1. POJĘCIA (ISTOTA) I RODZAJE INWESTYCJI

Przedsięwzięcia inwestycyjne:

1. inwestycje odtworzeniowe - polegające na zapewnieniu zużytych lub przestarzałych urządzeń nowymi; są to inwestycje stosunkowo najmniej ryzykowne, których celem jest przede wszystkim zapobieżenie wzrostowi kosztów związanych z procesem starzenia się majątku,

2. inwestycje modernizacyjne - nastawione głównie na zmniejszenie kosztów wytwarzania wyrobów i przeprowadzenie zazwyczaj łącznie z inwestycjami odtworzeniowymi,

3. inwestycje innowacyjne - służące modyfikacji wytwarzanych dotychczas wyrobów,

4. inwestycje rozwojowe - obejmujące dwa rodzaje przedsięwzięć:

• mające na celu zwiększenie szeroko rozumianego potencjału produkcyjnego w znaczeniu wydajności parku maszynowego, rozwoju sieci handlowej, zróżnicowania kanałów dystrybucji,

• służące wdrażaniu do produkcji nowych wyrobów, lepiej zaspokajających istniejące potrzeby potencjalnych nabywców lub powodujących powstawanie nowych, dotychczas nie znanych potrzeb,

5. inwestycje strategiczne - o charakterze:

• defensywnym - zmierzające do ochrony przedsiębiorstwa przed działaniem konkurencji lub przed niekorzystnymi warunkami narzucanymi przez dostawców,

• ofensywnym - służące umocnieniu pozycji firmy na rynku poprzez np. tworzenie filii, wchodzenie w związki kooperacyjne, przejmowanie konkurentów na drodze fuzji,

• defensywno-ofensywnym; przykładem takich działań mogą być prace badawcze, poszukiwania geologiczne itp.,

6. inwestycje dotyczące ustroju społecznego - służące zapewnieniu możliwie najlepszych warunków personelowi firmy, zarówno w czasie pracy, jak i poza nią,

7. inwestycje dotyczące interesu publicznego - obejmujące m.in. wydatki związane z ochroną środowiska naturalnego, tworzeniem funduszy służących finansowaniu badań naukowych, szeroko rozumianym mecenatem przedsiębiorstw w dziedzinie kultury, edukacji itp.

Ogół decyzji rozwojowych możemy podzielić na trzy zasadnicze grupy:

1. decyzje służące akceptacji lub odrzuceniu konkretnego projektu inwestycyjnego; jest to tzw. bezwzględna ocena opłacalności inwestycji, informująca czy realizacja danego przedsięwzięcia będzie dla firmy opłacalna,

2. decyzje dotyczące klasyfikacji, stanowiące wyraz tzw. względnej oceny opłacalności; decyzje te podejmuje się wówczas, gdy założony cel można osiągnąć realizując jedno z wielu przedsięwzięć i zachodzi potrzeba wyboru najbardziej opłacalnego wariantu inwestycyjnego,

3. decyzje odnoszące się do programowania, odzwierciedlające wybór najkorzystniejszego programu rozwoju firmy; program ten tworzy się uwzględniając z jednej strony środki będące w dyspozycji przedsiębiorstwa, z drugiej zaś wszystkie potencjalne kierunki rozwoju i związane z nimi projekty inwestycyjne; decyzje dotyczące „programowania” określają zatem, optymalny z punktu widzenia firmy, zbiór przedsięwzięć rozwojowych przyjętych do realizacji.

2. ZDYSKONTOWANE METODY OCENY PROJEKTÓW GOSPODARCZYCH - METODY DYSKONTOWE

Najbardziej precyzyjnym narzędziem oceny opłacalności przedsięwzięć rozwojowych są dyskontowe metody rachunku ekonomicznego.

Do najczęściej stosowanych w praktyce dyskontowych metod rachunku ekonomicznego należą:

• metoda wartości zaktualizowanej netto (net present value - NPV),

• metoda wewnętrznej stopy zwrotu (internal rate of return - IRR).

Wartość zaktualizowana netto

Metoda wartości zaktualizowanej netto pozwala określić obecną (aktualną) wartość wpływów i wydatków pieniężnych związanych z realizacją ocenianego przedsięwzięcia rozwojowego. NPV określa się jako sumę, zdyskontowanych oddzielnie dla każdego roku przepływów pieniężnych netto (NCF), zrealizowanych w całym okresie objętym rachunkiem, przy stałym poziomie stopy procentowej (dyskontowej).

Do obliczenia NPV wykorzystać można następujące równanie:

NPV = NCF₀ x CO₀ + NCF₁ x CO₁ + NCF₂ x CO₂ + ... + NCF_n x CO_n

Co odpowiada zapisowi:

gdzie:

NPV - wartość zaktualizowana netto,

NCF_t - przepływy pieniężne netto w kolejnych latach okresu obliczeniowego,

CO_t - współczynnik dyskontowy dla kolejnych lat okresu obliczeniowego (właściwy dla przyjętego poziomu stopy procentowej),

t = 0, 1, 2, ... ,n - kolejny rok okresu obliczeniowego

W literaturze przedmiotu spotyka się również szereg innych postaci powyższego równania, a zwłaszcza:

oraz, jeżeli całość nakładów jest ponoszona w roku t = 0, postać:

gdzie:

D_t - przepływy pieniężne netto związane z bieżącym funkcjonowaniem przedsięwzięcia (bez nakładów inwestycyjnych), w kolejnych latach okresu obliczeniowego,

I_t - nakłady inwestycyjne w kolejnych latach okresu obliczeniowego,

i - stopa procentowa,

t = 0, 1, 2, ... ,n - kolejny rok okresu obliczeniowego.

Wewnętrzna stopa zwrotu

IRR to stopa procentowa, przy której obecna (zaktualizowana) wartość strumieni wydatków pieniężnych jest równa obecnej wartości strumieni wpływów pieniężnych. Jest to więc taka stopa procentowa, przy której wartość zaktualizowana netto ocenianego przedsięwzięcia rozwojowego jest równa zero (NPV = 0).

IRR pokazuje bezpośrednio stopę rentowności badanych przedsięwzięć. Pojedyncze przedsięwzięcie rozwojowe jest opłacalne wówczas, gdy jego wewnętrzna stopa zwrotu jest wyższa (w skrajnym przypadku równa) od stopy granicznej, będącej najniższą możliwą do zaakceptowania przez inwestora stopą rentowności.

gdzie:

IRR - wewnętrzna stopa zwrotu,

i₁ - poziom stopy procentowej, przy którym NPV > 0,

i₂ - poziom stopy procentowej, przy którym NPV < 0,

PV - poziom NPV obliczonej na podstawie i₁,

NV - poziom NPV obliczonej na podstawie i₂,

3. METODY OCENY RYZYKA W INWESTOWANIU - RYZYKO W DECYZJACH ROZWOJOWYCH

Istota i rodzaje ryzyka

Ryzyko definiuje się zazwyczaj jako niebezpieczeństwo poniesienia straty. Szerzej ujmując, poprzez ryzyko możemy rozumieć niebezpieczeństwo niezrealizowania celu założonego przy podejmowaniu określonej decyzji. W działalności gospodarczej nie osiągnięcie celu może się bowiem wyrażać nie tylko wystąpieniem straty, lecz również niższym niż założony wynikiem. Stąd ryzyko możemy potraktować jako synonim czy też konkretyzację niepewności.

Konsekwencją utożsamiania ryzyka i niepewności jest uzależnienie jego poziomu od upływu czasu. Niepewność przewidywań rośnie bowiem zawsze wraz z wydłużaniem ich horyzontu czasowego.

Najbardziej ogólny podział ryzyka pozwala wyróżnić:

• ryzyko właściwe, funkcjonujące na zasadach prawa wielkich liczb (np. zniszczenia, pożary, klęski żywiołowe),

• ryzyko subiektywne, związane z niedoskonałością człowieka, subiektywnie oceniającego prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zjawisk (np. błędne przewidywanie przez menedżera zmiany warunków rynkowych),

• ryzyko obiektywne, będące formą absolutną niepewności, związane z niemożnością przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk (np. nie jest możliwe do przewidzenia, czy za 10 lat zostanie odkryte nowe źródło energii).

