem.”

PROSTYTUCJA- utrzymywanie przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych bez uczuciowego zaangażowania

Prostytutka- (wg M. Jasińskiej)- to osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne przygodnych partnerów za zapłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru.

Prostytutką zawodową jest osoba, dla której zaspokajanie potrzeb seksualnych przygodnych partnerów stanowi stałe źródło dochodu.

Definicji prostytucji jest wiele. Badacze tego zagadnienia nie są często zgodni co do podawanych przez nich elementów wchodzących w skład definicji. Można jednak dla różnych określeń tego zjawiska znaleźć wspólne elementy:

• Osiąganie korzyści materialnych

• Częsta zmiana partnerów

• Uczuciowa obojętność

Prostytucję zalicza się do zjawisk patologii społecznej, a głównymi kryteriami zaliczenia jej do zachowań typu dewiacyjnego są niezaprzeczalne związki z przestępczością i nadużywaniem alkoholu. Prostytucja zwiększa obszary sieroctwa społecznego, w wyniku którego rośnie liczba dzieci pozbawionych częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej. Konsekwencją prostytucji jest wzrost zachorowań na choroby weneryczne.

2. Rodzaje prostytucji i jej uwarunkowania

2.1 Najpowszechniejszą formę prostytucji stanowią związki seksualne o charakterze heteroseksualnym, w których kobieta oddaje się mężczyźnie, choć coraz bardziej rozpowszechniona staje się prostytucja męska. Uprawiają ją najczęściej młodzi mężczyźni utrzymujący kontakty ze starszymi zamożnymi kobietami. Nierzadko spotykana jest także prostytucja homoseksualna zarówno kobiet jak i mężczyzn, choć zauważyć należy, że ta forma nierządu częściej uprawiana jest przez mężczyzn. Znana jest także prostytucja biseksualna i traswestytyczna (która może być homo- i heteroseksualna).

W populacji prostytutek charakterystyczne było i jest zróżnicowanie w zależności od klasy, jaką dana kobieta prezentuje, a na którą składają się umiejętności zawodowe, wykształcenie, kultura osobista, aparycja, miejsce uprawiania nierządu. Wśród prostytutek tworzą się pewne umowne kategorie, z przynależnością do których wiąże się nie tylko wysokość zarobków prostytutek, ale i kontakty z określonymi kręgami osób, które mogą stać się potencjalnymi klientami. Cechą charakterystyczną współczesnej prostytucji jest stopniowe zacieranie się różnic pomiędzy poszczególnymi kategoriami.

Prostytutki działające na terenie naszego kraju można podzielić na następujące kategorie:

1. Call girls. Kobiety młode, wykształcone, znające języki obce, posiadają mieszkania własnościowe. Kontakty zawierają przez telefon, głównie z cudzoziemcami, ludźmi biznesu i kultury. Nie popełniają przestępstw, nie są znane policji. Prostytucja jest jedynym źródłem zarobkowania.

2. Kobiety pracujące w hotelach i nocnych klubach, znane służbom hotelowym i personelowi lokali. Niektóre pracują samodzielnie, inne mają sutenerów. Z reguły nie popełniają przestępstw. Prostytucja jest ich głównym źródłem dochodu.

3. Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach określonym mianem „pigalaków”. Zazwyczaj mają sutenerów i ochronę ze strony taksówkarzy z nimi współdziałających. Niektóre nadużywają alkoholu i narkotyków, wśród nich znajdują się młode narkomanki, traktujące prostytucję okazjonalnie jako źródło zdobywania pieniędzy na narkotyki. Zdarza się, że prostytutki uliczne popadają w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują metody bezpiecznego seksu, mogą być zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych i HIV/AIDS.

4. Prostytutki zatrudnione w agencjach usług towarzyskich i salonach masażu erotycznego. Pracują w warunkach dość komfortowych, są bardziej anonimowe. Współdziałają z ochroniarzami i taksówkarzami zatrudnianymi przez właścicieli agencji. Według informacji Komendy Głównej Policji na terenie kraju działa około 840 agencji towarzyskich i około 115 salonów masażu. Jest w nich zatrudnionych ponad 3,5tys osób. Najwięcej agencji jest w Szczecinie (200), Warszawie (150) i Łodzi (100).

5. Kobiet trudniące się nierządem okazjonalnie

Nowym rynkiem prostytucji stały się trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w rejonach przygranicznych. Tam też spotyka się kobiety z Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii i z państw byłego ZSRR i Polski.

Aktualne tendencje:

• Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych. Niektóre komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez 12-14 letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o faktach zatrudniania licealistek „na czarno” w agencjach usług towarzyskich. Kategoria ta ma specyficzne, środowiskowe nazwy: „świnki” (teren pogranicza), „mewki”- Wybrzeże, „zarazy”- nazwa pochodzi od tego co za ile „razy” dziewczyna może sobie kupić

• Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo kupują od rodziców.

• Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne, ale motywacja do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów uboższych, klienci z krajów zamożniejszych.

• Od 1992r. się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego ZSRR, które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.

• Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.

3. Uwarunkowania prostytucji

1. Czynniki indywidualne

• Czynniki osobowościowe- tzw. osobowość prostytutki (niewłaściwa postawa wobec siebie, zaburzana ocena relacji kobieta- mężczyzna, nieprawidłowy rozwój sfery seksualnej)

• Zaburzenia psychopatologiczne (charakteropatia, niedojrzałość emocjonalna, psychopatie, zaburzenia paranoidalne, zachowania histeryczne, depresje)

• Niski poziom wykształcenia

• Wczesna, wymuszona inicjacja seksualna

• Czynniki środowiskowe

• Czynniki rodzinne- wadliwa struktura rodziny, zła atmosfera wychowawcza spowodowana złym pożyciem rodziców, zmienność środowisk wychowawczych, niski status materialny rodziny, patologie występujące w rodzinie

• Czynniki środowiskowe- namowa, ciekawość, chęć zaimponowania w środowisku posiadanymi dobrami materialnymi, trudności z nauką, ucieczki ze szkoły, z domu

3. Czynniki społeczne- sytuacja gospodarczo- ekonomiczna kraju, bezrobocie

4. Systemy regulacji prawnej prostytucji

Regulacja prawna prostytucji nie jest wbrew pozorom sprawą łatwą, ponieważ zjawisko które obejmuje jest bardzo skomplikowane, powiązane z różnymi dziedzinami życia społecznego. Spojrzenie na prostytucję wyłącznie jak na problem psychospołecznej dewiacji kobiet (jak to się często czyni)- upraszcza i zniekształca obraz rzeczywistości. Problematyka prostytucji to szeroki zakres zagadnień dotyczący obu płci, zagadnień społeczno- ekonomicznych, psychologiczno- lekarskich oraz moralnych.

Istnieją w zasadzie cztery podstawowe systemy normalizacji prawnej prostytucji:

1. Prohibicjonizm

System represyjny uznający prostytucję za przestępstwo i przewidujący kary za jej uprawianie (np. bicie batami i wypędzenie z kraju, publiczna chłosta itp.), stosowany głównie w średniowieczu. W czasach nowożytnych w większości krajów zerwano z nim. Dwa czynniki zaważyły głównie na zaniechaniu tego systemu:

- praktyczny- zdano sobie sprawę z nieskuteczności metod represji, prostytucji nie zlikwidowały żadne przepisy prawne, przeciwnie- wręcz utrudniły one resocjalizację prostytutek

- moralny- karanie wyłącznie kobiet za odpłatne stosunki, podczas gdy mężczyźni bezkarnie współuczestniczyli w dokonywaniu czynów nierządnych wydawało się niezgodne z poczuciem sprawiedliwości

2. Reglamentaryzm

System, który obowiązywał w Europie od czasów Napoleona I. opierał się na następujących założeniach:

- uznawał fizjologiczną potrzebę mężczyzny do zaspokojenia popędu płciowego

- uwzględniał, że warunki ekonomiczne nie pozwalają na zawieranie dość wczesnych małżeństw

- prostytutki należy zamykać w domach publicznych, co ma ułatwić kontrolę sanitarną i przymusowe leczenie w przypadku zarażenia się chorobą weneryczną

W praktyce system ten polegał na rejestracji kobiet uprawiających nierząd przez czynniki administracyjne (zwykle Policję), od których zależało kogo wpisać na listę, a kogo z niej skreślić, co powodowało wiele nadużyć. Osoby zarejestrowane otrzymywały specjalne dokumenty (czarne książeczki), pozwolenie na uprawianie swego procederu traktowane były jako zawodowe prostytutki. Poza koniecznością podporządkowania się różnym zarządzeniom Policji do obowiązków ich należało systematyczne poddawanie się badaniom lekarskim. W systemie tym uznaje się i aprobuje istnienie domów publicznych, które są przeważnie licencjowane przez państwo.

Omawiany system reglamentacji stosowany był w Polsce w okresie zaborów. Po I Wojnie Światowej system ten został zniesiony i zastąpiony przez neoreglamentację.

3. Neoreglamentacja

Neoreglamentacja to modyfikacja poprzedniego systemu, polegająca na rejestracji prostytutek nie przez organa policyjne, lecz przez władze sanitarne. Głównym celem tego systemu jest zapobieganie rozprzestrzeniania się chorób wenerycznych, realizowanym poprzez zakaz prowadzenia domów publicznych. Prawo rejestrowania i kontroli prostytutek uzyskały w tym systemie czynniki lekarskie- stąd nazwa reglamentacji lekarskiej w odróżnieniu od poprzedniej- policyjnej. Pomimo tych zmian kobieta nadal była dyskryminowana i miała małe szanse na resocjalizację

4. Abolicjonizm

System ten powstał jako reakcja przeciw wszelkim próbom reglamentacji. Zainicjowany w latach siedemdziesiątych XIX w Anglii. Wskazywał na krzywdzącą nierówność w traktowaniu kobiety i mężczyzny, atakował instytucję domów publicznych i rejestrowanej prostytucji. Abolicjoniści wskazują na fakt, że reglamentacja nie zmniejszyła nigdzie rozmiarów prostytucji ani liczby zarażeń chorobami wenerycznymi. Reglamentacja nakłada piętno na kobiety (stygmatyzuje) i uniemożliwia rehabilitację. Odbieranie kobietom ich godności sprzeczne jest z podstawowymi zasadami humanitarnymi, tym bardziej, że wiele kobiet stało się prostytutkami z powodów ekonomicznych, destrukcyjnych warunków rodzinnych, patologicznych cech osobowości czy też eksploatacji przez ludzi czerpiących zyski z ich nierządu.

