TRANSPORT TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH ADR, PORADY BHP

1. Umowa Europejska ADR
Transport drogowy materiałów niebezpiecznych podlega międzynarodowym przepisom, które obowiązują we wszystkich państwach Europy. Jest to Umowa Europejska ADR (The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road), (Umowa ADR), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r. i od tego czasu wielokrotnie nowelizowana. Jednolity tekst wskazanej wyżej umowy, ogłoszony został w załączniku do oświadczenia rządowego z dnia 16 stycznia 2009 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 27, poz. 162) - dalej Umowa ADR. Dodatkowo w Polsce obowiązuje ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.). Umowa ADR jest wieloletnim dorobkiem międzynarodowej grupy ekspertów z różnych dziedzin nauki i techniki (transport samochodowy, chemia, fizyka itp). Umowa ta, podlega stałej nowelizacji (co dwa lata) na forum Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Umowa ADR stanowi powszechnie stosowany standard, a jej przepisy techniczne powołane są w ustawodawstwach większości krajów europejskich, w tym również Irlandii, która nie jest stroną tej umowy.

Celem tych przepisów jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa przewozów poprzez zastosowanie najlepszych, zharmonizowanych w skali światowej standardów technicznych, stworzenie spójnego systemu regulacji w formie przyjaznej dla użytkownika, pozbawionego różnic między wymaganiami krajowymi i międzynarodowymi i dzięki temu łatwiejszego do zastosowania w praktyce, wdrożenie mechanizmu stałego doskonalenia przepisów w miarę postępu nauki i techniki, wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka związanego z transportem towarów niebezpiecznych poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku oraz rozmiaru ewentualnych szkód. Działania takie, nie powinny skutkować zakazami przewozu, ale sam przewóz podlega szeregowi wymogów i ograniczeń prawnych. Przepisy ADR składają się z właściwej Umowy (przepisy wprowadzające) oraz z dwóch załączników (A i B). Załączniki podzielone są na 9 części tematycznych, przy czym stanowią one szczegółowe zalecenia dla każdego z etapów transportu (klasyfikacja ADR, opakowania, załadunek i rozładunek, przewóz).

2. Towary niebezpieczne
Towary niebezpieczne to takie materiały i przedmioty, których przewóz jest albo zabroniony, albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych prawem. Wykaz towarów niebezpiecznych dopuszczonych i niedopuszczonych do przewozu znajduje się w Tabeli A Umowy ADR. W tej tabeli znajdują się między innymi numery rozpoznawcze UN materiału lub przedmiotu niebezpiecznego, nazwy i opisy materiałów lub przedmiotów. Towarami niebezpiecznymi niedopuszczonymi do przewozu są towary stwarzające bardzo duże zagrożenie podczas transportu np.: UN 2186 CHLOROWODÓR, SKROPLONY, SCHŁODZONY; UN 2455 AZOTYN METYLU; UN 1798 WODA KRÓLEWSKA (mieszanina stężonych kwasów azotowego i solnego).

Towarami niebezpiecznymi dopuszczonymi do przewozu zgodnie z ADR są np.: UN 0334 OGNIE SZTUCZNE; UN 1090 ACETON; UN 1263 FARBY; UN 3090 AKUMULATORY LITOWE. Niektóre towary niebezpieczne są zwolnione z ADR np.:
Alkohol etylowy w roztworze wodnym powyżej 24% jest materiałem niebezpiecznym UN 1170 ETANOL W ROZTWORZE, ale już roztwory wodne alkoholu etylowego zawierające nie więcej niż 24% objętościowych alkoholu nie podlegają przepisom ADR. Towarami niebezpiecznymi w aspekcie ADR mogą być więc substancje, preparaty o właściwościach palnych, wybuchowych, żrących, trujących, utleniających, samozapalnych, promieniotwórczych czy zagrażających środowisku. Mogą być to ściśle zdefiniowane grupy towarów np. farby, ognie sztuczne, granaty, akumulatory. Towarami niebezpiecznymi mogą być grupy towarów o podobnych uściślonych właściwościach np.: UN 1987 ALKOHOLE I.N.O. (alkohole inaczej nie określone), lub grupy towarów o podobnych właściwościach ogólnych np.: UN 1992 MATERIAŁ ZAPALNY, CIEKŁY, TRUJĄCY I.N.O.

