Wykłady 13-25, Międzynarodowe stosunki polityczne


Wykład 13 (14.02.2000)

Temat: Spory międzynarodowe

Konflikty dotyczące niezgodności faktycznych są trudniejsze do rozwiązania; wynikają często z rozbieżności ustrojowych etc.

Konflikty zaczęły się kształtować na przełomie XIX i XX wieku

1899; 1907 - konwencje haskie; możliwość pokojowego rozwiązywania konfliktów:

  1. dobre usługi i mediacje

  2. komisja badań

  3. arbitraż międzynarodowy

Art. 12-17 Paktu Ligi Narodów przewidywały w/w instytucje oraz przekazywanie sporów (oprócz arbitrażu) Stałemu Trybunałowi Sprawiedliwości Międzynarodowej.

Akt Generalny uzupełnia Kartę Narodów Zjednoczonych, a szczególnie artykuły 33-38.

Po XX zjeździe KPZR ZSRR chciał podjąć na forum ONZ (globalnie) uchwałę o pokojowym współistnieniu (=> „zgoda” na podział ustrojowy).

18 XII 1962 - Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ w sprawie zasad przyjaznych stosunków i współpracy między państwami.

24 X 1970 - Deklaracja zasad prawa międzynarodowego, dotycząca zasad przyjaznych stosunków i współpracy między państwami.

Na tle zimnej wojny i wdrażania nowych stosunków międzynarodowych nastąpiło „odprężenie”, najpierw w sferze międzynarodowych stosunków politycznych, a później w innych kierunkach.

I - rozwiązywanie sprzeczności, poczynając od sprzeczności politycznych;

II - konieczność świadomego ograniczania własnych interesów, własnych celów maksymalizacji tych celów oraz konfrontacja owych maksymalizacji;

III - konieczność dochodzenia do jakiegoś konsensusu.

Dynamika odprężenia jest wolniejsza i trudniejsza od negatywnych aspektów stosunków międzynarodowych. Procesy odprężenia wymagają świadomego, celowego oraz skoordynowanego działania => stabilizacja rozwoju międzynarodowych stosunków politycznych i innych sfer stosunków międzynarodowych.

Każde państwo powinno [przed podjęciem swoich działań i oddziaływań na środowisko międzynarodowe] odpowiednio kalkulować i dostosowywać do sowich celów odpowiednie środki, przypisywać odpowiednie szanse, ale nie wykluczać również ryzyka => decydenci i funkcjonariusze - kalkulacja ryzyka.

Dominującą jest zasada, że państwa nie działają wg jednego schematu - zachowują się przemiennie w zależności od postrzegania środowiska międzynarodowego a przede wszystkim istniejącej w środowisku koniunktury; zachowują subiektywny wizerunek własnego interesu => racja stanu (interes narodowy). Często racje stanu są przeciwstawne, dlatego dokonywanie ocen jest bardzo trudne.

  1. środki dyplomatyczne

Perswazja odbywa się na najwyższych szczeblach dyplomacji (również doradcy, pełnomocnicy); metody perswazji nie są nagłaśniane w mediach. Bardzo często pojawiają się jako sposoby tworzenia pewnego rodzaju więzów zaufania. Metody te tworzą pewien klimat dla negocjacji, ale nie zawsze przyśpieszający.

Od I wojny światowej przyjęto zasadę rotacji ambasadorów (aby się nie zdemoralizowali).

- najpowszechniejszy środek; za ich pomocą dokonuje się partnerskiej wymiany czegoś za coś; popularne w stosunkach wojskowych między państwami. Na taki sposób gry idą szczególnie państwa słabsze - często sojusz z silniejszym państwem lub za pomocą organizacji międzynarodowych => przesłanki tworzenia stałych misji dyplomowych lub instytucjonalizacji tych środków.

- użycie siły pozostaje w pewnego rodzaju „zawieszeniu” (domniemanie) - to jest już najwyższy rodzaj presji;

Chodzi o to, aby strona przeciwna była przekonana że użycie siły jest realne (przykład kryzysu kubańskiego). Jeżeli groźbie nie towarzyszy pewność realizacji jest ona mało realna i przekonywująca (WB - w przypadku napaści Włoch na Etiopie w 1935 roku); stosuje się również groźby psychologiczne lub gospodarcze.

- psychologiczne => rezolucje potępiające lub grożące pozbyciem członkostwa; chodzi o zaalarmowanie opinii publicznej;

- casus zimnej wojny => metoda odstraszania (broń biologiczna, chemiczna) - broń masowego rażenia [ofensywa <=> defensywa]

  1. środki przemocy

Kiedy środki dyplomatyczne nie przynoszą pożądanych rezultatów istnieje przekonanie, że wole przeciwnika może jedynie ugiąć użycie siły.

  1. gotowość wojska do natychmiastowego użycia siły;

  2. pogotowie na czas trwania konfliktu;

  3. ostrzega się i apeluje do państw niezaangażowanych o antagonizmie aby zmierzały do zmniejszenia wrogich działań przeciwnika.

Zwycięża ten kto ma większą gotowość wyjściową oraz fakt niemieszanie się świata zewnętrznego, np. wojna sześciodniowa. W razie przedłużania się konfliktu [uwarunkowania zewnętrzne] ważne są zasoby, kadry, ludność i zdolność do poświęceń. Strona atakująca, w razie przedłużania się konfliktu, traci pewność siebie, zakłócone zostają wszelkie plany działań.

Zastosowanie przemocy pociąga określone ryzyko, które musi być odpowiednio skalkulowane. Przegrana odbija się na obywatelach państwa, ich poziomie życia, perspektywach rozwojowych.

- ryzyko pozytywne => przez przywódców i organizacje narodowowyzwoleńcze (nie mają nic do stracenia)

Wykład 14 (21.02.2000)

Ryzyko można mierzyć; stopień ryzyka zależy nie tylko od stawki, ale również od koniunktury międzynarodowej, np. ryzyko wojny obronnej.

Rządy przywiązują się do różnych wartości; jeśli zachowują się racjonalnie są w stanie obniżyć ryzyko i zapewnić względne bezpieczeństwo. W przypadku braku racjonalności ze strony rządów dochodzi do nieprzewidywalnych działań. Nieracjonalne zachowanie destabilizuje stosunki międzynarodowe. Powoduje to pewien chaos w interakcjach międzynarodowych.

Temat: Autonomia podmiotów w środowisku międzynarodowym.

Podmiot suwerenny jest z założenia autonomiczny; maksymalizując swoje interesy powinien dążyć do umacniania swojej autonomii => poliarchia [umacnianie pozycji wobec innych].

Tożsamość jest rezultatem autonomii. Poprzez umacnianie tożsamości państwa promują i potwierdzają swoją niezależność - rosnąca rola poszczególnych państw w tworzeniu z jednej strony własnych instytucji politycznych, a z drugiej strony tego samego w środowisku międzynarodowym, ale na zasadzie partnerstwa. Ten element potwierdza autonomię poszczególnych państw, umożliwia również racjonalne układanie współżycia. Rozwój partnerskich stosunków był procesem bardzo długim i powolnym. Wynikało to z różnego stopnia dojrzewania procesów narodowotwórczych w różnych częściach świata (różny stopień rozwoju tych procesów). Z tego powodu tak długo trwał proces kształtowania się państw - największa intensywność w XX wieku. Potwierdziło to powstawanie autonomii nowopowstałych państw i umacnianie jej przez pozostałe państwa.

Nie wszystkie państwa stać na taki sam poziom maksymalizacji interesów państwowych - różna wielkość, potencjał i siła. Wszystkie kraje wysoko rozwinięte są najbardziej rozwinięte pod względem procesów narodowotwórczych.

Skala autonomii decyduje o tym jakie są możliwości maksymalizacji interesów państw. Im większy stopień autonomii tym łatwiej forsować bardzo dogodne rozwiązania kwestii międzynarodowych oraz mogą zwiększać swój wpływ na zachowanie innych państw w ramach zinstytucjonalizowanych stosunków międzynarodowych.

Skalę autonomii mierzy się stopniem zależności lub niezależności wzajemnych (pod względem politycznym, materialnym i prawnym). Stąd też państwa starają się dążyć przynajmniej do zachowania symetrii, starają się równoważyć swoje oddziaływania z innymi. Jeśli jakieś państwo nie jest w stanie tego zabezpieczyć (tej symetrii) siłą rzeczy podważa swoje możliwości oddziaływań na innych. Inne państwa z tego korzystają (głównie przejawiające tendencje imperialne). W ten sposób rodzą się zależności międzynarodowe. W stosunkach międzynarodowych najbardziej były obserwowane skrajne zależności, redukujące do minimum skalę autonomii państw.

  1. proste wpływanie zewnętrzne

W rezultacie czego państwa tracą pewien stopień autonomii, siłą własnego przyciągania i siłą oporu (sprzeciw uzależnianiu się).

  1. wyższy stopień uzależnienia - dominacja imperialna

Przejawia się wtedy, kiedy siła przyciągania i oporu jednego państwa zwiększa stopień autonomii wobec innych państw. W stosunkach międzynarodowych odbywa się to kosztem zmniejszenia autonomii innych państw, odbywa się to regionalnie - biegunowość [=> satelici - klienci]. Państwa uzależnione wciągane są w orbitę przyciągania państwa dominującego => satelizacja; oznaki satelizacji (przejawy asymetrii):

  1. mniejsza skala autonomii państw uzależnionych;

  2. niedorozwój i nierównowaga wobec państwa bieguna;

  3. niekorzystny poziom oddziaływań.

Przykłady => królestwa napoleońskie, państwa w ramach cesarstwa Austriackiego i Niemieckiego, system LN, kraje powiernicze w systemie ONZ, system panamerykański (1890-19145).

  1. hegemonizm wchłaniający (absorpcyjny)

Pojawia się wtedy kiedy asymetria autonomii państw uzależnionych i uzależniających osiąga skrajny sposób, a państwa nie są w stanie obronić swojej autonomii. => Aleksander Wielki, Karol Wielki, Dżingis Han, Adolf Hitler

- modele wchłonięcia: Alzacja i Lotaryngia; zagarnięcie Austrii; Litwa, Łotwa i Estonia (1940).

W przypadku imperiów dynastycznych procesy absorpcji były długofalowe (długotrwałe):

Wnioski:

Najważniejszą jest konsekwencja polegająca na tym, że ponad 100 podmiotów kolonialnych przeistoczyło się w suwerenne podmioty stosunków międzynarodowych.

Etapy:

  1. I dekada po II wojnie światowej

  1. drugi etap trwał tylko 5 lat

Rok 1960 - uznany za rok Afryki - sprawił, że ruch państw niezaangażowanych wzrósł w siłę oddziaływania. Po 1960 roku proces dekolonizacji był już wolniejszy.