Przeciwstawiając się prohibicjonizmowi abolicjoniści wysuwają następujące argumenty:

- nieostrość pojęcia prostytucji powoduje trudności praktyczne w przypadku uznania jej za przestępstwo (i prowadzić może do nadużyć i szantażu)

- karanie wyłącznie jednego z uczestników zachowania uznanego za przestępcze- godzi w podstawowe poczucie sprawiedliwości

- pobyt w więzieniu nie wpływa resocjalizująco na prostytutki

- przekonanie, że przepis karny jest niezbędny ze względu na tzw. niepoprawne prostytutki- również nie jest rozwiązaniem problemu; tam gdzie można leczyć lub poddać rehabilitacji nie należy stosować represji karnej

Podstawowymi założeniami abolicjonizmu są:

- praca propagandowa, której celem jest stałe podnoszenie higieny psychicznej społeczeństwa i krzewienie oświaty zdrowotnej

- praca profilaktyczna mająca uchronić dziewczęta przed prostytucją

- możliwie wszechstronna reedukacja prostytutek

- surowe karanie wszystkich czynów związanych z eksploatacją prostytucji

Zjawisko prostytucji, handel ludźmi zaliczane są do przestępstw dotyczących patologii społecznych. Obowiązujące przepisy prawne nawiązują do ratyfikowanych umów międzynarodowych. Najbardziej znaczącą jest abolicyjna „Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji” przyjęta przez ONZ w dniu 02.11.1949r., a ratyfikowana przez Polskę w dniu 29.021952r.

Stosując się do przepisów Konwencji, zaniechano w Polsce wszelkich form reglamentacji (rejestracji policyjnej prostytutek) i ich dyskryminacji (represyjnych akcji policji). Mając na uwadze naczelne hasło abolicjonizmu, którym jest walka z prostytucją jako zjawiskiem patologii społecznej, a nie prostytutkami- Polska w swoich przepisach prawnych stosuje penalizację eksploatacji prostytucji i handlu ludźmi.

5. Związki prostytucji z przestępczością

Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji. Przestępstwa związane z prostytucją przewidziane są w art.. 203-204 k.k., tj.:

• Doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji- przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 k.k.);

• Stręczycielstwo- nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 &1k.k.)

• Kuplerstwo- ułatwianie uprawiania prostytucji (art.204 &1k.k.)

• Sutenerstwo- czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę (art. 204 &2k.k.)

• Zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granica, tzw. handel żywym towarem (art.204 &4k.k.)

• Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 k.k.) oraz z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 k.k.)

Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem;

• Najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w stanie pod wpływem alkoholu- awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego, bójki, wybryki chuligańskie, znieważania, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego

• Drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu:

• Kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości

• Rozboje „na wabia”

• Paserstwo

Przestępstwa dokonywane przez tzw. „męskie dziwki” na homoseksualistach to: zabójstwa, uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za wyjątkiem tych pierwszych najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania).

Prostytutki z obcym obywatelstwem pracujące w Polsce niejednokrotnie popełniają wykroczenia związane z: niedopełnieniem obowiązków meldunkowych, przekroczeniem czasu pobytu w naszym kraju, brakiem zezwolenia na pobyt, zakłócenia porządku publicznego, stworzenia zagrożenia w ruchu drogowym.

Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na wrogie akty ze strony sutenerów, konkurencji a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np. (samosądy stróżów moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów) uszkodzenia ciała, pobicia, zgwałcenia a nawet kradzież.

Działalność agencji towarzyskich- instytucji działających na granicy prawa, nie ogranicza się do świadczenia usług seksualnych. Towarzyszą jej także przestępstwa innych kategorii np. handel narkotykami czy alkoholem bez akcyzy i wymaganego zezwolenia. Bardzo często agencje są schronieniem dla osób poszukiwanych przez organy ścigania lub nieletnich będących na ucieczkach z domów lub placówek wychowawczych. Zdarzają się przypadki przetrzymywania prostytutek siłą i zmuszania ich do uprawiania nierządu. Ponadto tego rodzaju lokale są miejscem do werbowania kobiet, które następnie przeznaczone są na sprzedaż do pracy w innych lokalach krajowych lub zagranicznych.

Według szacunkowych danych od początku lat 90-tych liczba kobiet trudniących się prostytucją w Polsce wynosiła ok. 10 000. wyjątkowo w roku 1997 wzrosła do 13 500 osób, z czego 3 500 stanowiły kobiety z krajów WNP i Bułgarii. Dane policyjne z 2001 wskazują, że aktualnie prostytucję uprawia ok. 7 500 kobiet w tym cudzoziemek ponad 1000. dane pochodzące z innych placówek badawczych określają ogólną liczbę prostytutek na 12 500. w roku 2001 ustalono ok. 172 nieletnich zajmujących się prostytucją. Obecnie w Polsce funkcjonuje ok. 780 agencji towarzyskich i salonów masażu, w których pracuje ok. 4 300 prostytutek.

TEMAT: KRYMINOLOGICZNE ASPEKTY POWROTU DO PRZESTĘPSTWA

Przestępstwa popełnione w ramach recydywy stanowią w Polsce ok. 40% wszystkich przestępstw. Tak duży odsetek przestępstw w ramach powrotu do przestępstwa świadczy o:

• Małej skuteczności kar stosowanych przez sądy

• Małej skuteczności resocjalizacji przestępców

• Modzie na nieposzanowanie prawa wśród społeczeństwa

• Powstawaniu przestępczości „zawodowej”

• Powstawaniu przestępczości zorganizowanej

Zjawisko przestępczości powrotnej można i należy rozważać w wielu aspektach, bowiem każdy pojedynczy przypadek powtórnego przestępstwa znajduje swoje uwarunkowanie w sferach psychologicznej, socjologicznej i etycznej. Dla praktyki wymiaru sprawiedliwości zjawisko recydywy jest szczególnie interesujące ze względu na to, że stanowi dowód i miarę niepowodzeń praktycznego działania prawa karnego jako środka społecznego oddziaływania. Jeśli się doda, że recydywa jest czynnikiem wysoce dynamizującym przestępczość i w znacznym stopniu określającym jej strukturę, wówczas badanie tego zjawiska staje się konieczne i pilne. Analiza zjawiska recydywy jest niezbędna dla kształtowania właściwej polityki karania, a zatem dla doskonalenia wymiaru sprawiedliwości. Polityka karna bowiem rozumiana jako program adekwatnej reakcji państwa na zjawisko przestępczości powinna uwzględniać rozmiary tego zjawiska oraz zachodzące w nim ciągłe zmiany ilościowe i jakościowe.

1. Pojęcie recydywy oraz zakres tego zjawiska w Polsce

Termin recydywa jest wieloznaczny i bywa używany w wielu aspektach i dla różnych celów. Recydywa semantycznie (od łac. recedere- ponownie wpadać) nawiązuje do powrotności, do ponownego podpadnięcia pod daną sytuację.

W ujęciu kryminologicznym recydywa oznacza-

Każdy powrót do przestępstwa i przyjmuje się ją bez względu na to czy sprawca przestępstwa został skazany, czy odbył karę, jaka to była kara i jaki upłynął okres od jej odbycia.

Kryminologię więc interesuje recydywa w jej najszerszym ujęciu, gdyż studia nad osobowością i zachowaniem człowieka służą do zwalczania i ograniczania tego zjawiska.

W ujęciu penitencjarnym recydywa oznacza-

Ponowne odbycie kary pozbawienia wolności za nowe przestępstwo.

W tym znaczeniu określa się zatem problem nieskuteczności kary pozbawienia wolności. Wobec recydywistów penitencjarnych stosuje się specjalny rygor wykonania kary (zakłady karne o zaostrzonym rygorze)

W ujęciu jurydycznym-

Oznacza tę część zjawiska recydywy, która odpowiada kryterium ustawowym, a także określa jakie czyny uważa się za popełnione w warunkach recydywy jednocześnie określając te warunki

Art. 66 kk- recydywa

§1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w §1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatnie kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a więc może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Zgodnie z taką konstrukcją w języku prawniczym jako przestępca powrotny nie jest traktowany każdy skazany, lecz tylko taki:

• Poprzednio został skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne

• Odbył co najmniej 6 miesięcy (przy tzw. recydywie kwalifikowanej określone w §2art.64kk- co najmniej 1 rok) pozbawienia wolności

• Został skazany za popełnione w ciągu 5 lat po odbyciu kary umyślne przestępstwo podobne do tego, za które był już poprzednio skazany (przy recydywie kwalifikowanej- skazany ponownie za przestępstwo wymienione w art. 64§2kk).

W prawie karnym recydywa oznacza najogólniej ponowne popełnienie przestępstwa. Należy jednak wiedzieć, że recydywa ograniczona jest tylko do pewnych przypadków powrotu do przestępstwa, gdyż w prawie karnym można wyróżnić kilka form kilkakrotnego popełnienia przestępstwa, lecz nie wszystkie stanowią recydywę:

- popełnienie kolejno kilku czynów może być określone jako odrębne przestępstwa np. uszkodzenie mienia i kradzież lub jako jedno włamanie

- popełnienie kolejnego przestępstwa, kiedy poprzednie nie było jeszcze osądzone określane jest w prawie karnym jako zbieg przestępstwa i stanowi podstawę do wymierzenia kary łącznej

- popełnienie kilku odrębnych przestępstw, kiedy żadne z nich nie było jeszcze osądzone, przy zaistnieniu pewnych dodatkowych przesłanek i przy pewnych stanach faktycznych, bywa traktowane jako jedno przestępstwo- przestępstwo ciągłe

- popełnienie przestępstwa po uprzednim osądzeniu lub ukaraniu za przestępstwo lub przestępstwa popełnione uprzednio stanowią formę powrotu do przestępstwa, które pod pewnymi warunkami można przyjąć za recydywę

Przestępca powrotny- osoba co najmniej raz skazana za popełnienie przestępstwa, która ponownie zostaje skazana za przestępstwo popełnione po poprzednim skazaniu (skazana po raz drugi i każdy następny)

Sprawca wielokrotnie karany- najczęściej uważa się osobę skazaną za przestępstwo co najmniej po raz czwarty

Według danych z 2001r. z ogólnej liczby 48 006 osób skazanych odbywających kary w jednostkach penitencjarnych 23 907 to osoby wielokrotnie karane,

10 715- po raz drugi

6 584- po raz trzeci

3 611- po raz czwarty

1 692- po raz piąty

790- po raz szósty

515- po raz siódmy i więcej

Każde skazanie zwiększa prawdopodobieństwo ponownego skazania np. drugie skazanie zwiększa o 40% szansę na skazanie po raz trzeci, od szóstego skazania szansa na ponowne wynosi 60-70%. Jak wykazują badania karier przestępczych, liczba skazań zmniejsza się wraz z przechodzeniem do wyższego przedziału wiekowego, a skazania po raz trzeci i czwarty odnoszą się często do osób coraz bardziej zaawansowanych wiekowo.

2. Przyczyny powrotu do przestępstwa

Przyczyn powrotu do przestępstwa należy dopatrywać się w wielu czynnikach. Powrót do przestępstwa winien być rozpatrywany łącznie i bez oderwania od procesów motywacyjnych, które doprowadziły do popełnienia pierwszego przestępstwa.

