Topos arkadii:

Już w czasach starożytnych istniała pamięć o mitycznym „złotym wieku” i utraconych na zawsze krainach szczęścia, gdzie człowiek beztroski i niewinny istniał harmonijnie zespolony z naturą. Taką szczęśliwą krainę nazywano arkadią.

Biblijni banici - Adam i Ewa zostali wygnani z Edenu, ale raj pozostał idealny, nieskalany grzechem. Każda epoka miała swoją literacką wizję szczęścia. Wiązało się to oczywiście z celami i założeniami danej epoki. W czasach renesansu, kiedy gospodarka, zwłaszcza rolnictwo, zaczęły przynosić należyte dochody, beztroski, arkadyjski żywot zaczęto wiązać z życiem wiejskim. W polskiej literaturze pojawiają się takie utwory jak Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja czy „Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego, które głoszą apotezę „wsi spokojnej” gdzie człowiek żyje szczęśliwie.

Kiedy przyszły trudne lata zaborów, mit arkadyjski pojawiał się szczególnie często w polskiej literaturze emigracyjnej. Na prawdziwą arkadię wykreował w „Panu Tadeuszu” Mickiewicz Soplicowo, które miało „pokrzepić serca” emigracyjnych tułaczy pozbawionych ojczyzny. W Soplicowie wszyscy mieli poczucie bezpieczeństwa, ładu, żyli bez wyobcowania.

Topos arkadii występuje także w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego. Cezary Baryka, zanim przyjechał do Polski, myślał że jest to kraj szklanych domów, w którym wszyscy są szczęśliwi, że nie ma tam biedy,

Topos mogiły:

Eliza Orzeszkowa - „Nad Niemnem”: Wokół dwóch wielkich symboli związanych ze śmier­cią, grobu Jana i Cecylii oraz powstańczej mogiły koncentrują się opowieści nadające utworowi perspektywę mityczno-historyczną, pokazujące korzenie ukazanego świata: odle­głe (czasy jagiellońskie) oraz bliskie (1863 rok). Grób Jana i Cecylii symbolizuje początek rodu Bohatyrowiczów, łączy pokolenia, jest kluczową częścią rodowej tradycji.

Mogiła po­wstańców to symbol narodowej pamięci o 1863 roku, jedności narodowej, nadziei na ponowne zjednoczenie, wolność, także przy­pomnienie bohaterskiej śmierci żołnierzy po­wstania: zarówno z dworu, jak i zaścianka. Mogiła pełni w powieści rolę nie tylko pomni­ka, wpływa również na losy współczesnych bohaterów, szczególnie Jana i Justyny.

Eliza Orzeszkowa - „Gloria victis”: Lecący nad światem wiatr zatrzymał się przy mogile bezi­miennych bohaterów powstania styczniowe­go. Zginęli młodo, na ich grób rzucała płatki jedynie leśna róża. Wiatr położył się na mogi­le, drzewa opowiedziały mu o krwawej bitwie powstańców. Wiatr, wysłuchawszy opowieści, płakał. Dowiedział się, że po wielu latach od bitwy na polanę przyszła Aniela (w bitwie po­legli jej brat i narzeczony), ustawiła na mogile maty krzyż, który przyniosła ze sobą. Długo opłakiwała dwóch najbliższych sobie męż­czyzn.

Płynął czas, las żył swoim życiem, na po­lanę przylatywały ptaki, rosły nowe rośliny, przychodziły zwierzęta, po latach następowa­ły jesienie, po zimach przychodziła wiosna. Tylko dwie rzeczy były niezmienne: samotność z obliczem niemym oraz nieśmiertelny stru­mień czasu wciąż powtarzający: Vae victis! Vae victis!...

Topos dzieciństwa:

Dopiero literatura romantyczna uczyniła dziecko samo­dzielnym bohaterem dzieł literackich. Dzieciń­stwo w literaturze bywa arkadyjskim okre­sem beztroski, krainą łagodności, ale nie brak i utworów mówiących o dzieciach jako ofiarach wojny, biedy, chorób, o koszmarze nieszczęśliwego dzieciństwa.

Adam Mickiewicz „Dziady. Część II”: W utworze pojawiają się, zaliczone do kategorii duchów lekkich, postaci dwojga dzieci: Józia i Rózi. Występują jako trzepoczące skrzydełkami aniołki, ale nie mogą dostać się do nieba, po­zostają w czyśćcu, gdzie trwają w nudzie, trwodze o to, czy znajdą się w niebie. Niebo jest przed nimi na razie zamknięte, bowiem ich życie było zbyt łatwe, upływało na zabawach, pod troskliwą opieką matki. Nie zaznawszy ziemskiej goryczy, nie mogą poznać niebiań­skiego pokoju, szczęścia - tak dzieje się za sprawą rozkazu Boga, który w tym dziele jest surowym sędzią. Podczas obrzędu dziadów dostają dwa ziarenka gorczycy, które mają zapewnić odpust, są symbolem cierpienia.