Wykład 15 (28 II 2000)

Połowa lat `70-tych - likwidacja kolonii na peryferiach centrów kolonialnych i neokolonialnych [np. '76 - Seszele, `78 - Dominika]

Nowe możliwości, nowe trudności bytowania - rozbieżności między sojusznikami wynikające ze zróżnicowanych poziomów rozwoju, problemów wewnętrznych, różnego stopnia zaangażowania i możliwości w środowisku międzynarodowym.

Sprzeczności miedzy niezależnością polityczną a zależnością ekonomiczną => najpierw konieczne przedsięwzięcia polityczne - unormowanie pozycji w sferze gospodarczej oraz samodzielna polityka wewnątrz granic i na zewnątrz. Nie można automatycznie uniezależnić się ekonomicznie (konieczne przemiany gospodarcze: podnoszenie wydajności pracy i przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego).

Trudna realizacja - niedorozwój gospodarczy (kraje nierozwinięte, rozwijające się):

Wzrost społecznych elementów, np. oświaty, nauki był szybszy od wzrostu elementów Np. metod pracy. Niektóre kraje okazywały się gorzej przygotowane, wygórowane aspiracje pewnych grup ludności - godziły się one neokolonializmem byle doczekać się impulsu modernizacyjnego z zewnątrz. Zapatrywanie we wzory kapitalistyczne .

Nie krócej istniały struktury narodowo-plemienne, gdzie indziej nowoczesny przemysł. Mało warstwy średniej, brak wyraźnych granic między klasami i układami ekonomicznymi.

Umowne podziały i systematyka:

Główne orientacje:

Ruch próbował formułować ideologie pośrednie; istniało przemieszanie ideologiczne => ideologia pośrednia (ludowo-rewolucyjna - Che Guevara), socjaliści narodowi (Tanzania, Syria, Irak), chłopska (egalitaryzm, struktury patriarchalne - Afryka tropikalna, Ameryka Łacińska).

Coraz większa rola:

Procesy demokratyzacji stosunków międzynarodowych

problem współczesny - ekonomiczny (rynki zbytu, surowce).

RUCH NN

Geneza

Niezaangażowanie (centralizm) - określona orientacja i polityka zagraniczna krajów nowowyzwolonych. Inspiracja Gandhiego - polityka Nehru (I premier) - idee rozwijają się w Azji (Wietnam, Korea, Francja w Indochinach). Nehru pozyskuje prezydenta Sukarno i Nasera (osobista dyplomacja) poparcie Tito (który szuka oparcia. Zaczęły się wyłaniać formy ruchu, pierwsze lata niepodległości przyniosły doświadczenia wskazujące na niekorzystne uleganie presji 1 z 2 mocarstw - antagonistów. Obawiano się wciągnięcia w mechanizmy konfrontacji zimnej wojny i akceptacji na arenie międzynarodowej - trzeba się zrzeszyć obok i poza głównymi blokami.

Przesłanki:

Obiektywne przemiany: politycy dochodzą do wniosku, że te przemiany zimnej wojny są niekorzystne dla krajów słabych i zacofanych. Polityka bloków dotyczyła krajów bogatych. Dostrzegano globalizację nacisku silniejszych, przyglądano się tworzeniu zalążków bloków w Azji, reakcjom zachodu na rewolucje egipską z 1954r: postawa hegemoniczna zachodu, szkodliwa: p. słabe nie chciały się poddawać: lepiej się przeciwstawiać w mech. Zbiorowych chciano utrwalenia swojej niepodległości, oparcie na nacjonalizmie bud. państwa, odrzucenia satelizacji swoich państw. Poczynając od przywódców chciano wpływać na forum międzynarodowym, na którym można by bronić tych wartości. Tworzenie bloków wojennych jest sprzeczne z KNZ. Konieczne dobre stosunki ze wszystkimi państwami (aby od wszystkich móc uzyskać pomoc). Uniknąć możliwości wplątania się obca wojnę. Strategia zapobiegania wojny => polityka bloków. Wojny Korea, Kongo, Indonezja: misje pokojowe. Także sprawy ekonomiczne, łatwiej stworzyć możliwości rozwoju przy szerokiej współpracy i unikaniu zagrożeń: nie będzie się marnować zasobów na zbrojenia czy wydatków.

Tradycje i motywacje kulturalne: pozwalały przywódcom i społeczeństwom przeciwstawić się i krytykować inne państwa np. faryzenszostwo (głoszenie szlachetnych celów, ale naruszanie ich). Opór przeciwko sile i przemocy (Gandhi), „Musjawara” - fil. Indonezyjska, dotycząca międzypaństwowych stosunków, konieczność porozumienia się międzypaństwowego i międzynarodowego. Powrót do reakcji pokojowych różnych kultur - aktualizacja przez zachód (przekształcenia na swój wzorzec). Duże znaczenie: kształtował jakąś solidarność, miano zróżnicowań. Luźny ruch bez sztywnych struktur, ale postawa solidarna.

Wykład 16 (6 III 2000)

Temat: Rozwój i instytucjonalizacja Ruchu Państw Niezaangażowanych.

Ruch krajów niezaangażowanych tworzył się na bazie ruchu państw afro-azjatyckich. Bardzo dużą rolę odgrywały w nim Indie. Państwa te wychodziły z założeniem podkreślania solidarności państw azjatyckich. Indie nie krytykowały Chin czy Wietnamu za wybór ustroju.

W 1954 roku doszło do podpisania indyjsko-chińskiego traktatu w sprawie Tybetu; wyliczono w nim słynne zasady współistnienia => 5 zasad Pandżaszira:

  1. wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności;

  2. wzajemna nieagresja;

  3. nieingerencja w sprawy wewnętrzne;

  4. równość i wzajemne korzyści

  5. pokojowe współistnienie.

Konferencja w Bandungu przyjęła Deklarację 10 zasad w sprawie powszechnego pokoju i współpracy państw:

  1. poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz zasad Karty Narodów Zjednoczonych;

  2. integralność i suwerenność wszystkich państw;

  3. równość wszystkich ras i narodów;

  4. wstrzymanie się od ingerencji w sprawy wewnętrzne;

  5. poszanowanie praw każdego kraju do samoobrony;

  6. wstrzymanie się od traktatów wojskowych [neutralizm] oraz wywierania nacisku na innych;

  7. wstrzymanie się od aktów agresji i siły w stosunku do innych;

  8. regulacja sporów środkami pokojowymi;

  9. rozwój wspólnych interesów;

  10. poszanowanie sprawiedliwości i pokoju międzynarodowego.

Deklaracja 10 zasad stała się kodeksem ruchu państw afro-azjatyckich, a później Ruchu państw niezaangażowanych.

Państwa socjalistyczne popierały tę deklarację, natomiast państwa zachodnie odnosiły się do niej bardzo krytycznie, np. USA - uważały, że państwa Ruchu niezaangażowanego są przychylne państwom socjalistycznym.

W Bandungu ruch krytykował międzynarodową działalność Biura Informacyjnego partii komunistycznej i robotniczej, a więc jak widać krytyka nie tylko zachodu ale również świata komunistycznego.

  1. prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej opartej na zasadach pokojowego współistnienia;

  2. popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych;

  3. nieuczestniczenie w żadnym pakcie militarnym z udziałem wielkich mocarstw;

  4. nieutrzymywanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych zainstalowanych za zgodą państwa

lata `50/`60 => blok wschodni zaczął interpretować pojęcie niezaangażowania - koncepcja nazwania III formy neutralizmu (neutralizm jako postawa wobec bloków);

Ruch rodził się jako grupa państw, powiązanych normami politycznymi a nie prawnomiędzynarodowymi.

  1. spotkania na szczycie - konferencje szefów państw i rządów niezaangażowanych (najważniejsze);

  1. konferencje ministrów spraw zagranicznych;

  2. Biuro koordynacyjne => kontakty z państwami;

  3. Przewodniczący Ruchu państw niezaangażowanych;

  4. Komisje - do przygotowywania różnych kwestii.

Ruch państw niezaangażowanych udziela dużego poparcia ośrodkowi informacji korporacji. Konferencje Ruchu państw niezaangażowanych rozpatrywały bieżące problemy pojawiające się wraz z rozwojem stosunków międzynarodowych. Kwestie asymetrii ekonomiczno-społecznej pojawiały się na każdej konferencji, natomiast polityczne w decydujących momentach; dotyczyły dekolonizacji (lata `60 i `70), kwestii Apartheidu, rozbrojenia itp. Ruch akcentował bardzo ograniczenie uzbrojenia i przeznaczenia funduszy na gospodarkę; planowanie gospodarcze - rozwój handlu i przemysłu oraz wykorzystanie bogactw mineralnych;

Kolejne konferencje dążyły do tego aby Ruch państw niezaangażowanych stał się bardziej pragmatyczny => 1984 - Deklaracja z Dehli przeciwko zbrojeniom atomowym.

Nowy ład interpretowano - oparty na pokoju, bezpieczeństwie i demokracji a także podstawowe swobody jednostek etc. zaczęto popierać regionalne inicjatywy rozwiązywania konfliktów. Państwa azjatyckie miały swoja koncepcję dla tolerancji praw człowieka, dlatego Ruch poparł stanowisko rządów azjatyckich (do 1996) przyjęcia interpretacji praw człowieka.

Na konferencji w Kartahenie akcent położono na ekonomiczne nierówności i potrzebę zabezpieczenia szansy równego startu państw rozwijających się z państwami rozwiniętymi. Skoro w mechanizmach ekonomicznych niewiele się zmieniło, wręcz przeciwnie - wzrost asymetrii, to trzeba rozpocząć działania od strony politycznej => reforma ONZ!!!

Do reformy ONZ doszło już w 1992 roku, kiedy to Sekretarzem Generalnym NZ był Buthros Ghali.

Wykład 17 (13 III 2000)

Temat: Międzynarodowa Ochrona Praw Człowieka.

Początki ochrony praw człowieka można już zauważyć w II połowie XIX wieku. Przykładem tego jest konwencja berneńska z 1886 roku o ochronie utworów literackich czy te ż konwencja z września 1906 roku o zakazie pracy nocnej dla kobiet zatrudnionych w przemyśle.

Dokument akcentuje słabości realizacji deklaracji oraz mówi o odpowiedzialności państw w sprawie realizacji gwarancji wszystkich praw z Deklaracji, przede wszystkim prawo każdej jednostki do dobrych warunków realizacji swoich praw.

