METODA KSZTAŁCENIA- wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizujących świadomie, w celu złożonych zmian w osobowości uczniów; systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów; metody odpowiadają na pytanie „jak nauczać?”
Metody kształcenia zależą od:
-ucznia (wieku, zdolności, stanu wiedzy początkowej, zainteresowań, systemu reprezentacyjnego);
-od nauczyciela (wiedza, osobowość, charakter, temperament, zainteresowania, znajomość metod kształcenia, kultura pedagogiczna);
-od celów;
-od treści i charakterystycznych właściwości przedmiotu;
-od form organizacyjnych;
-od środków dydaktycznych;
Podział metod:
-oglądowe (oparte na obserwacji);
-słowne (werbalne);
-oparte na naśladownictwie (stosowane kiedyś);
Klasyfikacja metod kształcenia według Kupisiewicza:
-słowne (praktyczne, metody laboratoryjne, metody zajęć praktycznych- raczej występują one w szkołach technicznych, zawodowych);
-oglądowe (pokaz, pomiar);
-werbalne (opis, opowiadanie, pogadanka);
-gry dydaktyczne;
Metody według Okonia (do rodzajów uczenia się dodał metody):
A) Podająca (asymilacji wiedzy)- wykład, opowiadanie, pogadanka;
B) Waloryzacyjne (metody eksponujące wartości, wpływające na takie składniki osobowości jak uczucia, szczególnie wyższe, przekonania światopoglądowe, postawy, system wartości i charakter):
-impresywne- sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych; (łac. impressio - wrażenie, odczucie, przeżycie) sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społeczny moralnych, estetycznych, naukowych. Metoda polega tu na wywoływaniu takich czynności uczniów, jak: zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy, pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła, stosowna forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła, konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych, co do ich własnych postaw i własnego postępowania. Tak rozumianą metodę można stosować zarówno wobec utworu literackiego, jak i przedstawienia teatralnego, wartościowego filmu, dzieł sztuki plastycznej, utworów muzycznych czy opisu czynów ludzkich, głównie czynów takich ludzi, którzy swoim charakterem i swoimi osiągnięciami są w stanie wzbudzić zainteresowanie i podziw uczestników. Wartość tych metod zależy przede wszystkim od doboru „dzieła” i od tego, czy udało się wywołać u uczestników głębsze przeżycia, chęć do wymiany myśli i wrażeń z innymi, a w najlepszym razie - chęć zmienienia siebie pod jakimś względem.
-ekspresyjne- polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je odtwarzają (bierze udział coś wykonując); (łac. expressio - wyrażenie). Polegają one na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają. Dobrym przykładem może tu być czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, scenografów, reżyserów, organizatorów widowni, a nawet autorów prostszych dzieł scenicznych. Podobnie wartościowe przykłady prac zespołowych bądź indywidualnych to wytworzenie obrazu, rzeźby, filmu krótkometrażowego, zorganizowanie wystawy prac uczniowskich, inscenizacja wydarzeń historycznych czy happening lub psychodrama na zadany temat z dziedziny stosunków międzyludzkich. W tych i innych formach eksponowania wartości łatwiej niż w innych warunkach następuje utożsamianie się uczestników z wartościami zasługującymi na wybór lub odrzucanie wartości na to niezasługujących. Ocena pojawia się tu w atrakcyjnej postaci: jest częścią przeżycia i jej nieuchronną konsekwencją, toteż znacznie łatwiej staje się trwałym elementem systemu wartości niż oceny narzucane przez rodziców czy nauczycieli.
C)Problemowa (samodzielnego dochodzenia do wiedzy)
-mikronauczanie- twórcze uczenie się złożonych czynności praktycznych, omawianie fragmentów lekcji, czegoś, co się wiąże z pedagogiką; metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ja w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi uczniami, już w ulepszonej wersji. Analizę i ocenę ułatwia nagrywanie lekcji za pomocą magnetowidu, co umożliwia eksponowanie jej w całości lub we fragmentach w czasie dyskusji. Przy ponownym przeprowadzeniu lekcji nagrywa się ją ponownie, po czym analizuje się ją i ocenia. W ten sposób metoda ta umożliwia względnie szybkie i precyzyjne opanowanie wybranych czynności nauczycieli.
D)Praktyczne:
-metody realizacji zajęć wyrównawczych;
-metody ćwiczeniowe;
E)Gry dydaktyczne- gra to zabawa prowadzona według ściśle określonych zasad postępowania zwanych najczęściej regułami. Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się konkurują ze sobą w ramach określonych reguł gry. W nauczaniu szczególnie przydatne są dwie odmiany gier: gry symulacyjne i gry decyzyjne.
-sytuacyjna- dotyczy zwykłych sytuacji, zachodzących w życiu klasowym np. komuś ukradli długopis i co z tym zrobić, szereg możliwości; metoda sytuacyjna jest nazywana także metodą przypadków- polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, jakiejś sytuacji tam skonstruowanej, żeby była typowa dla dużej klasy zdarzeń, uczniom przedstawia się sytuację wymagającą podjęcia decyzji, doprowadza się ich do zaproponowania kilku rozmaitych projektów decyzji i omawia się konsekwencję każdej z nich; metoda ta polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem (problemami), i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji. Przez określenie "opis sytuacji" rozumie się tu nie tylko opis, jak ma to miejsce w metodzie przypadków, ale komplet materiałów, wśród których mogą się znaleźć teksty, nagrania magnetowidowe, filmy, zestawienia, protokoły zebrań itp. Materiały te mogą liczyć kilkadziesiąt stron. Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału nauczania, lecz przedstawia słuchaczom sytuację problemową występującą w życiu praktycznym, w taki sposób, aby zdobytą wiedzę i doświadczenie umiał wykorzystać w nowych warunkach lub przy podejmowaniu najbardziej trafnej decyzji. Metoda ta, zbliżona do metody przypadków, polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje "za" i "przeciw". Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Ta złożona sytuacja zwykle dotyczy jakiejś instytucji, niezbędne jest, więc poznanie przez uczniów opisu tej instytucji i zasad jej funkcjonowania. Ze względu na dużą zazwyczaj dokładność i znaczną objętość tych opisów metoda sytuacyjna jest trudna w realizacji. Wymaga przygotowania opisów wraz z załącznikami w postaci tablic, schematów, projektów zmian, co stanowi trudność techniczną. Trudności merytoryczne wiążą się z potrzebą wnikania przez uczniów w sytuacje dla nich nowe, z reguły nienawiązujące do ich doświadczeń, a przy tym wymagające dojrzałego osądu i rzeczowych decyzji, jak również przewidywania ich skutków.
-metoda symulacyjna (symulacja- hipotetyczne przypuszczenie)- gdybanie, interpretowanie czegoś, uczeń może wchodzić w role; w trakcie symulacji (inscenizacji) gracze mają możliwości oddziaływania na model, który w skutek ich działalności podlega zmianom; metoda ta polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem (problemami), i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji. Przez określenie "opis sytuacji" rozumie się tu nie tylko opis, jak ma to miejsce w metodzie przypadków, ale komplet materiałów, wśród których mogą się znaleźć teksty, nagrania magnetowidowe, filmy, zestawienia, protokoły zebrań itp. Materiały te mogą liczyć kilkadziesiąt stron. Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału nauczania, lecz przedstawia słuchaczom sytuację problemową występującą w życiu praktycznym, w taki sposób, aby zdobytą wiedzę i doświadczenie umiał wykorzystać w nowych warunkach lub przy podejmowaniu najbardziej trafnej decyzji.
-metoda biograficzna- związana z poznawaniem życiorysu jakiejś osoby, postaci, wyróżniamy takie czynności jak: wybór gry, przygotowanie zestawu pytań, zadań, opracowanie scenariusza gry, omówienie gry;
-burza mózgów- metoda nauczania, polegająca na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu, któremu jest poświęcona dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać wszystkie najbardziej śmiałe lub niedorzeczne pomysły rozwiązania, choćby nietypowe, ryzykowne i nierealne, w obojętnej formie, żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane, a z tytułu ich wypowiedzenia na autorów nie spływają żadne obowiązki ani odpowiedzialność. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą produkcji pomysłów a ocenianiem pomysłów. Metoda ta jest opisywana w literaturze pod wieloma nazwami: giełda pomysłów, sesja odroczonego wartościowania, metoda Osborna, konferencja dobrych pomysłów, jarmark pomysłów, sesja odroczonej oceny; każdy rzuca pomysły, rozwiązania danego problemu; tego się nie ocenia (tych pomysłów), nie motywujemy autora, inaczej niż w giełdzie pomysłów; burza mózgów jest to metoda przeznaczona do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez, przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego;
PRACA DOMOWA jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych dydaktycznych form organizacji procesu kształcenia na wszystkich szczeblach nauczania, szeroko stosowana zarówno w lekcji problemowej jak i lekcji podającej. Polega na obowiązkowym wykonywaniu w domu zajęć, które zleca uczniowi nauczyciela w toku trwającej lekcji. Służy wdrożeniu wychowanków do samokształcenia poprzez samodzielną analizę treści zawartych w podręcznikach i encyklopediach, jak również zrozumienie, utrwalenie i pogłębienie wiedzy, oraz samodzielnością myślenia w posługiwaniu się nią. Nauka domowa tylko wówczas spełnia swoje zadanie, gdy: łączy się ściśle z pracą na lekcji, jest właściwie zadana, nie przekracza możliwości uczniów, jest samodzielnie wykonywana, systematycznie się ją kontroluje i ocenia, po jej wykonaniu uczeń jest poinformowany o błędach, które popełnił. Należy pamiętać, iż nadmiar pracy domowej prowadzi do przeciążenia, co działa niekorzystnie na zdrowie i motywację do nauki.
Praca domowa - integralna część prowadzonego przez szkołę i na terenie szkoły procesu nauczania- uczenia się. Utrwala ona wiedzę ucznia, wdraża ucznia do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych.
