Opracowane zagadnienia na egzamin z Metod Badań Jakościowych - 23.06.2012

1. Badania ilościowe a badania jakościowe.

1. Badania ilościowe a badania jakościowe - różnice z sposobie podejścia, doborze prób, podstawowa charakterystyka badań.

Badania ilościowe:

• Oparte na statystycznej analizie danych

• Cel -ustalenie ilościowych parametrów zjawisk

• Wnioskowanie z badań często wykorzystuje wiedzę potoczną

• Pogoń za zjawiskami, które daje się zmierzyć

• Większe próby

Badania jakościowe - pełne szczegółowych opisów próby rozszyfrowania, w jaki sposób ludzie tworzą świat wokół siebie, co robią i co im się przydarza, poszukując regularności

• Posługują się danymi jakościowymi (słowami, obrazami, opisami)

• Korzystanie z informacji pojawiających się w warunkach naturalnych

• Rezygnacja z założeń paradygmatów pozytywistycznych

• Preferowania badań indukcyjnych

• Nie wymagają zdefiniowania zmiennych, tworzenia modeli przyczynowych

• Nie są realizowane na próbach losowych (małe próby)

	Badania ilościowe	Badania jakościowe
Próby	Duże, losowe	Małe, celowe
Obszar	Pomiar i analiza zależności między zmiennymi	Cechy obiektów, procesy, znaczenia
Główne pytania	Ile? (Pytania rozstrzygające)	Co? (Pytania dopełnienia)
Typ generowania wiedzy	Wiedza typu etic (obiektywna, uzyskiwana z zewnątrz, obiekt traktowany, jako zewnętrzny w stosunku do nas)	Wiedza typu emic (pochodzi od wewnątrz, nacechowanie subiektywne, mechanizmy interpretatywne, współczynnik humanistyczny)
Interpretacja	Obiektywna	Subiektywna
Podstawowy schemat postępowania	Dedukcja	Indukcja
Typ komunikowania	Bezosobowe	Osobowe

2. Paradygmaty socjologii jakościowej - interpretatywny i pozytywistyczny.

• Paradygmat normatywny (pozytywistyczny)

• Rzeczywistość jest stała

• Zachowania ludzi są odtwarzaniem gotowych wzorców

• Kwantyfikacja danych

• Paradygmat interpretatywny (humanistyczny)

• Rzeczywistość ma charakter procesualny

• Koncentracja na sferze znaczeń, symboli

Rozumienie danych jakościowych w paradygmatach:

• Paradygmat normatywny:

• dane jakościowe, jako wstępne rozpoznanie służące tworzeniu hipotez, które weryfikuje się statystycznie

• czasem dane jakościowe mogą stanowić uzupełnienie wniosków z danych ilościowych

• Paradygmat interpretatywne:

• dane jakościowe to nośniki znaczeń, charakteryzujące działania jednostek, bez konieczności przekształcania ich w dane twarde.

• dane ilościowe kogą uzupełniać wnioski z danych jakościowych

• dane ilościowe mogą także służyć uporządkowaniu danych jakościowych do analizy i interpretacji

3. Warunki realizacji badań jakościowych.

Kiedy stosować badania jakościowe?

• Dla wyjaśnienia i zrozumienia motywów postępowania, przyczyn zachowań

• Aby poznać i zinterpretować głęboko ukryte przekonania i emocje

• Kiedy chcemy poznać, jakie znaczenie ludzie nadają swoim działaniom

• Kiedy nie chcemy operować z góry przyjętymi schematami teoretycznymi

4. Triangulacja i jej typy.

Triangulacja to:

• Metoda stosowana w badaniach społecznych mająca zapewnić wyższą jakość prowadzonych badań i ograniczenie błędu pomiaru

• Polega na zbieraniu danych za pomocą dwóch lub większej ilości metod (np. obserwacja + sondaż, sondaż + analiza treści) a następnie porównywaniu i łączeniu wyników

• Może też oznaczać łączenie podejścia ilościowego z jakościowym

Rodzaje triangulacji (wg Denzina)

• Danych - porównywanie badań prowadzonych n a różnych populacjach, w różnych odcinkach czasowych oraz w rożnych miejscach

• Badaczy - prowadzenie badań przez wielu badaczy

• Teorii - sięganie po wiele koncepcji teoretycznych mających tłumaczyć zjawiska społeczne

• Metod - łączenie w pomiarze wielu metod badawczych

5. Struktura badań jakościowych (czym różni się od modelu stosowanego w badaniach ilościowych).

• Wybór paradygmatu

• Określenie celu badania

• Problemy, pytania badawcze

• Ewentualnie formułowanie założeń/hipotez

• Ustalenie metody badawczej

• Tworzenie narzędzia

• Realizacja badania

• Transkrypcja

• Analiza danych

• Interpretacja

• Formułowanie twierdzeń

• Pisanie raportu

6. Rodzaje badań jakościowych - wskazać podstawowe metody i techniki.

• Podstawowe metody i techniki badań jakościowych:

• Obserwacja (obserwacja uczestnicząca)

• Eksperyment

• Wywiady jakościowe (metoda konwersatoryjna) wywiad swobodny, pogłębiony , narracyjny

• Wywiady grupowe (fokusy)

• Analiza treści

• Analiza wizualna

• Metoda biograficzna

• Metoda monograficzna

• Studium przypadku

2. Teoria ugruntowana.

1. Teoria ugruntowana - definicja i podstawowe założenia.

Pojęcie i autorzy.

Teoria ugruntowana to spójny system metod jakościowych opracowany przez Anselma Straussa oraz Barneya Glasera i opisany w 1967 w książce „The Discovery of Grounded Theory”. Teoria ugruntowana opiera się na założeniu, że rzeczywistość społeczną najlepiej rozumieją zaangażowani w nią aktorzy. W związku z tym odrzuca tradycyjne funkcjonalistyczne podejście, w którym badacz analizuje zbiorowość przy użyciu wcześniej opracowanego modelu teoretycznego, ponieważ uznaje, iż powoduje to jedynie samopotwierdzanie się danej teorii (badacz utwierdza się we własnym zamyśle, bo znajduje to, co chce znaleźć). W teorii ugruntowanej badacz idzie w teren bez prekonceptualizowanych teorii. W miarę jak w kolejnych interakcjach zbiera materiał badawczy (w wywiadach, obserwacjach, analizie tekstu itp.) teoria wyłania się z samych badań, "gruntuje się" w terenie. Jest to zatem teoria dotycząca jedynie tej konkretnej społeczności, ale znacznie lepiej do niej pasująca.

Strauss i Glaser prowadzili badania dotyczące opieki zdrowotnej w kontekście psychicznym - badali stosunek personelu do chorych osób.

Badania w teorii ugruntowanej czerpią z humanistyki, aktorzy są zaangażowani w proces kreowania rzeczywistości, gdyż posiadają najistotniejszą wiedzę. Odrzuca się tu funkcjonalno - strukturalny schemat. Liczy się obserwacja a nie gotowe schematy, ponieważ ważny jest kontekst odkrycia - w opisie badanej rzeczywistości pojawiają się elementy które wzbogacają jej ciekawość.

Teoria ugruntowana to taki sposób budowania rzeczywistości, który polega na budowaniu teorii na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych, teoria gruntuje się bowiem w terenie.

Jest ona zaliczana do teorii średniego zasięgu - obszar zawodowy badacza odnosi się do np. kategorii zawodowych małych wspólnot, średniego rodzaju grup społ. Głownym jej celem jest próba zrozumienia tego, co się dzieje między ludźmi poprzez dokonywanie różnych schematów wyjaśniania.

• postuluje odrzucenie potocznych modeli, samopotwierdzenia, unikanie prowokacji wyników

• należy stosować obserwację rzeczywistości, bez gotowych schematów czy modeli

• dużą rolę odgrywa tu „kontekst odkrywczości”, który zakłada, że zawsze badacza może coś zaskoczyć, może on na drodze obserwacji dostrzec coś nowego, interesującego, czego wcześniej nie zauważył

• budowanie teorii na podstawie dokonywanych obserwacji empirycznych - to teoria gruntuje się w terenie, a nie na odwrót

• najpierw przeprowadzamy badanie, wyciągamy wnioski, a następnie bazując na wnioskach formułujemy dopiero tezy

Cechy, jakie powinna spełniać teoria ugruntowana.