Konferencja na której dyskutowano o prawach człowieka; czy można stawiać warunek konkretnej interpretacji praw człowieka - zastanawiano się nad sankcjami;

Amsterdam => UE - ochrona praw człowieka

Wówczas kojarzono to z faszyzmem niemieckim czy militaryzmem japońskim, dopiero w naszej dekadzie doszło do podjęcia tej kwestii [ponownie ważna po okresie zimnej wojny].

Dlaczego? => dużo wojen i konfliktów oraz akcje masowego ludobójstwa (Rwanda, Somalia, Bośnia).

  1. ludobójstwo

  2. zbrodnie przeciwko ludzkości

  3. zbrodnie wojenne

  4. zbrodnia agresji

Trudność => na płaszczyźnie postanowień zgodności z konstytucjami!!!

  1. uniwersalność praw człowieka

  2. prawa wszystkich do rozwoju (1986-1992) oraz obowiązek nietolerowania asymetrii rozwojowych

  3. prawa człowieka wiążą się z demokratyzacją systemów polityczno-społecznych oraz efektywna realizacją tych praw;

Przygotowanie ich trwało bardzo długo, bo prawie 19 lat (1947-66); wydłużenie nastąpiło z przyczyn:

W 1948 roku zapisano to na co była zgoda, dlatego też dyskusje trwały długo i przebiegały w różnym tempie - debaty na forum Zgromadzenia Ogólnego NZ, komisje etc. Komisja Praw Człowieka Zgromadzenia Ogólnego NZ pracowała nad tymi punktami. W 1954 gotowa do przekazania, ale Zgromadzenie Ogólne przekazało Komitetowi III (12 lat).

Dopiero 16. XII. 1966 uchwalono jednomyślnie 2 rodzaje Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka [MPP Obywatelskich i Politycznych oraz MPP Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych].

Prawo narodów do samostanowienia jest obowiązujące w systemie ONZ; było zapisane jako swoboda statusu politycznego swobodne zapewnienie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego oraz swoboda korzystania z własnych bogactw i zasobów naturalnych.

Wprowadzono zasadę, że żadne z postanowień nie może naruszać prawa narodów do dysponowania swoimi zasobami.

Proces ratyfikacji trwał bardzo długo. Pierwszy wszedł w życie Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (3 I 1976).

Pakty dopuszczały ograniczenia praw i wolności [MPPO i P - art. 4] w ramach klauzuli gwarantującej (?) - możliwość uchylania się od paktów w sytuacjach wyjątkowych związanych z niebezpieczeństwem publicznym. => zawężenia: zakaz interpretacji art. 4 w taki sposób, który w ogóle by groził zniweczeniem tych praw.

Pakty zostały uchwalone jednomyślnie przez wszystkich członków [Deklaracja - 48 głosów]; są one umowami o charakterze prawno-międzynarodowym; przewidują kontrole w postaci obowiązku składania sprawozdań [Deklaracja - brak rozliczeń ze stosowania]. Pakty podkreśliły bardzo mocno zasadę dysponowania swoimi zasobami - prawo samostanowienia; rozwijały prawo międzynarodowe i stosowanie tego prawa w międzynarodowych stosunkach politycznych - międzynarodowe standardy praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych oraz kwestia ochrony środowiska.

Pakty + Deklaracja => szeroki kompleks norm międzynarodowych, które sprzyjają ochronie praw człowieka.

+ 1 VIII 1975 - Akt Końcowy KBWE

Bioetyka [11 XII 1998] - zakaz klonowania gatunku ludzkiego; konwencja o genomie.

Wykład 18 (20 III 2000)

Temat: Interwencja i nieinterwencja w stosunkach międzynarodowych.

W działalności zewnętrznej zorganizowanej do państwa umacniała się zasada nieinterwencji jako poszanowanie suwerenności - zasadę tę głoszono już na przełomie XV i XVI wieku (F. de Victoria). Tacy ludzie jak J.Bodin, H. Grocjusz, I. Kant wypowiadali się również przeciwko interwencji.

Praktyka międzynarodowa w tek kwestii była różna, np. polityka kolonialna, polityka „grubej pałki” Roosevelta. W okresie zimnej wojny były to doktryny ideologiczne. Te, które były dokonywane wbrew zasadom prawa międzynarodowego czyniły je mocarstwa globalne - użycie siły i korzystanie ze słabości innych stron.

Były też takie, które stanowiły próbę dostosowania interwencji do doktryny prawa międzynarodowego, np. Święte Przymierze [zrzeszone monarchie miały strzec pokoju dynastycznego].

Interwencje te były praktycznie wyrazem przewagi siły najsilniejszych państw wobec słabszych, ale np. interwencje Układu warszawskiego były słabością systemu [narzucał je najsilniejszy - ZSRR].

W okresie Ligi Narodów zasada interwencji była podtrzymywana w doktrynie prawa międzynarodowego, ale przyczyny II wojny światowej zmieniły diametralnie sytuację, po raz pierwszy zapisano zasada nieinterwencji w dokumencie => art. 7 p. 7 Karty NZ: „Żadne postanowienie niniejszej Karty nie upoważnia NZ do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa i nie zobowiązują członków, aby przekazywali takie sprawy do załatwienia w trybie przewidzianym niniejsza Kartą. Jednakże zasada ta nie będzie stała na przeszkodzie zastosowaniu środków przymusu przewidzianych w rozdziale VII.” => jedyna możliwość interwencji to w ramach z podtrzymania pokoju zalecenia RB).

Tę ideę rozwinięto na specjalnym kolokwium w Paryżu pt. „Prawo i moralność humanitarna” (Mario Battati - prawnik; Bernard Kuszner - lekarz) => zaproponowano, żeby wprowadzić zasadę obowiązku interwencji w sprawy wewnętrzne jeśli chodzi o pomoc cierpiącym.

Po operacji w Iraku - organizowanie operacji pod flaga ONZ na rzecz ludności pokrzywdzonego kraju, np.:

We wszystkich przykładach interpretowano humanitaryzm jako dążenie do udzielania różnorodnej pomocy grupom etnicznym prześladowanym, cierpiącym, tym, którzy przeżyli sytuacje nadzwyczajne. Odczuwano jednak ciągle brak tekstów normatywnych, które mówiłyby o formach interwencji, gdyż stwierdzono, że interwencja humanitarna jest jedną z wielu rodzajów interwencji. Dodatkowa trudność pojawiła się przy okazji rozwoju liberalizmu demokratycznego - jest to rodzaj upowszechniania się demokracji liberalnej => prawo oceny i kontroli tych interwencji bo mogą one uderzać w międzynarodowy ład ekonomiczny, moralny, informacyjny etc. w ten sposób akceptowane (ale wątpliwy sposób realizacji) doprowadziły do tego, że w 1992 roku w ONZ przyjęto zasadę DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH - 31 I 1992 Rada Bezpieczeństwa upoważniła Sekretarza Generalnego ONZ B. Ghalego do dawania pierwszeństwa działaniom prewencyjnym, ale wcześniej ostrzeżenie.

  1. kwestia zwielokrotnienia współzależności działań międzynarodowych;

  2. jak wiązać te interwencje z problemami globalnymi współczesnego świata - czy w pewnych sytuacjach mogą doprowadzić do niekontrolowanej nuklearyzacji świata [Korea, Indie - Pakistan];

  3. zbyt duża wszechobecność mediów, które zakłóciły obieg informacji;

  4. mechanizm nadzoru i weryfikacji takich interwencji.

Kosowo uznano dalej za część Federacji Jugosłowiańskiej. Przyjęto zasadę, że będzie to nadal obszar wieloetniczny - zastrzeżono, że otrzyma istotna autonomiczność.

Miała być prowadzona w imieniu wspólnoty międzynarodowej. Pogłębiła jednak nienawiść między głównymi grupami etnicznymi => będzie się ona dalej rozwijać.

Profesor Bring nawiązuje do casusu z 1950 roku, kiedy to RB nie była w stanie podjąć rezolucji w sprawie Korei. Wykorzystano wówczas nieobecność przedstawiciela ZSRR na głosowaniu, co umożliwiło przekazanie sprawy na forum Zgromadzenia Ogólnego => „Zjednoczeni dla Pokoju”. Profesor Bring jest zdania, że Zgromadzenie Ogólne NZ powinno się podjąć tego typu interpretacji lub też uchwalenia jakiegoś kodeksu.

Działania tego typu interwencji humanitarnych mogą być akceptowane, wtedy tylko kiedy istnieją rzeczywiście masowe pogwałcenia praw człowieka;

Ocena wstępna powinna stwierdzić w sposób jednoznaczny, że państwo (tu: Jugosławia) jest niezdolne do rozwiązania samemu problemu. Decyzja o podjęciu takiej interwencji mogłaby być podjęta przez organizację regionalną - w duchu rozdziału VIII Karty NZ; wtedy w porozumieniu ze Zgromadzeniem Ogólnym większością 2/3 głosów.

Użycie siły w toku interwencji humanitarnej powinno być zgodne z międzynarodowym prawem konfliktów zbrojnych - kontrola i konfrontacja w świetle konwencji genewskich.

Czas takiej interwencji powinien być ograniczony do chwili osiągnięcia najważniejszego momentu interwencji, np. przerwanie ludobójstwa, zagrożeń dla praw człowieka czy narodów etc.

Jednakże na ten stan rzeczy oburzyła się opinia światowa; rozpoczęto działania na rzecz międzynarodowej interwencji humanitarnej - Australia zgodziła się na objęcie przewodnictwa w interwencji (niebieskie chełmy).

Pod koniec września 1999 Indonezja zgodziła się na przyjęcie interwencji i w związku z tym władze ONZ wyznaczyły tymczasowe władze w Timorze Wschodnim - odbudowa infrastruktury i przygotowanie do niepodległości; w ciągu 2-3 lat pełna niepodległość. Narodowa Rada Konsultacyjna.

Operacja w Timorze Wschodnim była interwencją humanitarną, zgodną z Kartą NZ, zrealizowaną za zgodą RB oraz przyjętą przez rząd Indonezji i realizowaną pod auspicjami ONZ.

Wykład 19 (27 III 2000)

Temat: Miejsce geopolityki w międzynarodowych stosunkach politycznych.

Arystoteles, Rousseau koncentrowali się na warunkach klimatycznych. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku zaczęto zwracać uwagę na kwest8ię przestrzeni. Stwierdzono, że geopolityka jest czymś bardziej złożonym. Kształtował się pogląd, że geopolityk bada relacje między aktorami (państwami) stosunków międzynarodowych a ich przestrzenią w której żyją. Ich zachowania geopolityka konfrontuje z klimatem, zasobami oraz czynnikiem ludzkim (ilość ludności, struktury polityczne i aktywność).

