Normy postępowania i inne typy wypowiedzi

1. normy postępowania i inne typy wypowiedzi:

Normy - są to dyrektywy pewnego rodzaju. Każda norma jest dyrektywą, ale nie każda dyrektywa jest normą. Normy to szczególnego rodzaju dyrektywy - są to dyrektywy stanowcze, bez względu na charakter operatora dyrektywalnego lub normotwórczego, który jest operatorem nakazu lub zakazu. Normy więc są zakazami lub nakazami. Istnieje również spór o to, czy normą jest dozwolenie. Norma różni się do dyrektyw specyficzną budową.

Norma postępowania -jest wypowiedzią, która określonym podmiotom jako jej adresatom nakazuje albo zakazuje, aby postąpiły bądź postępowały w określony sposób

Elementy syntaktyczne normy:

Z Z		Z N
A	O	n/z	Z	S
H		D

KAŻDY A W OKOLICZNOŚCIACH O POWINIEN CZYNIĆ C

A -adresat normy (ktoś komu norma nakazuje, bądź zakazuje określonego postępowania)

O -okoliczności (miejsce i czas)

n/z -nakaz lub zakaz

Z -zachowanie (się wobec normy)

Rodzaje norm:

Norma indywidualna -jest to norma, w której adresat normy wskazany jest imiennie, przez nazwę indywidualną, czyli taką która jest przypisana jemu i tylko jemu bez względu na wyróżniające go cechy; np. Jan Kowalski, Katarzyna Owak etc.

Norma generalna (rodzajowa) -to taka norma, w której adresat jest wskazany poprzez nazwę rodzajową, poprzez cechy które posiada; np.: „osoba pełnoletnia”, „kierujący pojazdem mechanicznym”, „przedsiębiorca” etc. Może ona mieć wielu adresatów (np. przedsiębiorca, student), jednego (najstarszy poseł na Sejm III kadencji), albo jest tak że w rzeczywistości jej adresat wcale nie istnieje.

Także okoliczności mogą być wskazane indywidualnie np. zapłacić określoną kwotę dnia 15 kwietnia 2002r.;albo generalnie np. w przypadku wystąpienia epidemii, w razie złożenia wniosku o przedłużenie sesji egzaminacyjnej.

Norma konkretna -to norma która wyznacza do spełnienia jakiś czyn, który jest niepowtarzalny (np. oddanie określonego długu, zapłacenie określonego czynszu za wynajem mieszkania).

Norma abstrakcyjna -norma która wyznacza zachowanie określonego rodzaju, zachowanie w zasadzie powtarzalne (np. wynagrodzenie wyrządzonej szkody, zarządzenie ogłoszenia ustawy).

Inne normy:

Norma jednostkowa -wtedy, kiedy norma adresowana jest do adresata, wtedy kiedy jest tylko jeden taki, np. prezydent Polski.

Norma pusta -adresowane do adresata, którego nie ma o takich cechach.

Norma faktycznie ogólna -kiedy jest więcej niż jeden adresat.

Normodawca - to osoba, albo odpowiednio zorganizowaną grupa osób, która ustanawia normę.

Norma autonomiczna -normodawca stanowi sam dla siebie.

Norma heteronomiczna -normodawca stanowi dla innych podmiotów, czyli normodawca i adresat stanowionej przez niego normy to dwa różne podmioty.

Norma znajduje zastosowanie, gdy powstanie zespół okoliczności wskazanych w normie, w których adresat normy ma postąpić w sposób w tej normie wyznaczony.

Zakresem zastosowania normy nazywa się klasę takich możliwości przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie. (ilekroć coś wystąpi tylekroć występuje zastosowanie).

Zakresem normowania danej normy nazywa się klasę przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia.(wyznacza klasy przyszłych zachowań ilekroć znajdzie ta norma zastosowanie).

Przykłady norm:

Indywidualna i konkretna:

„Jacek Kowalski powinien zapłacić Włodzimierzowi Kubikowi 500 zł tytułem odszkodowania za zniszczenie płaszcza, do którego doszło w dniu 1 lutego 2002r.

Generalna i konkretna:

„Każdy student UAM jest obowiązany wziąć udział w zebraniu wyborczym w dniu 14 marca 2002r.”

Indywidualna i abstrakcyjna:

„Jacek Owaki jest obowiązany uiszczać kwotę 250 zł miesięcznie z tytułu najmu pokoju”

Generalna i abstrakcyjna:

„Każdy, kto wyrządził drugiemu szkodę, jest obowiązany ją naprawić”

„Wykonawca robót budowlanych powinien nie zwłocznie zawiadomić inwestora o tym, że dostarczone przez inwestora maszyny nie nadają się do prawidłowego wykonania robót”

Inne typy wypowiedzi:

Dyrektywa - w literaturze często zamiennie używa się pojęć norma dyrektywa, nie jest to do końca prawdą. To np. życzenia, prośby, rekomendacje, polecenia, zalecenia, rozkazy. Dyrektywy to wypowiedzi typu powinnościowego, wpływający na nasze zachowanie (jest nakazane żeby, prosi się żeby zaleca się żeby radzi się żeby).

Dyrektywy celowościowe (instrumentalne) - wypowiedzi, co należy czynić, aby osiągnąć określony cel. Jeżeli chcesz osiągnąć stan rzeczy S to powinieneś się zachować w sposób Z

Wypowiedzi oznajmujące -posiadają wartość prawdy lub fałszu

Wypowiedzi ekspresywne- wyrażają aprobatę lub dezaprobatę jakiegoś stanu rzeczy

Optatyw - rada, prośba, zalecenie, postulat.

Wypowiedzi optatywne (optatywy): wyrażają nasze życzenia aby jakiś konkretny stan trwał nadal, albo powstał w przyszłości. Wypowiedź optatywna nie oznacza stosunku między mówiącym a słuchającym, jest to akt bez adresata, akt wyrażający wyłącznie chęć żeby coś zaistniało np. „Oby jutro była ładna pogoda”, „Oby Henryk wygrał zakład” - tzn. oby wygranie zakładu zdarzyło się Henrykowi.

Przepis prawny - jest to wypowiedź, jaką zastajemy w tekście aktu normatywnego. Przepis prawny to wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną , zawartą w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł , paragraf, punkt, itp.

Akty normatywne -są to dokumenty zawierające normy, które nie są pisane tekstem ciągłym, lecz podzielone na odcinki. Norma prawna to reguła postępowania skonstruowana na podstawie przepisów prawa. Najmniejszą cząstką aktu normatywnego jest przepis prawny.

2. trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej (hipoteza dyspozycja sankcja)

Trójczłonowa koncepcja normy:

Istnieją dwie koncepcje budowy normy:

• H-D-S - koncepcja trójstopniowości, struktura trójelementowa:

Hipoteza -Dyspozycja- Sankcja

określa osobę

określa wzór zachowania (nakaz, zakaz)

określa skutek naruszenia prawa

Hipoteza -określa adresata i okoliczności w jakich wyznacza mu się obowiązek określonego postępowania;

Dyspozycja -wyznacza zakaz lub nakaz postępowania;

Sankcja -określa negatywne następstwa jakie spotkają adresata normy wyznaczonego w hipotezie , który w okolicznościach wyznaczonych również w tej hipotezie zachowa się w sposób niezgodny z regułą zachowania wyznaczonej w dyspozycji owej normy prawnej.

3. Sankcja i jej rodzaje

Najczęściej wyróżnia się 3 rodzaje sankcji prawnych:

1. sankcja egzekucyjna - polega na przymusowym wykonaniu tego co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata np. przymusowa eksmisja z lokalu. Sankcja egzekucyjna może również polegać na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi np. zburzenie budynku, który został wzniesiony bez zezwolenia. Sankcja egzekucyjna polega następnie na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku np. zmuszenie do zapłacenia zaległych alimentów.

2. sankcja nieważności:

• nieważność bezwzględna - następuje z mocy samego prawa exlege bez potrzeby dokonywania dalszych czynności .................ona czynności od samego początku, oznacza to, że czynność taka nie wywołała żadnych skutków prawnych, a te które wywołała muszą być unicestwione np. przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (wypłacenie odszkodowania). Nieważność bezwzględna ma miejsce w kilku przypadkach:

• gdy czynność prawna została wywołana przez osobę, która w żadnym razie nie mogła jej dokonać,

• gdy czynność prawna została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organów władzy państwowej,

• gdy czynność została dokonana bez zachowania odpowiedniej formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności np. przeniesienie własności nieruchomości bez aktu notarialnego.

• nieważność względna - ma miejsce, gdy określ. osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności, w takim przypadku czynność jest nieważna dopiero od momentu orzeczenia jej przez kompetentny do tego organ. Skutki czynności prawnej pozostają w mocy od momentu wydania wyroku.

• bezskuteczność zawieszona - polega na tym, że prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy od zgody tej osoby czyli osoba musi wyrazić zgodę. Do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale określona jest mianem czynności kulejącej, gdyż nie uzyskanie zgody w określonym czasie lub odmowa jej udzielenia powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej.

• bezskuteczność względna - jest stwierdzana przez sąd na żądanie osoby trzeciej pokrzywdzonej dokonaniem czynności prawnej.

• sankcja karna - grozi za dokonanie czynów zabronionych. Funkcje sankcji karnej:

• resocjalizacja przestępcy,

• odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynu karalnego (prewencja szczególna, indywidualna),

• odstraszanie potencjalnych przestępców od popełniania czynów zabronionych danego rodzaju (prewencja ogólna),

• izolacja przestępcy od społeczeństwa w przypadku kary pozbawienia wolności.

Sankcje represyjne w prawie cywilnym w postaci kar umownych.

4. Koncepcja norm sprężonych (norma sankcjonowana, norma sankcjonująca)

Zwolennikiem tej tezy był Hanz Kelsen (prawnik austriacki, twórca normatywizmu)

• (H > D) - (h > d) układ dwóch norm:

(H > D) - (h > d)



N1 - N2

norma sankcjonowana (to dyspozycja, wzór zachowania - nakaz, zakaz)

norma sankcjonująca (określa jaki rodzaj sankcji grozi w razie naruszenia)

Normy postępowania można podzielić na:

1. normy niedoskonałe (leges imperfectae)

2. normy sprężone (sankcjonowane i sankcjonujące)

Lex imperfectae -to norma, która jakiemuś adresatowi w określonych okolicznościach wyznacza obowiązek określonego postępowania, ale za niezrealizowanie tego obowiązku prawodawca nie przewiduje wymierzenia adresatowi jakiejś sankcji, np. norma nakazująca małżonkom dochowanie wierności.

kodeks rodzinny i opiekuńczy

Art. 23. „Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli”.

Norma sankcjonowana -to norma postępowania wyznaczająca określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach jakieś zachowanie, ale taka, z którą związana jest inna norma, mianowicie sankcjonująca.

Norma sankcjonująca -to norma, która określonym adresatom nakazuje wymierzać sankcje za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w innej normie, jeżeli ta ostatnia norma znalazła zastosowanie.

np.

norma sankcjonowana

Pieszemu zabrania się przechodzenia przez przejście dla pieszych na czerwonym świetle.

norma sankcjonująca

Policjant ma obowiązek udzielenia mandatu pieszemu, który przechodzi przez przejście dla pieszych na czerwonym świetle.

H	D
H	D
H	D

sankcjonowana

sankcjonująca,

sankcjonowana

sankcjonująca

5. Postać słowna normy postępowania

6. obowiązek, uprawnienie, kompetencja, czynność konwencjonalna

Pojęcie obowiązku. Normy prawne mogą swoim adresatom nakazywać albo zakazywać określonych czynności, wyznaczając im przez to obowiązek określonego postępowania. Może to być obowiązek zrealizowania jakiejś prostej czynności, np. zatrzymanie samochodu przed znakiem "stop", albo obowiązek osiągnięcia swoim postępowaniem jakiegoś stanu rzeczy, np. obowiązek wynajmującego utrzymania rzeczy oddanej w używanie w stanie przydatnym do umówionego użytku przez cały czas trwania najmu. W tym przypadku norma wskazuje jedynie stan, który należy osiągnąć ale oznacza to, że adresatom normy nakazane jest czynić wszystko co jest konieczne aby ów stan rzeczy powstał.

Obowiązek polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach (określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego zachowania. Obowiązki w języku prawnym są formułowane w trybie oznajmującym (sejm uchwala) a także korzysta ze zwrotów typu: powinien, ma obowiązek, itp.

Pojęcie uprawnienia Prawo jakiejś osoby (uprawnionej) może polegać na tym, ze ktoś inny (zobowiązany) ma obowiązek wykonywać na jej rzecz określone świadczenie, tzn. właśnie w stosunku do tej osoby zachowywać się w określony sposób, dla osoby tej zazwyczaj korzystny, np. udzielić urlopu, wypłacić wynagrodzenie za wykonaną pracę, dostarczyć przesyłkę. Uprawnienie jakiejś osoby powstaje jedynie wtedy gdy normy prawne wyznaczają innej osobie obowiązek zachowania skierowanego ku osobie uprawnionej lub jej sprawom, np. pracownik jest uprawniony do otrzymywania wynagrodzenia za prace ponieważ normy prawne nakładają na pracodawcę obowiązek wypłacenia tego wynagrodzenia. W typowych przypadkach, uprawniony może przyjąć świadczenie dobrowolnie wykonane przez zobowiązanego lub zrezygnować z jego przyjęcia, może też zażądać spełnienia świadczenia, jeżeli zobowiązany nie spełnia go dobrowolnie albo zrezygnować z tego zadania. Jego uprawnienie jest wiec zazwyczaj związane z wolnością czynienia z niego użytku.

Uprawnienie polega na tym, ze norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju w danych warunkach pewną możność zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata. Zachowanie to może wywołać skutki prawne, które są ściśle określone w ustawie.