Recydywa w ujęciu biopsychologicznym

Czynniki biopsychologiczne mające wpływ na przestępczość powrotną:

• Pochodzenie z niskich warstw społecznych

• Nadużywanie alkoholu

• Poczucie pokrzywdzenia, chęć uzyskania rekompensaty oraz brak poczucia winy

• Stan agresji domagający się rozładowania

• Radość w przypadku uzyskania upragnionego przedmiotu bądź sukcesu społecznego np. aprobaty kolegów, pochwały, zdobycia władzy nad innymi

• Chęć sprawdzenia własnych zdolności, zaradności życiowej, sprytu, odwagi itp.

• Poczucie zależności od osoby, która nakazuje popełnienie przestępstwa

• Brak dostatecznej kontroli sfery emocjonalno-popędowej, niezdolność do odkładania w czasie gratyfikacji i kierowanie się doraźnymi impulsami

• Brak krytycyzmu w ocenie własnego postępowania

Teoria dysonansu poznawczego L. Festingera- wpływ braku poczucia winy na skuteczność resocjalizacji i zakres recydywy- z założeń teorii wynika, że skazany po zamknięciu za nim bram więzienia uświadamia sobie, że jest przegrany, godny pogardy i litości, poniósł porażkę. Stracił podziw kolegów wynikający z dotychczasowej zręczności w popełnianiu przestępstw. Przekonanie to było nagrodą i podstawą do wysokiej samooceny. Skazanie odbierane jest w kategoriach zaburzenia równowagi psychicznej i zwątpienia w własną ocenę i wartość. Każdy dysonans działa jak kara i człowiek stara się go usunąć, dążąc do odzyskania równowagi. Powstaje w związku z tym przekonanie, że nic się nie stało, nie przestał być bohaterem. W funkcji usuwania dysonansu „grypsera” okazuje się oparciem psychicznym, wyrabia przekonanie, że nic się nie stało, dalej są mocni, posiadają władzę. Grypsera posiada funkcje podtrzymujące recydywę, gdyż:

• Niesie ze sobą pewne prawa: solidaryzm, pomoc, które obowiązują również po opuszczeniu zakładu,

a także ma wpływ i determinuje przyszłe działania przestępcze poprzez:

• Planowanie przyszłych przedsięwzięć

• Zakładanie spółek przestępczych

• Konstruktywną krytykę niepowodzeń w celu uniknięcia błędów z przeszłości

• Wpływa na profesjonalizację sprawców poprzez poznawanie nowych technik sposobów popełniania przestępstwa

Recydywa w ujęciu społeczno- środowiskowym

Czynniki mające wpływ na recydywę w ujęciu środowiskowym

1. wpływ środowiska rodzinnego

• niekorzystne warunki wychowawcze w domu rodzinnym

• rozpad rodziny

• występowanie w niej negatywnych wzorców postępowania

• antyspołeczne zachowania rodziców

• brak pozytywnych relacji uczuciowych między członkami rodziny

• brak ochrony dziecka przed niepożądanymi wpływami innych środowiska społecznych

• wpływ środowiska szkolnego i rówieśniczego

• niepowodzenia w szkole

• negatywne wzorce koleżeńskie

• brak reakcji na naruszenia prawa wyrabiające przekonanie bezkarności

• patologie w rodzinach rówieśników

3. wpływ czynników społecznych

• zła sytuacja ekonomiczna, bezrobocie powodujące ponowne popełnianie przestępstw w celu zdobycia środków materialnych

• nieprawidłowy dobór środków reakcji prawnokarnej wobec osób wielokrotnie karanych lub stosowanych jeszcze w okresie ich nieletności

• stygmatyzacja- naznaczanie utrudnia lub wręcz uniemożliwia ułożenie sobie stosunków społecznych w sposób redukujący szansę ponownego popełnienia przestępstwa (proces prowadzący do wtórnej dewiacji)

• selektywność działania sformalizowanych agend kontroli społecznej- naznaczanie przyciąga uwagę tych agend, powoduje, że osoby skazane znajdują się pod szczególną kontrolą w celu łatwiejszego wychwycenia ponownego przypadku popełnienia przestępstwa, ponadto agendy te ostrzej kontrolują niższe warstwy społeczeństwa, margines społeczny, wobec czego obraz przestępczości powrotnej jest zafałszowany, ponieważ zachowania antyprawne w wyższych warstwach społecznych ujawniane są znacznie rzadziej

3. Rola recydywistów przebywających w zakładach karnych i na wolności w procesie wykolejenia społecznego.

- wpływ recydywisty odizolowanego

• wpływ pozytywny- odizolowanie od społeczeństwa „zdrowego”, rodziny, nieletnich z otoczenia recydywisty

• wpływ na społeczność więzienną- grypsujący osadzeni

- wpływ recydywisty na wolności

• zagrożenie dla porządku prawnego

• zagrożenie demoralizacją nieletnich

• bezpośrednie zagrożenie dla rodzin recydywistów np. skazanych z art.207kk.

TEMAT: ZABURZENIA PSYCHICZNE A PRZESTĘPCZOSĆ

Zaburzenia psychiczne- zakłócenie czynności organizmu uniemożliwiające utrzymanie równowagi wewnętrznej lub zrównoważonej wymiany z otoczeniem w sferze psychicznej /m. in. nerwice, psychozy, psychopatie, upośledzenia umysłowe, uzależnienia, dewiacje seksualne, zaburzenia osobowości, niektóre zaburzenia psychopatyczne/.

Ogólny podział zaburzeń psychopatycznych obejmuje:

1. Psychozy

2. Nerwice

3. Inne zaburzenia

4. Niedorozwój umysłowy

Ad 1. Psychozy- to choroby psychiczne, które dzielą się na:

1. Organiczne /egzogenne/

2. Funkcjonalne /endogenne/

3. Psychozy inwolucyjne

Ad. A. Psychozy organiczne /egzogenne/- wywołane są przez szkodliwe czynniki zewnętrzne działające na organizm nagle lub przewlekle (np. uraz, środek toksyczny) w wyniku czego dochodzi do zakłócenia działania mózgu i występowania zaburzeń /następuje organiczne uszkodzenie mózgu/.

Do psychoz organicznych zalicza się przede wszystkim:

- porażenie postępujące /paraliż postępujący/

- otępienie starcze

- padaczka /epilepsja/

Porażenie postępujące- jest to choroba mózgu wywołana przez zarazek kiły. Nieleczona kiła prowadzi do śmierci, a w ostatnim okresie choroby stwierdza się porażenie funkcji cielesnych i psychicznych (ok. po 10-15 latach od zarażenia). Poza objawami cielesnymi i serologicznymi występują zmiany psychiczne takie jak zaburzenia mowy /mowa zwolniona, zamazana, przechodząca w bełkot/, otępienie, znaczny bezkrytycyzm i sugestywność, pogorszona pamięć, zmienność nastroju. Ponadto występują zaburzenia postrzegania, myślenia, pamięci i uczuć. Chorzy skłaniają się do popełnienia szeregu przestępstw, jak zabójstwa, pobicia, przejawiają również skłonność do zniewag.

Otępienie starcze- do objawów psychicznych znamiennych dla normalnej starości zalicza się obniżenie zdolności zapamiętywania, zanikanie energii, usztywnienie toku myślenia. W literaturze psychiatrycznej wskazuje się na fakt, że otępienie starcze rozwija się u oligofreników, którzy od dzieciństwa wykazywali objawy niedorozwoju umysłowego. Występują zaburzenia pamięci, stany depresyjne i urojenia. Depresje mogą być przyczyną samobójstw. Urojenia mają charakter prześladowczy i łączą się z lękami: przed okradzeniem i przed śmiercią głodową. Występują też konfabulacje. Mogą osoby te dopuszczać się czynów lubieżnych wobec nieletnich.

Padaczka- jest chorobą cechującą się licznymi objawami. Do najważniejszych objawów padaczki należą charakterystyczne napady drgawek i utraty przytomności. Do najczęstszych przyczyn wywołujących padaczkę objawową należą: następstwa urazów czaszkowo- mózgowych, przebyte zapalenia mózgu, guzy mózgu, patologiczne zmiany naczyń krwionośnych mózgu, przewlekłe zatrucia organizmu, ostre zatrucia. Padaczka samoistna pojawia się najczęściej w dzieciństwie /przyczyną mogą być cechy wrodzone/.

Zjawiskiem towarzyszącym chorobie są mniej lub bardziej głębokie zaburzenia świadomości z napadami drgawkowymi lub bez. Zwykle rozróżnia się padaczkę:

1. Z dużymi napadami- całkowita utrata pamięci ale w czasie poprzedzającym napad chorzy są drażliwi i bardzo napastliwi (łatwo o przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu)

2. Z małymi napadami- krótkotrwały stan zaniku świadomości, po którym następuje szybki powrót do zupełnej normy

3. Różne postacie tzw. równoważników padaczkowych- z punktu widzenia kryminologicznego przy padaczce odgrywają równoważniki psychiczne. Są to stany pomroczne. W tych stanach może dojść do poważnego czynu skierowanego przeciwko sobie i innym

Ad. B. Psychozy funkcjonalne /endogenne/- charakteryzują się brakiem organicznego uszkodzenia mózgu, zaliczamy do nich:

- paranoję

- cyklofrenię

- schizofrenię

PARANOJA- uporczywe urojenia, przy których jednostka trwa, mimo, że przekonanie to nie jest zgodne z danymi obiektywnymi i mimo braku poparcia ze strony społeczeństwa

TYPY

- urojenia wielkościowe- osoba żywi przekonanie, że jest wybitną jednostką

- urojenia odniesienia- osoba błędnie interpretuje dane zdarzenia jako odnoszące się do niej

- urojenia prześladowcze- osoba ma się nieustanne na baczności przed „wrogami”

PSYCHOZA MANIAKALNO- DEPRESYJNA, czyli CYKLOFRENIA- znamionuje ją okresowy przebieg niezwykle silnych zaburzeń nastroju.

Objawy to:

- depresja- towarzyszy jej spowolnienie aktywności umysłowej i fizycznej, ponure, chorobliwe myśli o śmierci lub chorobie oraz poczucie braku własnej wartości

- mania- przeciwieństwo depresji, charakteryzuje ją silne podniecenie, euforia i nieustanna aktywność

SCHIZOFRENIA- polega na uszkodzeniu struktury osobowości w związku z czym dochodzi do zaburzeń życia uczuciowego, myślenia i napędu psychoruchowego, odbijających się ujemnie na dynamice rozwojowej osobowości i jej stosunku do środowiska.

