Pytania z ekonomii instytucjonalnej

1. Czynniki i uwarunkowania instytucjonalne w ekonomii głównego nurtu (Maja).

Ekonomia instytucjonalna (w swej różnorodności) w coraz większym stopniu dopomina się o wkomponowanie jej dorobku do ekonomii głównego nurtu, o ostateczne odrzucenie tezy o neutralności i egzogeniczności instytucji dla wzrostu gospodarczego i funkcjonowania gospodarki. Takie czynniki jak np. organizacja produkcji, sposób przypisania praw własności, sposoby zawieranych transakcji, wzajemne usytuowanie państwa i rynku, motywy kooperacji i koordynacji grup i jednostek czy zaufanie między podmiotami mają coraz większe znaczenie. Również ekonomiści głównego nurtu zwracają uwagę na instytucjonalne aspekty gospodarowania np. postulaty formalizacji instytucji w modelach makroekonomicznych (Blanchard O.J., 2000, s. 38-39).Wyrazem tego może być np. uzupełnianie wielu znanych z podręczników akademickich modeli makroekonomicznych (np. modele wzrostu gospodarczego, AD-AS czy IS-LM-BP) oraz mikroekonomicznych (np. teoremat Coase'a, asymetria informacji i modele gapowicza, równowaga firmy a korzyści skali, model pryncypała -agenta) o elementy instytucjonalne.

2. Wymień obszary konsensusu we współczesnej makroekonomii - rola instytucji (Maja).

• Rola instytucji:

• Człowiek współczesny działa w ramach instytucji, które regulują jego zachowanie

• Regulacja zachowań poprzez wartości i normy i różne metody ich egzekwowania; formalne zmieniają się szybciej niż nieformalne,

• W świecie instytucji rośnie rola norm prawnych, które mają określoną hierarchizację,

• Zachowanie człowieka podlega instytucjom skali mikro (transakcje: konflikt, współpraca, porządek) oraz makro (działanie kolektywne)

• Większość instytucji tworzy się ewolucyjnie

• Tworzone organizacje formalne podlegają instytucjonalizacji = ludzie wiążą z daną organizacją określone normy i wartości

• Tworzenie i rozwój instytucji dokonuje się po to, żeby realizować efektywność adaptacyjną systemu instytucjonalnego (połączenie efektywności ekonomicznej Hicksa-Kaldora, społecznej, politycznej)

• Instytucje są tym elementem w świecie nieergodycznym.

• 7 funkcji:

• Sprzyjanie standaryzacji zachowań w gospodarce w warunkach heterogeniczności podmiotów,

• Regulowanie funkcjonowania i rozwoju wszystkich podmiotów gospodarczych (gosp. dom., rynek, przedsiębiorstwa, państwo)

• Ułatwienie dostępu do rynków i tworzenie i rozwój rynków,

• Przezwyciężenie asymetrii informacyjnej + sprzyjanie efektowi learning by doing

• Sprzyjanie kooperacji i koordynacji działalności w warunkach konkurencji rynkowej,

• Przekształcenie warunków wzajemności w warunkach ryzyka

• Sprzyjanie obniżaniu kosztów transakcyjnych

• Instytucje a modele wzrostu gospodarczego.

• Tradycyjne modele wzrostu gospodarczego - nie wystarczają do wyjaśnienia problemu konwergencji i różnic w tempie wzrostu gospodarczego między krajami,

• Modele uzupełnia m.in. ekonomia instytucjonalna

• Znaczenie czynników geograficznych i instytucjonalnych (wolne rynki, prawa własności, przestrzeganie rządów prawa),

• Instytucje mają wpływ na akumulację kapitału rzeczowego i ludzkiego oraz produktywność czynników produkcji.

• Dotyczy to takich instytucji jak: instytucje rynkowe, instytucje państwa, system demokracji politycznej, prawa własności, koszty transakcyjne, kapitał społeczny czy zjawiska korupcji i inne.

• Pomiędzy wzrostem a instytucjami występują sprzężenia zwrotne. KWR dysponują lepszymi instytucjami, co uniemożliwia KSR odrabianie dystansu w istniejącej luce technologicznej,

• Lepszym instytucjom sprzyjają korzyści skali, stąd kraje rozwinięte w rozwoju są w sytuacji korzystniejszej niż kraje mniej rozwinięte.

• W krajach bogatszych łatwiej też o zapewnienie niezbędnej komplementarności systemu instytucjonalnego. Jednocześnie wprowadzanie gospodarki na ścieżki szybszego wzrostu wymaga wcześniejszego wdrożenia odpowiednich instytucji.

• W badaniach wzrostu zaczyna się też sięgać do koncepcji kapitału społecznego czy powiązań między zakresem demokracji politycznej i wolności ekonomicznej a wzrostem.

• Koszty transakcyjne uwzględniane są w tzw. pieniężnych modelach wzrostu.

• Czynione są próby wprowadzenia czynników instytucjonalnych do formalnych modeli wzrostu; problemem pozostaje pomiar czynników instytucjonalnych.

4. Rola ścieżki koordynacji makroekonomicznej w modelu AD-AS.

• Przy odpowiedniej modyfikacji krzywych AD (eliminacja efektów mnożnikowych) i AS (odpowiednie zdefiniowanie funkcji produkcji) można wyprowadzić ścieżkę koordynacji makroekonomicznej, którą określa czynnik instytucjonalny X.

• Ścieżka ta zawiera możliwe kombinacje produktu i ceny w trakcie dostosowań dynamicznych. Nachylenie tej ścieżki wyraża różne sztywności cen określane przez czynniki instytucjonalne. Pokazuje ona oddziaływanie instytucji formalnych jak i nieformalnych na związki zachodzące między zagregowanym popytem i podażą.

• Wprowadzenie różnych postaci funkcyjnych ścieżki koordynacji makroekonomicznej, stanowi klucz do rozróżnienia charakterystyk instytucjonalnych poszczególnych krajów.

5. Instytucje a polityka monetarna - krótki i długi okres. (uzupełnić!)

• Na znaczeniu przybrała rola polityki monetarnej, w ustawodawstwie wprowadzono zasadę niezależności banków centralnych i zaczęto przywiązywać większą uwagę dla stałych reguł w polityce gospodarczej.

• Skuteczność polityki monetarnej zależy w dużym stopniu od instytucjonalnych uwarunkowań stabilności finansowej, będącej z kolei wyrazem równowagi instytucjonalnej.

• Stabilność ta przejawia się w odpowiedniej polityce Banku Centralnego, skutecznym systemie nadzoru bankowego i szerzej nadzoru nad różnymi segmentami rynku finansowego oraz bezpieczeństwie depozytów i oszczędności podmiotów gospodarczych w instytucjach systemu finansowego.

• Ważna jest tu rola pośredników finansowych (rynków i instytucji finansowych) jako instytucji sprzyjających oszczędzającym i inwestującym w ich wzajemnych relacjach i w warunkach asymetrii informacji. Potrzeba regulacji rynku finansowego (regulowanego silniej niż inne rynki) przez państwo wynika ze skłonności pośredników finansowych do podejmowania nadmiernego ryzyka i wykorzystywania przewagi wynikającej z asymetrii informacji. Istnieje potrzeba ochrony interesów innych podmiotów, zwłaszcza oszczędzających oraz utrzymanie odpowiedniej płynności finansowej w całej gospodarce.

• Polityka instytucjonlana ma jednocześnie dłuższy horyzont czasowy niż ogólna polityka gospodarcza (fiskalna i monetarna) - reagująca na zmienność warunków gospodarowania i różnego rodzaju szoki podażowe czy popytowe.

6. Polityka dyskrecjonalna a reguły.

Polityka dyskrecjonalna (uznaniowa, punktowa) oznacza, iż decyzje fiskalne państwa nie podlegają regułom, a ich zadaniem jest wpływanie na popyt globalny.

Zaletą może być większa elastyczność niż w przypadku reguł oraz brak możliwości kreatywnej księgowości, sprzyja osiągnięciu krótkoterminowych celów. Wadą reguł na rzecz polityki uznaniowej jest także to, iż są one często nieskuteczne i obchodzone - nie wiadomo jak wymusić na politykach żeby jej nie ignorowali - muszą być świadomi poniesienia wysokich kosztów złamania reguł.

Przesłanki stosowania reguł polityki fiskalnej (czyli wady polityki dyskrecjonalnej):

a) problem opóźnień - polityka dyskrecjonalna jest cykliczna (a nie tak jak powinno być antycykliczna), ponieważ np. przy recesji państwo chce prowadzić politykę ekspansywną, jednak o recesji dowiaduje się z pewnym opóźnieniem i zanim przeprowadzi dyskusję na temat instrumentów i negocjacje odnośnie nich i zanim parlament uchwali te zmiany i zanim zostaną wprowadzone w życie, to może się okazać, iż gospodarka jest już w fazie wzrostu - czyli my stosujemy politykę ekspansywną w fazie wzrostu gospodarki (a podjęte co do recesji), co destabilizuje gospodarkę i „rozdmuchuje” wydatki państwa. Polityka dyskrecjonalna jest zupełnie nieskuteczna przy negatywnych szokach podażowych jako przyczynie recesji (ponieważ mimo tego że spada produkt, ceny idą w górę). [przy szoku popytowym mamy nakręcenie koniunktury w zamian za wzrost inflacji]. Zatem polityka dyskrecjonalna może być skuteczna tylko wtedy, gdy z dużym wyprzedzeniem możemy wyprognozować fazę recesji.

b) problem niespójności polityki w czasie - teoria cyklu realnego Kydlanda i Prescotta: zakładali pełną neutralność pieniądza wobec sfery realnej, zakładali racjonalne oczekiwania => podmioty trafnie odczytują zamiary władz monetarnych, które zwiększają bazę monetarną w celu nakręcenia koniunktury, a co za tym idzie znika iluzja pieniężna. Na mocy tej teorii wyprowadza się krzywą Phillipsa wspartą oczekiwaniami - w warunkach normalnych różnica między inflacją realną a oczekiwaną jest równa 0, co oznacza, że czynnikiem zwiększającym Y jest tylko nieoczekiwana inflacja, jednak nawet jeśli nas zaskoczą to i tak dostosujemy się do nowych warunków i znowu Y wróci do poprzedniego poziomu (jednak kosztem zwiększonej inflacji - podniesienie krzywej Phillipsa), polityka fiskalna jest także bezskuteczna, gdyż produkcja pozostaje na tym samym poziomie (bo wzrost S - ludzie zdają sobie sprawę, że do sfinansowania deficytu potrzebne będzie podwyższenie podatków więc już teraz gromadzą potrzebne rezerwy), ale deficyt się ciągle powiększa.

c) negatywny wpływ czynników politycznych - iluzja fiskalna i asymetria informacyjna - dajemy się nabrać na krótkookresowy wzrost wydatków państwa (czyli wzrost produkcji i konsumpcji) jednak nie bierzemy pod uwagę długookresowego ograniczenia budżetowego, czyli głosujemy na tych polityków, którzy oferują najwięcej; jedna grupa rządząca może zostawić deficyt następnym i na nich zrzucić winę; polityka fiskalna sprzyja często grupom interesu a nie ogółowi; konflikt międzypokoleniowy i międzyregionalny - brak refleksji nad długookresowym ograniczeniem budżetowym.

d) koordynacja polityki fiskalnej w warunkach unii gospodarczej - kraj o ekspansywnej polityce fiskalnej powoduje negatywne efekty zewnętrzne w krajach integracji (jeździec na gapę, moral hazard - przerzucenie skutków mojego działania na kogoś innego)

- kraj A chce polepszyć koniunkturę: wzrost G, wzrost deficytu => wzrost inflacji: w warunkach unii walutowej przekłada się na całe ugrupowanie

- monetyzacja długu publicznego łagodzi kryzys wewnątrz, ale przenosi go na partnerów zewnętrznych.

- bardzo trudna koordynacja, więc trzeba zacząć wspólne reguły konsolidacji polityk fiskalnych.

• Polityce instytucjonalnej sprzyja rosnąca rola stałych reguł gospodarowania w polityce monetarnej i fiskalnej kosztem polityki dyskrecjonalnej. Stosowanie reguł ogranicza oportunizm zachowań podmiotów, zawęża praktyki typu rent seeking, zmniejsza uznaniowość w decyzjach, ogranicza krótkookresowe wpływy polityków i zapewnia większą przejrzystość i przewidywalność prowadzonej polityki. Reguły mogą jednak „usztywniać” możliwe sposoby reakcji polityki gospodarczej na nieoczekiwane szoki gospodarcze.

• Stałe reguły np. zapisy prawne o dopuszczalnych udziałach długu publicznego i deficytu budżetowego w PKB czy określenie zasad polityki monetarnej (np. reguła Taylora) => ograniczanie polityki dynamicznej niespójności tj. podejmowanie decyzji niezgodnych z wcześniej ustalonymi zasadami.

• Dynamiczna niespójność uniemożliwia skuteczność polityki dyskrecjonalnej.

7. Rynek - korzyści i koszty (market failures) + government failures. Nadwyżka konsumenta i producenta. Korzyści rynku:

• Racjonalne i efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych

• Duża innowacyjność gospodarki

• Duża elastyczność gospodarki

• Producenci i konsumenci mają swobodę wyboru w podejmowaniu decyzji.

• Różnorodność i obfitość produktów i usług.

• Wyższy poziom edukacji społeczeństwa wymuszany przez rozwój nowych technologii.

• Market failures:

• Problem zawodności w dostarczaniu dóbr publicznych: mechanizm rynkowy nie ujawnia preferencji konsumentów w stosunku do dóbr publicznych, podaż niezależna od decyzji indywidualnych, dlatego musi je dostarczać państwo:

• Określenie społecznie oczekiwanej ilości dobra

• Finansowanie

• Podmioty wytwarzające

• Efekty zewnętrzne

• Asymetria informacyjna

• Negatywna selekcja

• Pokusa nadużycia (niepełne kontrakty)

• Efekt gapowicza - partycypacja w korzyściach bez ponoszenia kosztów

• Efekt sygnalizowania: sposób przezwyciężenia asymetrii informacyjnej np. dyplom SGH, MIT - dyplomy, zaświadczenia, certyfikaty,

• Renta informacyjna: wiąże się z teorią agencji. 2 agentów: dobry (niskie ceny), zły (wysokie ceny). Dlatego ten dobry podwyższy swój kosztorys do poziomu złego, udaje złego. Renta informacyjna to różnica między tym kosztorysem a kosztami produkcji. Zapobieganie: budowa trwałej relacji.

• Ograniczanie: instytucje, w tym instytucje-organizacje np. państwo, wywiadownie gospodarcze,

• Nadwyżka konsumenta i producenta:

• Government failures:

• wielorakość i sprzeczność różnych celów - trudności w ich mierzeniu, ograniczenia informacyjne, opóźnienia czasowe decyzji kolektywnych, dominacja grup interesów (brak precyzji w określaniu treści interesu publicznego), wykorzystywanie instytucji państwa dla realizacji interesów cząstkowych, nieadekwatność preferencji społecznych względem preferencji indywidualnych, trudności w określaniu preferencji przyszłych pokoleń, wpływ wzrostu racjonalności oczekiwań podmiotów prywatnych na decyzje państwa, koszty przeregulowania gospodarki, niespójność przepisów prawnych, nadmierne upolitycznienie gospodarki - czego skutkiem jest polityczny cykl koniunkturalny, rozrost biurokracji, uzależnienie od świadczeń społecznych (przerosty państwa opiekuńczego),wady głosowania w uporządkowaniu stanów społecznych (w tym paradoks głosowania), nadmierny fiskalizm, nierównomierny rozkład korzyści i kosztów w dostarczaniu dóbr publicznych, koszty agencji w ramach państwa (rola tzw. instytucji dopełniających i kwestia tzw. łącznego pełnomocnictwa), groźba „rozmiękczania” ograniczeń budżetowych, nieefektywność monopolu państwowego itd.

• Przejawami zawodności państwa są również zjawiska korupcji (głównie w formie kupowania decyzji i wymianie przysług) i rozwój gospodarki nieformalnej.

• Niesprawności państwa powodują wzrost kosztów transakcyjnych, co hamuje procesy rozwojowe. W praktyce istnieje więc potrzeba prowadzenia polityki instytucjonalnej stale porównującej korzyści i koszty zakresu państwa i rynku w danych obszarach gospodarowania.

• Firmy a funkcjonowanie w obszarze rosnących korzyści skali produkcji - rola instytucji. (uzupełnić!)

• Rosnące korzyści skali: spadek MC i AC, wysoki blok kosztów stałych (B+R, sektory z learning by doing),

• Max zysku gdy MR=MC (warunek konieczny) oraz MR maleje szybciej niż MC (dostateczny),

• Przy rosnących korzyściach skali punktów spełniających te dwa warunki może być więcej niż jeden; mamy do czynienia ze stanami wielopunktowej równowagi.

• Preferencje społeczne dotyczą wyboru punktów równowagi firmy tj. maksymalizacji zysku przy wyższej produkcji i mniejszych cenach. Dla takiego rozwiązania potrzebne są odpowiednio skonstruowane instytucje np. rozwiązania systemu podatkowego, organy regulacyjne (np. monopol naturalny),

9. Monopol - straty i korzyści społeczne. Ustawodawstwo antymonopolowe.

• Korzyści: monopole mogą sprzyjać postępowi technicznemu (większe zasoby na B+R), monopole naturalne - korzyści skali = niższe koszty produkcji => niższe ceny (teoretycznie). Monopole w strategicznych sektorach gospodarki,

• Straty: wyższa cena przy niższej produkcji, poniżej optimum społecznego. Zniwelowanie nadwyżki konsumentów, renta monopolisty, jeśli monopol niezagrożony wejściem innej firmy to przestaje inwestować w technologie => brak postępu.

• Zwalczaniu nadużywania pozycji monopolistycznych w gospodarce służy ustawodawstwo antymonopolowe. Ustawodawstwo to dotyczy zarówno praktyk tworzenia warunków monopolu (np. zmowy cenowe, limity ilościowe produkcji, fuzje, przejęcia) jak i wykorzystywania tych warunków (różnicowanie cen, zawyżanie cen sprzedaży, bariery wejścia).

• Celem ustawodawstwa jest ochrona wolności gospodarczej, kontrolowanie siły politycznej i ekonomicznej firm oraz zwiększenie efektywności ekonomicznej (alokacyjnej i adaptacyjnej). W warunkach rozwoju rynków międzynarodowych, coraz większych przepływów czynników produkcji i umacniania się roli korporacji transnarodowych maleje znaczenie krajowych polityk antymonopolowych. Konkurencja międzynarodowa ogranicza też siłę krajowych monopoli. W zakresie wpływu instytucji formalnych duże znaczenia ma ustawodawstwo antymonopolowe.