Państwo jako komponent przestrzeni politycznej => na podstawie takich rozwiązań klasyfikowano modele konstelacji politycznych, czyli stosunków międzynarodowych. Geopolityka zawsze starała się szukać centrów politycznych w świecie oraz związku zasobów z elementami potęgi państw - rozpatrywano mechanizm i skutki rozwojowe między politykę a zasobami.

W XX wieku szczególnie wyraźnie zestawiono to ze zjawiskiem podziału świata na Północ i Południe. Działania polityczne państw nieuchronnie pociągają za sobą skutki przestrzenne. Niektórzy twierdzą, że geopolityka stała się teorią przestrzeni [jej znaczenie polityczne dla podmiotów międzynarodowych] w stosunkach międzynarodowych - stała się teorią nauk o polityce.

Geopolityka analizuje poszczególne struktury życia międzynarodowego; zaczęła służyć jako podstawa dla przewidywań ewolucji konstelacji międzynarodowych. Często koncepcje geopolityczne były wykorzystywane w ideologiach, ale w bardzo zawężonym zakresie.

Geopolityka stara się wyciągać wnioski na temat ewolucji globalnej - to jest jej słabość. Przez to nie nadaje się do analiz narodowych. Jako specyficzna metoda analizy przestrzennej pozwala zrozumieć zachowanie interakcji narodowych. Najbardziej widoczne jest to wtedy kiedy się bierze pod uwagę fizyczne środowisko i środowisko naturalne - najprostszy wymiar: społeczno-ekonomiczny.

Czynniki naturalne nie są równomiernie rozłożone w świecie. Nie wszędzie pojmowana jest teza o dużej roli tych czynników w polityce zagranicznej tych państw. Na przełomie XIX i XX wieku geopolitycy przeceniali czynniki naturalne; głownie chodzi o geopolityków niemieckich - zwolennicy determinizmu przestrzennego. Współzależność między fizycznym a politycznym środowiskiem są podstawą rozwoju, np. zasoby uranu - zakres ich posiadania ma wpływ na inną politykę zagraniczną; niektóre państwa posiadają zasoby uranu ale nie posiadają odpowiednich technologii. Powoduje to nierównomierne możliwości oddziaływań.

Pojęcie „geopolityki” ostatecznie zostało przyjęte na początku XX wieku; jego autorem był szwedzki profesor Rudolf Kjellen (1864-1922). Podkreślał on, że państwo ma konsystencję przestrzenną, najpierw terytorium, później ludność.

1916 - „Państwo jako forma życia” => definicja geopolityki: geopolityka jest nauką o państwie jako organizmie geograficznym wyróżnionym w przestrzeni.

I okres geopolityki => podział państw na lądowe i morskie - które będą wywierały większy wpływ.

  1. ogniskowa - interior Euroazjatycki

  2. obszar wewnętrzny - obszar półksiężyca: od Europy do Indii i Chin

  3. strefa pierścienia zewnętrznego - Wielka Brytania, Ameryka, Afryka, Australia, Oceania, Japonia.

Przewidywał, że Rosja może stać się lądowym mocarstwem w świecie. Zwrócił również uwagę na zagrożenie niemieckie - niemieckie parcie imperialne, które będzie dominować na kontynencie. Francję traktował jako przyczółek obszaru ogniskowego [Heartland]. Zarówno państwa angloamerykańskie jak frankofońskie powinny wzmacniać sojusz przeciwko Niemcom. Proponował zawarcie sojuszu, tworzącego pas pomiędzy Rosją i Niemcami.

Spośród niemieckich geopolityków wysuwa się Friedrich Ratzl (1844-1904) - nacjonalista niemiecki, popierał Ligę Pangermańską Karla Petersa; był uczniem Hegla (przesłanki rasy, wprowadził pojęcie ekologii). Potwierdził słuszność niemieckiej ekspansji kolonialnej w Afryce. Dla państwa ważne są strefy wpływów i panowania.

1885 - zachwycony Kongresem berlińskim => 1886 - „Etnologia” - wyższość pewnych ludów, ras; była to przesłanka do rasistowskich Niemiec.

Ratzl akceptował konieczność rozpatrywania państw pod kątem geograficznym. W tym dziele użył pojęcia „przestrzeni życiowej”. Wg niego państwa żywią się przestrzenią życiową. Granice są tylko czasowym ograniczeniem przestrzeni - można je zmieniać; przestrzeń ewoluuje i dlatego można dokonywać ekspansji.

1901 - „Na temat praw ekspansji przestrzennej państw”; 7 praw.

Po I wojnie światowej uzasadniał zerwanie z kajdanami wersalskimi, założonymi Niemcom; postulował sojusz Niemiec z ZSRR i Japonią (realizował przeznaczenie przestrzenne na Daleki Wschód). Rozwijał swą propagandę wśród generalicji i zachęcał do popierania polityki ekspansji w imię rozprzestrzeniania panowania rasy niemieckiej. Wysunął wniosek walki ze spiskiem żydowsko-bolszewickim.

Wielkie Niemcy jako ośrodek kontynentu:

We Francji rozwój geopolityki nastąpił dopiero po 1871 roku (wojna Francusko-pruska), na tle przemyśleń o klęsce francuskiej. Teoria francuskich geopolityków były bardzo często reakcją na poglądy Ratzla i Haushofera.

Geopolitycy francuscy odrzucali bardzo dosadnie w czasie dwudziestolecia międzywojennego koncepcje niemieckie. Byli zdania, że ludzka wola jest zawsze w stanie przezwyciężyć wrogie uwarunkowania położenia.

Ansel - pozycja międzynarodowa Europy słabnie bo wzrasta pozycja USA, Japonii i świata islamu; ubolewał nad słabością Francji w obliczu „kolosa niemieckiego”; domagał się racjonalizacji polityki Francji w kwestiach kolonialnych; popierał wysiłki Brianda.

Po okresie szczytowym zimnej wojny we Francji odrodziła się koncepcja geopolityki. W 1976 roku zaczęto wydawać periodyk „Herodott” (przegląd geopolityczny), który od 1983 roku nosi podtytuł: Przegląd geografii i geopolityki..

Mimo ostrzeżeń Mahana w latach `30-tych duża grupa publicystów fascynowała się geopolityką Haushofera. Wydawało im się, że pierwsze sukcesy Niemiec w 1939 i `40 roku były niejako konsekwencją dobrze stosowanych zaleceń Haushofera. USA zostały sprowokowane do włączenia się do wojny.

Zajmował się obszarem półksiężyca; dla niego linie konfliktów krzyżują się zawsze między mocarstwem morskim a obszarem lądowym oraz między innymi. Za cel amerykańskiej geopolityki uznawał zapobieganie temu, aby ten główny obszar nie wpadł w ręce jednego państwa. Do końca życia nalegał, że nie należy dążyć do trwałego osłabienia Niemiec i Japonii, ponieważ może to zakłócić równowagę europejską. Był przeciwny integracji europejskiej, która spowodowałaby osłabienie pozycji USA w rejonie Atlantyku.

  1. powstał odrzucony determinizm geograficzny;

  2. zaczęto zwracać mniejszą uwagę na przestrzeń terytorialną;

  3. większe znaczenie ma stabilność granic

  4. Realizm polityczny zastąpił geopolityki narodowe w czasie rozwoju zbrojeń nuklearnych.

  5. Kolejnym ważnym czynnikiem jest praktyka liczenia na czynniki ekonomiczne a nie na geograficzno-przestrzenne (Bretton Woods). Dodatkowo pojawił się świat państw niezaangażowanych.

  6. Kryteria przestrzenne zastępowane teoriami średniego zasięgu, np.: (1) teoria dystansu, (2) teoria sąsiedztwa - ilość, (3) teoria sfer wpływów.

Tworzenie biegunów potęgi, których siły słabną wraz z kątem odległości od centrum; dzieje się tak bo rośnie kontrola innych, każdy z biegunów stara się prześcignąć drugiego. Biegun jest odwrotny od dystansu punktu konfliktu.

Argument te chętnie przyjmowano w krajach Trzeciego świata, poza Ameryką Południową.

Wszystkie tradycyjne myślenie o geopolityce były bardzo modne przed II wojną światową, ale w różny sposób skompromitowały się podczas wojny.

W latach `80-tych nastąpił renesans geopolityki - różnego rodzaju periodyki i studia poświęcone geopolityce.

1989 - na Uniwersytecie Paryż 7 - doktorat z geopolityki;

1991 - Moskwa - utworzono Centrum Studiów Geopolityki przy Instytucie Geografii.

Takie placówki powstały też w Amsterdamie, Brukseli, Hamburgu, Lionie [Europejski Dom Geopolityki], Wielkiej Brytanii. W mniejszym lub większym stopniu nawiązywały one do bardzo modnych koncepcji ekologicznych..

W Niemczech, bardzo uprzedzonych do geopolityki, powstał periodyk „Zeitschrift fur Geopolitki” (1951-56), ale po 5 latach został zlikwidowany.

Zaczęto mówić o nowej polityce - Earthpolitic [polityka ziemi] - wprowadzono pojęcie „położenie środka” [Mitellage]. W latach `80-tych pojęcie to bardzo się upowszechniło - utrzymanie dobrych stosunków z wszystkimi sąsiadami. W USA zaczęto powracać do geopolityki globalnej - ze względu na pozycję Stanów Zjednoczonych w świecie.

Pewne zakłócenia wywołało pojęcie „globalnej ekonomii” w latach `80 i `90-tych => wszystko zależy od gospodarki: w dużym stopniu bezpieczeństwo, etc. mogą się odbywać w realiach ekonomicznych. Formułowano tezę zależności globalnej polityki od geoekonomii. Proces globalizacji w dziedzinie finansów i gospodarki rozwija się ciągle, ale pozostają pod wpływem czynników i mechanizmów politycznych - kryzysy w Azji.

Wykład 20 (3 IV 2000)

Temat: Ewolucja ładu międzynarodowego.

Stosunki międzynarodowe rozszerzają się, pogłębiają, pewne procesy przyśpieszają się. Jest to bardzo wyraźne w okresie ostatniego półwiecza. Najważniejszym w tych złożonych procesach jest proces instytucjonalizacji życia międzynarodowego.

W ciągu ostatnich 50 lat kilkakrotnie wzrosła liczba uczestników i podmiotów stosunków międzynarodowych. Drugim procesem jest wzrost możliwości oddziaływania.

Trzecim charakterystycznym okresem jest wzrost ilości i zakresów współzależności wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych, a więc co raz większy wpływ środowiska międzynarodowego na życie państw.

Stąd wielu badaczy sformułowało tezę, że stosunki międzynarodowe są w stanie głębokiej anarchii i dlatego trudno je zinterpretować. Stopniowo zaczęto się doszukiwać w stosunkach międzynarodowych określonego ładu. Nawiązano do poglądów z czasów Ligi Narodów, kiedy to np. Georges Selles głosił solidarność wzajemną państw i dobrowolną instytucjonalizację.