Jest jedną z najczęstszych chorób psychicznych, jednakże chory nie ma poczucia choroby psychicznej, a jeżeli ma to powierzchniowe albo dotyczące drugorzędnych, cielesnych objawów

Objawy schizofrenii:

- autyzm- objaw psychopatologiczny, polegający na znacznej przewadze zainteresowania się chorego swoimi przeżyciami wewnętrznymi i na postępującej utracie istotnego kontaktu ze światem zewnętrznym

- zaburzenia w sferze uczuć, polegające na obniżeniu (rozszczepieniu) uczuciowości wyższej i jej zobojętnieniu (od chorego wieje chłód uczuciowy i obojętność)

- rozszczepienie osobowości- dotyczy ono wszystkich aspektów struktury osobowości, zakłóceniu ulega współżycie jednostki ze środowiskiem, ani rzeczywistość nie odbija się w poznawczych czynnościach chorego, ani reakcje uczuciowe nie są do niego dostosowane

- zaburzenia spostrzegania (złudzenia, omamy)

- urojenia charakteryzujące się brakiem logicznej spójności

- zaburzenia pamięci

- poczucie obcości własnej osoby (depersonalizacja)

- przejawianie dolegliwości i objawów innych osób (personalizacja)

- przypisywanie otoczeniu własnych przeżyć psychotycznych (transyktywizm)

- zaburzenia mowy (neologizmy, dziwaczne sformułowania nacechowane swoistą symboliką)

TYPY SCHIZOFRENII:

- prosta

- paranoidalna (dominują omamy i urojenia)

- haberfreniczna (objawy rozprężenia całego życia uczuciowego)

- katatoniczna (dwie postacie zaburzeń napędu psychoruchowego- zahamowania bądź pobudzenie)

- somatopsychiczna (hipochondryczna)

- dziecięca (autyzm)

Ad. 3 Nerwice- to psychopochodne zaburzenia czynnościowe, w którym dominują zmiany w zakresie procesów emocjonalnych.

(zaburzenia psychopochodne- tzn. przyczyną nerwicy jest szeroko rozumiany uraz psychiczny)

„Nerwica”, „psychonerwica” to określenia synonimiczne.

POSTACIE NERWIC:

Nerwica lękowa- źródłem lęku są niebezpieczeństwa wewnętrzne (np. przekonanie osoby o tym, że nie powinna przeżywać pewnych uczuć, pragnień seksualnych), gdy się pojawiają, osoba może doznawać objawów fizjologicznych, np. duszności, przyspieszone bicie serca

Fobie- lęk związany jest z określonym przedmiotem w środowisku zewnętrznym, który nie jest z reguły źródłem fizycznego zagrożenia czy biologicznego niebezpieczeństwa

Nerwice natręctw obejmujące:

Natręctwa myślowe- obsesja jest uporczywą i irracjonalną myślą, która pojawia się w świadomości niepotrzebnie i której dobrowolnie nie można usunąć

Czynności przymusowe- powtarzające się czynności o charakterze rytualnym, które z reguły uciążliwe są dla osoby, która je wykonuje

Nerwice histeryczne- stan anormalny, powstały w wyniku przewidywanego stresu, jednakże bez defekty organicznego (osoba np. cierpi na utratę pamięci lub zostaje fizycznie sparaliżowana)

Nerwice depresyjne- zniekształcenie rzeczywistości pod względem ilościowym przez osobę cierpiącą (osoba nieustannie pogrążona jest w żałobie, bo na stratę reaguje większym smutkiem i przez dłuższy czas niż większość ludzi, może zdawać sobie sprawę ze źródła depresji, lecz przecenia jego znaczenie).

Ad. 3 Inne zaburzenia

Zaburzenia osobowości- są to zaburzenia psychiczne powodujące przede wszystkim nieprawidłowe zachowanie oraz utrudniające lub uniemożliwiające przystosowanie do środowiska społecznego, niezależnie od poziomu inteligencji

PRZEJAWY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI:

Uzależnienia, nałogi (fizyczne, psychiczne)- dotyczą zachowania jednostki, które stało się dla niej przymusowe i jednostka nie ma nad nim wystarczającej dowolnej kontroli, np. uzależnienie od alkoholu, papierosów, narkotyków, leków, hazardu itp.

Konsekwencje utraty zdolności autoregulacji:

- liczne- związane bezpośrednio lub pośrednio ze zdrowiem jednostki, która wpadła w nałóg

- psychologiczne- związane z utratą zaufania do siebie i poczucia samokontroli, a więc obniżenie samooceny, nadto utrata zainteresowania zwykłymi czynnościami i celami życiowymi

- społeczne- mierzone sumą strat pieniężnych (utracone zarobki, roztrwonione rodzinne oszczędności, wydatki na opiekę społeczną i próby rehabilitacji, straty spowodowane przestępczością), utrata produktywności jednostki, a także niszczenia związków interpersonalnych (co prowadzi do staczania się coraz niżej, do więzienia czy prostytucji)

Zboczenia seksualne, które rzadko bywają wrodzone, najczęściej są nabyte w życiu osobniczym przez wadliwe oddziaływanie środowiskowe w przebiegu rozwoju

Obejmują one:

- zaburzenia ukierunkowania popędu i zalicza się do nich:

* homoseksualizm (pederastia i miłość lesbijska)- popęd płciowy skierowany do tej samej płci

* pedofilię- popęd do nieletnich (w RP poniżej 15 lat, Wielka Brytania- 18, Austria- 21)

* nekrofilia- popęd do zwłok

* gerontofilia- popęd do starców

* zoofilia- popęd do zwierząt

* kazirodztwo- popęd do osób o bliskim pokrewieństwie lub uznawanych za bliskie (wg k.k.-art. 201- wstępny, zastępny, przysposabiający, brat lub siostra)

* narcyzm- popęd ukierunkowany na samego siebie

* fetyszyzm- przenoszenie uczuć erotycznych na części ciała lub przedmioty należące do osób ukochanych (jeżeli wiąże się z zabieraniem przedmiotów staje się czynem zabronionym)

* pigmalionizm- podniecanie się płciowe widokiem obrazu, rzeźby, ryciny, posągu niekoniecznie o charakterze pornograficznym

- zaburzenia realizacji popędu (mogą się nakładać z zaburzeniami ukierunkowania popędu)

* ekshibicjonizm- redukowanie napięcia seksualnego poprzez publiczne obnażanie się

* sadyzm- znajdowanie zadowolenia lub rozkoszy płciowej w zadawaniu udręczeń partnerowi

* masochizm- znajdowanie podniecenia seksualnego i rozkoszy na skutek doznawania bólu z rąk partnera miłosnego

* transwestytyzm- uzyskiwanie podniecenia seksualnego i rozkoszy na skutek przebierania się w odzież płci przeciwnej

* oglądactwo- znajdowanie zadowolenia płciowego podczas przyglądania się jawnie lub z ukrycia osobom płci przeciwnej lub zachowaniom seksualnym

* ocieractwo- przytulanie się niby niechcący do kobiet lub nieletnich dziewcząt przez mężczyzn, przy czym wskutek ocierania się lub za pomocą rękoczynów próbuje wywołać u siebie szczytowanie

* onanizm /samogwałt, masturbacja/- zaspokojenie popędu płciowego bez udziału drugiej osoby

Psychopatie- najczęściej rozumiane jako wrodzone odchylenia struktury osobowości od przeciętnej miary, szczególnie w zakresie charakteru, włącznie z nieprawidłowościami życia uczuciowo- popędowego, uczuciowości wyższej, temperamentu, sposobu reagowania na bodźce oraz napędu psychoruchowego.

CHOROBY PSYCHICZNE I ICH WPŁYW NA PORZESTĘPCZOSĆ

Choroby psychiczne stanowią podłoże motywacyjne przestępstw.

Osoby ujawniające defekty psychiczne wykazują skłonności do:

- popadania w konflikty interpersonalne

- łamania norm obyczajowych i prawnych

- powracania do przestępstwa

- zachowań samodestrukcyjnych / samobójstwo, alkoholizm/

Problem wpływu upośledzenia psychicznego na zachowania przestępcze człowieka jest przedmiotem zainteresowań kryminologii. Zagadnieniem tym, lecz w kontekście badań klinicznych nad niepoczytalnością sprawcy czynu przestępczego, zajmują się psychiatrzy.

Zdaniem psychiatrów, u podłoża popełnionych czynów przestępczych przez oskarżonych leżą choroby psychiczne lub inne

I tak:

Chorzy na schizofrenię popełniają zamachy na życie i zdrowie. Działają w stanie halucynacji i urojeń, nie są zdolni do rozpoznawania czynu, do przeżywania poczucia winy. Osobnicy dotknięci obłędem, pod wpływem zakłócenia funkcji myślenia, traumatycznych napięć emocjonalnych, dopuszczają się czynów agresywnych.

W odniesieniu do osób chorych na „cyklofrenię” stwierdza się zachowania, których efektem są czyny zabronione. W fazie maniakalnej pojawić się mogą tendencje do agresywności, natomiast w fazie depresji- charakter czynów może polegać na zaniechaniu (np. brak opieki nad niemowlęciem może doprowadzić do jego zejścia śmiertelnego w wyniku przykładowo braku pokarmu, zimna), jak również obejmować akty samoagresji wynikiem czego są samobójstwa rozszerzone.

Do popełnianych przestępstw dochodzi także na tle innych zaburzeń psychicznych, jak zaburzenia w sferze emocjonalnej, myślenia, świadomości, które spowodowane są m.in. urazami czaszkowo- mózgowymi, organicznymi chorobami ustroju, epilepsji.

Uzależnienia mogą mieć bezpośredni bądź pośredni związek z przestępczością. Psychopatię uznaje się za cechę znamionującą osobowość jednostki i z uwagi na jej rozmaite odmiany dokonano wiele typologii psychopatów.

Popularna jest typologia K. Schneidera, która wyróżnia 10 typów psychopatów, wskazując jednocześnie charakter czynów przestępczych jakie są zdolni popełnić:

psychopaci hypertymiczni- lekkomyślni, skłonni do żartów o nastroju wesołym, popełniają niekiedy sprzeniewierzenie, przestępstwa seksualne

p. depresyjni- pesymiści, mizantropi, rzadko popełniają przestępstwa

p. nieśmiali- nieśmiali poczuciu małowartościowości, nie zaobserwowano skłonności przestępczych

p. fanatyczni- steniczni, aktywni, uparci, o poczuciu własnej nadwartości, nie zaobserwowano skłonności przestępczych

p. żądni znaczenia- próżni, wśród których odróżnia się wyrafinowanych, kłamliwych, skłonnych do oszustw oraz prymitywnych

p. o zmiennych nastrojach- w fazie przygnębienia dopuszczają się podpaleń, kradzieży

p. impulsywni- pobudliwi, agresywni, przejawiają skłonności do przestępstw przeciwko własności

p. tępi, bezwzględni- uczuciowo oziębli, o stałym poczuciu moralnym, co jest podłożem skłonności do kradzieży, oszustw, włamań, częściej powracają na drogę przestępstwa

p. bezwolni- są to często upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim (debile), którzy stają się narzędziem w cudzych rękach, częściej powracają na drogę przestępstwa

p. asteniczni- bierni ze strony ich nie obserwuje się przestępczych skłonności

W badaniach kryminologicznych psychopatię określono szeroko, jako wszelkie cechy, stany, skłonności psychopatyczne, mogące mieć wpływ na zachowania przestępcze.

Trudno jest jednak określić, czy cechy psychopatii są samoistnym czynnikiem kryminogennym. Trudność ta wynika z tego, że cechy psychopatii mogą być zewnętrznym przejawem nieprzystosowania społecznego, powstałego na gruncie złych warunków środowiskowych, społecznych, wychowawczych, ciężkich przeżyć różnej natury.

