TWORZENIE I PODZIAŁ DOCHODU NARODOWEGO W SYSTEMIE RYNKOWYM - PODSTAWOWE DEFINICJE
Gospodarka narodowa każdego kraju dzieli się na działy, do których zalicza się: przemysł, rolnictwo, budownictwo, transport, łączność, handel oraz inne usługi.
WARTOŚĆ WYTWORZONEJ PRODUKCJI DÓBR I USŁUG W CIĄGU ROKU NAZYWA SIĘ PRODUKCJĄ GLOBALNĄ.
Produkcja globalna składa się z:
wartości przeniesionej;
wartości dodanej.
WARTOŚĆ PRZENIESIONA obejmuje nabyte z zewnątrz i zużyte w produkcji surowce, materiały oraz paliwo, energię, itp.
WARTOŚĆ DODANA jest sumą nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do której z reguły zalicza się amortyzację. Mówimy wówczas o wartości dodanej brutto.
Suma produkcji globalnych przedsiębiorstw w każdym dziale jest produkcją globalną działu, zaś suma produkcji globalnych wszystkich działów stanowi produkt globalny gospodarki narodowej.
Produkcji globalnej nie należy utożsamiać z produkcją finalna. Produkcja finalna występuje wtedy, kiedy zakończony został proces produkcji i dane dobro nie podlega już dalszemu przetworzeniu w kraju. Dobra finalne są przeznaczone bądź do konsumpcji, bądź jako dobra kapitałowe na inwestycje. Do produkcji finalnej zaliczamy wszystkie dobra wytworzone w kraju i eksportowane do innych krajów.
Produkcję finalną działu lub gospodarki narodowej oblicza się w ten sposób, iż od produkcji globalnej odejmuje się sumę przepływów międzygałęziowych.
Tablica przepływów międzygałęziowych (jednostki umowne).
Dział gospodarki narodowej |
Sprzedaż dóbr pośrednich i usług (przepływy międzygałęziowe) |
Produkcja finalna |
Produkcja globalna |
|||||
|
rolnictwo |
przemysł wydobywczy |
przemysł przetwórczy |
budownictwo |
usługia |
ogółem przepływy |
|
|
1. Rolnictwo |
35 |
2 |
20 |
11 |
2 |
|
|
|
2. Przemysł wydobywczy |
8 |
2 |
35 |
2 |
3 |
50 |
80 |
130 |
3. Przemysł przetwórczy |
50 |
45 |
220 |
130 |
35 |
480 |
420 |
900 |
4. Budownictwo |
10 |
15 |
38 |
2 |
15 |
80 |
120 |
200 |
5. Usługia |
10 |
5 |
70 |
15 |
20 |
120 |
280 |
400 |
6. Nakłady ogółem |
113 |
69 |
383 |
160 |
75 |
800 |
= |
= |
7. Wartość dodana (DN) |
57 |
61 |
517 |
40 |
325 |
= |
1 000 |
|
8. Produkcja globalna (PG) |
170 |
130 |
900 |
200 |
400 |
= |
1 800 |
|
|
|
|||||||
adział usług obejmuje takie dziedziny, jak transport, komunikacja, łączność, handel, banki, kultura, oświata, ochrona zdrowia, turystyka, administracja państwowa i samorządowa, obrona narodowa, instytucje porządku publicznego, partie polityczne, organizacje religijne i charytatywne, gospodarstwa domowe, itp.
W układzie poziomym (wiersze) otrzymujemy informację, w jaki sposób produkcja danego działu została rozdysponowana między wszystkie działy gospodarki narodowej i jaką część stanowi produkcja finalna.
W układzie pionowym (kolumny) uzyskujemy informację, skąd dany dział kupuje produkcję pośrednią lub usługi do wytworzenia własnej produkcji globalnej. Produkcja globalna w każdym dziale jest większa od wartości dodanej o sumę nabytych dóbr i usług z innych działów i zużytych w procesie produkcji danego działu. Suma zakupionych dóbr pośrednich i usług stanowi nakłady ogółem (6). Po odjęciu od wartości produkcji globalnej danego działu (8) otrzymujemy wartość dodaną (7). Jest to suma wartości nowo wytworzonej przez pracowników danego działu w ciągu roku.
Łączna suma wartości dodanej we wszystkich działach gospodarki narodowej stanowi roczny dochód narodowy, którego nie należy utożsamiać z rocznym produktem globalnym.