Inna klasyfikacja pozwala wyróżnić dwa rodzaje ryzyka bezpośrednio związanego z funkcjonowaniem firmy. Wyróżniamy tu:

• ryzyko stałe (niezmienne), dotyczące całego systemu gospodarczego (np. wojna, inflacja),

• ryzyko niestałe (zmienne), dotyczące danej firmy (np. procesy sądowe, strajki).

Trzecia klasyfikacja dotyczy ryzyka bezpośrednio związanego z decyzjami rozwojowymi przedsiębiorstwa. Według niej można wyróżnić:

• ryzyko projektu, związane z technicznymi warunkami jego realizacji (np. technologia sprawdzona w warunkach doświadczalnych nie sprawdziła się w skali przemysłowej),

• ryzyko firmy, wynikające z błędnej oceny przez firmę inwestującą przyszłych warunków rynkowych; określona na ich podstawie rentowność inwestycji może okazać się niemożliwa do zrealizowania (np. zawyżona prognoza sprzedaży nowych wyrobów, błędny szacunek kosztów wytwarzania),

• ryzyko właścicieli (ryzyko systematyczne); właściciele mogą nie wykazywać zainteresowania różnicowaniem kierunków rozwoju firmy, pozwalającym na minimalizację ponoszonego ryzyka; własne ryzyko ograniczają oni dywersyfikując kierunki swoich inwestycji (np. stosując metodę portfela przy zakupie akcji).

Metody uwzględniania ryzyka

1. obliczamy wartość oczekiwaną przepływów pieniężnych netto dla każdego roku funkcjonowania badanego przedsięwzięcia:

gdzie:

E_t - wartość oczekiwana przepływów pieniężnych w roku t,

D_tj - i-ty poziom przepływów pieniężnych netto w roku t,

P_tj - prawdopodobieństwo wystąpienia i-tego poziomu przepływów pieniężnych netto w roku t,

j = 1, 2, ... , u - liczba badanych poziomów przepływów pieniężnych netto,

t - kolejny rok okresu funkcjonowania przedsięwzięcia.

2. ustalamy wartość oczekiwaną NPV badanego przedsięwzięcia rozwojowego:

gdzie:

E_NPV - wartość oczekiwana wartości zaktualizowanej netto badanego przedsięwzięcia,

E_t - wartość oczekiwana przepływów pieniężnych netto w roku t,

I - nakłady kapitałowe (w całości poniesione w toku t=0),

i - stopa procentowa,

t = 1, 2, ... ,n - kolejne lata okresu funkcjonowania przedsięwzięcia.

3. obliczamy wariancję przepływów pieniężnych dla kolejnych lat okresu funkcjonowania^*

4. ustalamy odchylenie standardowe NPV^*

5. obliczamy współczynnik zmienności NPV^*

(*) - wzory do powyższych wariantów znajdują się w literaturze przedmiotu (patrz bibliografia).

4. KOSZT I STRUKTURA KAPITAŁU PRZEDSIĘBIORSTWA - ZARZĄDZANIE KAPITAŁAMI PROJEKTU

Źródła pozyskania kapitału

Warunkiem realizacji czy to pojedynczego projektu inwestycyjnego, czy też całego programu rozwoju firmy jest zgromadzenie odpowiedniego kapitału. Możliwości inwestycyjne przedsiębiorstwa zależą zatem od wartości kapitału, którym może ono dysponować oraz od kosztów tego kapitału. Stąd konieczne jest przede wszystkim określenie potencjalnych źródeł pozyskania kapitału inwestycyjnego. Źródła te dzieli się zazwyczaj na własne i obce.

Analiza kosztów kapitału

Kategoria kosztów kapitału znajduje bezpośrednie zastosowanie w rachunku opłacalności przedsięwzięć rozwojowych. Koszty te stanowią bowiem najważniejszy element uwzględniany przy wyborze stopy procentowej, będącej podstawowym parametrem rachunku ekonomicznego.

Koszt kapitału firmy można rozpatrywać w kategoriach:

• kosztu średniego,

• kosztu krańcowego.

W obu przypadkach stosuje się metodę wyrażania kosztu kapitału w postaci stopy procentowej. Odzwierciedla ona stosunek wydatków, ponoszonych przez firmę w skali roku z tytułu dysponowania kapitałem, do rynkowej jego wartości.

Koszt poszczególnych elementów kapitału jest ściśle związany ze źródłem ich pochodzenia. Koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego ustala się na podstawie równania:

gdzie:

K_u - koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego,

D_u - wartość rocznej dywidendy wpłacanej na akcję uprzywilejowaną,

P_u - rynkowa cena akcji uprzywilejowanej.

W przypadku nowej emisji akcji uprzywilejowanych, koszt uzyskanego tą drogą kapitału obliczamy według równania:

gdzie:

P_su - cena sprzedaży akcji uprzywilejowanej,

F_su - koszty emisji i sprzedaży przypadające na akcję uprzywilejowaną,

• pozostałe oznaczenia, jak we wzorach powyższych.

O ile w przypadku akcji uprzywilejowanych wartość rocznej dywidendy jest w zasadzie niezmienna, o tyle wysokość dywidendy wypłacanej właścicielom akcji zwykłych jest każdorazowo decydowana przez walne zgromadzenie wspólników. Wartość rocznej dywidendy podlega zatem wahaniom. Znajduje to odzwierciedlenie w formule obliczeniowej kosztu kapitału akcyjnego zwykłego, która przyjmuje postać:

gdzie:

K_z - koszt kapitału akcyjnego zwykłego,

D_z - wartość rocznej dywidendy wypłaconej w ostatnim okresie na akcję zwykłą

P_z - rynkowa cena akcji zwykłej,

g - oczekiwana stała stopa wzrostu dywidendy, określana na podstawie lat ubiegłych.

Nowa emisja akcji zwykłych zmieni koszt kapitału akcyjnego zwykłego. Przedsiębiorstwo poniesie bowiem koszty emisji i sprzedaży akcji. Stąd koszt kapitału akcyjnego zwykłego z nowej emisji wyniesie:

gdzie:

P_sz - cena sprzedaży akcji zwykłej,

F_sz - koszty emisji i sprzedaży przypadające na akcję zwykłą,

• pozostałe oznaczenia jak we wzorach powyższych.

Koszt kapitału akcyjnego zwykłego można również oszacować na podstawie wymaganej przez inwestora (nabywcę akcji) stopy zwrotu, nazywanej też dochodowością akcji. Wykorzystano w tym celu tzw. model oceny aktywów kapitałowych (CAPM). Model ten opiera się na zastosowaniu współczynnika B, który wyraża korelację zmian cen akcj danej firmy ze zmianami indeksu giełdowego cen akcji. Współczynnik B ustala się na podstawie danych historycznych. Poziom współczynnika B > 1 oznacza, że ceny akcji danej spółki wzrastają szybciej, w stosunku do przeciętnego wzrostu cen ogółu akcji na rynku. Natomiast B < 1 informuje, że wzrost cen danych akcji nie nadąża za wzrostem cen rynkowych.

Wymaganą przez inwestora dochodowość akcji ustala się na podstawie równania:

gdzie:

K_dz - wtmagana dochodowość akcji,

R_w - dochodowość aktywów wolnych od ryzyka (np. bonów skarbowych) wyrażona w procentach,

R_a - średnia dochodowość wszystkich aktywów rynkowych, wyrażona w procentach,

B - współczynnik beta dla akcji danej firmy.

Kolejnym elementem kapitału firmy może być kapitał obcy. Obliczenie kosztu kapitału obcego wymaga uwzględnienia tzw. osłony podatkowej. Odsetki płacone od tego kapitału stanowią bowiem wydatek przedsiębiorstwa, przez co zmniejszają podstawę wymiaru podatku dochodowego. Część procentów zapłaconych pożyczkodawcom zostanie przez to niejako odzyskana, poprzez odprowadzenie niższego podatku do budżetu państwa.