Organizacja pracy domowej:
Lekcja, stanowiąc najważniejszą formę pracy, wymaga uzupełnienia i wzbogacenia przez inne formy. Jedną z nich jest praca domowa uczniów, tradycyjny składnik systemu szkolnego. Praca domowa stanowi uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej, umożliwia pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych;
Cele pracy domowej:
-opanowanie nowego materiału;
-utrwalenie materiału przyswojonego;
-kształtowanie umiejętności i nawyków;
-rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów;
Rodzaje/Treść (tematyka)pracy domowej:
-przygotowanie materiału do nowej lekcji;
-zadania domowe, które mają na celu utrwalenie przyswojonego materiału (pamięciowe opanowanie wierszy lub innych tekstów, praca pisemna);
-prace domowe, mające na celu kształtowanie umiejętności nawyków, przyzwyczajeń;
Funkcje pracy domowej:
-pobudzenie aktywności uczniów;
-zaspokojenie lub pobudzenie zainteresowań;
-wzbudzenie pragnienia wiedzy, chęci uczenia się;
-rozwijanie samodzielności myślenia i działania;
-opanowanie i utrwalenie treści programowych;
-rozwijanie sprawności w uczeniu się;
-kształtowanie nawyków systematycznego, dokładnego i chętnego podejmowania zadań;
-rozwijanie inicjatywy, pomysłowości, zdolności twórczych;
-budzenie pozytywnych emocji, wiary we własne możliwości, pozytywnego stosunku do nauki;
Efektywność nauki domowej jest uwarunkowana:
-stosowaniem wielu rodzajów zadań domowych;
-racjonalnym zadawaniem na lekcji;
-właściwą kontrolą i oceną;
Indywidualizacja pracy ucznia:
-zadania otwarte (wiele możliwości rozwiązań);
-dostosowanie do możliwości uczniów, ich zainteresowań;
-zadawać w sposób zróżnicowany;
-powinna mobilizować do samokontroli, autokorekty;
Jak zadawać pracę domową?
-powiązanie treści pracy domowej z treścią lekcji;
-odpowiedni czas zadawania (końcowy fragment lekcji, po dokładnym przerobieniu nowego materiału);
-nie przeciążać pracą domową;
Kontrola pracy domowej:
Im częstsza i dokładniejsza jest kontrola zadań domowych, tym systematycznej i staranniej dzieci je wykonują. Kontrola pozwala nauczycielowi stwierdzić, czy jego sposób zadawania pracy domowej jest właściwy, czy dzieci są odpowiednio przygotowane do wykonywania tej pracy. Największą wartość kontroli polega na tym, że pozwala w porę usunąć braki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów. Jeżeli uczeń bez uzasadnionego powodu nie wykona określonych zadań czy też wykona je niedbale i błędnie, braki te pod wpływem kontroli uzupełnia, prace wykonuje lub poprawia i zdaje z tego sprawę nauczycielowi. W zależności od charakteru pracy domowej kontrola może mieć różny przebieg. W zasadzie przeznaczamy na nią pierwszą część każdej lekcji, niekiedy jednak, gdy praca domowa nie wiąże się z tematem nowej lekcji, kontrolę można przeprowadzić na końcu lekcji. Z kontrolą prac domowych z reguły łączy się ich ocena.
WYCIECZKA- bezpośrednie zaznajamianie uczniów z określonymi przedmiotami, często w ich naturalnym środowisku, zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, społecznymi i kulturowymi pod kątem widzenia wcześniej ustalonych celów pedagogicznych, wycieczką szkolną nazywamy każde zorganizowane wyjście uczniów poza teren szkoły w celach poznawczych, wychowawczych lub zdrowotno- rekreacyjnych.
Wycieczka powinna być:
-zaplanowana;
-celowa;
-realizująca założone zadanie;
Rodzaje wycieczki:
1) Ze względu na liczbę uczestników:
-indywidualne;
-grupowe;
-zbiorowe;
2) Ze względu na zagadnienia poznawcze:
-historyczne;
-geograficzne;
-biologiczne..;
3) Ze względu na tematykę wycieczek:
-dotycząca dziejów politycznych;
-dotycząca dziejów kultury;
-dotycząca zagadnień społeczno- gospodarczych;
4) Wycieczki kompleksowe (w ramach kilku przedmiotów nauczania);
5) Ze względu na środek lokomocji:
-piesze;
-rowerowe;
-autokarowe;
-pociągiem;
6) Ze względu na miejsce zamieszkania uczestników:
-bliższe;
-dalsze;
7) ze względu na czas trwania wycieczki:
-krótkotrwałe (2-3 godzin)
-długotrwałe (1 dzień i dłużej)
8) ze względu na ich cel:
-rozpoznawcze (np. terenu);
-poznawcze;
-pogłębiające;
-podsumowujące materiał;
-porównawcze;
Fazy wycieczki:
1) Przygotowanie i planowanie (organizacja):
-temat i cel wycieczki;
-ustalenie trasy i terminu;
-ustalenie sposobu dotarcia do celu;
-miejsce pobytu, zakwaterowanie;
-ustalenie obiektów- zabytków;
-rozmowa z rodzicami;
-zebranie funduszy;
-ubezpieczenie dzieci;
-sprawdzenie biura turystycznego, kierowcy;
-apteczka;
-poinformowanie uczniów;
-powrót i czas trwania;
-dodatkowi opiekunowie;
-przygotowanie ewentualnych pytań;
-uwzględnienie zasad, regulaminu wycieczki;
2) realizacja wycieczki:
-realizujemy zadania i cele;
-aby dzieci się nie nudziły (np. zabawy, pomocne przybory);
3) Podsumowanie, analiza:
-czy zamierzone cele zostały zrealizowane
Cele wycieczki:
-dokonanie obserwacji np. zjawisk geograficznych;
-zaznajomienie uczniów z faktami, które mówią o przeszłości bliższej lub dalszej;
-pogłębianie wiedzy;
-podsumowanie materiału;
-porównanie;
Aparatura terminologiczna dydaktyki
4 komponenty uczenia się: charakter, przedmiot, drogi, efekt
Przedmiot:
-kto? Sam nauczyciel
-co? Wykłady, konsultacje
-czas? Cały czas po skończeniu studiów
Nauczanie- planowa i systematyczna praca z uczniami, która ma na celu zdobywanie nowych doświadczeń, wiedzy
Kształcenie= wiedza + nauczanie
Proces uczenia-nauczania = proces kształcenia
Kształcenie jest instytucjonalne
Warianty uczenia się:
A)w zależności od szczebla edukacji:
-kształcenie przedszkolne
-szkolne, wyższe, dorosłych (ustawiczne, przez całe życie)
B)ze względu na treści:
-humanistyczne
-techniczne
-medyczne
-muzyczne
-plastyczne
-ekonomiczne
C)ze względu na jego miejsce:
-stacjonarne (dzienne, wieczorowe)
-korespondencyjne (zaoczne)
Drogi poznawania dydaktyki:
-literatura
-konsultacje
-pytania
-kontakt z grupą
Efekt: wiedza, umiejętności, wpis w indeksie
4 rodzaje uczenia się według Okonia:
-przyswajanie
-odkrywanie
-przeżywanie
-działanie
Nauczanie- systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przezywanie radości z własnej działalności praktycznej
Nauczanie- organizowanie uczenia się i kierowanie uczeniem się uczniów
Kształcenie- ogół czynności umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągniecie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej, umysłowej, zdolności, zainteresowań, przekonań, postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych
Aby zaistniało kształcenie musi być uczenie się i nauczanie.
Proces kształcenia = proces nauczania + uczenia się
Efektem kształcenia jest wykształcenie.
Kształcenie:
-ogólne- wiedza ogólna, kanon podstaw
-zawodowe- związane z zawodem, wyrobienie konkretnych czynności i kompetencji
Dokształcanie- uzupełnianie niezbędnych kwalifikacji na zajmowanym stanowisku np. dokształcanie nauczycieli
Doskonalenie- rozwijanie i rozszerzanie nabytych kwalifikacji
Kształcenie ze względu na stopień organizacji:
-kierowanie bezpośrednio (przez nauczyciela)
-pośrednio- przez podręczniki, skrypty, film, internet, audycje radiowe)
Samokształcenie- nabywanie wykształcenia, tok działalności własnej, warunki i środki ustala sam podmiot (najczęściej nauka języków obcych)
Techniki samokształcenia:
-czytanie i studiowanie literatury
-słuchanie i dyskutowanie
-czerpanie wiedzy z różnych źródeł
-pisemne opracowanie zagadnień
-uczestnictwo w życiu kulturalnym
Samouctwo- zdobywanie wiedzy w zakresie podstawowym
Cele i zadania samokształcenia:
-stałe dążenie do rozwijania, doskonalenia i wzbogacania osobowości
-należyte przygotowanie do zawodu, do wykonywania pracy, obowiązków zawodowych, podnoszenie swych kwalifikacji
-aktywny udział w dorobku kultury narodowej
-kierowanie rozwojem własnej indywidualności (stawianie przed sobą jakiś celów i osiągnięć)
2 komponenty samokształcenia: kształcenie i samodzielność.
Uczenie się zawiera się w nauczaniu. Uczyć się możemy zawsze i wszędzie. Spontaniczne kształcenie zawsze jest instytucjonalne, świadome.
Cele kształcenia
Cele kształcenia według Okonia- coś, do czego dążymy w procesie kształcenia, świadomie i założone efekty, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia
Cel dydaktyczny według Arendsa- komunikaty wyrażające zamiary nauczyciela, jak powinni zmieniać się uczniowie; są to niby \"mapy drogowe\" pomagają nauczycielowi i jego uczniom zorientować się, dokąd zmierzają, w którym momencie znaleźli się w danym miejscu.