Kompetencja istotą kompetencji jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym wykonanie takiego uprawnienia powoduje powstanie po stronie innego podmiotu obowiązku określonego zachowania się. Na określenie kompetencji składają się dwie normy:

1. norma która wskazuje podmiot, przedmiot i sposób dokonania czynności konwencjonalnej

2. norma która nakłada na inny podmiot obowiązek zareagowania w odpowiedni sposób.

Prawo jako czynność umowna (Prawo jako upoważnienie do wykonania czynności konwencjonalnych)

„Czyjeś prawo może polegać na tym, że określonej osobie czy też odpowiednio zorganizowanej grupie osób (np. organowi państwa) przysługuje upoważnienie do wykonania jakichś czynności umownych (konwencjonalnych) z takim skutkiem, że na czynności tych właśnie osób, w odróżnieniu od takich samych czynności wykonanych przez osoby nieupoważnione inni są obowiązani w określony sposób zareagować (np. prezydent upoważniony jest do stanowienia rozporządzeń, sąd zaś do wydawania wyroków przewidzianych prawem, co oznacza, że wszyscy, których to dotyczy, mają obowiązek podporządkować się rozporządzeniu prezydenta, wyrokowi sądu).

Upoważnienie jakiegoś podmiotu może być połączone z obowiązkiem skorzystania z tego upoważnienia (np.: sąd jest upoważniony i zarazem ma obowiązek wydać wyrok).

Albo upoważnienie jest powiązane z wolnością czynienia zeń użytku (np. osoba, której prawo naruszono, jest upoważniona do złożenia skargo, ale nie jest to jej obowiązek).

Czynności konwencjonalne (umowne) - czynności, które są wykonywane przez określone osoby według określonych procedur - w określony sposób. Czynnościom tym nadajemy jakieś znaczenie (np.: pochylenie głowy w dół). Czynności te oznaczają coś tylko dlatego, że przyjęto je w naszej kulturze, a są to tylko zwykłe czynności psychofizyczne.

Czynności konwencjonalne (umowne) to takie, których dokonuje osoba upoważniona i według określonych reguł dokonywania czynności danego rodzaju. Czynność umowna jest nieważna, gdy:

• dokona jej ktoś nie mający upoważnienia do dokonywania czynności danego rodzaju,

• czynność nie zostanie dokonana zgodnie z przewidzianymi regułami dokonywania czynności danego rodzaju.

Czynnością konwencjonalna jest np.: pisanie testamentu.

7. Normy prawne i pozaprawne

NORMA PRAWNA to pewna reguła postępowania skonstruowana na podstawie przepisów prawnych, albo inaczej: zbudowana z elementów znaczeniowych zawartych w przepisach prawnych. Elementami treści normy prawnej są adresat, zakres zastosowania i zakres normowania.

Normy prawne wyrażają treść prawa, przepisy natomiast są formą słowną, zdaniową w którą treść ta jest ujęta. Normy prawne są wyprowadzane z przepisów prawnych w drodze przeprowadzenie wykładni. Jeden przepis prawny może zawierać materiał do budowy 1 normy prawnej bądź wielu norm. Norma prawna może być zawarta nie tylko w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego, ale i w przepisach w różnych aktach normatywnych leżących na różnych piętrach struktury hierarchicznej systemu prawa i należących do różnych gałęzi prawa - ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.

Podział norm prawnych (pewnych jednostek, zbudowanych w oparciu o przepisy, jest jednostką odrębną w formie, ale nie odrębną w treści).

Przy budowie normy prawnej posługujemy się dyrektywami:

• dyrektywa o dwustronnej budowie;

• dyrektywa adresatów (do kogo norma prawna jest skierowana, większość skierowana kompetencyjnie[dają prawo tworzenia norm zawartych w różnych tekstach prawnych], niektóre tylko do obywatela).

Podział ze względu na hipotezę:

-normy kategoryczne(nie zawierają hipotezy) np. "Sejm i Senat obradują na posiedzeniach";

-normy hipotetyczne(zawierają hipotezę)

8. Norma prawna a przepis prawny

„Przepis prawny” i „norma prawna” bywają często traktowane jako pojęcia używane zamiennie. Właściwością takiego sposobu rozumienia jest równoznaczność tych terminów. Przepis prawny i norma prawna to reguły zachowania wyodrębnione w tekście prawnym jako artykuł lub jako jeszcze mniejsza, mająca kształt zdania wypowiedź wchodząca w skład artykułu.

„Przepis prawny” jest często stosowany jako pojęcie wyłączne. Skoro nazwy „przepis prawny”, „norma prawna” ujmując wszystkie problemy prawne w kategorii przepisów. Termin norma prawna nie występuje w ogóle w tekście ustaw.

Norma prawna bywa traktowana jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa. Omawiana koncepcja formułuje twierdzenie o odrębności pojęć: „przepis prawny”, „norma prawna”.

Przepis prawny jest rozumiany jako zwrot językowy zawarty w tekście prawnym. Stanowi część techniczną tego artykułu wyodrębnioną przez prawodawcę jako artykuł, paragraf lub w innej postaci. Przepis prawny jest ustanowiony przez kompetentny organ prawodawczy, jest dany przez prawodawcę.

Norma prawna to reguła zachowania zawierająca niezbędne elementy, skonstruowana na podstawie przepisów prawa przez prawoznawców. Jest wypowiedzią konstruowaną przez teoretyków prawa według określonego wzoru, norma prawna nie stanowi dla nich przedmiotu poznania prawa tak jak przepis.

W nauce prawa można spotkać pogląd, iż norma prawna jest „zjawiskiem” odrębnym od przepisu prawa. Główną tezę stanowi tutaj twierdzenie, że prawo obowiązujące składa się z norm prawnych, a nie z przepisów prawa. Przepisy prawa to tylko techniczny środek do wyrażania norm prawnych. Normy prawne są, więc samodzielnie istniejącymi regułami zachowania.

Inne rozumienie obydwu pojęć polega na takim odróżnieniu terminów „przepis prawny” i „norma prawna”, iż przez pojęcie „norma prawna” będziemy rozumieli znaczenie przepisu prawa. Można przyjąć, że norma prawna (reguła postępowania) stanowi treść prawa (przepisu prawnego), natomiast przepis prawny stanowi jego formę.

Przepis prawny jest z zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normo dawcę w postaci artykułu, paragrafu, ustępu, czy punktu.

6.11.04/07.11.04

Przepisy prawne

1. Definicja przepisu prawnego

Przepis prawny - jest to pewne wyrażenie, to najmniejsza jednostka systematyczna lub jednostka systematyzacji bądź gramatyczna (np. całe zdanie) tekstu prawnego (paragraf, podpunkt). Drugie rozumienie przepisu prawnego zakłada, że jest to wszystko to co zawiera normę lub kilka norm. Przepis i norma są pochodnymi od interpretacji. Trzecie rozumienie zakłada, że przepis prawny to każda samodzielna, interpretacyjna całość. Przepisy tworzone są przez interpretację.

Ustawy Przepisy

Interpretacje Normy

jęz. ustawy jęz. interpretacji

tu następuje zastosowanie przepisu, jego tzw. aplikacja, skonkretyzowanie do danego przypadku; norma to zastosowany przepis.

Przykłady przepisów:

Art. 9. „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego;

Art. 164 ust.1. „Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina;

Art. 179 ust.1. „Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

2. typologia przepisów prawnych

► Rozróżnienie przepisów wynikające najczęściej z systematyki aktu prawnego:

• przepisy ogólne - lex generalis - to przepisy, które regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne w dyspozycji reguły zachowania.

Np. Art. 1.1. Ustawa określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych.

• przepisy szczegółowe - lex specialis - regulują sprawy w sposób bardzo szczegółowy.

► Przepisy dyspozytywne:

• przepisy bezwzględnie wiążące - ius cogens imperatywne - ustanawiają drogą nakazów bądź zakazów jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszczają zachowania odmiennego. Nie mogą być one przez strony zmieniane, zastosowanie ich jest niezależne od woli adresatów. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję (np. art. 119 kc „terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”.) Należy postępować tak ja przepisy te postanawiają. Przepisy te są charakterystyczne dla prawa publicznego.

• przepisy względnie wiążące - ius dispositivum - ustanawiają pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w odmienny, wybrany przez siebie sposób, mogą też powstrzymać się od działania. Przepisy te znajdują zastosowanie najczęściej w trakcie zawierania umowy, gdy strony chcą uregulować pewną kwestię w sposób szczególny (np. art. 510 § 1 K.C. „umów a sprzedaży lub inna umowa.........). Zastosowanie do określonego stanu faktycznego przepisów jest uzależnione od woli stron. Stosuje się je dopiero wówczas, gdy strony nie unormowały swego zachowania inaczej. Tak, więc przepisy iuris dispositivi pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego postępowania i wzajemnych stosunków. Pierwszeństwo zyskuje tu oświadczenie woli stron, które ma dla nich moc wiążącą. Przepisy te są charakterystyczne dla prawa prywatnego.

• kategoria pośrednia to przepisy (semidyspozytywne) iuris semi-dispositivi - są to przepisy jednostronne, bezwzględnie wiążące, gwarantują one pewne minimum uprawnień np. uprawnienia pracownika zawarte w umowie o pracę. Dają one możliwość umownego ukształtowania stosunku prawnego tylko w określony sposób, np. na korzyść strony słabszej. Np. art.558 kc dopuszczający tylko rozszerzenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady, a nie zezwalający na umowę ograniczającą taką odpowiedzialność.

► Przepisy wyróżnione ze wzgl. na rodzaj sankcji:

• sankcja nieważności;

• kara;

• sankcja nieważności lub kara;

• przepis bez sankcji czy kary.

• Przepisy więcej niż doskonałe LEGES PLUS QUAM PERFECTAE, ich naruszenie powoduje ukaranie podmiotów naruszających i czynności, np. zawarcie dwu prawnego małżeństwa (bigamia)- przepisy te powodują nieważność 2 małżeństwa i karę (sankcja + kara)

• Przepisy doskonałe LEGES PERFECTAE, nie przewidują kary, ale przewidują nieważność czynności prawnej, np. nieważność testamentu, czy nieważność czynności małoletniego (sankcja nieważności),

• Przepisy mniej niż doskonałe LEGES MINUS QUAM PERFECTAE, przewidują karę a nie przewidują nieważności czynności prawnej np.(zapłacimy karę za brak biletu, lecz nikt nas z pociągu nie wyrzuci)

• Przepisy niedoskonałe LEGES IMPERFECTAE, nie pociągają za sobą ani kary ani nieważności czynności prawnych np.- ustawa z dn.7.04.1940r"o likwidacji analfabetyzmu w Polsce"- nie określa ona żadnych ujemnych skutków, -wszelkie normy programowe które określają cel długotrwały art.65,74,75. ;Art.65p.5-przepis programowy (nie ma on sankcji); art.55 Konstytucji marcowej 1921r." za czynności urzędowe Prezydenta RP nie odpowiada...; art.1 Konstytucji Kwietniowej 1935r.

► Ze względu na sposób wyznaczania zachowania:

• nakazujące coś czynić, np. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia -nakaz wyraża się najczęściej za pomocą takich wyrażeń, jak: „musi”, „jest obowiązany”, „wyda”, „określił”, „ma obowiązek”, „powinien”; np.: art.479§1 kpc stanowi: „Pozwany jest obowiązany do wzniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od otrzymania pozwu...”.

• zakazujące coś czynić, np. Nie można kandydować jednocześnie do Sejmu i Senatu; Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana -zakaz wyraża się w takich formach słownych, jak „nie może”, „nie wolno”, „jest zabronione”, „jest zakazane”. np. art.170 kpc „Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środków odwoławczego od wyroku orzekającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżenski”.

• zezwalające np., Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy; Pracodawca może zastosować karę tylko po uprzednim wysłuchaniu pracownika. Wśród przepisów zezwalających wyróżnia się takie które zezwalają na dokonywanie prostych czynności psychofizycznych (np. Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających z jego drzewa gałęzi lub owoców), albo takie które upoważniają do dokonywania czynności konwencjonalnych (np. Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy... pracodawca może stosować: 1)karę upomnienia 2)karę nagany). Przepisy zezwalające formułuje się z użyciem słów „może”, „ma prawo”, „może żądać”, „przysługuje roszczenie”, „ma wolność”. Np. art.148§1 kk „kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karze śmierci” -można uznać za zakazujący zabójstwa lub nakazujący zaniechania się od takiego czynu.

► Przepisy wyznaczające jakieś działania lub zaniechania:

• wyznaczające bezpośrednio działania - art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1990r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych Dz.U. Nr 51, poz.298 „zarząd spółki niezwłocznie po ustaleniu statutu składa wniosek o wpisanie spółki do rejestru handlowego”,

• wyznaczające bezpośrednio zaniechania -art. 164 §1 kk „Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednio niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat3”.

• wyznaczające bezpośrednio jednocześnie działania i zaniechania -art. 152 kk „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5”

• pośrednio wyznaczające zachowania -zalicza się np. liczną grupę przepisów o charakterze organizacyjnym. Chodzi tu m.in. o przepisy wyznaczające struktury organizacyjne (np. art.19 §1 kpk „Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej”) oraz przepisy kształtujące kompetencję (np. art.. 117 § 1 krio „Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego” najogólniej można powiedzieć że są to przepisy konstrukcyjne, wyznaczające pewne normatywne stany rzeczy. Nie dają podstawy do podziału stanów regulowanych na nakazane, zakazane i dozwolone, lecz na stany ważne albo nie ważne prawnie lub też prawidłowe albo wadliwe z punktu widzenia reguł zawartych w przepisach prawnych.

