Constituere- urządzać, ustawiać, urządzanie państwa wg wzorców jakie w danym państwie się wyznaje Prawo wolności- ostatnio zagrożone ze względu na ciągłą obserwacje obywatela Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym bo: -jest ustawą zasadniczą i fundamentalną -normy konstytucji są nadrzędne wobec ustaw zwykłych (nie mogą być z nimi sprzeczne) -jest najważniejszym źródłem prawa -ustawy zwykłe powinny służyć realizacji postanowień konstytucji -potrzebna specjalna procedura zmiany (wymogi obecności, ograniczenia czasowe i okolicznościowe) Inne nazwy konstytucji- karta konstytucyjna- Czechy 1-wsza konstytucja- Wirginia 1776r. Norwegia 1814, Belgia 1831-> konstytucje nadal obowiązujące Funkcje konstytucji: -organizatorska- bez niej system byłby rozchwiany, określa zakres działań organów, tworzy uporządkowany system wartości -porządkowa- bez niej byłby chaos, nadaje szatę prawną decyzjom które zapadają -stabilizująca- tworzy zbiór reguł prawnych na lata, zmieniają się tylko niezbędne -integracyjna- powinna łączyć wspólnoty wg pewnych zapisów, zakłada porozumienie obywateli co do przyszłości i przeszłości obywateli -ograniczająca- zakres kompetencji i obowiązków państwa i obywatela; ogranicza państwo w pewien sposób, żeby państwo nie ingerowało zbyt w sprawy obywateli; tworzy zręby demokratycznego państwa; -wychowawcza- ma eksponować demokrację, by kształtować postawy, uczy że wszyscy są równi i mają takie same prawa FORMY KONSTYTUCJI: sztywne elastyczne (można je zmienić tak jak ustawę zwykłą) pełne- zawiera: suwerenność, określa zasady ustroju, prawa i wolności człowieka i obywatela, organy i relacje między władzami publicznymi, tryb uchwalania ustaw, podział władz) niepełne pisane- zawierają 1 akt normatywny opisujący system niepisane- zawierają precedensy, tradycje, konwenanse konstytucyjne) prawne- chociaż są spisane to nie zawsze są przestrzegane faktyczne- obowiązują pomimo kartoteki prawnej rozszerzone- rozciągają swą moc na złożone terytoria np. połączone- Wietnam, NRD systematyka konstytucji: -ogólna- konstytucja powinna służyć pewnym wartościom, wprowadza zasady, zawiera racje aksjologiczne wpisane do konstytucji zasady prawne -szczegółowa- odnosi się do konkretów, np. w czym rozwija się samorządność; rozwija pewne zasady GWARANCJE KONSTYTUCJI- są organy, które egzekwują i ingerują w prawo Formy rządów- sposób wyłaniania władz: -monarchia- głowa państwa- car, król, sułtan...; najczęściej władza dziedziczna; obecnie monarchie są w 30 krajach (gł Europa i Azja) -republika- formalnie głową państwa jest prezydent, kadencja, prezydentura zazwyczaj jest dosyć słaba Relacje (podział, formy): 1.parlamentarno- gabinetowa- prezydent-> rząd-> szef rządu (powołuje ministrów); wyjątek- Szwecja; Akty urzędowe państwa podpisują ministrowie lub premier, a nie prezydent (nie ma odpowiedzialności politycznej- jest jeden wyjątek- prezydent zdradzi stan-> staje przed sądem; Rząd tak długo jak ma większość, istnieje legalna opozycja 2.prezydencka- prezydent ma wyższość nad ministrami, ma funkcję reprezentatywną, jest kanclerzem, silna pozycja, żeby go odwołać trzeba znaleźć nowego kanclerza i przegłosować jego kandydaturę większością głosów 3.parlamentarno- komitetowa- parlament jest najwyższym organem państwowym, rząd jest powoływany i odpowiedzialny przed parlam, nie zawsze występuje głowa państwa (Szwajcaria, była Jugosławia) 4.mieszane- formy rządów łączące w sobie formę parlam- gabinetową i funkcję prezydenta; prezydent- wybierany w wyborach parlamentarnych, odgrywa ważna rolę w kreowaniu rządu; czasem wyróżnia się system półprezydencki- ma mało uprawnień, jest mediatorem, powołuje sędziów-> np. POLSKA Formy samorządu terytorialnego: 1.unitarna- jednolity system org państwowych (głowa, rząd, parlament)- ich kompetencje odnoszą się do całego terytorium// jedna konstytucja i jeden ogólny system prawa, który występuje bez ograniczeń na całym terytorium// jednolite obywatelstwo, nikt pojedynczo nie może tworzyć nowego obywatelstwa// jednolity system prawny, sądowy, norm procesowych i procedur postępowania// terytorium dzieli się na jednostki administracyjne// ta forma przeważa na świecie- UK, Włochy, Hiszpania, Portugalia, państwa Skandynawskie 2.złożona (federacja, konfederacja)- nie ma jednolitych cech// państwo złożone// co najmniej 2 aparaty państwowe i systemy prawne// podwójne obywatelstwo// niezależne od siebie organizacje: aparat federalny (sprawy zagraniczne, obronność, polityka pieniężna), aparat podmiotów federacji (dotyczy podmiotów danego regionu)// Federacje europejskie- ustawodawstwo w całości należy do org federalnych, zasada podwójnego obywatelstwa, Austria, Belgia, Niemcy, USA Cechy konfederacji- nie wiążą bezpośrednio obywateli- brak wspólnoty obywatelskiej mimo wspólnoty organów państwowych, może jednoczyć organy państwowe przy jednakowej ich odrębności; Zjednoczone Emiraty Arabskie Reżim polityczny- regulacja prawna pewnych form sprawowania władzy: 1.reżim demokratyczny-pluralizm polityczny, poszanowanie interesów mniejszości, brak cenzury, działanie organizacji państwowych na podstawie prawa, oparcie rządów na wolności i równości 2.reżim niedemokratyczny............................................... 