Polityka społeczna w zakresie zabezpieczenia społecznego:

Zabezpieczenie społeczne:

- To system świadczeń i uprawnień gwarantujących jednostkom i rodzinom bezpieczeństwo socjalne

- System ochrony przed różnego rodzaju ryzykami zagrażającymi warunkom bytu jednostki (rodziny)

Powszechnie zachodnioeuropejskie społeczeństwa uznały, za potrzebę ochrony w ramach zabezpieczenia społecznego ryzyka:

• choroby,

• starości,

• inwalidztwa,

• śmierci (żywiciela),

• bezrobocia,

• wypadków w zatrudnieniu

• dochodów rodziny.

Zakres zabezpieczenia społecznego obejmuje działy:

• ubezpieczenia społeczne,

• ochrona zdrowia

• pomoc społeczna

• świadczenia rodzinne,

Podstawowe wartości zabezpieczenia społecznego

• Solidarność

• Wzajemność

• Bezpieczeństwo socjalne obywateli

Prawa ubezpieczonego

Ubezpieczony ma prawo otrzymać od wspólnoty ubezpieczonych świadczenia solidarnościowe tylko w takim zakresie, w jakim on sam solidaryzował się z pozostałymi ubezpieczonymi w okresach, gdy mógł bez utrudnień płacić składki.

Prawo ubezpieczeniowe odnosi się do rodziny: przez uwzględnianie okresów wychowania dzieci oraz okresów sprawowania osobistej opieki nad chorym członkiem rodziny.

Cele zabezpieczenia społecznego

dostarczenie środków utrzymania osobie (rodzinie), która wskutek zdarzenia losowego - przejściowo lub trwale - pozbawiona jest środków utrzymania z pracy lub własnych zasobów

Ubezpieczenia społeczne:

• Pełnią funkcję kompensująca utracone z powodu zdarzenia losowego, dochody z pracy

• (liczone w stosunku do utraconej płacy - stopa zastąpienia dochodów z pracy)

• Funkcją zabezpieczenia społecznego jest świadczenie pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji socjalnej lub zabezpieczenie przed zaistnieniem takich sytuacji.

• Świadczenia ubezpieczenia emerytalno-rentowego finansowane są metodą repartycji:

• Koszty wypłaty świadczeń pokrywane są z bieżących dochodów

• emerytury i renty finansowane są przez osoby obecnie pracujące.

• Starzy i młodzi powiązani są umowa międzypokoleniową

• Ubezpieczenia społeczne a wolność osobista jednostki

Cechą charakterystyczną gospodarki rynkowej jest zasada swobody wyborów osobistych człowieka dotyczących sposobów uczestnictwa w procesach gospodarczych i kształtowania swojej sytuacji życiowej.

Z wolnością wyboru wiąże się odpowiedzialność za skutki wyboru., Tak pozytywne, jak i negatywne. Osobista wolność i osobista odpowiedzialność są wzajemnie powiązane w systemie zabezpieczenia społecznego.

Istnieją jednak takie sytuacje życiowe, gdy jednostka bez solidarnej pomocy osób trzecich może popaść w niebezpieczeństwo utraty statusu egzystencjalnego. W społeczeństwach cywilizowanych istnieje - swoiste etyczne zobowiązanie objęcia jednostki, która znajduje się bez środków utrzymania solidarną ochroną warunków jej egzystencji.

Zasady ubezpieczeń społecznych:

• obligatoryjne

• powszechne

• publiczne

• gwarantowane

• roszczeniowe

Ponadto:

Powiązane z zatrudnieniem

Regulowane ustawowo

Klasyczne ubezpieczenia społeczne powstały w Niemczech w końcu XIX wieku (1883 - 1889)

Objęły następujące zdarzenia losowe (ryzyka socjalne):

• Choroba (później i macierzyństwo)

• = ubezpieczenie chorobowe: zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński,

Świadczenia ochrony zdrowia (diagnostyka, leczenie, rehabilitacja)

• Wypadek przy pracy i choroba zawodowa

• = ogół świadczeń rekompensujących straty spowodowane wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową

W tym:

odszkodowanie, renta wypadkowa, (renta rodzinna), leczenie, rehabilitacja (medyczna. Zawodowa, społeczna

• Śmierć żywiciela rodziny

• = renta rodzinna dla osób w stosunku do których zmarły ubezpieczony miał obowiązek alimentacyjny (dzieci, współmałżonek) - renty wdowie i renty sieroce

• Inwalidztwo (niezdolność do pracy trwała lub czasowa, całkowita lub częściowa)

• = renta inwalidzka

• Starość (brak zdolności do pracy z powodu podeszłego wieku)

= emerytura

• Bezrobocie

= zasiłek rekompensujący utracone wskutek bezrobocia dochody (+ pomoc w powrocie do pracy, np. szkolenie)

• Niezdolność do samodzielnej egzystencji (RFN 1995 - ubezpieczenie pielęgnacyjne) = świadczenia w charakterze usług kompensujących charakter niezdolności do samodzielnej egzystencji określany w zależności od potrzeb osoby ubezpieczonej

Współczesne systemy zabezpieczenia społecznego w krajach Europy Zachodniej są wynikiem wieloletniego procesu rozwojowego - rozbudowa zabezpieczenia następowała w długim okresie rozwoju na podstawie stałego wzrostu gospodarczego.