3. Sposób przewozu
Towary niebezpieczne w transporcie drogowym ADR mogą być przewożone w cysternach, w sztukach przesyłki, luzem.
W sztukach przesyłki - tzn. w opakowaniach transportowych (bębny, skrzynie, butle, kanistry, naczynia, pojemniki) lub bez opakowań (akumulatory).
Luzem - tzn. bez opakowania, bezpośrednio w skrzyni ładunkowej pojazdu
W cysternach - tzn. dużych zbiornikach transportowych (cysterna stała > 1000 l, odejmowalna > 450 l).

Transport towaru niebezpiecznego cysterną.

0x01 graphic

Transport materiału niebezpiecznego. Bębny z materiałem niebezpiecznym w sztukach przesyłki jako sztuki przesyłki (duże pojemniki do przewozu luzem).

Tir przewożący towary niebezpieczne.

4. Doradca do spraw bezpieczeństwa w przewozie towarów niebezpiecznych
Według przepisów zawartych w umowie ADR (dział 1.8 pkt 3) każde przedsiębiorstwo, którego działalność obejmuje transport towarów niebezpiecznych albo związane z nim pakowanie, załadunek, napełnianie lub rozładunek, powinno wyznaczyć jednego lub więcej doradców do spraw bezpieczeństwa w przewozie towarów niebezpiecznych, odpowiedzialnego za wspieranie działań zapobiegających zagrożeniom dla osób, mienia i środowiska, związanych z taką działalnością. Wyjątkiem są przedsiębiorstwa, których działalność dotyczy takich ilości towarów w sztukach przesyłek (nie dotyczy przewozu w cysternach lub luzem) w każdej jednostce transportowej, które są mniejsze od podanych kodem LQ (towary pakowane w ilościach ograniczonych). Towary pakowane w małych ilościach, wskazanych kodem LQ, są zwolnione od przepisów ADR bez względu na ich całkowitą ilość w jednostce transportowej np.: butelki z alkoholem etylowym (spirytusem) o pojemności 1 litra pakowane do pudełek (kartonów) - po 12 szt. butelek w pudełku. Ilość kartonów w samochodzie może ograniczyć tylko pojemność naczepy, skrzyni ładunkowej. Zwolnieniu LQ nie podlegają materiały i przedmioty wybuchowe. Jeżeli ilość towarów niebezpiecznych przewożonych w jednostce transportowej nie przekracza ilości podanych dla danych kategorii transportowych to przewóz tych towarów jest także zwolniony od przepisów ADR. Jest pięć kategorii transportowych (0, 1, 2, 3, 4) np.: przewóz 200 litrów benzyny samochodowej w bębnie stalowym (potoczna nazwa beczka) może odbywać się z wyłączeniem przepisów ADR, lecz przewożenie trzech bębnów (3 x 200 l.) musi odbywać się w oparciu o przepisy ADR ponieważ dla UN 1203 BENZYNY SILNIKOWE jest 2 kategoria transportowa dla, której maksymalna ilość całkowita na jednostkę transportową wynosi 333 kg. Jeżeli przewożone towary należą do różnych kategorii transportowych to należy skorzystać z tabeli 1.1.3.6.3. oraz stosownych przeliczników. Towary kategorii transportowej 4 nie są brane pod uwagę, a towary kategorii 0 nie podlegają temu zwolnieniu. Niektóre towary mogą być także zwolnione na podstawie przepisów szczególnych.

Głównym zadaniem doradcy, przy zachowaniu odpowiedzialności kierującego przedsiębiorstwem, powinno być dążenie, poprzez zastosowanie wszystkich niezbędnych środków i działań oraz w granicach określonych zakresem działalności przedsiębiorstwa, do ułatwienia prowadzenia tej działalności godnie z odpowiednimi wymaganiami i w możliwie najbezpieczniejszy sposób. Doradca ma w szczególności następujące obowiązki:
1. śledzenie zgodności z wymaganiami dotyczącymi przewozu towarów niebezpiecznych;
2. doradzanie przedsiębiorstwu w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych;
3. przygotowanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorstwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych.