3.reżim mieszany............................................................. Demokracja bezpośrednia: referendum, veto ludowe, plebiscyt, konsultacje ludowe, inicjatywy ludowe REFERENDUM -Referendum federalne 1802 (pierwsze centralne)- niezbyt demokratyczna procedura, bo nieobecnych traktowano jako głosujących ZA, -w niektórych krajach głosuje się przez Internet -referendum jest przeprowadzane w różnych krajach (Austria, Kraje Bałtyckie, Hiszpania, Portugalia, Grecja, itp.) -referendum uchwala wejście w życie ustawy zasadniczej -w zależności od przyjętej ustawy mogą być różne rodzaje referendum: 1. ze względu na przedmiot- konstytucyjne, administracyjne, finansowe, komunalne 2. ze wzg na moment proc ustawodawczego- konsultacyjne (orientacja poglądów społeczeństwa), arbitrażowe (rozstrzyga spory między organami państwowymi), ratyfikacyjne (sąd nad tym co zostało uchwalone ustawowo) 3. ze wzg na podst prawne- obowiązujące (rezultat-> powinno się tak zrobić, np. czy jesteś za zwalczaniem korupcji? Tak, ale nie za metodami jaie się stosuje. // fakultatywne- zoorganizowane na wniosek pewnej liczby ludności lub organizacji 4. federalne, państwa związkowego, lokalne Przedmiotem referendum mogą być wszystkie ważne, wyniosłe sprawy: -hipotezy naukowe -dogmaty wierzeń religijnych -normy etyczne -sprawy bioetyki, filozofii Zagrożenia, nadużycia: - manipulacja polityczna- wybór odpowiedniego momentu na wybory, może być połączone z osobistą popularnością -deformacja wyników- pytania zblokowane- pytania o rzeczy nie równoważne-, pytania nie sformułowane wprost (wyborca odpowiada na tzw pytanie ukryte, na to co np. dziennikarz chciał uzyskać odp; na 1 sze pytanie możesz odpowiedzieć tak a na analogiczne NIE, pytania dające pozorną alternatywę=> jesteś za spokojem i awanturą? Czy jesteś za polityką prorodzinną?- tak ale żeby pomoc trafiała tylko do najbiedniejszych, nie natomiast do kogoś bogatego, kto ma 8 dzieci i tez płaci małe podatki Referendum w Polsce: 1.ogólnokrajowe- VI 95, inicjatywę ma grupa ludzi (500 tys podpisów) lub organ wskazany (sejm, senat, rada ministrów)// nie może dotyczyć: wydatków i dochodów państwa, obronności państwa i amnestii// wynik jest wiążący gdy wzięło w nim 50% uprawnionych do głosowania i gdy większość jest ZA// może dotyczyć: odwołania rady przed upływem kadencji, opodatkowania na cele publiczne, każda inna ważna sprawa dla ref. Lokalnego 2.lokalne, gminne- z 91', rada gminy uchwala i przeprowadza referendum; bezwzględna liczba głosów w obecności co najmniej połowy; frekwencja 30%; 2/3 ważnych oddanych głosów Z wyborów zawsze pochodzi pierwsza izba Parlamentu. Wybory na szczeblu samorządowym, gminnym (od '98) Wybory głowy państwa -> system prezydencki Wybory na wszystkich szczeblach - powszechne Wybory muszą być oparte na konkurencji - pluralizm polityczny Wybory muszą charakteryzować się alternatywnymi programami Wybory mogą być wątpliwe, gdy programów jest za mało lub, gdy są nieprzejrzyste Wybory -> prawa wyborcze: -czynne prawo wyborcze - prawo do głosowania, prawo powszechne (od 18l.) -bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania, są pewne ograniczenia, co do wieku: a) Sejm - 21 lat b) Senat - 30 lat Akty prawne regulujące systematykę wyborów: - ust. 12.04.2001 - ordynacja wyborcza do sejmu i senatu - ust. 27.09.1990 - o wyborze prezydenta RP - ust. 16.08.1998 - Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów, sejmików, województw - ust. 20.06.2002 - O bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta - ust. 23.01.2004 - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego Uchwaleniu ordynacji towarzyszyły konflikty co do istnienia liczby mandatów i liczby głosów. Ordynacja preferuje duże partie. Ci, którzy są wyżej na liście mają większe szanse na wygraną. Służy to jednak wyłonieniu jednej partii, przewodniczej => jednoznaczny rezultat -> wyłonienie władzy. Reguły polityczne wpływają na systematykę wyborów, Wybory do sejmu - 5-cio przymiotnikowe Wybory na prezydenta - 4-ro przymiotnikowe PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO -> zasada powszechności - wszyscy, którzy ukończyli 18 lat; obywatele; kiedyś mieliśmy do czynienia z prawnymi cenzusami np. wiek, płeć, wykształcenie, wyznanie. Ordynacja wyborcza z 1918 nie zawierała już cenzusów. Ale w latach 90' zawierała (od Radzieckiej). KTO MOŻE GŁOSOWAĆ? obywatele polscy ci, którzy ukończyli 18 lat najpóźniej w dniu wyborów ci, którzy mają w pełni prawa publiczne (ale nie mogą głosować więźniowie, osoby pozbawione wolności poprzez decyzje sądowe) ci, którzy mają pełną sprawność do poczynań prawnych FUNKCJE WYBORÓW: legitymacyjna - daje tytuł prawny do sprawowania władzy; polega na uprawomocnieniem ludzi władzy do działania w imieniu suwerenów kreacyjna - tworzy się ciała sprawujące władze, np. Parlament, Rząd, Samorząd, rady programowa - alternatywne programy rozwoju, rozwiązania problemów gospodarczych, społeczno-ekonomicznych, politycznych w skali państwa, lub społeczności lokalnej. Czasem programy zawierają ideologie informacyjno-edukacyjna - polega na przeprowadzeniu kompanii, w której ujawniane są problemy państwa, gmin, samorządów; wiadomości te docierają do kandydatów i wyborców Wybory postępują racjonalnie - kreują Organy przedstawicielskie złożone z najlepszych kandydatów, wybierają najlepsze programy (choć w praktyce nie zawsze tak jest) PARTIE 3 definicje: 1. unitarna- podkreśla tylko jeden element mający służyc wyodrębnieniu jej spośród innych organizacji. Takim elementem może być program lub doktryna (wspólne staranie o dobro sprawy narodowej), struktura wew., zamierzony cel którym jest zdobycie lub utrzymanie władzy 2.podrzędnie złożona- partia jako org.o określonej strukturze, dążąca do uzyskania wpływu na władzę lub mająca już taki wpływ, który ma charakter pośredni (partia jest to grupa ludzi skupiona wokół określonego interesu, który starają się oni popierac i którego znaczenie uogólniają oni w ideach) 3. nadrzędnie złożona- organizacja o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzająca do zdobycia do zdobycia władzy w państwie metodami nierewolucyjnymi akademicka definicja: jest to zorganizowana grupa ludzi dążąca do zdobycia lub utrzymania władzy publicznej def. Ustawowa: dobrowolna organizacja, występująca pod okresloną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej powołanie partii i zgłoszenie jej: skład: min 1000 osób w wieku powyżej 18 lat 3 osoby spośród nich zgłaszają fakt powstania partii do Sądu Okręgowego w Warszawie, który bada jedynie czy warunki zawarte w ustawie zostały spełnione. zgłoszenie do ewidencji powinno zawierac: --- nazwę, skrót