Wartość dodana nie pokrywa się z produkcją finalną w poszczególnych działach, ale łączna suma wartości dodanej w gospodarce narodowej będzie się zawsze równać łącznej wartości produkcji finalnej. Oznacza to, że:
proces tworzenia wartości dodanej i proces tworzenia substancji rzeczowej dochodu narodowego nie pokrywają się ze sobą w poszczególnych przedsiębiorstwach, gałęziach i działach, ale dają ten sam wynik w gospodarce narodowej.
Tylko w całej gospodarce, co ilustruje przykład suma wartości dodanej równa się sumie wartości produkcji finalnej, gdyż łączna suma przepływów międzydziałowych równa się sumie nakładów materiałowych. To co jedni kupują, musi równać się temu, co inni sprzedają w całej gospodarce narodowej. Po odjęciu od rocznej wartości produkcji globalnej wartości nakładów ogółem (która pokrywa się z wartością przepływów międzygałęziowych) otrzymujemy dochód narodowy brutto.
PRZEPŁYWY MIĘDZYGAŁĘZIOWE W LEONTIEFA
schemat tablicy W. Leontiefa
produkcja globalna gałęzi |
przepływy międzygałęziowe |
produkcja finalna |
||||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
|||||
X1 = |
x11 |
+ |
x12 |
+ |
x13 |
+ |
x14 |
+x1 |
||
X2 = |
x21 |
+ |
x22 |
+ |
x23 |
+ |
x24 |
+x2 |
||
X3 = |
x31 |
+ |
x32 |
+ |
x33 |
+ |
x34 |
+x3 |
||
X4 = |
x41 |
+ |
x42 |
+ |
x43 |
+ |
x44 |
+x4 |
||
Pierwsza liczba przy x odpowiada wierszom i prezentuje pochodzenie danego dobra z gałęzi oznaczonej odpowiednim numerem.
Druga liczba przy x odpowiada kolumnom i reprezentuje przeznaczenie danego dobra dla innej gałęzi.
SCHEMAT BILANSU GOSPODARKI NARODOWEJ (O. Lange)
Numer kolejny gałęzi |
Przepływy międzygałęziowe dla n gałęzi |
Odbiorcy produkcji finalnej |
Produkt globalny |
||||||||||||||
|
|
x |
w tym |
|
|||||||||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
... |
n |
|
K* |
A** |
|
|||||||
ćwiartka I |
1 |
x11 |
+ |
x12 |
+ |
x13 |
+ |
x14 |
... |
x1n |
x1 |
K1 |
A1 |
X1 |
|||
|
2 |
x21 |
+ |
x22 |
+ |
x23 |
+ |
x24 |
... |
x2n |
x2 |
K2 |
A2 |
X2 |
|||
|
3 |
x31 |
+ |
x32 |
+ |
x33 |
+ |
x34 |
... |
x3n |
x3 |
K3 |
A3 |
X3 |
|||
|
4 |
x41 |
+ |
x42 |
+ |
x43 |
+ |
x43 |
... |
x4n |
x4 |
K4 |
A4 |
X4 |
|||
|
... |
... |
+ |
... |
+ |
... |
+ |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
|||
|
n |
xn1 |
+ |
xn2 |
+ |
xn3 |
+ |
xn4 |
... |
xnn |
xn |
Kn |
An |
Xn |
|||
|
Razem koszty materiałowe |
Km1 |
+ |
Km2 |
+ |
Km3 |
+ |
Km4 |
... |
Kmn |
x |
K |
A |
X |
|||
ćwiartka III |
Koszty osobowe |
W1 |
+ |
W2 |
+ |
W3 |
+ |
W4 |
... |
Wn |
ćwiartka II |
= |
|||||
|
Nadwyżka brutto |
Nb1 |
+ |
Nb2 |
+ |
Nb3 |
+ |
Nb4 |
... |
Nbn |
|
|
|||||
|
Produkt globalny |
X1 |
+ |
X2 |
+ |
X3 |
+ |
X4 |
... |
Xn |
= |
X |
|||||
* - Konsumenci (K); ** - Inwestorzy (A)
W układzie wierszy uzyskujemy informację, ile dana gałąź świadczy na rzecz innych gałęzi i w jakim stopniu dostarcza wytworzone przez siebie dobra finalne na cele konsumpcyjne i inwestycyjne.