Podstawowe standardy i normy międzynarodowe zabezpieczenia społecznego

Międzynarodowa Organizacja Pracy:

Konwencje: w okresie międzywojennym obejmowały m.in. odszkodowania za wypadki, ubezpieczenie na starość (1933 w przemyśle, 1933 w rolnictwie,) inwalidzkie, na wypadek śmierci, odszkodowania za choroby zawodowe, zachowanie równych praw w stosunku do pracowników własnych i migrujących (1962)

C102

Social Security (Minimum Standards) Convention, 1952

(Konwencja o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego)

Convention concerning Minimum Standards of Social Security (Note: Date of coming into force: 27:04:1955.)
Convention:C102
Place:Geneva
Session of the Conference:35
Date of adoption:28:06:1952
Subject classification: Social Security
Subject: Social Security
See the ratifications for this Convention

Display the document in:  French   Spanish
Status: Up-to-date instrument subject to a request for information

The General Conference of the International Labour Organisation,

Having been convened at Geneva by the Governing Body of the International Labour Office, and having met in its Thirty-fifth Session on 4 June 1952, and

Having decided upon the adoption of certain proposals with regard to minimum standards of social security, which are included in the fifth item on the agenda of the session, and

Having determined that these proposals shall take the form of an international Convention,

adopts this twenty-eighth day of June of the year one thousand nine hundred and fifty-two the following

Convention, which may be cited as the Social Security (Minimum Standards) Convention, 1952:

Konwencja MOP nr 118 (1962)

C118 Equality of Treatment (Social Security) Convention, 1962

O równości traktowania w zabezpieczeniu społecznym

Convention concerning Equality of Treatment of Nationals and Non-Nationals in Social Security (Note: Date of coming into force: 25:04:1964.)
Convention:C118
Place:Geneva
Session of the Conference: 46
Date of adoption: 28:06:1962
Subject classification: Social Security
Subject: Social Security
See the ratifications for this Convention

Display the document in:  French   Spanish
Status: Up-to-date instrument subject to a request for information

The General Conference of the International Labour Organisation,

Having been convened at Geneva by the Governing Body of the International Labour Office, and having met in its Forty-sixth Session on 6 June 1962, and

Having decided upon the adoption of certain proposals with regard to equality of treatment of nationals and non-nationals in social security, which is the fifth item on the agenda of the session, and

Having determined that these proposals shall take the form of an international Convention,

adopts this twenty-eighth day of June of the year one thousand nine hundred and sixty-two the following Convention, which may be cited as the Equality of Treatment (Social Security) Convention, 1962

Konwencja MOP nr 157 (1982)

• równym traktowaniu

• oraz zachowaniu praw nabytych

• zachowaniu praw w trakcie nabywania

EWG +UE

Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego (1964, 1976)

Europejska Karta Społeczna (1996, Polska ratyfikowała 25.X 2005 rok)

Normy minimalne zabezpieczenia społecznego

• Najniższe wymiary świadczeń odniesione są do:

• Wynagrodzenia,

• Kosztów utrzymania,

• Standardów minimalnych (np. minimum socjalne)

Problemy i dylematy współczesnych ubezpieczeń społecznych:

• Rola państwa i ubezpieczonych w systemie ubezpieczeń społecznych.

• Dylematy współczesnych systemów zabezpieczenia społecznego.

• Ryzyko socjalne i możliwości jego ubezpieczania.

• Klasyczny system ubezpieczeń społecznych i jego cechy.

• Pomiar efektywności działania systemu zabezpieczenia społecznego.

• Szczególna rola pomocy społecznej w zabezpieczeniu społecznym.

• Migracje ludności

• Starzenie się społeczeństwa

• Problemy demograficzne współczesnego świata a system zabezpieczenia społecznego

Systemy Kapitałowe w ubezpieczeniu społecznym ich rola i zakres działania w ochrona ubezpieczonych

Ochrona zdrowia:

organizacja, finansowanie, instytucje, pomiar

funkcje poszczególnych podmiotów w zarządzaniu ochroną zdrowia:

rząd, samorząd, rynek usług

funkcje ochrony zdrowia

• promocja zdrowia,

• profilaktyka,

• leczenie

• rehabilitacja

• opieka pielęgnacyjna

• ochrona przed zagrożeniami epidemicznymi

Systemy finansowania ochrony zdrowia

a/ - finansowane przez ubezpieczenia społeczne

przykład ubezpieczeniowego finansowania usług ochrony zdrowia RFN.

Ubezpieczenie chorobowe ubezpiecza ryzyko utraty zdrowia z powodu choroby:

- udziela świadczeń (usług ochrony zdrowia - promocja, profilaktyka, leczenie, rehabilitacja),

- wypłaca zasiłki chorobowe, które rekompensują utracony dochód z pracy.

Ubezpieczenia chorobowe są:

• obowiązkowe dla osiągających dochód do wyznaczonej ustawą granicy, dla najwyżej zarabiających dobrowolna możliwość ubezpieczenia.

• powszechne - z ubezpieczeń korzysta ponad 92% ogółu obywateli (8% korzysta w większości z ubezpieczenia prywatnego). Poza systemem ubezpieczeniowym pozostaje ok. 0,3% ludności.

• publiczne - zarządzanie, kontrola i nadzór nad finansowaniem, dostępnością i jakością usług sprawowana jest przez instytucje prawa publicznego (rządowo-samorządowe). Państwo określa zasady funkcjonowania i kontroluje ich przestrzeganie. Bieżący zarząd należy do samorządu ubezpieczonych.

• gwarantowane zakres świadczeń dostępnych ubezpieczonym jest określony w obowiązującym prawie i gwarantowany

• roszczeniowe - świadczenia ochrony zdrowia mają charakter roszczeniowy.

Instytucją organizującą świadczenia ochrony zdrowia w niemieckim systemie ubezpieczeniowy są kasy chorych (działają od 1883 roku).