Uwzględniając powyższe zjawisko, koszt kapitału pochodzącego z kredytu bankowego obliczamy według równania:

gdzie:

K_k - koszt kapitału z kredytu bankowego,

I_k - roczna stopa oprocentowania kredytu bankowego (w procentach),

T - stopa podatku dochodowego (wyrażona ułamkiem).

Kapitał obcy przedsiębiorstwa możę również pochodzić ze sprzedaży obligacji. Odsetki od obligacji płacone są przez przedsiębiorstwo zazwyczaj raz do roku. Stąd aktualna cena rynkowa obligacji wyraża nie tylko jej wartość, lecz obejmuje również wartość oprocentowania należnego za czas, jaki upłynął od ostatniej wypłaty odsetek. Skłania to do odpowiedniego skorygowania ceny rynkowej o należyty procent i obliczenia skorygowanej wartości rynkowej obligacji według równania:

gdzie:

V₀ - skorygowana wartość rynkowa obligacji,

P₀ - rynkowa cena obligacji,

I₀ - stopa oprocentowania obligacji (w procentach),

M - liczba miesięcy, które upłynęły od ostatniej wypłaty odsetek.

Na podstawie obliczonej wielkości, ustala się koszt kapitału ze sprzedaży obligacji:

gdzie:

K_O - koszt kapitału ze sprzedaży obligacji,

O - wartosc rocznych odsetek od obligacji,

• pozostałe oznaczenia, jak we wzorach powyżej.

Ustalenie kosztów poszczególnych elementów kapitału oraz zbadanie struktury kapitału przedsiębiorstwa stanowi podstawę obliczenia średniego kosztu kapitału firmy. Wykorzystano w tym celu następującą formułę:

gdzie:

K_s - średni ważony koszt kapitału,

K_u, K_z, K_k, K_o - koszt poszczególnych składników kapitału,

U_u, U_z, U_k, U_o - udział poszczególnych składników kapitału w ogólnej jego wartości (wyrażony ułamkiem).

5. ANALIZA RENTOWNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA - PRÓG RENTOWNOŚCI I JEGO PRZYDATNOŚĆ W PRAKTYCE

Podstawowymi miernikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału są wskaźniki rentowności, określane też wskaźnikami zyskowności lub stopami zyskowności.

Generalnie można wyróżnić trzy aspekty rentowności:

• rentowność sprzedaży określaną też w literaturze rentownością handlową,

• rentowność majątku (aktywów) zwaną rentownością ekonomiczną,

• rentowność zaangażowanych kapitałów własnych określaną też rentownością finansową.

Rentowność sprzedaży

Wskaźniki rentowności sprzedaży mogą być liczone jako rentowność brutto i netto, w zależności od kategorii zysku przyjmowanej do obliczeń. Wskaźnik rentowności brutto może być obliczany jako:

• relacja nadwyżki finansowej brutto do sprzedaży netto,

• relacja zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem do sprzedaży netto,

• relacja zysku przed opodatkowaniem do sprzedaży netto.

Rentowność sprzedaży brutto stanowi poniższą relację:

Wskaźnik rentowności

sprzedaży brutto = zysk przed opodatkowaniem / sprzedaż netto x 100%

Rentowność sprzedaży netto ustala się według poniższego wzoru:

Wskaźnik rentowności

sprzedaży netto = zysk netto / sprzedaż netto x 100%

Rentowność majątku

Rentowność ekonomiczna (majątku) informuje o wielkości zysku netto przypadającego na jednostkę wartości zaangażowanego w przedsiębiorstwie majątku. Ustala się ją według poniższego wzoru.

Wskaźnik rentowności

majątku = zysk netto / wartość majątku (aktywów) ogólem x 100%

Wskaźnik ten, określany również zwrotem z majątku (return on assets) ROA, wyznacza ogólną zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania zysku, czyli pokazuje, jak efektywnie firma zarządza swoimi aktywami. Im wartość tego wskaźnika jest wyższa, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy.

zysk netto / aktywa ogółem = zysk netto / sprzedaż netto x sprzedaż netto / aktywa ogółem

Rentowność enkonomiczna zależy więc od rentowności sprzedaży netto, czyli wielkości zysku zrealizowanego przy określonej sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów.

rentowność aktywów = rentowność sprzedaży netto x rotacja aktywów

Z powyższego równania można wysnuć wniosek, że taka sama rentowność aktywów możę być wynikiem zupełnie różnej polityki sprzedaży wyrobów i usług:

• polityki ilości (niskich cen), charakteryzującej się niską zyskownością jednostkową, ale odpowiednio wyższą wielkością sprzedaży,

• polityki jakości (wysokich cen), charakteryzującej się wysoką zyskownością i niską rotacją aktywów.

Rentowność finansowa

Trzeci aspekt badania rentowności przedsiębiorstwa dotyczy rentowności zaangażowanego kapitału własnego, czyli tzw. rentowności finansowej. Pozwala ona bowiem określić stopę zysku, jaką przynosi im inwestycja w dane przedsiębiorstwa. Wyraża ją poniższa relacja.

Wskaźnik zyskowności

kapitału własnego = zysk netto / kapitał własny x 100%

Im wartość wskaźnika zwrotu kapitału jest wyższa, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa.

Do celów analitycznych wskaźnik zwrotu kapitału własnego można przedstawić przy pomocy iloczynu:

zysk netto / kapitał własny = zysk netto / aktywa ogółem x aktywa ogółem / kapitał własny

Reasumując można stwierdzić, że rentowność przedsiębiorstwa jest konsekwencją przyjętej strategii rozwoju, obejmującej:

• politykę cen oraz kontrolę kosztów wyznaczających udział zysku w sprzedaży, czy marżę zysku,

• politykę inwestycji, od której zależy produktywność i rentowność inwestycji,

• politykę finansową, która określa strukturę zadłużenia umożliwiającą zwiększenie rentowności inwestycji w odniesieniu do właścicieli kapitału lub powodującą spadek tej rentowności.

Próg rentowności w zastosowaniu praktycznym

Analiza progu rentowności stanowi niezwykle pomocny instrument zarządzania przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej. Obejmuje ona badanie tzw. punktu wyrównania (break even point - BEP), w którym realizowane przychody ze sprzedaży dokładnie pokrywają poniesione koszty. Przedsiębiorstwo nie osiąga wówczas zysku, ale też nie ponosi straty. Rentowność sprzedazyy jest równa zero, co oznacza, że firma osiągnęła próg rentowności.

Metoda analizy progu rentowności opiera się na podziale ogółu kosztów na stałe i zmienne. Próg rentowności może być wyrażony ilościowo lub wartościowo.

Do wyznaczenia progu rentowności możemy zastosować odpowiednie równania matematyczne lub posłużyć się metodą graficzną. W obu przypadkach przyjmujemy następujące założenia upraszczające:

• wartość produkcji w badanym okresie jest równa wartości sprzedaży,

• koszty produkcji są funkcją wielkości produkcji,

• stałe koszty produkcji są jednakowe dla każdej wielkości produkcji,

• jednostkowe koszty zmienne są stałe i wskutek tego całkowite koszty zmienne produkcji zmieniają się proporcjonalnie do wielkości produkcji,

• jednostkowe ceny sprzedaży poszczególnych wyrobów nie ulegają zmianie z upływem czasu i nie znieniają się również wraz ze zmianą skali produkcji w całym badanym okresie; wartość sprzedaży jest więc funkcją liniową jednostkowej ceny sprzedaży i ilości sprzedanych wyrobów,

• poziom jednostkowych kosztów zmiennych i stałych kosztów produkcji pozostaje niezmienny w całym badanym okresie.