• musi być dostosowana do rzeczywistości, którą badamy, musi ją odzwierciedlać

• musi pracować - musi przedstawiać jakieś rozwiązania, za pomocą których będziemy mogli przewidywać zachowania osób

• musi być istotna dla badanych osób

• musi być modyfikowalna

• powinna dawać odnieść się do różnych obszarów funkcjonowania aktorów w rzeczywistości

• powinna dawać możliwość wykorzystywania w niej wielu różnych podejść badawczych

2. Elementy teorii ugruntowanej - rola hipotez i sposoby ich formułowania, memoingowanie.

Teoria ugruntowana składa się z:

• kategorii - efekt różnicowania obserwacji które zdobył badacz, wyróżnianie aspektów rzeczywistości i formułowanie ich cech, dokonywanie zabiegu w którym rozróżnia się elementy A od B i nadajemy im nazwy, można określić to jako zmienne. Kategorie tworzy badacz, to badacz decyduje o nazwie, stosowaniu itp., nie ma bowiem schematów wg których trzeba je wyróżniać.

• właściwości kategorii - szukanie informacji które pasują do kategorii, można je nazwać wskaźnikami

• hipotezy - tworzenie tez w których próbuje się dookreślić warunki występowania pewnych działań, interakcji, itp. Hipoteza w teorii ugruntowanej wygląda zupełnie inaczej, ma „luźniejszy” charakter.

Przykład: Warunki poszukiwania pracowników wpływa negatywnie lub pozytywnie na…

W teorii ugruntowanej pojęcia mają mieć charakter:

• analityczny - mają być na tyle ogólne, że będą w stanie pokazywać nam jak skonstruowana jest rzeczywistość, którą badamy (budowa zjawisk)

• uczulający - kiedy przeczytamy dane słowo to automatycznie patrzymy na to zjawisko w określony sposób, jest to pewien klucz - pojawia się sowo klucz i nasze myślenie automatycznie ukierunkowuje się na daną definicję, czy charakterystykę

3. Etapy prowadzenia badań z wykorzystaniem teorii ugruntowanej.

Struktura procesu badawczego z zastosowaniem teorii ugruntowanej.

• temat, cel badania

• formułujemy w ogólnej, roboczej formie problematykę badania

• dokonanie prekonceptualizacji - stworzenie w postaci roboczej założeń

• dokonywanie obserwacji - zbieranie materiałów i tworzenie kategorii teoretycznych - memoingowanie - opisy pozwalają dostrzec zależność między kategoriami

• sprawdzenie na ile memoingowanie potwierdza wcześniejsze wnioski - gdy będą one zbieżne proces się kończy, jeżeli nie, tworzy się je jeszcze raz, proces się powtarza

4. Sposoby kodowania - rodziny kodowania, paradygmat kodowania.

Paradygmat kodowania - jest sześć elementów, na które należy zwracać uwagę:

• określenie warunków przyczynowych

• wyróżnianie warunków interweniujących (szukanie strukturalnych przyczyn zjawiska)

• skupienie na określeniu charakterystyki interakcji

• opis strategii jakie podejmują osoby przez nas badane

• próba definiowania kontekstu

• próba skupienia uwagi na opisywaniu elementów działania

Rodziny kodowania - sposoby wyłaniania kategorii badawczych, sprowadzające się do szukania wspólnego mianownika.

Wyróżniamy kodowanie:

• otwarte -staramy się uporządkować i znaleźć wspólne elementy dla kawałków opisów, uporządkowania kategorii, potem następuje kodowanie teoretyczne

• teoretyczne - tworzeni jakościowych hipotez, łączymy kategorie, szukając związków między nimi

3. Dyskurs.

1. Pojęcie dyskursu - sposoby rozumienia dyskursu.

Dyskurs to język w użyciu, specyficzny sposób mówienia, zdarzenie komunikacyjne, interakcje. Analiza dyskursu to sposób prowadzenia badania który mana celu charakterystykę sposobów używania języka w szczególnych sytuacjach. Od lat 80. pojęcie dyskursu jest jednym z kluczowych w naukach społeznych, w szczególności w socjologii (określa się je, jako "zwrot ku retoryce" lub "nową dyskursywność nauk społecznych"). Określenia te oznaczają sposób uprawiania nauk społecznych, w którym przedmiotem badania jest język. W najszerszym określeniu dyskurs, to "każde użycie języka dłuższe niż zdanie lub wszelki proces użycia języka". Taka interpretacja nie jest stosowana w nauce.

2. Charakterystyka analizy dyskursu - przebieg i możliwości zastosowania.

O czym mówi dyskurs?

• Jaka jest forma tekstów, analiz

• Co miało na celu?

• Kto jest autorem tekstu i do kogo jest on kierowany

3. Zalety i wady analizy dyskursu.

4. Sposoby analizy dyskursu - kiedy skupiamy się na temacie i kiedy na języku.

• Skupianie się na tematyce - Temat - Remat - Rama Koncepcyjna

Remat - najistotniejsza część wypowiedzi

Metody rematyzacji:

- intonacja

- komunikacja niewerbalna

- zmiana stylu wyrazu

Temat - remat jest to opozycja między tym, czego dotyczy wypowiedź (tematem), a tym, co o temacie jest powiedziane (rematem). Temat jest znaną, określoną wcześniej częścią wypowiedzi (informacją wyjściową), zaś remat wprowadza dodatkowe informacje.

• Skupianie się na języku - Słownictwo - Styl - Rejestr - Retoryka - Metafory i Metonimie - Ironie - Stereotypy - Etykieta

• Rejestr - odmiana języka uwarunkowana sytuacją, w której znajdują się rozmówcy

• Retoryka - sposób wypowiadania się; krasomówstwo, sztuka wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści perswazyjnych

• Porównanie - cechy przedmiotu lub zjawiska X (tego, co porównujemy, comparandum) scharakteryzowanego w członie X zostają uwydatnione przez wskazanie na jego podobieństwo do przedmiotów lub zjawisk scharakteryzowanych w członie Y (tego, do czego porównujemy, comparans)

• Metafora - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów, np. "od ust sobie odejmę" lub "podzielę się z wami wiadomością"

• Metonimia - zastępujemy nazwę jednego obiektu inną nazwą. Symbol zastępuje się tym co on symbolizuje; ma na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności

• Syndekocha - odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym; gdy podajemy:

• Stereotypy językowe - w językoznawstwie stereotyp nie jest pojęciem nacechowanym negatywnie, mówi się o trzech jego funkcjach:

• poznawczej - pozwala on na szybsze przetwarzanie informacji i klasyfikowanie zjawisk;

• wartościującej - zawiera ocenę obiektów i zjawisk, ta funkcja jest jedyną mogącą powodować negatywne konsekwencje np. w przypadku stereotypów etnicznych;

• społecznej - wspólne stereotypy - przekonania na temat natury rzeczywistości - integrują wyznającą je społeczność i pozwalają jej określić się na tle innych grup

4. Techniki projekcyjne.

1. Definicja projekcji.

Techniki projekcyjne - stosowane pierwotnie w psychiatrii i psychologii. Wprowadził je w 1895 roku Freud. Nazywał on projekcją mechanizm obronny, poprzez który ego broni się przed popędami i pragnieniami.

Projekcja to diagnozowanie nieuświadomionych przez jednostkę obszarów jej osobowości - emocji, odczuć itp.

2. Klasyczny przykład techniki projekcyjnej - badanie kawy Maxwell House.

Było to badanie stosunku do kawy rozpuszczalnej i nierozpuszczalnej. Poproszone o opisanie kobiety która posiada w koszyku kawę rozpuszczalną - kim jest, w jakim jest wieku, jaki ma zawód oraz jej cechy charakteru. Później należało w ten sam sposób opisać kobietę z kawą nierozpuszczalną. Kobietę, która miała w koszyku kawę rozpuszczalną oceniono jako leniwą a kawę jako posiadającą zły smak, natomiast kobietę kupującą kawę nierozpuszczalną jako pracowitą i zadbaną, zaś kawę jako posiadającą dobry smak.

3. Zastosowanie technik projekcyjnych.

Projekcja w badaniach jakościowych:

• Techniki projekcyjne są powszechnie stosowane w badaniach jakościowych (szczególnie w marketingu) od lat 50

• Próbowano badać nieuświadomione decyzje dotyczące określonych produktów

Kiedy stosować techniki projekcyjne?