Zasady działania kas chorych.

Kasy chorych działają zgodnie z zasadami:

• świadczeń rzeczowych (świadczenia w naturze, bez zobowiązań pieniężnych),

• solidarności; składki zależne od możliwości ubezpieczonego, obliczane jako % wynagrodzenia za pracę, świadczenia według potrzeb ubezpieczonego niezależne od wysokości opłaconej składki,

• samorządności; samorząd ubezpieczonych pod państwową ochroną, udział wszystkich ubezpieczonych w kształtowaniu opieki,

• partnerstwo i współodpowiedzialność uczestników systemu ubezpieczenia

• korporacyjny charakter instytucji świadczących usługi (np. związki lekarzy kas chorych),

• gospodarności, świadczenia ma być celowe, wystarczające i nie przekraczać granicy niezbędności.

• unikanie nadmiernego obciążenia ubezpieczonych,

• celowości działania, działanie nastawione na osiąganie określonego celu, (np. działania promocyjne i profilaktyczne prowadzone przez kasy chorych w celu unikania stanów chorobowych np. działania doradcze w celu unikania zagrożeń chorobą).

Zakres świadczeń kas chorych:

• - pomoc w utrzymaniu stanu zdrowia,

• - zapobieganie chorobom,

• - wczesne rozpoznawanie chorób,

• - leczenie chorób,

• - rehabilitacja medyczna,

• - świadczenie w przypadku niezbędnej pomocy,

• - wypłaty zasiłku chorobowego,

• - świadczenia macierzyńskie (m.in. opieka i pomoc lekarska, lekarska, pomoc domowa, zasiłek macierzyński).

• - wypłaty zasiłku pogrzebowego,

• - inne świadczenia (m.in. profilaktyka, badania diagnostyczne, .

System ubezpieczeń chorobowych działa w RFN (ze zmianami), ale według pierwotnie przyjętych generalnych zasad od 1883 roku.

Podobne systemy (zmodyfikowane) przyjęło większość krajów europejskich (m.in. Austria, Francja, Czechy, w okresie międzywojennym Polska)

2/ - finansowanie budżetowe ochrony zdrowia

Występuje m.in. w Wielkiej Brytanii. (Szwecji) Środki na NHS przyznaje rząd w ramach budżetu państwa

Pierwszy plan utworzenia powszechnej, bezpłatnej, opieki medycznej i rehabilitacyjnej opracowany został w planie reformy Williama Beveridge'a w 1942 roku.

(od 1911 roku do 1948 roku w Wielkiej Brytanii był system ubezpieczeniowy oparty na wzorze niemieckim).

System NHS funkcjonuje w Wielkiej Brytanii od 1948 roku

Nowy system wprowadzono ze względu na:

• - konieczność poprawy sytuacji zdrowotnej społeczeństwa,

• - jednostkowy i społeczny wymiar zdrowia (zły stan zdrowia, wysoka zachorowalność i śmiertelność powoduje bardzo duże koszty zarówno jednostkowe, jak i społeczne) .

Zasady:

• - oddzielenie zasiłków chorobowych od leczenia,

• - powszechny i szeroki dostęp do usług ochrony zdrowia (niezależnie od sytuacji dochodowej osób i stopnia komplikacji świadczeń medycznych)

• - równość dostępu do usług ochrony zdrowia,

• - finansowanie głównie z podatków,

Zarządzanie ochroną zdrowia

Trójszczeblowy system administrowania NHS (National Health Service).

• Centralny National Health Service w państwie,

Szczebel centralny - Sekretarz Stanu do Spraw Zdrowia odpowiedzialny przed parlamentem. Sekretarzowi Stanu podlega Departament Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego (organ wykonawczy).

Szpitale i inne jednostki medyczne są własnością NHS i przez NHS są zarządzane.

• Regionalny (Regional Health Authorities - RHAS)- szczebel pośredni - regionalne zarządy zdrowia (jest 14 zarządów regionalnych, liczą od 2 - 5 mln mieszkańców,) badają potrzeby zdrowotne i ich zaspokojenie, przydzielają przyznane środki i kontrolują wydatki, planują potrzeby kadrowe, szkolą personel.

• Rejonowe zarządy zdrowia (District Health Authorities - DHAS).

Najniższy szczebel - lokalny - odpowiedzialny jest za:

• - opiekę nad matka i dzieckiem, chorym w domu, rehabilitacją, pracą w środowisku,

• - odpowiada też za zdrowie publiczne: zapewnienie czystej wody mieszkańcom, utrzymanie czystości, stan sanitarny, działania profilaktyczne w środowisku.

Szczebel lokalny obejmuje przeciętnie 250 tys. mieszkańców

Krytyka systemu:

W latach osiemdziesiątych pod wpływem krytyki z powodu rosnących kosztów funkcjonowania ochrony zdrowia podjęto prace nad reformą ochrony zdrowia. Kontrowersje dotyczyły stałego wzrostu wydatku na ochronę zdrowia w stosunku do jego udziału w PKB. Przeciwnicy krytyki wskazywali na rosnące potrzeby zdrowotne wywołane zmianami demograficznymi.

W 1988 roku wprowadzono reformę ochrony zdrowia, której celem było wprowadzenie daleko idących oszczędności: wprowadzono przetargi na usługi, kontraktowanie usług, listy oczekujących na świadczenia (np. na operacje), oszczędności w zużyciu środków itp. Wprowadzono zarządzanie przez menedżerów.