Jednakże po II wojnie światowej koncepcja ładu międzynarodowego traciła swój sens w takiej postaci. Zaczęto więc uwzględniać złożone współzależności interesów, dążeń etc. uczestników stosunków międzynarodowych. Odrzucono koncepcję rządu światowego, ale zaczęto wyodrębniać różne koncepcje ładu międzynarodowego. Od lat `60-tych zaczęły się upowszechniać i zyskiwać aprobatę - towarzyszyło temu pojęcie „Nowego Ładu Międzynarodowego”. Uważano, że jeden ład sektorowy warunkuje inne; próbowano tworzyć różnego rodzaju łady - ekonomiczny [1974 - Karta Ekonomiczna], informacyjny [UNESCO]. Najbardziej upowszechniły się te koncepcje w latach `80-tych, kiedy zaczęto utożsamiać je z porządkiem, spójnością wewnętrzną i jakimś stanem równowagi w skali światowej. Nawiązywano do różnych koncepcji socjologicznych i psychologicznych, mówiących o ładzie społecznym (A. Comte, Osowski).

ŁAD - suma zachowań zbiorowych opartych na stosunkach akceptowania i uzgadniania oraz ochrony pewnego statusu quo.

Ład zaczęto odnosić do sumy pozytywnych współzależności - przemiany, oddziaływania i dokonania w ramach środowiska międzynarodowego. Pierwsi systematycy traktowali ład jako stan między wojnami; fazy istnienia pewnych systemów (np. powersalski).

Na pierwszym miejscu zajmowano się międzynarodowym ładem politycznym i kulturalnym jako najstarszymi rodzajami. Zaczęto rozciągać to pojęcie na inne płaszczyzny stosunków międzynarodowych - ład ekonomiczny, informacyjny, ekologiczny. Stwierdzono, że ewolucję każdego ładu można uchwycić kiedy ma za sobą jakąś historię i ujawniają się fazy oraz podstawy jego ciągłości. W przypadku ładu dojrzałego łatwiej dostrzec czynniki sprawcze owego ładu - walka o dominację systemu wartości, a także maksymalizację szans osiągnięcia tych wartości. Wiąże się to z szansami przetrwania podmiotów stosunków międzynarodowych.

Ład ONZ-owski - wiodącą rolę odgrywa ład polityczny; wynika to z prymatu międzynarodowych stosunków politycznych (MSP) nad pozostałymi dziedzinami stosunków międzynarodowych (gospodarcze, kulturalne); ranga każdego ładu wynika z jego syntezy.

  1. 1945-55

  2. 1955-69

  3. 1969-90

  4. 1990-

Czynnikami warunkującymi globalny ład międzynarodowy były przede wszystkim wielkie zmiany demograficzne => 12 X 1999 - ludzkość przekroczyła 6 mld osób.

Wg badań ludzkość świata powinna osiągnąć:

Czynniki te sprawiły, że szybko następowała erozja Wielkiej Koalicji, ujawniło się stronnicze realizowanie porozumień koalicyjnych. Dochodziło jednocześnie do ideologizacji i militaryzacji myślenia o stosunkach międzynarodowych - przesłanki zawierania odmiennych i antagonistycznych układów sojuszniczych i tworzenia ich na podstawie bloków.

Wokół bieguna wschodniego umacniała się praktyka przeceniania aspektu ideologicznego partii. Na zachodzie zwyciężyła nowa opcja tworzenia nowych więzi, głownie na podstawie aspektów ekonomicznych.

Powoli narastały sprzeczności i asymetryczności w ładzie międzynarodowym - przejawiały się w sferze świadomości jak i w sferze materialnej. Ład tracił elastyczność, stawał się sztywnym; jego jedyną zaletą była stabilność.

Na pierwszy plan kształtowania się nowego ładu wysunęły się 3 sposoby działań głównych aktorów (USA i ZSRR), a także ich satelitów:

  1. strategia wzajemnego odstraszania i towarzyszące jej wojny peryferyjne => Indochiny, Korea - brak zwycięzców;

  2. strategia perswazyjna - przejawiała się pod postacią wojny propagandowej, która miała na celu wzmacnianie własnego ducha i sianie antagonizmu wobec przeciwnika;

  3. strategia dywersji - przyśpieszenie lub powstrzymanie rewolucji; miało doprowadzić do obalenia ustroju i władzy przeciwnika.

Towarzyszyły temu partie rewolucyjne (z inspiracji Moskwy) lub odpowiednie mniejszości (inicjatywa USA) - dialektyka antagonizmu (cecha charakterystyczna ładu międzynarodowego; nie sprzyjała ona dialogowi , który zamierał w pierwszej dekadzie powojennego świata. Zaczęła rosnąć obustronna nieufność.

W ten sposób doszło do zjawiska równowagi strachu, która rosła pod wpływem wyścigu równowagi uzbrojenia. Pojawiła się obawa wymknięcia się tego stanu rzeczy spod kontroli (od 1957 - sesja ONZ). Na forum międzynarodowym pojawiła się polska inicjatywa tworzenia stref bezatomowych oraz inicjatywa ułożenia formalnych stosunków między blokami.

Poststalinowska odwilż w ZSRR oraz podważenie przez Francję (początek lat `60-tych) i Chiny w 1964 roku statusu dwóch mocarstw jako jedynych jądrowych miało dodatni wpływ na proces wyjścia z ówczesnego stanu - ustalono podjecie rozmów.

1959 - utworzenie komitetu rozbrojeniowego (10 państw); w 1959 roku - 18 państw, z czego 8 należało do Ruchu państw niezaangażowanych.

Rozpoczęto rozmowy nad zaprzestaniem doświadczeń z bronią jądrową:

X 1962 - Kuba:

Udało się przejść do dialogu; bardzo dużą zasługa Ruchu państw niezaangażowanych - gwarancja bezpieczeństwa dla państw rezygnujących z broni jądrowej => Rezolucja Rady Bezpieczeństwa z 19 VI 1968 roku.

Podjęto wzajemne rokowania, aby kontrolować ład strategiczno-wojskowy, który najbardziej zagrażał ładowi międzynarodowemu. Zrezygnowano z najbardziej drastycznych strategii i postanowiono rozwinąć dialog między supermocarstwami - potwierdzono to 3 wydarzeniami:

Te trzy wydarzenia stabilizowały w skali globalnej ówczesny ład.

1972 - SOLID I

1979 - SOLID II

Proces ten był silnie wspierany przez Ruch państw niezaangażowanych.

Wykład 21 (10 IV 2000)

Ład światowy stał się bardziej umowny - kompromisy i przewartościowania, zaczął poszukiwać wspólnych wartości. Nowy ład zaczyna się od zabezpieczeń polityczno-wojskowych => redukcja sił zbrojnych:

Układy typowo wojskowe:

Układy te oznaczały pozbycie się dominacji elementów wojskowych okresu zimnej wojny i nadbudowy doktrynalnej (4 układy; również START 1 i 2). Seria układów zdejmowała militaryzacje myślenia; doktryny wrogości odchodziły w przeszłość. Zaczęto proklamować doktryny obronne, nie zawierające elementów wrogości. Doktryny te proklamowały zaprzestanie wyścigu zbrojeń. Zaczęło odradzać się globalne poczucie bezpieczeństwa i zaufania. Są to nowe cechy nowego ładu politycznego. Dzięki temu wzrosła liczba instytucji stabilizujących bezpieczeństwo (GATT => WTO).

  1. po załamaniu się dwubiegunowości ład globalny staje się: (-) bardziej pluralistyczny pod względem podmiotowym; (-) poliarchiczny pod względem sił; (-) bardziej złożony pod względem treści;

  2. jest bardzo funkcjonalny i twórczy - elastyczne i symetryczne równoważenie, harmonizowanie oraz integrowanie różnych systemów wartości i interesów coraz większej liczby państw;

  3. ład staje się coraz bardziej zinstytucjonalizowany - większa stabilność, efektywność funkcjonowania i większa przewidywalność.

Na tle wymienionych faktów proponuje się nowe inicjatywy (środki zaradcze/ wnioski):

  1. Europejski ład międzynarodowy

W I dekadzie powojennej następowało konstruowanie tych bloków i podstaw zimnej wojny; ochłodziła jeszcze klimat interwencja w Korei.

Rozdwojenie kierunków rozwoju => w krajach najbardziej zniszczonych orientacja polityczna sprawiła, że nacisk położono na zbrojenia, nie zwracając uwagi na pogłębiające się asymetrie rozwojowe we własnym kraju.

Utworzenie Układu warszawskiego zamyka niejako konstrukcję blokową. Od 1955 roku rozpoczyna się (II dekada) zmiana mówiąca o odprężeniu dialogu. Ład europejski 1955-69 ulegał globalnej polityce odstraszania, ale najsilniej zaczęły się odzywać echa aby zapobiec uniknięciu nowej światowej wojnie. Dlatego od połowy lat `60 zaczęto uruchamiać mechanizmy dyplomacji bilateralnej (pierwsze stosunki francusko-polskie).

Generał Ch. de Gaulle był pierwszym, który chciał znieść podziały zimnowojenne, gdyż był zdania, że inne państwa (oprócz USA i ZSRR) cierpią na tym jedynie [=> wizyty: 1966 - ZSRR; 1967 - Polska; 1968 - Rumunia].

Wyrazem zabiegów o to ażeby odchodzić od wyścigu zbrojeń i najgroźniejszych ich aspektów były narodziny idei dialogu - starania polskie, które zostały przyjęte przez Układ Warszawski i gremia Paktu Północnoatlantyckiego [przesłanki rozmów międzyblokowych].

Oba bloki dochodziły do wniosków: kontrola sprzeczności. W drugiej połowie lat `60 uznano, że kiedy bloki zaczną rozmawiać to wtedy będzie szansa na porozumienie - musi być zgoda obustronna na pewne ustępstwa. Były to przesłanki kształtowania systemu ponadblokowego.

Zebrania Układu Warszawskiego były odbierane z zainteresowaniem przez zachód. Wystąpienia W. Brandta, Gomułki [gotowość dialogu, jakiegoś porozumienia - wcześniej konsultowane z Moskwą]. Przy okazji państwa wschodu zrezygnowały z tezy, że jeśli państwa Europy Zachodniej chcą dialogu w ramach KBWE to powinny się oddalić od Stanów Zjednoczonych, aby się skupić na dialogu ściśle europejskim. Państwa zachodnie (Francja, Niemcy) nie były gotowe na takie posunięcia. Przyjęto tezę, że porozumienia międzyblokowe powinny się odbywać i być przyjmowane przez wszystkich członków bloków.