• W sytuacji gdy uczestnicy mogą mieć opory przed bezpośrednim ujawnieniem swoich poglądów

• Gdy badani mogą nie zdawać sobie sprawy z rzeczywistych powodów własnego zachowania, gdy kierują się nieuświadomionymi czynnikami

• Gdy problemy których badanie dotyczy mogą być trudne do zwerbalizowania

• W trakcie przeprowadzania długich wywiadów grupowych do urozmaicenia dyskusji

4. Klasyfikacja technik projekcyjnych i ich charakterystyka.

Psychologiczne testy projekcyjne:

• Test Rorschacha - składa się z 10 tablic z plamami atramentowymi. Osoba badana odpowiada co widzi na owych tablicach. Na sposób widzenia i organizowania świata wpływają doświadczenia z przeszłości. Uzyskuje się tu informacje dotyczące funkcjonowania osoby badanej, przeżywanych lęków, emocji czy poziomu inteligencji

• Test Apercepcji Tematycznej (TAT) Murraya - składa się z 10 obrazków przedstawiających sceny z życia społecznego, osoby badane mają je opisać, łącznie z tym czego na obrazku nie ma a może się domyślać

• Test niedokończonych zdań Rottera - RISB - służą do oceny przystosowania. Ma cztery wersje - dla dzieci, młodzieży, studentów i dorosłych. Ma służyć wykrywaniu osób wymagających pomocy psychologicznej oraz dokonywaniu selekcji kandydatów na stanowiska

Techniki projekcyjne:

• Asocjacyjne - np. skojarzenia

• Konstrukcyjne - np. TAT, testy rysunkowe

• Uzupełnień - np. niedokończone zdanie

• Ekspresyjne lub dramaturgiczne - np. odgrywanie ról

• Porządkowanie i wybieranie bodźców

Techniki projekcyjne można podzielić na:

• Techniki indywidualne:

• Personifikacja

• Skojarzenia

• Test niedokończonych zdań

• Testy rysunkowe

• Animalizacja

• Techniki grupowe:

• Personifikacja

• Skojarzenia

• Collage

• Sortowanie produktów

• Personifikacja - stosowana w badaniach wizerunku marki, prosi się badanych o to by wyobrazili sobie, że dana marka to osoba, prosi się następnie by opisano tą „osobę”.

• Animalizacja - wyobrażenie marki jako zwierzęcia, zwraca się tu uwagę na stereotypy przypisane zwierzętom

• Collage - obraz składający się np. z wycinków z gazet, ulotek itp.

• Testy skojarzeń - wymusza się na badanym szybką reakcję, nie powinien się on zastanawiać nad odpowiedzią

Różnice między testami a technikami projekcyjnymi.

Testy:

• Ścisłe określone bodźce

• Standaryzacja

• Określone i opisane sposoby interpretacji i analizy wyników

• Wąska definicja projekcji odnosząca się do określonych testów

• Badanie osobowości

Techniki:

• Swoboda w doborze bodźców

• Brak standaryzacji

• Brak określonych sposobó interpretacji, analiza intuicyjna

• Szeroka definicja projekcji w badaniu rynku, projekcją jest każdy rodzaj pytania pośredniego

• Badanie wyobrażeń i przekonań

5. Badania jakościowe i ilościowe.

1. Obiektywizm w nauce - warunki uznania wyników badań za obiektywne.

Dwa postulaty kwestii obiektywizmu:

• intersubiektywna komunikowalność - jasność, przejrzystość

• intersubiektywna sprawdzalność- powtarzanie, podobne wyniki

Zachowujemy równowagę pomiędzy tym, co racjonalne a emocjonalne.

Stanowiska:

• Agara - bezsensowna jest wiarygodność badań jakościowych bo badacz powinien wszystko przyjmować nie powinniśmy mieć założeń, idziemy na żywioł, ważne jest osobiste zaangażowanie badacza, dlatego powinno się wierzyć badaczowi bez zewnętrznych kryteriów. Jednak takie zaangażowanie wchłania nas, przyjęte nawyki nie są obiektywne.

• Stanley i Wais - badania odrywają idee, propaguję te idee wtedy kiedy służą poprawie sytuacji są wiarygodne np. wtedy kiedy chodzi o dążenie do emancypacji kobiet. Nauka jednak nie tylko ma służyć celom praktycznym, są też inne cele, np. uzyskiwanie rzetelnej wiedzy.

2. Wiarygodność badań ilościowych - co jej sprzyja? Co się im zarzuca?

Badania ilościowe mają więc pewne ramy, poza które nie wychodzą. Są to pewne ich ograniczenia i niedoskonałości. Jak wszystkie badania, także i te ilościowe nie są bezbłędne. Osiągają co prawda duży stopień prawdopodobieństwa, ale nie zyskują stuprocentowej pewności. Im większy stopień tego prawdopodobieństwa, tym większa ich rzetelność i trafność. Badania ilościowe i pomiar stosowane w naukach ścisłych mają większą szansę na ową bezbłędność. Jednak w przypadku badań prowadzonych w naukach pedagogicznych, czy socjologicznych, nie można wyeliminować wielu błędów i niedociągnięć tego rodzaju badań. Nie jest to powód, by z nich rezygnować. Ale należy nieustannie być świadomym owych ograniczeń. Ograniczenia te związane są z brakiem szerszego pola, kontekstu badanych zjawisk. Jest spowodowany również niedostateczną interpretacją uzyskanych w trakcie badań wyników lub też zbyt pochopnym wyciąganiem wniosków. Błędy wkradają się także z powodu źle skonstruowanych technik czy tez narzędzi badawczych. I wreszcie mogą wynikać z braku rzetelnej i dokładnej obserwacji, co spowodowane jest ludzkimi ograniczeniami.

Wiarygodność na jakość i ilość

• Ilość - odczytywanie identycznie pytań, rzadko kiedy członek, osoba z zewnątrz, więc dobrze, bo nie ingeruje i nie wpływa, autonomizacja opracowania danych, np. komputery, twarde dane

• Jakość - ma jasno określone cele, rozmowa z różnymi ludźmi, nie ma procesu autonomizacji, są metody odnoszące się do interpretacji

Słabe strony badań jakościowych:

• anegdotyzm - bo musi być interpretacja „dlaczego tak?”

• badacze prawie nigdy nie podają kryteriów dlaczego właśnie takie a nie inne przypadki

• próba przedstawienia tabelarycznie - uproszczenia nie ma oryginalności źródła

• badacze mają skłonności do: wybierania pasujących im informacji, a nie tych nowych, egzotycznych albo wybierają właśnie egzotykę, tracąc to, co jest typowe

Jakie pytania powinien sobie zadać badacz pod kątem wiarygodności?

• czy istniej związek pomiędzy tym co badamy a jakąś teorią

• czy uzasadniamy dlaczego takie przypadki badamy a nie inne

• czy zrobiliśmy wszystko, żeby utrwalić zgromadzone dane

• czy da się dokonać podziału między tym co ma charakter danych a tym co jest ich interpretacją

• czy nasza analiza była systematyczna?

Jak zwiększyć stopień wiarygodności:

• forma notatek ma taką samą formę, w ten sam sposób, np. hasłowo

• ktoś, kto na bieżąco przegląda notatki by pilnować by nie zmieniać nawyków

• sprawdzać na innych partiach tekstów

• oddzielać fakty od tego co jest oceną/interpretacją

• całość musi być zapisywana w dzienniku

3. Problem badań jakościowych.

4. Rzetelność badań jakościowych.

• rzetelność prowadzenia badań

• rzetelność nierealistyczna - coś co postulujemy a nie uda nam się zrealizować, np. dwa razy takie samo badanie - nie da się

• rzetelność diachroniczna

• rzetelność synchroniczna

• standaryzacja procedury

• szkolenie

Rzetelność badań jakościowych mierzy się:

• wiarygodnością wypowiedzi badanych osób: spontanicznością, szczerością

• i otwartością

• nawiązaniem bliskiego kontaktu interpersonalnego między badaczem a osobą badaną, komunikowanie bez zakłóceń, naturalne warunki badawcze

• potwierdzaniem uzyskanych wyników z wywiadu przez inne źródła informacji, np. więcej wypowiedzi osoby badanej, jej wytwory, informacje płynące z obserwacji

• systematycznym i nie przerywanym sposobem prowadzenia badań

• zorientowaniem badań na cel

• kompetencją badacza.

5. Trafność badań jakościowych.

Trafność:

• badacz nie powinien szukać ukrytych treści

• kiedy materiał mówi nam jedno, nie możemy dalej tworzyć pytań niepowiązanych z materiałem

Jak zwiększyć trafność?

• nadawanie trafności przez respondenta

• indukcja analityczna - proces przeformowania założeń

• metoda ciągłego porównywania - aż wyczerpiemy

• analiza przypadku odchyleń - tak długo analizujemy, od nowa, aż ni znajdziemy wyjaśnienia

• dogłębna analiza danych - uwzględnienie całej ilości danych, wszystkich

• tworzenie zestawień ilościowych jako tła

Kiedy badanie ma sens?