nazwy, określenie siedziby partii, dane osób wchodzących w skład org. uprawnionych do reprezentowania partii ---statut partii politycznej, który określa cele, strukturę i zasady działania partii ---dane personalne i numery ewidencyjne osób zakładających partię wpis do ewidencji (nieobowiązkowy) i przekazanie postanowienia sądu do PKW. Ewidencja jest jawna i każdy może uzyskac odpisy i wyciągi z ewidencji i statutów partii zakazy przynależności: wymóg partyjności dotyczący: sędziów, prokuratorów, pracowników Krajowego Biura Wyborczego, urzędników korpusu służby cywilnej, policjantów, funkcjonariuszy ABW i Agencji Wywiadu oraz Straży Granicznej, prezesa i wiceprezesów NIK, żołnierzy zawodowych, przewodniczącego i etatowych członków samorządowego kolegium odwoławczego oraz urzędników państwowych zawieszenie członkostwa w partii na czas pełnienia funkcji, który dotyczy członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz członków Rady Polityki Pieniężnej zakaz manifestowania poglądów politycznych odnosi się do osób zatrudnionych w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta (ale nie osób zajmujących stanowiska kierownicze) oraz w biurze KRRiT Status prawny partii zawiera postanowienia o: -zawiązywaniu partii politycznych -finansach -delegalizacji i likwidacji Finansowanie partii: -subwencja -składki członkowskie -darowizny -spadki -z majątku, z zapisów -ze zbiórek publicznych (musi być zgoda MSWiA) -dotacje subwencja- środki finansowe przekazywane z budżetu państwa. Uzyskują ja partie które (samodzielnie tworząc komitety wyborcze do Sejmu) uzyskały co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej listy okręgowe na posłów, a w przypadku partii tworzących koalicje 6%. Kwota ta przekazywana jest w 4 kwartalnych ratach i wypłacana jest do końca roku, w którym odbywają się nowe wybory. Warunkiem uzyskania jej jest złożenie (przez statutowy organ uprawniony do reprezentowania jej) wniosku potwierdzonego przez PKW. O sposobie wydatkowania tych pieniędzy partia musi informowac corocznie PKW. !!! dochody partii politycznych są wolne od podatku dochodowego od osób prawnych w tym zakresie, w jakim zostały one przeznaczone na cele statutowe. Nie mogą finansować partii: -cudzoziemcy -Polacy mieszk za granicą -spółki skarbu państwa Delegalizacja- przeprowadza TK, bada zgodność celów i działalności partii z Konstytucją, może zdelegalizować, ale musi udowodnić że szkodzi ona interesowi publicznemu. Może złożyć wniosek: MSWiA, Prokurator gen, sąd okręgowy. Likwidacja- może być związana z delegalizacja ale nie musi. Powodem może być: rozwiązanie mocą uchwały uprawnionego statutowego organu partii, postanowienie sądu o wykreśleniu partii z ewidencji

PARLAMENT Geneza parlamentaryzmu: termin „parlament” pochodzi z późnośredniowiecznej Anglii, określał on wspólne zjazdy panów duchownych i świeckich oraz reprezentantów miast i hrabstw i posiadł znaczenie jako „miejsce do mówienia”. W Polsce po raz pierwszy zwołany został Sejm do Piotrkowi Trybunalskiego w 1496 r., a jako dwuizbowy powołany został przez konstytucję marcową. Monteskiusz: podział władz musi zakładać istnienie mechanizmów wewnętrznych, które byłby by w sta nie hamowac ich ekspansję. Ograniczenie despotyzmu parlamentu może zostac osiągnięte poprzez podział wewnętrzny Dwuizbowośc- zapora dla zbyt radykalnych decyzji izb pierwszych Okres międzywojenny- Kelsen- drugie izby powinny być reprezentantem interesów różnych grup społeczno-zawodowych. Zastąpienie centralnego i ogólnego ciala ustawodawczego (pochodzącego z wyborów demokratycznych) powinno być zastapione przez fachowe parlamenty do różnych dziedzin ustawodawstwa, które nawiązywałyby do resortowego podziału administracji. Czasy współczesne: wprowadzenie do Senatu czynnika refleksji i samokontroli. Czynnik reprezentacji interesów lokalnych, autonomicznych jednostek podziału terytorialnego. Funkcje: 1. ustawodawcza- parlament jako najważniejszy kreator państwa, wynika to z konstytucyjnego podziału władz, który nakłada obowiązek tworzenia aktów prawnych rangi ustawowej (szczególnie prawa i obowiązki obywateli). Szczególna ustawa- budżetowa. upoważnia prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych, zarządza referendum, przyjmuje założenia polityki finansowej państwa 2. kontrolna- nadzór nad rządem i administracją za pomocą instrumentów bezpośrednich i pośrednich (udzielanie absolutorium, wotum zaufania, wotum nieufności, pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej, powoływanie komisji śledczych, interpretacje i zapytania, wydawanie deklaracji, rezolucji, apeli i oświadczeń). Jest zatem przeciwwagą dla rządu i administracji. 3. kreacyjna- powoływanie innych konstytucyjnych organów państwa- szczególnie rządu. Złożona jest na Sejm i Senat. Sejm powołuje TK i TS, wspólnie z Senatem: Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Rzecznika Praw Dziecka; na wniosek Prezydenta: Prezesa NBP. Każda izba oddzielnie: członków KRRiT (Sejm 4, Senat 2) i Krajowej Rady Sądownictwa (4 posłów i 2 senatorów) 4.współkształtowania podst. Kierunków polityki państwa-współdziałanie i oddziaływanie na rząd a także inspirowanie go do podejmowania określonych działań oraz ustalanie priorytetów politycznych i społeczno-ekonomicznych. Współdecyduje o kierunkach polityki państwa poprzez uchwa1lanie budżetu i innych planów finansowych. Senat wykonuje funkcje podobne do Sejmu, jednak można wyodrębnic jedną dodatkową funkcję integracyjno-opiekuńczą jako że to on zajmuje się sprawami Polonii i Polaków za granicą bikameralizm współczesny- występuje w 2ch postaciach: formalny (tylko w Norwegii)-„dwuizbowośc jednoizbowa, parlament wybieramny w jednorodnych wyborach dzieli się wewnętrznie i proceduralnie tak jak ma to miejsce w parlamencie dwuizbowym. rzeczywisty dzielący się na a) zachowawczy- odmienne zasady kształtowania składu drugiej izby (czasem powoływana automatycznie np. przez głowę państwa), posiada