• Przepisy dotyczące innych przepisów -(tzw. przepisy o przepisach), wśród nich wyróżnić można:

• Przepisy ustalające znaczenia wyrażeń użytych w innych przepisach -przybierają zazwyczaj postać definicji. Np. art.120 §13 kk „Dokument jest to każdy przedmiot, z którym związane jest określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć znaczenie prawa” są to tak zwane definicje legalne. Przepisy te mają najczęściej postać definicji klasycznych (termin A oznacza B albo termin A znaczy tyle, co wyrażenie D), rzadziej definicji zakresowych, to znaczy wyliczających elementy składowe zakresu nazwy.

• Przepisy dotyczące obowiązywania innych przepisów

• Przepisy odsyłające do innych przepisów

► Przepisy które pełnią określone funkcje w procesie legislacyjnym

• Przepisy dotyczące obowiązywania innych przepisów:

• przepisy przejściowe - intertemporalne dotyczą innych przepisów. Zazwyczaj szczegółowo regulują one zakres stosowania nowych przepisów w sprawach dotyczących stosunków ukształtowania w czasie obowiązywania dotychczasowego prawa.

- występują w dwóch postaciach:

• przepisy o charakterze kolizyjnym regulujące nadmiar prawa, odnoszą się one do stanów, gdy pewne sytuacje istotne prawnie (np. toczące się postępowanie przed sądem) powstałe pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów, obecnie już uchylonych trwają i są kontynuowane pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne.

• przepisy mające charakter ad hoc - przepisy te regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo przez niedługi, z góry określony czas (np. w czasie stanu wyjątkowego)

• przepisy derogacyjne - uchylające - określają który z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego. Np. Tracą moc art. 4 i 6 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o aptekach.

Przepisy derogacyjne dzielą się na:

• derogacyjne wyraźne uchylają obowiązywanie konkretne i wyczerpująco powołanych w nich przepisów prawnych bądź całych aktów normatywnych. Np.: ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej zawiera m.in. w art. 53 przepis następujący: „Traci moc rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o kwalifikacjach zawodowych osób trudniących się samodzielnie kuciem koni…”

• derogacyjne doraźne uchylają przepisy en bloc, bez konkretnego ich wymieniania, poprzestając na ogólnikowym sformułowaniu w rodzaju: „tracą moc dotychczasowe przepisy sprzeczne z niniejszą ustawą”.

• przepisy kolizyjne -rozstrzygają o obowiązywaniu jednego z dwóch przepisów (albo jednej z dwóch grup przepisów), w sytuacji gdy ten sam typ zachowań jest różnie przez nie regulowany. Przepisy takie znajdujemy zwłaszcza w międzynarodowym prawie prywatnym. Np. „O możliwości zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste” (art. 14 prawa międzynarodowego prywatnego).

• przepisy dostosowujące -określają sposób dostosowania się adresatów do nowych regulacji (chodzi tu zarówno o sposób powołania nowych organów, jak i sposób przekształcenia istniejących podmiotów).

• przepisy wprowadzające -tą nazwą określa się przepisy derogacyjne, kolizyjne, przejściowe i dostosowujące. Do przepisów tych zalicza się także inne przepisy dokonujące odpowiednich zmian w przepisach treściowo związanych z nowymi regulacjami. Zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego. Warto też zauważyć ze w wypadku zakresowo obszernych aktów często przepisy wprowadzające umieszcza się w odrębnym akcie. Tak jest np. w wypadku kc, kpc, kk.

► Podział ze względu na stopień ich konkretności w określaniu sposobu postępowania:

• Przepisy odsyłające do innych przepisów:

• przepisy konkretne (samodzielne) -wprost wskazują powinne zachowanie się. Np. art.97 §1 kpa „Organ administracji państwowej załatwia sprawę przez wydanie decyzji”. Przepisy konkretne są inaczej mówiąc przepisami zrębowymi. Zwane także przepisami bezpośrednio wyznaczającymi zachowania adresata. Określają one jakie zachowanie jest obowiązkowe (nakazane lub zakazane) oraz wskazują, jak adresat ma się zachować w sposób umożliwiający rozstrzygnięcie zgodności albo niezgodności zachowania z danym przepisem. Są one uregulowane w innych przepisach tego samego aktu lub w przepisach innych aktów normatywnych. Ponadto przepis zrębowy może być modyfikowany lub objaśniany przez inne przepisy prawne. Np. przepis zrębowy art. 415 koc: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” lub art.203§1 kk „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudze mienie podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat”; przepis modyfikujący: art. 425 kc „Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadomie albo swobodnie powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. Jednakże, kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba, że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy”; przepis objaśniający art. 44 kc „Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe”

• przepisy odsyłające -nie wskazują wprost sposobu postępowania, lecz odsyłają po informacje na ten temat do innych już obowiązujących przepisów samodzielnych. Chodzi tu głównie o uczynienie tekstu zwięźlejszym, skrócenie go poprzez uniknięcie powtórzeń, zapewnienie spójności określonych instytucji prawnych np.: art.101 §2 kpa „W przypadku wymienionych w art.12 §2 decyzja może być stronom ogłoszona ustnie” Odesłanie może być stosowane do jednego dwu lub więcej przepisów, do całej ich grupy, do innego działu prawa, a nawet do prawa obowiązującego w innym państwie.

Dzielimy je na:

• odsyłające doraźnie jeśli odesłanie stosuje się w celu osiągnięcia większego stopnia zwięzłości tekstu, przepis odsyłający jednoznacznie wskazuje przepisy, do których się odsyła (przez podanie ich numeru lub litery).

• odsyłający dorozumiany jeżeli odesłanie ma służyć zapewnieniu spójności prawnej, w przepisie odsyłającym często wskazuje się jedynie zakres spraw, dla których następuje odesłanie oraz wskazuje się przepisy, do których odsyła np. art.251 kc: „Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności”.

Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się . Są to tzw. przepisy wewnątrzsystemowe, mogą one odsyłać do innych przepisów tego samego akty normatywnego, mogą też wskazywać inny akt normatywny. Odesłania pozasystemowe - wzorów zachowania poszukuję się w innych niż prawo systemach normatywnych. Występują najczęściej w postaci klauzul generalnych - są to odesłania do ocen interpretatorów prawa i służą uelastycznieniu prawa obowiązującego. Ich celem jest zapewnienie odpowiedniej elastyczności prawa. Podmiot stosujący lub interpretujący prawo formułuje regułę ad usum rozstrzyganego przypadku lub aprobuje jedną z możliwych do przyjęcia reguł postępowania. Np. art.5 kc „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego”. Nie jest to przepis konkretny ani odsyłający do innych przepisów, jako że ustalenie treści reguły postępowania w jednostkowym przypadku wymaga odniesienia do pozaprawnych ocen, preferencji i reguł. Klauzule generalne odsyłają do określonego systemu wartości lub innego niż prawny systemu normatywnego.

Wśród przepisów odsyłających pozasystemowo wyróżniamy:

• odesłania do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki zawodowej np. lekarskiej,

• odesłania do pewnych szczególnych reguł moralnych np. zasady słuszności, sprawiedliwości, współżycia społecznego,

• odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości np. dobro dziecka, dobro kultury, niewdzięczność.

• przepisy blankietowe - stanowią rodzaj przepisów odsyłających. Przepisy blankietowe nie ustanawiają same żadnej reguły zachowania lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić. Przepisy te również nie regulują wprost sposobów postępowania, lecz określają sankcje prawne dla innych ogólnie określonych przepisów prawa. Niekiedy z góry wyznaczają sankcje za zachowania, które dopiero mają zostać unormowane. Np. art. 97 kwp „Kto wykracza przeciwko (…) przepisom o bezpieczeństwie i porządku w ruchu na drogach publicznych, podlega karze grzywny do (…) złotych albo karze nagany”. Potrzeba sformułowania przepisów tego typu jest spowodowana podziałem kompetencji między organami państwa. Podział kompetencji bywa bowiem taki, że organy wydające przepisy konkretne nie mają upoważnienia do stanowienia sankcji. Na ogół chodzi tu o sankcje karne, które mogą być przewidziane wyłącznie w ustawach.

3. Sposoby wysławiania przepisów prawnych w tekstach aktów prawnych.

27.11.04

Podstawowe formy tworzenia prawa

1. Pojęcie źródeł prawa.

Źródła prawa - to pojęcie wieloznaczne, to akt normatywny, który zawiera przepisy dające podstawę do konstruowania norm co do danej gałęzi prawa.

Podział źródeł prawa:

• Źródła poznania prawa - FONTES IURIS COGNOSCENDI

Cechy źródeł poznania prawa:

• pierwotne

• autentyczne

• wierne

• autoratywne

• Źródła powstania prawa - FONTES IURIS ORIUNDI

Na źródła powstania prawa wpływają różne czynniki, które z kolei mają wpływ na treść prawa:

• społeczne

• ekonomiczne

• polityczne

Podstawowym źródłem prawa w prawie anglosaskim jest ustawa.

Kolejnym źródłem prawa jest prawo zwyczajowe.

Źródła prawa o znaczeniu prawniczym - są to sposoby ustalania reguł zachowania, którym państwo nadaje moc prawa.

Źródło obowiązywania prawa - to czynniki powodują, że reguła zachowania zyskuje moc prawa.

Rozróżniamy źródła prawa o znaczeniu:

• Formalnym - przyczyny prawnego obowiązywania

• Materialnym - to czynniki, które warunkują treść prawa

Źródła prawa

System źródeł prawa w Rzeczypospolitej opiera się na trzech filarach:

1. akty prawne powszechnie obowiązujące (źródła prawa sensu stricto - w ścisłym tego słowa znaczeniu) np. konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia;

2. akty prawne powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły (źródła prawa miejscowego);

3. akty prawne wewnętrznie obowiązujące (źródła prawa kierownictwa wewnętrznego).

Źródłami prawa powszechnie obowiązującego (sensu stricto) w RP są:

1. konstytucja,

2. ustawy,

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe,

4. rozporządzenia.

2. Formy tworzenia prawa (stanowienie, umowa, precedens, zwyczaj)

Stanowienie prawa (np. stanowienie ustawy przez parlament, stanowienie rozporządzenia przez prezydenta) to czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą ów „żąda”, aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane. Stanowienie jest zatem aktem kreującym normy prawne. Może go dokonać jakiś jeden podmiot -organ jednoosobowy (np. prezydent, wojewoda), albo organ czy instytucja o charakterze kolegialnym (np. parlament, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji).

Aspekt proceduralny:

1. Inspiracją prawodawcza

2. Przygotowanie projektu aktu

3. Zebranie informacji, konsultacje

4. Opracowanie tekstu

5. Kontrola

6. Debata

7. Podjęcie uchwały

8. Poprawki

9. Podpis prezydenta

10. Zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw

Aspekt merytoryczny:

1. określenie celów

2. Środki realizacji

3. cele szczegółowe

4. ustalenie formy (jaka regulacja)

5. ustalenie metody (cywilna, karna, administracyjna)

6. stosowanie techniki prawodawczej (układ, budowa, struktura)

7. sformułowanie tekstu

Umową nazywamy zgodne oświadczenie woli dwóch stron, zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Zawierać ją mogą co najmniej 2 osoby. Zasada wolności umów dotyczy: czy w ogóle zawierać umowę, z kim ją zawrzeć, jaką treść nadać umowie. Zasada ta nie jest formą prawna ponieważ istnieją ograniczenia.

Rodzaje umów:

1. umowa NAZWANA to każda umowa uregulowana w kodeksie cywilnym

2. umowa NIENAZWANA treść nie odpowiada żadnej z umów nazwanych

3. umowa MIESZANA treść składa się z elementów różnych umów nazwanych (umowa hotelowa)

4. umowa JEDNOSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCA jedna strona ma prawa a druga tylko obowiązki (np. darowizna)

5. umowa DWUSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCA rodzi prawa i obowiązki dla obu stron

Umowa jest ODPŁATNA gdy obie strony odnoszą z niej korzyści i ponoszą ciężary (nie tylko pieniężne), (np. najem, sprzedaż). Umowa NIEODPŁATNA gdy tylko jedna strona odnosi korzyść (np. darowizna). Umowa KONSENSUALNA dochodzi do skutku przez samo złożenie odpowiednich oświadczeń woli (większość umów). Umowa REALNA wymaga do zawarcia złożenia oświadczeń woli oraz wydania rzeczy (np. przechowanie).

Precedensem nazywa się taką decyzję organu państwa rozstrzygającą konkretnie-indywidualną sprawę, która staje się wzorem dla innych rozstrzygnięć w podobnych sprawach. Np. Decyzja D1 jest precedensem dla decyzji D2 wówczas, gdy zasada rozstrzygnięcia (ratio decidendi) w konkretnie-indywidualnej decyzji D1 jest podstawą klasyfikacji prawnej podobnego stanu faktycznego w decyzji D2. Tworzenie prawa przez precedens jest charakterystyczne dla systemu common law. Cechą systemu precedensowego jest zasada stałości decyzji (stare decisis) -zapadła decyzja sądowa wiąże wszystkie sądy niższe lub równe stopniem temu, który decyzję wydał.

Precedens znaczenie encyklopedyczne -[łac.], rozstrzygnięcie organu państw., przeważnie sądu, będące przykładem lub nawet wiążące dany organ przy rozstrzyganiu spraw podobnych; źródło powstawania prawa sądowego w systemie common law ; w Polsce p. nie ma cech źródła prawa.

W Wielkiej Brytanii, a także w orbicie wpływów brytyjskich występuje precedens potwierdzający, który zachodzi gdy powszechne jest przekonanie, że wydana norma powinna być podstawą decyzji organu państwa, które winno reagować na jej przekroczenie; jeśli norma zostaje przekroczona organy państwowe reagują w taki sposób, że wymierzają sankcję.