Wobec faktu, że psychopatia uważana jest za plagę społeczną, objawiającą się w różnych natężeniach u wielu jednostek, których zdrowie psychiczne uważa się za doskonałe, stan i cechy psychopatyczne rodzą się na gruncie napiętych krytycznych sytuacji, w których ludzie się znajdują, problem nośności kryminogennej psychopatii jest trudny do rozwikłania.

ZWIĄZKI PSYCHONERWIC Z PRZESTĘPCZOSCIĄ

Nerwice są reakcją na urazy psychiczne, tzn. na różnorodne trudne sytuacje życiowe. Sytuacje te są trudne do zniesienia i mogą obejmować drobne niepowodzenia do wydarzeń wstrząsających, które wywierają ujemny wpływ na stan psychiczny.

Urazem psychicznym może być silny jednorazowy bodziec sytuacyjny, np. wiadomość o śmierci osoby bliskiej, stanie się ofiarą działania przestępczego sprawcy lub bycie świadkiem takiego zdarzenia, albo sytuacje konfliktowe, polegające na jednoczesnym występowaniu niedających się pogodzić dążeń, np. pragnienie dziecka do pozostania z obojgiem rodziców, może z uwagi na rozpad rodziny pozostać z jednym, pozostawienie kobiety wspólni z mężem, który znęca się nad nią z uwagi na brak środków finansowych na utrzymanie rodziny, bo sama nie pracuje, jak również sytuacje frustracyjne, które polegają na udaremnieniu dążenia, które napotyka na przeszkodę. Przeszkodą mogą być czynniki zewnętrzne, np. presja społeczna, jak i wewnętrzne związane z właściwościami osoby, np. brak wymaganych kwalifikacji, skłonność do wygórowanych reakcji emocjonalnych, które stają się przyczyną zatargów z otoczeniem.

Mówiąc o związku psychonerwic z przestępczością należy wskazać dwa kierunki owego związku.

Pierwszy dotyczy przestępstwa jako źródła urazu psychicznego w konsekwencji psychonerwicy jako reakcji na ów uraz (osoba stała się ofiarą przestępstwa, np. zgwałcenia).

Drugi związek jawi przestępczość jako skutek psychonerwicy, np.

- fobie mogą spowodować możliwość dokonania przestępstwa na szkodę osoby, która wyśmiewa się z osoby dotkniętej tym zaburzeniem

- natręctwa myślowe dotyczące chorobliwych myśli o śmierci, samobójstwie, nieustanne fantazje o popełnieniu morderstwa w brutalny sposób mogą spowodować działanie i realizację myśli

- nerwice depresyjne, które pozostawiają osobę w nieustannym przygnębieniu mogą doprowadzić do czynów samobójczych.

Urazy psychiczne różnią się siłą oddziaływania oraz okresem trwania, stąd ich podział na doraźne i przewlekłe.

WPŁYW NIEDOROZWOJU UMYSŁOWEGO NA PRZESTĘPCZOSĆ

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE (oligophrenia)- to powstały w okresie rozwojowym stan, w którym ogólna sprawność intelektualna jest ogólnie mniejsza od przeciętnej. Wiąże się to z zaburzeniami w zakresie jednej lub więcej dziedzin takich jak: dojrzewanie, uczenie się i przystosowywanie społeczne /definicja przyjęta przez światową organizację zdrowia/.

Tradycyjny podział niedorozwoju umysłowego obejmuje trzy stopnie:

- ograniczenie umysłowe czyli debilizm

- imbecylizm czyli głuptactwo

- idiotyzm

Współczesny podział wyróżnia cztery stopnie:

- upośledzenie umysłowe lekkie (I. I.=50-70)

- upośledzenie umysłowe umiarkowane (I. I.=35-49)

- upośledzenie umysłowe znaczne (I. I.=20-34)

- upośledzenie umysłowe głębokie (I. I. mniejsze od 20)

• Upośledzenie umysłowe lekkie /odpowiednik debilizmu/- znamionuje upośledzenie myślenia przyczynowo- skutkowego oraz abstrakcyjnego.

Lekko upośledzeni mają trudności w nauce, powtarzają klasy, mimo starań nie dorównują rówieśnikom. Są mało zaradni. Potrafią nauczyć się prostego zawodu i są zdolni do przystosowania społecznego. W trudniejszych warunkach życiowych często wymagają pokierowania.

Ten stopień upośledzenia spotyka się najczęściej u dzieci pochodzących z zaniedbanych grup społecznych.

Upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim są podatni na wpływy otoczenia i bywają wykorzystywani przez elementy przestępcze do udziału w różnych czynach przestępczych. Jeżeli występuje zbieżność cech niedorozwoju z cechami charakteropatii, to dochodzi bardzo szybko do zatargów z otoczeniem. W zależności od stanu ich umysłu mogą być zakwalifikowane jako osoby o znacznie ograniczonej poczytalności.

• Upośledzenie umysłowe umiarkowane i znaczne /obejmuje pojęcie imbecylizmu/- do tej grupy należą osoby, które nie mogą nabyć umiejętności czytania i pisania, a nadto u upośledzonych w stopniu znacznym mowa jest gramatycznie wadliwa, zapas słów ubogi, jednak porozumiewanie z otoczeniem możliwe.

Występuje niemożność przyswojenia sobie elementarnych wiadomości szkolnych. Upośledzona jest również zdolność zapamiętywania, jednakże osoby mogą przyswoić sobie dużo wiadomości bez ich rozumienia, czyli mechanicznie. Pojęcia abstrakcyjne są im nieznane, niezrozumiałe. Sugestywność tych osób jest niezwykle wysoka, gdyż zupełnie nie potrafią rozpoznać ludzi i przeniknąć do ich zmysłów. Jednakże, jeżeli przemawia się do ich pobudek nieosobistych i poczucia wartości ogólnych, sugestywność jest wówczas bardzo niska. Upośledzeni ci, nie ogarniając dalej leżących związków przyczynowych, dadzą się namówić do wszystkiego, jeśli tylko widzą w tym chwilowa swoją korzyść lub przyjemność. Stają się dlatego częstym narzędziem przestępczych zamysłów drugich ludzi.

Także sami z siebie popełniają czyny przestępcze, gdyż nie rozumieją pojęć etycznych i znaczenia swoich czynów, w postępowaniu kierują się chwilową korzyścią i popędami.

Są sprawcami takich przestępstw, jak: nieprzemyślane kradzieże, niedołężne oszustwa, zabójstwa za obrazę słowną czy podpalenia z zemsty, np. za uderzenie. Częste SA także czyny nierządne w stosunku do nieletnich lub staruszek, ekshibicjonizm i sodomia.

W stosunku do tej grupy osób upośledzonych występuje ponadto zjawisko nieznoszenia napojów alkoholowych i dokonywania czynów zabronionych pod ich wpływem, gdyż osoby te po spożyciu alkoholu stają się nagle przestępcami mimo, że przez wiele lat zachowywały się nienagannie.

Upośledzeni ci są osobami niepoczytalnymi, ni podlegają odpowiedzialności karnej.

• Upośledzenie umysłowe głębokie /odpowiada idiotyzmowi/- obejmuje te przypadki niedorozwoju umysłowego, w których nie doszło wcale lub tylko w niedostatecznym stopniu do wytworzenia się drugiego układu sygnałowego, tzn. zdolności porozumiewania się za pomocą mowy. Rozpiętość w tej dziedzinie obejmuje pełną niemożność rozumienia mowy lub mówienia, do rozpiętości prostych poleceń czy zadań.

Najczęstsze postacie takiego upośledzenia osiągają poziom noworodka, wymagają pielęgnacji przez całe życie. Wyraz twarzy tępy, bezmyślny, chociaż i tutaj występują możliwości pomyłki. Gniew tych osób zmienia się natychmiast, w sposób niepohamowany w czyn gwałtowny, który najczęściej zwraca się przeciw otoczeniu, czasem przeciw własnej osobie prowadząc do samookaleczeń. Osoby te mogą zachowywać popęd płciowy, który ujawniają w postaci samogwałtu dokonywanego na oczach otoczenia, a interwencja w takiej sytuacji powoduje gniew.

U głęboko upośledzonych spotyka się towarzyszące wady narządów zmysłów oraz budowy ciała.

Osoby o tym stopniu upośledzenia wyjątkowo łatwo popełniają czyny przestępcze, jako niepoczytalne- nie podlegają odpowiedzialności karnej.

TEMAT: PROBLEMATYKA NIEFORMALNYCH GRUP MŁODZIEŻOWYCH I SEKT W POLSCE.

Subkultury młodzieżowe są elementem każdego społeczeństwa, struktura, rozmiary i dynamika ich funkcjonowania zależy jednak w znacznym stopniu od układów społeczno- politycznych państwa, uwarunkowań ekonomicznych i gospodarczych, w których powstają i działają te grupy. Od chwili powstania subkultury młodzieżowe (pomimo ich dewiacyjnego często charakteru) na tyle wrosły w funkcjonowanie społeczeństwa, że zaczynają być postrzegane jako normalne zjawisko. Pomimo, że subkultury młodzieżowe stanowią jedynie mniejszy akcent społecznych zachowań, zawsze należy mieć na względzie fakt, że należą do nich również ludzie, którzy od innych różnią się tylko tym, że ich poglądy ukształtowały się odmiennie od powszechnie przyjętych. Jest to również wskazówka, że zjawiska tego nie należy zwalczać, a jedynie permanentnie kontrolować, posiadać możliwie najlepsze rozpoznanie w tym zakresie.

Znajomość ideologii i działalności poszczególnych podkultur przyczynić się może w znacznym stopniu do przeciwdziałania nie tylko zachowaniom patologicznym ale przede wszystkim naruszaniu porządku publicznego.

Podstawowe pojęcia.

Subkultura- względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kulturowych.

Grupa społeczna- określona liczba osób powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności

Grupa formalna- (grupa celowa)- organizowana w sposób administracyjny dla realizacji określonego celu, funkcjonująca w obrębie struktury formalnej, zadania członków, zasady działania oraz granice odpowiedzialności są regulowane przepisami, regulaminami, zachowania członków grupy podlegają sformalizowanej kontroli

Grupa nieformalna- grupa, w której więź wewnętrzna polega tylko na organizacji instytucji i kontroli nieformalnej

Podział grup nieformalnych:

- grupy koleżeńskie, towarzyskie, których istnienie ma pozytywny charakter i sprzyja integracji

- gangi- organizacje przestępcze realizujące interesy swoich członków wbrew interesowi społeczeństwa, działają w konspiracji w stosunku do otoczenia

- kliki- małe grupy, które zakulisowo dążą do takiego kształtowania stosunków w grupie, by zapewnić sobie dominującą pozycję i związane z nią maksymalne korzyści.

Niedostosowanie społeczne młodzieży- względnie trwałe zachowanie nacechowane najczęściej zespołem objawów świadczących o nieprzestrzeganiu podstawowych zasad postępowania, norm społecznych i prawnych.