Zgodnie z tym punktem, jeżeli firma przewozi towary niebezpieczne własnym transportem zgodnie z wymogami ADR lub do firmy dostarczane są towary niebezpieczne i w firmie jest tylko ich rozładunek to firma musi korzystać z usług doradcy ds. bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych. Jednym z zadań doradcy jest przygotowanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorstwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych. (dział 1.8 pkt 3 umowy ADR) Sprawozdanie do dnia 31 stycznia wysyłane jest do właściwego urzędu wojewódzkiego. Sprawozdanie wykonuje się także kiedy do firmy tylko dostarczane są towary niebezpieczne transportem dostawcy. Za nie wykonanie rocznego sprawozdania może być nałożona kara do 5000 zł.
Ponadto doradca kontroluje przestrzeganie wymagań dotyczących oznakowania materiałów niebezpiecznych, załadunku i rozładunku oraz dokumentów wymaganych podczas przewozu materiałów niebezpiecznych (dokument przewozowy, instrukcje pisemne dla załogi pojazdu).

Obowiązki doradcy obejmują również śledzenie następujących praktyk i procedur związanych z działalnością przedsiębiorstwa takich jak:
a) procedur służących zachowaniu zgodności z wymaganiami dotyczącymi identyfikacji przewożonych towarów niebezpiecznych (Poprawność klasyfikacji towarów niebezpiecznych. Właściwe stosowanie i oznakowanie opakowań, cystern i pojazdów);
b) praktyki przedsiębiorstwa w zakresie uwzględniania wymagań specjalnych związanych z przewożonym towarem w przypadku zakupu środków transportu;
c) procedur służących sprawdzeniu wyposażenia używanego w związku z przewozem, załadunkiem i rozładunkiem towarów niebezpiecznych;
d) szkolenia pracowników przedsiębiorstwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych (kwalifikacje kierowców oraz innych osób wykonujących czynności związane z przewozem towarów niebezpiecznych);
e) wprowadzania prawidłowych procedur ratowniczych w zakresie wypadków i awarii, które mogą zagrażać bezpieczeństwu podczas przewozu, załadunku lub rozładunku towarów niebezpiecznych;
f) prowadzenia dochodzeń oraz jeżeli ma to zastosowanie, przygotowywanie sprawozdań na temat poważnych wypadków, awarii lub poważnych naruszeń przepisów podczas przewozu, załadunku lub rozładunku towarów niebezpiecznych;
g) wprowadzenia odpowiednich środków w celu przeciwdziałania powtarzaniu się wypadków, awarii lub poważnych naruszeń przepisów;
h) uwzględniania przepisów oraz wymagań specjalnych odnoszących się do przewozu towarów niebezpiecznych przy wyborze podwykonawców oraz partnerów;
i) sprawdzenia, czy pracownicy zaangażowani w przewóz, załadunek, rozładunek towarów niebezpiecznych otrzymali szczegółowe procedury postępowania i instrukcje (dokumenty wymagane przy transporcie towarów niebezpiecznych);
j) popularyzowanie wiedzy w zakresie zagrożeń związanych z przewozem, załadunkiem i rozładunkiem towarów niebezpiecznych;
k) wprowadzenia procedur kontrolnych służących sprawdzeniu czy środek transportu zaopatrzony jest w wymagane dokumenty i sprzęt awaryjny oraz czy takie dokumenty i sprzęt odpowiadają przepisom (stan techniczny opakowań, cystern i pojazdów);
l) wprowadzenia procedur kontrolnych służących sprawdzeniu przestrzegania wymagań dotyczących załadunku i rozładunku (przestrzeganie zakazów pakowania i ładowania razem określonych towarów. Sposób przewozu, rozmieszczenia i załadowania pojazdu);
m) istnienie „Planu ochrony towarów niebezpiecznych dużego ryzyka w transporcie drogowym”.