Eliza Orzeszkowa „Tadeusz”:. Zwięzła nowela opowiada o wiejskim dziecku, bezbronnym wobec świata, skazanym na nieuchronną tra­gedię, śmierć. Dwuletni Tadeusz czul się w towarzystwie kochającej matki i ojca bez­pieczny, szczęśliwy, ale ciężko pracujący ro­dzice nie mogli mu zapewnić odpowiedniej opieki. Któregoś dnia, pozostawiony sam, próbując dogonić barwnego ptaszka, utonął w stawie. Świat pozostał obojętny wobec tej, jednej z wielu podobnych, śmierci biednego dziecka.

Henryk Sienkiewicz „Janko Muzykant”: Janko był dziesięcioletnim, słabym i chorowitym chłopcem z bardzo biednej wiejskiej rodziny. Od najmłodszych lat przejawiał wielkie uzdol­nienia muzyczne, muzyka była jego pasją, za próbę choćby chwilowego zaspokojenia tej namiętności (chciał z bliska zobaczyć skrzyp­ce, a został oskarżony o próbę ich kradzieży) zapłacił cenę życia (zmarł w następstwie pobi­cia). Zdaniem matki, dopiero w niebie Bóg po­daruje mu upragnione skrzypce. W tym czasie państwo z dworu rozmawiali o tym, że praw­dziwie utalentowanych młodych ludzi można spotkać jedynie za granicą, warto wspierać ich uzdolnienia.

Topos „Exegi monumentum”:

„Stworzyłem pomnik twardszy niż ze spiżu...”, słowa zaczerpnięte z pieśni Horacego. Słowa, mimo że są ulotne, będą żyły, dopóki ludzie zachowują je w pamięci. Dzięki temu ich twórca uzyska nieśmiertelność („non omnis moriar” - nie wszystek umrę).

Adam Mickiewicz - „Ajudah”: Konstrukcja tego ostatniego z sonetów krymskich opiera się na rozbudowanym porównaniu, którego pierwsza część przedstawia obraz fal morskich rozbijających się o skały. Kiedy morze się uspokaja, na brzegu pozostają perły, korale i muszle - ślady po wcześniejszej burzy. Podobnie dzieje się z duszą poety: jego spokój niweczą namiętności, jednak gdy twórca bierze do ręki pióro, ucisza się burza uczuć, a jego trwałym śladem pozostają powstałe wiersze. One właśnie, zrodzone z emocji zapewnią pisarzowi nieśmiertelną pamięć.

Juliusz Słowacki - „Testament mój”: Podmiot liryczny określa to, co po nim zostanie, jako „siłę fatalną” (lecz nie jako „złą” ale (od słowa fatum-los) „silną, przemożną”). Owa siła ma moc udoskonalania, przemieniania ludzi. Słowacki nie koncentruje się jedynie na nieśmiertelności uzyskanej dzięki własnej twórczości, ale eksponuje jej wpływ na odbiorców.

Julian Tuwim - „Do losu”: Podmiot liryczny tego wiersz wie, że został łaskawie potraktowany przez los, bowiem otrzymał w darze talent, sukces i sławę. Nie uchronią one jednak człowieka przed przemijaniem, a świadomość tego procesu nie łagodzi myśl o pośmiertnej sławie. Poeta zdaje się mówić: „co z tego, że moje wiersze będą żywe, skoro mnie - człowieka już nie będzie?”

Topos apokalipsy w literaturze XX w:

Zygmunt Krasiński - „Nie-Boska komedia”: Zgodnie z koncepcją autora świat zmierza do zagłady. Historię bowiem tworzą ludzie, których tragedią jest to, że swoje racje potrafią wcielać w życie za cenę całkowitego zniszczenia przeciwników (spór Pankracego i Henryka). Krasiński wierzy w obecność Boga, który wprawdzie nie wtrącał się dotychczas w historię ziemską, ale uczyni to, gdy zostanie przekroczona miara zła. Wówczas nastąpi zagłada, której symbolem w dramacie jest śmierć głównych bohaterów (Pankracy umiera porażony wizją Chrystusa - mściciela, hr. Henryk ginie z obrazem Boga jaśniejącego wśród ciemności pod powiekami). Nie wiadomo, co będzie dalej. Może bowiem, po ukaraniu złych, nastąpić era panowania Boga na ziemi, ale możliwe także, że zagłada będzie całkowita i ostateczna.