Przejawy niedostosowania społecznego

• wagary

• ucieczki z domu

• przebywanie towarzystwie zdemoralizowanych kolegów

• agresywne zachowania

• wandalizm

• picie alkoholu

• odurzanie się

• popełnianie czynów karalnych

• wiązanie się z destruktywnymi podkulturami młodzieżowymi

Kontestacja- bunt młodzieżowy, sposób wyrażania własnego zdania co do zastanej rzeczywistości, odmowa uczestnictwa w zastanej sytuacji społecznej. Kontestować można poprzez bunt intelektualny (twórczość artystyczna- muzyka, poezja, graffiti) lub parareligijny (sekty religijne).

Przyczyny występowania subkultur:

czynniki społeczno- polityczne

• przemiany polityczne

• przemiany ekonomiczne

• zanik systemu wartości

• „dozwolona” przemoc w mediach

• bezrobocie

• niski standard życia

czynniki środowiskowe

• wpływ szkoły

• wpływ grupy rówieśniczej

• dysfunkcjonalność rodziny (rodziny rozbite, uzależnienia rodziców, brak zainteresowani dzieckiem)

• niezagospodarowanie czasu wolnego

• zamieszkiwanie w przestępczym rejonie

czynniki wewnętrzne

• niska inteligencja

• nadmierna agresywność

• uległość, chęć zaimponowania

• chęć „wyżycia się”

elementy składowe subkultury (cechy subkultury):

• typowy tylko dla niej język (zastrzeżony kod)

• tonacja uczuciowo- emocjonalna (poezja, muzyka)

• zachowanie jej członków (ubiór, ozdoby, miejsce przebywania, charakter, tematyka rozmów, system wyznawanych i praktykowanych wartości)

Przegląd współczesnych subkultur młodzieżowych

Skinheadzi- skinheads, łysi, skórogłowi- ruch powstał na początku lat 60 w Wielkiej Brytanii

Wygląd i atrybuty- głowy ogolone, dżinsy, mundury z demobilu, robocze koszule flanelowe, drelichy, szelki, okute, wysoko sznurowane buty wojskowe, ubranie jest czyste dla zamanifestowania zamiłowania do porządku, uzbrojenia w noże, kastety, łańcuchy, dbają o sprawność fizyczną, propagują kult siły

Przekonania- skrajnie prawicowe, konserwatywnie nacjonalistyczne, zwolennicy faszyzmu, antysemityzmu

Skini „Oi”- ruch centroprawicowy, nacjonalistyczny, z tego odłamu wywodzą się polscy skini, pseudokibice futbolowi

Red Skins- czerwoni skini, zwolennicy idei lewicowych, sympatycy partii komunistycznych

S.H.A.R.P.- skini przeciwni rasowym uprzedzeniom, przeciwnicy szowinizmu, rasizmu

Rodzimi skini- nacjonaliści, antysemici, rasiści, narodowcy

Skini są najbardziej antagonistycznie nastawioną do innych subkultur formacją, są agresywni wobec Policji.

Szalikowcy- radykalno szowinistyczne grupy kibiców piłkarskich, demolują stadiony, wszczynają „zadymy”. Podkultura szalikowców jest przejawem międzynarodowego ruchu młodzieży o postawach aspołecznych, destrukcyjnych, agresywnych i brutalnych.

Wygląd i atrybuty- charakterystyczne szaliki, czapki, koszulki w kolorystyce barw klubowych, uzbrojeni w kamienie, kije bejsbolowe, noże, kastety, twarze maskują chustami lub kominiarkami

Przekonania- zajadle zwalczają kibiców przeciwnych drużyn, mecz jest pretekstem do demonstracji siły grupy, często działają odurzeni alkoholem lub innymi środkami.

Punki- ruch powstał w Wielkiej Brytanii w połowie lat 70., zwolenników znalazł wśród bezrobotnej młodzieży wywodzącej się z robotniczych rodzin, przeciwnej podziałom klasowym, uznającym za źródło zła państwo i jego instytucje.

Wygląd i atrybuty- fryzura „irokez”, czarna skórzana wyćwiekowana kurtka, tzw. ramoneska, wąskie spodnie, glany, agrafki, kolczyki, łańcuchy, skórzana bransoleta, tzw. pieszczocha, sprawiają niechlujne wrażenie, charakterystyczny taniec „pogo”

Przekonania- bunt przeciwko podziałom klasowym, rasowym, politycznym, zastanemu porządkowi, rasizmowi i dyskryminacji

Punki „Anarchiści”

„Dzikie Punki”

Okazjonaliści

Heavymetalowcy- początek ruchu lata 70., jako kontestacja skomercjalizowanej muzyki rozrywkowej, konserwatywnej, propagowanie ostrego rocka

Wygląd i atrybuty- długie włosy, czarne stroje, wąskie spodnie, skórzane kurtki z symbolami dot. zespołów, preferowanej muzyki, symboliką satanistyczną

Przekonania- wartością nadrzędną jest muzyka, uczestniczą w koncertach, tworzą muzykę, nie są antagonistycznie nastawieni do innych subkultur, jednak sprowokowania bronią się, pod wpływem alkoholu na koncertach może dochodzić do naruszeń porządku publicznego

Sprejowcy- ruch narodził się w USA jako bunt przeciwko „szaremu, nieludzkiemu miastu”

Grafficiarze (murales)- uzdolnieni plastycznie ludzie malujący wizerunki na ścianach za pomocą farb w spreju

Sprajowcy- ludzie wyrażający swoją opozycyjność wobec układów politycznych czy społecznych poprzez napisy nanoszone na ściany krytykujące władzę, kościół, obłudę życia codziennego

Wygląd i atrybuty- młodzi ludzie działający w nocy, ukrywający się wyposażeni w drabiny, liny, farby w spreju

Przekonania- nie uważają się za wandali lecz artystów ubarwiających mury miast

Sataniści- ruch na pograniczu ugrupowania parareligijnego, sekty

W Polsce mamy do czynienia na ogół z pseudosatanizmem, subkulturą wyróżniającą się zachowaniem i wyglądem (czarne ubrania, odwrócone krzyże, charakterystyczne tatuaże, symbole pentagramu, symbole „666”, słuchają muzyki black metal, niszczą miejsca kultu religijnego, głoszą hasła zniszczenia i zła. Satanizm w tej formie dotarł do Polski na początku lat 80. z USA, gdzie w roku 1966 Anton La Vey powołał do życia Kościół Szatana, w roku 1968 opublikował Biblię Szatana. Głównym założeniem ruchu jest teza, że światem rządzie zło i ono zawsze zwycięża w walce z dobrem, a Szatan jest potężniejszy od Boga i to jemu należy się cześć. Wyznawcy szatana są zorganizowani w zhierarchizowanych wspólnotach, posługują się specyficzną symboliką i uczestniczą w ceremonialnych „czarnych mszach”. W Polsce wyróżnia się następujące odłamy satanizmu:

1. Szataniści- demolują cmentarze, składają ofiary ze zwierząt, brutalny i niebezpieczny odłam ruchu

2. Sataniści- uczestniczą w czarnej mszy, na której składana jest symboliczna ofiara z dziewicy

3. Lucyferianie- składają ofiarę z białego wina

Dresiarze- subkultura powstała na początku lat 90. w Polsce, jej członkowie to młodzi, charakterystycznie ubrania, o umięśnionej sylwetce, zajmują się kradzieżami samochodów, włamaniami, rozbojami, eksploatacją prostytucji, wymuszaniem haraczy, handlem narkotykami, często tworzą zorganizowane grupy przestępcze, z uwagi na zażywanie środków dopingujących i sterydów są pobudliwi, agresywni wobec innych. W ostatnim czasie pomiędzy różnymi grupami dresiarzy dochodzi do krwawych porachunków oraz prób podporządkowania sobie mniejszych grup przez większe

Jumole- młode wilki- młodzi ludzie głównie z Polski zachodniej utrzymujący się z kradzieży za granicą art. spożywczych, alkoholi, perfum, wygląd zbliżony do dresiarzy, obie subkultury przenikają się wzajemnie

Squatersi- młodzi ludzie zamieszkujący opuszczone, przeznaczone do rozbiórki budynki, będący w opozycji do ludzi sukcesu Yuppie. Squatersi żyją w swoistej komunie, wszystko jest wspólne, są wobec siebie lojalni, w skład grupy wchodzą ludzie o różnych poglądach: anarchiści, feministki, zieloni, autonomiści…

Technomani- subkultura popularna w Polsce, należą do niej wielbiciele muzyki techno, ubierający się na ulubione imprezy kolorowo, „kosmicznie”. Podczas technoparty członkowie tej subkultury przy pomocy muzyki, alkoholu czy środków odurzających wprowadzają się w trans taneczny.

Rolkarze (skateboardowcy)- HipHop Generation, ubrani w zbyt obszerne stroje sportowe, czapki basebolówki młodzi ludzie, których pasją jest jazda na deskorolce, wykonywanie trudnych ewolucji, nie są zagrożeniem dla społeczeństwa, zdarzają się jednak naruszenia przepisów ruchu drogowego

Hackerzy- młodzi ludzie doskonale posługujący się sprzętem komputerowym w celu rozpracowania cudzych kodów dostępu i wykradzenia danych stanowiących tajemnicę wojskową, handlową, itd., jest to subkultura intelektualna, bez znamion przemocy, choć łamiąca obowiązujące prawo

Freekerzy- osoby młode, znające systemy telekomunikacyjne, wykorzystujące znajomość technik montażu publicznych aparatów telefonicznych, zasady pracy central telefonicznych, tajne kody telekomunikacyjne podłączają się do aparatów i dzwonią na rachunek firm telekomunikacyjnych lub osób prywatnych

Relacje zachodzące między grupami

Najbardziej antagonistycznie nastawiona subkulturą jest subkultura skinheadów, są oni agresywnie nastawieni wobec subkultur punków, heavymetalowców, hippisów, rastafarian. Również członkowie subkultury punków, szalikowców atakują przedstawicieli innych grup młodzieżowych. Wzajemne konfrontacje grup subkulturowych mają często charakter tzw. zadym, bójek połączonych z niszczeniem mienia. Ewentualna interwencja Policji powoduje zjednoczenie sił dotąd zwalczających się subkultur przeciw służbom policji. Możliwe jest także „zawieszenie broni”, przyjęcie swoistego paktu o nieagresji podczas np. koncertów muzyki młodzieżowej, na które zjeżdżają się przedstawiciele różnych subkultur

Sekta- ruch totalitarny najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną lub terapeutyczną wymagający od swych członków całkowitego posłuszeństwa, oddania się idei oraz darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i przywódcy, a w skutek stosowania rozbudowanego systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik psychologicznych, doprowadzający do całkowitej zależności adeptów, niszczący jednocześnie ich związki rodzinne i społeczne.