6. ANALIZA STATYSTYCZNA W OCENIE DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

Istota i zakres analizy działalności przedsiębiorstwa

Informacje uzyskane z analizy działalności przedsiębiorstwa powinny w szczególności umożliwić:

1. właściwą ocenę sytuacji przedsiębiorstwa i stanu, w jakim znajduje się lub znajdzie przedsiębiorstwo,

2. poprawną ocenę wpływu wewnętrznych i zewnętrznych czynników na efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie,

3. podejmowanie trafnych decyzji gospodarczych.

Analiza strukturalna - polega na wykryciu struktury badanej całości, związków i zależności występujących między różnymi elementami oraz między każdym elementem a całością.

Analiza przyczynowa - polega na poznaniu mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie w niej zachodzą, identyfikacji czynników oddziałujących na całość oraz jej części oraz siły i kierunku wpływu poszczególnych czynników na zaistniałe zmiany.

Dwoma podstawowymi wyróżnionymi przedmiotowo działaniami analizy działalności przedsiębiorstwa są:

1. analiza finansowa,

2. analiza techniczno-ekonomiczna.

Analiza finansowa przedsiębiorstwa obejmuje swym zakresem:

• ocenę sytuacji majątkowo-finansowej przedsiębiorstwa na podstawie pionowej i poziomej analizy bilansu,

• badanie zdolności do generowania zysku poprzez analizę rentowności i przyczynową analizę wyniku finansowego,

• analizę efektywności wykorzystania zasobów majątkowych przedsiębiorstwa (rotacji składników majątku),

• analizę płynności finansowej jako zdolności do generowania bieżących zobowiązań.

Drugim przedmiotowo wyodrębnionym działaniem analizy działalności przedsiębiorstwa jest analiza techniczno-ekonomiczna. Analiza ta zajmuje się przede wszystkim zjawiskami gospodrczymi o charakterze rzeczowym lub osobowym.

Stosując kryterium podmiotowe, można wyróżnić następujące rodzaje analizy działalności przedsiębiorstwa:

1. analizę dynamiczną,

2. analizę przekrojową,

3. analizę dydaktyczno-przekrojową.

Analiza dynamiczna - polega na badaniu kształtowania się określonych zjawisk w danym przedsiębiorstwie w kolejnych jednostkach czasu z pewnego przedziału czasowego.

Analiza przekrojowa - zajmuje się badaniem zjawisk w zbiorze jednostek gospodarujących w ustalonej jednostce czasu. Analiza przekrojowa może przyjąć postać analizy międzyoddziałowej (międzyzakładowej) polegającej na porównaniu zróżnicowania kształtowania się określonych zjawisk w oddziałach określonego przedsiębiorstwa, czy też w różnych przedsiębiorstwach danej branży.

Analiza dynamiczno-przekrojowa - obejmuje zarówno analizę dynamiczną, jak i przekrojową. Analiza ta polega na badaniu kształtowania się określonego zjawiska w grupie jednostek gospodarujących w ujęciu dynamicznym, tj. w kolejnych jednostkach czasu ustalonego przedziału czasowego.

Dla poszczególnych rodzajów analizy są właściwe odpowiednie metody statystyczne obróbki danych liczbowych.

Istota i znaczenie analizy statystycznej

Analiza statystyczna - jest jedynym z podstawowych podejść metodycznych stosowanych w analizie działalności przedsiębiorstwa. Podstawowym celem statystycznej analizy działalności przedsiębiorstwa jest dostarczanie kierownictwu przedsiębiorstwa szczegółowych informacji ekonomicznych dotyczących kształtowania się zjawisk i procesów gospodraczych. Najważniejszą korzyścią osiąganą z zastosowania metod statystycznych w analizie działalności przedsiębiorstwa jest zastąpienie opisu zjawisk i procesów gospodrczych w postaci szczegółowych szeregów danych statystycznych opisem za pomocą określonych charakterystyk liczbowych tych szeregów w postaci pewnych wielkości syntetycznych.

Źródła danych dla analiz statystycznych

Dane liczbowe dotyczące przebiegu zjawisk i procesów gospodarczych mogą pochodzić z dwóch podstawowych źródeł: ewidencji gospodarczej oraz sprawozdawczości. Ewidencja gospodarcza zajmuje się ujawnianiem, pomiarem i przedstawianiem określonych zjawisk i procesów gospodarczych zgodnie z przyjętymi regułami.

Na system ewidencji gospodarczej przedsiębiorstwa składają się trzy rodzaje ewidencji:

1. ewidencja operatywna,

2. księgowość,

3. statystyka przedsiębiorstwa.

Ewidencja operatywna w przedsiębiorstwie jest systemem bieżących zapisów służących do obserwacji, pomiaru, rejestracji i grupowania szczegółowych zjawisk związanych z działalnością przedsiębiorstwa. Zapisy w ewidencji operatywnej są dokonywane w jednostkach naturalnych lub / i pieniężnych.

Księgowość jest rodzajem ewidencji gospodarczej prowadzonej w sposób systematyczny i uporządkowany. Przy czym ewidencja księgowa jest prowadzona na podstawie danych dostarczanych przez ewidencję operatywną. Księgowość rejestruje w odpowiednich przekrojach wyrażone wartościowo dane liczbowe dotyczące następujących zjawisk i procesów gospodarczych występujących w przedsiębiorstwie:

• stanu środków gospodarczych i zmian tego stanu,

• stanu źródeł pochodzenia środków gospodarczych i jego zmian,

• procesów gospodarczych związanych z osiąganiem wyników działalności - ponoszenia kosztów i strat, osiąganiem przychodów i zysków.

Statystyka przedsiębiorstwa - zajmuje się ilościowym opisem zjawisk i procesów gospodarczych na podstawie danych uzyskiwanych głównie z ewidencji operatywnej i księgowości. Statystyka przedsiębiorstwa dostarcza informacji przede wszystkim w postaci różnych mierników i wskaźników ekonomicznych charakteryzujących działalność przedsiębiorstwa.

Drugim, oprócz ewidencji gospodarczej, ważnym źródłem danych liczbowych na temat działalności przedsiębiorstwa jest sprawozdawczość. Sprawozdaniem o największej pojemności informacyjnej, sporządzanym przez przedsiębiorstwa, jest sprawozdanie finansowe stanowiące zamknięcie roczne.

Roczne sprawozdanie finansowe składa się z następujących sprawozdań cząstkowych:

• bilansu,

• rachunku zysków i strat,

• informacji dodatkowej,

• sprawozdania z przepływu środków pieniężnych.

Proces analizy statystycznej

Analiza statystyczna działalności przedsiębiorstwa sprowadza się do przetwarzania danych statystycznych dotyczących zjawisk i procesów gospodarczych związanych z działalnością przedsiębiorstwa. Przetwarzanie to odbywa się za pomocą odpowiednia dobranych metod statystycznych. W wyniku przetwarzania tych danych uzyskuje się informacji ekonomiczne użyteczne w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

7. POJĘCIA I RODZAJE INWESTYCJI - C.D.

Podstawowym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja dochodów jego właścicieli, a w konsekwencji - zwiększanie wartości rynkowej firmy. Osiągnięcie powodzenia w tym zakresie wymaga stałego poszukiwania najlepszych sposobów powiększania kapitału. Jednym z nich jest inwestowanie.

W opcji monetarnej, pieniądz musi pracować na właściciela, musi przynosić dochód. W tym ujęciu mianem inwestycji nazywać będziemy celowo wydatkowany kapitał przez inwestora (np. firmę), skierowany na powiększenie jego dochodów.

Decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw koncentrują się na wyborze rodzaju, wielkości i struktury inwestycji. Najogólniej dotyczą one trzech spraw:

• nabycia różnych rzeczowych składników aktywów (budynków, budowli, maszyn i urządzeń, zapasów materiałów);

• transferu kapitału do innych firm, poprzez nabycie udziałów, akcji czy fuzje firm;

• lokat w bankach i innych instytucjach finansowych.

Kryterium efektywności decyzji inwestycyjnych jest pochodną celu strategicznego przedsiębiorstwa i określane jest przez maksymalizację dochodu z zainwestowanego kapitału.