uprawnienia większe niż izba pochodząca z wyborów powszechnych (np. senat Belgii) b) klasyczny- izba wyższa ma kompetencje podobne do izby niższej (bikameralizm równoprawny), odmiennie nieco kształtowany jest skład izby wyższej (np. Włochy, Polska pod rządami K. Kwietniowej) Sejm i jego organy: Sejm składa się z 460 posłów wybieranych na 4-letnią kadencję trwającą od 1-szego posiedzenia i kończąca się na 1-szym Sejmu nowej kadencji Organy: marszałek- wybierany na 1-szym posiedzeniu izby bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Zakres kompetencji: -kierownictwo i koordynacja prac organów izby (zapewnia należyte im działanie i terminowośc prac, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym) -przygotowanie i kierowanie obradami (zwołuje posiedzenia Sejmu, zarządza druk projektów i ustaw, zwołuje prezydium Sejmu i konwent Seniorów w celu ustalenia porządku obrad) -reprezentacja Sejmu wobec innych naczelnych organów państwa i w kontaktach z innymi parlamentami („stoi na straży jego praw i wolności”, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem, innymi organami państwa i parlamentami państw obcych) -uprawnienia administracyjne ( sprawowanie porządku na obszarze należącym do Sejmu, nadawanie statutu Kancelarii Sejmu, ustalanie budżetu Kancelarii Sejmu, powoływanie o odw.szefa (i jego zastępców) Kancelarii Sejmu) prezydium- wewnętrzny organ kierowniczy Sejmu. Skład: Marszałek i wicemarszałkowie. Kompetencje: -ustalanie planów prac, tzw. Tygodni posiedzeń -dokonywanie wykładni regulaminu sejmu -opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka -organizacja współpracy i koordynacja prac komisji -ustalanie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływanie doradców oraz korzystanie z ich opinii konwent Seniorów- skład: marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów i kół poselskich. Jedyny organ który nie jest wybierany. Funkcje (tylko opiniodawcze!): -plan pracy i projekty porządku dziennego -wybór organów izby -zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu -zapewnia współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu komisje: a) stałe i nadzwyczajne b) resortowe i funkcjonalne c) specjalne stałe powoływane są w drodze ustawy, ich zadaniem głównym jest funkcja ustawodawcza i kontrolna, w ramach funkcji ustawodawczej rozpatrują i przygotowywują sprawy stanowiące przedmiot obrad Sejmu- rozważają przekazane im projekty ustaw, w ramach funkcji kontrolnych dokonują kontroli określonych działów administracji rządowej. Nadzwyczajne- w tym śledcze- powoływane są do zbadania określonej sprawy. Powołując taką komisję ustala się cel, zasady i tryb jej działania tryb pracy: wyróżnia się 2 tryby pracy Sejmu: permanencja parlamentu (najwyższy organ stale jest aktywny a posiedzenia zwoływane są automatycznie przez wew. Org. Kierownicze) oraz sesyjnośc- parlament przejawia swą aktywnośc na sesjach zwoływanych przez organ zew. najczęściej głowę państwa. Obrady są zazwyczaj jawne, jednak na wniosek prezydium sejmu bądź 30 posłów można wnieśc tajnośc, ze względu na dobro państwa. Uchwałę w tej sprawie podejmuje się bezwzględna ilościa głosów w obecności co najmniej ½ ogólnej liczby posłów. Tryb ustawodawczy: sklada się z następujących stadiów postępowania: 1) wykonanie inicjatywy ustawodawczej 2) rozpatrzenie projektu ustawy w Sejmie 3) rozpatrzenie przez Senat uchwalonej przez Sejm ustawy 4) Ew. rozpatrzenie przez Sejm stanowiska Senatu zajętego w stosunku do przedłożonej mu ustawy 5) podpisanie ustawy przez prezydenta 6) Ew. ponowne uchwalenie ustawy zakwestionowanej przez prezydenta AD 1) prawo zgłoszenia projektu ustawy, z tym że skutkiem że parlament ma obowiązek wszczęcia procedury zmierzającej do uchwalenia ustawy. Podmiotami inicjatywy są: grupa posłów, Senat, Prezydent, RM, w praktyce czynią to komisje sejmowe, inicjatywa przysługuje również grupie co najmniej 100 tys obywateli. Projekt ustawy z uzasadnieniem wnioskodawca składa na ręce marszałka sejmu. AD 2) marszałek rozstrzygając o dalszym toku postępowania z projektem może: zwrócic go do wnioskodawcy, jeżeli uzasadnienie projektu nie spełnia warunków regulaminowych skierowac projekt do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu lub właściwych komisji skierowac projekt do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która wyrazi opinię czy projekt nie jest sprzeczny z prawem. Projekt rozpatrywany jest w 3ch czytaniach. Pierwsze odbywa się nie wcześniej niż 7go dnia od doręczenia posłom drujku projektu i obejmuje: uzasadnienie projektu pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy debatę w sprawie ogólnych zasad projektu jeżeli 1-sze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, kończy się skierowaniem projektu ustawy do komisji, chyba że projekt zostanie odrzucony w całości. Marszałek na wniosek komisji może zwrócic się do wnioskodawcy o przepracowanie projektu z rozważeniem zmian postulowanych przez komisje oraz przedstawieniem skutków zwłaszcza finansowych tych zmian. Po zakończeniu prac nad projektem ustawy komisje przedstawiają sejmowi wspólne sprawozdanie, w którym określają wspólne stanowisko w odniesieniu do projektu. W sprawozdaniu komisje wnioskują o: -przyjęcie projektu bez poprawek -przyjęcie projektu z określonymi poprawkami, w formie tekstu jednolitego projektu -odrzucenie projektu. Drugie czytanie: odbywa się nie wcześniej niż 7go dnia od doręczenia posłom druku sprawozdania komisji i obejmuje ono: przedstawienie sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, które przedstawia poseł sprawozdawca przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek (przysługuje to wnioskodawcy, posłom i RM- najpóźniej do czasu zakończenia drugiego czytania) i wniosków. Jeżeli zostały takowe zgłoszone to projekt znowu trafia do komisji, która później przedstawia Sejmowi nowe sprawozdanie w którym wnioskują o ich przyjęcie lub odrzucenie. Trzecie czytanie: może