• Prawo antymonopolowe nie należy np. nakierowywać na ograniczanie możliwości uzyskiwania rent monopolowych; bez tych rent trudno o motywacje wdrażania postępu technicznego (nowe produkty i nowe technologie). W praktyce chodzi o niwelowanie nadmiernych zysków monopolowych; takiego rodzaju zyski nie sprzyjają odpowiedniej motywacji przedsiębiorczości. Zasadnicza trudność to określenie granicy motywacyjnych zysków monopolowych.

10. Problem równowagi wielopunktowej.

• W obszarach rosnących korzyści skali produkcji tempo malenia kosztów jednostkowych i krańcowych może być zróżnicowane, zwłaszcza w relacji do tempa spadku utargu krańcowego. Zgodnie z analizą marginalną przedsiębiorstwa mamy dwa warunki na maksymalizację zysku firmy: warunek pierwszy (konieczny) zrównania kosztów krańcowych z utargiem krańcowym (MR=MC) oraz warunek drugi (dostateczny), gdy utarg krańcowy MR maleje szybciej niż koszt krańcowy MC (dMR/dX<dMC/dX). Przy rosnących korzyściach skali punktów spełniających te dwa warunki może być więcej niż jeden; mamy do czynienia ze stanami wielopunktowej równowagi. Przedsiębiorstwa mogą uzyskiwać te same zyski całkowite przy różnych poziomach produkcji, cen i kosztów. Nie jest to obojętne z punktu widzenia całej gospodarki, społeczeństwa. Preferencje społeczne dotyczą wyboru punktów równowagi firmy tj. maksymalizacji zysku przy wyższej produkcji i mniejszych cenach. Dla takiego rozwiązania potrzebne są odpowiednio skonstruowane instytucje np. rozwiązania systemu podatkowego.

11. Asymetria informacyjna i jej przejawy.

Asymetria informacyjna pojawia się w sytuacji, gdy jeden z podmiotów wie więcej niż drugi podmiot np. sprzedawca na rynku samochodów używanych zna dużo lepiej swój samochód niż kupiec (kupiec mógłby przezwyciężyć asymetrię informacyjną poprzez badanie techniczne samochodu, ale może być ono zbyt kosztowne, czyli koszty transakcyjne mogą być zbyt wysokie) lub w modelu pryncypała-agenta, agent wie więcej niż zwierzchnich. Przejawy asymetrii informacyjnej:

• Selekcja negatywna - na rynku pozostają przykładowo gorsze przedmioty co obrazuje rynek samochodów używanych, gdzie cena samochodu stanowi średnią auta używanego w bardzo dobrym stanie a auta używanego w słabym, dlatego sprzedawca auta używanego w złym stanie jest zainteresowany sprzedażą swojego auta, zaś sprzedawca auta w dobrym stanie wycofuje swoją ofertę, gdyż cena jest zbyt niska, innym przykładem jest prawo Kopernika-Greshama, które mówi o tym, że pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy

• Pokusa nadużycia - po zawarciu transakcji np. ubezpieczenia podmiot ubezpieczony mniej dba np. o ubezpieczoną od pożaru stodołę, nie przestrzega takich środków ostrożności jak przed ubezpieczeniem.

• Efekt gapowicza - partycypuje w korzyściach bez ponoszenia kosztów, przykładem na rynku kapitałowym są podmioty bądź osoby, które naśladują w swoich decyzjach zakupy dokonywane przez inne podmioty, które w celu zakupu danych akcji korzystają z usług firm doradczych ponosząc koszty

• Efekt sygnalizowania - przykładem tego efektu są dyplomy wyższych uczelni czy przebytych kursów w momencie przyjmowania do pracy, aby zaświadczyć podmiotowi o naszych kwalifikacjach; analogicznie kredyt na legitymację studenta co najmniej II roku MIT

• Renta informacyjna - związana z modelem pryncypała-agenta; agent lepszy udaje gorszego, aby uzyskać rentę informacyjną, gdyż informuje pryncypała o wyższych kosztach produkcji niż w rzeczywistości i otrzymuje wyższe transfery. Pojawia się efekt redystrybucyjny asymetrii informacji, czyli renta informacyjna

12. Funkcja produkcji Kremera - jakość instytucji.

• Rola instytucji i ich współzależności wzrastają w miarę wzrostu kosztów zawierania transakcji. Współzależności te mają przy tym zróżnicowany charakter w zależności od specyfiki danego rynku i stopnia jego regulacji. Zależności te mogą być także ujęte w funkcjach produkcji np. funkcji produkcji Kremera. Występuje w niej parametr A obrazujący wpływ instytucji na produkcję dany wzorem A=Bx∏Bj, gdzie Bj oznacza jakość poszczególnych instytucji, zaś parametr B ujmuje „zgranie”, wzajemne dopasowanie instytucji. Operator mnożenia ∏ wskazuje na uzależnienie jakości jednej instytucji od jakości pozostałych instytucji; różne instytucje nakładają się na siebie wzajemnie. Zła jakość jednej instytucji obniża efektywność oddziaływania całego systemu instytucjonalnego. Efektywne instytucje wpływają na wzrost przedsiębiorczości i innowacyjności w gospodarce. Przyczyniają się do wzrostu efektywności alokacyjnej jak i adaptacyjnej w gospodarce.

13. Otoczenie instytucjonalne przedsiębiorstwa.

• Otoczenie instytucjonalne: (reguły konstytucyjno-prawne, prawa własności, polityka i biurokracja, grupy interesu);

• Otoczenie regulacyjne: państwo, rząd, Bank Centralny, polityka monetarna i fiskalna, urzędy antymonopolowe, potencjalni inwestorzy, Sądy, władze lokalne, związkowcy, urzędy patentowe,

• Otoczenie zasilające: ubezpieczenia, pośrednictwo finansowe, banki komercyjne, dostęp kredytów, fundusze inwestycyjne; inwestycje przedsiębiorstw zależą w dużej mierze od przyjaznego otoczenia instytucjonalnego, zwłaszcza od instytucji rynku finansowego. Duże znaczenie ma tu zaufanie. Instytucje finansowe ułatwiają transakcje, redukują koszty transakcyjne (korzyści skali) - efektywna alokacja inwestycji etc.

• Otoczenie zasilane: klienci, partnerzy, spedytorzy, organizatorzy targów, pośrednicy handlowi, urzędy pracy

• Otoczenie konkurencyjne: konkurenci,

• Otoczenie koordynacyjno-kooperacyjne: ekonomia sieci, regulatorem jest tu infrastruktura kooperacyjna - wzajemne zaufanie, wspólne wartości.

• Przedsiębiorstwo jako instytucja. Corporate governance.

• Corporate governance to system powiązań danego podmiotu z jednostkami otoczenia zewnętrznego (na rynku jak i poza rynkiem) oraz społeczna organizacja przedsiębiorstwa. Konkretny system corporate governance zależy od: rozwiązań prawno-regulacyjnych, struktur praw własności, rodzaju i zasad nadzoru właścicielskiego oraz presji społecznej. Ich celem jest zapewnienie równowagi między interesami wszystkich podmiotów związanych z działalnością danego przedsiębiorstwa, tak akcjonariuszy jak i interesariuszy, tak więc zapewnia on równowagę instytucjonalną na poziomie mikroekonomicznym.

• Przedmiotem zainteresowania tej teorii są zarówno akcjonariusze jak i interesariusze (ang. stakeholders). Koncepcje „interesariuszy” dotyczą tych podmiotów otoczenia zewnętrznego danego przedsiębiorstwa, które wpływają lub podlegają wpływowi realizowanych przez to przedsiębiorstwo celów. Nadzór korporacyjny, którego składową wewnętrzną jest nadzór właścicielski, uwzględnia cele interesariuszy i akcjonariuszy oraz oddziaływanie podmiotów otoczenia zewnętrznego np. instytucji rynku kapitałowego czy związków zawodowych. W szerszym wymiarze instytucje systemu nadzoru korporacyjnego zapewniają spójność tzw. instytucji pośredniczących na rynkach produktów, rynkach czynników produkcji oraz rynku pośrednictwa finansowego. Spójność rozwiązań wymaga komplementarności instytucji, zarówno w relacji instytucje formalne-instytucje nieformalne, instytucje rynkowe i pozarynkowe czy pomiędzy instytucjami na poszczególnych rynkach.

15. Koncepcja interesariuszy i jej krytyka.

• Interesariusze to podmioty, które choć nie posiadają praw własności i nie ponoszą związanego z tym ryzyka to pozostają zainteresowani działalnością konkretnej firmy i oczekują określonych działań przez jej kierownictwo. Takimi podmiotami mogą być przykładowo: wierzyciele, dostawcy, klienci czy społeczności lokalne Interesariusze często monitorują działalność przedsiębiorstwa. Podmiotami monitorującymi wyniki firm mogą być instytucje pośrednictwa finansowego, w tym: banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne. Udział tych przedstawicieli sprzyja obniżaniu kosztów kontroli właścicielskiej, będących istotnym elementem kosztów transakcyjnych.

• Teoria interesariuszy - przedsiębiorstwo jako koalicja interesariuszy, mają oni większe znaczenie niż akcjonariusze,

• 5 cech:

• Przedsiębiorstwa nie maksymalizują zysku a bezpośrednio dobrobyt społeczny,

• Występuje sprawiedliwy podział korzyści i kosztów między interesariuszy,

• Pełna internalizacja efektów zewnętrznych

• Możliwe uzgodnienie różnych sprzecznych interesów,

• Wyeliminowanie złych praktyk monopolistycznych.

• Teoria interesariuszy posiada 7 założeń modelowych:

• Pełna informacja

• zerowe koszty transakcyjne

• Precyzyjnie wyznaczone prawa własności

• Efekty zewnętrzne w gospodarce internalizowane zgodnie z twierdzeniami Coase

• Nie ma sprzeczności między interesem własnym firmy a interesem publicznym

• Podmioty ( interesariusze) jednakowo skłonne do ryzyka

• Nie ma zależności typu strategicznego w gospodarce

Problemy teorii interesariuszy:

• Niemożliwe jednoczesne spełnienie tych 7 założeń.

• Problem motywacji, który wynika na ogół z interesu prywatnego, a nie abstrakcyjnego interesu publicznego, problem kontroli nadwyżki ekonomicznej, w realu interes własny przed publicznym.

• „polują głodne wilki” - firmy monopolistyczne przeznaczają mogą przeznaczać część swoich zysków na badania i postęp techniczny (1. Innowacje procesu produkcyjnego; 2. Innowacje produktu)

• Problem agencji (zignorowanie jej kosztów), czy demokracja procesu zarządzania jest efektywna i skuteczna.

• Problem alokacji ryzyka w przypadku dużej liczby interesariuszy (skłonność do ryzyka)

16. Geneza instytucjonalizmu - ujęcie T. Veblena i J. Commonsa.

Termin „ekonomia instytucjonalna” wywodzi się od amerykańskiego instytucjonalizmu XX wieku (T. Commons, J. R. Veblen). Instytucjonalizm ten mimo pewnych cech wspólnych (np. potrzeba historycznego kontekstu analiz ekonomicznych, krytyka nadmiernie sformalizowanych modeli, dezaprobata dla podejścia „równowagowego” itd.), ujawnił różnice podejść T. Veblena i J.R. Commonsa. T. Veblen podkreślał decydującą rolę instytucji nieformalnych (instynkty i nawyki). Dla T. Veblena szczególnie istotne są relacje między zmianami techniczno-technologicznymi a inercją systemu instytucjonalnego; instytucje mogą zarówno hamować rozwój technik produkcji jak i im sprzyjać - endogeniczna zmiana instytucjonalna. T.Veblen bardziej zajmował się ewolucją (wraz z mechanizmami naturalnej selekcji) i historyczną zmiennością analiz ekonomicznych. Podczas gdy u J.R. Commonsa podstawowe znaczenie mają instytucje formalne, tworzone bardziej odgórnie niż wynikające z oddolnej interakcji podmiotów i jednostek. Podkreślał znaczenie społecznych ram działalności gospodarczej („collective action“- działania kolektywne). Działania te tworzą przesłanki dla tworzenia prawa i norm zwyczajowych. Zjawiska kolektywnej aktywności dotyczą funkcjonowania firm, administracji państwowej, stowarzyszeń, związków zawodowych. Współdziałanie tych podmiotów, np. poprzez kontrakty i transakcje czy powiązania organizacyjne wymaga przejrzystych reguł prawnych. J.R. Commons dużo uwagi przywiązywał do problematyki transakcji i kosztów transakcyjnych, głównie w ujęciu mikroekonomicznym.

17. Istota, rola i spory definicyjne wokół terminu „instytucje”.

W literaturze ekonomicznej brak jest jednoznacznego sprecyzowania terminu „instytucja”. Instytucje traktuje się jako: obowiązujące reguły gry, struktury zarządcze wpływające na podmioty-graczy, sposoby prowadzenia gier czy sposoby narzucania reguł i ich egzekwowania, sposoby myślenia i postępowania ludzi ujawniane w zachowaniach i zwyczajach grup i jednostek, systemy społecznych interakcji, obowiązujące systemy przekonań i oczekiwań, wzorce zachowań itd. Inna znana powszechnie definicja jest autorstwa Northa według którego instytucje to reguły gry w społeczeństwie, czyli skonstruowane przez ludzi ograniczenia, które kształtują ich wzajemne interakcje. W każdej gospodarce rynkowej występują instytucje: formalne (prawo regulujące produkcję i sprzedaż towarów, prawo pracy, prawo energetyczne, prawo wyborcze itp.), nieformalne (zaufanie, tworzenie sieci kontaktów, normy zachowań, wzorce kulturowe itp.) i instytucje-organizacje (urzędy pracy, agencje zatrudniania na rynku pracy, giełdy towarowe czy instytucje pośrednictwa finansowego).

Role:

• Standaryzacja zachowań w ramach heterogeniczności podmiotów

• Regulacja funkcjonowania i rozwój podmiotów

• Ułatwiają dostęp do rynków

• Sprzyjanie lepszej informacji i przeciwdziałanie asymetrii informacyjnej

• Sprzyjanie nasilaniu się postaw kooperacyjnych i koordynacyjnych w warunkach konkurencji rynkowej

• Przekształcanie niepewności w ryzyko

18. Endogeniczny i egzogeniczny charakter instytucji.

• Endogeniczny charakter instytucji - ich powstawanie i rozwój zależą od potrzeb podmiotów gospodarczych i ich współdziałania; nie są zaś wyrazem reakcji dostosowawczej na instytucje narzucane przez państwo odgórnie i nie zawsze odpowiadające potrzebom społecznym. Sprzyja temu rosnąca coraz bardziej innowacyjna działalność przedsiębiorców jak również gromadzenie doświadczeń otrzymywanych z realizowanych transakcji.

• Egzogeniczny charakter instytucji - powstanie i rozwój instytucji jest narzucany odgórnie przez państwo. Przykładem egzogenicznych instytucji są te tworzone w czasie transformacji systemowej, która cechuje się dużym konstruktywizmem instytucjonalnym. Wiele instytucji formalnych (głównie regulacji prawnych i instytucji-organizacji) zostaje wdrożonych przez decyzje władz centralnych. Sama transformacja gospodarcza w jej początkach jest bardziej zamysłem konstruktywistycznym niż procesem oddolnych przemian, choć z czasem ulega to zmianie.

19. Podział instytucji w ujęciu S. Parto - pięć typów.

1. Instytucje współpracy - (associative) np. grupy interesów, stowarzyszenia, sieci biznesowe, grupy pokrewieństwa czy mafijne; ułatwiają interakcje pomiędzy różnymi podmiotami

2. Instytucje behawioralne - (behavioral) zestandaryzowane zwyczaje społeczne manifestowane przez jednostki, grupy i podmioty np. zwyczaje, rutyny, wierzenia, czyli „jak się sprawy mają”

3. Instytucje stanowiące - (cognitive) wskazujące na oczekiwania społeczeństwa wobec jednostek wyrażane w wartościach społeczno-kulturowych; są to wartości społeczne, kulturowe, przesądy, czyli „ jak się sprawy mieć powinny”

4. Instytucje regulacyjne - (regulative) w rodzaju państwa jako twórcy reguł i reguł nieformalnych - przestrzeganych w codziennym życiu; nakazy lub wyłączenia (prawa stanowione i zwyczajowe)

5. Instytucje konstytutywne - (constitutive) wskazujące na ograniczenia społecznych więzi i kontaktów np. prawa własności czy sposoby działań zbiorowych

20. Instytucje formalne a instytucje nieformalne. Teoria zmian instytucjonalnych D. Northa.

• Formalne (prawo regulujące produkcję i sprzedaż towarów, prawo pracy, prawo energetyczne, prawo wyborcze itp.),

• nieformalne (zaufanie, tworzenie sieci kontaktów, normy zachowań, wzorce kulturowe itp.).

• W teorii D. Northa zmiany instytucji nieformalnych dokonują się wolniej niż formalnych, co osłabia skuteczność bieżących zmian instytucjonalnych. Zakres stosowania norm i reguł zależy od zgodności charakteru reguł z dominującym w społeczeństwie systemem wartości. Jednocześnie normy zewnętrzne, aby dobrze spełniały funkcje regulacyjne powinny być subiektywnie zinternalizowane przez jednostki i grupy. Jedynie wtedy przepisy prawa mogą przeistoczyć się w bodźce i motywacje działania poszczególnych podmiotów. Zmiana jednych przepisów prawnych wymaga odpowiednich dostosowań innych, co wymaga czasu i ponoszenia określonych kosztów (głównie kosztów przestrzegania norm formalnych i karania za ich pomijanie). Monitorowanie i karanie to domena instytucji państwowych jak i samorządowych. Warunkiem efektywnego funkcjonowania rynków jest spójność systemu norm formalnych, kierunkowej zgodności z nimi norm nieformalnych i skuteczne oraz szybkie egzekwowanie prawa przez instytucje państwowe. W niektórych przypadkach instytucje nieformalne mogą uniemożliwiać skuteczne oddziaływanie instytucji formalnych. Istotna jest także zgodność norm społecznych z normami prawnymi. Degradacja norm społecznych np. w postaci wzrostu przestępstw kradzieży prowadzi do wzrostu kosztów ochrony praw własności i ogranicza wartość przedmiotu własności. Reguły nieformalne podlegające procesom stopniowej instytucjonalizacji przekształcają się z kolei w instytucje formalne. Syntetycznym wyrazem instytucji nieformalnych jest kapitał społeczny (ujęcia Putnama czy Colemana)

21. Spory wokół instytucji-organizacji. Rola rynku, przedsiębiorstwa i państwa. (uzupełnić o role r,p,p)

• O.E. Williamson do instytucji zalicza również organizacje, w tym rynki i przedsiębiorstwa. Dyskusyjną kwestią jest zaliczenie organizacji-przedsiębiorstwa do instytucji. Niekiedy traktuje się organizacje jako „graczy-agentów” zmian instytucjonalnych czy też twórców nowych zasad postępowania. W praktyce organizacje stanowią raczej formę funkcjonowania instytucji; niektóre z organizacji mają tendencję do ich „instytucjonalizacji”, do czego przyczynia się zbiorowe działanie i proces kolektywnego podejmowania decyzji dla osiągania wspólnych celów. To zbiorowe działanie wymusza różne formy trwałej współpracy jednostek i grup; instytucje stanowią „syntezę doświadczeń” z postępowania podmiotów.