W praktyce firm wyróżnia się zazwyczaj dwa rodzaje inwestycji: inwestycje rzeczowe i inwestycje finansowe. Inwestycje rzeczowe dotyczą materialnych składników majątku firmy, tj. maszyn, urządzeń, gruntów, budynków, budowli, środków transportu itp. Drugi rodzaj inwestycji nazywa się inwestycjami finansowymi lub kapitałowymi. Polegają one na lokowaniu kapitału w papiery wartościowe, na rachunkach bankowych, w formie udziałów w spółkach itp. Ponadto wyróżnia się inwestycje niematerialne, które stanowią o wielkości i strukturze majątku niematerialnego i prawnego firmy. Są to wydatki na kształcenie, doskonalenie organizacji, patenty, licencje itp.

INWESTYCJE
FINANSOWE	RZECZOWE	NIEMATERIALNE
akcje	nowe	badanie i rozwój
obligacje	rozbudowa	szkolenie kadr
lokaty	modarnizacyjne	promocja i reklama
Inne	odtworzeniowe	inne
	Inne

Inwestycje rzeczowe o charakterze produkcyjnym, z punktu widzenia ich wpływu na poziom zdolności produkcyjnej, obejmują dwie grupy:

• inwestycje odtworzeniowe, które nie zmieniają zdolności produkcyjnej firmy, oraz

• inwestycje rozwojowe (nowe budownictwo, rozbudowa i inwestycje modernizacyjne), które powodują wzrost zdolności produkcyjnej.

Inwestycje odtworzeniowe to inwestycje powodowane zużyciem majątku trwałego, a ich zadaniem jest zapewnienie zdolności produkcyjnej na dotychczasowym poziomie. Zużycie majątku, wyrażone (w przybliżeniu) poziomem odpisów amortyzacyjnych, jest wkalkulowane w cenę wyrobów. W wyniku sprzedaży wyrobów następuje odzyskanie jego równowartości. Z nagromadzonych środków można zakupić np. nowe urządzenie, o tych samych parametrach techniczno-ekonomicznych co urządzenie wycofane z eksploatacji.

W praktyce inwestycyjnej przedsiębiorstw posługujemy się często takimi pojęciami, jak:

• przedsięwzięcie inwestycyjne,

• zadanie inwestycyjne,

• obiekt inwestycyjny.

Mianem przedsięwzięcia inwestycyjnego określa się kompleksowe zamierzenie rozwojowe firmy, skonkretyzowane co do celu, zakresu rzeczowego, czasu i miejsca realizacji oraz przewidywanego okresu użytkowania (np. rozbudowa przedsiębiorstwa, budowa nowego zakładu wytwórczego). Przedsięwzięcie inwestycyjne składa się z wielu zadań inwestycyjnych o różnym charakterze i zakresie.

Zadanie inwestycyjne jest to część przedsięwzięcia inwestycyjnego, która może funkcjonować niezależnie i zarazem przynosić konkretny, wymierny efekt produkcyjny bądź usługowy. Zadanie inwestycyjne z kolei może składać się z obiektów inwestycyjnych. Obiekty inwestycyjne są to wyodrębbnione pod względem techniczno-użytkowym części zadań, jak budynki, budowle, zespoły maszyn czy urządzeń, środki transportu, infrastruktura techniczna itp.

Realizację przedsięwzięć inwestycyjnych zadań czy obiektów poprzedza nierzadko skomplikowany i wieloaspektowy proces decyzyjny. Jakość i niezawodność prac poprzedzających podjęcie decyzji inwestycyjnych stanowi w istotnej mierze o sukcesie projektu i zarazem o przyszłości przedsiębiorstwa.

Ich doniosłość wynika z kilku powodów, a mianowicie:

• określają one poziom przyszłych dochodów firmy,

• wiążą się zwykle z wydatkowaniem znaczących środków pieniężnych,

• powodują relatywnie długi okres zamrożenia kapitału,

• cechuje je niepowtarzalność technologii i niepodzielności obiektów,

• związane są ze środowiskiem przyrodniczym,

• skutki decyzji inwestycyjnych są zazwyczaj nieodwracalne.

8. CYKL ROZWOJOWY PROJEKTU INWESTYCYJNEGO

Mianem projekt inwestycyjny nazywać będziemy skonkretyzowaną wersję lokaty kapitału w majątek produkcyjny przedsiębiorstwa. Innymi słowy, projekt inwestycyjny jest odwzorowaniem przedsięwzięcia (zadania) inwestycyjnego firmy.

Cykl rozwojowy projektu inwestycyjnego składa się z wielu, niejednokrotnie nader skomplikowanych czynności, które:

• tworzą pewien powtarzalny ciąg,

• mogą być łączone w szersze, jednorodne zespoły działań, fazy ciągu czynności,

• przebiegają w określonej logicznej kolejności.

Złożoność procesu inwestycyjnego, liczebność faz oraz stopień ich szczegółowości są determinowane głównie wielkością, zakresem i rodzajem inwestycji. Cykl rozwojowy projektu inwestycyjnego obejmuje trzy fazy:

• faza przedinwestycyjna,

• faza realizacyjna,

• faza eksploatacyjna.

Faza przedinwestycyjna, zwana również fazą przygotowania inwestycji, ma być fazą informacyjną dla inwestora podejmującego decyzję o realizacji inwestycji. Faza ta składa się z kilku etapów badawczych. Wyróżnia się następujące etapy: identyfikacji możliwości inwestycyjnych (studium możliwości), wstępnej selekcji i określenia projektu (studium przedrealizacyjne), etap formułowania ostatecznej wersji projektu i ostatecznej oceny decyzji inwestycyjnej.

Określenie możliwości inwestycyjnych lub propozycji i projektów inwestycyjnych wiąże się zazwyczaj z potrzebą analizy następujących czynników:

• zasobów naturalnych i możliwości ich wykorzystania,

• modelu rozwoju gospodarki,

• wielkości i struktury przyszłego popytu na dobra i usługi,

• struktury przemysłu w krajach pomyslnie rozwijających się, o podobnych uwarunkowaniach naturalnych i technicznych,

• rozmiarów i struktury importu oraz możliwości jego ewentualnej substytucji,

• możliwości współpracy z zagranicą zarówno w zakresie realizacji inwestycji, jak i zbytu jej produkcji,

• możliwości pionowej integracji produkcji czy też jej dywersyfikacji,

• skłonności do inwestowania,

• ukierunkowania polityki inwestycyjnej danego państwa itp.

Faza realizacji projektu inwestycyjnego rozpoczyna się w momencie podjęcia decyzji inwestycyjnej. Najczęściej wyróżnia się pięć etapów tej fazy stanowiących zespół podobnych czynności. Są nimi:

• etap przygotowania technicznego planu projektu (harmonogramy prac, szczegółowe projekty inżynieryjno-budowlane, technologiczne itp.);

• etap negocjacji i zawierania umów w sprawie finansowania projektów, nabycia technologii, dostaw maszyn i urządzeń, zakup usług i licencji, kooperacji itp.;

• etap budowy obiektu (przygotowanie terenu, wzniesienie budynków i ich wyposażenie);

• etap szkolenia kadr;

• etap oddania inwestycji do eksploatacji.

W fazie realizacji inwestycji czas ma znaczenie krytyczne. Faza realizacji powiązana jest zwykle z dużą koncentracją wydatków i narastającymi zobowiązaniami finansowymi inwestora. Wadliwy przebieg budowy, opóźnienia, zmiany w projekcie itp. nieuchronnie prowadzą do wzrostu nakładów i przesunięcia czasu uzyskiwania efektów, co wprost obniża efektywność projektu.

Faza eksploatacji (operacyjna) trwa od rozpoczęcia produkcji na skalę handlową do likwidacji obiektu, tj. zakończenia „okresu życia” projektu inwestycyjnego. Fazę tę dzieli się zwykle na dwa etapy: etap dochodzenia do projektowanej zdolności produkcyjnej, który związany jest z licznymi problemami technicznymi, technologicznymi, organizacyjnymi, kadrowymi itp., oraz etap pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnej, który oceniany jest przez pryzmat wpływów i wydatków związanych z dystrybucją produkowanych wyrobów.