odbyc się od razu po drugim czytaniu o ile projekt nie trafił ponownie do komisji. Obejmuje ono: -przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub jeśli projekt nie został skierowany do komisji przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania -głosowanie, przy czym tryb jest następujący: --głosowanie wniosku o odrzucenie w całości, jeżeli wniosek taki został postawiony --głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów, przy czym w pierwszej kolejności głosuje się te poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach --głosowanie projektu w całości, w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek. Ustawy uchwalane są zwykła większością przy obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. AD 3) senat może w ciągu 30 dni w formie uchwały: -przyjąc ustawę -uchwalic poprawki w uchwalonej przez sejm ustawie -podjąc uchwałę o odrzuceniu ustawy jeżeli w tym okresie nie podejmie żadnej uchwały, wówczas uznaje się ją za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. jeżeli senat uchwali poprawki, wówczas przed ponownym trafieniem ustawy do sejmu, może on wysłac projekt do komisji, ale może też od razu przyjąc poprawki wniesione przez senat. AD 4) rozpatrzenie sprawozdania komisji przez sejm odbywa się nie wc ześniej niż 3go dnia od doręczenia posłom tych sprawozdań. Poprawki bądź odrzucenie ustawy przez Senat Sejm może jednak uznac za przyjętą jeżeli przegłosuje ją większością bezwzględną. Marszałek sejmu przesyła prezydentowi ustawę opatrzoną swoim podpisem AD 5) prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy i ustanawia jej ogłoszenie w dzienniku ustaw. może wystąpic z wnioskiem do TK o sprawdzenie zgodności z konstytucją, jeśli TK uzna ja za zgodną to nie może odmówic podpisania jej. Jeżeli nie jest zgodna to może przesłac ją ponownie do Sejmu w celu wniesienia koniecznych poprawek. AD 6) Sejm odsyła ustawę do komisji które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez sejm, składają ponowne sprawozdanie w którym przedkładają wnioski o ponowne uchwalenie ustawy w brzmieniu dotychczasowym bądź wniosek przeciwny. Sejm uchwala większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. O ponownym uchwaleniu ustawy marszałek powiadamia prezydenta, który ma 7 dni na jej podpisanie i wpis do dziennika ustaw (nie przysługuję mu prawo wniosku do TK). Jeżeli jednak sejm nie podpisze ustawy to postępowanie zostaje zamknięte. Senat: te same organy wewnętrzne co w sejmie. Marszałek: rola reprezentacyjna na zewnątrz znacznie mniejsza niż rola m.sejmu. zastępuje prezydenta gdy funkcji tej nie może pełnic m. sejmu. Może on występowac na takich samych zasadach jak m sejmu z wnioskami do TK. Z jego opinią powinien zapoznac się prezydent przed podjęciem decyzji o skróceniu kadencji parlamentu. Jest zastępcą przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego, kieruje obradami. Organ wew kierownictwa Prezydium-marszałek i 3ch wicemarszałków, reszta składu to posłowie których proporcja powinna odzwierciedlac rozkład sił w senacie. Uprawnienia analogiczne do prezydium sejmu. Do najważniejszych kompetenc ji należy ustalanie planu pracy izby, dokonywanie wykładni jej regulaminu i czuwanie nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków. Organ wew kierownictwa Konwent Seniorów- zapewnia współdziałanie klubów parlamentarnych. Członkowie: prezydium, przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów i porozumień senackich. Reprezentacja oparta jest na zasadzie równości klubów. Funkcje (tylko opiniodawcze!): -plan pracy i projekty porządku dziennego -wybór organów izby -zadania i przebieg pracy Kancelarii Senatu -zapewnia współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu Komisje senacke Gospodarki Narodowej Kultury i Środków Przekazu Nauki,Edukacji i Sportu Obrony Narodowej Praw Człowieka i Praworządności Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich Rodziny i Polityki Społecznej Rolnictwa i Ochrony Środowiska Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej Spraw Unii Europejskiej Ustawodawcza Zdrowia zgromadzenie narodowe- „odrębny organ”- wspólne obradowanie Sejmu i Senatu pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie m senatu (jednak nie każde posiedzenie takie przekształca się w ZN.) kompetencje: -przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta -stawianie prezydenta w stan oskarżenia za naruszenie Konstytucji lub za popełnienie przestępstwa -uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

WYBORY system wyborczy to: --ogół zasad postępowania związanych z powoływaniem organów w drodze wyborów --pojęcie szersze od pojęcia prawa wyborczego, obejmuje ono nie tylko reguły praw­ne, ale takie i polityczne funkcje wyborów: 1. legitymizacyjna — polega na uprawomocnieniu ludzi władzy do działania w imieniu suwerena; jest to funkcja najważniejsza z jurydycznego punktu widzenia 2. kreacyjna — polega na wyłanianiu składu ciał reprezentacyjnych (parlamentu, rad samorządowych itd.); 3. programowa — polega na zaprezentowaniu różnych wariantów rozwiązania problemów politycznych i społeczno-ekonomicznych w skali państwa czy społeczności lokalnej. 4. informacyjno-edukacyjna - w toku kampanii wyborczej, ujawniane są i dyskutowane problemy, przed jakimi stoi państwo, region, gmina. Wiadomości o tym docierają zarówno do wyborców, jak i kandydatów na parlamen­tarzystów czy radnych. Inny podział funkcji wyborów: 1. Funkcja dyferencjacji wyborów — Toczone debaty różnicują poglądy wyborców i krystalizują ich odmienne postawy w kluczowych sprawach dla państwa (jego wyodrębnionej części). 2. Funkcja rozwiązywania napięć społecznych - W przypadkach głębokich kryzysów społeczno-politycznych czy społeczno-gospodarczych wybory są sposobem ich pokojowego rozwiązywania i oddaniem suwerenowi rozstrzygnięcia istniejących sporów w drodze głosowania 3. Funkcja wyrażenia woli wyborców. W akcie głosowania uwidaczniają, się preferencje wyborcze —tak programowe, jak i personalne — wyborców. 