• Rynek: rynek pracy, rynek finansowy

• Przedsiębiorstwa

• Państwo

22. Kapitał społeczny i jego znaczenie.

W literaturze występuje brak jednoznaczności w precyzyjnym określeniu i mierzeniu kapitału społecznego. Kapitał społeczny może być rozumiany jako zespół norm, zasad, zwyczajów, tradycji, powiązań (sieci), relacji społecznych, cech kulturowych i idei, które określają sposób organizacji i funkcjonowania danych podmiotów jak i całego systemu społeczno-gospodarczego. Kapitał społeczny jest substytucyjny względem wielu innych instytucji formalnych, przykładowo im większa skłonność do przestrzegania prawa tym mniejsza potrzeba uregulowań prawnych wielu obszarów aktywności ludzkiej. To zaś zmniejsza publiczne koszty transakcyjne. Ponadto akceptacja przyjętych norm moralnych czy zasad etycznych obniża koszty transakcyjne, gdyż obwiązujące normy moralne nie pozawalają np. na nielegalne sposoby uzyskiwania korzyści czy praktyki typu rent-seeking. Wraz ze wzrostem kapitału społecznego rośnie wzajemne zaufanie, które decyduje o skuteczności mechanizmu rynkowego. Obniża to koszty transakcyjne, gdyż brak zaufania nie musi być zastępowany dużą ilością przepisów prawnych. Zaufanie jest również niezbędnym składnikiem koordynacji i kooperacji gospodarczej. Kapitał społeczny wiąże się również z kształtowaniem zwyczajów, te zaś stanowią podstawę instytucji nieformalnych. Zwyczaje zaś kształtują etyczne wzorce zachowań np. przedsiębiorczości, pracowitości czy uczciwości. Należy dodać, że kapitał społeczny stanowi czynnik komplementarny względem kapitału ludzkiego, gdyż np. kontakty grupowo-zawodowe umożliwiają transfery wiedzy w grupie.

23. Poziomy analiz w ekonomii instytucjonalnej.

W ramach nowej ekonomii instytucjonalnej podkreśla się różne poziomy badań procesów społeczno-gospodarczych:

- analizę otoczenia społecznego - instytucji nieformalnych (tradycje, zwyczaje, normy, kultura, religia itd.), rola kapitału społecznego;

- analizę otoczenia instytucjonalnego (reguły konstytucyjno-prawne, prawa własności, polityka i biurokracja, grupy interesu);

- analizę zarządzania w ramach istniejących stosunków własnościowych (struktury zarządzania, kontrakty i umowy);

- analizę mechanizmów alokacji zasobów (mechanizmy rynkowe i polityczne).

24. Zróżnicowanie ekonomii instytucjonalnej - nowa ekonomia instytucjonalna i nowy instytucjonalizm.

Nowa ekonomia instytucjonalna w swym rozwoju wyodrębniła dwa ogólne kierunki badań, jeden rozwijający tradycyjny instytucjonalizm - nowy instytucjonalizm, drugi łączący podejście instytucjonalne z ekonomią neoklasyczną - neoklasyczna ekonomia instytucjonalna (neoinstytucjonalizm).

Przedmiotem badań obu kierunków nowej ekonomii instytucjonalnej jest zależność rezultatów gospodarczych od instytucjonalnych warunków zachowań i otoczenia instytucjonalnego. W nowym instytucjonalizmie podkreśla się ewolucyjny charakter rozwoju społeczno-gospodarczego, w neoinstytucjonalizmie uwypukla się potrzebę modelowania na wzór modeli neoklasycznych czy keynesowskich. Występują też dwa ujęcia jednostki: jedno (dominujące ujęcie) to ujęcie jednostek jako przedsiębiorców (ekonomia neoinstytucjonalna), drugie to traktowanie jednostek jako podmiotów godzących interesy indywidualne z interesami wspólnymi zbiorowości (nowy instytucjonalizm). Dla neoinstytucjonalizmu punktem wyjścia są interesy jednostek, dla nowego instytucjonalizmu równie ważne są interesy zbiorowości (grup, społeczeństwa). W neoklasycznej ekonomii instytucjonalnej podmioty sytemu ekonomicznego kierują się interesem własnym bez odniesień do interesu publicznego. Zachowania zgodne z własnym interesem są zachowaniami racjonalnymi, których celem jest maksymalizacja użyteczności. W dążeniu do tej maksymalizacji należy także uwzględniać czynniki ograniczające tradycyjne rozumienie racjonalności zachowania (kwestia ta różni neoinstytucjonalizm od podejścia neoklasycznego). W nowym instytucjonalizmie podkreśla się rolę grup nacisku. Spór dotyczy także egzo- lub endogeniczności zmian instytucjonalnych. W neoklasycznym ujęciu zmiany te są zewnętrzne wobec systemu ekonomicznego. W instytucjonalnym ujęciu neoklasycznym szczególne znaczenie przywiązuje się do rozwiązań prawno-organizacyjnych w ramach przedsiębiorstw, innych podmiotów czy państwa, zaś w ujęciu historyczno-socjologizującym nowego instytucjonalizmu do otoczenia instytucjonalnego podmiotów gospodarczych. W nowej ekonomii instytucjonalnej (głównie w nowym instytucjonalizmie) podkreśla się znaczenie stabilności działań zrutynizowanych i adaptacyjności rozwiązań instytucjonalnych sprawdzonych w przeszłości. Ważna jest przy tym kwestia komplementarności i substytucyjności rozwiązań instytucjonalnych. Analizami wybranych aspektów instytucjonalnych zajmują się również te nurty ekonomii, które nie są zaliczane do „ekonomii instytucjonalnej” jak np. ekonomia schumpeterowska, szkoła neoaustiacka, ekonomia marksowska, ekonomia rozwoju, analiza porównawcza systemów ekonomicznych, ekonomia eksperymentalna i finanse behawioralne.

25. Teorie w ramach nowej ekonomii instytucjonalnej i nowego instytucjonalizmu (uzupełnić, notatki).

Neoinstytucjonalizm (połączenie ekonomii instytucjonalnej oraz ekonomii neoklasycznej):

• Teoria praw własności i inne teorie własnościowe (np. teoria wspólnych zasobów common pool resources E. Ostrom, teoria podzielnych praw własności)

• Teorie kontraktów

• Teoria kosztów transakcyjnych

• Teoria agencji (w tym model pryncypała i agenta)

• Corporate governance (władanie korporacyjne; w tym teoria interesariuszy)

• Koncepcja stakeholders (interesariuszy)

• Teoria przedsiębiorstwa:

• Behawioralna

• Kontraktualna (wiązka kontraktów)

• menedżerska

Nowy Instytucjonalizm:

• Teorie kolektywnego podejmowania decyzji (teoria wyboru społecznego-ekonomia dobrobytu, teoria wyboru publicznego, nowa makroekonomia polityczna, ekonomia konstytucjonalna)

• Teorie o charakterze historyczno-ewolucyjnym (teoria D.Northa, ekonomia instytucjonalno-ewolucyjna np. G.M.Hodgson, teorie zmian instytucjonalnych np. koncepcja przyspieszonego uprzemysłowienia R. Nurkse czy koncepcja reform społecznych G. Myrdala)

• Teorie interesów ekonomicznych (teoria interesu publicznego, teoria pogoni za rentą, teoria demokracji Downsa, teoria grup interesu Olsona, teoria biurokracji Niskanena)

• Makroekonomia polityczna i wyboru publicznego oraz ekonomia dobrobytu

• Teoria regulacji:

• Regulacja oparta o interes publiczny (gdzie rynek zawodzi)

• Pomiędzy podmiotami regulowanymi a regulującymi zachodzą więzy i podmioty regulowane mogą dominować

• Ekonomiczna teoria regulacji (godzi państwo, konsumentów i producentów)

• System instytucjonalny i jego wyznaczniki. Komplementarny charakter instytucji.

• Analiza systemu instytucjonalnego w skali ogólnogospodarczej jak i w skali danego rynku zawiera analizę trzech wzajemnie się warunkujących elementów:

• zbioru instytucji - organizacji (np. urzędy pracy, agencje zatrudnienia na rynku pracy, giełdy towarowe czy organizacje pośrednictwa handlowego na rynku towarowym, instytucje pośrednictwa finansowego czy organy nadzoru na rynku finansowym, partie polityczne i wyborcy na rynku politycznym),

• instytucji formalnych (prawo regulujące produkcję i sprzedaż produktów, prawo pracy, prawo energetyczne, prawo wyborcze, prawo finansowe, rozwiązania podatkowe, formy zawieranych umów czy kontraktów itd.),

• instytucji nieformalnych (różne przejawy kapitału społecznego: zaufanie, tworzenie sieci kontaktów, normy zachowań, wzorce kulturowe, zdolności w rozwiązywaniu wspólnych problemów, sposoby postępowań itp.).

• wyznaczniki: Dobrze dookreślone prawa własności wraz z ich ochroną, skuteczny nadzór korporacyjny i właścicielski, internalizacja efektów zewnętrznych oraz ograniczanie przejawów zawodności państwa stanowią bazę dla zwiększenia efektywności adaptacyjnej systemu instytucjonalnego. Jego zaś podstawowym wyznacznikiem jest obniżanie kosztów transakcyjnych. Obniżaniu tych kosztów powinny towarzyszyć warunki ograniczające w postaci: eliminowania renty informacyjnej (wynikającej z asymetrii informacji), osiągnięciu poziomu kapitału społecznego sprzyjającego wzrostowi gospodarczemu oraz społecznej akceptacji nierówności społecznej. Kwestie te mogłyby stanowić podstawę podejścia instytucjonalnego w polityce gospodarczej.

• Komplementarny charakter instytucji oznacza wzajemne uzależnienie danej instytucji od innych o charakterze sprzężeń zwrotnych. Tworzy się matryca instytucjonalna o charakterze sprzężeń zwrotnych o różnego rodzaju więziach i współzależnościach oraz przepływach dóbr, pieniądza i informacji. Powstanie nowych instytucji nie burzy istoty matrycy, ale wzbogaca jej spójność. Komplementarność systemu instytucji ujawnia się w fazach dojrzałości działania danego systemu.

27. Analiza porównawcza systemów instytucjonalnych.

• Cechy różnicujące poszczególne systemy instytucjonalne gospodarki rynkowej:

1. typ organizacji,

2. dominujące struktury zarządcze,

3. instytucje finansowe, system finansowy

4. instytucje rynku pracy

5. instytucje rynku produktów,

6. prawa własności i ich egzekwowanie,

7. podstawowe normy współżycia społecznego

8. rola państwa

• Model neoklasyczny:

a) model czarnej skrzynki, przedsiębiorstwo jako f. produkcji

b) właściciel i zarządca to 1 osoba

c) aukcje (giełdy)

d)

e) aukcje (giełdy), model wolnej konkurencji

f) nie ma tego problemu, dominuje własność prywatna

g) homo economicus - rozum, racjonalne zachowania, indywidualzim

h) państwo - nocny stróż

• Zmodyfikowany model neoklasyczny:

a) hierarchia funkcjonalna np. holding, koncern, konsorcjum, klaster, trust

b) jest właściciel i zarządca ale rządzi właściciel

c) giełda jako główna instytucja

d)

e) giełdy towarowe, dopuszcza się niedoskonałą konkurencję

f) niepełne kontrakty, rezydualne prawa własności (przeciwdziałanie niekompletności informacji)

g) utylitaryzm, realizacja własnych funkcji użyteczności

h) dobra publiczne i podatki - ale dominuje sektor prywatny a państwa minimum

• W modelu niemieckim, gdzie w systemie finansowym realizowany jest tzw. model reński mamy do czynienia z silnym współdziałaniem banków i przedsiębiorstw. Jednocześnie realizowana jest wizja państwa korporatystycznego (korporatyzm społeczny). Wiąże się z tym rola związków zawodowych. W systemie niemieckim podkreśla się podmiotową rolę pracowników (rola rad zakładowych, udział pracowników w radach nadzorczych) i ich aktywny udział we współzarządzaniu (mittbestimung) oraz wspólnotowy charakter podejmowania decyzji gospodarczych. Na rynku pracy występują regulacje typu korporatystycznego np. wspólne komisje pracodawców i pracobiorców. Z kolei na rynku produktów mamy do czynienia z ugrupowaniami przemysłowo-handlowymi. Prawa własności regulowane są poprzez praktykę funkcjonowania ugrupowań. Współzarządzanie ma miejsce w ramach hierarchi uczestniczącej z systemem konsultacji i opinii oddolnych. Rozbudowane są formy dialogu i negocjacji społecznych. Podkreśla się podmiotową rolę pracownika i obywatela.

• W systemie anglosaskim (amerykańskim) dominującym typem organizacji jest hierarchia funkcjonalna, czemu towarzyszy struktura zarządcza w postaci zarządzania przez menedżerów. W systemie finansowym wiodąca jest rola giełdy i szerzej rynku kapitałowego. Duże znaczenie przykłada się do instytucji corporate governance. Rośnie też siła grup kapitałowych oraz bankowości inwestycyjnej. Rynek pracy jak i prawo pracy są wysoce elastyczne przy wyraźnej dominacji pracodawców w stosunku do słabnącej roli związków zawodowych. Na rynkach produktów dominuje struktura oligopolistyczna z pewnym zakresem regulacji państwa. Wiele firm zorganizowanych jest na zasadzie integracji pionowej. Prawa własności dookreślane są w wyniku procedur sądowych. Dominującymi normami społecznymi są indywidualny sukces i zaradność oraz różnicowanie statusu społecznego w zależności od uzyskiwanych efektów. W systemie anglosaskim realizowana jest koncepcja państwa liberalnego o relatywnie małym zakresie regulacji i ograniczonym interwencjonizmie. Rozwija się różne formy demokracji przedstawicielskiej.

• System japoński można zaliczyć do tzw. azjatyckiego modelu gospodarki rynkowej. Dominującym typem organizacji pozostaje hierarchia pozioma typu keiretsu z istotną rolą banku podstawowego. W strukturach zarządczych dominuje wybiórcze zarządzanie relacyjne. Na rynku pracy występuje specyficzne przywiązanie pracowników do danego przedsiębiorstwa. Jednocześnie występuje pewna gradacja zajmowanych pozycji w systemie społecznym firmy oraz rozwinięte są formy kontroli pracowników. Duża jest rola grup przemysłowo - kapitałowych. W funkcjonowaniu państwa silne są przejawy biuro pluralizmu. Udział państwa w gospodarowaniu to duży zakres regulacji i interwencjonizmu przy mniejszej roli firm sektora publicznego. Duże znaczenie w praktyce regulacyjnej mają tzw. zalecenia nieformalne (Aoki M., 2001). W praktyce mamy do czynienia z wieloma innymi systemami instytucjonalnymi jak np. model skandynawski, południowo-europejski czy rosyjski. Specyficzne rozwiązania cechują też polski system instytucjonalny (Lissowska M., 2008, s.223-249).

28. Równowaga instytucjonalna.

Rozwiązania instytucjonalne cechują dwie sprzeczne tendencje: dynamika zmian i dążenie do zachowania istniejącego status-quo. Równowaga instytucjonalna oznacza wzajemne dopasowywanie mechanizmów selekcyjnych i procesów tworzenia nowych instytucji. Ma tu też znaczenie zjawisko zależności od ścieżki rozwojowej (path dependence) tj. uzależnienia obecnych instytucji od rozwiązań wcześniejszych. Efektywny system instytucjonalny wymaga spójnego układu instytucji zwiększających stopień adaptacji systemu ekonomicznego jako całości. Spójność ta stanowi podstawowy wyróżnik równowagi instytucjonalnej. Przykładem braku tej równowagi może być asymetria siły oddziaływania organizacji pracodawców i związków zawodowych w negocjacjach płacowo-cenowych. Istotą równowagi instytucjonalnej jest zachowanie właściwych proporcji między systemowym konstruktywizmem a oddolnymi zmianami o charakterze spontanicznym, między ładem instytucji formalnych i nieformalnych, między sferą publiczną i prywatną w gospodarce i określeniem relacji państwo - rynek, między sektorem publicznym i prywatnym, między sferą polityki i sferą gospodarki, między interesem publicznym a interesami cząstkowymi jak też między wymogami skutecznego i sprawnego zarządzania a systemem konsultacji społecznych. Przejawem równowagi instytucjonalnej jest także stabilność finansowa. Relacje te występują zarówno w skali makroekonomicznej jak i mikroekonomicznej np. na szczeblu przedsiębiorstwa działającego w otoczeniu instytucjonalnym. Równowaga instytucjonalna wyraża się w takim zbiorze instytucji i ich powiązaniom, które pozwalają realizować podstawowe funkcje systemu instytucjonalnego, zapewniając jego względną trwałość. Równowaga instytucjonalna może, zatem być czynnikiem utrzymującym względną stabilność rozwiązań systemowych, pomimo przejawów ich nieefektywności. Przykładem może być funkcjonowanie gospodarki centralnie planowanej w warunkach narastającego niedoboru. Równowaga instytucjonalna zakłada możliwość oddolnego (inicjatywy jednostek i podmiotów) jak i odgórnego (decyzje organów państwa) tworzenia instytucji. Równowagę instytucjonalną charakteryzują określone relacje i proces stałego dopasowywania instytucji formalnych i nieformalnych.

29. Efektywność adaptacyjna systemu instytucjonalnego.

Efektywność adaptacyjna systemu instytucjonalnego oznacza zdolność systemową do dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia i rozwiązywania problemów. Polega ona na szybkim reagowaniu na wszelkie zakłócenia i zmiany jak również zdolności do adaptacji nowych zjawisk np. postępu technicznego czy rozpowszechniania wiedzy. Jej podstawowym wyznacznikiem jest wdrażanie instytucji zmniejszających koszty transakcyjne przy spełnieniu szeregu warunków ograniczających np. potrzeba niezbędnych informacji, poziom kapitału społecznego czy tworzenie instytucji do koordynacji działań gospodarczych. Dla efektywności systemu instytucjonalnego decydujące znaczenie mają takie instytucje jak: prawa własności - transfery tych praw i ich ochrona, reguły nadzoru korporacyjnego, sposoby internalizacji efektów zewnętrznych oraz rozwiązania ograniczające przejawy zawodności państwa.