Konstytutywne cechy celu: twórczy, realny, osiągalny, wykonalny, konkretny, dostrzegalny, logiczny, rzeczowy, precyzyjny
Funkcje celu:
-organizacyjna- całe nasze działanie
-koordynacyjna- punkt odniesienia
-ukierunkowująca- nasze działania, dążenia
-zapewniająca trwałe wartości
-motywująca, regulacyjna
Hierarchia celów:
-rozwój osobowości
-kształtowanie postaw, wartości, światopoglądu
-przygotowanie do samorozwoju
-wiadomości
-wiedza encyklopedyczna
Rodzaje celów ze względu na stopień konkretyzacji:
-ogólne- wyraźnie adresowane do nauczyciela, zamysł nauczyciela, jego strategia działania, zakładają, co nauczyciel chce osiągnąć, cele te ukierunkowują to, co przez planowaną lekcję, będzie przez uczniów doskonalone, rozwijane, kształtowane, poznawane, ćwiczone, zdobywane, przeżywane
-szczegółowe (operacyjne) wyraźnie adresowane do ucznia, bardziej sprecyzowane, węższe, skonkretyzowane, opisują konkretne zachowania ucznia, stanowią opis wyników, które mają być uzyskane
Cele według Okonia:
-rzeczowe- udział w przekształcaniu świata, udział w rzeczywistości
-podmiotowe- poznanie samego siebie, własnych zainteresowań, braków
Podział na cele/Cechy osobowości:
-poznawcze- odnoszą się do procesów poznawczych, myślenia, spostrzegania, analizy
-emocjonalne- uczenie się przez przeżywanie, charakteryzowanie
-psychomotoryczne- związane z ruchem, przemieszczaniem, wykonywanie czynności
Rodzaje celów według Okonia:
-potencjalne- istnieją jeszcze w zamyśle nauczyciela
-aktualne- takie, które się da zrealizować
Właściwości celów operacyjnych (szczegółowych):
-obserwowalny- konkretny opis zachowania ucznia (dostrzegalny), używać czasowników akcji
-nieobserwowalny: wiedzieć, znać, potrafić, umieć, uczyć się, znać, poznać
4 cechy celów operacyjnych według Gallowaya:
-cele są formułowane z punktu widzenia ucznia
-cele stanowią opis konkretnych zachowań
-cele mogą zawierać warunki ograniczające np. czas, miejsce, środki dydaktyczne
-cele mogą reprezentować różne typy zachowań ucznia: poznawcze, emocjonalne, psychomotoryczne
Operacjonalizacja- sprowadzenie celów ogólnych do zbioru celów szczegółowych (zamiana)
3 ważne procesy operacjonalizacji:
-skonkretyzowanie
-sprecyzowanie
-uszczegółowienie
Taksonomia- hierarchiczne ujęcie celów kształcenia, hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiąganie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został osiągnięty, są to narzędzia operacjonalizacji celu, hierarchiczna klasyfikacja celów dydaktycznych
Taksonomia według Blooma:
-wiedza
-zrozumienie
-zastosowanie
-analiza (pytanie: dlaczego?)
-synteza (rozwiązanie problemu)
-ocena (formułowanie sądu na jakiś temat)
Dokumenty określające treści kształcenia
A)Plan nauczania- dla danej szkoły obejmuje zakres przedmiotów, liczbę godzin określoną dla danego przedmiotu, w poszczególnych klasach, ich rozkład na poszczególnych latach nauki (rejestr organizowanych przedmiotów)
B)program nauczania- musi zawierać podstawy programowe, określa, w jakiej kolejności uczeń będzie sobie przyswajał materiał programowy
Jak ocenić dokument programowy, czyli jakie kryteria powinien spełniać program, aby był dopuszczony do użytku szkolnego?
-zgodność z podstawami programowymi
-poprawność konstrukcyjna programu (zawiera wszystkie części składowe jak: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod, ich pomiary)
-poprawność dydaktyczna (materiał przystępny dla ucznia)
-zgodność merytoryczna (nie zawiera sprzecznych informacji, błędów)
-wartościowy z punktu widzenia dyrektora
Program powinien składać się z 3 części:
-uwagi wstępne
-materiał nauczania
-uwagi o realizacji programu (poprawność merytoryczna programu- nie zawiera błędów; poprawność dydaktyczna programu- materiał przystępny dla uczniów, wiedza podana w sposób jasny i klarowny, odpowiedni dla danej grupy wiekowej, odpowiedni język i styl tekstu, materiał powinien być uszeregowany zgodnie z zasadą stopniowania trudności, powinien uwzględniać zainteresowania uczniów, powinien wskazywać na zróżnicowane metody, formy pracy)
Program można napisać samemu, ale musi zatwierdzić go dyrektor i MEN.
D)podstawy programowe- z nich wynika program, minimum, które musi być zrealizowane w określonym czasie, kanon podstawowych umiejętności, wiadomości, które każdy uczeń powinien zdobyć i które stanowią podstawę do opracowania programu; w programie nauczania musi zawierać się podstawa programowa
D)funkcje podręcznika
Funkcje podręcznika według Kupisiewicza: informacyjna, ćwiczeniowa, motywacyjna
Funkcje podręcznika według Okonia:
-informacyjna
-badawcza- podsumowanie na koniec
-praktyczna- ćwiczenia, zadania, pytania na myślenie
-samokształceniowa
Forma, styl, język podręcznika: język odpowiedni do wieku ucznia, forma, czyli grafiki, treści ilustracji musi być adekwatna do treści, wytłuszczone ważne rzeczy, podsumowania, pytania, zadania, autokontrola
Co powinien zawierać program według MEN?
-szczegółowe cele kształcenia
-materiał nauczania związany z celami kształcenia
-procedury osiągania celów
-opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod ich pomiarów
-program powinien jasno i wyraźnie informować o tym:, jakiego przedmiotu lub, jakiego bloku przedmiotów dotyczy, dla jakiego etapu nauczania i dla jakiej liczby godzin został przygotowany, powinien wyraźnie charakteryzować uczniów tzn. ich cechy, możliwości umysłowe, zainteresowania, powinien też jasno wskazywać, jakie jest niezbędne przygotowanie nauczycieli oraz wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne
Podręcznik- jeden z podstawowych środków, wykorzystywanych w procesie nauczania zarówno w toku \"żywego\" nauczania, jak i przede wszystkim poza nim
Lekcja- główny element systemu klasowo- lekcyjnego w dydaktyce, nazywana jest formą organizacyjną. Istnieją 4 strategie kształcenia Okonia, więc 4 typy lekcji:
I strategia przyswajania wiedzy gotowej (lekcja podająca)
II strategia problemowa- samodzielne dochodzenie uczniów do wiedzy, rozwiązywanie problemów
III strategia oddziaływania na rzeczywistości: praktyka, ćwiczenia, zadania (ekspozycyjna)
IV strategia oddziaływania na ucznia, na jego postawy, system wartości np. muzyka, plastyka, sztuka
Budowa lekcji:
I część główna
II część podstawowa
III czynności końcowe
Funkcje lekcji:
-zaznajamia ucznia z nowym materiałem
-utrwala poznany materiał
-sprawdzenie wiadomości i umiejętności
Formy organizacyjne- wskazują jak organizować pracę z uczniami, stosownie do tego, kto, gdzie i kiedy, w jakim celu ma być podmiotem kształcenia (są zdeterminowane przez cele, treści, itd.)
Podstawy podziału form organizacyjnych stanowią następujące kryteria:
-liczba uczniów (kształcenie indywidualne, grupowe, czyli zespołowe i zbiorowe)
-miejsce uczenia się (zajęcia szkolne i pozaszkolne np. świetlica, lekcje; pozaszkolne: wycieczki, praca domowa, zajęcia w placówkach kulturalno- oświatowych)
-czas trwania zajęć: zajęcia lekcyjne (w czasie lekcji) i poza lekcyjne (nie w czasie lekcji, ale na terenie szkoły, np. zajęcia dodatkowe)
INTELIGENCJA
Inteligencja - jest to łatwość dostrzegania związków i zależności miedzy zjawiskami i wykorzystania tych spostrzeżeń do rozwiązywania problemów.
Elementy inteligencji emocjonalnej:
Koncepcja Howarda Gardnera:
W umyśle mieszczą się różne, odrębne formy inteligencji.
Wyróżnił on aż 7 typów inteligencji:
1. inteligencja lingwistyczna
2. inteligencja matematyczno - logiczna
3. inteligencja wizualno-przestrzenna
4. inteligencja muzyczna
5. inteligencja interpersonalna
6. inteligencja intrapersonalna
7. inteligencja kinestetyczna (ruchowa)
TEMAT:
STYLE POZNAWCZE
Czynniki warunkujące efekty uczenia się:
1. Fizyczne
- dźwięki
- światło
- temperatura
- przestrzeń
2. Osobowościowe
- motywacja
- emocje
- wytrzymałość
3. Społeczne
- zbiorowość
- zespół
- para
- sam
4. Intelektualne
- inteligencja/zdolności
- pamięć
- uwaga
- zainteresowania
5. Style poznawcze
- preferowana półkula
- zmysły
- analityczny/globalny
- refleksyjny/impulsywny
Styl poznawczy - jest to charakterystyczny dla każdego człowieka sposób postrzegania, organizowania i przetwarzania informacji.
Lewa półkula odpowiada za:
- zapamiętywanie nazwy
- rozwiązywanie problemów logicznych
- planowanie i strukturyzowanie
- mówienie i pisanie (posługiwanie się słowem)
- kontrolowanie emocji
- dobre zapamiętywanie dowcipów i puent
- odtwarzanie chronologiczne faktów
- zapamiętywanie detali
- obliczanie ułamków, procentów i radzenie sobie ze statystyką
Lewa półkula rozwija inteligencję matematyczno-logiczną i lingwistyczną.
Prawa półkula odpowiada za:
- zapamiętywanie twarzy
- rozwiązywanie problemów traktując je całościowo
- działanie spontaniczne oraz zmienianie planów pod wpływem impulsów
- preferowanie pytań otwartych
- swobodne wyrażanie uczuć
- posługiwanie się metaforą i tworzenie opowiadań
- koncentrację na teraźniejszości
- dobre wyczuwanie nastrojów innych
- dobre radzenie sobie z geometrią i pracami graficznymi
Prawa półkula rozwija inteligencję interpersonalną i wizualno-przestrzenną.