Pod wpływem prof. Alaina Enthovena wprowadzono w ochronie zdrowia tzw. wewnętrzny rynek usług,

Poprawiło to na krótko stan ochrony zdrowia. Pojawiła się na przełomie lat 1980/90 krytyka systemu;

• - długie kolejki do operacji i lekarza specjalisty,

• - zła jakoś usług medycznych,

• - złe podejście do pacjenta,

• - zły stan szpitali,

• - zły system zamawiania usług,

Przyczyny złego stanu, które wymieniano:

• - monopol NHS,

• - utrzymywanie budżetowego finansowania szpitali,

• - podporządkowanie wydatków interesom lobby lekarskiego, a nie potrzebom pacjentów,

• - brak konkurencji w systemie,

• - mały stopię niezależności lekarzy w sprawach zarządzania,

• - brak partycypacji pacjentów w finansowaniu usług,

• - brak bodźców do oszczędzania,

• - brak w systemie kontroli usługodawców,

• - brak regulacji przez ceny usług,

• - rozwój klinik i domów opiekuńczych dla starszych finansowanych z budżetu (wbrew zaleceniom rządu, żeby osoby w wieku podeszłym pozostawały w miejscu zamieszkania),

Reforma ochrony zdrowia w Wielkiej Brytanii 1988 rok.

Raport na temat finansowania i organizacji pod przewodnictwem Margaret Thatcher.

Utrzymano: finansowanie z budżetu raz bezpłatne usługi.

Reforma objęła:

• - usługi opiekuńcze,

• - nowy zakres obowiązków władz lokalnych,

• - nowe zasady wynagradzania lekarzy (zapłata za ściśle wykonaną pracę),

• - zmiany w podległości szpitali (pewien stopień niezależności szpitali),

• - swoboda zawierania kontraktów ze szpitalami dla władz lokalnych,

wyniku reformy wprowadzono:

• - rynek wewnętrzny (kontrakty z usługodawcami),

• - konkurencje między usługodawcami,

• - samodzielność szpitali w zakresie zatrudniania personelu, umów na świadczenia, zaciągania kredytów,

• - upowszechnienie rachunku kosztów,

• - wprowadzenie limitów dla lekarzy na pokrycie kosztów leków,

• - upowszechnienie zarządzania menedżerskiego,

• - upodmiotowienie pacjenta, który zyskał większą swobodę wyboru lekarza i placówki leczniczej,

• - rywalizacja o pacjentów jakością usług oferowanych przez placówkę,

Władze lokalne w wyniku reformy stały się ważnym podmiotem ochrony zdrowia.

Zasada: pieniądze podążają za pacjentem. Szpitale muszą mieć środki satysfakcjonowania pacjentów oraz minimalizowania kosztów leczenia.

Zakres świadczeń:

• - edukacja zdrowotna i prewencja,

• - opieka ambulatoryjna sprawowana przez lekarza ogólnego i specjalistę,

• - opieka nad kobietą ciężarna w czasie i po porodzie,

• - zaopatrzenie w leki, protezy i inne środki usprawniające,

• - świadczenia stomatologiczne,

• - świadczenia rehabilitacyjne,

• - pielęgniarska opieka domowa,

• - transport do szpitala,

W 1989 roku przeprowadzono reformę systemu opieki nad ludźmi starymi, niepełnosprawnymi, upośledzonymi umysłowo, chorymi w miejscu zamieszkania. Cały budżet ochrony zdrowia przekazano władzom lokalnym. Także władzom lokalnym przekazano obowiązek opieki nad tymi ludźmi.

Również w Szwecji ochrona zdrowia finansowana jest budżetu.

Cechą charakterystyczną organizacji ochrony zdrowia finansowanej z budżetu jest:

• finansowanie wszystkich świadczeń ze środków publicznych (z budżetu państwa (budżetów lokalnych, samorządowych),

• równy dostęp do usług.

Krytyka rozwiązania:

Państwo finansuje, organizuje, zarządza, kontroluje i dostarcza usługi. Wpływa to na nieracjonalne wykorzystanie środków i niską jakość usług.

3/ - ubezpieczenia komercyjne ryzyka utraty zdrowia

• Kierują się zasadą opłacalności ekonomicznej

• Składka obliczana jako wartość ochrony ubezpieczeniowej.

• W systemie następuje selekcja ubezpieczonych w zależności od wielkości ryzyka.

• Ubezpieczenia komercyjne upowszechniły się w Stanach Zjednoczonych.

W USA pojęcie ubezpieczenie zdrowotne dotyczy programów publicznych i prywatnych.

Państwo (USA) nie gwarantuje obywatelowi dostępu do usług medycznych.

Około 28% populacji jest pozbawiona ubezpieczenia. (ok. 65 mln osób)

Poszczególne systemy ubezpieczenia określają zakres świadczeń.

Brak ubezpieczenia zdrowotnego występuje wraz z innymi cechami określającymi ludność ubogą.

W USA wprowadzono dwie formy ubezpieczenia od choroby:

Medicare:

Od 1966 roku - dawał uprawnienia do świadczeń osobom po 65 roku życia, pracującym osobom niepełnosprawnym, innym pracującym

Treść świadczeń (zakres) oraz ich poziom jest ściśle określony

Ubezpieczenie Medicare jest administrowane przez ubezpieczeniowe firmy prywatne (Blue Cross, i Blue Shield)

Medicaide

Dla rodzin o tak niskim dochodzie, który upoważnia do korzystania z pomocy społecznej.

Grupami bezwzglęnie upoważnionymi do świadczeń są:

- rodziny wychowujące dzieci upośledzone,

- osoby starsze, niewidome, niepełnosprawne,

Na szczeblu federalnym ustala się poziom ubóstwa, od którego przysługuje pomoc medyczna ze środków publicznych.