30. Różne ujęcia efektywności ekonomicznej.

• Pod pojęciem efektywności ekonomicznej często rozumie się koncepcję efektywności alokacyjnej Pareto wywodzącej się z ekonomii dobrobytu; daleko jednak odbiegającej od cech rzeczywistości gospodarczej. Pod tym terminem kryje się sytuacja, w której polepszenie czyjegoś położenia, nie może być osiągane kosztem pogorszenia sytuacji innych podmiotów. Podejście Pareto ma charakter indywidualistyczny. Nie ma tu miejsca na ingerencję państwa, w tym zwłaszcza na redystrybucyjną rolę państwa. „Optymalność paretowska” ma przy tym wymiar krótkookresowy, gdyż w dłuższym horyzoncie czasu pogłębiające się nierówności społeczne mogą negatywnie rzutować na efektywność alokacji zasobów i wpływać na obniżenie tempa wzrostu gospodarczego. Optimum Pareto jest też koncepcją statycznej efektywności odpowiadającej modelowi wolnej konkurencji bez dynamiki innowacyjnej. Innowacyjność wymaga sytuacji braku tego optimum np. istnienia zysków monopolowych jako bodźca postępu technicznego. Gospodarka nieoptymalna w sensie paretowskim jest również nieoptymalna społecznie, gdyż oznacza to możliwość poprawy sytuacji wielu grup i jednostek. Jednocześnie jednak gospodarka optymalna w sensie paretowskim nie musi być optymalna społecznie, bo to może oznaczać utrwalenie lub nawet pogłębienie się nierówności społecznych oraz usztywnienie gospodarki. Osiągnięcie stanu optimum Pareto (stanów tych może być nieskończenie dużo) dotyczy różnych sytuacji docelowych poszczególnych grup społecznych, jednostek i podmiotów gospodarczych. Różne rozwiązania instytucjonalne (rynkowe i pozarynkowe) służą osiąganiu jednego z wielu możliwych punktów optimum, w zależności od położenia wyjściowego (majątku wyjściowego) podmiotów uczestniczących w zmianach instytucji oraz od charakteru rozwiązań systemowych. Nie da się jednak porównać poszczególnych stanów optimum między sobą.

• Innym sposobem wyrażania efektywności ekonomicznej (bliższym nurtom ekonomii instytucjonalnej) jest koncepcja efektywności Hicksa-Kaldora. Efektywność ta oznacza poprawę ogólnej sytuacji wszystkich podmiotów, wzrost wartości społecznej w wyniku wprowadzanych zmian. Inaczej można to określić maksymalizacją ogólnego bogactwa. Wzrostowi tego bogactwa może towarzyszyć zróżnicowana sytuacja poszczególnych podmiotów. Mogą tu być podmioty odczuwające poprawę własnego położenia jak i podmioty, którym sytuacja się pogorszyła. Podmioty z poprawą sytuacji dokonują wypłat kompensacyjnych na rzecz podmiotów tracących. Wielkość korzyści jednych podmiotów powinna przewyższać wielkość strat innych. System instytucjonalny sprzyja osiąganiu tej efektywności, gdy nowe instytucje pozwalają na poprawę sytuacji ogółu podmiotów gospodarczych oraz na odpowiedni mechanizm redystrybucji. Problem podstawowy wiąże się z wyborem rozwiązań, które jednym przynoszą korzyści, innym zaś straty. Efektywność Hicksa-Kaldora zakłada uzyskanie zgody tracących na tego typu przedsięwzięcia, co jest mało realne. W praktyce podmioty kierują się własnymi interesami, nie zaś bliżej nieokreślonym interesem publicznym. W kryterium tym zakłada się również jednakową wagę sytuacji poszczególnych podmiotów, co z punktu widzenia całego społeczeństwa nie musi być słuszne.

Obydwa kryteria efektywności mają charakter utylitarystyczny związany z mierzeniem i agregacją użyteczności, co tak w teorii jak i zwłaszcza w praktyce rodzi zasadnicze trudności szeroko opisane w literaturze ekonomicznej.

31. Polityka instytucjonalna państwa.

Polityka instytucjonalna wyraża się głównie w tworzeniu instytucji niezbędnych dla utrzymania długookresowej równowagi instytucjonalnej w zmiennych warunkach gospodarowania. Podstawowe znaczenie ma tu system prawny z wiodącą rola norm konstytucyjnych. Trwałość rozwiązań konstytucyjnych chroni jednostki i podmioty przed nadmierną ingerencją państwa. Jednocześnie sięganie po stałe reguły np. zapisy prawne o dopuszczalnych udziałach długu publicznego i deficytu budżetowego w PKB czy określenie zasad polityki monetarnej (np. reguła Taylora) ogranicza możliwości prowadzenia polityki dynamicznej niespójności tj. podejmowanie decyzji niezgodnych z wcześniej ustalonymi zasadami. Dynamiczna niespójność uniemożliwia skuteczność polityki dyskrecjonalnej. Sprawne instytucje umożliwiają szybszą absorpcję szoków i powrót gospodarki na ścieżkę wzrostu zrównoważonego. Przykładowo można tu wspomnieć o działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury (np. progresywny system podatkowy czy system zasiłków dla bezrobotnych). Polityce instytucjonalnej sprzyja rosnąca rola stałych reguł gospodarowania w polityce monetarnej i fiskalnej kosztem polityki dyskrecjonalnej. Stosowanie reguł ogranicza oportunizm zachowań podmiotów, zawęża praktyki typu rent seeking, zmniejsza uznaniowość w decyzjach, ogranicza krótkookresowe wpływy polityków i zapewnia większą przejrzystość i przewidywalność prowadzonej polityki. Reguły mogą jednak „usztywniać” możliwe sposoby reakcji polityki gospodarczej na nieoczekiwane szoki gospodarcze i nie są w stanie uwzględnić wszystkich przyszłych uwarunkowań rozwojowych.

Dynamiczną niespójność może też ograniczać delegowanie części zadań polityki gospodarczej państwa na rzecz niezależnych instytucji np. Rady Polityki Fiskalnej (na wzór RPP). Podstawową trudnością dla tego typu rozwiązań instytucjonalnych jest możliwość utraty przez rząd kontroli politycznej nad finansami publicznymi i przekazanie istotnych uprawnień władczych instytucjom nie mających „legitymacji wyborczej”.

Polityka instytucjonalna to jednoczesne tworzenie warunków dla „zdrowej” konkurencji podmiotów na rynkach jak i tworzenie instytucji sprzyjających kooperacji bez praktyk monopolistycznych jak np. odpowiednie urzędy regulacyjne i systemy nadzoru (w tym nadzoru finansowego). Jednym z podstawowych zadań państwa pozostaje także poprawianie funkcji koordynacyjnej rynków, wzmacnianie możliwości samoregulacyjnych rynków. Przy naturalnej sprzeczności interesów ekonomicznych państwo występuje także w roli arbitra i rozjemcy jak i organizatora płaszczyzn i form społecznych negocjacji. Znajduje to np. wyraz w funkcjonowaniu w Polsce Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, stanowiącej instytucję-organizację dialogu społecznego pomocną w podejmowaniu decyzji publicznych o skutkach dla procesów rozwojowych np. dotyczących rynku pracy.

W polityce instytucjonalnej trudno jest skoordynować działania zapewniające spójność relacyjną między instytucjami na każdym z poziomów funkcjonowania systemu instytucjonalnego. Wynika to głównie z współistnienia na danym poziomie instytucji „nowopowstających” i „zastanych” oraz z różnego tempa zmian tych relacji. Trzeba tu także uwzględnić zjawisko hierarchizacji systemu instytucji tj. instytucje jednego poziomu tworzą ramy, uwarunkowania dla instytucji innego poziomu np. normy społeczne poziomu otoczenia społecznego dla norm prawnych poziomu otoczenia instytucjonalnego. Podobnie prawa własności oddziaływają na struktury organizacji i zarządzania poziomu drugiego. Zmiany w instytucjach wyższego rzędu wymagają poniesienia większych wydatków - w tym wyższych kosztów transakcyjnych, co sprzyja utrzymaniu istniejącej równowagi instytucjonalnej. Naruszenie dotychczasowej równowagi instytucjonalnej następuje w sytuacji kumulatywnych zmian instytucji usytuowanych niżej w hierarchi instytucjonalnej i powodujących konieczność zmian instytucji podstawowych, bazowych - np. zmian w Konstytucji. Z drugiej strony pewne instytucje charakteryzuje względna stabilność i chęć trwania niezależnie od zmian środowiska społeczno-ekonomicznego i politycznego. Dają o sobie znać mechanizmy samoutrwalania instytucji (o pewnej inercji) skutecznie blokujące niezbędne zmiany. Przyczyniają się do tego organizacje gospodarcze i polityczne zainteresowane utrzymaniem starych struktur instytucjonalnych. Grupy i podmioty tracące swoje pozycje (tak polityczne jak i ekonomiczne) i przywileje mogą mniej lub bardziej skutecznie przeciwstawiać się pozytywnym zmianom instytucjonalnym sprzyjających rozwojowi. Większy opór stawiają przegrani politycznie. Efektywność rozwiązań wymaga przełamania tego oporu i możliwie szybkiego przejścia do nowej równowagi instytucjonalnej.

Polityka instytucjonalna ma szansę być bardziej efektywną w sytuacji dominującej roli grup kontrolujących władzę państwową i jednocześnie zainteresowanych dobrymi instytucjami ekonomicznymi. Im większa statyka i zachowawczość istniejących instytucji tym większa egzogeniczność tworzonych instytucji. Egzogeniczność tą wzmacnia niższy poziom rozwoju gospodarczego, gdzie mamy do czynienia z niedorozwojem instytucjonalnym - zwłaszcza instytucji formalnych. Polityka instytucjonalna to także odpowiednie usytuowanie i rola urzędów regulacyjnych na różnych rynkach - wymagających regulacji. Chodzi tu zwłaszcza o przeciwstawianie się praktykom „prywatyzowania zysków i uspołeczniania strat”. Ma to szczególne znaczenie dla mechanizmów generujących ujemne efekty zewnętrzne i w obszarach gospodarowania, gdzie trudno o dookreślenie praw własności.

32. Regulacja a deregulacja rynków. Teorie regulacji.

W szerokim kontekście regulację (instytucjonalne dostosowanie) można traktować jako wyraz swoistego dostrajania systemu ekonomicznego i społecznego, czym np. zajmuje się „francuska szkoła regulacyjna”.

Czysto ekonomicznymi zagadnieniami zajmują się różne teorie regulacji (pozytywno-normatywna teoria regulacji, teoria przechwycenia, ekonomiczna teoria regulacji). Teorie te opierają się na potrzebie komplementarnej względem rynku roli państwa w gospodarce, którego jednym z podstawowych zadań pozostaje poprawianie funkcji koordynacyjnej rynków. Ma tu pewne znaczenie polityka antymonopolowa. W nowoczesnej regulacji bardziej chodzi o tworzenie warunków dla działania rynków niż ich kontrolowanie. Dotyczy to tak rynków sfery realnej jak i rynku finansowego. Regulacja może również przyczyniać się do powstawania nowych rynków poprzez stworzenie niezbędnych instytucji rynkowych, które sprzyjając konkurencji chronią jednocześnie interesy konsumentów. Decyzje regulacyjne powinny być zawsze poprzedzone analizą korzyści i kosztów regulacji (deregulacji) osiąganych przez zainteresowane podmioty. Sytuacja może być zróżnicowana w zależności od rodzaju działalności gospodarczej; w jednych wymagana jest większa regulacja (np. w obszarze funkcjonowania monopoli naturalnych), w innych deregulacja (np. deregulacja linii lotniczych). Formy instytucjonalno-organizacyjne na poszczególnych rynkach zależą od zmian techniczno-technologicznych np. komplementarny a nie substytucyjny charakter czynników produkcji, rozwój Internetu, technologiczne możliwości dostępu do sieci energetycznej itd. Regulacja państwa sprzyja tworzeniu swoistego rynku usług regulacyjnych ze zjawiskami korupcji i umacniania grup interesu. Samo występowanie rynków regulacyjnych rozszerza zakres regulacji. Rynek usług regulacyjnych powstaje jako wyraz oczekiwań różnych grup interesu, polityków, urzędników administracji państwowej, firm zgłaszających popyt na regulacje, urzędów regulacyjnych i konsumentów. Regulacja jest tu wynikiem gry interesów między tymi podmiotami, nie jest zaś wynikiem niedoskonałości rynku (niedoskonałości te zwiększają jedynie możliwość regulacji).

33. Regulacja a zawodność rynku.

Założenia modelu doskonałej konkurencji są zbyt mocne i nierealne do spełnienia (elastyczność cen, popytu, podaży, doskonała informacja, pełna transparencja rynku, brak barier, zerowy okres dostosowawczy), dlatego też mechanizm rynkowy podlega niedoskonałościom - nie da się uzyskać optimum Pareto. Dlatego instytucją, która może zbliżyć gospodarkę do tego optimum jest państwo (polityka publiczna, podatkowa) - realokacja zasobów. Państwo pełni rolę komplementarną wobec rynku (gdyż jest on niekompletny). Sektor prywatny nie byłby w stanie zapewnić dóbr publicznych, niwelować bezrobocia i kontrolować stabilności cen (inflacja).

Aktywność państwa zarysowuje się w kilku obszarach:

a) wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych

b) wytwarzanie i dostarczanie dóbr społecznych (merytorycznych)

c) regulowanie niedoskonałości rynku, w tym monopolu naturalnego (defekt koordynacji, różnice rozwoju regionalnego, niepełna (asymetryczna) informacja - państwo wprowadza regulacje, ograniczenia; monopol naturalny - narzucenie realizacji popytu na dobra istotne społecznie - subwencje, bo wysokie koszty stałe np. energetyka)

d) czuwanie nad sprawiedliwym podziałem dochodów (redystrybucja, realokacja - obowiązek pomocy tym, którzy nie z własnej woli nie potrafią zabezpieczyć sobie minimum egzystencji)

e) łagodzenie skutków wahań koniunktury - instrumenty podatkowe, polityka makroekonomiczna

f) niwelowanie negatywnych efektów zewnętrznych rynkowego systemu ekonomicznego - ochrona środowiska i tworzenie pozytywnych efektów - Human Capital

34. Teoria przechwycenia (capture theory).

Teorie regulacji opierają się na potrzebie komplementarnej względem rynku roli państwa w gospodarce, którego jednym z podstawowych zadań pozostaje poprawienie funkcji koordynacyjnej rynków. W nowoczesnej regulacji bardziej chodzi o tworzenie warunków dla działania rynków niż ich kontrolowanie. Problemu nierówności stron nie można także ograniczać do asymetrii informacji. Na rynku usług regulacyjnych istnieje przewaga podmiotów po stronie podażowej, które mogą narzucać różne rozwiązania regulacyjne. W teorii przechwycenia analizuje się problem „przechwytywania” przez różne grupy interesów urzędów regulacyjnych. Grupy interesu starają się wpływać na politykę urzędów oraz dążą do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenie urzędu zapobiega realizacji własnych interesów biurokratów. W takim ujęciu polityka regulacyjna realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotów danego sektora. Podmioty te są szczególnie zainteresowane barierami wejścia tworzonymi przez urzędy regulacyjne oraz odpowiednio wyższymi cenami regulowanych dóbr czy usług. Ma miejsce stała presja na decyzje legislacyjne.

35. Ekonomiczne teorie regulacji. Model Peltzmana.

Teorie regulacji opierają się na potrzebie komplementarnej względem rynku roli państwa w gospodarce, którego jednym z podstawowych zadań pozostaje poprawienie funkcji koordynacyjnej rynków. W nowoczesnej regulacji bardziej chodzi o tworzenie warunków dla działania rynków niż ich kontrolowanie. Zagadnieniami tymi zajmuje się szczegółowo ekonomiczna teoria regulacji, czyli np. model S. Peltzmana. Model ten opiera się o założenie maksymalizacji użyteczności wszystkich podmiotów; producenci pragną maksymalnych zysków, konsumenci niskich cen, politycy i urzędnicy poparcia społecznego (np. głosów wyborczych). Poparcie społeczne wymaga godzenia wielkości zysków z cenami dla konsumentów. W modelu zakłada się równe uwzględnianie przez urzędy regulacyjne interesów producentów i konsumentów. Przyjmuje się także założenie wolnej gry sił rynkowych. Pomija się tu kwestie relacji władzy i podporządkowania.

36. Korupcja a instytucje.

Korupcja, którą można zaliczyć do instytucji nieformalnych, jest rozumiana jako wykorzystywanie funkcji publicznych dla realizacji prywatnych korzyści. Może się to odbywać w ramach funkcjonowania administracji różnych szczebli, bądź „przechwytywania” różnych instytucji-organizacji w celu: redystrybucji kapitału, uzyskiwania renty, unikania podatków czy nieuczciwej konkurencji. Także wyższy poziom korupcji osłabia jakość instytucji, ponadto korupcja w wyniku powszechnej percepcji społecznej (jako składowa obowiązujących norm postępowania) podlega mechanizmowi jej zwielokrotnienia; świadomość powszechności zachowań korupcyjnych sprzyja włączaniu się kolejnych jednostek i grup.

Jednym z istotnych wskaźników jakości instytucji jest poziom korupcji w danym społeczeństwie (mierzony np. indeksem percepcji korupcji czy poprzez badania ankietowe właścicieli i menedżerów firm). Poziom tej korupcji jest funkcją wielu instytucji - głównie obowiązującego prawa i jego przestrzegania oraz zakresu i charakteru regulacji państwowej. Jednocześnie sama wpływa na jakość instytucji. Korupcję można zaliczyć do instytucji nieformalnych. Jej nasilenie wynika z niedorozwoju instytucjonalnego np. przy transformacji z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Korupcja stanowi wtedy jedną z dróg „bogacenia się na skróty”; stanowi wyraz złej jakości instytucji formalnych i instytucji-organizacji. Korupcja w wyniku powszechnej percepcji społecznej (jako składowa obowiązujących norm postępowania) podlega mechanizmom jej zwielokrotnienia; świadomość powszechności zachowań korupcyjnych sprzyja włączaniu się kolejnych jednostek i grup.

37. Problem mierzenia jakości instytucji.

Wskaźniki jakości instytucji są często konstruowane przez firmy zajmujące się głównie oceną ryzyka inwestycyjnego. Problem, który może się tu pojawić to zdominowanie punktu widzenia przez zainteresowania zagranicznych inwestorów, którzy celują w możliwie korzystne warunki gospodarowania dla siebie. Niektóre z instytucji (mierzonych według prezentowanych wskaźników) mogą przynieść skutki odwrotne od zamierzonych np. regulacje w obszarze rynku finansowego. Ponadto nie każdy wskaźnik odpowiada warunkom danego kraju np. odnośnie Chin. W konstruowanych wskaźnikach traktuje się także instytucje bardziej jako ograniczenia niż udogodnienia w procesach gospodarowania.