4. Funkcja zwierciadła (lustra) Narodu (ludu, suwerena). W państwach demokratycznych podstawowym sposobem sprawowania władzy przez suwerena jest jej wykonywanie przez organy przedstawicielskie, stanowiące reprezentację społeczeństwa 5. Funkcja wyłonienia stabilnej większości rządowej. Wybory powinny prowadzić nie tylko do ukształtowania składu personalnego i politycznego organu przedstawicielskiego, ale pożądane jest również, aby wyłoniony w ten sposób organ mógł sprawnie i skutecznie funkcjonować. 6. Funkcja kreowania elit politycznych - funkcja ta ma szczególne znaczenie dla liderów partyjnych. Liczba zdobytych głosów i uzyskanie mandatu w wyborach powszechnych, umacnia ich pozycję we własnej organizacji, potwierdzając jednocześnie Ich szerszą popularność w społeczeństwie. 7. Funkcja kontrolna - jest to przede wszystkim rachunek, jaki wyborcy wystawiają rządzącej większości. Wybory stwarzają tym samym szansę na działanie organów przedstawicielskich zgodne z wolą suwerena. Katalog prawa wyborczego - zwykle zasady: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności, a w ujęciu pięcioprzymiotnikowym także proporcjonalności. Niekiedy dodaje się także zasadę wolności i konkurencyjności wyborów. Zasada powszechności - wszyscy obywatele dorośli i zdolni do podejmowania decyzji w sprawach publicznych dopuszczeni są do udziału w wyborach. Dotyczy więc ona określenia kręgu wyborców (korpusu wyborczego). Ograniczenia = cenzusy (wiek, płeć, domicyl, wykształcenie, wyznanie) Zasada równości: 1. W znaczeniu formalnym oznacza ona przyznanie każdemu wyborcy w wyborach do tego samego organu jednakowej liczby głosów. 2. W znaczeniu materialnym zasada równości oznacza natomiast założenie, iż „siła" głosu każdego wyborcy — wyrażająca się wpływem tego głosu na wynik wyborów — będzie jednakowa. Równości w znaczeniu materialnym nie będzie, gdy w różnych okręgach o różnej liczbie ludności (lub wyborców) obsadzać się będzie jednakową liczbę mandatów Zasada tajności polega na zapewnieniu wyborcy swobody podjęcia decyzji w tym sensie, że daje mu ona poczucie bezpieczeństwa, iż z powodu treści swego głosu nie spotkają go ujemne Zasada bezpośredniości - sami wyborcy — a więc bezpośrednio oni — wybierają swych przedstawicieli do parlamentu, organów samorządu terytorialnego czy też głowę państwa. Zasada ta wyklucza więc powoływanie jakichś gremiów (osób) pośredniczących w przekazywaniu woli wyborcy - czyli zasadę pośredniości. Zasada proporcjonalności stosowana jest w kilku różnych wariantach - jej zrealizowanie polega na przyjęciu systemu większościowego albo proporcjonalnego 1. System większościowy - stworzenie stabilnej większości parlamentarnej, eliminują­cej kryzysy rządowe (system popularny w krajach anglosaskich). W wy­borach większościowych okręgi są jednomandatowe (ale nie muszą). Mandat zdobywa ta partia, której kandydat uzyskał w okręgu większość głosów. Wybory większościowe mogą spowodować, że rządy obejmie partia reprezentu­jąca mniejszość wyborców 2. System proporcjonalny - (większość krajów Europy Zachodniej) umożliwia wybranie parlamentu odzwierciedlającego w miarę wiernie zróżnicowanie polityczne społeczeństwa (mandaty rozdzielane są proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów). Służy jednocześnie utrwaleniu systemu wielopartyjnego. Stosowany był w Polsce międzywojennej pod rządami Konstytucji Marcowej. I właśnie przykład niestabilności rządów II Rzeczypospolitej w latach 1922-1926 czy podobnych problemów Republiki Weimarskiej, a także współczesne doniesienia o częstych kryzysach rządowych w Belgii są przywoływane jako argumenty przeciw wyborom proporcjonalnym. W ramach modelu wyborów proporcjonalnych możemy wyróżnić kilka rozwiązań szczegółowych. System najprostszy to podział kraju na wielomandatowe (415) okręgi, w których podział mandatów następuje metodą d'Hondta, jego modyfikacją opracowaną przez Saint-Lague albo metodą największych reszt. Organami wyborczymi są: 1. Państwowa Komisja Wyborcza (PKW), 2. Okręgowe komisje wyborcze, 3. Obwodowe komisje wyborcze. Ad 1) W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzi po trzech sędziów: Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego — wskazanych przez odpowiednich Prezesów. Powołuje ich Prezydent RP (art. 36 ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu z 12 kwietnia 2001r.). Do zadań jej należy m.in. ustalanie ostatecznych wyników wyborów oraz ich ogłaszanie, a także powoływanie okręgowych komisji wyborczych; podejmuje ona chwały oraz wydaje wytyczne i wyjaśnienia wiążące komisje wyborcze niższego stopnia oraz organy administracji rządowej i samorządowej, a także podległe im jed­nostki wykonujące zadania związane z przeprowadzeniem wyborów, jak też ustala regulaminy komisji niższego stopnia Ad 2) W skład Okręgowej Komisji Wyborczej wchodzi 7-11 sędziów, powoływanych z grona sędziów sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych. Ich kandydaturę zgłasza Minister Sprawiedliwości. Do zadań okręgowych komisji wyborczych należy m.in. rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów oraz nadzór nad działalnością obwodowych komisji wyborczych Ad 3) W skład Obwodowej Komisji Wyborczej wchodzi od 6 do 10 osób, powoływanych przez zarząd gmin spośród wyborców Do zadań obwodowej komisji wyborczej należy: --Przeprowadzenie głosowania w obwodzie, --Czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego, --Ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości. --Przekazanie protokołu głosowania do okręgowej komisji wyborczej. Rejestry - podstawą do sporządzenia spisu wyborców w wyborach do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta oraz do organów statutowych samorządu terytorialnego, a także do udziału w referendum ogólnokrajowym i lokalnym. Rejestry obejmują osoby stale zamieszkałe na terenie danej gminy, którym przysługują prawa wyborcze.