W układzie kolumn uzyskujemy informację, jak kształtuje się struktura kosztów materiałowych Km, kosztów osobowych W oraz jak dużą dana gałąź wytworzyła nadwyżkę ekonomiczną Nb.
Cechą charakterystyczną bilansu gospodarki narodowej jest to, że suma produkcji globalnych poszczególnych gałęzi w układzie wierszy równa się sumie produkcji globalnych w układzie kolumn.
PODSTAWOWE KATEGORIE PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO
DEFINICJE
W praktyce gospodarczej oficjalna statystyka posługuje się następującymi kategoriami produktu i dochodu narodowego:
Wyszczególnienie |
Skrót |
produkt krajowy brutto |
PKB |
produkt narodowy brutto |
PNB |
produkt narodowy netto według cen rynkowych |
PNN |
dochód narodowy netto według cen wytwórczych |
DNCW |
osobisty dochód ludności |
ODL |
dyspozycyjny dochód ludności |
DDL |
Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Produkt narodowy brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Produkt narodowy netto według cen rynkowych (PNN) - jest mniejsza od PNB o wartość amortyzacji Am. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będący wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
Dochód narodowy według cen czynników wytwórczych (DNCW) - jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich Tp. Suma podatków pośrednich stanowi korektę w stosunku do dochodu narodowego netto wyrażonego w cenach rynkowych. Do dochodów czynników wytwórczych zalicza się:
Wp - wynagrodzenie pracowników;
R - renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu, itp.;
Z - zyski z kapitału;
Dw - dochody z pracy na własny rachunek.
Osobisty dochód ludności (ODL) - jest tą częścią DNCW, która pozostaje po potrąceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw Nz oraz po spłaceniu podatków od dochodów przedsiębiorstw do budżetu państwa Tbz. Jednocześnie osobisty dochód ludności jest powiększony o różnego rodzaju transfery z budżetu państwa na rzecz ludności Bt.
Transferem nazywamy przekazanie określonej sumy dochodów na rzecz ludności bez bieżącego świadczenia usług.
Dyspozycyjny dochód ludności (DDL) - są to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich Tb. Suma tych dochodów po potraceniu podatków reprezentuje potencjalną siłę nabywczą społeczeństwa, czyli DDL = ODL - Tb. Nagromadzone w ten sposób dochody (DDL) są kierowane na wydatki konsumpcyjne (K), a pewna ich część jest oszczędzana (OL) z myślą o przyszłych wydatkach. Oszczędności w swej zasadniczej części kierowane są do banków komercyjnych i kas oszczędnościowo-kredytowych, które z kolei kierują te środki w formie kredytów na inwestycje. Budżet państwa poza transferami na rzecz ludności (Bt), kieruje znaczną część środków pieniężnych na finansowanie inwestycji publicznych, a także na zakup różnych dóbr inwestycyjnych.
W ten sposób nagromadzone dochody przedsiębiorstw, budżetu państwa oraz gospodarstw domowych przekształcają się w ciągu roku w wydatki konsumpcyjne (K), inwestycyjne (I) oraz rządowe (G).
K + I + G = GLOBALNY POPYT → PNB
K + I + G + (Ex - Im) = DDL + Am + Tp + Tbz + Nz - Bt + Tb
gdzie:
K - wydatki konsumpcyjne;
I - wydatki inwestycyjne;
G - wydatki rządowe;
EX - export;
Em - import
DDL - dyspozycyjne dochody ludności;
Am - amortyzacja
Tp - podatki pośrednie;
Tbz - podatki od dochodów przedsiębiorstw (do budżetu państwa);
Nz - zyski przeznaczone na rozwój przedsiębiorstwa;
Bt - transfery z budżetu na rzecz ludności;
Tb - podatki bezpośrednie od dochodów gospodarstw domowych.
lub:
K + I +G +( Ex - Im) = K + Os + Tn
przy:
T = Tp + Tbz + Tb
T - Bt = Tn
Os = OL + Am + Nz
gdzie:
Nz - nie rozdzielone zyski przedsiębiorstw,
Os - suma oszczędności brutto w gospodarce narodowej,
Tn - podatki netto stanowiące nadwyżkę ogólnej sumy podatków T nad transferami budżetowymi Bt.
7
Wyszukiwarka