Ochrona zdrowia w Polsce

Finansowanie:

- w okresie do 1939 roku kasy chorych - system ubezpieczeniowy (ograniczony zakres podmiotowy)

Do 1999 roku - budżetowy

1999 - 2002 - ubezpieczeniowy - kasy chorych

- 0d 2002 - Narodowy Fundusz Zdrowia (dzieli się centralnie, składki zbierane są proporcjonalnie do dochodu).

W strukturze ujęcia funkcjonalnego klasyfikacji międzynarodowej (OECD ) wyraźnie wyróżnia się dwie grupy usług i dóbr.

Pierwsza z nich określana jest jako grupa usług konsumowanych indywidualnie,

druga - zbiorowo.

Odrębną grupę stanowią usługi związane z ochroną zdrowia.

Podstawowe kategorie usług i dóbr wyróżnione w każdej z tych dwóch zasadniczych grup przedstawiono w tablicy 1.

Tablica 1 Międzynarodowa klasyfikacja dla rachunków zdrowia - funkcjonalny wymiar (ICHA - HC)

Kod ICHA	Funkcje ochrony zdrowia
HC.1 - HC.5	DOBRA I USŁUGI KONSUMOWANE INDYWIDUALNIE
HC.1	Usługi lecznicze
HC.2	Usługi rehabilitacyjne
HC.3	Długoterminowa opieka pielęgnacyjna
HC.4	Pomocnicze usługi opieki zdrowotnej
HC.5	Produkty medyczne dla pacjentów ambulatoryjnych
HC.5.1	Leki i materiały medyczne z wyłączeniem dóbr trwałego użytku
HC.5.2	Sprzęt terapeutyczny i pozostałe dobra trwałego użytku
HC.6 - HC.7	DOBRA I USŁUGI KONSUMOWANE ZBIOROWO
HC.6	Profilaktyka i zdrowie publiczne
HC.7	Administracja ochrony zdrowia i ubezpieczenia zdrowotne
	FUNKCJE POWIĄZANE Z OCHRONĄ ZDROWIA
HC.R.1	Inwestycje
HC.R.2	Kształcenie i szkolenie personelu medycznego
HC.R.3	Badania i rozwój w ochronie zdrowia
HC.R.4	Kontrola żywności, higieny i wody pitnej
HC.R.5	Środowisko naturalne a zdrowie publiczne
HC.R.6	Administracja i dostarczanie świadczeń materialnych dla osób chorych i niepełnosprawnych
HC.R.7	Administracja i dostarczanie świadczeń pieniężnych dla osób chorych i niepełnosprawnych

W klasyfikacji funkcjonalnej (ICHA - HC), obok zasadniczych funkcji dóbr i usług zdrowotnych, wymienionych w tablicy 1 jako konsumowane indywidualnie lub zbiorowo, wyodrębnia się usługi powiązane z ochroną zdrowia. Należą do nich: inwestycje, badania i rozwój w zakresie zdrowia, edukacja, kontrola żywności, higieny i wody pitnej, zdrowie w kontekście środowiska, oraz usługi administracyjne, odnoszące się do dostarczania świadczeń powiązanych z ochroną zdrowia w ramach systemu zabezpieczenia społecznego (w naturze i w formie pieniężnej), świadczonych osobom niepełnosprawnym czy innym wymagającym opieki.

Tablica 2 Międzynarodowa klasyfikacja dla rachunków zdrowia - dostawcy

(ICHA - HP)

Kod ICHA	Dostawcy dóbr i usług w opiece zdrowotnej
HP.1	Szpitale
HP.2	Stacjonarne zakłady opieki pielęgnacyjnej i długoterminowej
HP.3	Świadczeniodawcy ambulatoryjnej opieki zdrowotnej
HP.4	Sprzedawcy i inni dostawcy sprzętu i dóbr medycznych
HP.5	Jednostki prowadzące i administrujące programy zdrowia publicznego
HP.6	Instytucje administracji ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych
HP.7	Pozostałe jednostki gospodarcze
HP.9	Zagranica

Klasyfikacja dostawców opieki zdrowotnej, stosowana w rachunkach zdrowia (ICHA - HP - Tablica 2), jest zmodyfikowaną, znacznie uszczegółowioną wersją klasyfikacji podmiotów według rodzajów działalności (ISIC, NACE, PKD), stosowanych w systemach rachunków narodowych (SNA, ESA). Większość dostawców opieki zdrowotnej jest w tych klasyfikacjach w sekcji N „Zdrowie i Opieka Socjalna” (według PKD „Ochrona zdrowia i pomoc społeczna”). Natomiast ubezpieczenia zdrowotne, administracja i zabezpieczenie społeczne występują w tych klasyfikacjach w sekcji L „Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne” (według nomenklatury PKD).

Klasyfikacja źródeł finansowania opieki zdrowotnej ICHA - HF (Tablica 3) jest spójna z instytucjonalnym podziałem sektorów gospodarki narodowej w systemie rachunków narodowych.