• Precedens prawotwórczy występuje wówczas, gdy organ podejmuje decyzję w konkretnej sprawie, nie mając do tego podstaw w normach dotychczas uznawanych za obowiązujące prawo. Precedens prawotwórczy ma różne postaci, np. precedens sądowy, precedens administracyjny, czy też precedens konstytucyjny.

Precedens prawotwórczy składa się z:

• RATIO DECIDENDI - (racje decyzji) tutaj w ramach RD zawarta jest norma generalna, która stanowi podstawę dla wszystkich podobnych spraw w przyszłości. Wypełnia lukę w prawie.

• OBITER DICTA - niepowtarzalne, incydentalne cechy rozstrzyganego przypadku. Nie ma takiego dużego znaczenia w precedensie praw. Opisuje raczej np. rodzaj stron, jakie wzięły udział w sprawie.

Zwyczaj określa się jako ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną.

Określenie wymogów jakie powinien spełniać zwyczaj, aby stać się prawem sprawa teorii, a także dogmatyce prawa spore trudności, ponieważ nie każda reguła zwyczajowa staje się normą prawną. Ogólne jednak wymogi te, jak się zdaje, sprowadzają się do trzech:

1. ustalony sposób postępowania powinien być w miarę precyzyjnie określony zarówno pod względem podmiotowym, jak i w odniesieniu do sposobu zachowania się adresatów;

2. przekonanie o wiążącym daną zbiorowość charakterze reguły powinno być w istocie powszechnym przekonaniem, że takie jest prawo;

3. wola państwa włączenia reguły zwyczajowej do systemu prawa, wola ta musi być wyraźna, lecz w różnych typach systemów prawa przejawia się w różny sposób.

3. Proces stanowienia prawa

Na proces stanowienia prawa, rozumiany jako dynamiczny układ działań organizacyjnych składają się cztery stadia.

Stadium pierwsze to etap inspiracji prawodawczej. Chodzi tu o okres kształtowania się przekonania o konieczności wydania nowego albo zmiany już obowiązującego aktu prawotwórczego. Stadium rozpoczyna się wyartykułowaniem określonych interesów społecznych, gospodarczych, politycznych, a kończy z momentem ustalenia, że rysuje się potrzeba legislacji.

Drugie stadium to etap przegotowania projektu aktu normatywnego. Stadium to obejmuje na ogół cztery fazy: a) fazę zebrania i opracowania tekstu projektu; b)fazę opracowania tekstu projektu; c) fazę konsultacji projektu z zainteresowanymi organizacjami, instytucjami i zespołami ekspertów, ewentualnie także w postaci społecznej dyskusji i sondaży opinii publicznej; d) fazę kontroli projektu przez wyspecjalizowaną komórkę prawną.

Trzecie stadium to oficjalne wniesienie projektu pod obrady ciała kompetentnego do jego ustanowienie. Etap ten kształtuje się różnie w zależności od tego, czy instytucje opracowujące projekt są jednostkami pomocniczymi i obsługującymi legalnego prawodawcę uprawnionego do ustanowienia tych norm czy też zachodzi konieczność przeniesienia projektu poza ramy instytucji, która go opracowała i wniesienie go przez kompetentne do inicjatywy prawodawczej ciała pod obrady legalnego prawodawcy. Stadium to można podzielić na trzy fazy: a)wniesienie projektu pod obrady; b)debatę nad tym, czy należy go przyjąć do rozpatrzenia, czy też odrzucić; c)podjęcie przez prawodawcę ostatecznej decyzji co do dalszych losów projektu.

Czwarte stadium jest procesem prawotwórczym w sensie ścisłym. Obejmuje ono cztery fazy: a)przyjęcie projektu do rozpatrzenia przez kompetentny organ; b)debatę nad nim w organie kolegialnym albo rozpatrzenie w jednoosobowym; c)ewentualne dokonanie poprawek w tekście; d)ustanowienie aktu prawotwórczego wraz z zarządzeniem ogłoszenia tegoż aktu, chyba że przepisy prawne publikacji nie wymagają.

4. Organy posiadające kompetencje prawodawcze, inicjatywa ustawodawcza

Przez prawo inicjatywy ustawodawczej rozumie się kompetencje pewnych podmiotów (w RP np. Rady Ministrów, Prezydenta, Senatu) do dokonywania czynności podlegającej na przedłużeniu kompetentnemu organowi państwa projektu ustawy z takim skutkiem prawnym, że organ ten jest zobowiązany do rozpatrzenia przedłużonego projektu i podjęcia decyzji w sprawie jego ustanowienia albo odrzucenia.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają :

- posłowie ( co najmniej 15 posłów )

- Senat

- Prezydent

- Rada Ministrów

11.12.04

Akt normatywny

1. Pojęcia: akt normatywny, akt prawny

Akt normatywny

Termin ten w refleksji doktryny oraz w praktyce prawniczej używany jest co najmniej w dwóch znaczeniach.

W węższym -traktowany jest jako synonim pojęć „akt prawotwórczy” lub „źródło prawa”, a więc tekst zawierający nie jakiekolwiek przepisy, lecz przepisy prawa (normy prawne). Chodzi tu o akty wydawane przez kompetentne organy prawodawcze, mocą których ustanawianie jest prawo.

W szerszym znaczeniu -zgodnie z regułami semantycznymi -przez akt normatywny rozumie się każdy tekst zawierający normy postępowania. Nie muszą to być reguły pochodzące od państwa, niekoniecznie także generalnie-abstrakcyjne. W tym ujęciu można powiedzieć, że każdy akt prawotwórczy w systemie prawa stanowionego można nazwać aktem normatywnym, natomiast tylko niektóre akty normatywne to akty prawotwórcze. Aktami normatywnymi można nazywać niektóre decyzje organów państwa zawierające normy konkretnie-indywidualne.

Aktami normatywnymi nazywa się także akty zawierające normy tworzone poza aparatem państwowym przez rozmaite organizacje, takie jak partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia itp. Akty normatywne takich organizacji w zasadzie regulują tylko stosunki wewnątrzorganizacyjne, wiążą członków organizacji i są zabezpieczone sankcjami organizacyjnymi, a nie przymusem państwowym. Nie są prawem w przyjętym tu rozumieniu.

Akt prawny

Określeniu temu nadaje się dwa znaczenia, które należy rozróżnić: oznacza ono albo akt wyrażający normy generalne i abstrakcyjne, jak i indywidualne i konkretne (znacznie szeroki), albo jedynie taki akt który zawiera normy konkretne i indywidualne (np. wyrok sądu skazujący imiennie określoną osobę na określoną karę; orzeczenie sądu rejestrujące tę, a nie inna fundację; decyzję administracyjną, której treścią jest wyrażenie imienne określonemu adresatowi zgody na wzniesienie garażu na określonej działce). W pierwszym znaczeniu każdy akt normatywny jest aktem prawnym, chociaż nie jest odwrotnie, w drugim -określenia „akt normatywny” i „akt prawny” wykluczają się.

2. Typy aktów prawnych i organy, które je stanowią (akty prawne wewnętrznie wiążące i powszechnie wiążące)

Najogólniej można podzielić na:

1. akty normatywne prawa wewnętrznego:

• akty normatywne organów państwa powszechnie i wewnętrznie wiążące

• akty normatywne organów samorządu terytorialnego powszechnie i wewnętrznie wiążące

2. akty normatywne prawa międzynarodowego publicznego

Akty normatywnie powszechnie wiążące to akty, które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie. Mogą one regulowań postępowanie każdej kategorii adresatów: wszystkich ogniw aparatu państwowego lub samorządu, wszystkich jednostek i zbiorowości, niezależnie od tego, czy adresaci znajdują się wobec stanowiących te akty w jakimś szczególnym stosunku przyporządkowania czy nie. Akty tego typu są ponadto aktami o nieograniczonym zasięgu materii, którą mogą regulować. Akty powszechnie wiążące mogą dotyczyć podmiotów na całym terytorium państwa, albo mogą mieć zasięg lokalny.

Akty prawotwórcze wewnętrznie wiążące to te akty które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej skierowane do adresatów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego albo samorządowego, akty te muszą być pod względem materii regulacji zgodne z aktami powszechnie wiążącymi. Na ogół obowiązek ich przestrzegania wiąże się ze szczególnym stosunkiem zależności służbowej adresata i normodawcy.

Akty normatywne samorządu terytorialnego to akty organów wspólnot lokalnych powołanych do samodzielnego wykonywania zadań publicznych. Organy stanowiące samorządu są wyposażone w funkcje władcze erga omnes na swoim terenie, zakres tych funkcji jest określony ustawowo. Kompetencje legislacyjne organów samorządu terytorialnego są wyrazem zasady decentralizacji działalności prawotwórczej państwa.

Najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawo twórczych zajmuje konstytucja czyli ustawa zasadnicza. Jest to współcześnie na ogół akt normatywny parlamentu albo specjalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z wyboru (konstytuanty). W państwach federalnych obowiązują ponadto konstytucje stanowe albo republikańskie. Konstytucja jest aktem nadrzędnym w hierarchii źródeł prawa w sensie materialnym i formalnym. W sensie materialnym, ponieważ normuje podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego w państwie; natomiast w sensie formalnym, gdyż jest aktem o najwyższej mocy prawnej.

Konstytucje giętkie to ustawy zasadnicze dla których nie przewiduje się szczegółowo trybu uchwalania, dla ich zmiany wystarczające jest spełnienie zwykłych wymogów obowiązujących przy uchwalaniu ustaw.

Ustawy konstytucyjne to akty uchwalane przez parlament w trybie konstytucyjnym, których przedmiotem są zmiany niektórych przepisów ustawy zasadniczej (nowelizacja ustawy).

Ustawy zwykłe pochodzą od parlamentu, wszystkie akty podustawowe powinny być z nimi zgodne.

Ustawy ograniczone wymieniane tylko w niektórych państwach. Ustawom tym ze względu na ich treść i tryb uchwalania -przyznawana jest wyższa moc prawna niż ustawom zwykłym. Chodzi tu o ustawy ustrojowe, dotyczące podstawowych rozwiązań w zakresie organizacji państwa i aktywności zbiorowości społecznych (np. ustawy o samorządzie terytorialnym, o stowarzyszeniach, itp.)

Akty powszechnie obowiązujące:

• konstytucje

• ustawy zwykłe

• dekrety prezydenckie

• ustawy ograniczone

Organy wydające akty :

Rozporządzenia wydają :

- Rada Ministrów

- Prezes Rady Ministrów

- Ministrowie

- Prezydent

- Przewodniczący komitetów i komisji stojących na czele resortów .

Konstytucja:

- parlament

Uchwały:

- Sejm

- Senat

- Rada Ministrów

- Prezes Rady Ministrów

Rozporządzenia z mocą ustawy

- Prezydenta RP

Orzeczenia

- Trybunał Konstytucyjny

Zarządzenia

• Prezydent

• Prezes Rady Ministrów

• naczelne organy administracji Państwowej ,

• ministrowie,

• przewodniczący komisji i komitetów stojących na czele resortów

• kierownicy niektórych urzędów centralnych

3. Budowa aktu prawnego (na przykładzie ustawy i rozporządzenia)

Części ustawy. Ustawa składa się z określonych elementów, które powinny być w niej umieszczone w następującej kolejności:

1. tytuł

2. przepisy merytoryczne (ogólne i szczegółowe),

3. przepisy o zmianie przepisów obowiązujących,

4. przepisy przejściowe i dostosowujące,

5. przepisy końcowe, na które składają się przepisy uchylające, przepisy i wejściu ustawy w życie oraz przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej ustawy.

W niektórych ustawach można napotkać wstępy, tzw. preambuły, w których prawodawca formułuje cele danego aktu prawnego. Nie każda ustawa musi zawierać wszystkie wymienione elementy. Zależy to głównie od tego, czy reguluje ona jakąś dziedzinę spraw, która była już uprzednio normowana, wtedy powinna zawierać przepisy przejściowe i dostosowujące i czy zmienia obowiązujące normy prawne, wówczas konieczne są przepisy końcowe.

1. tytuł ustawy - powinien zawierać:

• oznaczenie rodzaju aktu (ustawa),

• datę aktu,

• ogólne określenie przedmiotu aktu (np. o partiach politycznych).

2. tytuł aktu wykonawczego - powinien zawierać:

• oznaczenie rodzaju aktu (np. rozporządzenie) oraz nazwy organu, który wydaje akt (np. Prezydent),

• datę aktu,

• możliwie najbardziej zwięzłe określenie przedmiotu aktu, które rozpoczyna się od zwrotu „w sprawie”. W tytule aktu wykonawczego podaje się nazwę organu, który ten akt wydaje, bo akty danego rodzaju mogą być wydawane przez różne organy państwowe.

Po tytule ustawy następuje tzw. właściwy tekst ustawy, natomiast po tytule aktu wykonawczego umieszcza się przepis powołujący się na podstawę prawną wydania tego aktu. Podstawą prawną nazywa się w tym przypadku przepis ustawy udzielającej odpowiedniemu organowi państwa upoważnienia do wydania aktu wykonawczego.

3. przepisy merytoryczne: wśród nich wydziela się przepisy ogólne, określające stosunki, jakie reguluje dany akt (zakres przedmiotowy ustawy) oraz wyznaczające podmioty, do których dany akt się odnosi (zakres podmiotowy ustawy). Przepisy te zawierają też unormowania wspólne dla wielu innych przepisów merytorycznych w szczególności objaśnienia użytych w ustawie określeń i skrótów. Drugą grupą przepisów merytorycznych są przepisy szczegółowe zamieszczane w ustawach w następującej kolejności:

• przepisy prawa materialnego

• przepisy o organach i trybie postępowania

• wyjątkowo również przepisy karne.