Inwestowanie - jak wiemy - wiąże się z wydatkowaniem środków pieniężnych na przygotowanie, realizację, a potem eksploatację inwestycji, oraz z wpływami ze sprzedaży wyrobów i usług w fazie eksploatacji i związanymi z likwidacją obiektów.

Oto kilka uściśleń terminologicznych, wobec różnych opcji reprezentowanych w literaturze fachowej:

Wydatki - wyrażają odpływ środków pieniężnych w przyjętym okresie.

Wpływy - oznaczają przypływ środków pieniężnych w przyjętym okresie.

Nakłady - nie są związane z wydatkowaniem środków w pewnym okresie, lecz wyrażają wszystkie wydatki, które trzeba ponieść, aby przedsięwzięcie inwestycyjne zrealizować.

Przychody - korespondują z nakładami i pochodzą ze sprzedaży produktów lub usług niezależnie od okresu, z którego pochodzi dopływ gotówki (wpływy).

Koszty - odzwierciedlają wszelkie zuzycie czynników produkcji i powinny być rozumiane w kategorii kosztów jednostkowych i kosztów całkowitych.

9. POJĘCIE I RODZAJE RYZYKA

Trudno jest w sposób jednoznaczny i pewny zidentyfikować siłę i kierunek oddziaływania wszystkich czynników kształtujących efektywność inwestycji w przyszłości. Czynniki te tworzą układ zależności przyczynowo-skutkowych i sprzężeń zwrotnych (przyczyna - skutek - przyczyna) związany z prakseologicznymi zadaniami teorii podejmowania decyzji.

W ocenie efektywności ekonomicznej inwestycji niepewność i ryzyko są funkcją dwóch grup czynników:

• ilości i jakości informacji będących w dyspozycji inwestora,

• zmienności warunków realizacji i eksploatacji inwestycji.

W związku z tym pojęcia te należy rozpatrywać uwzględniając następujące fakty:

• niepewność ma wymiar informacyjny, a jej przyczyną jest bariera dostępu do informacji lub niewiarygodność uzyskanych informacji (niekiedy nawet brak możliwości doboru odpowiednich technik szacowania ryzyka przy założeniu ograniczonych danych);

• ryzyko ma wymiar finansowy, ponieważ można dokonać jego pomiaru; dotyczy to sytuacji, gdy istnieją dostępne informacje umożliwiające ocenę strat lub zysków związanych z danym projektem inwestycyjnym, czyli skutków przyszłych decyzji.

Uzasadnieniem konieczności identyfikacji i weryfikacji ryzyka inwestycyjnego jest możliwość osiągnięcia korzyści oczekiwanych przez inwestora lub uniknięcia strat finansowych. Uwzględnienie zatem ryzyka w rachunku efektywności inwestycji jest nadrzędnym warunkiem podejmowania decyzji inwestycyjnych. Istnieją trzy podstawowe grupy warunków, w których inwestorzy podejmują decyzje:

• warunki pewności dotyczące realizacji samego projektu inwestycyjnego, a także powodzenia globalnej strategii przedsiębiorstwa w jego konkretnym otoczeniu;

• warunki niepewności związane z brakiem podstaw do określenia szans lub zagrożeń w osiąganiu oczekiwanych dochodów z realizacji projektu inwestycyjnego;

• warunki ryzyka określone możliwościami ustalenia oczekiwanych dochodów z inwestycji; wyznacznikiem tych warunków jest skłonność inwestora do podejmowania ryzyka i gotowość do jego pomiaru przy założeniu dostępności do informacji.

Zróżnicowane warunki podejmowania decyzji inwestycyjnych są przyczyną powstawania trzech rodzajów zachowań inwestorów:

• preferowania ryzyka i jego skutków,

• neutralności wobec ryzyka,

• niechęci do ryzyka i jego pomiaru.

Ważną cechą niepewności i ryzyka jest ich dynamiczny i ekonomiczny charakter. Wyraża się to w następujących faktach:

• niepewność i ryzyko wzrastają wraz z wydłużeniem horyzontu czasowego inwestycji, czyli wraz ze wzrostem czasu zaangażowania kapitału inwestora;

• inwestor podejmujący decyzję inwestycyjną związaną z większym ryzykiem, może więcej zyskać lub więcej stracić niż w wypadku decyzji o niższym ryzyku;

• ryzyko ma swoją cenę, która zależy od rodzajów ryzyka i metod jej ustalania; z uwagi na tę cenę mówimy o inwestycjach mniej lub bardziej bezpiecznych, czyli o mniejszym lub większym ryzyku.

Źródłem ryzyka decyzji inwestycyjnych podejmowanych na podstawie wyniku rachunku są trzy grupy czynników: makro-gospodarcze, mezogospodarcze i mikrogospodarcze. Pierwsza z tych grup jest związana z analizą ogólnogospodarczą kraju i stosunków międzynarodowych, np. stan gospodarki (recesja, koniunktura), inflacja, polityka monetarna, legislacyjna i celna. Druga grupa jest związana z analizą sektorową, mającą specyficzny charakter, np. stopień innowacyjności sektora i jego energochłonność oraz mobilność sektora (szanse wyjścia z sektora, dywersyfikacja produkcji). Natomiast trzecią grupę czynników określa się na podstawie analizy sytuacyjno-finansowej przedsiębiorstwa, w której ujawnia się jego specyficzna działalność operacyjno-finansowa.

10. METODY OCENY PROJEKTÓW WYNALAZCZYCH

Wynalazczość jest nieodzownym składnikiem procesów innowacyjnych, polegających na jakościowych zmianach w działalności gospodarczej. W sensie ogólnym pojęcie innowacji oznacza nowe (oryginalne) rozwiązanie, które można nazwać nowością lub nowym produktem.

Pojęcie nowego produktu zazwyczaj określa się w trzech ujęciach:

• nowy produkt dla konsumenta,

• nowy produkt dla producenta,

• nowy rynek dla producenta.

Spośród wielu typów innowacji najistotniejsze znaczenie mają innowacje produktowe, obejmujące nowe lub zmodernizowane wyroby. Z tego typu innowacjami łączy się zagadnienie wynalazczości, która odgrywa zasadniczą rolę w procesie budowania potencjału produkcyjnego i pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, tworząc ich tzw. zasilanie wewnętrzne.

Określenie projekty wynalazcze oznacza następujące kategorie:

• wynalazki,

• wzory użytkowe,

• projekty racjonalizatorskie.

Wynalazki są zazwyczaj przedstawiane w postaci:

• konkretnego urządzenia lub przedmiotu,

• substancji (wytworu, związku chemicznego),

• sposobu postępowania, czyli zespołu czynności technicznych prowadzących do zamierzonego celu.

CECHA	RODZAJ PROJEKTU
		Wynalazek	Wzór użytkowy	Projekt racjonalizatorski
Charakter rozwiązań (zakres zmian)	nowe rozwiązania techniczne	kształt budowa zestawienie przedmiotu o trwałej postaci	usprawnienie działalności przedsiębiorstwa w zależności od potrzeb
Nowość na skalę	światową	krajową	przedsiębiorstwa
Ochrona autorska	patent	prawo ochronne	świadectwo
Czas ochronny	20 lat	10 lat	do czasu zgłoszenia nowego projektu

Projekt wynalazczy zgłaszany w przedsiębiorstwie podlega samodzielnej ocenie przez uprawnione komórki przedsiębiorstwa. Ocenę tą prowadzi się w trzech płaszczyznach: technicznej, prawnej i ekonomicznej.

Ocena techniczna polega na określeniu skutków technicznych, techniczno-organizacyjnych i organizacyjnych w odniesieniu do zgłoszonego rozwiązania. W tym celu dokonuje się analizy porównawczej zmian parametrów techniczno-użytkowych przed i po wprowadzeniu projektu. Jednym z zadań oceny technicznej jest także ustalenie przewidywanego okresu eksploatacji, tzn. wskazanie czy dane rozwiązanie ma charakter trwały, tymczasowy, czy też zastępczy.