• jeśli występuje systematyczność

• analizować nieistotne dla nas elementy, jest dosłowną wypowiedzią

• odwoływać się do innych źródeł

6. Wywiad.

1. Definicja wywiadu.

Jest to rozmowa ukierunkowana w której uczestniczą prowadzący i badany. Nie jest to konwersacja, ale intencjonalna „rozmowa”, gdzie cała sytuacja ma znaczenie i oddziałuje na badanych. Wywiad polega na zadawaniu badanym przez ankietera mniej lub bardziej sformalizowanych pytań.

2. Typy wywiadów w badaniach jakościowych.

Podział wg stopnia ustrukturyzowania:

• ustrukturyzowany - najbardziej przypomina ankietę; nie ma elastyczności, dystans społeczny pomiędzy ankieterem a badanym, sytuacja oficjalna

• częściowo ustrukturyzowany - lista dyspozycji, większa elastyczność, mniejszy dystans

• nieustrukturyzowany - plan badania w postaci haseł, wątków związanych z tematem, znika całkowicie dystans społeczny ankieter vs. badany, spontaniczność, przy nim najłatwiej prowadzić dodatkową obserwację

Podział wg panującej atmosfery:

• wywiad neutralny - atmosfera neutralna, bezosobowa, charakter bezosobowy wywiadu, respondent pozytywnie nastawiony do badania

• wywiad nie-neutralny - respondent nie jest neutralnie nastawiony, ale skłonny do ukrywania informacji, napięta atmosfera, opór respondenta, a zadaniem ankietera jest przełamanie tego oporu

Podział wg strategii przełamywania oporu:

• wywiad twardy - antagonistyczny

• wywiad miękki - bardziej pokojowe nastawienie

3. Przebieg i reguły prowadzenia wywiadów.

Do przeprowadzenia wywiadu/ów niezbędne jest wcześniejsze:

• przemyślenie celu wywiadu - określenie problematyki badawczej

• wybór rozmówców, określenie czasu i miejsca, określenie warunków przeprowadzenia wywiadów

• ustalenie wytycznych, lista pytań, dyspozycji

• określenie sposobu uzyskiwania informacji wobec respondentów (twardy/miękki), charakteru relacji, atmosfery (neutralny/nieneutralny)

Zasadnicza część wywiadu (pytania):

• należy wiedzieć od czego chcemy zacząć

• tematy i zagadnienia, co do których można spodziewać się niezbyt ciekawej reakcji respondenta, należy umieszczać w środku wywiadu

• w przypadku braku ciągłości wywiadu wprowadza się wstawki beletryzacyjne, czyli wypowiedzi umożliwiające przejście z jednego tematu na inny (elementy narracji)

Regułv - Aranżacja

• po zidentyfikowaniu i dotarciu do respondenta badacz się prezentuje

• określenie celu rozmowy, wyjaśnienie celu badania

• określenie czasu rozmowy

• wyjaśnienie przyczyn zwrócenia się właśnie do tej osoby

• zapewnienie o poufności

• uprzedzenie o nagrywaniu rozmowy

• należy zwracać uwagę na normy kulturowe

Rejestracja:

• magnetofon, dyktafon (za zgodą respondenta, usunąć sprzęt z pola widzenia)

• notatki na bieżąco (umiejętność podziału uwagi, charakter skrótowy, przejrzeć po zakończeniu wywiadu i uzupełnić dopóki pamiętamy)

• zapamiętywanie informacji (notowanie po zakończeniu, tandem ankieterki: jeden słucha, drugi zapamiętuje, notuje)

Struktura raportu z wywiadów

• część ewidencyjno-informacyjna - informacje o badaniu, cel, problem, charakteryzujemy rozmowę, data wywiadu, miejsce, kto prowadzi itp. (ogólnie sprawy organizacyjno-koncepcyjne)

• część właściwa - relacjonujemy sens wypowiedzi respondenta w porządku chronologicznym lub wg dyspozycji, nie przytaczamy pytań zadawanych respondentom, należy posługiwać się językiem prostym a jednocześnie ścisłym i konkretnym

• część oceniająca - autokrytyka, czy się udało zdobyć potrzebne informacje, braki i ich przyczyny, ocena metodologiczna (prawdziwość i wiarygodność informacji), opis atmosfery wywiadu, co można było zrobić lepiej, poprawić, na co w przyszłości zwrócić uwagę

4. Czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na udział w wywiadzie.

Czynniki negatywne:

• nowa sytuacja społeczna

• drażliwa tematyka wywiadu

• badani mogą nie lubić „się wysilać”

• podejrzenia respondentów o negatywnych skutkach udzielenia wywiadu

• poczucie braku kompetencji w danym temacie

• badacz może być traktowany jako osoba zdolna nas potępić, pomyśleć sobie coś złego

Czynniki pozytywne:

• ciekawość poznawcza, zainteresowanie danym tematem

• chęć udzielenia „pomocy” badaczowi

• szansa na własną ekspresję

• traktowanie siebie jako osoby wyróżnioną poprzez możliwość wzięcia udziału w wywiadzie

• respondent może chcieć się pokazać z jak najlepszej strony

5. Nadawanie ram badaniom z wykorzystaniem wywiadów - rola i typy komunikacji niewerbalnej.

Mowa ciała, język ciała, komunikacja niewerbalna to zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd. Komunikaty te nadawane są i odbierane najczęściej na poziomie nieświadomym, jednak mogą być również nadawane i odbierane świadomie (tak jak większość gestów - emblematów czy wiele wyrazów mimicznych). Wyniki badania różnić się mogą ze względu na typ wywiadu, sposób gromadzenia informacji czy kontekst. Wpływ na wyniki ma zachowanie badacza, pojedyncze sygnały które wysyła do badanego czy też język. Także respondent ma ogromny wpływ na przeprowadzenie wywiadu, ponieważ sam również wysyła znaczące sygnały, czasem zupełnie nieświadomie.

4 typy komunikacji niewerbalnej:

• proksemiczna - rola odległości, dystansu fizycznego, kontakt wzrokowy, kontakt dotykowy

• chronemiczna - analiza tempa mówienia i pauz

• kinezjetyczna - ruchy, postawa ciała (otwarta, zamknięta)

• paralingwistyczna - ton głosu, natężenie głosu, wysokość i barwa, intonacja, drżenie głosu, chrząknięcia

6. Czynniki decydujące o przebiegu wywiadów - sposoby dotarcia do grup, rola eksperta, poznanie kultury, charakterystyka badacza i badanego.

• jak dotrzeć do respondentów - czasami może to być zadanie niezwykle trudne, szczególnie gdy chcemy badać 'dewiacje' społeczne, sekty, nieformalne centra władzy w organizacjach publicznych, elitarne organizacje, bądź firmy broniące dostępu dla ludzi z zewnątrz (np. Amway), itp. Czasami musimy wstąpić do tych organizacji, odczekać okres próbny, by móc ostatecznie dotrzeć do respondentów, którzy posiadają ekspercką wiedzę na interesujace nas tematy. Inną metodą docierania do ważnych dla naszych badań respondentów jest korzystanie z nieformalnych kontaktów i powiązań.

• rozumienie kultury i języka respondentów - rozumienie języka i kultury repsondentów jest szczególnie ważne w badaniach w których badacz jest reprezentantem obcej dla respondenta kultury. Dotyczy to nie tylko badań międzynarodowych ale również wewnątrz jednego kraju. Badania grup robotniczych przez badacza należącego do innej klasy społecznej może również stworzyć problemy z rozumieniem znaczeń terminów, które mogą być używane w języku bardzo dobrze znanym badaczowi. Np. pojęcie 'czasu wolnego' może być inaczej rozumiane przez przedsiębiorcę i przez robotnika. Pierwszy może myśleć o czasie wolnym jako przede wszystkim o 'czasie w którym nie zarabia się pieniędzy', drugi może myśleć o czasie wolnym jako o 'czasie wreszcie wolnym od ciężkiej pracy'. Badacz powninien nauczyć się języka swoich respondentów by móc przeprowadzić z nimi bezpośrednio wywiad.

• jak się przedstawić i zaprezentować - czy mamy się przedstawić jako naukowcy z szanowanej instytucji Uniwersytetu, czy też z prywatnej instytucji badawczej? Czy ubierzemy się tak jak nasz respondent (np. robotnik), czy też jak profesor wydziału zarządzania? Czy będziemy prezentować się jako osoby należące do elity danego społeczeństwa czy też skromnie przedstawimy się jako osoby chcące się czegoś nauczyć? Decyzja o tym jak się zaprezentujemy będzie miała olbrzymi wpływ na respondenta oraz na to czy zakończymy nasze badania z sukcesem. Czasami zaprezentowana przez nas tożsamość może spotkać się z podejrzeniami i do końca badań możemy nie odzyskać zaufania respondentów.