38. Co to jest indeks swobody gospodarczej i jaki ma wpływ na rozwój gospodarczy.

Indeks wolności (swobody) gospodarczej Heritage Foundation stanowi jeden ze sposobów wyrażania wolności gospodarczej. Wskaźnik ten obejmuje 10 kategorii z wieloma zmiennymi szczególowymi: politykę handlową (taryfy celne, ograniczenia pozataryfowe, korupcja); obciążenia fiskalne (stawki podatków od osób prawnych i fizycznych, udział wydatków rządowych w PKB); zakres interwencji państwa (wielkość dochodów sektora publicznego, udział rządowych wydatków konsumpcyjnych w PKB); politykę monetarną (niezależność banku centralnego, stopa inflacji); inwestycje zagraniczne i przepływy kapitałowe (ograniczenia praw własności, swoboda lokat, prawne równouprawnienie podmiotów krajowych i zagranicznych, swoboda transferów kapitału i zysków, dostępność kredytowych środków finansowych); finanse i bankowość (udział własności państwowej w instytucjach finansowych, swoboda tworzenia oddziałów banków zagranicznych, zakres nadzoru i regulacji w systemie finansowym, wpływ rządu na alokację środków finansowych); ceny i płace (zakres ustawowej płacy minimalnej, zasięg kontroli cen, zakres cen administrowanych); prawa własności i ich ochrona (niezależność sądownictwa, zakres prawnej ochrony praw własności, zagrożenie nacjonalizacją, korupcja); zakres i skuteczność regulacji (zakres licencji, koncesji i zezwoleń, korupcja i biurokratyzacja, stopień regulacji rynku pracy i restrykcyjność prawa pracy, warunki bhp, regulacje ochrony środowiska); funkcjonowanie gospodarki nieformalnej (zakres przemytu, zakres sprzedaży dóbr w „szarej strefie”, nielegalne zatrudnienie, nieformalne usługi). Generalnie wolność gospodarcza sprzyja wzrostowi i rozwojowi; nie wszystkie jednak cechy tej wolności wpływają w sposób jednakowy. W większym też stopniu na rozwój wpływa zmiana poziomu wolności niż jej poziom absolutny. Dla różnych krajów odmienne są wskaźniki wolności w poszczególnych obszarach (wskaźniki mierzone punktami). Im wyższa wartość punktowa tym mniejsza wolność gospodarcza i tym niższy poziom jakości instytucji.

39. Poziom rozwoju a luka instytucjonalna. (o co chodzi?)

Z procesami globalizacji wiąże się swoistego rodzaju luka instytucjonalna, co stanowi jedną z przyczyn ostatniego kryzysu finansowego wpływającego na sferę realną w większości gospodarek świata.

40. Teoria praw własności a praktyka gospodarowania.

Do podstawowych instytucji w gospodarce zaliczyć należy prawa własności, których analizą i rolą w gospodarowaniu zajmuje się teoria praw własności. W teorii tej (w istocie teorii uprawnień własnościowych-(Theory of Property Rights) analizuje się uprawnienia własnościowe podmiotów gospodarczych wynikające nie tylko z samych przepisów prawa. Prawa własności przynoszą poszczególnym podmiotom różne uprawnienia. Zależy to od typu i formy własności. Sposób przypisania praw własności ma decydujący wpływ na efektywność funkcjonowania danego podmiotu gospodarczego. Sposób połączenia wiązek praw własności powoduje istnienie zróżnicowanych systemów tych praw jako podstawy różnych systemów instytucjonalnych. W praktyce poszczególnym wiązkom można przypisać zróżnicowane wagi w zależności od siły bodźcowania czy wielkości kosztów dookreślania tych praw. Przedmiotem wymiany są nie tyle wytwarzane dobra, co prawa własności do nich i zasobów, z których są produkowane. Prawa te są niezbędne dla rozwijania konkurencji rynkowej. Prawa własności nie miałyby takiego znaczenia gdyby możliwe było zawieranie pełnych kontraktów, co jest mało możliwe w warunkach ograniczeń informacyjnych i zjawisk asymetrii informacji. W sensie ekonomicznym oddziaływuje na nie szereg innych instytucji, zwłaszcza regulacje systemowo-finansowe państwa. O strukturze praw własności decyduje zarówno relatywna efektywność ekonomiczna jak i system społecznych preferencji. Prawa własności nie są bezwzględne i społeczeństwo może je zmieniać, czy odpowiednio modyfikować w dostosowaniu do interesu publicznego. Prawa własności w sensie ekonomicznym włączają w sobie społeczne normy zachowań.

Prawa własności wymagają ich określenia, zastosowania w praktyce i ochrony. Dookreślenie praw własności (powiązanie przedmiotu własności z konkretnym podmiotem) zapobiega powstawaniu ujemnych efektów zewnętrznych, typu straty ekologiczne. Prawa własności charakteryzuje: wyłączność, transferowalność i konstytucyjna ochrona. Wyłączność oznacza wykluczenie innych i eliminacja postaw gapowicza. Z wyłączności posiadania wynikają silne bodźce zmuszające właścicieli do poszukiwania najwyższych wartości dla danego przedmiotu własności. Transferowalność to przepływy praw do lepszych zastosowań. Brak praw własności do zasobu powoduje jego marnotrawstwo, niewłaściwe zaś przypisanie praw własności wpływa na ułomności rynku i osiąganie rezultatów gorszych od potencjalnie możliwych. Konstytucyjna gwarancja własności chroni własność prywatną przed rządami „większości” i rządzących elit politycznych.

41. Prawa własności - uprawnienia własnościowe w ramach własności prywatnej.

Prawa własności przynoszą poszczególnym podmiotom różne uprawnienia. Zależy to od typu i formy własności. Sposób przypisania praw własności ma decydujący wpływ na efektywność funkcjonowania danego podmiotu gospodarczego. Sposób połączenia wiązek praw własności powoduje istnienie zróżnicowanych systemów tych praw jako podstawy różnych systemów instytucjonalnych. Do praw własności zaliczamy: prawa dysponowania przedmiotem własności (prawo posiadania), prawa kontroli przedmiotu własności (prawo władania, użytkowania), prawa zarządzania przedmiotem własności, prawa przyswajania korzyści z przedmiotu własności (np. dzierżawa, konsumpcja), prawa sprzedaży udziałów własnościowych (przenośność własności), prawa do zmiany cech lub przeznaczenia przedmiotu własności, prawa do przekazywania przedmiotu własności w spadku (przenośność własności), prawa do ochrony przed wywłaszczeniem, prawa do bezterminowego użytkowania, prawa zakazującego negatywnego użycia przedmiotu własności wobec innych podmiotów, prawa użycia przedmiotu własności jako zabezpieczenia transakcji, prawa zwrotu udzielonych pełnomocnictw, co do przedmiotu własności po upływie terminu określonego w zawartych umowach

Prawa własności prywatnej:

• Prawo władania - fizyczna kontrola nad rzeczą, wymaga wyłączenia innych podmiotów z dostępu

• Używania (dysponowania) - osobiste wykorzystanie przedmiotu

• Zarządzania - decyzje kto i jak wykorzystuje

• Przyswajania korzyści i czerpania dochodu

• Sprzedaży udziałów własnościowych - nie jest top cecha własności wspólnej, tu jest upatrywana wyższość własności prywatnej

42. Różnice praw własności - własność prywatna a własność państwowa.

• Nie można sprzedać udziału we własności publicznej: brak rynku kapitałowego dla własności publicznej,

• We własności publicznej właścicielem staje się za darmo, bez ponoszenia nakładów,

• Wielopodmiotowość własności publicznej - 3 podmioty własności: menedżerów, pracodawców, ogół społeczeństwa oddzielone biurokracją,

• Nie ma kapitalizacji przyszłych efektów bieżących decyzji bo nie ma sprzedaży akcji,

• Brak występowania podmiotu pod nazwą wierzyciel nadwyżki - korzyści w ramach własności publicznej rozkładają się równomiernie, indywidualne korzyści są bardzo małe,

• Więź między położeniem materialnym a działaniami jest dużo słabsza,

• Problem nadzoru właścicielskiego: słabszy w państwowych, bo więcej podmiotów niż 1 + problem agencji,

• Niekompetencje w firmach prywatnych wychodzą szybciej,

• Odpowiedzialność akcjonariusza jest większa niż w firmie państwowej,

• Większe koszty agencji w przedsiębiorstwach państwowych (koszty monitorowania menedżerów przez właścicieli, menedżer chce się uwiarygodnić u właściciela, koszty rezydualne bo asymetria informacji),

• Problem konkurencji - w sektorze publicznym brak

• Regulacja sektora publicznego i prywatnego - nie wiadomo gdzie wyższe koszty,

• Im większy zakres regulacji po prywatyzacji tym mniej chętnych do przejmowania majątku publicznego

• Problem kontroli i uspołecznienia firm - niekiedy wł. Publiczna może mieć przewagę

• W publicznych wyższe koszty transakcyjne

• Motywacja większa we własności prywatnej

• W firmach publicznych stosuje się raczej politykę dyskrecjonalną a nie politykę stałych reguł (jak w przeds. Prywatnych)

• We własności publicznej brak miejsca na swobodę zawierania kontraktów,

• Styki między własnością publiczną a prywatną: nieefektywność, korupcja.

43. Uprawnienia i podmioty własności w ramach common pool resources.

Uprawnienia:

- wejście: np. na teren TPN

- pozyskiwanie: np. łowienie ryby i pobranie jej do domu żeby zeżreć.

- zarządzanie: prawo do regulowania użycia zasobów

- prawo wykluczenia: prawo decydowania o tym kto może korzystać z wejścia i pozyskiwania

- alienacja = prawo do wykluczenia i zarządzania łącznie

Podmioty własności w zależności od tego ile praw mają:

- uczestnicy: posiadają tylko prawo wejścia

- użytkownicy: wejście i pozyskiwanie

- petenci: wejście, pozyskiwanie, zarządzanie,

- właściciele: wejście, pozyskiwanie, zarządzanie, wykluczenie

- posiadacze: wszystkie

44. Tragedia wspólnego zasobu Hardina.

Są to straty wynikające z nadmiernej eksploatacji i nieefektywności wykorzystania wspólnej własności. Podczas gdy z wyłączności posiadania wynikają silne bodźce zmuszające właścicieli do poszukiwania najwyższych wartości dla swych zasobów.

Do tragedii wspólnego pastwiska dochodzi, gdy ktoś, korzystając z dobra zmniejsza zadowolenie innych korzystających, przy czym wszyscy mogą uczestniczyć w konsumpcji.

Tragedia wspólnego pastwiska[1] (ang. Tragedy of the commons) - koncepcja mikroekonomiczna omawiająca pułapkę społeczną, w której indywidualny zysk jednego z uczestników społeczności prowadzi do strat dla społeczności jako całości.

Koncepcja prowadzi do wniosku, że nieograniczony dostęp do ograniczonych dóbr publicznych - np. pastwiska - prowadzi do ich wyeksploatowania.

Tragedia wspólnego pastwiska pokazuje wartość współpracy przy korzystaniu z dóbr publicznych (wspólnych) o ograniczonej pojemności. Zbyt duża liczba użytkowników dobra wspólnego może doprowadzić do zniszczenia tego dobra. Z kolei pojedyncza osoba korzystająca z dobra publicznego bardziej, niż się jej należy (efekt gapowicza), zawsze na tym zyskuje. W ujęciu teorii gier wypłata dla dodatkowego użytkownika dobra publicznego będzie zawsze wyższa niż indywidualne obniżenie wypłat wszystkich innych użytkowników, ale po pewnym czasie jednostkowe wypłaty obniżą się tak, że użytkowanie dobra stanie się nieopłacalne.

Niektóre dobra publiczne, np. zasoby kulturalne w postaci cyfrowej, nie podlegają wyczerpaniu, dlatego według zwolenników ruchu wolnej kultury koncepcji tej nie można odnosić do własności intelektualnej czy dóbr kultury.

45. Prywatyzacja i różne jej warianty.

• Prywatyzacja: proces przekazywania majątku państwowego podmiotom prywatnym, przekształcania gospodarki państwowej w gospodarkę prywatną, ograniczania roli państwa w gospodarce. Proces prowadzący do zmiany kontroli nad gospodarką i zmiany własności społecznej w prywatną.

• Warianty wyszczególnione na podstawie różnego sposobu domykania praw własności, rożnych kosztów transakcyjnych, efektów zewnętrznych czy różnić w pojmowaniu interesu publicznego.

KAPITAŁOWO- RYNKOWY: Ważny rozwój instytucjonalny rynków finansowych, zwłaszcza rynku kapitałowego i dopływ kapitału zagranicznego.

Maksymalne wykorzystanie aukcyjnych form sprzedaży majątku oparte na relacjach sił rynkowych. Im szybsze tempo i niższy popyt, tym mniej korzystna relacja popyt-podaż i niższe ceny.

Komercjalizacja to niezbędny etap przejściowy do prywatyzacji. Dosyć krótki, gdzie poprzez restrukturyzacje podnosi się wartość przedsiębiorstwa, co przekłada się na wyższe przychody budżetu Państwa.

Preferuje formę prywatyzacji kapitałowej, czyli zbycie akcji lub udziałów osobom trzecim. Może się to odbywać poprzez ofertę publiczną (wejście na giełdę), publiczne zaproszenie do rokowań (wybór inwestora strategicznego) oraz przetarg publiczny (licytacja lub porównanie ofert). Zwykle wybierany ten drugi, przez co ten wariant najpełniej realizuje teorię praw własności, gdyż właściciel ma 3 rodzaje praw: użytkuje aktywa, dysponuje efektami, ma prawo zmiany zawartości lub formy aktywów.

Jak najmniejszy wpływ państwa na procesy prywatyzacyjne. W Polsce Agencja Prywatyzacji tym się zajmuje.

Ciągłe zmiany w akcjonariacie, a sam pomysł akcji pracowniczych, ma charakter propagandowy i mało efektywny, służący jedynie koncentracji praw własności - bo pracownicy szybko wyprzedają swoje udziały.

Często Venture Capitals przejmują, zwiększają wartość i odsprzedają inwestorom branżowym, którzy maja cel wyeliminowania branżowej konkurencji.

Koszty transakcyjne: nie ma potrzeby drogiej wyceny podczas aukcji, a wyjściową ceną jest skorygowana wartość księgowa. Jednak kontrola realizacji zobowiązań inwestora kosztuje tzw. Nadzór właścicielski.

Efekty zewnętrzne: Wynikają z działań inwestora strategicznego, które mogą być ujemne (eliminacja konkurencji, zyski spekulacyjne), lub dodatnie (efekty mnożnikowe - przyrosty produkcji w całym łańcuchu powiązań firmy z innymi firmami)

Wzrost zróżnicowań majątkowo-dochodowych., bo biorą w nim udział jedynie gospodarstwa zamożne. Tylko ok. 10-15% społeczeństwa jest w stanie finansować zakup akcji lub udziałów.

Stosuje się dyskonta przy zakupie akcji, akcje premiowe po niższych cenach ( w celu wzrostu liczebności klasy średniej)

PAŃSTWOWO-ADMINISTRACYJNY

Ważne zapewnienie określonych celów gospodarowania np. zapewnienie odpowiednich wpływów budżetowych.

Zachowanie silnych wpływów administracji państwowej i sił politycznych (złota akcja, dobór władz spółek). Często prywatyzowane przedsiębiorstwa są źródłem stanowisk dla polityków. Państwo jest właścicielem i dokonuje transferu praw własności. Wykorzystywane nowoczesne metody wyceny przedsiębiorstw i związane z nią problemy. Konflikt interesów, bo wyprzedając szybko państwo traci kontrolę, jednak podnoszenie wartości powoduje pogorszenie możliwości sprzedaży.

Komercjalizacja jako pośrednia forma przekształceń własnościowych lub też docelowa formę funkcjonowania przedsiębiorstwa. Zastępuje kontrolę administracyjną, rynkowymi mechanizmami kontroli.

Ograniczenie akcjonariatu pracowniczego, który rozdrabnia kapitał, powoduje niewielka autonomię zarządu i trudności uzyskania kredytu pod zastaw majątku itd. Z drugiej zaś strony większa motywacja pracowników. Jest to etap przejściowy, a posiadania akcji przez pracowników uznawane za koszt transakcyjny.

Efekty zewnętrzne jak we wcześniejszym.

Interes publiczny to interes państwowy.

Społeczne aspekty : uprzywilejowanie warstw biurokracji państwowej, jednostek związanych z kapitałem zagranicznym i pracowników prywatyzowanych firm. Koncentracja akcji pracowniczych w rękach elit.

SPOŁECZNO-UWŁASZCZENIOWY

Masowe rozdawania akcji jako najbardziej demokratyczna i sprawiedliwa procedura uwłaszczenia obywateli. Realizacja własności wspólnej. Niekomercyjny przekaz własności na masową skalę za pomocą bonów, voucherów, kuponów lub świadectw udziałowych. Najszybszy z wariantów. Uważany za najbardziej sprawiedliwy, brak bariery kapitałowej, brak kosztownej wyceny.

Wady:

• państwo nie ma dochodów, a jedynie ponosi koszty administracyjne,

• rozproszenie praw własności,

• problemy z pozyskanie kapitału zagranicznego,

• możliwe tylko w przypadku przedsiębiorstw o dobrej kondycji,

• nie wyzwala to poczucia odpowiedzialności.

W późniejszym czasie i tak dochodzi do koncentracji praw własności, a w etapie przejściowym jest to koszt transakcyjny (obowiązek informowania, gromadzenia informacji, kontroli właścicielskiej, tym większe koszty im mniejsze udziały przypadają na podmiot uwłaszczony). Ogranicza się szybką koncentrację własności, poprzez wprowadzenie ograniczenia zbywalności bonów uwłaszczeniowych co w konsekwencji ogranicza prawa własności.

Efekty zewnętrzne: zwykle ujemne, bo przedsiębiorstwa nie są restrukturyzowane a rynek kapitałowy niezbyt rozwinięty.

Interes publiczny: poszerza klasę średnią, daje jej wolność ekonomiczną poprzez uwłaszczenia mieszkań, ale nie przynosi dochodów Państwu, utrudnia restrukturyzacje i dopływ innowacyjnego kapitału zagranicznego. Nie wiadomo też jak ludzie traktują uzyskane za darmo lub pół darmo udziały.

Aspekt społeczny: zamiast uwłaszczenia, wywłaszczenie (bo właściciele nie maja pieniędzy na czynsze i wymagane remonty) . Zyskują właściciele dużych, drogich mieszkań. Obciążania majątkowe lokatorów biedniejszych mogą wzrosnąć. Właściciele wyprzedają szybko akcje i udziały, żeby wspomóc swoje budżety, ale podaż duża, popyt mały wiec cena maleje.