Trzy podstawowe kanały poznawcze to:
1. Kanał wzrokowy
2. Kanał słuchowy
3. Kanał kinestetyczny (czuciowo-ruchowy)
Aby funkcjonować na maksymalnym poziomie swoich możliwości poznawczych musi się mieć dostateczną wiedzę poprzez kanał, który się osobiście preferuje (np. kinestetyk potrzebuje ruchu w przyswajaniu wiedzy, lubi w czasie nauki rysować i pisać - jest to przejaw jego koncentracji i uwagi).
Wyróżnia się też dwa rodzaje (wymiary) stylów poznawczych:
1. Analityczny
2. Globalny
Styl analityczny -osoby o analitycznym stylu - z całości wyodrębniają części, są analityczne, niezależne w swoim myśleniu i działaniu (działają zazwyczaj wg własnych wewnętrznych zasad), są samodzielne, niezależne, odporne na bodźce zewnętrzne, zwracają uwagę na detale, lubią zadania o charakterze matematycznym i biologicznym. Z zasady wybierają takie zawody jak: architekt, matematyk, leśnik czy rolnik.
Styl globalny - osoby o globalnym stylu - postrzegają raczej całości, nie są wrażliwe na szczegóły i detale, chętnie wchodzą w relacje społeczne i z reguły mają dużo takich kontaktów, oczekują pomocy, wsparcia i współdziałania. Wybierają takie zawody jak: artysta, nauczyciel czy pracownik socjalny. Statystycznie styl globalny występuje częściej u kobiet.
Istnieje też podział stylów poznawczych ze względu na sposób i szybkość działania:
1. Styl refleksyjny
2. Styl impulsywny
Styl refleksyjny - osoby o stylu refleksyjnym są to osoby, które analizują wiele rozwiązań. Na wyniki ich pracy trzeba czekać długo, ale popełniają oni stosunkowo mało błędów.
Styl impulsywny - osoby o stylu impulsywnym są to osoby bardzo szybko rozpoczynające swoje działanie. Zadania rozpatrują powierzchownie i w związku z tym często popełniają stosunkowo dużo błędów.
TEMAT:
WARTOŚCI W KSZTAŁCENIU
Charakterystyka dojrzałej osobowości:
1. Dojrzałość emocjonalna
2. Otwartość na doświadczenia
3. Motywacja do rozwoju i zmian
4. Zdolność do racjonalnego kierowania sobą
5. Posiadanie systemu wartości wyższych
6. Samopoznanie i samoakceptacja
7. Zdolność do przeżywania uczuć wyższych
8. Umiejętność współżycia z ludźmi
Mówiąc o kształceniu mówimy jednocześnie o wartościach, ponieważ:
1. Wartości stanowią nadrzędny orientacyjno-regulacyjny element struktury osobowości człowieka poprzez:
- wyznaczanie wyboru drogi życiowej i stylu życia
- nadanie życiu sensu
- bycie rodzajem egzystencjonalnego oparcia, bez którego życie ludzkie narażone byłoby na zamęt i chaos
- motywowanie ludzkich zachowań
2. Zapewniają trwałość i ciągłość kultur oraz wspólnot społecznych. Są filarami, na których opiera się całe życie społeczne.
3. Z nich - miedzy innymi - wyprowadzane są cele kształcenia.
4. Stanowią kryterium oceny wszelkich ludzkich działań, w tym także kształcenia.
5. Decydują o realizacji roli nauczyciela i ucznia.
Wartości jako zjawisko autonomiczne - własność przedmiotów (nosicieli wartości) niezależnie od tego jak je oceniają ludzie. Ludzie są zdolni poznawać i realizować wartości, ale one istnieją niezależnie od faktycznego aktu poznania i realizacji.
Ujęcie Platona: „Prawda, dobro i piękno”
Wartość jako kierunek motywacji - przedmiot, stan rzeczy, który wzbudza emocje pozytywne uruchamia motywację, ku której człowiek skierowuje swoje dążenia. Wartości takie mogą być autoteliczne (same w sobie) lub instrumentalne (są środkiem do osiągnięcia innych wartości - tych autotelicznych).
Wartość jako przedmiot pozytywnej oceny - zjawiska i rzeczy zasługujące na akceptację, uznanie, choć nie muszą stanowić przedmiotu pragnień. Nie musi istnieć zgodność między nią a wartością jako kierunkiem motywacji.
Wartość jako kryterium pozytywnej oceny przedmiotów - idea, zasada, kryterium, które pozwala ocenić szczególne zdarzenia, przebieg, nadać im wartość dodatnią lub ujemną. Pytamy nie o to, co ma wartość - tylko, dlaczego ma wartość.
Kognitariusz (wg Kozieleckiego) - od łacińskiego słowa Cognictio - osoba zajmująca się gromadzeniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, odtwarzaniem i produkowaniem wiedzy.
Idea mądrości wywodzi się z filozofii greckiej. Była ona wówczas uważana za jedną z najważniejszych cnót człowieka. Mądrość decydowała o tym, że człowiek umiał ocenić, co jest dobre a co złe. Mądrość to pewne pojednanie rozumu z wartościami humanistycznymi (wg Kozieleckiego). Człowiek zachowuje swą mądrość, gdy próbuje zjednoczyć to, co poznawczo możliwe z tym, co służy dobru człowieka.
Osoba mądra to osoba refleksyjna, która jest dociekliwa i głęboko wnika w sprawy, zanim zajmie swoje ostateczne stanowisko. Ponadto osoba mądra:
1. Dostrzega złożoność spraw
2. Patrzy z wielu perspektyw
3. Ujmuje sprawy w szerokim kontekście - rozważa szczegóły na tle całości
4. Regularnie zastanawia się nad sobą i nad swoim działaniem
5. Stara się raczej zrozumieć niż ocenić czy osądzić
6. Ma krytyczny stosunek do swojej wiedzy
7. Unika przedwczesnych sądów, gdy ma zbyt mało wiedzy - nie zajmuje stanowiska
8. Szuka uzasadnień i dowodów (argumentów)
9. Unika kategorycznych sądów i pochopnych uogólnień
10. Przewiduje konsekwencje także uboczne i niezamierzone
11. Wraz ze zmianą sytuacji zmienia swoje działanie
Osiem zasad bezrefleksyjności (braku mądrości - czyli głupoty):
1. Zamiast mozolnie dzielić włos na czworo, miej o wszystkim proste i nieodwołalne zdanie
2. Wierz nieodwołalnie w swoją wyjątkową intuicję i mądrość
3. Myślących inaczej miej za durniów
4. Patrz na sprawy tylko z własnej perspektywy
5. Zakrzykuj kłopotliwe sprawy, a wina obarczaj innych
6. Na krytykę odpowiadaj atakiem złości
7. Nie trać czasu na przewidywanie i nie kontroluj swych przewidzeń
8. Myśl życzeniowo. Wierz, że stanie się to czego pragniesz.
TEMAT:
CZŁOWIEK JAKO PODMIOT SWOJEGO ROZWOJU
Dzidziuś Kobieta
Cztery siły rozwoju człowieka wg koncepcji Stefana Konarskiego:
1. Bios
2. Etos
3. Agos
4. Los
Bios - jest podstawowym fundamentem rozwoju. Są to instynkty i biologiczne potrzeby człowieka.
Etos - siła umiejscowiona w społecznym środowisku życia człowieka. Należą do niej między innymi: mowa, pionowa postawa ciała, normy estetyczne, prawne, ideowe, zwyczajowe, obrzędy itp.
Agos - siła tkwiąca w celowo i świadomie podejmowanych działaniach nauczycieli i wychowawców. Ma ona pomagać człowiekowi wykorzystywać swój potencjał oraz pokonywać ograniczenia wpisane w jego bios i etos.
Los - jest to siła nieobliczalna i nieprzewidywalna, ale taka, która w istotny sposób wpływa na indywidualne ludzkie biografie. Od losu otrzymujemy np. miejsce urodzenia czy rodziców. Jednak i my też wpływamy na swój los np. gromadząc swój „kapitał życiowy”.
CECHY PODMIOTU:
1. Świadomość
Jest to stan, który jest połączony z orientacją we własnych przeżyciach, dążeniach, myślach, motywacjach, reakcjach z otoczeniem a także połączone z relacją z naszym otoczeniem zewnętrznym (społecznym i materialnym). Czasami zdarza się, że najpierw działamy- a potem dopiero trafia do nas świadomość tego działania (np. zabranie ręki od ognia czy zamknięcie powieki przed urazem). Czasami zdarza się też tak, że świadomość towarzyszy naszemu aktywnemu działaniu (np. zauroczenie nowym partnerem i zdradzanie męża bez myślenia o konsekwencjach).
Czasami zaś świadomość wyprzedza nasze działanie. Wówczas najpierw przewidujemy wszystkie konsekwencje tego co chcemy zrobić.
Dla dojrzałego człowieka prawidłowy jest rozwój każdego rodzaju świadomości i dopiero wówczas można powiedzieć, że mamy pełną świadomość.
2. Wolność
Wolność może mieć różne wymiary, może, więc być:
- - wolnością wybierania
- - wolnością myślenia
- - wolnością fizyczną (swobodne przemieszczanie się)
- - czynem wolnym, czyli takim, za którym opowiadamy się rozumowo uzasadniając go pragnieniem
- - wolnością mierzoną nie tym, co robimy, lecz dlaczego to robimy
Zasada wolności
(E. From „Ucieczka od wolności”)
W życiu musimy tylko dwie rzeczy - musimy umrzeć i musimy wybierać.
Niczego więcej nie musimy.
3. Odpowiedzialność
Jest to umiejętność zaakceptowania i przyjęcia na siebie konsekwencji własnego czynu.