Ocena prawna polega na rozstrzygnięciu, czy zgłoszony pomysł charakteryzuje się cechami przewidzianymi dla projektów wynalazczych, kto ma do niego prawo i komu przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Ocena ekonomiczna projektów wynalazczych należy do najbardziej złożonych zagadnień z zakresu rachunku ekonomicznego, z uwagi na ich znaczny stopień zróżnicowania przedmiotowego, podmiotowego i czasowego, różnorodność ich skutków, ich zakresu, a także złożoność ich wzajemnych uwarunkowań.

Ocena ekonomiczna obejmuje nastepujące czynności:

• określenie rodzajów efektów ekonomicznych, które mogą być osiągnięte po wdrożeniu przedłożonego projektu;

• wycena rachunkowa poszczególnych rodzajów skutków ekonomicznych oraz ustalenie efektów ekonomicznych z punktu widzenia wysokości wynagrodzenia należnego twórcy(om) z tytułu wykorzystania projektu wynalazczego.

Efekty ekonomiczne uzyskiwane dzięki wynalazczości mogą powstać w czterech procesach:

• w podstawowych procesach wytwórczych (ilość, jakość, koszty wytwarzania itp.);

• w procesie eksploatacji (użytkowania) wyrobu (koszty eksploatacji, trwałość, niezawodność itp.);

• w procesach pomocniczych i obsługi (wytwarzanie narzędzi i przyrządów, wykonawstwo remontów, gospodarowanie energią, transport wewnętrzny itp.);

• w procesach inwestycyjnych (wysokość nakładów inwestycyjnych, cykl realizacji inwestycji itp.).

Dla celów analiztycznych można wyróżnić następujące rodzaje efektów ekonomicznych wynalazczości:

• efekty polegające na obniżce kosztów bezpośrednich i pośrednich produkcji,

• efekty dotyczące procesów inwestycyjnych i remontowych,

• efekty zmniejszania lub uniknięcia strat,

• efekty zwiększania produkcji,

• efekty uruchomienia produkcji nowych wyrobów,

• efekty poprawy jakości produkcji,

• efekty z tytułu wykonywania prawa.

11. ANALIZA PROGU RENTOWNOŚCI

Ilościowy i wartościowy próg rentowności

Nadwyżka ceny nad kosztami	Zysk operacyjny	Marża brutto
Koszty stałe zarządu i sprzedaży	Koszty stałe
Koszty stałe produkcji
Koszty zmienne zarządu i sprzedaży		Koszty zmienne
Koszty zmienne produkcji

Współzależność między marżą brutto a zyskiem operacyjnym.

Jest to stosunek kosztów stałych do jednostkowej marży brutto. Próg rentowności oznacza więc taką liczbę sprzedanych produktów, przy której przychody ze sprzedaży zrównują się z poniesionymi kosztami na ich wytworzenie.

Próg rentowności można wyrazić również wartościowo, oznacza on wówczas poziom przychodów ze sprzedaży pokrywający wszystkie koszty produkcji. Musimy w tym przypadku wykorzystać jednostkową marżę brutto wyrażoną w wielkościach wzglednych.

Ograniczenia i założenia przyjęte przy analizie progu rentowności

Analiza progu rentowności jest użytecznym narzędziem planowania operacyjnego, wykorzystywanym dla pozyskiwania informacji na temat wpływu na poziom zysku zmian takich czynników jak: ceny, koszty zmienne, koszty stałe, czy wielkość sprzedaży. Analiza ta wymaga następujących założeń:

1. jednostkowa cena sprzedaży i jednostkowe koszty zminne kształtują się na tym samym poziomie i zmieniają się liniowo w przedziale istotności;

2. jednostkowa marża brutto jest stała w przedziale istotności (konsekwencja założenia podpunkt a));

3. całkowita marża brutto zmienia się liniowo w przedziale istotności (konsekwencja założenia podpunkt a));

4. całkowite koszty stałe są niezmienne w ramach przedziału istotności;

5. koszty mieszane dadzą się dokładnie podzielić na elemanty o charakterze kosztów stałych i zmiennych; dokładne ich rozdzielenie nie jest zwykle możliwe, można tego jednak dokonać w sposób przybliżony;

6. sprzedaż i produkcja są sobie równe bądź zbliżone do siebie, tak, że nie wywiera to znaczącego wpływu na zmianę poziomu zapasów; założenie to jest konieczne z tego względu, że zwykle potencjalne koszty stałe, aktywowane w zapasach produkcji nie sprzedanej, są co roku na innym poziomie;

7. w badanym okresie (zwykle roku) nie pojawiają się dodatkowe zdolności produkcyjne czyli nie zmieni się przedział istotności; zmiana taka zwykle bowiem powoduje wzrost kosztów stałych, a czasami zmiennych czyli nie zostają wówczas zachowane założenia a)-d);

8. w firmie produkującej więcej niż jeden produkt, struktura sprzedaży musi być zachowana w ciągu badanego okresu; niezrealizowanie tego założenia uniemożliwi obliczenie średnioważonej marży brutto, a więc - i progu rentowności;

9. zakładamy, że albo inflacji nie ma, albo jeśli występuje, to potrafimy ją przewidzieć i wprowadzić do modelu;

10. wydajność pracy, poziom tecgnologiczny firmy i warunki rynkowe pozostają bez zmian, tak, że zarówno koszty, jak i poziom ceny sprzedaży nie ulegają zmianom;

11. zakładany, że przepływy pieniężne z tytułu sprzedaży i poniesionych kosztów wystąpiły w tym samym, badanym okresie.

12. POMIAR I WYCENA KOSZTÓW

Generalnie możemy wyróżnić trzy podstawowe kryteria klasyfikacyjne kosztów (kryteria według celu pozyskiwania kosztów):

1. Kryterium kosztów dla celów sprawozdawczych.

2. Kryterium kosztów dla celów decyzyjnych.

3. Kryterium kosztów dla celów kontrolnych.

Kryterium kosztów dla celów sprawozdawczych.

Są to tzw. koszty historyczne, a więc takie, które już zostały poniesione i na ich zmianę nie mamy już wpływu.

Koszty ponoszone są więc po to, by osiągnąć przychody z działalności gospodarczej, a w konsekwencji zysk. Należy rozróżnić tutaj dwa pojęcia - wydatek i koszt. Wydatek oznacza rozchód środków pieniężnych np. na zakup materiałów, wypłatę wynagrodzeń, zapłatę za usługę itp. Z powyższego wynika, że nie każdy wydatek pieniężny jest kosztem, natomiast na pewno każdy koszt musi pociągnąć za sobą wydatek pieniężny. Na przykład:

• zapłata za zakupione materiały jest wydatkiem, lecz wydatek ten stanie się kosztem dopiero wówczas, gdy materiały te zostaną zużyte w procesie produkcyjnym,

• jeśli płacimy czynsz za użytkowanie lokalu „z dołu”, na koniec roku, to przez cały rok (każdego miesiąca) mamy do czynienia z kosztem, nie będącym jednak wydatkiem aż do momentu zapłaty,

• mamy także wydatki nie mające charakteru kosztów np. podatek dochodowy czy dywidenda, będące elementem podziału wytworzonego zysku.

Istotą wyceny kosztów dla celów sprawozdawczych jest bowiem pytanie jak jest wyceniany, zarówno koszt własny produkcji sprzedanej, jak i nie sprzedanej.

Mamy następujące układy ewidencyjne kosztów produkcji:

• układ kosztów rodzajowych,

• funkcjonalny układ kosztów (inaczej podmiotowy układ kosztów),

• kalkulacyjny układ kosztów (inaczej przedmiotowy układ kosztów).

W sposób bardzo zwięzły można stwierdzić, że każdy z tych układów odpowiada na inne pytanie:

• układ rodzajowy kosztów odpowiada na pytanie: jakie koszty poniesiono?