Ważny rozwój warstw średnich i poszerzanie grup właścicieli zasobów produkcyjnych. Mniejsze zróżnicowania majątkowo-dochodowe w społeczeństwie.

46. Cele prywatyzacji i problem dookreślenia interesu publicznego.

• Cele:

• efektywnościowe (podniesienie ekonomicznej sprawności, czyli efektywności przedsiebiorstwa i całej gospodarki, lepsze zarządzanie, dostęp do zagranicznego know-how, większa odpowiedzialność, szybsze dostosowywanie się do zmiennych warunków, konkurencja lepiej zaspokaja potrzeby klienta, lepsza jakość dóbr i usług, nowe technologie,)

• ekonomiczne (podniesienie dochodowości przedsiębiorstw i bogactwa państwa - wpływy budżetowe bieżące oraz z podatków, dążenie do osiągnięcia zysku lub zwiększenia wartości, zmniejszenie subsydiowania firm nieefektywnych.)

• ideologiczne (ograniczenie roli państwa w życiu gospodarczym na korzyść instytucji prywatnych, co dla wielu jest równoważne z demokracją i większą wolnością społeczeństwa. Spółki państwowe są kierowane przez polityków, a nie menedżerów.)

•  społeczne (podniesienie poziomu życia społeczeństwa, jego upodmiotowienie, większa swoboda gospodarcza zapewniająca demokrację gospodarczą i polityczną, lepsze zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.)

• Interes publiczny a prywatyzacja: prywatyzacja służy interesowi publicznemu wtedy, gdy potrzeby społeczne są lepiej zaspokajane w wyniku jej wprowadzenia. Ponadto również gdy powstałe w jej wyniku podmioty sektora prywatnego przynoszą większe korzyści publiczne lub te same korzyści osiągane są przy mniejszych nakładach. Nakłady państwa jednocześnie są przesuwane do innych podmiotów.

• Nieostrość terminu „interes publiczny” i różne jego rozumienie w zależności od własnych interesów, wyznawanych idei i aprobowanych teorii powodują, iż jednolite jego określenie nie jest możliwe. Z jednej strony państwo jest bowiem strażnikiem interesu publicznego (chce racjonalizacji produkcji, podniesienia dobrobytu społecznego itp.) a z drugiej postrzegane jest przy prywatyzacji jako wyprzedające „wspólne” mienie narodowe, a jednocześnie uważa się że państwo jest tym silniejsze im większy jest jego majątek. Własność prywatną postrzega się obecnie jako lepszą, ale jednak kapitał prywatny nie posiada „barw” narodowych i zawsze kieruje się tylko własnym interesem. Wynika z tego żę zawsze mamy do czynienia z konfliktami interesów ekonomicznych.

• Przy prywatyzacji do ochrony interesu publicznego użyto:

- złota akcja: Państwo zachowuje prawo weta w pewnych sytuacjach,

- pewne funkcje spółek prywatyzowanych pozostawione w rękach państwa (np. państwowa kontrola jakości)

- wspieranie grup inwestorów które spełniają szczególnie ważną rolę w pierwszym momencie po prywatyzacji,

- mechanizmy kontroli prywatyzacji ex ante i ex post,

47. Podstawowe dylematy prywatyzacji - model rynku prywatyzacyjnego.

• Model rynku prywatyzacyjnego: S pionowa bo wśród celów prywatnych nie dominuje interes budżetu państwa. D malejąca. Gdy D spada to można obniżyć S (S w lewo) i wtedy sprzedajemy mniej po tej samej cenie.

• Na przesunięcie S może wpłynąć:

• Cele prywatyzacji

• Rozumienie interesu Skarbu Państwa: rola interesu publicznego; państwo - imperium = żeby lepiej powodziło się państwu to przedsiębiorstwa muszą się rozwijać

• Różne warianty prywatyzacji

• Problem granic prywatyzacji:

• Dobra publiczne

• Gałęzie o charakterze strategicznym,

• Względy społeczne

• Na przesunięcie D może wpłynąć:

• Wielkość kapitałów inwestorów

• Wycena przyszłych korzyści z prywatyzacji

• Tempo prywatyzacji w innych krajach

• Atmosfera społeczna wokół prywatyzacji

• Zmiany stopy oszczędności podmiotów prywatnych

• Transfery praw własności a problem efektywności i podziału.

Przenośność wartości daje właścicielowi prawo do swobody przemieszczania przedmiotu własności na rzecz innych podmiotów własności drogą zawieranych transakcji i umów. Właściciel może ten przedmiot sprzedać, oddać, wydzierżawić, lub dokonać innej czynności niezabronionej prawem. Zasada przenośności sprzyja przenoszeniu środków z mniej do bardziej efektywnych zastosowań w procesach produkcji.

Transferowalność to przepływy praw do lepszych zastosowań. Brak praw własności do zasobu powoduje jego marnotrawstwo, niewłaściwe zaś przypisanie praw własności wpływa na ułomności rynku i osiąganie rezultatów gorszych od potencjalnie możliwych. Istotne tu jest rozróżnienie czasowego przenoszenia praw własności i przenoszenia tych praw na zawsze. W obu przypadkach mamy do czynienia z odmiennym sposobem gospodarowania przedmiotem własności i sporządzania jego charakterystyki.

Z prawami własności ściśle wiąże się alokacja (podział) zasobów - stała wymiana w kierunku podmiotów najbardziej efektywnych. Alokacja to podział między jednostki a państwo (które nakłada ograniczenia na wszystkie wiązki praw własności). Państwo definiuje prawa własności i je chroni, ma też prawo ingerencji np. wykup działek pod autostradę.

49. Granice i bariery prywatyzacji.

• Granice prywatyzacji: wynikają z wysokich kosztów transakcyjnych i ujemnych efektów zewnętrznych. Wiążą się z obszarami i dziedzinami gospodarowania, gdzie sam proces podejmowania decyzji prywatyzacyjnych napotyka na naturalne ograniczenia. Prywatyzację ogranicza też fakt istnienia dóbr publicznych oraz dziedzin strategicznych z punktu widzenia gospodarki krajowej. Monopole, zjawiska koncentracji produkcji, czy względy bezpieczeństwa narodowego także są czynnikami ograniczającymi zakres i tempo prywatyzacji. Z prywatyzacją łączą się również procesy różnicowania sytuacji jednostek i grup, a zbyt duże różnice ograniczają procesy wzrostowe. Ponadto mogą wystąpić negatywne zjawiska społeczne np. przy prywatyzacji służby zdrowia, jak również granice mogą być związane ze zbyt dużą ingerencją państwa w gospodarce (im większy zakres wystepowania państwa, tym mniejsze pole możliwej prywatyzacji) i braku rozstrzygnięć co do reprywatyzacji.

• Bariery prywatyzacji: dotyczą przeszkód i trudności w realizacji już podjętych decyzji prywatyzacyjnych.

- subiektywne: utrzymująca się niewydolność struktur państwa, niespójność i błędy popełnione w polityce prywatyzacyjnej, zaniechanie pewnych działań.

- obiektywne:

a. po stronie popytowej: (krzywa D ma ujemne nachylenie - popyt na prywatyzowany majątek w relacji z jego ceną): skłonność do inwestowania w poszczególne działy gospodarowania, przesunięcia oszczędności ludności między różnymi formami lokat kapitałowych, wzrost czy spadek skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych. Wiążą się głównie z cenami prywatyzowanego majątku i możliwościami nabywczymi inwestorów - bariera kapitałowa wzmacniała awersję do ryzyka. Przełamaniu miały służyć kredyty/raty jako formy sprzedaży majątku. Oprócz ilości kapitału, był problem jego jakości.

b. po stronie podażowej: (krzywa S jest egzogeniczna, pionowa): ilość i jakość oferowanego do sprzedaży majątku państwowego (niska jakość techniczna, często zbyt wysoka wycena tego majątku), organizacja i procedury przekształceń, system bodźców dla podmiotów uczestniczących w tych procesach oraz całokształt uregulowań nadzoru właścicielskiego, niejasne prawa własności wielu obiektów, roszczenia reprywatyzacyjne, nieuregulowany stan prawny, zachowawcze działania dyrekcji i rad pracowniczych broniących swych interesów - czyli brak działania w tej sferze polityki gospodarczej. Barierą był też słaby system bankowy i słaby rynek kapitałowy.

50. Prawa własności a koszty transakcyjne.

• Koszty transakcyjne związane z prawami własności dotyczą kosztów: przeniesienia praw własności, ochrony tych praw i zawłaszczania korzyści.

• Koszty przeniesienia: poszukiwanie partnerów (sprzedawców, nabywców), negocjacje między zainteresowanymi stronami,

• Koszty ochrony praw własności: nadzór realizacji pełnej wiązki praw własności (niezbędny aby właściciel w sensie ekonomicznym był również właścicielem w sensie formalno-prawnym), koszty monitorowania realizowanych wiązek praw, koszty egzekwowania praw własności (procesy itp.). dotyczą sposobu sprawowania nadzoru właścicielskiego.

• Koszty związane z zawłaszczeniem korzyści z tytułu konsumpcji bądź sprzedaży danego aktywu (np. w formie podatków, utrzymywania nadzoru, analizy potencjalnego popytu).

• Koszty transakcji są szczególnie ważne dla nieprywatnych form własności, np. duże koszty transakcji podmiotów państwowych wiążą się głównie z wielością podmiotów dysponujących prawami użytkowania zasobów przedsiębiorstw i potrzebą uzgodnień decyzji oraz kosztem egzekwowania warunków umów.

• Koszty transakcyjne wiążą się z prywatyzacją: czas i procedury przygotowania firmy na prywatyzację, przeprowadzenie niezbędnych wycen, sporządzenia umów itp.

51. Koszty transakcyjne - istota i podział.

• Koszty transakcyjne stanowią koszty tarcia, czyli funkcjonowania systemu ekonomicznego. Można je określić jako koszty wymiany, tj. koszty zawierania transakcji między podmiotami systemu instytucjonalnego gospodarki. Dotyczą zarówno dóbr publicznych jak i prywatnych oraz przedsiębiorstw każdej wielkości. Kształt systemu instytucjonalnego ma zapewnić oszczędność kosztów transakcyjnych. celem istnienia przedsiębiorstw jest ich obniżanie. Wynikają z asymetrii informacyjnej, oportunizmu, niepełnych kontraktów, niepełnej informacji, pokusy nadużycia, kosztów transportu, zmiany ceny, etc.

• Koszty transakcyjne występują zarówno przed (koszty transakcyjne ex ante) jak i po zawarciu danej transakcji (koszty transakcyjne ex post). Koszty ex ante to koszty związane z przygotowaniem transakcji. Zaliczamy do nich: koszty projektowania, negocjowania i zabezpieczania zawieranych umów. Jedną z form zabezpieczania jest współwłasność. Przewidywanie trudności w realizacji zawartych kontraktów sprzyja zastępowaniu rynku przez organizację wewnętrzną. Przykładem kosztów ex ante mogą być koszty systemu negocjacji społecznych związanych z procesami podejmowania zbiorowych decyzji np. odnośnie rodzaju i wielkości wytwarzanych dóbr publicznych. Koszty ex post obejmują koszty tworzenia struktur zarządzania i związanego z funkcjonowaniem struktur procesu monitorowania. To także koszty adaptacyjne i koszty np. zobowiązań gwarancyjnych. Koszty transakcyjne ex post przybierają wiele innych form, wśród których można wyodrębnić koszty: niedostosowania i usuwania niewłaściwych decyzji czy składowania zabezpieczającego wykonanie zobowiązań - w tym kaucji. Koszty ex post dotyczą również renegocjacji zawartych umów oraz tworzenia i utrzymania instytucji o charakterze rozjemczym w razie pojawienia się sporów stron transakcji. Generalnie koszty o charakterze expost to koszty nadzorowania i realizacji umów. Wynikają one z ograniczonej informacji i oportunizmu zachowań stron umów.

• Koszty transakcyjne głównie związane są z realizacją umów gospodarczych i niepełnością zawieranych kontraktów. Koszty te określają proporcje zakresu oddziaływania państwa, rynku i przedsiębiorstw jako mechanizmów alokacji zasobów. Rozwój rynków wynika z obniżania kosztów transakcyjnych do granic wystąpienia ułomności rynku. Koszty transakcyjne związane z tymi ułomnościami stanowią argument za koordynacją organizacyjną wielu transakcji w granicach przedsiębiorstwa a nie bezpośrednio na rynku. Ma to zwłaszcza miejsce w sytuacji występowania zasobów wyspecjalizowanych i kosztów ich adaptacji w formie poleceń administracyjnych (adaptacja administracyjna). Oszczędności w kosztach adaptacji powinny jednak przewyższać koszty funkcjonowania biurokracji i koszty agencji. Pojawia się tu problem regulacji państwa. Koszty transakcyjne rosną, gdy jest większy zasięg korupcji i biurokracji, a te i inne zjawiska są przejawem „zawodności państwa”. Wysokość kosztów transakcyjnych wpływa także na konkurencyjność przedsiębiorstw. Mają na to np. wpływ: bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, sprawność egzekucji długów, zakres praw wierzycieli, funkcjonowanie sytemu ksiąg wieczystych itd. Dążenie do minimalizacji kosztów transakcyjnych jest jednym z wielu czynników powstawania przedsiębiorstw o optymalnych rozmiarach (w tym często o pionowej integracji). Dążenie to wyraża się także w lepiej zdefiniowanych prawach własności np. rozproszony akcjonariat powoduje wzrost kosztów agencji. Przy rozproszonym akcjonariacie nakłady związane z nadzorem wewnętrznym przewyższają korzyści z posiadania małego pakietu akcji.

• R. Richter i E.G. Furubotn wydzielają trzy podstawowe grupy kosztów transakcyjnych: rynkowe koszty transakcyjne, menedżerskie koszty transakcyjne i publiczne (polityczne) koszty transakcyjne. Rynkowe koszty transakcyjne to głównie koszty pozyskiwania informacji dotyczących warunków produkcji i sprzedaży np. jakości produktu, wysokości cen w sytuacji ich różnicowania, znajdowania potencjalnych partnerów transakcji rynkowych (w tym koszty reklamy) czy określania warunków umów (wzajemne informacje o sobie dostawców i odbiorców). Koszty zawierania umów uwzględniają czas i sposób prowadzenia pertraktacji z uwzględnieniem kosztów doradztwa i porad. Do rynkowych kosztów zaliczyć też należy monitorowanie realizacji umowy oraz egzekwowanie jej zapisów. Im bardziej specyficzna transakcja tym wyższe koszty transakcyjne. Menedżerskie koszty transakcyjne to koszty powstałe wewnątrz danego podmiotu gospodarczego. Związane są one z realizacją np. umów o pracę czy kontraktów menedżerskich. To także koszty stworzenia i utrzymania systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa. Do kosztów tych zaliczyć też można: koszty informacji (koszty procesu podejmowania decyzji, koszty nadzoru nad realizacją decyzji, koszty przetwarzania informacji, koszty pomiaru produktywności pracowników czy generalnie koszty prowadzenia biznesu) oraz koszty przemieszczania dóbr i usług wewnątrz przedsiębiorstwa (np. koszty logistyczne i transportowe). Menedżerskie koszty transakcyjne to również koszty agencji (koszty przedstawicielstwa), dotyczące głównie kosztów nadzoru właścicieli nad kadrą zarządzającą, opłaty kaucji przez agenta i utraconego zysku. Można tu dodać koszty agenta w celu uwiarygodnienia się przed pryncypałem. Do publicznych kosztów transakcyjnych zalicza się koszty związane z dostarczaniem dóbr publicznych i koszty podejmowania decyzji politycznych - w tym zwłaszcza koszty stworzenia otoczenia instytucjonalnego podmiotów gospodarczych. Koszty dostarczania dóbr publicznych to np. koszty zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, koszty powszechnej edukacji na poziomie podstawowym i średnim, koszty dostępu do usług medycznych czy dostarczanie dóbr nierynkowych (typu usługi latarni morskiej). Grupy nacisku zainteresowane określonymi wydatkami budżetowymi mogą doprowadzić do ograniczenia wydatków na dobra publiczne, które często nie posiadają wyraźnej instytucjonalnej reprezentacji, bądź siła tych instytucji jest nieduża. Instytucje polityczne podporządkowywane są w coraz większym stopniu kapitałowi prywatnemu, co powoduje ograniczenie wpływu wyborców na kształt przyszłej polityki makroekonomicznej i tym samym wybory w sferze dóbr publicznych.. Dodatkowo pojawia się kwestia podatków i rozłożenia ich ciężarów między płatników. Koszty tworzenia otoczenia instytucjonalnego to koszty: stanowienia prawa (łącznie z kosztami lobbingu), rozwoju sądownictwa, tworzenia instytucji wspomagających funkcjonowanie rynków, instytucji związanych z kształtowaniem kapitału ludzkiego i społecznego oraz funkcjonowania aparatu państwowego.

• Koszty transakcyjne należy rozważać w skali mikro i makro. W skali mikro nie sposób je rozpatrywać w oderwaniu od kosztów produkcji. Dążenie do minimalizacji łącznej sumy kosztów produkcji i kosztów transakcyjnych stanowi jeden z podstawowych mierników efektywności rozwiązań instytucjonalnych. Podstawowa trudność wiąże się z mierzalnością części kosztów transakcyjnych np. kosztów pozyskania informacji, kosztów straty czasu na poszukiwanie najlepszej okazji czy kosztów korupcji. Koszty transakcyjne dotyczą w istocie wszystkich innych wyznaczników lepszego systemu instytucjonalnego. Zmniejszenie kosztów transakcyjnych możliwe jest poprzez wybór sprawnego sytemu nadzoru i egzekucji zawieranych transakcji. Koszty te obniża także dobra legislacja.

Rodzaje:

• Koszty Poszukiwania alternatyw (np. objazd bazarów w celu porównania cen towaru) - problem standaryzacji prawa. Problem zmienności cen, koszty transakcyjne małe wtedy gdy ceny sztywne -> argument za sztywnością cen

• Mierzenia (wycena wartości towarów i usług, w celu ich zmniejszenia wprowadza się np. znaki jakości Q, które gwarantują jakość produktu)

• Targowania się:

• Koszt dobicia targu

• Określenie kosztów ochrony praw własności (np. ogrodzenie lasu)

• Rozliczeń finansowych (saldo rozliczeń - to jest interesujące, dlatego banki są ważne bo mają mniejsze koszty rozliczeń - bankowość elektroniczna)

• stanowienia i ochrony praw własności np. trzeba ogrodzić działkę żeby nikt nie wchodził

• koszty oportunistycznych zachowań podmiotów: kto może oszukać ten będzie oszukiwał, dlatego efficiency wage, budget breaker.