Przyczyny wstępowania do sekt:

• chęć spróbowania czegoś nowego, zaspokojenia ciekawości

• znudzenie codziennością

• zrezygnowanie spowodowane niepowodzeniami

• przekonanie o małej atrakcyjności Kościoła katolickiego i jego zasad

• chęć nawiązania mistycznego kontaktu z Bogiem

• dążenie do uzyskania wsparcia moralnego, duchowego

• potrzeba akceptacji grupy, miłości, zrozumienia

• nadmierna wrażliwość

Objawy świadczące o przynależności do sekty:

• zmiana diety

• nagła wyraźna zmiana zachowania

• kłopoty ze zdrowiem, koncentracją

• wrażenia nieobecności, tajemniczość

• posługiwanie się nowym językiem

• nowe kontakty towarzyskie

• agresywna postawa obronna

• utrata poczucia humoru

• ograniczenie zdolności do zawierania związków intymnych

• brak uczuć i chłód w stosunkach z rodziną

• zmian wyglądy zewnętrznego

• zachowania neurotyczne, skłonności samobójcze

Sposób zorganizowania sekty:

• struktura grupy jest kształtowana przez przywódcę, który stoi na jej czele

• poniżej stoją jego pomocnicy, potem zwyczajni wyznawcy

• lider obdarzony jest szacunkiem, nabożną czcią

• sekta daje wrażenie posiadania niedostępnej innym tajemnicy, wybrania

• sekta mieszka w jednym miejscu

• sekta prowadzi działalność misyjną, ma własne obrzędy i praktyki religijne

• życie członków sekty wypełnione jest pracą i modlitwą

• członkowie nigdy nie pozostają sami, nie mają czasu na zastanowienie się

• wszelkie dobra materialne oddają liderowi sekty

• nawiązują się silne związki emocjonalne pomiędzy członkami grupy

• powstaje przekonanie, że poza sektą nie można osiągnąć zbawienia

Techniki i sposób indoktrynacji:

1. Etap delikatnego wprowadzania konwertyty i stopniowe uświadamianie mu kto jest prawdziwym gospodarzem

• Bombardowanie miłością

• Okazywanie chęci pomocy

• Gotowe odpowiedzi

• Technika flirtu

• Etap izolacji

• Pranie mózgu

• Bombardowanie intelektualne

3. Etap silniejszego wiązania się z grupą

Przegląd wybranych sekt:

Antrovis- sekta wierząca w ewakuacje na inne planety jako sposobu uniknięcia zagłady na Ziemi. Sekta oskarżana o „pranie mózgu” i stosowanie środków halucynogennych, kontrolowanie życia prywatnego, a także zastraszanie wyznawców

Chrystianie- uważają się za jedynych prawidłowo interpretujący Biblię. Stosują agresywne i bezwzględne metody pozyskiwania wyznawców. Metodą działania często stosowaną jest werbowanie nowych wyznawców wśród najżarliwszych uczestników uroczystości kościelnych

Kościół Scjentologiczny- sekta oferuje techniki terapeutyczne, wewnętrznego oczyszczania, realizowane na bardzo drogich kursach. W naszym kraju odnotowano działalność sekty pod nazwą organizacji Marconon zajmującej się leczeniem narkomanów

„Zbiór Chrześcijański Leczenia Duchem Bożym” („Niebo”)- założycielem sekty był Bogdan Kacmajor, który uważał się za uzdrowiciela i jasnowidza. Sekta siedzibę miała w Majdanie Kozłowieckim, w sekcie łamano przepisy administracyjne (np. nie rejestrowano urodzonych dzieci), ukrywano przestępców, uprowadzone dzieci, nie można było korzystać z pomocy lekarza

Sataniści- ruch na pograniczu sekty religijnej i subkultury- kult o charakterze destrukcyjnym, powstały w roku 1966, kiedy Anton La Vey powołał do życia Kościół Szatana, w roku 1968 opublikował Biblię Szatana. Głównym założeniem ruchu jest teza, że światem rządzi zło i ono zawsze zwycięża w walce z dobrem, a Szatan jest potężniejszy od Boga i to jemu należy się cześć. Wyznawcy szatana są zorganizowani w zhierarchizowanych wspólnotach, posługują się specyficzną symboliką i uczestniczą w „czarnych mszach”.

TEMAT: WYBRANE ZAGADNIENIA WIKTYMOLOGII

Termin „wiktymologia” (od łac. victima- ofiara, logos- nauka: nauka o ofierze) pojawił się w literaturze kryminologicznej dopiero z końcem lat czterdziestych XXw. Za twórców wiktymologii uznaje się:

• Hansa von Hentiga, który w artykule „Uwagi na temat interakcji między sprawcą i ofiarą” z 1941r., zwrócił uwagę na rolę ofiary w kreowaniu sytuacji, w wyniku której dochodzi do popełnienia przestępstwa

• Beniamina Mendelsohna, który w referacie wygłoszonym w 1947r. w Bukareszcie pt. „Nowe bio-psycho-społeczne horyzonty: wiktymologia”, po raz pierwszy użył nazwy wiktymologia

Idea wiktymologii została wywiedziona z rozważań nad zjawiskiem przestępczości jako de facto idea nauki o ofierze przestępstwa lub inaczej- jak niekiedy się ją obecnie nazywa- wiktymologii kryminalnej lub penalnej.

Wiktymologia kryminalna jest to nauka, której przedmiotem są ofiary pokrzywdzone przestępstwem

Prof. B. Hołyst wprowadził w 1979r. w Muenster (III Sympozjum Wiktymologii) pojęcie wiktymologia penalna, której zakres nie sprowadza się jedynie do zainteresowania i badania cech osoby ofiary czy ofiar, lecz również do antycypowania szkód i krzywd, jakie ponosić mogą określone kategorie społeczne, a nawet społeczeństwa czy ludzkość w wyniku czyjegoś umyślnego bądź nieumyślnego działania.

W związku z tym można wyróżnić trzy rodzaje wiktymologii:

• Wiktymologię indywidualną zajmującą się osobą ofiary, która w danym konkretnym przypadku ze względu na jakiś rodzaj cech stała się bądź może stać się w konkretnospołecznym i konkretnoprzestrzennym usytuowaniu przedmiotem czynu przestępczego. Osoby posiadające cechy, które stymulują działania przestępcze innych osób, należą do zbioru nieformalnego

• Wiktymologię grup, która zajmuje się cechami grup społecznych i cechami kategorii społecznych, które posiadają wspólne elementy kondycji, czy to biologicznej, jak wiek i płeć, czy kondycji kulturowej, jak obyczajność światopoglądowa i wynikająca z niej ideologia, a także ekonomicznej, wyrażającej się standardem ekonomicznym, wreszcie organizacyjnej, jak określony sposób i rodzaj działalności, wreszcie również społecznej, jak np. prestiż zawodu i zakres powiązań w społeczeństwie, także zakres wpływu i władzy

• Wiktymologię społeczną, zajmującą się cechami społeczeństwa jako całości czy ludzkości w ogóle z punktu widzenia tych wszystkich priorytetów, które stanowią szczególną wartość dla utrzymania życia, rozwoju i postępu. Przeciwieństwem będą wojny czy zagrożenia warunków bytowania (wolność i warunki biofizyczne życia).

WIKTYMIZACJA-

1). Jest to pokrzywdzenie, czyli doznanie szkód i krzywd w wyniku jakiegoś zdarzenia

2). Jest to proces przekształcania się ofiary potencjalnej w rzeczywistą

WIKTYMIZACJA WTÓRNA- dalsze, mające miejsce w związku z doznaniem wiktymizacji pierwotnej, negatywne doświadczenia, których źródłem jest niewłaściwe traktowanie przez otoczenie społeczne i oficjalne instytucje. Jest to tzw. niewłaściwa reakcja społeczna ze strony zarówno sformalizowanych jak i niesformalizowanych czynników społecznych.

WIKTYMNOŚĆ- oznacza występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych przypadkach prowadzą do powstania np. zagrożenia dla zdrowia, życia, nietykalności

Zadania wiktymologii:

1. Diagnoza sytuacji i interpretacja sytuacji- stworzenie obrazu rzeczywistości społecznej z uwzględnieniem wszystkich zagrożeń w tym przestępczych, polegające na analizie wtórnej cech ofiary i sprawcy, którzy weszli w interakcje w konkretnych stwierdzonych przypadkach oraz głębokiej, wielostronnej i wielodyscyplinarnej analizie systemu wartości danego społeczeństwa. Chodzi bowiem o uzyskanie bieżącej dynamicznie potraktowanej informacji o tym jako obszar wartości poprzez ich np. psychiczną, społeczną, ekonomiczną reglamentację może być przedmiotem szczególnego pożądania. Samo pożądanie jakichś wartości nie tworzy jednak zjawiska przestępczości, dlatego niezbędne jest posiadanie wiedzy o tym jaki wzory przeciwstawiania się wartościom obowiązują w danej kulturze. Np. osoby przez fakt posiadania wartości pożądanych powszechnie, a niepowszechnie osiągalnych w trybie przyspieszonego działania legalnego narażone są na atak przestępcy.

2. Diagnoza zagrożenia poszczególnych kategorii demograficznych, np. sprecyzowanie wniosków odnośnie zagrożeń, jakie niosą ze sobą tak obiektywne cechy człowieka jak płeć, wiek, wygląd zewnętrzny, a także takie cechy zachowania jak niezbędność poruszania się w określonych godzinach po określonych terenach.

3. Powszechna edukacja społeczna na rzecz zrozumienia stosunków społecznych, rozumienia własnej roli w społeczeństwie, własnej odpowiedzialności za nieostrożność i prowokację, ochrony samego siebie przed staniem się ofiarą czynu przestępczego.

4. Powszechna edukacja, a także instytucjonalne, formalne i nieformalne zabezpieczenia pełnego powrotu osoby poszkodowanej do społeczeństwa w przypadku przestępstw, które godzą w godność osobistą i stwarzają problem niezdrowej sensacji wokół osoby ofiary, zapobiegania wiktymizacji wtórnej np. w przypadku ofiary przestępstwa o charakterze seksualnym

5. Proces psycho i socjoterapii osobników podatnych na uleganie sytuacjom zagrożenia kryminogennego.

6. Stworzenie w makro i mikroskali społecznej polityki antywiktymizacyjnej służącej zapobieganiu sytuacjom niepożądanym i wysuwaniu propozycji tworzenia sytuacji pożądanych, np. czy w danej sytuacji można było uniknąć niebezpieczeństwa, jak jednostka powinna modelować swój sposób postępowania, aby zmniejszyć stopień podatności wiktymologicznej, jaka jest rola różnych nauk, np. psychologii, socjologii, w zakresie zmniejszania stopnia wiktymizacji określonych grup społeczno-zawodowych.