5. Klasyfikacja towaru
Klasyfikacja towaru - polega na przypisaniu mu jednej i tylko jednej pozycji wymienionej w wykazie numerycznym (dział 3.2, Tabela A umowy ADR) albo stwierdzeniu, że nie odpowiada żadnej pozycji wykazu więc nie jest materiałem ani przedmiotem niebezpiecznym w rozumieniu ADR.
Wszystkie przedmioty lub substancje posiadające cechy materiałów niebezpiecznych (łatwopalne, żrące, trujące, niebezpieczne dla środowiska itp.) muszą być identyfikowane, klasyfikowane i nazwane unikatowymi standardowymi nazwami używanymi w przepisach umowy ADR o przewozie towarów niebezpiecznych. Pełne nazwy i klasyfikacja znajduje się w odpowiednich rozdziałach i tabeli w przepisach umowy ADR.
Substancje, preparaty, towary i przedmioty niebezpieczne podlegające przepisom umowy ADR zostały podzielone na 13 klas na podstawie tzw. zagrożenia dominującego. Towarom tym zostały przypisane numery rozpoznawcze UN - indywidualne lub grupowe.
Prawidłowa klasyfikacja jest warunkiem bezpiecznego przewozu. Za prawidłową klasyfikację odpowiada nadawca towaru. Dane klasyfikacyjne muszą być wpisane do dokumentacji przewozowej. Klasyfikacja stanowi podstawę właściwego doboru opakowania i pojazdu. Dokonując klasyfikacji danego materiału należy brać pod uwagę miedzy innymi jego takie właściwości jak stan skupienia, temperatury zapłonu czy temperatury wrzenia, własności toksyczne, żrące, oddziaływanie na środowisko itp. Klasyfikację materiałów i przedmiotów wybuchowych (klasa 1) przeprowadza Wojskowy Instytut Techniki i Uzbrojenia.
Klasyfikację materiałów promieniotwórczych (klasa 7) przeprowadza Państwowa Agencja Atomistyki. Klasyfikację pozostałych materiałów i przedmiotów niebezpiecznych przeprowadza Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie.
Materiały niebezpieczne są klasyfikowane w jednej z 13 klas. Każdy z materiałów posiada własną pozycję oznaczoną czteroliterowym numerem UN np.: UN1203, UN 1965.
Materiały niebezpieczne objęte tytułem klasy definiowane są na podstawie ich właściwości do odpowiedniej klasy. Zaklasyfikowanie materiału niebezpiecznego do klasy i do grupy pakowania wykonywane jest na podstawie kryteriów zawartych w przepisach ADR.

KLASY TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH:
Klasa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe.
Klasa 2 Gazy.
Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne.
Klasa 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone.
Klasa 4.2 Materiały samozapalne.
Klasa 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne.
Klasa 5.1 Materiały utleniające.
Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne.
Klasa 6.1 Materiały trujące.
Klasa 6.2 Materiały zakaźne.
Klasa 7 Materiały promieniotwórcze.
Klasa 8 Materiały żrące.
Klasa 9 Różne materiały i przedmioty.

6. Nalepki ostrzegawcze
Klasa 1 - materiały i przedmioty wybuchowe

0x01 graphic
(np. trotyl, lont, miny, granaty, naboje, amunicja, ognie sztuczne)
Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 1.1, 1.2, 1.3
Podklasa 1.1 Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie wybuchem masowym. Podklasa 1.2 Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym.
Podklasa 1.3 Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie pożarem i małe zagrożenie wybuchem lub rozrzutem lub oba te zagrożenia, ale które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.
Podklasa 1.4 Materiały i przedmioty, które stwarzają tylko małe zagrożenie w przypadku zapalenia lub zainicjowania podczas przewozu.

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 1.4
Podklasa 1.5 Materiały bardzo mało wrażliwe stwarzające zagrożenie wybuchem masowym, które są na tyle niewrażliwe, że istnieje małe prawdopodobieństwo ich zainicjowania lub przejścia od palenia do detonacji w normalnych warunkach przewozu.

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 1.5
Podklasa 1.6 Przedmioty skrajnie niewrażliwe, które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.

Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 1.6

Klasa 2 - gazy
(np. propan-butan, tlen, azot) Gazy mogą być w stanie ciekłym, gazy sprężone w butlach. Gazy rozpuszczone pod ciśnieniem. Naboje gazowe
Materiały i przedmioty klasy 2 zaklasyfikowane są do jednej z następujących grup zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi:
A duszące
O utleniające
F palne
T trujące
TF trujące, palne
TC trujące, żrące T
O trujące, utleniające
TFC trujące, palne, żrące
TOC trujące, utleniające, żrące

W klasie 2 wyróżniamy następujące podklasy:
Podklasa 2.1: gazy palne (odpowiadające grupom oznaczonym literą F);

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 2.1

Podklasa 2.2: gazy niepalne, nietrujące (odpowiadające grupom oznaczonym literami A lub O);

Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 2.2

Podklasa 2.3: gazy trujące (odpowiadające grupom oznaczonym literą T, tzn. T, TF, TC, TO, TFC i TOC).