- 1969 - Finlandia = przyjęcie inicjatywy KBWE; negocjacje niemiecko-radzieckie i niemiecko-polskie. Niemcy odczuły, że pojawia się nadzieja na zjednoczenie. Rok 1969 zamyka I etap ładu europejskiego.

Na początku omawiano zagadnienia bezpieczeństwa i współpracy 2 części Europy; nie mówiło się natomiast początkowo o kwestiach politycznych. W 1971 roku uzgodniono między USA a ZSRR wyłączenie dyskusji na tematy wojskowe - odrębne forum [ tzw. rozmowy wiedeńskie na temat ograniczenia sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej - od 1973].

Dużo dyskutowano na temat redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie => (-) najpierw zaufanie obserwując działania wojskowe, ruch etc.; (-) rezultatem rozmów wiedeńskich i Konferencji w Sztokholmie było porozumienie o rewizji ówczesnych doktryn polityczno-wojskowych => 18.XI.1990 - Paryż - o redukcji konwencjonalnych sił w Europie; poparcia udzieliły państwa uczestniczące w procesie KBWE; (do podpisania owego porozumienia doszło przy okazji Paryskiej Karty Nowej Europy).

Wykład 22 (17 IV 2000)

Ewolucja ładu europejskiego w okresie 1969-90 była ściśle związana z ewolucją ładu globalnego. Porozumienia między dwoma supermocarstwami dotyczące zbrojeń i sytuacji politycznej zmieniły klimat w międzynarodowych stosunkach politycznych.

Po 1969 roku doszło do bardzo ważnych porozumień traktatowych, kształtujących podstawy Nowego Ładu Europejskiego:

Wydarzenie te stworzyły realne przesłanki postępu w dyskusjach w przygotowaniu Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Konsekwencją tych działań było podpisanie dwóch kolejnych układów:

Po 1973 roku rozpoczęła się faza ostateczna przygotowania KBWE (rozmowy wiedeńskie zamienione na rozmowy genewskie. Układy dotyczące Berlina Zachodniego, zantagonizowania Niemiec oraz uznania granicy na Odrze i Nysie stworzyły przesłanki rozmów na temat Zjednoczenia Niemiec.

Zgoda na 3 koszyki Aktu Końcowego KBWE sprzyjała rozwojowi współpracy gospodarczej => zaczęto rozmawiać o uznaniu się przez RWPG i EWG.

Znaleziono nową płaszczyznę współpracy - ekologię; Od raportu U-Thanta rozpoczął się ten okres: VI 1972 - Sztokholm - brak uczestnictwa państw wschodu;

Od XII 1973 roku (po porozumieniu RFN - Czechosłowacja) zaczęto współpracować w kwestii ochrony środowiska w regionie Bałtyku.

Po licznych porozumieniach doszło do 2 wielkich procesów ogólnoeuropejskich, a w konsekwencji światowych:

Oba procesy stanowiły podsumowanie istniejącego ładu oraz zakończyły cezurę (1990) etapu ewolucji ładu europejskiego, jego instytucjonalizacji.

Problem niemiecki był problemem, który wynikał z niekonsekwencji tych wniosków po II wojnie światowej. Podział zaczął się pogłębiać - antagonizacja stosunków. Przepowiednia Thomasa Manna ze stycznia 1950 roku w jakimś sensie się spełniła - „Nie obawiamy się,... czas dokonał dzieła i doprowadzi do zjednoczenia Europy a tym ośrodkiem będą Niemcy...” To co się dokonało na przełomie 1989 i 1990 roku jest realizacją „przepowiedni Manna”. Poza traktami zawartymi 1969-73 w klimacie zaawansowanego odprężenia europejskiego doszło do przemyśleń i wymiany poglądów, zaczęły się rodzić przesłanki zjednoczeniowe.

ZSRR, po 2 latach (a po 4 latach pierestrojki), doszedł do wniosku, że rozłam Niemiec wcale nie jest dobry dla ani ZSRR, ani dla Zachodu => wizyta Gorbaczowa w NRD: dano odczuć, że ówczesna polityka nie jest dobra.

W międzyczasie odbywała się wizyta Kohla w Polsce, którą musiał przerwać ze względu na zburzenie muru.

  1. Bezpośrednie i szybkie kroki, które powinny być konsekwencją ówczesnych wydarzeń, zwłaszcza eksodusu ludności NRD przez kraje Europy Środkowo-Wschodniej do RFN.

  2. Rozwój współpracy między RFN i NRD we wszystkich dziedzinach korzystnych dla jednostek.

  3. Poważne rozszerzenie pomocy i współpracy dla NRD, jeśli ich polityka będzie bardzo radykalna i zaangażowana w sprawy ekonomiczne i będzie nieodwracalna. Tę ewolucję mogłyby zapowiedzieć wolne, równe i tajne wybory, gdzie uczestniczyłyby nie tylko partie socjalistyczne.

  4. Punkt tren dotyczył wypowiedzi Modrowa; deklaracja Kohla gotowości do współpracy.

  5. Gotowość w kwestii konfederalnych struktur Niemiec, aby następnie dojść do Federacyjnych Niemiec. Warunkiem byłoby utworzenie demokratycznego rządu NRD.

  6. Rozwój stosunków wewnątrz niemieckich jest i powinien być traktowany jako część procesu paneuropejskiego i stosunków wschód-zachód. Zachód jest pionierem, dzięki swojej koncepcji Europejskiego Ładu.

  7. Siła przyciągania i atrakcyjności wspólnoty europejskiej jest i pozostanie stałym czynnikiem Europy - powinna elastycznie i otwarcie iść ku państwom Europy Środkowej i Wschodniej.

  8. Proces KBWE jest i pozostanie zwornikiem architektury paneuropejskiej.

  9. Przezwyciężenie podziału Europy i Niemiec.

  10. Cała ta polityka zamierzamy (Kohl) utworzyć pokój w Europie, gdzie Niemcy będą istnieć na zasadzie samostanowienia.

Program ten stworzył nowe impulsy do zjednoczenia Niemiec i sytuacji w Europie. Opozycyjna SPD wypowiedziała się dopiero po przedstawieniu programu Kohla [18-19 XII 1989]. W sprawie zjednoczenia Niemiec SPD poparła bardzo mocno propozycję Modrowa w kwestii tworzenia wspólnoty konstruktowej między obiema państwami. W między czasie doszło do zawarcia układu zasadniczego kładącego podstawy pod konfederacje i późniejsze zjednoczenie Niemiec; deklarację przyjęto 20 XII 1989. Stwierdzała, że obawy odwrócenia się RFN od Zachodu i przyłączenie się do NRD są nieuzasadnione. Podkreślili oni integrację europejską. W punkcie 8 deklaracji SPD akcentuje się wrażliwość na odniesienie Wielkich mocarstw w sprawie Niemiec - „powinniśmy brać pod uwagę zdanie tych mocarstw oraz sąsiadów obu państw niemieckich (należy się liczyć z ich poglądami). Takie dyskusje są możliwe dzięki Aktowi Końcowemu z Helsinek.

  1. samostanowienie - aby rezultaty zjednoczenia nie były przesądzone z góry;

  2. oparcie zjednoczenia na niezmienionej przynależności Niemiec do NATO i wspólnot europejskich;

  3. w interesie ogólnej stabilności w Europie środki powinny być podejmowane w sposób pokojowy i stopniowy.

Bush podkreślił przywiązanie USA i całego Paktu, że zjednoczenie Niemiec powinno przezwyciężyć nienaturalność podziału Europy, przy udziale wszystkich państw Europy.

Przemówienie to miało niejako załagodzić stosunki francusko-niemieckie. Jeszcze mocniej swoje stanowisko podkreślił Miterand w przemówieniu noworocznym (sylwestrowym) - dotyczyło pewnej wizji Europy: Europa nie będzie już tą, którą znamy od półwiecza; stworzenie konfederacji europejskiej => pierwszy rozłam między euroentuzjastami a narodowcami w Polsce; ta teza miała na celu okiełznanie wielkich zjednoczonych Niemiec. Po tych dyskusjach i przemówieniach zaczęli się wypowiadać przedstawiciele innych państw:

Premier NRD Lothar Denazie (?) - bardzo ważny dzień; rozpoczyna się efektywnie jedność niemiecka; unia czyni proces zjednoczenia nieodwracalnym; będzie to służyło ładowi europejskiemu.

Ukoronowaniem podstaw nowego ładu europejskiego był szczyt Paryski (19-21 XI) => Paryska Karta Nowej Europy!

Wykład 23 (8.05.2000)

Temat: Ewolucja ładu europejskiego od 1990-

Okres od 1990 roku jest etapem rekonstrukcji ładu europejskiego; miały na niego wpływ koncepcje przezwyciężenia starych podziałów i rozwój dialogu.

Stare podziały znikały również dlatego, że dokonywała się rekonstrukcja ustrojowo-ekonomiczna - brak instytucji i doświadczeń działania w ramach nowego systemu ustrojowego; poszukiwano również uzasadnień, które często brzmiały abstrakcyjnie, mało przekonywująco.

Z punktu widzenia międzynarodowych stosunków politycznych nowa faza kształtowania nowego ładu europejskiego zaznaczyła się instytucjonalizacją systemu bezpieczeństwa i współpracy => nazwa KBWE, od 1990 roku (instytucjonalizacja procesu KBWE/ paneuropejskiego)została oparta na nowych podstawach.

Ten plan nawiązywał do dokumentu przyjętego przez Radę Ministerialną OBWE w Budapeszcie w 1995 roku - zaczęto dostrzegać inne rzeczy. W ramach dokumentu przyjęto deklarację o modelu wspólnego bezpieczeństwa... (1 XII 1996 Lizbona).

Akcentowano w nim: wolność, demokrację oraz współpracę jako warunek bezpieczeństwa; mówiono o stabilizacji rozwoju społeczeństw, przezwyciężeniu napięć politycznych, fobii; postulowano poszanowanie praw mniejszości narodowych a także walkę przeciw patologią schyłku XX wieku (narkomania, narkobiznes)

Pojawiła się nowa teza - uznanie prawa każdego państwa członkowskiego do zmian i wyboru sojuszy oraz układów bezpieczeństwa, zgodnie z wolą państw; wzajemna kontrola i uczynienie przejrzystości działania w konfliktach zewnętrznych i rozwijania stosunków z innymi państwami.