Tablica 3 Międzynarodowa klasyfikacja dla rachunków zdrowia - źródła finansowania

(ICHA - HF)

Kod ICHA	Źródła finansowania
HF.1	Instytucje rządowe i samorządowe
HF.1.1	Instytucje rządowe i samorządowe
HF.1.2	Fundusze zabezpieczenia społecznego
HF.2	Sektor prywatny
HF.2.1	Prywatne ubezpieczenia społeczne
HF.2.2	Prywatne ubezpieczenia (inne niż społeczne w HF.2.1)
HF.2.3	Bezpośrednie wydatki gospodarstw domowych
HF.2.4	Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych
HF.2.5	Podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa) inne niż zakłady ubezpieczeniowe
HF.3	Zagranica

W systemie rachunków zdrowia ogólne wydatki na ochronę zdrowia definiuje się z punktu widzenia spożycia końcowego usług i dóbr opieki zdrowotnej, uwzględniając ponadto wydatki na inwestycje w ochronie zdrowia. W prezentowanym rachunku jest to suma wydatków płatników (ostatecznych) za dobra i usługi z zakresu ochrony zdrowia. Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia obszar (granice) opieki zdrowotnej definiuje się jako: sumę działalności wykonywanych przez instytucje i pojedyncze jednostki, wykorzystujących wiedzę medyczną, paramedyczną, pielęgniarską i technologie, których zadaniami są: promocja zdrowia, zapobieganie chorobom, leczenie chorych, ograniczanie przedwczesnej umieralności, opieka pielęgniarska nad osobami przewlekle chorymi, niepełnosprawnymi, upośledzonymi, opieka hospicyjna i paliatywna oraz działalność w zakresie administrowania programami zdrowotnymi, działalność administracyjna w sektorze zdrowia, działalność instytucji ubezpieczeniowych i innych instytucji związanych z finansami ochrony zdrowia [E. Orosz, D. Morgan, 2004].

Klasyfikacja wydatków:

klasyfikacja płatników, którymi są:

1/ organy (np. samorządowe), instytucje (np. NFZ),

2/ osoby indywidualne, które bezpośrednio płacą za usługi i dobra opieki zdrowotnej.

Jest też inna klasyfikacja źródeł finansowania, którą może być:

• - budżet,

• - instytucja ubezpieczeniowa,

• - bezpośrednio gospodarstwo domowe,

Klasyfikacja ta występuje w układzie pacjent - instytucja świadcząca usługi i dostarczająca dóbr opieki zdrowotnej. Taka klasyfikacja wskazuje podstawowe źródła finansowania ponoszące obciążenia na ochronę zdrowia. W tym przypadku pośrednie źródła (na przykład fundusze ubezpieczeń społecznych na zdrowie, i inne) rejestruje się w pierwotnych w miejscu ich pochodzenia.

Schemat 1. Źródła finansowania ochrony zdrowia

Publiczne i prywatne wydatki na ochronę zdrowia w Polsce w latach 1999, 2002, 2003

Wyszczególnienie	1999		2002		2003
		mln zł	%PKB	mln zł	%PKB	mln zł	%PKB
Produkt Krajowy Brutto	652517,1	100,00	781 112,4	100,00	816 080,6	100,00
Wydatki budżetu państwa na ochronę zdrowia	3 258,8	0,50	2511,8	0,32	2 472,5	0,30
Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego na ochronę zdrowia	838,6	0,13	772,4	0,10	770,9	0,09
Fundusze ubezpieczeń społecznych	23 806,8	3,65	31 428,6	4,02	31 636,9	3,88
Publiczne bieżące wydatki na ochronę zdrowia	27 904,2	4,28	34 712,8	4,44	34 880,3	4,27
Wydatki bezpośrednie gospodarstw domowych na ochronę zdrowia	11 020,9	1,69	13 034,2	1,67	13 910,7	1,70
Inne wydatki prywatne na ochronę zdrowia	905,4	0,14	1 531,1	0,20	1 637,2	0,20
Razem bieżące wydatki prywatne na ochronę zdrowia	11 926,3	1,83	14 565,3	1,87	15 547,9	1,91
Inwestycje (HCR 1)	1 534,4	0,24	1 958,1	0,25	2 194,3	0,27
Wydatki ogółem na ochronę zdrowia^*)	41 366,3	6,34	51 237,1	6,56	52 631,9	6,45
Wydatki powiązane z ochroną zdrowia (bez HCR.1)	33 504,7	5,13	40 056,4	5,13	39 876,4	4,89
Razem wydatki na ochronę zdrowia i powiązane z ochroną zdrowia	74 870,0	11,47	91 293,4	11,69	92 508,3	11,34

Źródło: Obliczenia A. Baran, na podstawie wyników rachunków zdrowia z lat 1999, 2002, 2003, RSRP 2004, MRS 2005.

Wydatki powiązane z ochroną zdrowia w Polsce w latach 1999, 2002, 2003

Wyszczególnienie	1999		2002		2003
		mln zł	%	mln zł	%	mln zł	%
Wydatki powiązane z ochroną zdrowia	35039,1	100,00	42014,5	100,00	42070,7	100,00
w tym
Inwestycje HCR 1	1534,4	4,4	1958,1	4,7	2194,3	5,2
Kształcenie i szkolenie personelu medycznego HCR 2	0,9	0,0	880,4	2,1	982,2	2,3
Badania i rozwój w ochronie zdrowia HCR 3	489,3	1,4	517,3	1,2	506,4	1,2
Kontrola żywności, higieny i wody pitnej HCR 4	-	-	1,1	0,0	3,4	0,0
Administracja i dostarczanie świadczeń pieniężnych HCR 7	33014,5	94,2	38657,5	92,0	38384,4	91,2

Źródło: Obliczenia A.Baran na podstawie wyników rachunków zdrowia z lat 1999, 2002, 2003, RSRP 2004, MRS 2005.