Przepisy te powinny wyraźnie wskazywać kto, w jakich okolicznościach i jak ma się zachować, a wiec powinny zawierać zasadnicze elementy każdej normy postępowania.

4. przepisy o zmianie przepisów obowiązujących: zmiany aktu prawnego nazywa się jego nowelizacja, a przepisy które zmieniają przepisy dotychczasowe - przepisami nowelizującymi. Czasami zmiany wprowadzone do ustawy są tak daleko idące, że powstaje potrzeba wydania odrębnej ustawy nowelizującej. Jeżeli zmiana ustawy polega na dołączaniu do niej nowych artykułów, wówczas zachowuje się dotychczasową numerację, a nowe przepisy oznacza się literami. W przypadku, gdy ustawa była już wielokrotnie nowelizowana, w akcie nowelizującym zamieszcza się upoważnienie do ogłoszenia tzw. tekstu jednolitego, czyli tekstu zredagowanego z uwzględnieniem wszystkich zmian wprowadzonych do danego aktu w drodze nowelizacji.

5. przepisy przejściowe i dostosowujące: w przypadku dokonywania zmian w akcie prawnym zdarza się, że pewne stosunki lub stany rzeczy, które powstały w czasie obowiązywania dawnych przepisów, trwają nadal w okresie zmiany prawa. Należy wówczas rozstrzygnąć, czy owe stosunki i stany rzeczy mają być kwalifikowane wg dawnych czy nowych norm. Przepisy przejściowe określają w jaki sposób nowe prawo oddziałuje na stosunki czy stany rzeczy, które powstały w czasie obowiązywania zmienionego prawa. W przepisach tych należy w szczególności rozstrzygnąć:

• sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku,

• czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych przy działaniu dotychczasowego prawa,

• przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje, które znosi nowe prawo

• czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienie ich nowymi.

Unormowanie tej kwestii jest szczególnie istotne z tego względu, iż przyjmuje się regułę, że uchylenie ustawy, na podstawie której wydano akt wykonawczy, albo uchylenie lub zmiana jedynie przepisu ustawy upoważniającego do wydania aktu wykonawczego, oznacza utratę mocy obowiązującej przez ten akt wykonawczy z dniem wejścia w życie nowej ustawy. Dopiero wyraźne postanowienie nowej ustawy powoduje, iż dany akt wykonawczy albo jego niektóre przepisy zastaną czasowo zachowane w mocy. Przepis przejściowy przyjmuje wówczas brzmienie „dotychczasowe przepisy wykonawcze zachowują moc do czasu wydania nowych przepisów wykonawczych jeśli nie są sprzeczne z niniejsza ustawą”.

Przepisy dostosowujące określają sposób powołania po raz pierwszy organów w instytucjach ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów. Wyznaczają one odpowiedni termin dostosowania się do nowych przepisów lub powołania nowych organów.

6. przepisy końcowe: zamieszcza się w ustawie w następującej kolejności:

• przepisy uchylające (tzw. klauzule derogacyjne),

• przepisy o wejściu ustawy w życie,

• w razie potrzeby przepisy o wygaśnięciu mocy ustawy.

Przepis uchylający powinien w sposób wyczerpujący wymieniać przepisy, które uchyla. Gdy prawodawca wprowadza do systemu prawa uregulowania szczególnie obszerne lub zasadniczo zmieniające dotychczasowe prawo, to przepisy o wejściu w życie ustawy głównej, uchylające i przejściowe może zamieścić w osobnej ustawie zwanej wprowadzającą.

Zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą ustawa wchodzi w życie w terminie, który sama wyznacza, chyba ze termin ten zostanie wyznaczony przez ustawę wprowadzającą. Powinna więc w specjalnym przepisie końcowym, tzw. „o wejściu w życie”, wskazywać termin od jakiego wszyscy, których dotyczy ustawa, maja realizować normy zawarte w tej ustawie. Termin ten można wskazać kalendarzowo albo poprzez wskazanie upływu czasu. Wyznaczając termin wejścia ustawy w życie ustawodawca powinien uwzględnić co najmniej 14sto dniowe vacatio legis.

Przepisy o wygaśnięciu mocy ustawy (o utracie przez ustawę mocy obowiązującej) są bardzo rzadko umieszczane w tej samej ustawie. Zachodzi to tylko w przypadku gdy prawodawca z góry zakłada, że ustawa będzie obowiązywać do określonego momentu który potrafi sam wskazać.

Części rozporządzenia:

-część tytułowa (określenie rodzaju aktu)

-czyje rozporządzenie

-data ustanowienia

-tytuł rozporządzenia

-przytoczenie podstawy prawnej (upoważnienie)

-przepisy (merytoryczne, szczegółowe...)

-podpis (np. Ministra)

nie ma przepisów karnych i odsyłających do karnych!!!

4. Jednostki systematyzacyjne w aktach prawnych:

Systematyzacja rozporządzenia:

paragraf > ustęp > punkt > litery > tiret

§ > ust. > 1) > a) > -

Systematyzacja ustaw:

Rozdział > dział > tytuł > księgi > części

Rozdział > artykuł > ustęp > punkty > litery > tiret

[ > art. > ust. > 1) > a) > - ]

Rozdział > oddział

5. Ogłoszenie aktu prawnego, promulgacja, publikacja, vacatio legis, wejście w życie, lex retro agit, lex retro non agit, moc prawna, moc obowiązująca

Ogłoszenie aktu prawnego

Art. 2. 1. Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe.

2. Odrębna ustawa może wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego nie zawierającego przepisów powszechnie obowiązujących.

Art. 3. Akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.

Art. 4. 1. Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy.

2. W uzasadnionych przypadkach akty normatywne, z zastrzeżeniem ust. 3, mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym.

3. Przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy dni, a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.

Promulgacją nazywa się ogłoszenie ustawy zarządzone przez głowę państwa, połączone z jego kompetencją do potwierdzenia, że ustawa została uchwalona zgodnie z przepisami konstytucji i z poleceniem jej stosowania, adresowanym do wszystkich, których to dotyczy.

Publikacją aktu normatywnego jest podanie tego aktu do wiadomości ogółu adresatów i innych podmiotów zainteresowanych, bez względu na to, jaki podmiot to czyni, i bez względu na to, w jakiej to następuje formie.

vacatio legis (spoczywanie ustawy, wakacje ustawy) jest to okres od momentu ustanowienia albo ogłoszenia danych norm (tzn. od momentu gdy stały się one elementem systemu prawa) do ich wejścia w życie. Termin ten służ temu, by zapoznać się z nowymi normami, przygotować do ich realizacji i stosowania, m.in. by przygotować instytucje i środki materialne niezbędne do należytego funkcjonowania nowych norm.


ogłoszenie aktu normatywnego








x x

vacatio legis

wejście w życie aktu

Długość vacatio legis powinna być dostosowana do charakteru danego aktu normatywnego. Zazwyczaj przyjmuje się że w typowych przypadkach poprawna minimalna vacatio legis wynosi 14 dni.

Wejście w życie

Normy prawne (przepisy akty normatywne) wchodzące w życie w określonym momencie, co oznacza, że od tego momentu mają one być realizowane lub stosowane przez wszystkich, których dotyczą. Moment wejścia w życie oznacza, więc że od niego każdy, kogo to dotyczy, jest obowiązany daną normę realizować lub stosować.

Zasada lex retro non agit

W wyjątkowych przypadkach akt normatywny może wiązać skutki prawne z faktami, które miały miejsce przed jego wydaniem. Takie rozwiązanie jest w zasadzie niezgodne z akceptowaną powszechnie w doktrynie i praktyce regułą, że prawo nie działa wstecz (lex retro non agit). Złamanie tej reguły oznacza, że akt stosowany jest do stanów rzeczy, które powstały przed ustanowieniem aktu. Zasada lex retro non agit w niektórych systemach prawnych zasada ta jest normą konstytucyjną, czasami obejmując tylko niektóre działy prawa.

Tak więc prawodawca w akcie normatywnym rozstrzyga czy:

1. akt ma być stosowany wyłącznie do stanów rzeczy, które powstaną po wejściu w życie danego aktu normatywnego (zasada „lex retro non agit” jest wówczas realizowana);

2. akt ma być stosowany wyłącznie do stanów rzeczy, które powstały i zakończyły się przed dniem wejścia w życie aktu (działa zasada „lex retro agit”)

Moc prawna ....…………………………………………………………………………………

Moc obowiązująca...……………………………………………………………………………

6. Powiązania aktów normatywnych

Powiązania kompetencyjne -aktów prawotwórczych wiążą się z hierarchiczną budową aparatu państwowego. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest zróżnicowanie mocy prawnej aktów wydawanych przez organy państwa.

Powiązania merytoryczne -aktów prawotwórczych oznaczają związki między treścią regulowanych stosunków społecznych w poszczególnych aktach normatywnych.

7. Kompetencja, delegacja, subdelegacja

Delegacja

Z delegowaniem kompetencji prawotwórczych mamy do czynienia wówczas, gdy organ państwowy -mający kompetencję do stanowienia ustaw (lub aktów prawnych z mocą ustawy) -przekazuje innemu organowi państwa kompetencję do wydania aktu względem danej ustawy (aktu prawnego z mocą ustawy) wykonawczego.

Subdelegacja polega natomiast na tym, że organ państwa, któremu delegowano kompetencje do wydania danego aktu wykonawczego przekazuje tę kompetencję jeszcze innemu organowi.

8. Tekst jednolity, tekst autentyczny, tekst ujednolicony, nowelizacja, sprostowanie błędów

Nowelizacją nazywa się częściową zmianę obowiązującego aktu normatywnego przez inny akt normatywny tej samej (albo wyższej) mocy prawnej, później wydany. W praktyce stosuje się dwie formy nowelizacji:

-wąska nowelizacja polega na zmianie przepisów ustaw wyraźnym przepisem ustawy zasadniczo poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany. Np. Ustawa z dnia 13 lipca 1990r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nowelizuje w art. 48 dwa przepisy kodeksu handlowego z dnia 27 czerwca 1934r.

-szeroka nowelizacja polega na zmianie przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizującą. Przykładem takiego aktu może być Ustawa z dnia 13 lipca 199r. o zmianie ustawy -kodeks postępowania cywilnego, która składa się z czterech tylko artykułów, jednakże pierwszy z nich wprowadza aż 92 rozmaite zmiany w kpc.

Akt normatywny urzędowo ogłoszony w odpowiednim dzienniku publikacyjnym uznaje się za tekst autentyczny. Tekst ten uznawany za pierwotny i wiarygodny, a w razie sporów co do treści przepisów prawa -jest tekstem ostatecznie wiążącym.

Tekst jednolity ogłasza się wówczas gdy liczne zmiany w ustawie lub wielokrotne nowelizacje stwarzają istotną trudność w praktycznym posługiwaniu się wieloma elementami składającymi się na treść aktu.

Np. 1października 1990r. ogłoszono teksty jednolite kodeksu cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r.) i kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 17 listopada 1964r.). Tekst jednolity nie jest nowym aktem prawotwórczym. W Polsce ogłoszenie tekstu jednolitego następuje w drodze obwieszczenia.

Od tekstów jednolitych należy odróżnić tzw. teksty ujednolicone. Są to teksty, w których naniesiono zmiany danego aktu normatywnego, ale sporządzone przez podmioty, które nie są do tego upoważnione. Teksty ujednolicone nie mają więc charakteru urzędowego, nie są tekstami autentycznymi, chociaż często sporządzone przez profesjonalne wydawnictwa prawnicze.

Sprostowanie błędów

Art. 17. 1. Błędy w ogłoszonym tekście aktu prawnego prostuje się w formie obwieszczenia. Sprostowanie nie może prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu aktu prawnego.

2. Sprostowanie błędu ogłasza się w tym samym dzienniku urzędowym, w którym ogłoszono prostowany akt.

3. Prezes Rady Ministrów, z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego organu, prostuje błędy w tekstach aktów ogłoszonych w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim i Monitorze Polskim B.

4. Organy wydające dzienniki urzędowe inne niż wymienione w ust. 3 prostują błędy w tekstach aktów prawnych ogłoszonych w tych dziennikach.

Art. 18. 1. Błędy w tekście jednolitym aktu prawnego polegające na niezgodności między jego tekstem wydrukowanym w dzienniku urzędowym a tekstem aktu uwzględniającym wszystkie zmiany dokonane do czasu ogłoszenia tekstu jednolitego prostuje się w formie obwieszczenia.

2. Sprostowania błędu w tekście jednolitym aktu prawnego dokonuje organ, który ogłosił tekst jednolity. Przepis art. 17 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

9. Kodeks, inkorporacja

Kodeks jest aktem normatywnym (ustawą), którego celem jest całościowe, względnie wyczerpujące i niesprzeczne oraz syntetyczne uregulowanie wybranej strefy życia społecznego, zastępujące dotychczasowe rozproszone akty normatywne. Kodeks jest to nazwa tytułu ustawy.

Trzy formy tej działalności zasługują na szczególna uwagę :

- unifikacja prawa - oznacza ujednolicenie prawa na terenie państwa. Prace unifikacyjne są potrzebne tylko w tych państwach , w których określone przyczyny historyczne spowodowały powstanie więcej niż jednego systemu prawa.

- inkorporacja prawa- jest to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór , w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad . Istotą prac inkorporacyjnych jest scalanie i systematyzowanie obowiązującego prawa , przy czym następuje to w sposób mechaniczny , bez korygowania przepisów , harmonizowania , usuwania sprzeczności .

- kodyfikacja prawa - jest najwyższą formą procesu doskonalenia prawa . Polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny- kodeks . Poza wprowadzeniem z góry założonej systematyki , prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami , ujednolicenie nomenklatury , wprowadzenie nowych uregulowań dyktowanych potrzebami . Kodyfikację przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa , często całej gałęzi .