Relacje między ofiarą a sprawcą

Ofiara- osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została nim pokrzywdzona

Ofiara bezpośrednia- osoba dotknięta wprost ujemnymi następstwami jakiegoś zdarzenia

Ofiara pośrednia- osoba, która z uwagi na swoje osobiste związki z ofiarą bezpośrednia- również odczuwa negatywne skutki danego zdarzenia

Ofiara uboczna- osoba, która przypadkowo doznaje szkód i krzywd w wyniku zdarzenia wymierzonego przeciwko ofierze bezpośredniej

Ofiara wielokrotna- osoba, która więcej niż raz została ofiarą bezpośrednią

Współofiara- druga lub jedna z wielu ofiar bezpośrednich danego zdarzenia

Wiktymologia kryminalna jest to nauka, której przedmiotem są ofiary pokrzywdzone w wyniku przestępstwa

Wiktymologia penalna- jej zakres nie sprowadza się jedynie do zainteresowania i badania cech ofiar osoby ofiary czy ofiar, lecz również do antycypowania szkód i krzywd, jakie ponosić mogą określone kategorie społeczne, a nawet społeczeństwa czy ludzkość w wyniku czyjegoś umyślnego bądź nieumyślnego działania

• Wiktymologia indywidualna zajmująca się osobą ofiary, która w danym konkretnym przypadku ze względu na jakiś rodzaj cech stała się bądź może się stać przedmiotem czynu przestępczego

• Wiktymologia grup- zajmuje się cechami grup społecznych i cechami kategorii społecznych, które posiadają wspólne elementy kondycji, czy to biologicznej, czy kulturowej, a także ekonomicznej, wreszcie organizacyjnej, wreszcie również społecznej

• Wiktymologia społeczna- zajmuje się cechami społeczeństwa jako całości czy ludzkości w ogóle z punktu widzenia tych wszystkich priorytetów, które stanowią szczególną wartość dla utrzymania życia, rozwoju i postępu. Przeciwieństwem będą wojny czy zagrożenia warunków bytowania.

Wiktymizacja-

1). Jest to pokrzywdzenie, czyli doznanie szkód i krzywd w wyniku jakiegoś zdarzenia

2). Jest to proces przekształcania się ofiary potencjalnej w rzeczywistą

Wiktymizacja wtórna- dalsze, mające miejsce w związku z doznaniem wiktymizacji pierwotnej, negatywne doświadczenia, których źródłem jest niewłaściwe traktowanie przez otoczenie społeczne i oficjalne instytucje. Jest to tzw. niewłaściwa reakcja społeczna ze strony zarówno sformalizowanych jak i niesformalizowanych czynników społecznych.

Wiktymność- oznacza występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych przypadkach prowadzą do powstania np. zagrożenia dla zdrowia, życia, nietykalności

Ofiara- osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została nim pokrzywdzona

Ofiara- (wg polskiej karty praw ofiary)- jest to osoba fizyczna, której dobro prawem chronione zostało naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także jej najbliżsi

Ofiara bezpośrednia- osoba dotknięta wprost ujemnymi następstwami jakiegoś zdarzenia

Ofiara pośrednia- osoba, która z uwagi na swoje osobiste związki z ofiarą bezpośrednia- również odczuwa negatywne skutki danego zdarzenia

Ofiara uboczna- osoba, która przypadkowo doznaje szkód i krzywd w wyniku zdarzenia wymierzonego przeciwko ofierze bezpośredniej

Ofiara wielokrotna- osoba, która więcej niż raz została ofiarą bezpośrednią

Współofiara- druga lub jedna z wielu ofiar bezpośrednich danego zdarzenia

TYPOLOGIA OFIAR WG B. MENDELSONA

1. OFIARA CAŁKOWICIE NIEWINNA

2. OFIARA WINNA W TAKIM SAMYM STOPNIU JAK SPRAWCA

3. OFIARA WŁASNEJ IGNORANCJI

4. OFIARA, KTÓRA JEST BARDZIEJ WINNA NIŻ SPRAWCA

5. OFIARA, KTÓRA WYŁĄCZNIE JEST WINNA

TYPY PRZESTĘPSTW W UJĘCIU WIKTYMOLOGICZNYM (WG J. BAFII)

1. przestępstwa, w których ofiara jest przypadkowa

2. przestępstwa, w których ofiara jest biernie podatna

3. przestępstwa będące wynikiem konfliktu między sprawcą a ofiarą

4. przestępstwa obejmujące sytuacje, gdy ofiara pozostaje w stosunku zależności wobec sprawcy

5. czyny przestępcze mające na celu uzyskanie określonego zachowania się ofiary

6. przestępstwa, w których ofiarą jest sam sprawca

7. przestępstwa popełnione za zgodą lub na żądanie ofiary

8. przestępstwa o złożonej strukturze wiktymologicznej

ELEMENTY SYTUACJI WIKTYMOLOGICZNEJ:

1. NIEOSTROŻNOŚĆ- ofiara nieświadoma skutków swojego zachowania stwarza warunki dogodne do zaistnienia przestępstwa

• Nieostrożność incydentalna- ofiara stwarza sytuację jednorazowo i przypadkowo

• Nieostrożność trwała- ciągłe stwarzanie sytuacji niebezpiecznych, lekkomyślność

• PREDESTYNACJA- zbiór pewnych cech osób, ich sytuacja społeczno- zawodowa i in., które mają wpływ na większe uprawdopodobnienie, że staną się ofiarami przestępstw

• Predestynacja zawiniona- ujemne cechy osobowe

• Predestynacja niezawiniona- zachowanie sprzyjające popełnieniu przestępstwa spowodowane było „koniecznością życiową” ofiary

3. PROWOKACJA- sposób zachowania ofiary

• Prowokacja świadoma- ofiara zdaje sobie sprawę, że jej postawa może doprowadzić do przestępstwa, przypuszcza jednak, że uniknie niebezpieczeństwa

• Prowokacja nieświadoma- ofiara nie zdaje sobie sprawy, że jej zachowanie zawiera elementy obniżające próg wrażliwości przestępcy

Głównym celem wiktymologii w jej szerokim ujęciu jest udział tej dziedziny naukowej w systemie szeroko pojmowanej profilaktyki społecznej, w której zakresie mieszczą się także przedsięwzięcia o charakterze wychowawczym, odnoszące się także do małych grup społecznych jak i jednostek narażonych na stanie się ofiarami nie tylko przestępstw, lecz także innych zjawisk patologicznych. Z tegoż względu niezbędne są propozycje działań /opracowane na bazie badań natury wiktymologicznej/ neutralizujących biologiczne i środowiskowe czynniki wiktymologiczne.

Przy zapobieganiu przestępstwom w kontekście polityki antywiktymizacyjnej chodzi o:

• Nauczanie potencjalnych ofiar- technik przestępczych

• Jak też o zmniejszanie lub usunięcie predyspozycji ofiary

• O unikanie sytuacji wiktymogennych

• O wnikliwą analizę czasowo- przestrzenną zachowań ofiary

• O maksymalne zmniejszenie wiktymizacji

• O bieżący monitoring przestępczości i błyskawiczne informowanie o nowych zagrożeniach

Pamiętać należy, iż największa liczba przestępstw może zostać dokonana tylko dlatego, że znaczna część obywateli zbyt beztrosko traktuje swoje życie, zdrowi i mienie.

Profilaktyka wiktymologiczna pozwala na wyszukiwanie potencjalnych ofiar przestępstw oraz poznanie ich cech osobowości w celu wypracowania metod chroniących je przed przestępstwem, zapobiegających recydywie wiktymologicznej i ochraniających ofiary przed zjawiskiem wtórnej wiktymizacji.

Wiele tego typu informacji uzyskiwanych jest w drodze prowadzonych badań wiktymologicznych (np. victimization surveys, analiza spraw karnych…). Stanowią one istotne źródło wiedzy o ofiarach i sytuacjach, w jakich dochodzi do przestępstwa. Informują o tym, które osoby są szczególnie narażone na doznanie wiktymizacji oraz jakie sytuacje są z tego punktu widzenia najbardziej niebezpieczne.

Analiza takich informacji może być podstawą do konstruowania pewnych teoretycznych modeli prawdopodobieństwa zostania ofiarą przestępstwa skierowanego przeciwko osobie. Model teoretyczny może być skonstruowany przy uwzględnieniu np. stylu życia (aktywność zawodowa, wypoczynkowa, związki towarzyskie i sytuacje, w których jednostka może się znaleźć). Styl życia często wpływa na to, jak często dana jednostka trafia w określone miejsca w określonym czasie i ma kontakty z osobami, ze strony których może jej grozić wiktymizacja. Innym kryterium przy opracowywaniu modelu teoretycznego może być np. sytuacja ekonomiczna lub kondycja biopsychologiczna itp.

Badania dotyczące wiktymizacji są niezwykle ważne, jako że identyfikacja osób i grup społecznych zagrożonych oraz przyczyn tego stanu rzeczy ma niewątpliwie bardzo ważne znaczenie ze względów profilaktycznych. Pokazują one w odniesieniu do kogo i do jakich sytuacji należałoby prowadzić działalność profilaktyczną. Obszerna wiedza o tym, kim są najczęściej ofiary, gdzie mieszkają i jaki prowadzą styl życia, a także o tym, w jakich sytuacjach dochodzi do wiktymizacji, pozwala prowadzić właściwiej ukierunkowaną działalność ostrzegawczą, dążyć do wyuczenia pewnych wzorów postępowania zmniejszających ryzyko doznania wiktymizacji, przestrzegać przed odwiedzaniem poszczególnych miejsc w określonym czasie.

Jak wynika z wielu badań, z punktu widzenia wiktymizacji, jak też i zapobiegania przestępczości niebagatelne znaczenie ma nie tylko sama osoba ofiary ale też właściwe zaplanowanie budynków mieszkalnych, usługowych, handlowych, parkingów czy rozmieszczenia oświetlenia. W działalności antywiktymizacyjnej ponadto szczególną rolę odgrywają nie tylko same ofiary ale też społeczności lokalne /np. grupy sąsiedzkie, których zadaniem jest obserwowanie otoczenia i zwracanie uwagi na nietypowe zachowanie, osoby obce w danym miejscu itp./

Profilaktyka wiktymologiczna może mieć dwojaki charakter:

• Ogólny- przez pojęcie ogólnej profilaktyki należy rozumieć zespół długofalowych działań zmierzających do obrony najszerszych warstw społeczeństwa przed agresją przestępczą, poprzez eliminację z życia społecznego tych zachowań, które dla przestępcy stanowią impuls lub ułatwienie działania /może przybierać różne formy: prasa, radio i TV, spotkania, wystawy, odczyty…/

• Szczególny- polega na bezpośrednim działaniu na osoby, np. z uwagi na jej zatrudnienie w określonych zawodach czy prowadzony tryb życia, charakteryzujący się dużą podatnością wiktymogenną /policjanci, taksówkarze, pracownicy stacji paliw…/ oraz inne osoby o cechach osobowościowych ułatwiających działanie sprawcom /hazardziści, dewianci seksualni itp./

/może przybierać różne formy np. służba prewencyjna policji, prowadzenie inwigilacji wiktymogennej, bezpośrednia rozmowa z osobą, instruktaż, ujawnianie potencjalnych ofiar (np. przy okazji prowadzonych postępowań przygotowawczych) itp./.

Zagadnienia przemocy w życiu codziennym:

• Przemoc domowa

• Przemoc w mediach

• Przemoc w szkole, zjawisko „fali”

• Przemoc w grupach rówieśniczych

50

---