Jan Kasprowicz - „Dies Irae”: Zagłady dokona Bóg, karzący ludzi za ich grzechy, których symbolem jest Ewa. Zło świata nie jest jednak winą ludzi - Adam oskarża Boga, iż pozwolił na jego istnienie stwarzając na świat. Ostatecznie wiec to Stwórca jest odpowiedzialny za zło. Gniewny Bóg nie daje się przebłagać, dzieło zniszczenia musi się wypełnić. Zagłada w wierszu jest całkowita i ostateczna.

Stanisław Ignacy Witkiewicz - „Szewcy”: Przemiany cywilizacyjne doprowadzą do zniszczenia indywidualności. Ludzkości nie spotka fizyczna zagłada, tyle tylko, że utracimy zdolność doświadczania przeżyć metafizycznych, a to one, według Witkacego, stanowią o istocie człowieczeństwa. Staniemy się tępą masą, niezdolną do samodzielnego myślenia i działania.

Miron Białoszewski - „Pamiętnk z Powstania Warszawskiego”: Książka o zagładzie Warszawy - miasta, ludzi i kultury. Miasto rozsypuje się pod bombami, nieustannie się zmienia. Życie warszawiaków, zawsze ściśle związanie z ich miastem, także podlega destrukcji. Rodziny zostają rozdzielone, brak wiadomości o tym, co się dzieje w innych dzielnicach. Klęska Powstania łączy się z przymusem opuszczenia miasta przez ludność cywilną i powstańców. Apokalipsa się dokonała.

Topos dworku szlacheckiego:

A. Mickiewicz - „Pan Tadeusz”: Dworek w Soplicowie, z drzewa, lecz podmurowany, jest ostoją polskości i dobrych szlacheckich tradycji. Jego wygląd stał się wzorem polskiego dworku. Wnętrze siedziby Sopliców wskazuje, że szanują oni tradycje narodowe. Dla Mickiewicza Soplicowo staje się symbolem szczęścia lat dziecięcych i utraconej ojczyzny.

W. Gombrowicz - „Ferdydurke”: Wiejski dworek ciotki w Bolimowie, do którego wyjeżdża Józio wraz z Miętusem, jest dziwacznym miejscem, gdzie wuj opowiada głupawe historyjki, ciotka nieustannie wspomina dzieciństwo głównego bohatera. Zosia okazuje się być mdłą i nudną, głupią panienką a Zygmunt, choć jak przystało na panicza, odbywa erotyczne wyprawy do wsi, jednak ugania się nie za młodymi, ale za starszymi kobietami. Dworek ciotki jest jakimś absurdalnym muzeum pseudo-szlachetczyzny.

Topos pielgrzyma, tułacza:

Mitologia: Odyseusz po zakończeniu wojny trojańskiej tuła się przez 10 lat, zanim uda mu się powrócić na rodzinną Itakę. Jego wędrówka jest z jednej strony spowodowana gniewem bogów, którzy mszczą się za zniszczenie ich ukochanego miasta Troi z drugiej - klątwą cyklopa Polifema, którego Odys oślepił. Polifem błaga swego ojca Posejdona, aby Odyseusz nigdy nie powrócił do rodzinnego domu, a jeśli jego przeznaczeniem jest jednak ujrzeć brzeg Itaki, niech powróci do swego królestwa samotnie i na obcym okręcie, bez towarzyszy, bez zdobytych w Troi łupów. Podczas morskiej podróży Odys przeżywa liczne przygody: trafia na wyspę czarodziejki Kirke, odwiedza króla wiatrów Eola, poznaje tajemnice królestwa umarłych, spotyka syreny, musi stawić czoła Scylli i Charybdzie itd. Na rodzinną Itakę powraca na okręcie Feaków, kierowanym myślą króla Alkinosa.

Tułaczami i jednocześnie pielgrzymami byli także Izraelici, których Mojżesz prowadził do Ziemi Obiecanej.

A. Mickiewicz - „Dziady II”: Dusze, które nie zasłużyły na niebo, błąkają się po świecie i cierpią wyznaczone kary. Dla duchów lekkich i pośrednich ta wędrówka będzie miała kres. Dla duchów ciężkich jest ona karą wieczną

J. Słowacki - „Kordian”: W kilka lat po nieudanej próbie samobójczej Kordian wyrusza w podróż po Europie. W Anglii uświadamia sobie, że świat, którym żądzi pieniądz, daleki jest od Szekspirowskich ideałów. We Włoszech przekonuje się ,że miłość kobiet można kupić. W Watykanie pada autorytet moralny papieża. Wreszcie Kordian dociera na szczyt Mont Blanc, gdzie dokonawszy podsumowania życia, odnajduje ideę, której chce się poświęcić.