• układ podmiotowy na pytanie: gdzie one zostały poniesione, w jakich fazach procesu produkcyjnego, komórkach organizacyjnych przedsiębiorstwa?

• układ kalkulacyjny na pytanie: na co zostały one poniesione, na wytworzenie wyrobu X, Y, Z, usługi A, B, C itd.

Układ rodzajowy kosztów

Układ rodzajowy obejmuje następujące pozycje kosztów:

• amortyzację,

• zużycie materiałów i energii,

• usługi obce,

• podatki i opłaty,

• wynagrodzenia,

• świadczenia na rzecz pracowników,

• pozostałe koszty rodzajowe.

Amortyzacja jest kosztem zuzycia środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych. Podstawą dokonywania odpisów amortyzacyjnych są aktualne plany amortyzacyjne określające stawki amortyzacji poszczególnych środków trwałych.

Zużycie materiałów i energii określa koszt żużycia materiałów podstawowych, paliw, części zamiennych, opakowań, wody, gazu i energii elektrycznej.

Usługi obce to koszty usług transportowych, remontowych, sprzętowych, informatyvznych, wydawniczych, reklamy.

Wynagrodzenia to koszty wynagrodzeń pieniężnych i świadczeń w naturze (bądź ich ekwiwalentów) za pracę bez względu na charakter stosunku pracy.

Świadczenia na rzecz pracowników to koszty składek z tytułu ubezpieczenia społecznego (ZUS) i funduszu pracy, odpisy na zakładowe fundusze specjalne przeznaczone na świadczenia dla pracowników.

Podatki i opłaty to podatki od nieruchomości, podatki i opłaty lokalne, podatek drogowy, podatek od towarów i usług (VAT) naliczony stanowiący koszt uzyskania przychodów.

Pozostałe koszty rodzajowe to między innymi opłaty notarialne i sądowe, ubezpieczenia osobowe i majątkowe, koszty reprezentacyjne, koszty podróży służbowych itp.

Układ funkcjonalny kosztów

Układ funkcjonalny obejmuje koszty związane z określoną sferą działalności (funkcją gospodarczą), a mianowicie:

• koszty fazy zakupu,

• koszty fazy produkcji,

• koszty fazy sprzedaży,

• koszty ogólnego zarządu (tzw. koszty ogólne funkcjonowania przedsiębiorstwa).

Koszty zakupu obejmują wszystkie koszty związane z zaopatrzeniem, a więc dostarczeniem materiałów i surowców do przedsiębiorstwa np. transport, ubezpieczenie, wynagrodzenie zaopatrzeniowca itp.

Koszty produkcji to koszty dotyczące podstawowej działalności firmy. Część z nich stanowią tzw. koszty bezpośrednie związane np. z wytworzeniem produktu bądź świadczonej usługi, resztę stanowią koszty pośrednie powstające w wydziałach działalności podstwaowej (wynagrodzenia, energia elektryczna, sprzątanie, remonty itp.).

Koszty sprzedaży ponoszone są w związku ze sprzedażą produktów (transport, ubezpieczenie, reklama itp.).

Koszty ogólnego zarządu dotyczą organizacji i obsługi działalności firmy jako całości oraz koszty zarządu.

Kalkulacyjny układ kosztów

Układ kalkulacyjny kosztów wykorzystuje podział kosztów rodzajowych na koszty bezpośrednie i pośrednie. Koszty bezpośrednie to te, które bez dodatkowych kalkulacji (przeliczeń) można przypisać poszczególnym wyrobom. Pozostałe, to koszty pośrednie - kontrolowane są według miejsc powstawania kosztów (komórek organizacyjnych) i rozliczane na wyroby za pomocą specjalnych kluczy podziałowych nnp w proporcji do którejś z pozycji kosztów bezpośrednich. Celem tego układu ewidencyjnego jest kalkulacja - stąd jego nazwa - kosztu jednostkowego wytworzonych wyrobów gotowych.

Kryteria klasyfikacyjne kosztów dla celów decyzyjnych

Dotychczasowe kryteria ewidencyjne muszą być wzbogacone i rozbudowane tak, by nadawały się do podejmowania decyzji typu:

• ile powinniśmy wytworzyć produktów w przyszłym roku, by nie ponieść straty lub - by osiągnąć określonej wielkości zysk (planowanie produkcji)?

• jaką ustalić cenę na nasze produkty i jak ona wpłynie na ilość sprzedanych produktów?

• przyjąć dodatkową ofertę na nasze produkty czy ją odrzucić?

• który wyrób produkować w przypadku ograniczonych zdolności produkcyjnych?

• wytwarzać dany półfabrykat samemu czy kupić go od dostawcy?

• o ile należy zwiększyć sprzedaż, by osiągnąć zakłądany przyrost zysku?

• które z przedsięwzięć inwestycyjnych przyjąć do realizacji itp.?

Kryteria klasyfikacyjne kosztów dla celów kontrolnych

Klasyfikacja kosztów kontrolnych musi być tak, jak i przychody, przyporządkowana poszczególnym ośrodkom, które są za nie odpowiedzialne. Wyróżniamy trzy typy ośrodków odpowiedzialności:

• ośrodki kosztów, w których menedżerowie odpowiedzialni są jedynie za wysokość poniesionych kosztów,

• ośrodki zysku, w których menedżerowie odpowiedzialni są za poniesione koszty, osiągnięte przychody i zyski,

• ośrodki inwestycyjne, w których menedżerowie, oprócz odpowiedzialności za koszty, przychody i zyski, odpowiadają także za inwestycje kapitałowe.

13. DECYZJE INWESTYCYJNE

Działalność gospodarcza każdego przedsiębiorstwa wymaga od niego posiadania majątku: trwałego i obrotowego. Bieżące decyzje gospodarcze związane z zakupem materiałów, kierunkami sprzedaży czy analizą zysku są zawsze podejmowane w oparciu o posiadany majątek trwały.

Proces podejmowania decyzji długoterminowych zwykle obejmuje kilka etapów. Są to:

1. Badanie i poszukiwanie przedsięwzięć inwestycyjnych zgodnych ze strategią firmy.

2. Przegląd i wybór projektów możliwych do dalszych analiz.

3. Dokładne zdefiniowanie projektów poprzez wstępne określenie ich nakładów i efektów finansowych oraz możliwości ich realizacji.

4. Ocena projektów alternatywnych.

5. Przyjęcie llub odrzucenie projektów alternatywnych.

Wynika z tego, że proces inwestycyjny nie jest decyzją podejmowaną szybko, lecz wymaga wcześniejszych badań i studiów.

Wyróżniamy kilka miar oceny efektywności podjętych decyzji. Podstawowe z nich to:

• wartość bieżąca netto,

• wewnętrzna stopa zwrotu,

• okres zwrotu,

• księgowa stopa zwrotu (stopa rentowności).

Koszt kapitału

Wykorzystywanie metody NPV do oceny projektów inwestycyjnych wymaga ustalenia odpowiedniej (dopuszczalnej) stopy procentowej przyjętej do dyskontowania przyszłych wpływów pieniężnych. Stopa ta nazywana jest w literaturze często jako: stopa procentowa, stopa dyskontowa, mnimalna wymagana stopa zwrotu, stopa rynkowa, koszt inwestycji czy koszt kapitału.

W literaturze istnieje szereg sposobów obliczania kosztu kapitału. Generalne stanowisko jest takie, że koszt kapitału określa minimalny zwrot nakładów inwestycyjnych wymagany przez długoterminowe kapitały. Większość firm uzyskuje swoje długoterminowe kapitały z dwóch źródeł:

• wkładów kapitałowych,

• kredytów długoterminowych.

Mamy więc tutaj kapitały własne (akcje, udziały) właścicieli firmy i kapitały obce (kredyty, pożyczki, obligacje) innych instytucji i osób prywatnych. Kapitały te mają właśnie swoim właścicielom dostarczyć wspomnianą minimalną stopę zwrotu, czyli po prostu zysk z zainwestowanych przez nich w daną firmę bądź określony projekt inwestycyjny pieniędzy.

x

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1

---