4. Moc sprawcza
Wiara we własna moc sprawcza to wiara w to, że możemy dokonywać zmian w sobie oraz w świecie zewnętrznym. Moc sprawcza jest tym większa im większa jest generatywność człowieka, czyli skłonność do spontanicznych zachowań oraz tendencja do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania.
Optymizmem nazywamy oczekiwanie sukcesu bądź powodzenia. Zaufanie do siebie - jest związane z poczuciem własnej wartości - jest to zaufanie do własnych pomysłów. Selektywnością nazywamy moc sprawczą, która jest tym większa, im większa jest właśnie selektywność, czyli zdolność do ustalania priorytetów, do wartościowania oraz do selektywnego pobierania i przetwarzania informacji. Poszukiwanie przyczynowości to nastawienie na wykrywanie związku między poszczególnymi zjawiskami. Zwłaszcza miedzy własnym zachowaniem a jego następstwami.
5. Poczucie tożsamości
Poczucie tożsamości to zbiór samookreśleń składających się z cech i kategorii, za pomocą których człowiek opisuje własną osobę. Jest to więc zbiór wszystkich odpowiedzi na pytanie: kim jestem?
TEMAT:
POZNAWANIE ŚWIATA PRZEZ CZŁOWIEKA
Rodzaje poznania:
1. Pośrednie - korzystanie z wiedzy nagromadzonej przez ludzkość i udostępnionej w postaci słowa mówionego lub drukowanego.
2. Bezpośrednie - gromadzenie spostrzeżeń w kontakcie z rzeczywistością, podejmowanie samodzielnych działań praktycznych i aktywności intelektualnej (formułowanie wniosków, uogólnień, prawidłowości, zasad, itp.)
Drogi poznania bezpośredniego:
1. Empirycznie - poznanie za pomocą zmysłów - poznajemy zewnętrzne cechy przedmiotów i zjawisk.
2. Racjonalnie - poznanie intelektualne, które prowadzi do uchwycenia istoty rzeczy i zjawisk (np. tworzenie pojęć).
3. Pragmatycznie - poznanie poprzez działanie.
Sposoby uczenia się:
1. Pamięciowe - pamięć jest tu procesem dominującym. Uczenie takie polega na wielokrotnym powtarzaniu wiadomości - aż do utrwalenia się trwałego śladu pamięciowego.
2. Przez rozumienie - polega na uchwyceniu związków, zależności i skojarzeń pomiędzy zjawiskami.
3. Przez próby i błędy - polega na wielokrotnym podejmowaniu różnych działań i powtórnym podejmowaniu tych, które okazały się skuteczne.
4. Przez naśladowanie - uczymy się głównie pewnych umiejętności, wyrażania emocji, itp.
5. Przez rozwiązywanie problemów - jest bardzo ściśle związane z poznaniem bezpośrednim. Polega na przyjęciu pewnych przypuszczeń, weryfikowaniu tych przypuszczeń (praktycznie bądź intelektualnie) i wybieraniu tych, za którymi przemawiają sprawdzone przesłanki.
Zasady wspomagania uczenia się pamięciowego:
1. Nie przeciążaj pamięci krótkotrwałej (jednorazowo przyswajamy średnio około 7 informacji)
2. Dziel materiał na części
3. Prezentacje słowną łącz z wizualną
4. Poszczególne części materiału łącz ze sobą w sensowną całości
5. Nawiązuj do wiedzy dotychczas posiadanej przez uczących się
6. Nawiązuj do doświadczeń osób uczących się
7. Używaj aktywnych form powtarzania
8. Stosuj „mosty pamięciowe” (w treściach, które nie mają związków zależnościowych, logicznych nadaje się sztuczne zależności)
9. Zachęcaj do refleksji nad własna pamięcią, do odkrywania skutecznych sposobów zapamiętywania
10. Nie oczekuj skupienia uwagi na dłużej niż 1-1,5 minuty na każdy rok życia.
„Myśleć - to patrzeć życiu w twarz
czytać z niej - co się da wyczytać
Myśleć - to rozważać pobrane nauki
dochodzić do wniosków
Myśleć - to porzucić sztuczki
rozrywki, wykręty
Myśleć - to być człowiekiem
bez reszty rzeczy pochłoniętym”
Umiejętności myślenia:
1. Analizowanie
2. Porównywanie
3. Formułowanie wniosków
- - dedukcja
- - indukcja
- - analogia
4. Wyjaśnianie (poszukiwanie przyczyn)
5. Ustalanie kryteriów (wymagania - mierniki)
6. Określenie priorytetów
7. Projektowanie i planowanie
8. Przewidywanie
TEMAT:
PODMIOTOWE ŹRÓDŁA I WARUNKI ZMIANY EDUKACYJNEJ
W kształceniu dorosłych należy pamiętać o kilku ważnych warunkach, które mają istotny wpływ na mające w nich zajść zmiany edukacyjne. Należą do nich:
1. ustawienie stołów -stoły powinny być tak ustawione, aby ludzie nie czuli się podrzędni lecz tak by czuli się partnerami w procesie nauki
2. oświetlenie - oświetlenie ma ogromny wpływ na zdolność do odpowiedniej koncentracji i wysiłku umysłowego. Bardzo niekorzystne jest oświetlenie jarzeniowe a także półmrok.
3. doświadczenia życiowe - należy pamiętać, iż ma się odczynienia z ludźmi dorosłymi, doświadczonymi w różnych dziedzinach życia. Doświadczenia te należy szanować i pozwolić uczącym się je wykorzystywać w dalszej nauce.
Elementy warunkujące zmiany edukacyjne (uczenie się) :
1. Motywacja
2. Emocje (satysfakcja, wyzwania)
3. Zainteresowanie
4. Uwaga (koncentracja)
5. Poczucie kompetencji (przekonanie o tym, że potrafi sobie poradzić z wyznaczonym celem)
TEMAT:
METODY KSZTAŁCENIA
WYKŁAD
1. Wstęp
- przedstawienie się
- temat
- cel
- agenda
2. Treść główna
- „treści wypoczynkowe”
- pomoce dydaktyczne
- różnicowanie woli słuchaczy
- kontakt wzrokowy
- praca głosem
- zaangażowanie emocjonalne
- tempo mówienia
3. Zakończenie
DYDKUSJA
1. Wprowadzenie
Osoba prowadząca dyskusje nie powinna ujawniać swojego stanowiska na dany temat!
- temat
- cel
- zasady dyskusji (np. podział grupy na mniejsze wypracowujące swoje stanowisko)
- skierowanie pierwszego pytania do kogoś konkretnego
2. Utrzymanie kierunku w celu podtrzymania tematu
- utrzymanie kierunku dyskusji
- poruszanie różnych alternatywnych problemów dotyczących tematu
- zaangażowanie wszystkich uczestników
- kontrolowanie kultury dyskusji
4. Podsumowanie
- można tu także oceniać wkład poszczególnych dyskutantów (zwłaszcza w szkołach)
TEMAT:
CZYNNIKI PODMIOTOWE I SYTUACYJNE WPŁYWAJĄCE NA UCZENIE SIĘ
1. Cele
- przekonanie ucznia, że cel leży w granicach jego możliwości
- cel jest jasny, precyzyjny i atrakcyjny
- cel jest użyteczny
- uczeń ma poczucie kompetencji
- cel musi być od początku znany
- cel nie jest zbyt odległy w czasie
2. Zadania
- jasne kryteria zadania
- urozmaicenie
- zadania uwzględniające możliwości uczących się
- systematyczne udzielanie informacji zwrotnej
- możliwość wyboru zadań
- możliwość prezentacji własnych pomysłów i rozwiązań
- stwarzanie możliwości poznania bezpośredniego
- zadania pozwalające odnieść sukces
3. Organizacja pracy
- uwaga
- ład w miejscu pracy
- logiczny plan zajęć
- „dobry start”
- ćwiczenia organizujące uwagę
- sposób prezentacji
- pomoce naukowe
- różnorodność zadań i metod
- estetyczne pomoce dydaktyczne
- docenianie wysiłków i efektów pracy
RAPS
(Rozpoznanie i analiza potrzeb szkolenia)
Szkolenia w firmach robi się ze względu na:
KLIENCI:
- nowe oczekiwania klientów
- wzrost liczby klientów
- skargi klientów
- „odpływ” klientów
- pozyskanie nowych klientów
ZMIANY W FIRMIE:
- wchodzenie na nowy rynek
- nowe technologie
- nowy sprzęt
- zmiany organizacji pracy
- nowy profil działalności
- wyniki kontroli i raporty
- zmiana wizerunku
- podnoszenie prestiżu
- wzrost wydajności
- potrzeba „przywiązania” pracownika
- wzrost wypadkowości
- poprawa jakości obsługi
PRACOWNICY:
- konflikty
- potrzeba awansu
- duża rotacja (fruktacja) kadry
- nowi pracownicy
- problemy z absencją
- dyscyplina pracy
ZMIANY POZA FIRMĄ:
- wzrost konkurencji
- zmiany przepisów prawnych itp.
- Dotacje
Skąd wiemy jakie są potrzeby szkoleniowe w firmie?