Inkorporacje to usystematyzowany i opublikowany zbiór wydanych już uprzednio przepisów prawa (aktów normatywnych) bez zmian ich treści. Za dopuszczalne uznaje się niekiedy jedynie niewielkie udoskonalenie formalne. Przepisy prawne inkorporuje się według różnych kryteriów, np. według kryterium chronologicznego.

08.01.05/23.01.05

Obowiązywanie prawa

1. Pojęcie obowiązywania prawa

W nauce prawa mówi się o obowiązywaniu prawa :

a) systemowym -obwiązywanie w znaczeniu systemowym wymaga ustaleń, który rozstrzygają tym czy:

• czy norma została odpowiednio ustanowiona,

• norma została odpowiednio opublikowana,

• norma weszła w życie,

• norma nie została uchylona,

• norma jest konsekwencją norm uchwalonych.

b) faktycznym -obowiązywanie w znaczeniu faktycznym wymaga spełnienia norm przez ich adresatów.

c) aksjologicznym -obowiązywanie w znaczeniu aksjologicznym wymaga by ustanowione normy były zgodne z uniwersalnymi zasadami moralnymi.

Wyróżniamy dwa podstawowe sensy tego pojęcia:

• Sens absolutny - w sensie tym cechy obowiązywania posiadają wszelkie prawa. Podstawą dla tak określonego sensu obowiązywania jest kryterium miarodajności, doniosłości, tzn. obowiązująca norma prawna jest doniosła, ważna i miarodajna. W prawie istnieje tautologia zakładająca, że prawo obowiązuje bo jest prawem (z racji swego istnienia). Sens ten akceptowany był przez zwolenników koncepcji prawonaturalnych i pozytywistycznych.

• Sens relatywny - w tym sensie obowiązywanie prawa można odróżnić do siebie, w obrębie norm prawnych, te normy, które obowiązują z punktu widzenia danego systemu. od tych norm prawnych, które nie obowiązują. Kryterium dla tego sensu jest przynależność normy do określonego systemu prawnego.

W prawoznawstwie istnieją trzy koncepcje obowiązywania prawa:

• Koncepcje socjopsychologiczne - nawiązują do rozumienia prawa jako pewnego socjologicznego lub psychologicznego.

• Koncepcje tetyczne - to koncepcje pozytywistyczne, tutaj podstawowym kryterium obwiązywania jest kryterium ustanowienia, ponieważ wiąże się ono z posiadaniem władczej kompetencji

• Koncepcje prawonaturalne

Prawnicza koncepcja obowiązywania prawa. Jednym z podstawowych pytań, jakie zadają sobie prawnicy jest pytanie dotyczące obowiązywania. Jest ono także podstawowe dla dogmatyki prawa. Prawnicy w taki momencie posługują się relatywnym sensem pojęcia obowiązywania (a nie absolutnym). Toteż prawnicza teoria obowiązywania jest zbiorem subkryteriów, których zastosowanie pozwoli na stwierdzenie, czy jakaś norma w systemie obowiązuje.

2. Obowiązywanie prawa w czasie

Obowiązywanie prawa w czasie

Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej. Generalną zasada przyjęta przez współczesne prawodawstwo jest zasada, że norma obowiązuje od momentu, który wyznaczył ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania.

Najczęściej przyjmowana jest generalna zasada, że ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym (Dz.U.) chyba, że przepis wprowadzający określi inny termin wejścia w życie.

Jeżeli ustawodawca chce aby przepis prawny obowiązywał od jakiegoś innego określonego dnia zamieszcza odpowiedni przepis wchodzący w skład przepisów końcowych aktu normatywnego. Jest to zwykle dzień późniejszy nić dzień opublikowania.

Czas dzielący dwie daty od opublikowania i wejścia w życie określa się jako vacatio legis (spoczynek prawa). Vacatio legis jest wykorzystywane na zapoznanie się z nowym prawem i na przygotowanie się do jego przestrzegania i stosowania.

3. Obowiązywanie prawa co do osób

Normy prawne danego państwa stanowią, kogo prawo danego państwa obowiązuje. Na ogół zasadą jest, że prawo obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium.

Status prawny ludności przebywającej na terenie określonego państwa nie jest jednak jednolity. Generalnie można wyróżnić:

1. obywateli państwa

2. inne osoby przebywające na terytorium państwa

Do drugiej grupy zaliczymy:

1. cudzoziemców i apatrydów (osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa) stale zamieszkujących na terytorium państwa

2. cudzoziemców posiadających specjalny status prawny

Przez obywatelstwo rozumie się trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z państwem. Prawo określa jak nabywa się i traci obywatelstwo. Obywatelstwo można nabyć wskutek urodzenia się oraz w sposób pochodny, to jest przez naturalizację, niekiedy zamążpójście, reintegrację lub repatriację ([łac.], powrót do ojczyzny osób, które wskutek różnych okoliczności (wojna, prześladowania) znalazły się czasowo poza jej granicami (jeńcy woj., więźniowie obozów koncentracyjnych, deportowani, wysiedleni, uchodźcy, ewakuowani); r. jest zazwyczaj uregulowana umowami dwustronnymi.)

Nabycie obywatelstwa przez urodzenie może nastąpić w wyniku obowiązującego:


„prawa krwi” -zgodnie z nim dziecko, bez względu na miejsce, w którym przyszło na świat, nabywa obywatelstwo swoich rodziców.


„prawa ziemi” -dziecko bez względu na obywatelstwo rodziców, nabywa obywatelstwo tego państwa, na terytorium którego przyszło na świat. Zasada ta jest stosowana w większości państw kontynentu amerykańskiego.

Obywatelstwo można utracić z reguły gdy:

1. nabywa się obce obywatelstwo

2. zwolnienie dotychczasowego na prośbę zainteresowanego

3. zamążpójście

4. wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju

5. odmowę spełnienia służby wojskowej

6. przez pozbawienie obywatelstwa

Przykładowo, zasada obywatelska określona została w art. 113 kk.: „Ustawę karną polską stosuje się do obywateli polskich, którzy popełnili przestępstwo za granicą”. „Przestępstwo popełnione za granicą” oznacza przestępstwo w rozumieniu ustawy polskiej, a nie przestępstwo wedle prawa obowiązującego w miejscu popełnienia czynu, choć sprawa ta nie jest objęta ze względu na tryb ścigania. Decydujące jest to czy sprawca jest obywatelem polskim w chwili popełnienia czynu.

Cudzoziemcem jest osoba fizyczna, która nie ma obywatelstwa państwa, na terenie którego przebywa. Każdy cudzoziemiec podlega prawu wewnętrznemu tego państwa. Obok tego na jego sytuację prawną mogą oddziaływać niektóre normy prawa międzynarodowego, a zwłaszcza te z nich które zawarte są w umowach dwustronnych zawartych między państwem obywatelskim z państwem pobytu.

Ostatnią grupą stanowią cudzoziemcy uprzywilejowani, do nich należą dyplomaci państw posiadających swoje przedstawicielstwa w kraju pobytu. Korzystają oni ze specjalnych immunitetów i przywilejów. Do najważniejszych należy immunitet nietykalności, to jest zakaz stosowania wobec tych osób jakichkolwiek środków przymusowych, oraz immunitet jurysdykcyjny, czyli wyłączenie spod jurysdykcji państwa przyjmującego.

4. Obowiązywanie prawa na danym terytorium

Obowiązywanie prawa w przestrzeni

Prawo (ściślej prawo wewnątrzkrajowe) obowiązuje na całym lub na części terytorium państwa, które organy je ustanowiły lub w przypadku prawa zwyczajowego sankcjonują.

Prawo wewnątrzkrajowe i umowy międzynarodowe określają granice tego terytorium. Każdy kto znajdzie się na obszarze danego kraju podlega jego prawu (jurysdykcji). Jest to zasada terytorialności. Od zasady terytorialności są nieliczne wyjątki: umowy i zwyczaje międzynarodowego prawa publicznego wyłączają możliwość stosowania sankcji prawa wewnatrzkrajowego wobec niektórych kategorii podmiotów.

5. Norma prawna obowiązuje.

Mówimy, norma obowiązuje w sensie: obowiązuje w jakimś systemie prawnym, jest elementem tego systemu, jeżeli została wprowadzona do systemu zgodnie z przyjętymi w nim regułami i nie została zgodnie z tymi regułami z tego systemu wyeliminowana.

6. Desuetudo, derogacja.

Szczególnym przypadkiem eliminowania norm z systemu prawa jest tzw. desuetudo. Norma traci moc obowiązującą w drodze desuetudo, jeżeli przez dłuższy czas jest radykalnie nieefektywna, tzn. nie jest realizowana, a przy tym wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest już normą wiążącą. Podkreślamy, że oba te warunki muszą być spełnione łącznie. W drodze desuetudo ma utracić moc obowiązującą normy, które mają charakter zwyczajowy, ale także normy, które są rezultatem stanowienia czy umowy. Eliminowanie norm z systemu w drodze desuetudo zdarza się rzadko, w zasadzie w okresach wielkich przełomów w systemie prawa.

Derogacja

Podstawowa formą eliminowania norm z systemu prawa jest ich uchylanie (łac. Derogatio). Uchylenie jest czynnością konwencjonalną dokonywaną przez upoważniony do tego podmiot i w wyznaczonej procedurze, mocą której norma zostaje pozbawiona mocy obowiązującej przez jej wyeliminowanie z systemu.

22.01.05/23.01.05

System prawa

1. Pojęcie systemu i typologie

Pojęcie „systemu” występuje w wielu dziedzinach nauki. Mówi się, że system to „zespół elementów pozostających we wzajemnych interakcjach „zespół obiektów wraz z reakcjami pomiędzy nimi i przysługującymi im atrybutami”, „określona całość składająca się z wielu części i przysługującymi im atrybutów”.

Powszechnie przyjmuje się że każdy system wykazuje pewne prawidłowości konstrukcji i funkcjonowania. I tak, każdy z elementów systemu jest w jakimś sensie funkcją wszystkich pozostałych, co powoduje, że zmiany w jedne z jego części pociągają z reguły przekształcenia części pozostałych. Różni to system od zbioru niezorganizowanego, to jest takiego, który nie wskazuje żadnej istotnej spójności wewnętrznej (organizacji), gdzie relacje są przypadkowe, a wejście lub wyjście elementów z takiego zespołu nie zmienia jego charakteru.

Specyfika posługiwania się pojęciem „system” w nauce polega zwłaszcza na:

1. ujmowaniu opisu elementów systemu nie jako części niezależnych od siebie, lecz jako określonego kompleksu, który dopiero dzięki organizacji wewnętrznej posiada charakter samoistny;

2. założeniu, że cechy charakterystyczne całego systemu wynikają z cech jego elementów i przeciwnie, istnieje zależność cech elementów od ogólnej charakterystyki całego systemu;

3. przyjęciu tezy, że badanie systemu niemożliwe jest bez uwzględnienia warunków, w jakich on funkcjonuje i w ramach których działa.

2.Pojęcie systemu prawnego i typologie.

System prawa jest to określony i odpowiednio uporządkowany zbiór norm nakazujących i zakazujących jakiegoś zachowania wprost (norm merytorycznych, które ustanowiono czyniąc użytek z kompetencji normodawczej, lecz one same nie udzielają już kompetencji do stanowienia norm) oraz norm udzielających podmiotom kompetencji normodawczej, lecz one same nie udzielają już kompetencji normodawczej do wyznaczania konkretnych zachowań podmiotom podległym systemowi i nakazujących dawać posłuch normom w rezultacie stanowionym. W myśl koncepcji pozytywistycznych prawa w skrajnej postaci system prawa jest systemem jedynie sztucznym i nominalnym, a w myśl koncepcji prawa natury system prawa jest przynajmniej w części systemem naturalnym i nominalnym.

Typy systemów:

System prawa ustawowego, charakterystyczny dla państw Europy kontynentalnej (a więc i Polski) i Ameryki Łacińskiej ma następujące typowe własności: podstawową formą prawodawstwa jest ustawa, jednostronny akt parlamentu. Ustawa składa się z przypisów, które zawierają elementy norm generalnie-abstrakcyjnych. Wszystkie inne akty prawodawcze są ustawom podporządkowane. Tworzenie prawa (ustaw i aktów podustawowych) jest oddzielone od stosowania prawa, tj. podejmowania na podstawie ustaw decyzji konkretnie-indywidualnych. Organy stosujące prawo nie mają kompetencji do prawodawstwa.

System common law, charakterystycznym dla państw anglosaskich, podstawową formą prawodawstwa jest precedens, tj. decyzja konkretnie-indywidualna sądu, która staje się wzorcem dla rozstrzygania innych, podobnych przypadków, zgodnie z zasadą, że podobne przypadki powinny być rozpatrywane w podobny sposób. Wiążąca jest tylko zasada rozstrzygnięcia (ratio decidendi), a więc ogólna, abstrakcyjna zasada prawna, która stanowi podstawę decyzji sądu, a nie okoliczności poboczne (obiter dicta), które nie mają istotnego znaczenia dla reguły decyzji. Nie ma więc wyraźnego rozdziału tworzenia prawa.

System prawa muzułmańskiego (państwa islamskie, np. Iran, Pakistan, Arabia Saudyjska) opiera się na jedności religii i prawa. Koran i Sunna źródła zarówno norm religijnych jak i prawnych.

Systemy prawne mieszane powstały w krajach afrykańskich. Stanowią one zbiory złożone z elementów prawa zwyczajowego (albo Koranu i Sunny w państwach islamu) z nakładającymi się na nie elementami prawa państw kolonialnych (ustawowego albo precedensowego).