• odnalezienie eksperta - badacz musi znaleźć osobę będącą zarazem członkiem danej grupy, organizacji oraz ekspertem znającym bardzo dobrze problemy danej grupy czy organizacji. Osoba ta byłaby jednym z podstawowych 'informatorów' badacza. Ponadto osoba ta musi się zgodzić na swoją rolę tłumacza kulturowych obyczajów, pracy, żargonu, języka i społecznych relacji panujących w danej grupie czy organizacji. Znalezienie takiej osoby i uzyskanie jej zgody na taki udział w badaniu jest niezwykle trudne ale i warte zachodu.

• zdobycie zaufania - w badaniach sondażowych zdobycie zaufania u respondenta jest również ważne ale nie do tego stopnia jak w jakościowych badaniach terenowych. Uzyskanie opinii na jakiś temat od respondenta nie wymaga głębszego zaufania z jego strony, natomiast uzyskanie w terenie informacji na temat faktów, powiązań nieformalnych, walki o władzę w danej organizacji, przemocy w rodzinie wymaga zdobycia głębszego zaufania u respondenta. Jeśli już ustanowimy zaufanie, należy je podtrzymywać bowiem bardzo łatwo jest je utracić. Każde faux pas popełnione przez badacza może zniszczyć zaufanie budowane przez tygodnie lub miesiące. W badaniach terenowych musimy często wracać do tego samego respondenta wielokrotnie.

• ustanowienie kontaktu - ponieważ najważniejszym celem wywiadu swobodnego jest zrozumienie respondenta i jego perspektywy widzenia świata ustanowienie dobrego kontaktu z nim może stać się podstawą tegoż zrozumienia. Relacje pomiędzy badaczem a badaną osobą powinny mieć charakter symetryczny. Osoba odpowiadająca na pytania nie powinna czuć się przesłuchiwana. Wywiad powinien posiadać wiele cech naturalnej potocznej rozmowy. Badacz powinien starać się przyjąć perspektywę odpowiadającego na pytania i postarać się spojrzeć na świat z jego perspektywy. Nie powinien narzucać respondentowi swojej perspektywy, tj. głównie swojej prekonceptualizacji badawczej. Bliski kontakt, porozumienie z respondentami umożliwia uzyskanie ważnych informacji, ale może też spowodować pewne problemy . Badacz może zaangażować się w życie badanej grupy i stać się np. jej reprezentantem na zewnątrz, tracąc swój dystans i obiektywność.

• zbieranie materiałów empirycznych - badacz pracując w terenie musi robić notatki w swoim dzienniku obserwacji a także w notatniku z wywiadów. Może on 'zapisywać' w terenie wywiady używając dyktafonu lub dokonywać 'notatek w pamięci' by w wolnej i dogodnej chwili przelać je na papier. Zapis powinien być prowadzony regularnie i powinien dotyczyć wszystkiego co badacz usłyszał od respondentów. Robienie notatek nie powinno zakłócać rozmowy. Zapisy z wywiadów powinny być analizowane często i dokładnie

• płeć a przeprowadzanie wywiadów - płeć badacza przeprowadzającego wywiad oraz respondenta (a także rasa) odgrywa znaczącą rolę. Rola ta odnosi się do kontekstu kulturowego w którym wywiad się odbywa. Kulturowy kontekst dotyczy zazwyczaj paternalistycznego systemu społecznego w którym role męskie wyraźnie oddzielone są od ról żeńskich. Tak jest np. w Polsce. Czasami pewnych informacji respondent - mężczyzna nie ujawni ankieterce - kobiecie (i odwrotnie) z przyczyn kulturowych.

7. Analiza treści.

1. Cechy analizy treści.

Analiza treści to technika służąca obiektywnemu, systematycznemu i ilościowemu opisowi jawnej zawartości komunikacji. To technika służąca wyciąganiu wniosków na podstawie systematycznych i obiektywnych identyfikacji precyzyjnie określonych właściwości tekstu.

Cechy:

• Obiektywizm - uzyskanie obrazu wolnego od wartościowania

• Systematyczność - aby prowadzić badania trzeba mieć możliwość dostępu do wyczerpujących ilości materiałów na dany temat (np. całość materiału - gazety - wszystkie numery), musi być zachowana ciągłość

• Opis ilościowy - nacisk na zliczenie częstotliwości występowania jakiś komunikatów

• Treść komunikatu ma być jawna - skupiamy się na tym co zostało powiedziane a nie przemilczane lub powiedziane między wierszami

Ilościowa analiza treści (ilościowy charakter):

• przeprowadza się ją na dużych próbach wybranych losowo, dużo materiału, z czym wiąże się też późniejsza generalizacja wyników

• badacz interesuje się treścią, budową przekazu, a nie jej przesłaniem

• bada się raczek proste tematy, stosując przy tym metody statystyczne

• liczy się częstotliwość z jaką wybrane symbole występują, ich częstość

Jakościowa analiza treści (charakter jakościowy):

• małe próby

• badanie przede wszystkim intencji nadawcy danej treści

• tematy złożone, rzadko stosuje się metody statystyczne

• analiza również tego, co nie zostało wprost powiedziane, co zostało pominięte i przemilczane

• analiza przejawów treści, jej głębszego sensu i wnętrza

• doszukiwanie sensów ukrytych, nie od razu dostrzeganych

2. Schemat procedury badawczej z wykorzystaniem analizy treści.

• analiza wstępna - preanaliza

• sformułowanie celów i hipotez badawczych

• wybór przekazów (dokumentów) poddanych badaniu - przygotowanie materiału

• opracowanie wskaźników , wybór jednostek analizy, ustalenie zasad pomiaru kategoryzacji i kodowania

• wykorzystanie materiału poddawanego badaniu - analiza zawartości

• opracowanie wyników - interpretacja, wnioskowanie

3. Charakterystyka klucza kategoryzacyjnego.

Podstawowym narzędziem w analizie zawartości jest klucz kategoryzacyjny. Kategoryzacja to operacja klasyfikowania ustalonych jednostek analizy wedle przyjętych kryteriów, a następnie grupowanie jednostek o identycznych cechach w te same klasy. Niestety nie ma schematu uniwersalnego. Dobry klucz kategoryzacyjny powinien być wyczerpujący. Każdy element powinien być zaliczony do jednej kategorii, a kategorie te nie powinny się przenikać. Razem powinny wyczerpywać cały zakres kryterium podziału. Kategorie poszczególnych pozycji powinny być trafnie dobrane tzn. być dostosowane do wybranego materiału. Obiektywność i rzetelność to bardzo ważne kryteria - opis kategorii czy interpretacja użytych pojęć powinny być tak dobrane by koderzy nie mieli wątpliwości gzdie zaklasyfikować dany przekaz. Obiektywność sprawdza się przez zgodność kodowania tego samego materiału przez różnych badaczy.

4. Współczynnik zgodności i jego miary.

Współczynnik zgodności informuje o tym jak dany komunikat czy artefakt został oceniony przez co najmniej dwóch niezależnych sędziów bądź koderów oraz w jakim stopniu ich oceny są ze sobą zgodne.

Metody ustalania współczynnika zgodności:

• Powoływanie sędziów dokonujących oceny narzędzia i zebranego materiału. Następnie technikami statystycznymi oblicza się wartość wybranego współczynnika

• Dwukrotne - lub wielokrotne kodowanie tego samego materiału przez badacza, dokonywane w równych odstępach czasu oraz obliczanie wartości wybranego współczynnika korelacji dla obu (lub więcej) kodowań

Miary współczynnika zgodności a skala pomiaru:

• Dla par koderów:

• Zgodność procentowa - nominalna

• Pi Scotta - nominalna

• Kappa Cohena - nominalna

• Rho Spearmana - porządkowanie/rangi

• Dla wielu koderów:

• Kappa Cohena - skala nominalna

• Alpha Kripendorffa - dowolność wyboru - powyżej skali nominalnej

5. Dobór materiału do analizy treści.

Cechy wyboru przekonujące do badania:

• Zasada wyczerpania - należy dotrzeć do wszystkich ustalonych elementów, nawet jeśli są nieadekwatne lub trudno dostępne

• Zasada homogeniczności - wybrany materiał musi być jednorodny np. tylko dany tytuł prasowy

• Zasada reprezentatywności - najlepiej jeśli próba wybrana jest losowo lub systematycznie ale nie zawsze ten warunek musi być spełniony

• Zasada trafności - materiał musi być dobierany w ten sposób aby mógł być adekwatnym źródłem informacji dla przyjętych zadań badawczych

W przypadku analizy prasy doboru dokonuje się trzykrotnie:

• Dobór tytułów

• Dobór numerów

• Dobór jednostek analizy

Jednostki analizy:

• Słowo

• Temat, sąd

• Postać, bohater

• Wypowiedź (litera, zdanie, akapit, symbol

8. Eksperyment.

1. Typy eksperymentów - omówić.

Eksperyment to swoisty typ obserwacji; samo zdarzenie ma charakter sprowokowany przez badacza, jest to zbiór działań wzbudzających w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji. Cel: sprawdzenie związku między bodźcami przyczynowo-skutkowymi by sprawdzić jak ludzie reagują/zachowują się w określonych sytuacjach. Testuje się tu także hipotezy.