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI Pojęcie wymiaru sprawiedliwości nie jest jednoznacznie określone i wyjaśnione. Tylko niektóre jego składniki są bezsporne, jednym z nich jest teza o uznaniu wymiaru sprawiedliwości za określony i charakteryzujący się szczególnymi właściwościami kierunek działalności państwa oraz tezy o potrzebie odróżnienia od terminu „wymiar sprawiedliwości” ogólniejszego jeszcze pojęcia „wymierzanie sprawiedliwości”. Istnieje pogląd, że pojęcie i zakres wymiaru sprawiedliwości należy rozpatrywac na płaszczyźnie podmiotowej, przedmiotowej i mieszanej. podmiotowe ujęcie wymiaru sprawiedliwości polega na wskazaniu organu sprawującego wymiar sprawiedliwości, a więc takiego organu, który daje najlepsze gwarancje decyzji bezstronnych i niezawisłych, obiektywnych i pewnych, realizujących sprawiedliwośc w ramach ustaw. Takim organem jest sąd-organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości wyposażony w pełne ustrojowe i procesowe gwarancje prawidłowego orzekania przedmiotowe ujęcie mówi o tym, że wymiarem sprawiedliwości jest działalnośc polegająca na rozstrzyganiu konfliktów wynikających ze stosunków prawnych. Definicja ta oparta jest wyłącznie o kryteria materialne, odwołujące się do przedmiotu działalności (konflikty prawne) oraz sposobu działania (rozstrzyganie), całkowicie pomijając kryteria podmiotowe. Centralnym jej elementem jest orzekanie (rozstrzyganie w postępowaniu procesowym konfliktów wynikłych ze stosunków prawnych oraz wymierzanie kar). Dla zwolenników tej definicji istotny jest tylko sposób realizacji WS i to w dodatku od strony zjawiskowej, obojętne jest jaki organ będzie wykonywac WS. mieszane- działalnośc sądów polegająca na rozstrzyganiu konfliktów z zakresu prawa karnego i prawa cywilnego. Połączenie def przedmiotowej i podmiotowej. Standardy dot. WS w Konwencji praw człowieka i podstawowych wolności: organ wykonujący funkcje sądu powinien być: niezawisły bezstronny ustanowiony w drodze ustawy SĄDEM jest organ orzekający w sprawach oddanych do jego kompetencji i czyniący to na podstawie prawa oraz określonej nim procedury. Musi mieć moc prawną i obowiązującą do wydawania orzeczeń i instrumenty do egzekwowania kar. Przy dokonywaniu oceny czy dany organ jest niezawisły, należy brac pod uwagę sposób powoływania osób wchodzących w jego skład, okres sprawowania tej funkcji, istnienie gwarancji zabezpieczających przed naciskami z zewnątrz. Ważnym elementem wpływającym na niezawisłośc i niezaleznośc sędziów jest ich nieusuwalnośc, która jest gwarantowana przez prawo i stosowana w praktyce. Wymóg bezstronności sędziów pokrywa się do pewnego stopnia z koniecznością zachowania niezależności. Nie mogą mieć zatem osobistych uprzedzeń w danej sprawie i musi być wystarczająco dużo dowodów i danych wskazujących na ich bezstronnośc, które wykluczają jakiekolwiek uzasadnienie wątpliwości pod tym względem. Konst. zasady org i funkcjonowania WS: Zasady te obejmują: status prawny i organizacyjny organów sądowych postępowanie przed sądem status prawny sędziego konstytucja stanowi, że wymiar sprawiedliwości sprawowany przez sądy powinien opierac się na następujących zadaniach: 1) właściwości- sądy powinny być fachowe, jeśli chodzi o obsadę personalną, jak i w odniesieniu do określenia ich kompetencji rzeczowej oraz sposobu organizacji pracy sędziów 2) niezależności- będącej gwarancją autonomii sądów i sędziów względem innych organizacji pracy sędziów 3) bezstronności- neutralnośc względem jakichkolwiek interesów 4) niezawisłości- podporządkowanie sądów wyłącznie Konstytucji i ustawom zasady postępowania przed sądem zaliczają: 1)jawnośc postępowania sądowego 2)dwuinstancyjnośc postępowania 3)publiczne ogłoszenie wyniku status prawny sędziego: niezawisłośc sędziowska- podlega tylko ustawie zasadniczej i ustawom. Nigdy nie jest wobec nikogo niczym związany szczególny status sędziów: --powoływani w szczególny sposób przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej na czas nieokreślony --są nieusuwalni- nie mogą być usuwani, przenoszeni i zawieszani bez ich zgody i orzeczenia sądu --mają immunitet (sędziowski)- zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia go wolności bez zgody sądu --gwarancje odnoszące się do wynagrodzenia określonych przez ustawę i niezależnych od zmieniającego się układu sił politycznych w parlamencie i od bieżących decyzji organów władzy wykonawczej --mogą być przeniesieni w stan spoczynku (nie na emeryturę), co formalnie oznacza pozostanie sędziego nadal w stosunku służbowym --są apolityczni- zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych, prowadzenia działalności publicznej (która nie da się pogodzic z zasadami niezależności i niezawisłości sędziowskiej) organy wymiaru sprawiedliwości podstawowy podział zakłada istnienie sądów i trybunałów. Na gruncie obecnej kon stytucji wymiar sprawiedliwości sprawują jednak tylko sądy. Do organów sądowych zalicza się: --Sąd Najwyższy --sądy powszechne --sądy administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny --sądy wojskowe wśród trybunałów: -- Trybunał Konstytucyjny --Trybunał Stanu Sąd Najwyższy- sprawuje nadzór judykacyjny nad sądami powszechnymi i wojskowymi, obejmujący kasację i rewizję nadzwyczajną. Podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy prawne budzące wątpliwości w danej sprawie. Prezesa SN powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję. Izby SN: --cywilna --karna --wojskowa oraz pracy --ubezpieczeń społecznych i praw cywilnych sądy powszechne składają się z rejonowych, okręgowych i apelacyjnych- podstawa prawna jest ustawa z 27.07.2001-prawo o ustroju sądów powszechnych. Sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyj, spraw ustawowo zastrzeżonych dla innych sądów. Organy sądów powszechnych: --prezes --zgromadzenie ogólne --kolegium sądy wojskowe składają się z garnizonowych (I instancji) i okręgowych (II instancji). Konstytucja nic nie mówi na ich temat, a podstawą prawną ich dzialania i organizacji jest ustawa z 21.08.1997- prawo o ustroju sądów wojskowych. Zajmują się przestępstwami dokonanymi przez żołnierzy podczas służby czynnej, niektórymi przestępstwami popełnionych przez cywilnych pracowników wojska oraz przez żołnierzy sił zbrojnych państw obcych. Sędzią może być tylko oficer pełniący zawodową służbę wojskową stałą i spełniający wymagania stawiane kandydatom na sędziów. Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje kontrolę legalności działań administracji publicznej, orzekanie to obejmuje również badanie zgodności z ustawami aktów normatywnych terenowych organów administracyji rządowej oraz uchwał organów samorządu terytorialnego. Wojewódzkie sądy adm zajmują się orzekaniem w 3ch głównych typach spraw: --skarga na decyzje administracyjne --skargi na akty prawa miejscowego --spory o właściwości między organami jednostek samorządu terytorialnego krajowa rada sądownictwa: w jej sklad wchodzą przedstawiciele władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez legislatywę i egzekutywę najważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Trybunał Konstytucyjny - organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem").Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym od sądów, samodzielnym organem konstytucyjnym państwa. Składa się z 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na indywidualną 9-letnią kadencję. Sędzią Trybunału może zostać osoba posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego (m.in. warunek co najmniej 10-letniego stażu pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania przez co najmniej 10 lat zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza). Niezależność Trybunału zapewnia przede wszystkim zakaz wybierania sędziego na kolejną kadencję oraz nieusuwalność ze stanowiska w trakcie kadencji. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału mianuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Kompetencje:  badanie zgodności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)  badanie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie  badanie zgodności umów międzynarodowych z ustawami  rozpatrywanie skar g Podstawowym zadaniem Trybunału jest kontrola normatywnych aktów prawnych: Większe znaczenie ma kontrola następcza. Konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw. inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną. rybunał Konstytucyjny orzeka: w pełnym składzie w sprawach: sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej oraz o powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją przed jej podpisaniem lub umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją, szczególnej zawiłości, z inicjatywy Prezesa Trybunału lub gdy z wnioskiem o rozpoznanie zwróci się skład orzekający wyznaczony do rozpoznania danej sprawy albo w sprawach, w których szczególna zawiłość wiąże się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, a w szczególności gdy skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie, w składzie pięciu sędziów w sprawach: zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, w składzie trzech sędziów w sprawach: zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zażaleń na odmowę nadania biegu wnioskom o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami oraz skargom konstytucyjnym, wyłączenia sędziego. Trybunał Stanu, Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP. Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu: Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji Są to: Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe, Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją, prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, posłowie i senatorowie - w razie złamania zakazu działalności gospodarczej i czerpania korzyści z majątku Skarbu Państwa. O postawieniu przed Trybunałem Stanu decydują: Zgromadzenie Narodowe: w odniesieniu do Prezydenta RP, wniosek w tej sprawie musi podpisać co najmniej 1/4 (140) członków ZN, a decyzja o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu zapada, jeśli zagłosuje za nią co najmniej 2/3 członków ZN. Sejm: w odniesieniu do prezesa i członków Rady Ministrów, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP, a decyzja o postawieniu członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu zapada jeśli zagłosuje za nią co najmniej 3/5 (276) posłów. w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP, a decyzja o postawieniu przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie. w odniesieniu do posłów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Sejmu, a decyzja o postawieniu posła przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie. Senat: w odniesieniu do senatorów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Senatu, a decyzja o postawieniu senatora przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Senacie. Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też Sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosownia bezwzględną większością głosów w Sejmie. Trybunał Stanu może orzekać kary: utraty czynnego i biernego prawa wyborczego, utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, Ustawami które normują ustrój wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych z 21 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych z 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych z 25 lipca 2002 r. Ustawa o Trybunale Stanu z 26 marca 1982 r. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1 sierpnia 1997 r. Wymiar sprawiedliwości leży w obszarze działania nie tylko państwa ale także organizacji międzynarodowych (międzynarodowy wymiar sprawiedliwości) w tym zakresie obok osób fizycznych i prawnych, stronami mogą być również państwa jako podmioty prawnomiędzynarodowe. Organy wymiaru sprawiedliwości (pod których jurysdykcją może być Polska) utworzono w takich organizacjach międzynarodowych jak: Unia Europejska (Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji) ONZ (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości) Rada Europy (Europejski Trybunał Praw Człowieka) Międzynarodowy Trybunał Karny Należy zauważyć, że międzynarodowy wymiar sprawiedliwości działa subsydiarnie do sądownictwa państwowego co oznacza że sąd lub trybunał międzynarodowy działa wtedy, gdy nie ma możliwości rozstrzygnięcia danej sprawy w ramach prawa krajowego. Subsydiarność dotyczy w szczególności międzynarodowego prawa karnego.

---