1. Z wywiadów (rozmów) z pracownikami o kadrą kierownicza
2. Z obserwacji pracowników na stanowiskach pracy
3. Z analizy dokumentów w firmie dotyczących wyników ekonomicznych
4. Z obserwacji „świata” poza firma
5. Z przeprowadzonych ankiet (np. anonimowych)
FAZY RACJONALNEGO DZIAŁANIA:
I. PRZYGOTOWANIE
- określenie celu
- poznanie warunków
- planowanie
II. WYKONANIE
- realizacja planu
- bieżąca kontrola
- rozwiązywanie nieprzewidzianych problemów
III. KONTROLA FINALNA
- ocena uzyskanego wyniku
- ocena przebiegu działania
- sformułowanie wniosków na przyszłość
CELE ŻYCIOWE CZŁOWIEKA:
- motywują
- porządkują nasze życie (wyznaczają zadania i ich kolejność)
- pomagają dokonywać wyborów (w tym wyborów zadań)
- nadają życiu sens
- służą rozwojowi człowieka
- pomagają budować własną tożsamość
- wzmacniają poczucie własnej wartości
- wspomagają kształtowanie przyszłości
CELE KSZTAŁCENIA CZŁOWIEKA:
- pozwalają określić efektywność działań
- wyznaczają dobór treści, metod, środków i zadań
- służą rozwojowi człowieka
- motywują
- rozwijają samodzielność
Cele dzielimy na:
1. cele ogólne - wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych
2. cele pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności
3. cele operacyjne - charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną - cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte. Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak:
o odpowiedzialność
o jednoznaczność
o wykonalność
o logiczność
o obserwowalność
o mierzalność
Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się, jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez dot.zjawisk zależności prawidłowości uczenia się i nauczania oraz przekształcania tych zjawisk przez człowieka. |
Dydaktyka szczegółowa (metodyka) to teoria nauczania, uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.
Przedmiotem bad. dydakt. jest świadoma działalność dydakt. tj. procesy nauczania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja. Dydakt. spełnia określoną funkcje poznawczą (rozpatruje ona przedmiot swoich badań wszechstronnie, ustala lub odkrywa fakty bezpośrednio z nim związane, uogólnia i systematyzuje je, tłumaczy je, ustala zależności między nimi) oraz funkcję utylitarną, praktyczną, służebną względem życia (dostarcza n-lowi określonych przesłanek i norm, które powinien stosować).
Cele kształcenia są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a w miarę konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Cele edukacji szkolnej są jednym z najważniejszych motywów aktywności ludzkiej. Takie cele regulują zachowania ludzkie, nadają sens i porządek życiu, pomagają w tworzeniu i uregulowaniu przyszłości i pomagają odkrywać własne możliwości.
Cele nauczania to zbiór ideałów i zamierzeń które programują nauczanie.
Cele operacyjne- operacyjne sposoby wyrażania ogólnych celów kształcenia w postaci zadań, pytań, problemów i poleceń.
Operacyjne cele kształcenia- to opisy zachowań ucznia jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
Cele operacyjne składają się z 3 elementów:
1) Opis sytuacji w której uczeń będzie manifestował zmiany w swoim zachowaniu.
2) Pojęcia określające planowane zmiany w zachowaniu się ucznia,
3) Pojęcia kwalifikacyjne (normy), które dokładnie określają jakie nawet minimalne zmiany w zachowaniu ucznia można uznać jako etap operacji założonego wcześniej celu. Szczegółowe cele staramy się formułować na podst. konkretnych dających się zaobserwować wskaźników świadczące o zmianach w zachowaniu ucznia.
Cele operacyjne stanowią punkt wyjścia do precyzyjnego określania zakresu wiedzy na określonych zajęciach. Pozwalają także ocenić w każdym procesie etap realizacji założonych celów. Hierarchiczny układ celów kształcenia nazywamy taksonomią (bliższe określenie celów kształc.)- polega na tym że wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe kategorie osiągnięcia celu.
Taksonomia celów kształc. zmierza do: - ułatwienia pogrupowania celów, - ujawnienia ewentualnych niedostatków w ich doborze i formułowaniu, - ułatwia definiowanie czynn. uczących się, - ułatwia dobór zadań testowych do czynności ucznia, - ułatwia precyzowanie celów i przedstawiania ich w aspekcie hierarchi. Taksonomia ABC funkcjonuje w Polsce i składa się z 2 poziomów i 4 kategori:
I Poziom to wiadomości, odpowiadają 2 kategorie: A) zapamiętanie wiadomości przez ucznia oznacza jego gotowość do przypomnienia sobie pewnych faktów, tematów, praw, teori nauk, zasad działania, przedmiotów, terminologi i pojęć. Jest to elementarny poziom wiedzy, uczeń nie może ich mylić między sobą ani zniekształcać. B) zrozumienie wiadomości przez ucznia oznacza że potrafi on przedstawić je w innej formie niż zapamiętał, ponadto umie je uporządkować, powiązać między sobą, z innymi wiadomościami znaleźć cechy wspólne i różnice charakteryzujące poznane zjawiska, wykryć związki przyczynowo-skutkowe, uogólnić, podsumować, objaśnić, formułować wnioski, uczynić podstawę prostego wnioskowania.
II Poziom to umiejętności,
A) stosowanie wiadom. w sytuacjach typowych wyraża się tym że uczeń potrafi posłużyć się w praktyce zdobytymi wiadomościami wg podanych mu uprzednio reguł i algorytmów, potrafi dokonać obserwacji zjawisk, stosować reguły z elementami twórczości oraz analizować związki przyczynowo-skutkowe. Celom którym te wiadomości mają służyć nie powinny zbytnio odbiegać od tych które osiągnięto w toku nauki szkolnej.
B) Stosowanie wiadom. w syutuac. problemowych oznacza że uczeń potrafi formułować problemy a także je rozwinąć, dokonać analizy, syntezy,wartościować zjawiska i przedmioty wg przyjętych kryteriów, formułować plan działania.
Czynniki determinujące dobór treści kształcenia:
a) wymagania społeczno-polit. sprawiają że dobór treści był w sposób jawny i wyraźny. W treściach kształcenia powinny być uwzględnione najważniejsze potrzeby społeczeństwa, powinny kształcić u uczniów naukowy pogląd na świat oraz tworzyć jednolity system oświaty.
b) wymagania zawodowe- zadaniem szkoły jest podnoszenie kultury technicznej społeczeństwa poprzez odpowiednią realizację zadań kształcenia politechnicznego i przysposobienia zawodowego. Zadaniem jest kształtować postawę racjonalizatorską, poczucie odpowiedzialności za efekty jakościowe wykonywanej pracy oraz ekonomiczne i ilościowe.
c) wymagania kulturowe- szkoła powinna wdrażać uczniów do systematycznej zróżnicowanych co do treści recepcji dóbr kulturalnych. Szkoła powinna stworzyć warunki umożliwiające pomnożenie dóbr kulturalnych.
d) wymag. naukowe- zakładają że treści kształcenia muszą odpowiadać rygorystycznym wymaganiom nauki czyli najpierw znajomość podstaw nauki stanowi podstawę do kształcenia ogólnego. Opanowanie naukowego poglądu na świat jest najważniejszym składnikiem przygotowania do życia indywidualnego i społecznego.
e) wymag. dydaktyczne- składają się z 3 elementów:
1. postulat systematyczności polega na tym że treści kształcenia powinny być ułożone zgodnie z logiką wewnętrzną danej dziedziny.
2. Postulat korelacji mówi że muszą zachodzić związki pomiędzy poszczególnymi przedmiotami.
3. postulat wiązania teorii z praktyką. 3 układy treści nauczania: - układ liniowy (uczeń tylko 1 raz przerabia określoną partię materiału np. tabliczka mnożenia), - układ koncentryczny (materiał powtarzany po pewnej przerwie), - układ spiralny (treści nauczania omawia się na coraz wyższych poziomach). f) wym. psychologiczne- dostosowanie treści nauczania do możliwości ucznia a przede wszystkim do ich rozwoju intelektualnego i psychofizycznego. 3 okresy rozwoju ucznia: młodszy wiek szkolny, wiek dorastania, wiek wczesnej młodości.
Teorie doboru treści kształcenia:
1) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)- celem materializmu było przyswojenie jak najwięcej wiadomości, materiału. Nauka wszystkiego (zwolennik Komeński). Teoria krytykowana za sposób przyswajania wiedzy przez ucznia. Brak kształtowania umiejętności oraz stosowania wiedzy w praktyce. Zarzucano lekceważenie metod nauczania (nauka werbalna).
2. Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne)- celem było pogłębienie i rozszerzenie zdolności poznawczych, zainteresowań. Odwrócenie tego co było w encyklopedyźmie. Treści kształcenia były nieważne. Wysunięto teorię transferu dodatniego, który plegał na przenoszeniu nabytej wprawy na inną czynność. W teorii tej krytykowano przecenianie znaczenia matematyki i języków dla rozwoju zdolności. Lekceważono nauki przyrodnicze i rozumowe poznawanie rzeczywistości. Główną zaletą teorii było zwrócenie uwagi na potrzeby rozwoju zdolności i zainteresowań ucznia oraz na pamięć, wyobrażenie, uwagę i myślenie.
3. Utylitaryzm dydaktyczny- głów. celem było osiągnięcie poziomu wiedzy i działalności jako narzędzi do operowania środowiska (praktyczne przygotowanie do życia) Główne założenia: - uczeń powinien stosować metody naukowe w działaniu takie same które uczyniły cywilizacje tym czym ona jest. W związku z tym uczniowie mieli się koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstruktywnych oraz na rekonstruowaniu społecznych doświadczeń ludności poprzez zajęcia praktyczne. Zasady budowy programów nauczania: - z. problemowego podejścia do treści kształcenia, - z. kształcenia umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania problemów, - z. łączenia pracy z zabawą, - z. aktywizowania ucznia, - z. włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środow. lokalnego. Nacisk na umiejętn. praktyczne. Wady teorii to:- faworyzowanie uczenia się przez działanie i nabywanie umiejętn. praktycznych, - lekceważenie treści naukowych wiedzy i sprawności intelektualnych, - taki dobór treści prowadzi do jednostronności wykształcenia, utrudnia zdobycie nowoczesnego poglądu na świat, ogranicza rolę wiedzy do praktyczno życiowych umiejętności.
4. Materializm funkcjonalny- twórca W. Okoń. Gł. celem i założeniem jest aktywne poznawanie otaczającej rzeczywistości uczniów i wdrażanie ich do przekształcania tej rzeczywistości. Poznanie ma służyć usprawnieniu i udoskonaleniu działalności ludzkiej natomiast działanie ma służyć jako wolny sposób poznania rzeczywistości. Kryteria doboru treści wg tej teori miały opierać się na światopogladzie, na ideach przewodnich i wszechstronnej działalności uczniów o charakt. przyrodniczym, społecznym, kulturowym i technicznym.