Warunki:

• jasno określone hipotezy i dobrze zdefiniowane pojęcia

• kiedy eksperyment ma cel wyjaśniający

• kiedy mamy do czynienia z małymi grupami.

Przykłady eksperymentów:

• Salomona Ascha - z kreskami, dotyczący konformizmu

• Stanleya Miligrama - z prądem, wpływ autorytetów

• Philipa Zimbardo - psychologiczne efekty symulacji życia więziennego

Eksperymenty można podzielić na:

• te które odbywają się w terenie (angażują osoby w normalnych, naturalnych warunkach) i te w laboratorium (sztuczna sytuacja)

• ex post facto (które dotyczą zjawisk, które już się dokonały, po to, aby ustalić, że dany kompleks miał wpływ) i projekcyjne( odnoszące się do nowych zjawisk)

• jednoczesne i sukcesywne

Typy:

• Eksperyment klasyczny: angażujemy 2 grupy: I - kontrolna i II - eksperymentalna, np. nowy program nauczania - jeśli pojawią się różnice to dlatego, iż zadziałał bodziec (bodziec - zmienna niezależna, czyli jak X wpływa na Y)

	Pretest	Bodziec	Posttest
K	+		+
E	+	+	+

Ten sam powyższy schemat, ale rozwinięty na więcej grup:

	Pretest	Bodziec	Posttest
1K	+		+
1E	+	+	+
2K			+
2E		+	+

• Eksperyment naturalny - badacz nie wywołuje sytuacji, korzysta z tego co się wydarzyło (np. kataklizmy).

Efekt Hawthorna to zjawisko będące źródłem błędów podczas prowadzenia badań na grupie ludzi, wynikające z tego, że wiedzą oni o tym, że uczestniczą w eksperymencie.

Efekt Haftornea - fabryka kabli, niezadowoleni pracownicy, pracownik pracuje gorzej, mniejsze zarobki dla fabryki, analizowano jak to poprawić i stwierdzono jeden czynnik niezadowolenia, jest to czynnik światła (migało światło - nerwowi ludzie)i wymieniono świetlówki, ale jednak to nic nie dało, dalej byli niezadowoleni, przeceniono rolę bodźca, że właśnie to miało być tym czynnikiem, a nie coś innego. Można temu zapobiec realizując eksperyment podwójnie ślepy.

• Eksperyment podwójnie ślepy (podwójnie ślepa próba) - badacz nie posiada wiedzy która grupa jest kontrolą, a która eksperymentalną; technika ta polega na takim zaplanowaniu eksperymentu, aby ani badany obiekt, ani osoba bezpośrednio zaangażowana w przeprowadzanie eksperymentu nie miała dostępu do kluczowych informacji, które by mogły wpłynąć na jego przebieg. Informację tę posiada tylko główny koordynator eksperymentu, który sam nie uczestniczy w jego przeprowadzaniu, lecz zajmuje się analizą jego rezultatów po zakończeniu zbierania wszystkich danych przez inne osoby.

2. Dobór osób do badania w eksperymencie.

• grupa eksperymentalna i grupa kontrolna muszą być homogeniczne (K i E)

• losowanie prób - randomizacja (ang. random - przypadkowy) - w metodologii nauki termin oznaczający losowy rozdział badanych obiektów do grup porównawczych)

• próby kwotowe - obór próby do eksperymentu tzw. dopasowywanie procentowe

Zabiegi maskujące: mówimy uczestnikom, że chcemy zbadać co innego niż w rzeczywistości, historyjki fasadowe.

3. Trafność w eksperymencie - wewnętrzna i zewnętrzna, źródła nietrafności.

• zewnętrzna:

• interakcja selekcji z postępowaniem eksperymentalnym (zły dobór osób, bo niektóre są bardziej reagujące niż inne)

• interakcja warunków badania w postępowaniu badawczym (inaczej w szkole prywatnej niż w publicznej, warunki badania tu i tu są inne)

• interakcja historii z postępowaniem badawczym (bo coś się właśnie wydarzyło i inaczej ludzie na to reagują, np. analiza czegoś zaraz po katastrofie i 10 lat później, jest to różne)

• sam pretest, interakcja pretestu z postępowaniem badawczym

• wewnętrzna (czy miało wpływ coś innego niż sam bodziec):

• historia - jeśli coś się wydarzy może działać na niekorzyść

• dojrzewanie - jeśli eksperyment trwa długo to w wyniku doświadczenia ludzie inaczej myślą

• procedura badania - zły sposób skonstruowania pomiaru lub narzędzia

• obciążenie doboru próby - zły schemat losowania, dopasowania

• regresja statystyczna - gdy są przypadki skrajne, wybraliśmy tych co nie pasują albo tylko tych przeciętnych, a powinni być tacy i tacy

• wymieranie grup - śmierć lub rezygnacja jak trwa to długo

• kwestie finansowe - bo czasem grupy chcą dostać za badanie wynagrodzenie, jedni drugim zaczynają czegoś zazdrościć, tego wynagrodzenia w badaniu, sposobem na to jest separacja grup, żeby nie wiedzieli

• naśladowanie - jedni kopiują zachowanie drugich, ważna jest separacja

4. Wady i zalety badań eksperymentalnych.

Wady:

• sztuczność sytuacji, jeśli wszystko jest izolowane, nienaturalność

• nie wiadomo co wynika eksperymentu, czy było warto?

• kwestie etyczne

Zalety:

• powtarzalność - można aż do skutku

• pozwala nam wykreować odpowiednią, dowolną sytuację, to my decydujemy o warunkach

• możliwość wielowymiarowych analiz

9. Metoda biograficzna.

1. Metoda biograficzna - charakterystyka.

Jest to analiza życia jednostek, opis ich sytuacji rodzinnej, szkolnej, życiowej, która może mieć związek z naszym przedmiotem badania. Może mieć ona charakter:

• Autobiografii - dana osoba sama opisuje swoje losy

• Psychobiografii - analiza osobowości

• Biografii tematycznej - analiza osobowości danej osoby pod kątem związanym z naszym przedmiotem badań

• Historiografii - analiza losów osoby w danych warunkach historycznych

• Socjobiografii - analiza losów danej osoby w danych warunkach społeczno kulturowych

Metoda biograficzna to prowadzenie badań socjologicznych w których do rozwiązania problemu zbiera się relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach a na tej podstawie dokonuje się opisu procesów i stawia hipotezy wyjaśniające. (J. Szczepański)

Metoda biograficzna jako metoda badania dokumentów osobistych

Podstawowe założenia ontologiczne zostały wyrażone w książce „Chłop polski w Europie i Ameryce”

Definicje dokumentów osobistych:

• szeroka - wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakieś osoby, a więc nie tylko autobiografie, pamiętniki, ale także listy, dosłowne zapisy wywiadów

• wąska - pisemne wypowiedzi, które relacjonują udział piszącego w pewnej sytuacji, zawiera: osobisty pogląd autora, sytuację, opis przebiegu zdarzeń, opis zachowania piszącego.

Dokumenty osobiste - charakterystyka - zawierają one 2 rodzaje wypowiedzi:

- sądy o faktach - wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu

- wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu.