• Realizacji kontraktów, (im niższy czas realizacji umów tym niższe KT), niepełne kontrakty

• Koszt rozliczeń

• Warunki egzekwowania umów

• Monitorowanie i karanie

• Koszty transakcyjne a koszty produkcji. Problem granic organizacji.

Samo istnienie przedsiębiorstw wynika z dążenia do oszczędzania kosztów transakcyjnych. Funkcjonowanie firm pozwala racjonalizować ilość zawieranych transakcji i obniżać koszt jednostkowy transakcji. Koszty transakcyjne stanowią istotny element rozważań współczesnych teorii funkcjonowania przedsiębiorstw. Ma tu miejsce zjawisko tzw. adaptacji administracyjnej. Oszczędności w kosztach adaptacji powinny jednak przewyższać koszty funkcjonowania biurokracji i koszty agencji.

Rosnąca specjalizacja produkcji sprzyja obniżeniu kosztów produkcji. Jednocześnie jednak rosną koszty transakcyjne. Przy większej specjalizacji występuje wyższa specyfika nakładów, która zwiększa ryzyko kosztów utopionych. Przeciwdziałanie temu ryzyku zwiększa koszty transakcyjne.

Koszty ogólne osiągają minimum w punkcie A, gdzie łącznie koszty transakcyjne i koszty produkcji są najmniejsze. Punkt ten wyznacza optymalne rozmiary specjalizacji produkcji (punkt B) przy założeniu stałości instytucji. Kryterium lepszej instytucji to kryterium niższych kosztów transakcyjnych, co oznacza na rysunku nr 4 przesunięcie funkcji tych kosztów w dół, w prawo. Powoduje to obniżenie kosztów produkcji, przesunięcie funkcji kosztów ogólnych w dół i wzrost optimum specjalizacji (punkty A1 i B1 przesunięte są w prawo). Podobnie problem ten można odnieść do określania rozmiarów przedsiębiorstwa w obszarze rosnących korzyści skali produkcji. Im większe przedsiębiorstwo, tym niższe koszty produkcji - przy założeniu istnienia technik produkcji o rosnących korzyściach skali produkcji. Wzrost rozmiarów przedsiębiorstwa powoduje jednak wzrost kosztów transakcyjnych (kosztów menedżerskich). Wzajemne porównywanie kosztów produkcji i kosztów transakcyjnych pozwala określić właściwe rozmiary podmiotu gospodarczego.

System instytucjonalny powodujący zmniejszanie kosztów transakcyjnych jest systemem lepszym od systemów o wyższych kosztach transakcyjnych. Minimalizacja tych kosztów ma jednak warunki ograniczające w postaci konieczności ponoszenia racjonalnie uzasadnionych kosztów informacyjnych, (co wymaga ograniczania zjawisk renty informacyjnej), zapewnienie odpowiedniego poziomu kapitału społecznego,(co wymaga ponoszenia pewnych kosztów transakcyjnych) oraz dążenia do ograniczania społecznie odrzucanych nierówności społecznych.

53. Modelowanie kosztów transakcyjnych - rola sektora transakcyjnego. (o co chodzi?)

Problematykę kosztów transakcyjnych można przedstawić w ujęciu modelowym, poprzez pewną adaptację modeli neoklasycznych. Adaptacja ta polega na przyjęciu założeń, co do braku pełnej informacji obu stron transakcji (dostawca-odbiorca) oraz ich ograniczonej racjonalności postępowania. Można tu wykorzystać np. koncepcję funkcji transakcji o zbliżonych właściwościach do funkcji produkcji. Jednocześnie można wprowadzić do rozważań występowanie przedsiębiorstwa pełniącego rolę pośrednika w dokonywanych transakcjach. Kwestie te przedstawiają rysunki 1 i 2.

Rysunek nr 1

Funkcja transakcji i koszty transakcyjne





Na rysunku 1 przedstawia się wielkość kosztów transakcyjnych jako przyczynę rozbieżności między planowaną (obiecaną) wielkością produkcji producenta-dostawcy - X_a a wielkością rzeczywiście zrealizowaną, akceptowaną przez nabywcę - X_b. Linia 45º pokazuje sytuację braku występowania kosztów transakcyjnych i idealnej zgodności między różnymi wielkościami produkcji planowanej i faktycznie zrealizowanej. Odcinek OA przedstawia planowaną wielkość produkcji, której odpowiada odcinek AB mierzący wielkość nabywanej produkcji przez odbiorcę (konsumenta). Krzywa rosnąca w tempie malejącym to funkcja transakcji X_b =f(X_a). Spłaszczanie się funkcji transakcji w miarę wzrostu ilości dokonywanych transakcji świadczy o malejącym produkcie krańcowym transakcji - dX_b/dX_a. Jednocześnie rosną koszty transakcyjne mierzone odległością między linią 45 a funkcją transakcji - odcinek B'C' jest większy od odcinka BC.. Wzrost kosztów transakcyjnych wynika np. z potrzeby zwiększenia zakresu monitoringu czy kontroli jakości w celu wyeliminowania oportunistycznych zachowań dostawcy.

Rysunek nr 2

Optimum transakcyjne - ujęcie mikro





Na rysunku nr 2 wprowadza się do rozważań przedsiębiorstwo pośredniczące w transakcjach między dostawcami i odbiorcami. Przedsiębiorstwo to maksymalizuje zyski zgodnie z formułą π=P_b·X_b - P_a·X_a, gdzie poszczególne symbole oznaczają: π - całkowity zysk transakcyjny, P_b - cena sprzedaży przedmiotu transakcji nabywcy, X_b - wielkość sprzedaży, P_a - cena zakupu przedmiotu transakcji od dostawcy, X_a - wielkość zakupu. Linia prosta wyprowadzona z punktu D to linia jednakowych zysków zgodnie z formułą: X_b= π/P_b+ P_a/P_b·X_a. Nachylenie tej linii to tgα= P_a/P_b. Przedsiębiorstwo transakcyjne kupuje od dostawcy przedmiot transakcji po cenie P_a a sprzedaje odbiorcy po cenie P_b. Transakcja następuje jedynie dla warunku P_b> P_a. Nabywcy płacą więcej niż sprzedawca dostaje od pośrednika z uwagi na potrzebę opłacenia kosztów transakcyjnych w wysokości odpowiadającej odcinkowi BC oraz realizacji zysku transakcyjnego. Funkcja transakcji X_b =f(X_a) zachowuje właściwości z rysunku nr1. Punktem optymalnym jest punkt B, w którym zachodzi warunek styczności (nachylenie prostej i krzywej jest takie samo), co oznacza dX_b/dX_a= P_a/P_b. Oznacza to, iż relacja cen odpowiada relacji produkcyjności krańcowej transakcji. Dla punktu B przedsiębiorstwo pośredniczące zakupuje od dostawcy A jednostek przedmiotu transakcji. Zmiany produkcyjności krańcowej w sferze „transakcje” i zmiany cen powodują odpowiednie przesuwania oraz zmiany kąta nachylenia funkcji transakcji i linii jednakowego zysku. W powyższym ujęciu modelowym pomija się występowanie kosztów transakcyjnych wewnątrz dwóch podmiotów tj. dostawcy-producenta i odbiorcy-konsumenta. Należy także zauważyć, iż duże koszty transakcyjne mogą spowodować ograniczenia w wymianie, a nawet mogą uniemożliwić zgłaszanie popytu ze strony konsumentów. Powyższe dwa rysunki dotyczą rynkowych kosztów transakcyjnych. Koszty te pojawiają się jednak również na poziomie danego podmiotu gospodarczego - gospodarstwa domowego czy przedsiębiorstwa.

Problem zmian instytucjonalnych i kosztów transakcyjnych można przedstawić w ujęciu modelowym poprzez nawiązanie do koncepcji funkcji produkcji w przedsiębiorstwie

Im mniejsze ograniczenia informacyjne tym niższe koszty transakcyjne. Może temu sprzyjać państwo poprzez nakładanie na spółki obowiązku publikowania sprawozdań finansowych, określenie standardów rachunkowości oraz zapewnienia dostępu do informacji inwestorów zewnętrznych. Możliwe jest także powołanie specjalnych instytucji rządowych. Przepisy prawne i zwyczaje udzielania informacji nie likwidują jednak w pełni ograniczeń informacyjnych wynikających z oportunistycznych zachowań. Szereg instytucji może też przyczyniać się do przeciwdziałania ujemnym skutkom zachowań oportunistycznych np. rozbudowany, tani i dostępny system arbitrażu w rozstrzyganiu sporów wynikających z realizacji umów.

54. Efekty zewnętrzne i metody ich internalizacji. Spór Pigou - Coase. (uzupełnić z Finansów Publicznych)

Efekt zewnętrzny występuje wtedy, gdy działania pewnych jednostek, instytucji etc. wywierają wpływ na sytuację innych i nie są rekompensowane odpowiednią płatnością w jedną bądź drugą stronę. Tam gdzie są efekty zewnętrzne nie ma efektywnej alokacji zasobów - nie zapewnia tego mechanizm rynkowy. Efekty zewnętrzne dzielimy na pozytywne i negatywne. W gospodarce zawsze jest nadmiar działań wywołujących negatywne efekty zewnętrzne i niedobór tych, co wywołują pozytywne.

Jednym ze sposobów walki z efektami zewnętrznymi jest ich internalizacja (prywatna metoda), czyli tworzenie takich jednostek, których działalność ma tylko skutki w obrębie ich samych.

Państwo również może wpływać na niwelowanie efektów zewnętrznych:

a) bodźce ekonomiczne (oparte na mechanizmie rynkowym) - grzywny, kary pieniężne i podatki (np. podatek Pigou) w wysokości krańcowych kosztów społecznych, za każdą dodatkową jednostkę zanieczyszczeń ponad normę; subsydiowanie redukcji zanieczyszczeń - czyli korzyści dla przedsiębiorstw z redukcji negatywnych efektów zewnętrznych (nie zapewniają jednak społecznie efektywnej alokacji zasobów, bo państwo to kosztuje), zbywalne zezwolenia na emisję zanieczyszczeń (np. 90% roku poprzedniego, możliwość odsprzedaży tych limitów innym - motywacja do zmniejszenia: gdy cena wyższa od krańcowego kosztu redukcji zanieczyszczeń),

b) regulacja bezpośrednia - przepisy administracyjne np. dotyczące limitu emisji spalin, regulacje efektów (państwo interesuje się ostatecznym efektem podejmowanych działań) i nakładów (normy jakości, standardy technologiczne, stosowane surowce i materiały); za wyborem regulacji świadczy fakt pobudzania przedsiębiorstw do innowacji.

c) ujawnianie informacji - presja opinii publicznej

Mechanizm Coase'a to jedno z prywatnych rozwiązań efektów zewnętrznych. Ma za zadanie zinternalizować negatywne efekty zewnętrzne. Opiera się na prawie własności, które powinno zostać odpowiednio przypisane, aby w ten sposób zoptymalizować wykorzystanie zasobów oraz zminimalizować negatywne efekty zewnętrzne. Zakłada połączone zarządzanie produkcją. Głosi, że w przypadku występowania efektów zewnętrznych zainteresowane strony mogą wypracować pakiet ustaleń zapewniający ich internalizację oraz efektywność. Czyli jak sprzeczność interesów to można „przekupić” kogoś innego.

Podatek Pigou: podstawą jest rozróżnienie społecznych i indywidualnych kosztów firmy. Społeczne koszty są wyższe niż suma wszystkich indywidualnych, rynkowych kosztów produkcji. Efekty zewnętrzne to koszt zastosowania czynnika „środowisko” przez producenta. Nie jest on jednak wliczany do rachunku firmy, ale przerzucany na społeczeństwo (eksternalizacja). Zadaniem tego podatku jest zinternalizowanie efektów zewnętrznych (sterowane przez sektor publiczny). Podatek powinien być równy kosztom zużycia środowiska i w tej właśnie wysokości wliczony do rachunku firmy. Maksymalizacja dobrobytu społecznego wymaga konfrontacji użyteczności wytwarzanych dóbr (pole pod AD) ze społecznymi kosztami produkcji (pole pod krzywą krańcowych kosztów społecznych) - gdy AD>KKS dobrobyt. Podatek wprowadzony bo na wolnokonkurencyjnym rynku stan równowagi rynkowej nie jest tożsamy z optimum społecznym - korekta rozbieżności między indywidualnymi a społecznymi kosztami.

55. Teoremat Coase'a.

Teoremat ten ujmuje wzajemne zależności zachodzące między prawami własności, kosztami transakcyjnymi i efektami zewnętrznymi. Rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych wymaga dookreślenia praw własności jak też zapewnienia swobody wymiany tymi prawami między zainteresowanymi podmiotami.

Indywidualne przetargi między stronami konfliktu lepiej rozwiążą problem efektów zewnętrznych niż interwencja państwa. Wynika to z mniejszej asymetrii informacji. Zgodnie z twierdzeniami Coase'a w sytuacji zerowych kosztów transakcyjnych porozumienie zawierane między stronami dobrowolnie zawieranego kontraktu odnośnie wyboru rozwiązania efektywnego (np. maksymalizacja ich dochodów netto z uwzględnieniem efektów zewnętrznych) ma miejsce niezależnie od rozkładu praw własności. Przy zdefiniowaniu uprawnień własnościowych nie jest potrzebna interwencja państwa. W sytuacji jednak występowania kosztów transakcyjnych możliwość zawarcia optymalnego porozumienia zależy od pierwotnego rozkładu tych uprawnień, co pozostaje zadaniem państwa. Zadaniem państwa pozostaje promowanie rozwiązań instytucjonalnych sprzyjających osiąganiu efektywnych porozumień. Dotyczy to np. rozwijania rynku obrotu zezwoleniami na emisję zanieczyszczeń (ujemne efekty zewnętrzne) czy organizowaniu transferów praw własności - w tym prywatyzacji.

5 słabości teorematu Coase'a:

- wystepowanie dóbr publicznych i problem gapowicza,

- w sytuacji bardzo wysokich kosztów transakcyjnych lepsze są rozwiązania typu podatki, subsydia,

- niepewność co do opłat, jakie jeden partner proponuje drugiemu, jeszcze zjawisko: inna cena zakupu co sprzedaży,

- wystepuje zjawisko uspołecznienia efektów zewnętrznych

- nadanie praw własności przez państwo może być z błędami

56. System instytucjonalny a problem dóbr publicznych.

W pewnych aspektach funkcjonowania wolnego rynku występują jego zawodności (tzw. market failures), które wymagają regulacji poprzez interwencję państwa. Przykładem może być zawodność rynku w dostarczaniu dóbr publicznych. Dobra publiczne charakteryzuje: brak konkurencyjności tj. możliwość konsumowania dobra przez wszystkich chętnych; brak możliwości wykluczenia, co wynika z niedookreślenia praw własności; duże koszty ewentualnego wykluczenia (koszty transakcyjne); występowanie silnych efektów zewnętrznych; duże koszty stałe i zerowe koszty krańcowe; dominacja postaw gapowicza i niekooperacyjnych zachowań; trudności z ujawnianiem preferencji podmiotów; brak cen rynkowych, finansowanie z przychodów podatkowych; dystrybucja dóbr przez budżet publiczny; możliwość dostarczania dóbr publicznych przez firmy sektora prywatnego drogą kontraktów rządowych oraz administracyjno-uznaniowy sposób określania poziomu produkcji dóbr publicznych przez władze publiczne. Mechanizm rynkowy nie jest w stanie ujawnić preferencji konsumentów w stosunku do tych dóbr. Poszczególne podmioty nie mogą przyczyniać się do zaopatrzenia w dobra publiczne, gdyż całkowita ich podaż kształtuje się niezależnie od decyzji indywidualnych konsumentów. Zawodność rynku stanowi przesłankę dostarczania dóbr publicznych przez państwo. Z dostarczaniem dóbr publicznych wiążą się trzy zagadnienia: określenie społecznie oczekiwanej ilości dobra, jego finansowania oraz wskazania podmiotów ich wytwarzania. Określanie ilości dóbr to kwestia mechanizmów społecznych konsultacji i uzgodnień, co w sensie modelowym prezentuje ujęcie tzw. równowagi Lindahla czy różne metody głosowań. Produkowaniem dóbr publicznych mogą się zajmować zarówno przedsiębiorstwa sektora publicznego jak i prywatnego. Niektóre dobra (czyste dobra publiczne) jak np. obrona narodowa są bezpośrednio dostarczane przez państwo; gdyż sektor prywatny nie jest w stanie ich dostarczać. Finansowane to jest poprzez podatki lub inne formy płatności. Inne dobra (tzw. quasi-dobra o możliwości wyłączenia, niekiedy utożsamiane z usługami użyteczności publicznej) podlegają wyborom np. w formie zamówień publicznych lub w formie partnerstwa publiczno-prywatnego.

57. Sektor prywatny a publiczny - substytucyjność i komplementarność. (o co chodzi?)

58. System instytucjonalny rynku pracy.

• Współczesne gospodarowanie w coraz większym stopniu determinowane jest czynnikami instytucjonalnymi (instytucje - organizacje, instytucje formalne, instytucje nieformalne) składającymi się na system instytucjonalny. Jakość instytucji wpływa na tempo wzrostu, lecz jednocześnie większe wartości PKB na jednego mieszkańca sprzyjają wyższej jakości instytucji. W krajach bogatszych łatwiej o efektywniejsze systemy instytucjonalne, dotyczące całej gospodarki i poszczególnych rynków (w tym rynku pracy). Z uwagi na komplementarność systemu instytucjonalnego instytucje rynku pracy wymagają odpowiednich zmian instytucji na innych rynkach. Rola systemu instytucjonalnego wzrasta w sytuacji dominacji bezrobocia długookresowego w bezrobociu ogółem, co jednocześnie wiąże się z efektem histerezy i względną trwałością stopy bezrobocia. Bezrobotni długookresowo narażeni są na utratę kapitału ludzkiego i brak popytu na ich usługi pracy.

• Efektywny system instytucjonalny wymaga spójnego układu instytucji zwiększających stopień adaptacji systemu ekonomicznego jako całości. Efektywność zmian instytucjonalnych na rynku pracy wyraża się głównie poprzez lepsze relacje między pracodawcami a pracobiorcami. Niesprawne instytucje mogą powodować wzrost bezrobocia o komponent bezrobocia instytucjonalnego. Rolą instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszących asymetrii informacji a jednocześnie niepowodujących wzrostu kosztów transakcyjnych. Instytucje te mają też wpływ na elastyczność rynku pracy, wyrażającą się w umiejętnym dostosowywaniu się do szoków podażowych czy popytowych. Ta umiejętność dostosowywania się zwiększa z kolei sprawność funkcjonowania rynku pracy.