3. Cechy formalne systemu prawa: spójność i zupełność

Zupełność systemu prawa

Zupełność systemu prawa pojmowana jest różnie. Niekiedy mówimy o tzw. zupełności kwalifikacyjnej - polegającej na tym, iż dla dowolnego zachowania można w każdym wypadku jednoznacznie rozstrzygnąć czy jest ono nakazane czy zakazane, czy ani takie ani takie.

We współczesnych kulturach prawnych przyjmuje się, że zachowania, o których normy systemu wyraźnie się nie wypowiadają (nie są ani nakazane, ani zakazane), są obustronnie dozwolone.

W innym znaczeniu posługujemy się terminem „ZUPEŁNOŚCI”, gdy mowa jest o zupełności kompetencji źródeł systemu prawa. W tym rozumieniu system jest zupełny, gdy dla dowolnej normy można bez wątpliwości rozstrzygnąć na gruncie koncepcji źródeł prawa tego systemu czy należy ona czy też nie należy do tego systemu.

W trzecim rozumieniu ZUPEŁNOŚĆ systemu pojmowana jest „wolność od luk”. Termin „LUKA” jest jednak pojmowany różnie i w zależności od tego różnie pojmuje się tak rozumianą zupełność systemu;

Drugą cechą systemu prawnego jest jego spójność. Spójny system norm to taki, którym:

1. nie występują normy ze sobą niezgodne,

2. normy systemu są ze sobą powiązane rozmaitymi więziami.

Wymagając, aby w zbirze norm, który chcielibyśmy określić jako system prawa, nie występowały niezgodności, zwracamy uwagę na to, aby w tym zbiorze nie występowały czynniki, które go „rozsadzają”, „burzą”. Formułujemy więc pewne minimalne wymagania. System spójny to jednak nie tylko pozbawiony niezgodności, ale nadto jeszcze „ściśle spojony”, „zwarty”. W tym ostatnim przypadku kładziemy nacisk na to, co łączy normy prawne jako elementy systemu, co je spaja w całość.

4. Niezgodności norm (niezgodności formalne: sprzeczne i przeciwieństwo, niezgodności prakseologiczne), luki w prawie

Sprzeczność norm - dwie normy są ze sobą sprzeczne, gdy postępowanie nakazane przez jedną normę jest jednocześnie zakazane przez drugą. Sprzeczność norm może mieć charakter całkowity albo częściowy. Normy są sprzeczne całkowicie, gdy ich zakresy zastosowania są zamienne. Normy są sprzeczne częściowo, gdy ich zakresy są częściowo wspólne, np. w każdy wtorek x ma stawić się w Krakowie, zaś w każdy parzysty dzień zakazane jest stawienie się x w Krakowie. Przy sprzeczności występują tylko dwie normy.

Cecha niesprzeczności wewnętrznej systemu:

System prawa jest systemem spójnym wewnętrznie, jeżeli jest wolny od niezgodności. Wyróżnić można dwa rodzaje niezgodności norm:

1. niezgodności formalne;

2. niezgodności prakseologiczne.

a: niezgodność formalna - dotyczy stosunku pomiędzy zachowaniami nakazanymi a zakazanymi przez określone normy. W ramach niezgodności formalnych wyróżnia się sprzeczność norm i przeciwieństwo norm.

b: niezgodność prakseologiczna - dotyczy stosunku pomiędzy skutkami zachowań nakazanych i zakazanych przez określone normy (od teorii sprawnego działania).

Niezgodności prakseologiczne

Dwie normy są niezgodne ze sobą prakseologiczne, gdy zrealizowanie jednej z nich wywołuje określone skutki, a jednocześnie zrealizowanie drugiej niweczy skutki realizacji pierwszej normy.

Niezgodność prakseologiczna norm ma charakter stopniowalny. Normy mogą być całkowicie nie zgodne prakseologicznie - gdy realizacja drugiej całkowicie niszczy skutki realizacji pierwszej; bądź w mniejszym lub większym stopniu częściowo niezgodne prakseologicznie, gdy realizacja drugiej tylko częściowo niszczy skutki realizacji pierwszej.

Niezgodność prakseologiczna może być:

1. dwustronna - gdy normy są nie zgodne niezależnie od kolejności realizacji,

jednostronna - gdy niezgodność występuje tylko wtedy, gdy normy są realizowane w określonej kolejności.

W pierwszym rozumieniu, gdy mówimy o systemie prawa występuje luka aksjologiczna. Polega ona na tym, że w świetle czyichś ocen normy systemu prawnego powinny w pewien sposób kwalifikować określone postępowanie, a tego nie czynią. W szczególności w ogóle nie regulują tego postępowania. Luka aksjologiczna jest relatywizowana do czyichś ocen, jest odniesiona do ocen danej osoby.

Luka logiczna - mówimy o niej wtedy, gdy w świetle norm systemu prawa określone postępowanie jest nakazane, a jednoczenie zakazane, zwłaszcza gdy taka sprzeczność norm nie może być usunięta ze względu na brak odpowiedniej reguły kolizyjnej. Luka logiczna nie jest zatem w istocie luką w systemie norm prawnych, lecz luką w systemie reguł kolizyjnych umożliwiających usunięcie zachodzącej kolizji norm.

Luka konstrukcyjna - mówi się o niej, gdy w systemie prawnym przewidziana jest określona czynność konwencjonalna - doniosła w tym systemie, a jednocześnie brak w tym systemie reguł dokonania owej czynności konwencjonalnej. Tradycyjnie przyjmuje się, że usuwanie luki konstrukcyjnej wymaga ingerencji prawodawcy. Ostatnio jednak w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiła się tendencja do zapełniania luk konstrukcyjnych w ten sposób, że dla dokonania owej czynności konwencjonalnej należy, przy braku reguł dokonania tej czynności, odwołać się do reguł dokonania czynności podobnych.

5. Struktura systemu prawnego.

Na ogół przyjmuje się, że system prawa stanowionego jest zbiorem obowiązujących norm pochodzących od państwa, powiązanych licznymi relacjami -ogół tych relacji tworzy strukturę systemu prawa. Zróżnicowanie norm prawnych opiera się głównie na różnorodności regulowanych przez nie stosunków społecznych, a wiec na kryterium przedmiotowym. Prawem przedmiotowym nazywana jest całość obowiązującego w państwie prawa. Niezależnie od sposobu powstania, całokształt obowiązujących norm prawnych zawartych w przepisach prawa, o cechach generalności i abstrakcyjności, stanowiące podstawę wydawania decyzji jednostkowych przez organy stosujące prawo. Pojęcie bliskie pojęciu prawa ogólnego.

W doktrynie wskazuje się na merytoryczne (statyczne) i formalne (dynamiczne) więzi norm w systemie prawa:

Więź statyczna (treściowa) norm prawnych oznacza, że normy tworzą pewien zespół, w którym normy wyższego szczebla wyznaczają treść normom niższego rzędu, bądź też jedne normy są konsekwencjami innych norm uznawanych za naczelne (normy mają uzasadnienie aksjologiczne w spójnym systemie wartości). W literaturze wskazuje się też, że więź statyczna przejawia się również w jednolitości pojęć języka prawnego.

Więź dynamiczna (kompetencyjna) norm prawnych oznacza, że jedne normy są normami kompetencyjnymi wyższego rzędu, dającymi podstawowy do ustanowienia bądź uznania przez organy państwowe innych norm. Analiza więzi dynamicznych dotyczy pionowego przekroju systemu prawa.

Normy powiązane są hierarchicznie relacją kompetencyjną. Udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy norma obowiązuje w systemie wymaga m.in. sprawdzenia relacji tej normy do normy kompetentnej. Normy są powiązane także hierarchicznie relacją derogacyjną.

Powiązania formalno-kompetencyjne pozwalają na ujęcie pionowe prawa (tzw. pionowy system prawa), poprzez uporządkowanie norm prawnych według mocy prawnej niezależnie od ich treści. Powiązanie treściowe norm systemu prawa pozwala na dokonywanie jego różnorodnych przekrojów z punktu widzenie przedmiotu regulacji. Takie ujęcie nazywa się ujęciem poziomym (tzw. poziomy system prawa). Rezultatem poziomego systemu prawa jest zgrupowanie norm w gałęzie prawa.

6. Zasady prawa

Zasady prawa - określa szczególnie ważne normy w obrębie systemu prawa, czy też poszczególnych gałęzi prawa. Zasady prawa jako normy charakteryzuje nadrzędność hierarchiczność i treściowa wobec innych norm systemu prawa. Przyjmuje się stąd że wszystkie normy prawa należy interpretować zgodnie z zasadami prawa. Szerzej zagadnienia te przedstawione są w wykładzie teorii prawa.

W znaczeniu opisowym to pewien wzorzec ukształtowania określonej instytucji prawnej, który odtwarzamy z opisu tekstów prawnych. Stwierdzamy wtedy że instytucja została uformowana w takim to, a takim kształcie, np. że proces karny opiera się o zasadę równości stron, bowiem prawodawca tak ukształtował postępowanie, by oskarżenie i obrona miały tożsamą pozycję procesową. Zasady w tym znaczeniu nie mają charakteru obowiązujących norm postępowania.

Termin „zasady prawa” może być używany również w znaczeniu dyrektywalnym -są to zasady prawa w ścisłym słowa znaczeniu. W literaturze wskazuje się, że zasady prawa pojmowane w tym znaczeniu maja tak oddziaływać na adresatów norm, by podmioty te postępowały w wyznaczony sposób.

7. Gałęzie prawa.

Prawo międzynarodowe jest specyficznym rodzajem prawa. Obejmuje on normy prawne regulujące stosunki wzajemne pomiędzy państwami i organizacjami międzynarodowymi, a niekiedy innymi instytucjami o znaczeniu ponadpaństwowym. Normy tego prawa wynikają z umów dwustronnych lub wielostronnych (np. układ NATO, Karta Narodów Zjednoczonych). Prawo międzynarodowe różni się wieloma cechami od prawa wewnętrznego. Należy tu miedzy innymi stosowanie przymusu bezpośredniego. Na straży przestrzegania norm prawa międzynarodowego w zasadzie nie stoi przymus bezpośredni stosowany przez specjalny aparat, jak to ma miejsce w przypadku prawa wewnętrznego. Sankcje w prawie międzynarodowym mają charakter bardzo zróżnicowany - od organizacyjnego, przez ekonomiczny do wojskowego. sankcje są tu stosowane zespołowo, indywidualnie, są zorganizowane lub też nie zorganizowane. Środki przymusu mają zupełnie wyjątkowy charakter i mogą być stosowane przeciwko państwu używającemu siły lub posługującemu się groźbą jej użycia, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.

Istotne znaczenie ma tu również określenie stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego danego państwa. Chodzi przede wszystkim o ustalenie pierwszeństwa w stosowaniu prawa wewnętrznego i prawa międzynarodowego w przypadku ich kolizji. W polskim systemie prawnym od wejścia w życie nowej Konstytucji w dniu 17 października 1997 r. akty prawa międzynarodowego, czyli ratyfikowane umowy międzynarodowe i normy stanowione przez organizacje międzynarodowe, którym przekazano na drodze ustawowej niektóre kompetencje polskich władz, są częścią prawa wewnętrznego i mają w razie sprzeczności pierwszeństwo przed aktami prawa wewnętrznego.

Charakterystyka gałęzi prawa



































Prawo konstytucyjne obejmuje normy prawne wyznaczające podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego, (strukturę i) zasady działania aparatu państwowego, prawa i wolności obywateli. Podstawowe zręby prawa konstytucyjnego są zarysowane w konstytucji RP, a rozwijają je przepisy podstawowych ustaw, np. o prezydencie, o Radzie Ministrów, o ordynacji wyborczej do sejmu i senatu, ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i Trybunale Stanu.

Podstawowe gałęzie prawa:

• prawo cywilne,

• prawo karne,

• prawo administracyjne.

PRAWO CYWILNE - stanowi zespół norm, które regulują stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami, zarówno osobami fizycznymi, prawnymi jak i państwowymi osobami prawnymi. Normy tej gałęzi prawa przewidują również obowiązek udzielania ochrony prawnej podmiotom, wobec których nie spełniono należnych im świadczeń, jednakże w zasadzie nawiązanie stosunków prawnych, jak i dochodzenie roszczeń pozostawione jest zainteresowanym stronom.

Definicja prawa cywilnego wymaga jednakże głębszego wyjaśnienia, bowiem stosunki majątkowe regulowane są nie tylko przez tę gałąź prawa, lecz także przez normy należące do innych gałęzi. Dla stosunków regulowanych przez prawo cywilne bardzo istotnym jest fakt, iż podmioty są tu wobec siebie równorzędne i żaden z podmiotów tego stosunku nie ma uprawnień władczych względem drugiego (Skarb Państwa występuje tu również jako strona równorzędna, nie ma generalnie od tego odstępstwa).

Niektóre stosunki zostały jednakże wyłączone ze względu na swoją specyfikę, z prawa cywilnego. Chodzi tu miedzy innymi o stosunki majątkowe:

1. wynikające ze stosunku pracy - którymi zajmuje się - prawo pracy,

2. wynikające miedzy małżonkami, rodzicami, dziećmi - które objęte są unormowaniami prawa rodzinnego,

Wspomniałam, iż prawo cywilne normuje stosunku majątkowe, ale także obejmuje pewien wycinek spraw niemajątkowych, ale które charakteryzują się elementem majątkowym. Chodzi tu o sprawy powstające na tle ochrony dóbr osobistych, jak nazwisko, wizerunek, prawa autorskie.

PRAWO KARNE - to zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

W prawie karnym można wyróżnić 3 zakresy zagadnień:

1. Prawo karne materialne - za jaki czyn jaka kara,

2. normy procedury karnej - w jaki sposób wykryć przestępstwo, przestępcę i jego osądzić,

3. prawo karne wykonawcze - sposób działania po ustanowieniu wyroku, sposób odbywania kary.