6 celów użytkownika autobiografii (Angell):

• opis zawarty w autobiografii może pomóc ustalić ramy teoretyczne poszukiwań badawczych

• wykorzystywanie do formułowania hipotez lub/i dostarczanie materiałów do ich weryfikacji

• opisy autobiografii mogą być traktowane jako pseudonaukowe wyjaśnienia założeń

• mogą weryfikować hipotezy pochodzące z zewnętrznych źródeł

• mogą służyć wyjaśnieniu pewnych procesów

• jako materiał orientacyjny

2. Techniki zdobywania pisemnych wypowiedzi badanych.

1. Wypowiedzi kontrolowane przez badacza:

• Technika wypracowań szkolnych - proponuje się napisanie wypracowania na podany przez badacza temat, temat jest jedynym bodźcem stymulującym, jest określony zazwyczaj czas napisania wypracowania, przy organizacji badań należy wykluczyć nauczyciela, uczniowie nie muszą pisać wypracowań wedle wyuczonych w szkole wzorców i norm

• Pisanie dziennika na zamówienie badacza - wydarzenia opisywane są na bieżąco, szczegółowo, ważny jest nie tylko opis faktualny ale także przemyślenia, odczucia i emocje jednostki

2. Wypowiedzi niekontrolowane - samo zwrotne - nie ma tutaj wpływu na to kto weźmie udział w badaniu, wnioski mają charakter sprawczy

• Technika masowych obserwacji - opis jednego dnia z życia jednostki, badacz może zamieścić ogłoszenie w gazecie

• Technika konkursu na materiał biograficzny - konkurs na pamiętnik ogłosił Znaniecki w 1921 roku. Jeśli chodzi o takie konkursy to należy apelować w nich do grup homogenicznych pod względem ważnego kryterium np. poziomu intelektualnego, społecznego itp.; lepszy efekt osiąga się wtedy gdy grupa do której skierowany jest apel odznacza się dużym poczuciem tożsamości grupowej, jest spójna; należy starannie opracować odezwę konkursową i propagować ją różnymi kanałami; nagrody powinny być znaczące

3. Zalety i wady metody biograficznej.

Zalety:

• Dokumenty osobiste dają wgląd w motywacje, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują

• Materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej

• Materiał daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką

• Jest to materiał pozwalający uchwycić pewną sekwencję zdarzeń

• Materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzie radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych

Wady:

• Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi, nie powinno się poddawać analizom faktów społecznych

• Na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie

• Rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli

• Autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów

• W dokumentach osobistych znajduje się interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi być ona zgodna z prawdą)

Problemy metodologiczne metody biograficznej:

• Problem obiektywności

• Problem trafności - wewnętrznej - sytuacja badanego; zewnętrznej - dotyczącej próby

• Adekwatność analizy - przedstawienie wniosków badanemu

• Rzetelność

4. Techniki stosowane w metodzie biograficznej - szczególnie wywiady narracyjne.

• Analiza treści

• Wywiady narracyjne

• Obserwacja

10. Badania monograficzne.

1. Charakterystyka badań monograficznych.

Metoda monograficzna - typowa dla badań etnograficznych (badanie całych społeczności np. jakieś wioski) i jakościowych. Społeczność/obiekt traktowany jest jako całość, sieć. Badanie takie przeprowadzane jest, aby dowiedzieć się i zrozumieć jak ta całość funkcjonuje. Trzeba spełnić 2 warunki:

• badacz musi przebywać w terenie w danej społeczności i osobiście prowadzić badania

• wymagane jest koncentrowanie się na wielu różnych technikach badań

Zalety:

• łączenie metod daje możliwość poznania kultury w całości, zaangażowanie badacza

• jesteśmy w stanie ukazać funkcjonowanie społeczności, możemy odtworzyć zasady funkcjonowania

• możemy poznać historię tych społeczności

2. Dobór obiektów do badań.

W metodzie monograficznej, badana jednostka dobierana jest w sposób świadomy. Wybiera się jednostkę typową, taką, która występuje powszechnie. Czasem bada się jednostki skrajne lub też przodujące. Z uwagi na to, że na podstawie badania jednostki ocenia się całą zbiorowość, ważne jest by dokonać poprawnego doboru.

Jak dobrać miejsce? Co potrzebujemy do takiego badania?

Postuluje się aby społeczność była reprezentatywna, opisujemy jedność (nie interesuje nas reprezentacja statystyczna, losowa też nie), ma charakter typologiczny (szukamy takiego punktu, który odzwierciedla cechy typowe dla danego regionu), np. mapa Polski i województwa ze względu na różny sposób obchodzenia świąt

Krytyka metody monograficznej:

• brak reprezentatywności, bo wybieramy tylko 1 obiekt

• totalny brak intersubiektywnej kontroli, nie da się „poprawić” badania, bo za każdym razem inna społeczność

• dużą rolę odgrywa czas, ludzie się zmieniają

• wiarygodność, obiektywizm - nie są spełniane te warunki

3. Charakterytyka case study.

Badania typu case study - studium przypadku. Obiektem zainteresowania jest pojedynczy przypadek i wszechstronny opis tego przypadku. To taki typ badania, gdzie idziemy na żywioł, charakter spontaniczny badania, badamy jeden, konkretny obiekt. Przypadkiem tym może być osoba, rodzina, małżeństwo, instytucja, organizacja, ruch społeczny, wydarzenie o unikalnym charakterze, konkretna decyzja. Unikamy badania społeczności terytorialnej. Wybieramy przypadki interesujące, chcemy dowiedzieć się dlaczego jest jak jest, skutki, przyczyny, sposoby, daje nam to źródło do wstępnych koncepcji i kolejnych badań. Jest to typ badania eksploracyjnego - źródło do badania w przyszłości, wykorzystuje zdobyte informacje w sposób kompleksowy, sieć przyczyn i skutków (np. biografia).

Przypadek może nas interesować, bo jest:

• typowy

• bądź też dlatego, że odbiega od normy ( nie jest typowy)

• musi mieć charakter aktualny, nie zajmujemy się czymś co przestało już istnieć

Cechy charakterystyczne:

• głębia badania - poprzez łączenie podejść badawczych jesteśmy w stanie w naturalnym kontekście dowiedzieć się tego, co nas interesuje

• możliwe jest wnioskowanie statystyczne, ponieważ wybieramy jeden przypadek, który jest jedyny w swoim rodzaju, to reprezentant, nie potrzeba nam dobierać większej bądź mniejszej grupy

• multi perspektywiczność- nie opieramy się tylko na informacjach i materiałach pochodzących od badanego obiektu, ale również tych od osób, które go otaczają, wszystkie informacje są ważne

4. Rodzaje studium przypadku.

Typy badań study case - cel badań

• opisowe studium przypadku, diagnoza (zależy nam na tym, aby udoskonalić lub stworzyć teorię)

• eksploracyjne studium,(zwiad badawczy, pilotaż)

• wyjaśniające studium, eksplanacja (ma umożliwiać badanie związków przyczynowo-skutkowych)

Opisowe - element teoretyczny, udoskonaleni, nowa teoria

Eksploracja - próba zmierzenia się, co ma nas ukierunkować, pilotaż badawczy

Wyjaśniające - umożliwia odpowiedź na pytanie dlaczego? co doprowadziło?

Charakterystyka case study wg R. Stoke (czemu ma służyć wybieranie przypadków?):

• charakter autoteliczny - realizowane, gdy sam przypadek jest tak interesujący by z chęcią poznać obiekty, z czystej ciekawości

• charakter instrumentalny - wyjątkowość przypadku jest tutaj traktowana w odniesieniu do zjawisk jakie nas interesują np. stawanie się celebrytem

• charakter zbiorowy - analiza przypadków by się czegoś dowiedzieć, cała seria przypadków

Zasady:

• Otwartość między badaczem a badanymi oparta na wzajemnej komunikacji

• Utrzymywanie neutralności

• Konieczność dokonania interpretacji

5. Rodzaje przypadku.

• ekstremalny - kiedy mamy poczucie, że przypadek jest anormalny, odróżnia się , jest nietypowy

• krytyczny - jest strategiczny z punktu widzenia problemu badawczego, wydaje się pasować do poruszanego problemu

• paradygmatyczny - uznawany za wzorowy dla rozwiązania problemu, uwydatnia właśnie te cechy, które nas interesują

• falsyfikacja - ciągła próba zmierzenia się z założeniami ( sprawdzenie czy mamy rację czy tez nie), znajdujemy argumenty potwierdzające nasze założeni. Ważne jest to, aby znaleźć dobry przypadek

11. Analiza: konwersatoryjna, typologiczna i pól semantycznych.

1. Analiza konwersatoryjna.

Analiza konwersacyjna:

• Analiza przebiegu rozmowy pomiędzy wszystkimi jej uczestnikami (najlepiej nie więcej niż 4),

• Uwzględniająca zarówno samą treść rozmowy, jak również wszelkie pozostałe komunikaty niewerbalne

• Omawiana metoda umożliwia nie tylko zrozumienie treści rozmowy, ale pozwala również określić emocjonalny, społeczny i kulturowy kontekst rozmowy.

• Założeniem analizy konwersacyjnej jest przekonanie, że większość społecznie ważnych zjawisk uwidacznia się w rozmowach.