Nalepka ostrzegawcza dla podklasy 2.3

Klasa 3 - materiały ciekłe zapalne
(np. paliwa silnikowe, farby, rozpuszczalniki, etanol, niektóre pestycydy)

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla klasy 3

Klasa 4.1 - materiały stałe zapalne
(np. zapałki sztormowe, naftalen, krzem sproszkowany, pasty)

Nalepka ostrzegawcza dla klasy 4.1

Klasa 4.2 - materiały samozapalne
(np. fosfor, siarczek potasowy)

Nalepka ostrzegawcza dla klasy 4.2

Klasa 4.3 - materiały wytwarzające w zetknięciu z woda gazy palne
(np. sód, potas, węglik wapniowy - karbid)

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla klasy 4.3

Klasa 5.1 - materiały utleniające
(np. bromian potasowy, chloran potasowy, podchloryn wapniowy)

Nalepka ostrzegawcza dla klasy 5.1

Klasa 5.2 - nadtlenki organiczne
(np. nadtlenek dwubenzoilu)

Nalepka ostrzegawcza dla klasy 5.2

Klasa 6.1 - materiały trujące
(np. arsen, chloropikryna, cyjanek potasu)

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla klasy 6.1

Klasa 6.1 - materiały zakaźne
(np. odpady medyczne)

Nalepka ostrzegawcza dla klasy 6.2

Klasa 7 - materiały promieniotwórcze
(np. przedmioty skażone powierzchniowo, sześciofluorek uranu)

Kategoria I - Biała

Kategoria II - Żółta

0x01 graphic
Kategoria III - Żółta

Klasa 8 - materiały żrące
(np. kwas siarkowy, wodorotlenek sodu, podchloryn w roztworze)

Nalepka ostrzegawcza dla klasy 8

Klasa 9 - różne materiały i przedmioty niebezpieczne
(np. azbest, akumulatory, zestawy chemiczne, poduszki powietrzne, przedmioty ratownicze)

0x01 graphic
Nalepka ostrzegawcza dla klasy 9

ADR 2009 wprowadził nowe oznaczenie. Informuje ono o zagrożeniu dla środowiska. (ryba i drzewo). Oznaczenie takie jest wymagane dla sztuk przesyłki oraz pojazdów.
Nalepka „materiał szkodliwy dla środowiska" powinna być zgodna ze wzorem przedstawionym powyżej. Nalepka powinna mieć wymiary 100 mm x 100 mm dla sztuk przesyłki oraz co najmniej 250 mm x 250 mm dla pojazdów, z wyłączeniem przypadku gdy wielkość sztuki przesyłki pozwala na zastosowanie jedynie mniejszych nalepek.
Umieszczenie oznaczeń na sztukach przesyłki - oznaczenie obejmuje materiały szkodliwe dla środowiska z wyłączeniem pojedynczych sztuk przesyłki oraz opakowań kombinowanych zawierających wewnętrzne opakowania, jeżeli:
- zawierają < 5 litrów cieczy, lub
- zawierają < 5 kilogramów ciał stałych.
Oznaczenie pojazdów - jeżeli przewożony jest materiał zagrażający środowisku (w tym UN 3077 i UN 3082) wymagane jest stosowanie nalepki (ryba i drzewo). Kontenery, MEGC, kontenery-cysterny, cysterny przenośne oraz pojazdy do przewozu materiałów zagrażających środowisku powinny być oznaczone nalepką wymiarach co najmniej 250 x 250 mm.

Materiały inaczej nie określone. Dla towarów oznaczonych numerami UN 3077 MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, STAŁY, I.N.O. oraz UN 3082 MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, CIEKŁY, I.N.O. nowe oznaczenie powinno mieć zastosowanie od 1 lipca 2009 r. W przypadku pozostałych materiałów wymagane jest uzupełnianie oznaczeń do 31 grudnia 2010 r.

Andrzej Janczak