ZADANIA:

Deklaracja oświadczała, że państwa OBWE powinny pracować nad modelem przyszłego bezpieczeństwa; I raport zobowiązywano się złożyć na Radzie Ministrów w 1997 roku w Kopenhadze. =>

Rada Ministrów proponując stworzenie takiej Karty, postanowiła że powinna być dopracowywana - zredagować ostatecznie model bezpieczeństwa => powołano Komitet Modelu Bezpieczeństwa, który miał pracować pod auspicjami Stałej Rady OBWE; głównym odpowiedzialnym był przewodniczący OBWE. Zapowiedziano, że ostateczny tekst ma być przyjęty przez szefów rządów państw członkowskich.

KARTA ZAWIERA wyzwania stojące przed państwami członkowskimi OBWE; dotyczy wizji wyzwań XXI wieku:

W Karcie Bezpieczeństwa Europejskiego mówi się o potrzebie działania w imię realizacji wspólnego i wszechstronnego bezpieczeństwa => rozwój równego partnerstwa, solidarności i wzajemnej otwartości; za podstawę przyjmowania postanowień - zasada consensusu.

Głównym odpowiedzialnym za bezpieczeństwo w tym regionie ponosi Rada Bezpieczeństwa. Wspólna działalność w ramach OBWE powinna polegać na współpracy z innymi organizacjami i kształtowania wraz z tymi organizacjami platformy kooperacyjnego bezpieczeństwa [sformułowana w Dokumencie operacyjnym - Platforma Kooperacyjna Bezpieczeństwa] => potrzeba wzajemnego wzmacniania się w ramach swoich działań i koordynacji swoich instytucji.

Do podstawowych mechanizmów platformy kooperacyjnego bezpieczeństwa zalicza się:

Karta akcentuje rozwój solidarności członków OBWE. W imię rozwoju tej solidarności i partnerstwa Karta podkreśla poszanowanie kodeksu postępowania.

Karta odrzuca wszelkie czystki etniczne, jest za równym traktowaniem praw obywateli oraz uchodźców czasowo znajdujących się nie na swoim terytorium państwowym. Zobowiązuje państwa OBWE do eliminacji dyskryminacji mniejszości oraz kobiet i dzieci.

Stała Rada ma prawo ustalać zespoły do zajmowania się obszarami; wyznacza mandat w zakresie działania oraz środki budżetowe do tych działań. Przewodniczy temu oczywiście urzędujący Sekretarz OBWE. Obszary działania powinny brać pod uwagę zmienność pewnych funkcji.

Wymiar polityczno-wojskowy jest umieszczony na dalszej pozycji, chociaż podkreśla się że jest bardzo ważny bo dotyczy żywotnych interesów państw członkowskich a także dotyka sedna sprawy bezpieczeństwa państw członkowskich. Akcentuje się kwestie rozbrojeniowe i kontroli rozbrojeń oraz budowy środków zaufania (wzajemne bezpieczeństwo i stabilizacja współpracy w Europie). Uznaje się, że traktat o konwencjonalnych siłach w Europie jest nadal ważny, ale liczby w nim zawarte powinny być zmienione.

Karta „wita z uznaniem” współudział w pracach OBWE Japonii i Korei Pd.; nie wyklucza się współpracy z innymi państwami azjatyckimi.

Wdrażanie Karty ma służyć bezpieczeństwu członków i umacniać OBWE w XXI wieku. Element instytucjonalnego rozwoju OBWE powinny pomagać kooperacyjnemu bezpieczeństwu. Obszar OBWE może być obszarem wolności, demokracji i bezpieczeństwa.

OBWE pozostanie jedyną paneuropejską organizacją bezpieczeństwa, zapewniającą je na terenie Europy.

Paragraf 52 Karty Bezpieczeństwa Europejskiego => oryginał Karty (angielski, francuski, niemiecki, rosyjski, hiszpański, portugalski) zostanie przekazany do Sekretarza OBWE, a ten przekaże potwierdzoną kopię każdemu członkowi OBWE. => dokument prawnomiędzynarodowy.

OBWE w wymiarze wojskowym zajęła się na przełomie 1999/2000 kwestią ograniczenia i redukcji broni, tzw. małych broni, min przeciwpiechotnych. => kontakt z Radą Partnerstwa Atlantyckiego.

1998 - Ryga - Sekretariat Rady Państw Morza Bałtyckiego: długofalowy program działań, głównie ochrona środowiska (do 2030 roku); program „Bałtyk 21” - kompleksowa ochrona Bałtyku.

Wykład 24 (15.05.2000)

Temat: Ewolucja stosunków politycznych w Azji.

Kontynent azjatycki jest największy, ale jednocześnie najbardziej zróżnicowany, żyje na nim 2/3 ludności świata. Najstarszy człowiek świata wywodzi się tamtego regionu, również religie stąd pochodzą.

Ewolucja stosunków politycznych w Azji nie była pokojowa. Konsekwencje II wojny światowej zostały przyjęte w bardzo różny sposób - takie same wnioski wyciągano. USA jako główny zwycięzca Japonii narzuciły im swoją wolę. Natomiast już od 1950 roku doszło do tego, że USA musiały uznać Japonię za swego sojusznika w wojnie koreańskiej - najbardziej światowa w tamtym regionie.

Rok 1949 i wydarzenia związane z Chinami przyniosły porażkę Stanów Zjednoczonych, które popierały nacjonalistów chińskich uciekających na Tajwan - kompleks Stanów Zjednoczonych. Porażka USA była m.in. wynikiem niezrozumienia azjatyckiego świata i jego realiów. ChRL bardzo zbliżyła się do ZSRR (uzbrojenie), co stanowiło również o porażce USA. Zarówno wojna domowa w Chinach jak i interwencja w Korei nie były dowodami zwycięstwa USA lecz ZSRR, który poopierał Kimirsena i Mao. Strategią Moskwy stała się eliminacja Amerykanów z części kontynenty Koreańskiego; Korea Pn. również przyjęła taka strategię. Dlatego rezultat wojny koreańskiej był nijaki. Była to wojna gorąca, peryferyjna dla ZSRR i USA. Okazało się, że w wojnach peryferyjnych nie może być konkretnych rezultatów. Rozejm z 1953 roku był tylko pozorny. USA nie chciały uznać jednakowo dwóch państw koreańskich, podobnie zresztą ZSRR. Zakłócenia wynikał również z powodu innych małych wojen peryferyjnych na kontynencie azjatyckim - były to przede wszystkim wojny o wyzwolenie narodowe, dlatego też stosunki były niestabilne. Toczyła się ostra konfrontacja zbrojna między kolonizatorami a narodami aspirującymi do niepodległości.

W pierwszym okresie tej dekady walczyli: Indonezyjczycy (krwawe wyzwolenie), Filipiczyńczycy, Birma, Indie, Egipt, Syria, Liban, Palestyńczycy. Te małe wojny przyczyniły się do dekolonizacji 11 terytoriów zależnych/ kolonialnych na terenie azjatyckim. Było to przyczyną, że pod koniec dekady zrodził się Ruch krajów niezaangażowanych. Ruch ten był antywojenny, antyblokowy i taką politykę na kontynencie azjatyckim starał się propagować (Bandung 1955).

Obszar azjatycki nie był stabilny, przeżywał różne napięcia - konkurencja wielkich mocarstw. Przyczynami niestabilności był również: (-) brak uregulowania stosunków z ChRL; (-) brak uregulowania stosunków z państwami koreańskimi i uzależnionymi państwami Pacyfiku; (-) ChRL była nie uznawana przez państwa,, pozbawiona uczestnictwa w ONZ, natomiast od 1964 roku stała się mocarstwem atomowym (drugi szok dla USA; wcześniej sputnik).

USA kontynuowały swoja politykę i umacniały sojusz z Japonią, która zaczynała dyskutować z ZSRR (nic nie było ułożone, żadnych traktatów). Rola Japonii na Dalekim Wschodzie polegała na tym, że państwo to przeżyło w latach `60-tych „II rewolucję Meigi” - ekspansja ekonomiczna, rozwój technologiczny. Już pod koniec lat `60-tych PKB per capita zajął 2 miejsce w świecie (po USA).

Jako sojusznik Stanów rozwinęła w strefie Dalekiego Wschodu stosunki z państwami, na których zależało USA, były to: Wietnam Pd., Korea Pd., Tajwan. Japonia jako pierwsza zaakceptowała wojnę USA w Wietnamie (1964-73) - popierała stanowisko amerykańskie; była „niezatapialnym lotniskowcem”. Była wiernym sojusznikiem, który ze względu na potęgę ekonomiczną miał bardzo duże znaczenie. To jednak jakoś uniemożliwiło normalizację stosunków z Hanoi i Pekinem. Dlatego też uznawała „zimny pokój”.

W 1957 roku USA zainstalowała na Tajwanie swoje rakiety atomowe (pierwsze poza USA), co spowodowało przyśpieszenie doświadczeń ChRL i zaostrzenie stosunków. ChRL zastosowała strategię „poważnych ostrzeżeń” - ponad 200. było to związane z ostrzeliwaniem cieśniny Tajwańskiej => Chiny nie pogodzą się z takim stanem rzeczy, szczególnie że USA wyznają politykę „dwojga Chin”. To doprowadziło do gróźb USA wobec Chin. Na ten temat jednoznacznie zaczęły się wypowiadać Indie, Birma, Indonezje, Filipiny oraz ZSRR. Pod naciskiem tych państw, na forum Narodów Zjednoczonych, USA zaprzestały gróźb skierowanych w stronę Chin, co doprowadziło do zgody Pekinu na rozmowy (1958-68), które toczyły się w Warszawie między ambasadorami tych dwóch państw; były to rozmowy o rozmowach. Chiny wypowiadały się jednoznacznie, że do niczego nie dojdzie, jeśli USA nie zrezygnują z polityki dwóch państw chińskich. Rozmowy do niczego nie doprowadziły, ale zapowiadały początek odprężenia.

W tym samym czasie rozwijały się starcia zbrojne na Półwyspie Indochińskim - po klęsce Francji, rozmowach genewskich z 1954 roku. Stany Zjednoczone stwierdziły, że muszą poprzeć system rządów, który będzie prozachodni. Od1965 roku zaczęły się angażować po stronie Wietnamu Południowego. Natomiast ChRL i ZSRR zaczęły się mocniej angażować po stronie Hanoi (Wietnam Pn.). Straty po stronie amerykańskiej osiągnęły liczbę 150 tysięcy osób.

Kolejnym konfliktem peryferyjnym był konflikt o rozwój neutralistycznej Indonezji, która zaangażowała się w działalność Ruchu krajów niezaangażowanych. Zaczęły ingerować Holandia i inne państwa zachodnie z jednej strony oraz ZSRR i ChRL po stronie rządu. Doszło do inicjatywy powstania Chińczyków popierających bunt w Indonezji, co doprowadziło do dużej rzezi. Od 1965 roku Indonezja stała się prozachodnia ale jednocześnie bardzo dyktatorska.