Oprócz powszechnego prawa karnego wyróżnia się także jego wyspecjalizowane dziedziny:

1. prawo karne skarbowe - dotyczy spraw związanych z naruszeniem interesów finansowych Skarbu Państwa lub organów samorządu terytorialnego. Normuje odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz postępowanie w tych sprawach.

2. prawo karne wojskowe - wiąże się ono z kręgiem żołnierzy, zapewniając dyscyplinę i gotowość obroną sił zbrojnych. Odpowiedzialność karna żołnierzy opiera się na tych samych zasadach co odpowiedzialność osób cywilnych, jednak z uwzględnieniem odrębności wynikającej ze specyfiki wojskowej.

3. przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej nieletnich - dotyczą osób, które popełniły czyn zabroniony przez prawo i nie ukończyły jeszcze 17 roku życia. Stosuje się wobec nich środki wychowawcze i poprawcze orzeczone przez sąd rodzinny. Jeśli jest to jednak osoba, która ukończyła 15 lat i popełniła szczególnie ciężkie przestępstwo (zabójstwo, zamach terrorystyczny, kwalifikowane zgwałcenie, rozbój) to podlega działalności karnej przed sądem karnym (nie rodzinnym).

Normy prawa karnego mają za zadanie ochronę interesów politycznych i gospodarczych państwa, jak również ochronę obywateli i ich dóbr przed zamachami. Ponadto normy mają oddziaływać wychowawczo i dążyć do reedukacji sprawcy przestępstwa.

PRAWO ADMINISTRACYJNE - stanowi zespół nor regulujących strukturę i kompetencje organów administracji państwowej, stosunki prawne powstające w toku wykonawczo - zarządzającej działalności tychże organów.

Jest to gałąź prawa, która wyraźnie odznacza się od innych gałęzi i nie ma szczególnych trudności z ustaleniem, jakie normy prawne do niej należą. Normy prawa administracyjnego stwarzają przede wszystkim ramy, w których działają organy administracji. Stosunki regulowane przez tę gałąź prawa mają kilka cech, które odróżniają je od stosunków innych gałęzi prawa, a mianowicie:

1. powstają najczęściej poprzez wydanie jednostronnego aktu organu administracyjnego w konkretnej, indywidualnej sprawie,

2. jedną ze stron stosunku jest zawsze organ administracji wyposażony w uprawnienia władcze, czyli nie występują tu relacje pomiędzy dwoma równorzędnymi stronami, jak ma to miejsce w prawie cywilnym,

3. przedmiotem tych stosunków są wyłącznie te sprawy, w których organy administracji są uprawnione do działania (należące do kompetencji tych organów).

Przepisy regulujące strukturę administracji i tok jej działania tworzą część ogólną prawa administracyjnego, zaś przepisy normujące sposób załatwiania poszczególnych rodzajów spaw należą do części szczegółowej.

Prawo postępowania cywilnego (Postępowanie cywilne) obejmuje normy postępowania w sprawach zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz pracy, a także innych, które traktuje się jako sprawy cywilne. Aktem prawnym jest Kodeks Postępowania Cywilnego (ponad 1000 artykułów).

Postępowanie karne reguluje tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych. W postępowaniu tym dąży się do ustalenia prawdy materialnej i skazania sprawcy przestępstwa, a uwolnienia od winy osoby niewinnej .Przepisy określają tu prawa i obowiązki stron oraz innych uczestników postępowania. Podstawowym aktem prawnym jest Kodeks Postępowania Karnego.

Postępowanie administracyjne określa tryb postępowania przed organami administracji państwowej w sprawach indywidualnych rozstrzyganych przez te organy w drodze decyzji administracyjnej, a także w sprawach zaskarżania tych decyzji do Naczelnego Sadu Administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Podstawowym aktem prawnym jest Kodeks Postępowania Administracyjnego.

Prawo handlowe dotyczy podmiotów gospodarczych występujących w obrocie gospodarczym, reguluje zasady ich działania, zarówno w stosunkach wewnętrznych, jak i na zewnątrz. Podstawowe akty prawne to Kodeks Spółek Handlowych, Kodeks Cywilny i Kodeks Handlowy.

W różnych okresach czasu i z różnych względów z podstawowych gałęzi prawa wyodrębniły się gałęzie pochodne:

Prawo pracy reguluje sytuację prawną pracowników i pracodawców. Podstawowym aktem prawnym jest Kodeks Pracy.

Prawo finansowe obejmuje normy prawne związane z gospodarką finansową (pieniężna) państwa, procesem gromadzenia i wydatkowania pieniędzy przez państwo. Nie ma jednego kodeksu, normy zawarte są w poszczególnych ustawach.

PRAWO RODZINNE - dawniej zwane „familijnym”, zawiera normy regulujące stosunki zachodzące w rodzinie: małżeńskie i rodzinne. Stosunki małżeńskie dotyczą powstania małżeństwa, jego ustania, unieważnienia oraz stosunków prawnych między małżonkami. Stosunki rodzinne są to stosunki między rodzicami a dziećmi a także stosunki wynikające z przysposobienia, pokrewieństwa, opieki. Głównym źródłem prawa jest tu kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Prawo międzynarodowe prywatne obejmuje tzw. normy kolizyjne czyli normy wskazujące system prawny, w którym należy szukać podstawy do rozstrzygnięcia problemu prawnego związanego z konkurencją różnych systemów prawa. Zadaniem tej gałęzi prawa jest ustalenie jakie prawo ma być stosowane dla dokonania prawnej oceny konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej.

Prawo międzynarodowe publiczne nie jest gałęzią wewnętrzną w systemie prawa RP, ale jest prawem co najmniej dwóch państw, które są jego podmiotem. Podstawowym źródłem tego prawa są umowy i zwyczaje międzynarodowe.

PRAWO PRACY - przedmiotem prawa pracy są stosunki pracy podporządkowanej, świadczonej na rzecz drugiego podmiotu dobrowolnie, osobiście i za wynagrodzeniem oraz inne stosunki nierozerwalnie związane ze stosunkiem pracy. Prawo pracy normuje stosunki przygotowujące stosunek pracy, stosunek związany z realizacją pośrednictwa pracy i stosunki prawne nadzorujące właściwą realizację prawa pracy, a zatem wchodzą tu unormowania dotyczące powstania i ustania stosunku pracy, obowiązków i uprawnień pracownika i pracodawcy, czasu pracy, urlopu, ochrony pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy a także rozstrzygania sporów ze stosunku pracy.

Prawo pracy wywodzi się z prawa cywilnego i przepisy kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio do stosunków pracy w przypadkach nie uregulowanych w kodeksie pracy, o ile przepisy te są zgodne z zasadami prawa pracy.

PRAWO PROCESOWE - nie stanowi jednolitej gałęzi prawa. W skład niej wchodzą trzy różne - podstawowe działy:

1. prawo procesowe cywilne - określające tryb postępowania przed sądami w sprawach cywilnych, a także w sprawach gospodarczych, z zakresu prawa rodzinnego i prawa pracy. Określa prawa stron i innych osób biorących udział w postępowaniu.

2. prawo procesowe karne - ustala tryb działania sądów w sprawach karnych, określa uprawnienia prokuratora, oskarżonego i obrońców w poszczególnych stadiach procesu.

3. prawo o ustroju sądów i prokuratury - nie są one sensu stricto przepisami prawa procesowego, gdyż nie normuję postępowania sądowego. Przepisy o ustroju sądów określają strukturę i organizację sądów poszczególnych szczebli, zakres ich działania, ustrój wewnętrzny. Przepisy o prokuraturze określają zakres działalności poszczególnych organów prokuratury, obsadę tychże organów.

Jak wynika z powyższej analizy system prawa nie stanowi bezładnego, niespójnego zbioru norm, lecz jest całością uporządkowaną według z góry przyjętych zasad ogólnych i według zasadniczych myśli przewodnich.

8. Reguły kolizyjne

Kolizja przepisów prawnych w przestrzeni to ta kolizja do której dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach .

- między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju ( nie dochodzi w Polsce )

- między przepisami różnych krajów .Każde państwo ustanawia własne przepisy kolizyjne, które wskazują czy do danego stosunku prawnego stosować prawo rodzime czy obce (i jakie ) .

W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są:

1. w zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa , którego obywatelem jest dana osoba .

2. prawo rzeczowe - stosuje się przepisy państwa , na terenie którego rzecz się znajduje.

3. w zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwe są przepisy tego państwa na terytorium którego miało miejsce zawarcia umowy.

Kolizja - zbieg norm - zachodzi wtedy ,gdy do tego samego stanu faktycznego można by zastosować więcej niż jedną normę i jest brak przepisu , który by jednej z tych norm dawał pierwszeństwo .Wtedy też musi dojść do wyboru którą stosować.

Kolizja przepisów prawnych w czasie - dochodzi wtedy gdy , sprawa ( stosunek prawny ) uregulowany jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie . Instrumentem służącym do rozstrzygania kolizji w czasie są przepisy przejściowe lub wprowadzające . Ustalają one jak należy rozstrzygać kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu . Polega to najczęściej na wskazaniu tych aktów normatywnych i pojedynczych przepisów , które z chwila wejścia w życie nowego aktu tracą moc .

Ogólne zasady :

- ustawa nie działa wstecz , chyba że wynika to wyraźnie z treści lub celu danego aktu

- prawo późniejsze usuwa zastosowania prawa wcześniejsze ( prawo późniejsze ogólne nie wyłącza wcześniejszej normy szczególnej )

29.01.05

Stosowanie prawa

1. Pojęcie, stosowania prawa typu sądowego, stosowanie prawa typu kierowniczego proces stosowania prawa (proceduralny, merytoryczny)

Stosowanie prawa - specyficzne zabiegi dążące do zrealizowania normy prawnej oraz uruchomienia sankcji . Stosowanie prawa należy do sądów oraz do organów administracji państwowej .

Proces stosowania prawa przebiega następująco :

- ustalenie stanu faktycznego ( w szczególności ustalenie , czy zaistniało zdarzenie ,które nie jest prawnie obojętne “postępowanie dowodowe” )

- ustalenie która norma prawna łączy się z tym wydarzeniem , skutki prawne oraz jakiego rodzaju są to skutki “kwalifikacja prawna”

- wnioskowanie ( wyciągnięcie wniosków w postaci sprecyzowanej - skutków jakie będą podjęte w tym konkretnym przypadku z ogólnych norm ).

Stosowanie prawa nazywamy działalność organów państwa polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa) czyli zastosowanie normy prawnej do indywidualnego przypadku.

Typy :

• Sądowy - organ stosujący jest niezawisły i bezstronny. Sądy podlegają tylko ustawie. W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą sąd może odmówić stosowania. Nie może jednak uchylić. Sąd nie podlega żadnym dyrektywom organów administracyjnych i innych instytucji co do tego jak rozstrzygnąć spór.

• Administracyjny- organ jest związany dyrektywami i poleceniami swego zwierzchnika co do decyzji

• Quasi-sądowy - jest postępowaniem przed sądami polubownymi, rozjemczymi arbitrażowymi i innymi

• Quasi-administracyjny - państwo zezwala na podejmowanie decyzji władczych przez agendy publiczne a nawet przez instytucje pozapaństwowe.

Etapy stosowania prawa

1. wybór normy prawnej

2. ustalanie obowiązywania normy prawnej

3. wykładnia normy prawnej

4. ustalenie stanu faktycznego

5. subsumcja - podciągnięcie stanu faktycznego pod normę prawną

6. wybór konsekwencji prawnych

7. sformułowanie i uzasadnienie decyzji : część historyczna, podstawa faktyczna, podstawa prawna

STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY

Stan prawny abstrakcyjny- zachodzi między podmiotami praw i obowiązków w myśl normy prawnej (gdy zapoznajemy się z normą prawną lub przepisami prawnymi), np.art.353§1 k.c. -"między wierzycielem a dłużnikiem"[ma prawo żądać zwrotu długu] Stan prawny abstrakcyjny przekształca się w konkretny stan prawny, gdy mamy do czynienia z konkretnym wierzycielem i dłużnikiem, brak rozróżnienia między tymi stosunkami pociąga za sobą szereg nieporozumień.

Konkretny stan prawny- występuje w rzeczywistości z konkretnymi osobami fizycznymi lub prawnymi. Art.158 k.c.- abstrakcyjny stosunek prawny, ale jeżeli konkretne osoby to konkretny stosunek prawny. Stosunek u notariusza jest stosunkiem konkretnym. Stosunek prawny abstrakcyjny przekształca się w stosunek prawny konkretny, gdy zachodzą fakty prawne, np. osoba X zbywa nieruchomość osobie Y (u notariusza)- umowa jest faktem prawnym, w którym jedna ze stron zmierza do wywołania skutków prawnych.

Stosunek cywilno-prawny: przez stosunek cywilno-prawny należy rozumieć taki stosunek między ludźmi bądź jednostkami organizacyjnymi czy organami państwa, którym podmioty te mają wobec siebie określone uprawnienia i obowiązki, realizacja zaś tych uprawnień i obowiązków jest zagwarantowana przymusem państwowym. Przez stosunek cywilno-prawny rozumieć należy taki stosunek prawny, który uregulowany jest normami prawa cywilnego.

OGÓŁ NORM PRAWNYCH

POLSKIEGO SYSTEMU PRAWNEGO

PRAWO KONSTYTUCYJNE

PRAWO

CYWILNE

PRAWO FINANSOWE

PRAWO ADMINISTRACYJNE

PRAWO

KARNE

PRAWO

RODZINNE

PRAWO

PRACY

PRAWO PROCESOWE

---