5.Egzemplaryzm -celem miało być ułożenie materiału nauczania nie tyle w sposób systematyczny co raczej w sposób wzrostowy.
6. T. problemowo-kompleksowa- twórca B. Suchodolski. Celem było ułatwienie uczniom poznania rzeczywistości i należało uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie lecz kompleksowo czyniąc przedmiotem działalności poznawczej ucznia problemy których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.
7. Strukturalizm- celem było zaznajomienie uczniów ze strukturą różnych dziedzin wiedzy, rozbudowanie i pogłębienie znajomości tych struktur w miarę rozwoju myślenia i podzielenie treści każdego przedmiotu nauczania na elementy podstawowe i wtórne.
8. T. programowania dydaktycznego (strukturyzacji operatywnej)- gł. założeniem było nie czego uczyć ale jak to czynić w sposób optymalny. Analiza treści kształcenia miała się odbyć za pomocą metody macierzy dydaktycznej i grafów. Plan nauczania- to wykaz przedm., liczba godz. i rozkład na poszczególne lata. Program nauczania- dot. jakich wiadomości, umiejętności i nawyków mają przyswoić uczniowie. Progr. nauczania składa się z: - uwag wstepnych (cele nauczania przedmiotu), - materiał nauczania (prawa, pojęcia, teorie, zasady danego przedmiotu), - uwagi o realizacji przedmiotu (są to wskazówki umożliwiające skuteczną realizację przedm.) Oprócz obowiązkowych przedm. są jeszcze fakultatywne które rozwijają indywidualne potrzeby i zainteresowania.
Podręcznik szkolny zawiera uszczegółowioną treść programu nauczania. Typy podręczników: a) podręcz. uniwersalny który zawiera systematyczny tekst do danego przedmiotu, b) podr. systematyczny w którym uporządkowana jest wiedza na 1 rok z 1 przedm. c) podr. do ćwiczeń i zajęć fakultatywnych, d) podr. programowany może dot. części rocznego kursu lub całości tego kursu.
Funkcje podręcznika:
1) f. informacyjna- sprowadza się do przekazywania inform. odpowiednio usystematyzowanych pod względem logicznym i rzeczowym. Zwraca się uwagę na obudowę ilustracyjną i audiowizualną zintegrowaną z podręcznikiem.
2) f. badawcza- wyraża się w problemowym ujęciu treści podręcznika oraz inspiracji do organizowania samodzielnej działalności uczniów w formie pytań i dyrektyw badawczych w ujęciu problemowo-badawczym. Podręcznik winien zawierać określony zasób wiedzy metodologicznej oraz wdrażać do prowadzenia dostępnych uczniowi badań.
3) f. transformacyjna- polega na przygotowaniu ucznia na podst. zawartej wiedzy do przekształcania rzeczywistości. Wiąże się to z tym wszystkim co stanowi w podręczniku materiał do ćwiczeń i zadań wyrabiających sprawności oraz stanowiący inspiracje do różnorodnych form działalności praktycznej ucznia. 4) f. samokształceniowa- polega na wyrobieniu u uczniów nawyków i przyzwyczajeń do ustawicznego pogłębiania i aktualizowania wiedzy. Wiąże się ona z budzeniem i rozwijaniem zdolności poznawczych ucznia, kształtowaniem jego zainteresowań oraz pozytywnej motywacji w procesie uczenia się danego przedmiotu. Ponadto podręcznik powinien umożliwić uczniom opanowanie podstawowych technik uczenia się.
Zasady nauczania- (wg Kupisiewicza) to normy postępow. dydaktycznego których przestrzeganie pozwala n-lowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. (wg Okonia)- to ogólne normy postępow. dydaktycznego określające jak należy wcielać w życie cele dydaktyczne. Zasady naucz. czerpią swą treść gł. z analizy procesu naucz. w szkole.
Przegląd zas. naucz. i ich charakteryst.:
1) Z. systematyczności- powinna być dokładnie przestrzegana w codziennej pracy n-la i uczniów bo wymaga ona rytmiczności w pracy i skrupulatności w spełnianiu codziennych obowiązków szkolnych. Zaniedbywanie tych obowiązków przejawiające się w opuszczaniu zajęć szkolnych lub w słabym do nich przygotowaniu przyczynia się do powstawania luk w wiadomościach, do niedostatecznego rozwoju umiejętności uczniów.
2) Z. poglądowości- przestrzeganie tej zas. przez n-li ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania - uczenia się wszelkiego werbalizmu tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je ale często nie znane uczniom wyrazy. Zas. ta domaga się oparcia całej nauki szkolnej na poznawaniu samej rzeczywistości a więc konkretnych rzeczy, zjawisk, procesów i stosunków lub przynajmniej ich obrazowych przedstawień. Uczeń poznając treść musi rzeczywiście kojarzyć z nią odpowiednie słowa.
3) Z. samodzielności- samodzielność działania uwzglednia rodzina i szkoła przez stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego do samodzielnego wyboru i planowania pracy, wykonywania pracy, sprawdzania wykonanej pracy. N-l kształtuje u uczniów myślenie samodzielne wtedy gdy: - wdraża ich do formułowania problemów,- uczy ich samodzielnego rozwiązywania,- przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi.
4.Z. związku teorii z praktyką- służy przygotowaniu dzieci i młodzieży do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej rzeczywistości. Formy realizacji tej zasady mogą być rozmaite gdyż czynności praktyczne w działaniu człowieka spełniają różnorakie funkcje. Funkcje te mogą się sprowadzać do łączenia teori z praktyką i traktowania tego związku jako źródło wiedzy o świecie, jako kryterium prawdziwości tej wiedzy. Łącząc teorie z prakt. łatwiej pojąć sens omawianej zasady.
5. Z. efektywności- obszar na jakim funkcjonuje ta zas. zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Zas. dot. funkcjonowania i optymalizacji takich czynników jak: metody pracy n-li i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów a także inteligencja, zdolności uczniów, wykszt. i kultura pedagogiczna n-li oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze.
6. Z. przystępności (stopniowania trudności)- przy doborze materiału nauczania n-l musi brać pod uwagę przystępność dla uczniów, a także dostosowywać metody nauczania do ich poziomu aby umożliwiały im w maksymalnym stopniu pracę zarówno na lekcji jak i podczas zajęć pozalekcyjnych. Stopniowanie trudności w nauczaniu polega na przechodzeniu: - od tego co bliskie do tego co dalsze, - od łatwiejszego do trudniejszego, - od znanego do nieznanego.
7. Z. indywidualizacji i uspołecznienia- czyli związku interesów jednostki i zbiorowości. Szk. tradycyjna nastawiona jest na traktowanie ucznia jako jednostki izolowanej od innych członków zbiorowości. Taka szk. nie przygotowuje młodzieży do udziału w życiu zawodowym i społecznym. Chodzi tu o uspołecznienie uczniów i stworzenie pełnowartościowej istoty społecznej poprze danie mu szans zdobycia takiej wiedzy o świecie i takich kwalifikacji ogólnych i zawodowych aby mógł stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa a zarazem w tym społeczeństwie realizował swoje indywidualne cele życiowe. Kupisiewicz dodaje ponadto: z. operatywności wiedzy uczniów- polega na posługiwaniu się zdobytą wiedzą w pracy szkolnej i pozaszkolnej i wykorzystywanie jej w sposób świadomy i planowy. Wiedza bierna przekształca się w operatywną.
Z. trwałości wiedzy- powtarzanie. Z. świadomego i aktywnego udziału ucznia w procesie nauczania- uczenia się.
Metody nauczania - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych. Termin „metoda” pochodzi od greck. słowa methodos co znaczy badanie, droga dochodzenia do prawdy. Metoda odpowiada na pyt. jak uczyć? Celem może być np. sprawdzenie wiadomości - stosuj. metodę pogadanki utrwalającej.
Metody nauczania dzielimy na metody oparte na: słowie, obserwacji, pomiarze, działalności praktycznej uczniów. W skład grupy metod opartych na obserwacji i pomiarze wchodzi: metoda pokazu- angażująca zarówno wzrok, jak i eksponująca środki oddziałujące na słuch- oraz metoda pomiaru rzeczy, zjawisk i procesów. Do grupy metod opartych na słowie należą: pogadanka, opowiadanie, dyskusja, wykład i prace z książką.. Grupa metod opartych na działalności praktycznej to: metoda zajęć laboratoryjnych oraz metoda zajęć praktycznych. Występują również gry dydaktyczne.
Czynnikami determinującymi dobór metod nauczania w procesie dydaktycznym są: cele, treści, zadania dydaktyczne, wiek uczniów i kwalifikacje n-la. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyńcze metody należące do tych grup trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający co raczej ukierunkowujący, wskazujący tendencje główne aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej. Takiej właśnie jednostronności przeciwstawia się postulat racjonalnego łączenia ze sobą różnych metod pracy dydaktycznej. Sposoby pracy z dziećmi i młodzieżą n-el powinien dobierać w zależności od: wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, celów i zadań dydaktycznych, które ma zrealizować w czasie danej lekcji.
Metody gier dydaktycznych:
- m. sytuacyjna - służy wyrabianiu u uczniów umiejętności dokonywania wszechstronnej analizy problemów składających się na tzw. sytuację trudną, a także podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami. Odnosi się zazwyczaj do sytuacji fikcyjnych choć prawdopodobnych. Met. ta ma charakter prospektywny i jest zbliżona do met. przypadków;
- m. inscenizacji- może przybierać różne formy, np. wcześniej przygotowanego improwizowanego dialogu lub dyskusji na dany temat, odtwarzania wydarzeń które kiedyś rzeczywiście miały miejsce, albo też takich, którym nie przysługuje walor autentyzmu itp. Metodą tą można obejmować równocześnie nawet stosunkowo liczne grupy uczniów, a ponadto wykorzystywać ją nie tylko dla celów wychowania intelektualnego, lecz również emocjonalnego;
- m. przypadków- polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku np. na temat odkryć naukowych, przestępstwa, produkcji, handlu, stosunków między ludźmi i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Następuje proces poszukiwania odpowiedzi na pytania. Rozwiązanie nie musi być pewne, można przyjąć kilka możliwych rozwiązań. Konfrontacja rozwiązań proponowanych z rozwiązaniem właściwym daje okazje do znalezienia różnic i wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.