• Na podmioty systemu instytucjonalno-organizacyjnego rynku pracy w Polsce składają się: publiczne służby zatrudnienia (głównie wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy), agencje zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwa lokalnego oraz instytucje dialogu społecznego. Trzeba też wspomnieć o sądownictwie pracy, gdzie sądy pracy rozstrzygają spory między pracodawcami i pracobiorcami. Wsparcia finansowego instytucjom rynku pracy udziela Fundusz Pracy. Instytucje te są tym skuteczniejsze na rynku pracy, im ściślej ze sobą współdziałają i nawzajem się uzupełniają. Mają one głównie wpływ na jakość i szybkość przepływu informacji na rynku pracy, który to przepływ poprzedza dostosowywania popytowo-podażowe. Przepływom informacji i dostosowaniom rynkowym powinny towarzyszyć możliwie niskie koszty transakcyjne.

• Dla sprawnego funkcjonowania rynku pracy ważna jest jakość prawa pracy. Prawo pracy ma na celu regulowanie stosunków pracy, wskazanie na zakres i charakter uprawnień oraz obowiązków pracodawców i pracobiorców. Ono też określa warunki pracy i płacy, co dotyczy zarówno pracy na czas określony jak i na czas nieokreślony. Prawo pracy wpływa na kształtowanie się wielkości zatrudnienia i bezrobocia poprzez wpływ na koszty pracy oraz na sposoby wzajemnych dostosowań podażowo-popytowych na rynku pracy. Prawo to znajduje wyraz w zapisach konstytucyjnych, kodeksach pracy i innych przepisach prawnych.

• Konstytucja pełni rolę instytucji ochrony wolności jednostek przed ingerencją państwa, zwłaszcza państwa-Lewiatana (władza biurokracji rządowej). Ramy instytucjonalne przynoszą tym większe korzyści, im bardziej równe są prawa dla ogółu podmiotów. Badania empiryczne potwierdzają związki efektywności gospodarczej z charakterem systemu instytucjonalnego, w tym rozwiązań konstytucyjnych. W konstytucjach różnych krajów kwestie zatrudnienia i bezrobocia ujmowane są w sposób bezpośredni lub pośredni. Daje się jednocześnie zauważyć prawne preferencje dla aktywnych form polityki rynku pracy oraz potrzebie wypracowywania przez państwo specjalnych programów aktywizacji zawodowej i przeciwdziałania bezrobociu.

59. Bezrobocie dobrowolne a przymusowe. Bezrobocie instytucjonalne. (Maja)

Bezrobocie dobrowolne dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy, płacy albo warunków i okoliczności zatrudnienia. Decyzja bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i bezrobociem.

Bezrobocie przymusowe: gdy podaż pracy większa niż popyt na pracę przy danej stawce płacy; niemożliwość znalezienia pracy mimo akceptacji rynkowego poziomu wynagrodzeń za pracę. Bezrobocie przymusowe jest zatem wielkością bezrobocia występującego ponad poziomem bezrobocia naturalnego. Będzie ono zawierało w sobie bezrobocie strukturalne, sezonowe, technologiczne a także częściowo bezrobocie ukryte.

Bezrobocie instytucjonalne - wynika ze specyficznych relacji między państwe, pracodawcami, pracownikami i bezrobotnymi. Nieodłączny element funkcjonowania gospodarki rynkowej. Commons: instytucje muszą rozwiązywać konflikty, także na rynku pracy => stanowienie praw i obowiązków, ustalanie wynagrodzeń, płaca minimalna, zasiłki dla bezrobotnych (często są demobilizujące i stwarzają bezrobocie instytucjonalne).

60. Instytucje rynku pracy a krzywa Beveridge'a.

Instytucje rynku pracy (Europejska Strategia Zatrudnienia):

- preferencje dla aktywnych form walki z bezrobociem (roboty publiczne, interwencyjne, pozyczki, szkolenia, aktywne pośrednictwo pracy)

- komplementarność systemu instytucjonalnego,

- ułatwienia w zatrudnianiu absolwentów,

- godzenie pracy z obowiązkami rodzinnymi,

- zróżnicowane formy zatrudnienia,

- wspieranie samozatrudnienia MSP,

- elastyczne prawo pracy,

- optymalne relacje regulacji i deregulacji rynku pracy,

- ograniczenie roli państwa na rynku pracy,

- reformy państwa opiekuńczego

Syntetyczną miarą efektywności istniejących instytucji rynku pracy wyrażą przesunięcie krzywej Beveridge'a (obrazuje liczbę bezrobotnych i liczbę wakatów w gospodarce, która znajduje się w stanie równowagi) bliżej początku układu współrzędnych, co oznacza zwiększenie skali efektywnych kojarzeń zatrudnienia. Oznacza to lepsze dopasowanie wolnych miejsc pracy do zbioru bezrobotnych. Decydująca jest tu rola instytucji takich jak: organizacje funkcjonujące na rynku pracy np. agencje pośrednictwa pracy, prawo pracy - w tym nowe formy zatrudniania pracowników, rola związków zawodowych, system negocjacji płacowych, polityka państwa wobec rynku pracy, system edukacji permanentnej czy instytucje nieformalne jak np. postawy bezrobotnych, motywacje pracodawców, istniejące zwyczaje, stosunek pracujących do bezrobotnych itp.

61. Prawo pracy i jego restrykcyjność - wskaźniki EPL.

Prawo pracy ma na celu regulowanie stosunków pracy, wskazanie na zakres i charakter uprawnień oraz obowiązków pracodawców i pracobiorców. Ono też określa warunki pracy i płacy, co dotyczy zarówno pracy na czas określony jak i na czas nieokreślony. Prawo pracy wpływa na kształtowanie się wielkości zatrudnienia i bezrobocia poprzez wpływ na koszty pracy oraz na sposoby wzajemnych dostosowań podażowo-popytowych na rynku pracy. Prawo to znajduje wyraz w zapisach konstytucyjnych, kodeksach pracy i innych przepisach prawnych.

Wzrost restrykcyjności prawa pracy generalnie ogranicza przepływy między zasobami pracujących, nieaktywnych zawodowo i bezrobotnych. Restrykcyjne przepisy prawne ochrony zatrudnienia powodują w krótkim okresie zmniejszenie dopływu do bezrobocia, gdyż w pewnym zakresie chronią zatrudnionych przed zwolnieniem z pracy. Przepisy te wpływają też na zachowania pracodawców usztywniając ich postępowanie i zmniejszają przepływ bezrobocia do zasobu pracy. Takie działania mogą doprowadzić do jednoczesnego spadku bezrobocia krótkookresowego i wzrostu bezrobocia długookresowego. Zbyt restrykcyjna ochrona zatrudnienia może przedłużać okres bycia bezrobotnym. Ma to konsekwencje makroekonomiczne wyrażające się w presji płacowej i tendencji inflacyjnych.

Restrykcyjność prawa pracy można kwantyfikować, służy temu wskaźnik ochrony zatrudnienia (Employment Protection Legislation) stworzony przez OECD. Wskaźnik EPL zawiera różne elementy składowe, bardziej lub mniej wymierne w trzech podstawowych grupach: pracy stałej, pracy okresowej i zwolnień grupowych. W zakresie pracy na czas nieokreślony bierze się pod uwagę takie elementy jak: długość okresu wypowiedzenia, uzasadnienie przyczyn wypowiedzeń, konsultacje z organizacjami związkowymi, zawiadamianie urzędów pracy o planowanych zwolnieniach, definicja zwolnienia nieuzasadnionego, okres próbny, przywrócenie do pracy czy obowiązek odpraw. Odnośnie pracy na czas określony pojawia się kwestia dopuszczalności form prawnych zawieranych kontraktów o świadczenie pracy, ilość możliwych ponowień umów o pracę, agencje pracy tymczasowej czy długość obowiązywania różnych form świadczenia pracy. Przy zwolnieniach grupowych istotne jest określenie definicji tego zwolnienia, kosztów zwolnień oraz uruchomienia procedur im towarzyszących. Wszystkie wyżej wymienione czynniki podlegają agregacji w 3 etapach z uwzględnieniem odpowiednich wag. Końcową fazą określania indeksu EPL jest agregacja wcześniej wymienionych elementów z uwzględnieniem przypisanych im wag. Przyjmuje on wartości graniczne od 0 do 6, przy czym kraje o bardzo elastycznych regulacjach dotyczących zatrudnienia osiągają wskaźnik w przedziale 0-1. Zbyt duży wskaźnik EPL (powyżej 4) oznacza nadmierną ochronę pracowników, mogących mieć trudności ze znalezieniem nowej pracy w wyniku np. restrukturyzacji zatrudnienia. Im wyższy wskaźnik tym większa restrykcyjność prawa pracy.

62. Płaca minimalna jako kotwica fiskalna.

Płaca minimalna to najniższe wynagrodzenie uzyskiwane za pracę pełnoetatową w normalnych warunkach jej świadczenia. Może ona być ustalana ustawowo lub w systemie negocjacji społecznych.

Płaca minimalna pełni też rolę tzw. kotwicy fiskalnej w warunkach dużego udziału gospodarki nieformalnej. Częste są wtedy sytuacje jednoczesnego występowania transakcji formalnych i rzeczywistych. Ma to miejsce w sytuacji podpisywania formalnych umów o pracę na warunkach płacy minimalnej i wypłacania wyższego faktycznego wynagrodzenia. Obniża to koszty pracy pracodawcy, lecz jednocześnie pozbawia pracowników składek emerytalnych. Pracownicy aprobują jednak tego rodzaju propozycje obawiając się bezrobocia. Obniżenie płacy minimalnej mogłoby zaś skutkować obniżeniem wynagrodzeń w umowach o pracę. Zmniejszeniu mogłyby ulec wpływy z podatku dochodowego oraz składki na ZUS. Pogorszeniu uległaby sytuacja budżetowa. Rozmiary zatrudnienia nie uległyby z tego powodu zmianom.

63. Aktywna i pasywna polityka rynku pracy.

Aktywna polityka rynku pracy to polityka ukierunkowana na aktywizację bezrobotnych i zwiększenie motywacji w poszukiwaniu pracy oraz stałym podnoszeniu kwalifikacji. O ile pasywna polityka dotyczy poprawy sytuacji bezrobotnych, o tyle aktywna polityka na pierwszy plan wysuwa kwestię wzrostu zatrudnienia. Aktywne instrumenty głównie ukierunkowane są na zachęcenie bezrobotnych do podejmowania pracy i powrotu do zasobu pracujących. Oznacza to podejmowanie działań na rzecz zwiększenia stopnia aktywności zawodowej. Wpływ aktywnej polityki na zatrudnienie i bezrobocie ma charakter bezpośredni i pośredni, co teoretycznie można przedstawić w modelu Layarda-Nickella.

Efektywność aktywnej polityki rynku pracy zależy od spójności z polityką pasywną, właściwy dobór narzędzi do celów i skojarzenie polityki z fazą cyklu koniunkturalnego.

Przyjęte regulacje prawne zobowiązywały urzędy pracy również do stosowania narzędzi pasywnej polityki rynku pracy. Pasywna polityka (w formie różnych świadczeń i zasiłków) to polityka o charakterze socjalnym zabezpieczającym podstawowe potrzeby bezrobotnych. Pasywne instrumenty polityki rynku pracy służą raczej utrwalaniu istniejącej sytuacji i mają na celu ochronę sytuacji bezrobotnych. Polityka pasywna powinna być traktowana jako przejściowa forma wsparcia bezrobotnych. Większość wydatków o charakterze pasywnym to wydatki na wypłatę zasiłków dla osób bezrobotnych będących raczej następstwem niż przyczyną utrzymywania się relatywnie wysokiego bezrobocia.

64. Rynek pracy a system zabezpieczenia społecznego.

Innym rodzajem dochodów alternatywnych względem dochodów z pracy są dochody uzyskiwane w systemie zabezpieczenia społecznego. Skala wydatków na transfery społeczne warunkuje w dużym stopniu wielkość obciążeń podatkowych. Jak piszą autorzy raportu „Zatrudnienie w Polsce 2005”:..„Jeśli transfery są obciążone niższą stopą podatkową niż dochody z pracy, wtedy podatki same w sobie pogłębiają dezaktywizujące oddziaływanie wydatków społecznych, zwiększając elastyczność podaży pracy na zmiany płac..”

Podatki stanowią tylko jeden z elementów ogólnych obciążeń fiskalnych czynnika pracy. Obciążenia czynnika pracy (koszty pracy) składają się z wielu elementów, wśród których najistotniejsze są: składki emerytalno-rentowe, składki na Fundusz Pracy i Fundusz Świadczeń Gwarantowanych czy tez składki zdrowotne na NFZ (składki te stanowią w istocie formę podatku sensu stricte). Składki na ubezpieczenia społeczne w Polsce stanowią istotną część ogólnych kosztów pracy. Składki te zasilają fundusze zarządzane przez ZUS lub Ministra Pracy. Systemy ubezpieczeń społecznych mają jednocześnie, w dużym stopniu, charakter redystrybucyjny - większe składki płacą osoby w mniejszym stopniu korzystające w przyszłości z różnego rodzaju świadczeń. Obniżanie pozapłacowych kosztów pracy z tytułu składek może skuteczniej pomóc w powrocie pobierających różnego rodzaju świadczenia do zasobu pracujących. System obciążeń fiskalnych pracy ogranicza zwłaszcza popyt na niskopłatnych pracowników, o niskich kwalifikacjach - pracowników najbardziej narażonych na bezrobocie.

65. Komplementarność instytucji - rynek pracy a rynek produktów i rynek finansowy.

Czynniki instytucjonalne (formalne i nieformalne) w coraz większym stopniu oddziaływają na elastyczność funkcjonowania rynku pracy, co z kolei ma wpływ na wzajemne relacje wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i bezrobocia. Wpływ ten zwiększa zjawisko komplementarności instytucji, którego podstawowymi przejawami są:

- koordynacja systemu kształcenia i edukacji z potrzebami rynku pracy (np. sporządzanie i monitorowanie listy tzw. zawodów deficytowych i nadwyżkowych), wzrost dostępności do edukacji i jakości kształcenia zwiększa szanse zatrudnienia;

- koordynowanie systemu negocjacji społecznych (negocjacji płacowo-zatrudnieniowych), powiązanie wpływu klina podatkowego z koordynacją systemu negocjacji płacowych; koordynacja bez centralizacji wymaga dużego wzajemnego zaufania partnerów społecznych (związków zawodowych i związków pracodawców);

- dostęp do systemu świadczeń zdrowotnych warunkuje sam fakt rejestracji bezrobotnych, co wpływa na przepływy między zasobami biernych zawodowo a zasobami bezrobotnych; zwiększa to sztucznie poziom bezrobocia;

- podatki silniej oddziaływają na relacje popytowo-podażowe w sytuacji łatwego dostępu do systemu zabezpieczenia społecznego i „hojnego” systemu zasiłków dla bezrobotnych;

- zakres oddziaływania restrykcyjności prawa pracy (np. wysokie wskaźniki EPL) zwiększają (lub zmniejszają) inne czynniki instytucjonalne jak np. siła oddziaływania związków zawodowych i związków pracodawców czy wpływ kapitału społecznego;

- zawieranie układów zbiorowych pracy nie sprzyja zatrudnianiu nowych pracowników w sytuacji dużych kosztów rozwiązywania umów o pracę; wpływa to jednocześnie na rozszerzanie rozmiarów gospodarki nieformalnej;

- oddziaływanie płacy minimalnej na podaż pracy jest większe wraz ze wzrostem klina podatkowego; rola płacy minimalnej zmniejsza się wraz z niższą elastycznością popytu na pracę oraz rozwijaniem nowych form umów o pracę; poziom i różnicowanie płacy minimalnej mają tym większe motywacyjne znaczenie, im większe są rozpiętości między płacą minimalną a zasiłkiem dla bezrobotnego;

- przepływom z zasobu bezrobotnych do zasobu pracujących służy komplementarność rozwiązań systemu zasiłków dla bezrobotnych z równoczesnym rozwijaniem aktywnej polityki rynku pracy, negatywny wpływ wyższych stóp zastąpienia (relacja zasiłków do wynagrodzeń) może neutralizować krótki okres pobierania zasiłków;

- równoczesne rozwijanie instytucji formalnych i nieformalnych pozwala lepiej przezwyciężać ograniczenia informacyjne odnośnie zmiennych wymogów rynku pracy, poprzez rozwój sieci społecznych kontaktów można skuteczniej i efektywniej uzyskać dostęp do nowych miejsc pracy; inwestycje w kapitał społeczny sprzyjają mniejszym kosztom naboru i zwolnień pracowników.

Z uwagi na komplementarność systemu instytucjonalnego instytucje rynku pracy wymagają odpowiednich zmian instytucji na innych rynkach.

Wpływ na rynek pracy wywierają też instytucje innych rynków: rynku towarowego (np. konkurencyjność rynków, rodzaje transakcji), rynku finansowego (np. system nadzoru, instytucje zaufania publicznego), rynku walutowego (np. system kursów walutowych) itd.

Kształtowanie pożądanego poziomu kosztów pracy i zwiększenie efektywności dostosowań podażowo-popytowych wymaga odpowiedniego koordynowanie całego systemu instytucjonalnego, w tym współdziałania instytucji z poszczególnych rynków. Im bardziej kompleksowe podejście tym większa szansa na pozytywne rezultaty. Podstawowe znaczenie mają współzależności rynku pracy i rynku towarowego. Dążenie do obniżania kosztów pracy wynikają z rosnącej konkurencji na rynkach produktów i usług. Wyższy stopień konkurencji produktów na rynku dóbr zwykle zmniejsza poziom bezrobocia.

Wsparcia finansowego instytucjom rynku pracy udziela Fundusz Pracy. Instytucje te są tym skuteczniejsze na rynku pracy, im ściślej ze sobą współdziałają i nawzajem się uzupełniają.

• Instytucje finansowe zapewniają stały dopływ aktywów finansowych do firm, co umożliwia prowadzenie prac w zakresie innowacji technologicznych. Instytucje te poprzez redukcję kosztów pozyskiwania informacji (efekty korzyści skali) pozwalają na efektywny wybór przedsięwzięć inwestycyjnych.

• Instytucje:

• Instytucje-organizacje:

• Rynek finansowy

• Rynek pracy

• przedsiębiorstwa

• Nieformalne:

• Normy społeczne

• Religia

• Doświadczenia

• Kapitał społeczny - agregacja

• Formalne:

• Prawa własności

• Koszty transakcyjne

• Koszty poszukiwania alternatyw

• Koszty mierzenia

• Koszty rozliczeń finansowych

• Koszty stanowienia i ochrony praw własności

• Koszty monitorowania kontraktów

27




A

X_b

X_a

45º

B

C

A'

B'

C'

X_b=f(X_a)

0




A

X_b

X_a

45º

B

C

α

0

D

X_b=f(X_a)

---