Uwzględnienie wszystkich źródeł informacji o wydatkach na ochronę zdrowia oraz konsolidacja wydatków publicznych i prywatnych wskazują, iż

w Polsce udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB (w 2003 r. 6,45%, a w 2002 r. - 6,56%) jest istotnie wyższy niż powszechnie się twierdzi. Po uwzględnieniu w wydatkach także wydatków związanych z ochroną zdrowia ich udział w PKB w 2003 r. wyniósł 11,3%.

Na podstawie danych OECD dotyczących 2003 roku stwierdzamy, że udział wydatków na ochronę zdrowia (bez wydatków związanych z ochroną zdrowia) w PKB jest niższy w Polsce niż w najbogatszych krajach członkowskich OECD, ale jest on zbliżony lub wyższy niż w niektórych krajach, które w roku 2004 wstąpiły do UE.

Systematycznie maleje w Polsce udział wydatków publicznych na ochronę zdrowia.

Nastąpił bardzo istotny wzrost udziału wydatków bezpośrednich gospodarstw domowych na ochronę zdrowia w Polsce w okresie transformacji z ok. 9% w 1990 r. do co najmniej ok. 30% w wydatkach ogółem na ochronę zdrowia w Polsce.

Polska należy już do grupy krajów OECD, w których udział wydatków publicznych jest niższy niż średnia dla krajów OECD.

Faktycznie obciążenie gospodarstw domowych wydatkami na ochronę zdrowia jest wyższe niż wskazują na to badania gospodarstw domowych i dane OECD (włącznie z wynikami rachunków zdrowia). Wynika to z faktu ujęcia całej składki na ubezpieczenie w wydatkach publicznych, włącznie z tą częścią, której nie odlicza się od podatku dochodowego, w wysokości 1 124,4 mln zł w 2003 r., a obecnie (2005r.) 2 950,1 mln zł, stanowiącej dodatkowe obowiązkowe obciążenie budżetów gospodarstw domowych.

Wydatki na ochronę zdrowia w 1999 i 2003 r. według źródeł finansowania wyodrębnionych w rachunkach zdrowia

1999 2003

	Publiczne 71,2%		Publiczne 70,0%
	Prywatne 28,8%		Prywatne 30,0%

Udział wydatków prywatnych na ochronę zdrowia w całości wydatków na ochronę zdrowia wzrósł z 28,8% w 1999 r. do 30,0% w 2003 r. Wzrósł też udział funduszy ubezpieczeń zdrowotnych w wydatkach na ochronę zdrowia, a spadł istotnie udział wydatków z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządów terytorialnych z 13,6% w 1999 r. do 9,8% w 2003 r. Wzrósł też udział przedsiębiorstw w finansowaniu opieki zdrowotnej i prywatnych ubezpieczeń społecznych, choć jest wciąż bardzo niski.

Struktura wydatków bieżących na ochronę zdrowia w 1999 i 2003 r. według dostawców dóbr i usług opieki zdrowotnej

W 1999 r. największy udział w wydatkach bieżących na ochronę zdrowia miały:

- wydatki na szpitale (30,0%),

- na zakup dóbr medycznych 27%, (w tym głównie leki).

- na ambulatoryjną opiekę zdrowotną 26%

Struktura bieżących wydatków na ochronę zdrowia według dostawców dóbr i usług medycznych w 1999 i 2003 r.

1999 2003

W 2003 r. wydatki na zakup artykułów medycznych (w tym głównie leków) stanowiły już największą część wydatków bieżących na ochronę zdrowia (33,1%).

Zmniejszył się udział wydatków na szpitale (28,1%),

wzrósł nieznacznie udział wydatków na opiekę ambulatoryjną (26,9%).

Wzrósł także nieznacznie udział wydatków na programy zdrowia publicznego a zmalał odsetek wydatków przeznaczonych na administrację.

Analiza struktury wydatków na ochronę zdrowia według funkcji dóbr i usług opieki zdrowotnej w 1999 r. i 2003 r. upoważnia do następujących stwierdzeń:

• ponad 50% wydatków na ochronę zdrowia przeznaczonych jest na leczenie i rehabilitację, ale udział tej grupy wydatków wydatkach ogółem na ochronę zdrowia zmalał w 2003 r. (z 51,3% w 1999 r. do 50,8% w 2003 r.),

• drugą z kolei grupę wydatków stanowią wydatki na dobra medyczne ( w tym głównie leki) i udział tej grupy istotnie wzrósł w 2003 r. (32,4%) w porównaniu z 1999 r. (26,1%),

• w 2003 r. zmalał odsetek wydatków przeznaczonych na prewencję i zdrowie publiczne (3,3% w 2003 r., wobec 3,6% w 1999),

• w 2003 r. zmalał też odsetek wydatków przeznaczonych na długoterminową opiekę zdrowotną,

• udział wydatków na tzw. pomocnicze usługi, jak również wydatków na inwestycje uległ nieznacznym zmianom.

Struktura wydatków na ochronę zdrowia w 1999 i 2003 r. wg funkcji dóbr i usług opieki zdrowotnej

Nastąpił istotny wzrost udziału wydatków na artykuły medyczne (w tym głównie leki),

kosztem spadku udziału wydatków na usługi: leczenie, rehabilitację, opiekę długoterminową. Zwiększa się też udział środków publicznych w finansowaniu tychże artykułów (39,9% w 2003 r. wobec 34,3%).

Może to oznaczać, że gospodarstwa domowe, wyłączając najwyższą grupę dochodową, nie są w stanie nadal ponosić rosnących wydatków na leki

Potrzeba też przeprowadzenia bardziej szczegółowych analiz wydatków na;

- prewencję,

- leczenie szpitalne, z wyodrębnieniem leczenia jednego dnia,

- długoterminową opiekę pielęgniarską i rehabilitację.