Niepowodzenia szkolne - to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Zakładamy przy tym, że wymagania szkoły są zgodne z uznawanymi przez społeczeństwo celami wychowania oraz adekwatne w stosunku do obowiązujących programów.
Rozmiary niepowodzeń szkolnych: Drugoroczność należy do jawnych niepowodzeń szkolnych. Jest to jawne przyznawanie się szkoły do poniesionej porażki. O rozmiarach tego zjawiska może świadczyć fakt, iż w roku szkolnym 1955/56 objęło ono 12,3% wszystk. uczn. szk. podst. i 17,4% uczn. liceów ogóln. Odsiew szkolny - całkowite przerwanie nauki szkolnej przed ukończeniem szkoły. Skutki zjawiska odsiewu są mniej pożądane niż sam odsiew, gdyż zwiększają szeregi ludzi nie wykwalifikowanych, nie przystosowanych do życia, zwiększają nakłady finansowe. Występują też niepowodzenia ukryte- gdzie uczeń staje się niezadowolony z pracy w szkole, nie rozumie lekcji, nie nadąża itd.
Przyczyny niepowodzeń: Większość badaczy widzi główne przyczyny niepowodzeń w samych uczniach, w różnicach między ich zdolnościami i uzdolnieniami. Jan Konopnicki wróżnił 3 przyczyny: - ekonomiczno-środowiskowe (brak opieki nad dzieckiem, brak finansów, niski poziom kultury i wykszt.), - intelektualne (brak zdolności, niski poziom umysłowy), - dydaktyczno-programowe (niewłaściwe kryteria oceny osiągnięć uczniów oraz braki w doborze treści programowych). Cz. Kupisiewicz wyróżnił: - popełnianie przez n-li w czasie lekcji błędów metodycznych polegających na słabej znajomości procesów nauczania i uczenia się, - niedostateczna znajomość uczniów przez n-li, - brak ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.
Metody i środki walki z niepowodzeniami:
a) możliwe wczesne niepowodzenia i przyjście uczniowi z pomocą. Sprzyja temu uważna obserwacja dzieci, którym nauka zaczyna sprawiać trudności. Zainteresowanie się nimi, udzielanie pomocy przez n-la, pomoc ze strony rówieśników, grupa wyrównawcza.
b) zapewnienie dzieciom dobrego opanowania języka ojczystego i matematyki. Dziecko źle czytające jest potencjalnym kandydatem na złego ucznia.
c) dobra atmosfera wychowania w klasie i w szkole, w której zarówno nauczyciela jak i rówieśników interesują niepowodzenia dziecka i wywołują chęć przyjścia z pomocą.
d) atmosfera domu i częste kontakty n-la z rodzicami. e) uczniowie muszą czuć się potrzebni aby identyfikować się ze swoją klasą i szkołą. f) zaangażowanie całej szkoły w zapobieganie niepowodzeniom poprzez różne formy działalności obliczonej na powstawanie więzi między n-lami a młodzieżą szkolną.
Podst. środki dydakt. walki z niepowodz.:
A) profilaktyka pedagogiczna, a wtym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;
B) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);
C) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.np. korepetycje, zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr.wyrównawcze) i indywidualna.
Formy organizacyjne nauczania: dobór form zależy od: celów i zadań kształcenia, liczby uczniów objętych oddziaływaniem dydaktycznym, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, miejsca i czasu pracy dzieci i młodzieży, wyposażenia szkoły w pomoce naukowe itp. Formy nauczania determinując organizacyjną stronę pracy dydaktycznej wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.
Klasyfikacja form organ.: - nauczanie jednostkowe (uczeń indywidualnie realizuje zadania dydakt. korzystając z bezpośred. lub pośr. pomocy n-la); - nauczanie zbiorowe (system klasowo-lekcyjny, laboratoryjno-lekc., warsztatowo-lekc.) W syst. klasowo-lekcyjnym uczniowie w tym samym wieku tworzą klasy, klasa pracuje zgodnie z rocznym planem nauczania, podst. jednostka to lekcja, która jest poświęcona jednemu przedmiotowi, pracą uczniów kieruje n-l, zaletą jest współzawodnictwo, a wadą brak indywidualizacji treści nauczania; - nauczanie grupowe (małe grupy w klasach 3-6 os., skład grup stały, grupą kieruje przewodniczący, wszystkie grupy pracują pod kier. n-la, forma pracy grupowej występuje łącznie z naucz. zbiorowym, ocena wyników odbywa się indywidualnie, podst. pracy grup. jest dyskusja), zalety to: wszyscy są zaangażowani, słabszym lepiej nawiązać kontakt, indywidualizacja tempa nauczania. ;- zajęcia pozalekcyjne i zarazem pozaszkolne (praca domowa, wycieczka).
Kryteria klasyfikacji:
a) liczba uczniów uczących się (jednostkowe, grupowe i zbiorowe formy organ.),
b) miejsce uczenia się dzieci (zajęcia szkolne i pozaszkolne),
c) czas trwania zajęć dydaktycznych (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne).
Rozwój form: Syst. klasowo-lekc. jest najbardziej dojrzałą historycznie i wypróbowaną formą org. nauczania. Inne formy jak: szkoła Deweya (wykonyw. przez ucznia zadań związanych z uprawą roli, pracą rzemieślniczą itp.); metoda projektów (polega na stosowaniu idei wychowania przez działanie); plan daltoński (zamiast lekcji uczeń otrzymuje z różnych przedmiotów przydział materiału do wyuczenia się); met. ośrodków zainteresowań (zamiast przedm. naucz. wprowadza się tematy zajęć oparte na zainteresowaniach dzieci i mające związek z ich życiem); nauczanie łączne (koncentruje się na rzeczach ojczystych obejmując coraz szerszy krąg rzeczy i zjawisk); system Freineta (treść nauczania stanowi życie środowiska z jego społecznymi i przyrodniczymi zjawiskami); met. kompleksów (rezygnacja z przedm. naucz., praca dydakt. oparta na pewnych kompleksach tematycznych) nie cieszyły się trwałym powodzeniem jak syst. klas-lekc. ponieważ prowadziły do obniżenia poziomu wyników nauczania.
Lekcja jako podst. jednostka zinstytucjonalizowanej formy organizacyjnej procesu nauczania, określa nie tylko czas pracy nad tematami, na które podzielony jest materiał programowy, lecz wpływa również na tok kształcenia tzn. na rozkład w czasie poszczególnych działów programu oraz związanych z nimi zadań dydaktycznych. Struktura lekcji powinna być wyznaczana przez cele, treść, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz stosowane metody i środki nauczania. Lekcji nie traktuje się jako zamkniętej, izolowanej całości lecz uważa się za element dość bogatego zbioru, ściśle powiązany i zazębiający się zarówno z lekcjami poprzedzającymi, jak i z tymi, które po niej następują. Typy lekcji:- poświęcone kontroli i ocenie wyników nauczania, - służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, - powtórzeniowo-systematyzujące. TYPY lekc: - podająca - przyswajanie; - problemowa - odkrywanie; - operacyjna- działanie (nauka zawodu, rysunku itp.); - ekspozycyjna - przeżywanie (lek. humanist., rzeźba, malarstwo).
Rodzaje prac domowych:
a) przygotowanie materiału do nowej lekcji;
b) utrwalenie przyswojonego materiału tzn. zadania polegające na dalszym uczeniu się treści uprzednio na lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu;
c) kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń. Chodzi tu gł. o język ojczysty, j. obce, matematykę, zaj.techn. i w-f.
d) wymagaj. większ. stopnia samodzielności (wypracowania, artykuły i utwory literackie, gazetki szkolne, układanie zadań, wykonyw. pomocy naukow. itp.)
Zadawanie pr. dom. Przede wszystkim sama treść pr. dom. powinna być w sposób zrozumiały powiązana z treścią lekcji i dokładnie uczniom objaśniona. Od najniższych klas zadawanie łączymy z wdrażaniem uczniów do samodzielnego wykonywania zadań domowych. Często stosujemy również zadawanie pracy poprzedzone ćwiczeniami próbnymi na lekcji. Najczęściej stosuje się formę zadawania polegającą na wyjaśnieniu tematu i celu pracy oraz podaniu instrukcji.
Środki dydaktyczne - są to przedmioty, które dostarczając uczniom określonych bodźców zmysłowych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd. ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.
Funkcje śr. dyd.: poznawcza (służy bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości);
f. kształcąca (jest narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży);
f. dydaktyczna (stanowi istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwia utrwalanie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy itp.);
f. praktyczna i badawcza.
Podział śr. dyd. na:
a) wzrokowe (przedm. naturalne, maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, schematy, symbole, tzn. słowa, litery i cyfry, diagramy itp.);
b) słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami, aparaty radiowe, instrumenty muzyczne itd.);
c) wzrokowo-słuchowe (telewizory, projektory); d) częściowo automatyzujące proces nauczania (podręczniki programowe, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe itd.)
Miejsce i rola techn. śr. dyd.: gramofon, radio, magnetofon spełniają funkcje dydakt. szczególnie na zajęciach z muzyki. Telewizja dydaktyczna i film dydaktyczny spełn. ważną rolę w nauczaniu gdyż eksponuje różne zjawiska, wydarzenia i procesy wielokrotnie w różnym czasie.
Dobór środka zależy od: przedmiotu naucz., wyposażenia szkoły, wieku ucznia, celów i zadań dydakt., umiejętności n-la.