Bada się trzy poziomy społecznego porozumiewania się:

• komunikacja potoczna,

• komunikacja profesjonalna

• dyskusją publiczną.

Analizie poddawane są niemal wyłącznie rozmowy naturalne, nie inspirowane, ani nie kierowane przez badacza. Nie ma możliwości prowadzenia tego typu analiz bez dobrze przygotowanej transkrypcji.

Trzy założenia analizy konwersacji:

• strukturalna organizacja rozmowy (pewien schemat każdorazowo „wypełniany” przez rozmówców)

• sekwencyjna organizacja (uwzględnianie kontekstu)

• empiryczne ugruntowanie analizy

Cechy rozmowy ważne w analizie konwersacyjnej:

• Podejmowanie kolejek i naprawa

• Konwersacyjne otwarcia i pary przyległych

• Sposób, w jaki „instytucjonalna” rozmowa opiera się na strukturach potocznej rozmowy;

Jak przeprowadzić analizę konwersacyjną?:

• Należy próbować ustalić sekwencję powiązanych ze sobą rozmów;

• Należy próbować określić role, jakie przyjmują rozmówcy;

• Należy szukać wyników w samej rozmowie i ustalać jak do tego doszło;

Podstawowe błędy w analizie:

• Wyjaśnianie zabierania głosu przez intencję rozmówcy;

• Wyjaśnianie zabierania głosu przez rolę społeczną rozmówcy

• Próby zrozumienia poszczególnych linijek transkrypcji albo urwanych fragmentów zdań

2. Analiza pól semantycznych.

• Pole semantyczne to suma znaczeń danego pojęcia.

• Przykładowo do pola semantycznego wyrazu społeczeństwo należy wyraz wiara, ludzie, państwo.

• Pole semantyczne = pole znaczeniowe

Analiza pól semantycznych służy poznaniu kontekstu, w jaki sposób mówi się o danym obiekcie, zjawisku, osobie, instytucji, procesie.

• Cel badania: „szukanie znaczenia tekstu, zdania, wyrazu”

• Oznacza dokonanie wyboru słów-kluczy (podmiotów), a następnie utworzenie dla nich - na podstawie analizowanego tekstu - sześciu osobnych sieci:

• Ekwiwalentów (z czym przedmiot jest utożsamiany, jego synonimy),

• Opozycji (czemu przedmiot jest przeciwstawiany,

• Określeń (o czym mówimy, jaki to przedmiot, jakie jego cechy),

• Asocjacji (z czym kojarzony jest przedmiot),

• Działań podmiotu ( co robi przedmiot? Jakie są jego działania?)

• Działań na podmiot (jakie działania są wobec przedmiotu podejmowane)

Tworząc pola semantyczne dla analizowanych pojęć:

• Zliczamy je (frekwencje)

• Ustalamy ich temperaturę (oceny: pozytywne, negatywne)

• Tworzymy określone diagramy - w celu interpretacji

Wnioskowanie:

• O wartości semantycznej - stosunek ilości elementów pozytywnych do negatywnych

• O tendencjach - najciekawsze, najczęstsze wątki

• O charakterze elementów - ogólności czy szczegółowości

3. Analiza typologiczna.

Typologia (obraz, posąg, forma, model) zabieg systematyzujący polegający na:

• wyróżnianiu w obrębie danego zbioru przedmiotów jednego lub więcej typów

• porównywaniu (badaniu porównawczym) poszczególnych przedmiotów z przedmiotem (zespołem cech) obranym jako typ idealny

• grupowaniu, porządkowaniu i podziale tychże przedmiotów według ustalonych typów

Analiza typologiczna:

• Zakłada szukanie określonych kategorii i typów zachowań, zjawisk, procesów, postaw, opinii, relacji, więzi i innych cech charakterystycznych w badanej zbiorowości.

• Szuka najbardziej charakterystycznych i zagregowanych cech w częściach badanych zbiorów.

Jej celem jest wyróżnienie pewnych charakterystycznych związków, cech, podzbiorów, podtypów, zadaniem jest budowa schematów klasyfikacyjnych i typologii.

Analiza egzemplifikacyjna:

• Jest wskazaniem przykładu, typu, polega na szukaniu takich przypadków, które w sposób najwierniejszy odzwierciedlają pewne prawidłowości, pewne zbiory cech, pewien określony typ .

• często towarzyszy metodzie typologicznej i służy jej uzasadnieniu, szukaniu przykładów

4. Obserwacja - charakterystyka, typy, ze szczególnym uwzględnieniem obserwacji uczestniczącej.

Obserwacja jest jedną z podstawowych metod badawczych w naukach społecznych. Podstawową jej zaletą jest jej bezpośredniość. Pozwala ona na studiowanie zachowań w trakcie ich trwania. Badacz nie musi pytać ludzi o ich własne zachowania i działania innych. Może po prostu obserwować zachowania innych osób. To z kolei pozwala badaczowi na zbieranie bezpośrednich danych. Co więcej, podczas gdy inne metody badań stwarzają sztuczną sytuację, to dane zbierane za pomocą obserwacji opisują obserwowane zjawisko tak, jak przebiega ono w naturalnych warunkach. Badacze mogą stosować metody obserwacyjne wtedy, kiedy ludzie nie mają ochoty na opisywanie siebie samych za pomocą słów.

Pomoce stosowane przy obserwacji:

• książka obserwacji terenowych - można prowadzić ją w formie dziennika lub też wpisywać do odpowiednich rubryk obserwacje dotyczące każdego problemu. Ważne jest notowanie na bieżąco

• badając grupy wiejskie lub inne społeczności sporządza się mapy

• stosuje się także kamerę lub magnetofon

• często niekontrolowaną obserwację uzupełnia się przez wcześniej przygotowane formularze do zapisu obserwacji

Rodzaje obserwacji:

• jawna i ukryta

W obserwacji jawnej osoby badane wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowania obserwatora, przy czym nie muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania. Z tego powodu mogą zmieniać swoje postępowanie. W obserwacji niejawnej osoby badane nie wiedzą o tym, że są obiektem obserwacji, dzięki czemu ich zachowania traktowane są jako bardziej "naturalne". Pewnym utrudnieniem przy stosowaniu tej techniki jest konieczność rejestracji wyników w sposób niedostrzeżony lub niewzbudzający podejrzeń. Technika ta jednak może być jednak wątpliwa z etycznego punktu widzenia, ponieważ nie pozwala badanym osobom wyrazić sprzeciwu wobec badania.

• uczestnicząca i nieuczestnicząca

W obserwacji uczestniczącej badacz ma możliwość „stania się” członkiem badanej grupy. Nie musi wykonywać takich samych czynności jak inni członkowie grupy, może znależć dla siebie inną rolę. Jego reakcje emocjonalne będą podobne do reakcji członków grupy. Jeżeli członkowie grupy są nieświadomi celów badacza ich zachowania będą bardziej naturalne. Badacz ma również dostęp do takich źródeł informacji do których normalnie nie mógłby dotrzeć. Obserwacja ma też swoje wady - badacz ogranicza zakres możliwości obserwacji na tyle, na ile jest ich uczestnikiem, jeżeli w grupie istnieje hierarchia władzy obserwator zajmuje w niej konkretne miejsce, co ogranicza mu wiele źródeł informacji, jeżeli angażuje się emocjonalnie zatraca swój obiektywizm, nie ma kontroli obserwacji, jeżeli jego rola w grupie jes bardzo ważna jego działalność w grupie może spowodować zmianę w jej zachowaniach. Obserwacja nieuczestnicząca polegająca na obserwowaniu danej zbiorowości "z zewnątrz", czyli bez ingerencji w zachodzące w niej interakcje i zachowania. Grupa wie jakie są cele badacza, wie że zbiera on potrzebne informacje. Pełni on zarówno rolę obserwatora jak i uczestnika. Jest kimś obcym, więc jest mniej emocjonalnie zaangażowany w sytuację, jest słuchaczem i uczniem pragnącym się kształcić, przez co pokazuje, że dana społeczność jest dla niego ważna.

• kontrolowana i niekontrolowana

W obserwacji kontrolowanej w jasny sposób określone jest co, i w jaki sposób jest rejestrowane. Rejestracja wyników obserwacji oparta jest najczęściej na kwestionariuszach obserwacji. Jest to technika zestandaryzowana, której wyniki można analizować metodami statystycznymi. Obserwacja niekontrolowana jest natomiast techniką elastyczną, w której cel i zakres obserwacji, a także sposób rejestracji pomiaru nie są jasno zdefiniowane i zależą od uznania badacza.

---