Analizując strukturę wydatków związanych z ochroną zdrowia zwraca uwagę przede wszystkim:

bardzo wysoki udział wydatków na administrację i dostarczanie świadczeń pieniężnych oraz prawie dwukrotnie wyższy udział wydatków na kształcenie i szkolenie niż na badania i rozwój.

Analiza statystyki ochrony zdrowia umożliwia:

- znacznie pełniejsze ujęcie i analizę wydatków na ochronę zdrowia niż dotychczas stosowane mierniki, zarówno z punktu widzenia kompletności źródeł finansowania, jak i możliwości agregacji poszczególnych grup wydatków pochodzących z różnych źródeł. Umożliwia wyodrębnienie: źródeł finansowania, dostawców dóbr i usług opieki zdrowotnej i funkcji tych dóbr i usług. Stopień jego szczegółowości i jakość wyników determinują źródła danych i ich jakość.

Reformowanie polskiego systemu zabezpieczenia społecznego w okresie transformacji;

Dziedziny:

Ubezpieczenia społeczne

Problemy trudności w finansowaniu świadczeń wynikają z:

• - stale rosnące przeciętnego trwania życia ludności,

• - coraz wcześniej korzysta się z emerytur,

• - coraz mniejsza jest liczba i współczynnik dzietności,

• - zmienia się struktura ludności według wieku = zmienia się proporcja między liczbą opłacających składki, a liczbą pobierających świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

• - brakuje ubezpieczenia od bezrobocia,

Ochrona zdrowia

• Problemy do rozważenia: co finansować z funduszów publicznych, a co finansować z dochodów indywidualnych

• Trudności w finansowaniu ograniczają dostęp niezamożnym.

• Lawinowy wzrost kosztów ochrony zdrowia wywołany postępem w technice i technologii medycznej

Pomoc społeczna

• Zasada subsydiarności a zadania samorządu.

• Wszystkie zadania związane z pomocą społeczną polegające na bezpośrednim świadczeniu pomocy przekazano samorządom lokalnym (gminnym i powiatowym).

Świadczenia rodzinne

Poprzedni były finansowane z różnych źródeł

Od 2004 roku finansowane są z dotacji budżetu państwa.

Cele; wyrównywanie poziomu życia rodzin ubogich

Zakres; Świadczenia pieniężne tylko dla rodzin o niskich dochodach (uzależnione od dochodu, liczby dzieci, struktury rodziny, funkcji),

Formy; wyłącznie formy pieniężne (zasiłek)

Przewidywane skutki;

a/ społeczne; wzrost liczby rozwodów z powodu uprzywilejowania rodzin niepełnych w wysokości świadczeń

b/ ekonomiczne - nieznaczący wpływ na dochody rodzin (zasiłek jest bardzo niski - przy górnej granicy dochodu upoważniającego do uzyskania zasiłku stanowi mniej niż jeden % dochodu (43 zł do 504 zł)

Szczegółowe kategorie międzynarodowej klasyfikacji dla rachunków zdrowia, dotyczące wszystkich trzech jej wymiarów, znajdzie czytelnik w pracy [A. Baran, M. Żyra 2005]. Narodowy Rachunek Zdrowia, GUS, Warszawa 2006.

Mówimy tutaj o szczegółowej klasyfikacji dostawców (ICHA-HP), z której w tablicy 2 zaprezentowano tylko podstawowe kategorie.

W dalszych rozważaniach odwołujemy się do klasyfikacji PKD, stosowanej w Polsce, opartej na klasyfikacji europejskiej NACE.

Generalnie istnieją dwa podejścia do klasyfikowania źródeł finansowania opieki zdrowotnej w rachunkach zdrowia. Jedno toklasyfikacja płatników, którymi są: organy, instytucje czy osoby indywidualne, które bezpośrednio płacą za usługi i dobra opieki zdrowotnej. Jest to tzw. trzecia strona, którą może być: budżet, instytucja ubezpieczeniowa, czy bezpośrednio gospodarstwo domowe, występująca w układzie pacjent i instytucja świadcząca usługi i dobra opieki zdrowotnej. Według drugiego podejścia klasyfikuje się podstawowe źródła finansowania ponoszące obciążenia na ochronę zdrowia. W tym przypadku pośrednie źródła (na przykład fundusze ubezpieczeń społecznych na zdrowie, i inne) rejestruje się w pierwotnych w miejscu ich pochodzenia. Ta klasyfikacja jest stosowana, przy wykorzystaniu rachunków narodowych jako punktu wyjścia do bardziej szczegółowego od nich rachunku zdrowia [OECD].

Dane zaczerpnięto z Zielonej Księgi, Rozdz. II, podrozdział 1. Przychody ze składek, tablica 4, str. 19.

55

Wydatki prywatne

Wydatki publiczne

Źródła finansowania ochrony zdrowia

Instytucje ubezpieczeń społecznych

Narodowy Fundusz zdrowia

Budżety wojewodów

Ministerstwo Sprawiedliwości

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

Min. Obrony Narodowej

Ministerstwo Polityki Społecznej

Ministerstwo Zdrowia

Sektor quasi-ubezpiecze-niowy

Służba medycyny pracy

Przedsiębiorstwa

Instytucje non-profit

Instytucje ubezpieczeń zdrowotnych prywatnych

Fundusze ubezpieczeń społecznych

Gospodarstwa domowe

Jednostki samorządów terytorialnych

Instytucje rządowe z wyłączeniem jst i funduszy ubezpieczeń społecznych

Zagranica

Sektor Prywatny

Instytucje rządowe i samorządowe

---