W południowej Azji z powodu braku stabilności rozwijał się konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir. Skutek wyścigu zbrojeń rozciągnął się również na południową Azję. Chiny dokonały w 1959 roku korekty granic w Himalajach na swoją korzyść, była to podstawa antagonizmu między tymi państwami.

Kolejnym regionem konfliktogennym jest Bliski Wschód, gdzie panują niestabilne stosunki, przerywane wojnami (1956, 1957). Konflikt izraelsko-arabski okazał się najtrwalszym i najdłuższym konfliktem na kontynencie azjatyckim.

Wszystkie konflikty uniemożliwiały podjęcie jakichkolwiek decyzji ogólnoazjatyckich; obniżały pozycję swojego kontynentu. Pod koniec II etapu było oczywiste, że od pozytywnego rozwiązania tych konfliktów będzie zależała pozytywna ewolucja ładu światowego.

1969 rok rozpoczął nowy etap; w skali globalnej był to okres dialogu i odprężenia. W strefie azjatyckiej był to dialog obciążony trwającymi wojnami, a także wybuchającymi na nowo, ale dochodził po woli do odprężenia i układania stosunków.

1969 zaznaczył przesilenie w amerykańskiej wojnie w Wietnamie. Prezydent Nixon zapowiedział swoją doktrynę - zmniejszenia obecności swoich wojsk. USA zaczęły dokonywać korekt w swojej polityce wobec Azji. Zgodziły się na powrót Chin (1971) do ONZ - głosowanie żeby zastąpić Tajwan. Chiny Mao uznano na forum międzynarodowym. Kolejnym etapem tych stosunków miała być ich normalizacja - wizyta Nixona w Pekinie, co dało pewien kompromis [komunikat szanghajski]. USA wycofały się z polityki dwojga Chin i przyjęły tezę jakoby Tajwan należał do ChRL. To podniosło prestiż Chin w świecie i na kontynencie azjatyckim. ChRL pojawiła się jako nowy biegun ładu międzynarodowego. Stosunki USA - ChRL między 1973 a 1979 polegały na utrzymywaniu tylko misji amerykańskich w Chinach (przygotowanie normalizacji). Stosunki zostały nawiązane dopiero po 30 latach istnienie ChRL.

Rok 1979 maił ważne znaczenie dla Chin; zaczęto propagować (w nowej konstytucji) zasadę modernizacji i otwarcia. W czasach następcy Mao - Deng Xiao Pinga wzrost PKB rocznie wynosił 12-13%. W 1979 roku Chiny znormalizowały swoje stosunki z USA; wyprzedziła je Japonia, która uregulowała swe stosunki z ChRL już w 1978 roku (wiedziała, że normalizacja z USA nastąpi).

Ten okres czasu przyczynił się także do realizacji gwarancji stabilności poprzez rozwiązanie niektórych konfliktów peryferyjnych: Kambodża, Afganistan. Stany Zjednoczone musiały się wycofać => układ Paryski (1973) - USA wycofują się z terytorium i nie zobowiązują się nie ingerować więcej i uznają pretendowanie ludności do niepodległości (podobne układy Genewskie). Była to kolejna porażka (druga) USA.

Konflikt polityczny chińsko-wietnamski spowodował umiędzynarodowienie konfliktu kambodżańskiego - ChRL popierała oddziały propolpotowskie. W 1985 roku doszło do wycofania się Wietnamu z Kambodży. Normalizacja stosunków Chin z innymi mocarstwami zachodnimi doprowadziła do tego, że Chiny dołączyły do projektów zachodnich (np. francuskich).

1979 - islamiści chcieli obalić władze proradzieckie w Afganistanie; wkroczenie inwazyjnej armii radzieckiej

W tym okresie nastąpiło ustabilizowanie stosunków mocarstw jeśli chodzi o Azję. Reformy przeprowadzane w Chinach spowodowały olbrzymie zainteresowanie krajem. Chiny stawały się poważnym partnerem; nastąpił początek „integracji” Chin z Tajwanem i Hongkongiem. Między dwoma państwami koreańskimi rozpoczęła się rywalizacja.

Temat: Ewolucja stosunków politycznych w Afryce.

- skolonizowany kontynent; mocarstwa stworzyły strukturę zależności kolonialnej

W latach 1945-55 kontynent afrykański znalazł się w sytuacji podważania trwałości mocarstw kolonialnych (Francja, Wielka Brytania, Portugalia, Belgia). Do 1955 roku uzyskała niepodległość tylko Libia (1951).

Nie było normalnych kontaktów stolic afrykańskich z metropoliami, ci przywódcy marzyli o czymś takim w wewnątrz kontynentu => rozwój ruchu panafrykańskiego.

Po 1952 roku jedynie Egipt zaczął odgrywać jakąś rolę [rewolucja oficerów pod dowództwem Nasera] - popieranie ruchów niepodległościowych.

Wykład 25 (22.05.2000)

Był to okres kiedy po raz pierwszy kształtował się ogólnokontynentalny ład afrykański; rozpadł się imperium portugalskie, belgijskie i częściowo brytyjskie. W tych latach 33 terytoria uzyskały niepodległość. W klimacie szybkiego wyzwalania przyjmowane były do ONZ i stawały się członkami Ruchu państwa niezaangażowanych. Nowopowstające państwa afrykańskie interesowały się losem jeszcze nie wyzwolonych, szczególnie woja algierska 1956-64 przeciw reżimowi francuskiemu, a także walka przeciw apartheidowi w latach `60-tych.

Po wielkim skoku dekolonizacji idea panafrykanizmu zaczęła zyskiwać inny wymiar. Były to już rządy, które wspólnie dyskutowały - pozarządowe konferencje (przeciw metropoliom; grupy Casablanca, Monrowia).

Zaczęto postulować współpracę gospodarczą. Po wielu latach wojny Algierczycy podpisali „pokój dzienny” - duże znaczenie dyplomacji etiopskiej.

Karta OJA wzywała do umacniania jedności i solidarności państw afrykańskich. Demokratyzację stosunków międzynarodowych stawiali sobie jako nadrzędny cel. Rok 1962 zapoczątkował instytucjonalizację ładu afrykańskiego - OJA i pomoc ruchom narodowowyzwoleńczym.

OJA domagała się od byłych metropolii zrezygnowania z jakiejkolwiek pomocy jeszcze niezywzwolonych terytoriów - antykolonializm.

Współdziałanie ONZ i OJA pomogło uzyskać niepodległość przez Zimbabwe (1980; walka z rasizmem). W 1990 roku w Namibii zwyciężył ponadrasowy rząd, a RPA musiała się wycofać.

Stabilność ładu afrykańskiego zachwiana była przez konflikty w: Erytrei, Somalii, Zachodniej Saharze, Środku Afryki (Czad). To wszystko utrudniała jeszcze niestabilność gospodarcza państw OJA. Dodatkowo miały się niepewnie ze względu na wyścig zbrojeń. Jedną z form przeciwstawiania się konfliktom były konferencje afrykańskie => 1980 - Afrykańska Rada Bezpieczeństwa, która miała zajmować się zapobieganiem konfliktom i rozwiązywaniem już istniejących; w ten sposób wyeliminowano czynnik zewnętrzny.

Państwa afrykańskie brały aktywny udział w funkcjonowaniu grupy G-77, a także współpracowali (porozumienia) ze wspólnotami europejskimi. Kraje Afryki przeforsowały na forum ONZ 3 kolejne deklaracje (1970, 1980, 1990) - pod ich wpływem państwa afrykańskie zaczęły coraz bardziej (od połowy lat '80) słuchać IMF; wtedy też zaczęli interesować się ochroną środowiska.

1990 rok był przełomowy dla Afryki - niepodległość Namibii, rozmowy z RPA; zmiany w całym świecie zmieniły wyraźnie klimat na samym kontynencie afrykańskim. Zmiana stosunków w świecie przyniosła trudności dla Afryki - zmiana stosunku państw zewnętrznych; zainteresowanie kontynentem znacznie się zmniejszyło. Apartheid zniknął i nastąpiła normalizacja stosunków wszystkich państw Afryki. RPA została przyjęta do ONZ i OJA => po demokratyzacji systemu politycznego RPA (ostatecznie w 1994) stała się 52 afrykańskim członkiem ONZ.

Temat: Ewolucja stosunków w Ameryce Łacińskiej.

W ciągu I dekady powojennej przetrwał jeszcze ten sam panamerykański ład (jeszcze z lat `90-tych XIX wieku). USA doszły do wniosku, że aby zyskać przychylność latynoską trzeba ustanowić nowy ład międzyamerykański. Aby skorelować postanowienia amerykańskie z Kartą NZ zwołano konferencję.

Te wszystkie fakty dawały nowe możliwości USA - konsultacje polityczne na każdy temat. Pakt z Rio zalecił zawieranie traktatów przeciwko zagrożeniom i w sprawach bezpieczeństwa - idea bardzo wygodna dla Waszyngtonu.

USA na konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco wystąpiły jako przedstawiciel wszystkich państw amerykańskich + plan Trumana => wiele armii latynoamerykańskich szkolono przez USA.

Stany Zjednoczone zaczęły w ogóle wysuwać hasła antykolonialne, wymierzona w posiadłości państw zachodnich (Falklandy, Honduras Brytyjski). Podjęły również olbrzymią działalność służb specjalnych popierających rewolty antydemokratyczne; 1948-55 - ze wsparcia służb wywiadowczych w Peru, Wenezueli, Kolumbii, Gwatemali, Boliwii i Argentynie. Po 1955 roku kontynent amerykański był wstrząśnięty rewolucjami przeciwstawiającymi się panowaniu „Jankesów”. W latach 1955-69 nastąpiły głębokie przewartościowania, a więc destabilizacja ładu światowego - obalanie reżimów wojskowych [Peru - 1956, Kuba - 1957, Wenezuela - 1958, Kuba - 1959, Salwador - 1960). Tam gdzie się dawało USA uciekały się do sankcji gospodarczych, np. wobec Kuby.

1962 - kryzys rakietowy; zawieszono Kubę w OPA; dopiero w latach `70-tych (Peru - 1968) zmieniły się nastroje, zaczęto nawiązywać stosunki z Kubą. Do końca lat '60 istniała w OPA teza Waszyngtonu, że OPA powinna bronić wspólnych ideologii. W latach '70 doszło do rozluźnienia stosunków. W 1969 roku powstała koncepcja pluralizmu politycznego; bardzo korzystna dla rewolucjonistów antyamerykańskich (Kuba '59, Nikaragua '79 - popierana przez socjalistów europejskich; Olaf Palme - organizował pomoc socjalistów).

43

Bartosz Buraczyński


Wyszukiwarka