Obraz umierania i śmierci w średniowiecznej literaturze:

„Pieśń o Rolandzie”: Roland, jak przystało na idealnego rycerza, przyjął śmierć z godnością i starannie, świadomie przygotował się do jej nadejścia, o czym utwór informuje bardzo szczegółowo. W obliczu zbliżania się armii Karola, poganie uciekają w popłochu. Mdlejący z wysiłku Roland nie może ich ścigać na zranionym koniu. Znosi ciała poległych towa­rzyszy, biskup Turpizm błogosławi je. Umierają­cy Roland nie ma już sił, by zniszczyć swój miecz (zwany Durendalem, zdobyty na Saracenach). Leży na ziemi, modląc się. Wyciąga­jąc, na znak hołdu, prawą rękawicę ku Bogu, umiera na zielonym pagórku z czterema mar­murowymi głazami. Aniołowie zabierają jego duszę do raju. Nad jego trupem płakał sam cesarz Karol Wielki. Jego śmierć była piękna, podniosła: Ofiarował Bogu swą prawą rękawi­cę, święty Gabriel wziął ją z jego dłoni. Opuścił głowę na ramię: doszedł ze złożonymi rękami do swego końca. Bóg zsyła mu swego anioła Cherubina i świętego Michała Opiekuna; z ni­mi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hra­biego do raju. Roland, Oliwier i Turpizm mieli piękny pogrzeb, leżeli w białych trumnach.

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”: utwór opowiada o wielkim mędrcu Polikarpie, który prosił Boga o możli­wość zobaczenia Śmierci za życia. Bóg go wysłuchał, Polikarpa odwiedziła upersonifikowana Śmierć: przemawiając do Polikarpa, groziła wszystkim ludziom, wyliczała ich grze­chy, zapewniała, że nikt nie uniknie jej kosy: bez względu na pozycję społeczną, zamożność, nawet czyny. Wysiłki lekarzy ni­czego nie mogą zmienić.

Śmierć z tego wiersza to naga płeć żeńska, przepasana chustą, chuda, blada, ma żółte lica, ciało rozkładające się, nie ma warg, jest nieprzejedna­na, ale ponieważ jest sługą Boga, daje też ludziom rady jak winni postępować, by nie bu­dzić gniewu Najwyższego. Przede wszystkim gani ludzkie przywiązanie do, w gruncie rze­czy mato istotnych spraw doczesnych, szcze­gólnie niechętnie odnosi się do przekupnych sędziów i rozpustnych zakonników.

„Boska komedia” - Dante Alighieri: Poetycka wędrówka Dantego przez.Piekło (u bramy przy wejściu znajduje się napis - Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją. Słychać tam okropne jęki, żale, krzyki, powietrze jest czarne, osy i mszyce kąsają ciała grzeszników. Lucyfer miał skrzydła jak nietoperz, po 2 pod każdym licem.)

Człowiek cierpiący. Różne oblicza miłości.

„Konrad Wallenrod” A. Mickiewicza: Wzajemna miłość Wallenroda i Aldony sprawia, że gdy Konrad popełnia samobójstwo, z wieży rozlega się krzyk - znak, że jego ukochana także zakończyła żywot. Konrad, mimo iż bardzo kochał Aldonę, za główny cel życia obrał zwycięstwo nad Krzyżakami.

J. Bedler - „Dzieje Tristana i Izoldy”: Niezwykle dramatyczna i pełna wyrzeczeń miłość Tristana i Izoldy naznaczy życie kochanków piętnem cierpienia. Jakkolwiek Tristan opuszcza dwór króla Marka, a Izolda pozostaje z mężem, będą oni sobie wierni do końca życia. Król Marek nie oddala od siebie żony, choć zdaje sobie sprawę z uczucia do Tristana. Nadal kocha Izoldę i godzi się z losem. Dowodem jego wielkoduszności może być decyzja o pochowaniu jej obok ukochanego.

„Cierpienia młodego Wertera”. Głównym tematem utworu jest miłość rozumiana jako uczucie idealne, platoniczne i nieszczęśliwe. Miłość do Lotty staje się dla Wertera najświętszą wartością, jedyną treścią jego życia i przyczyną głębokiego cierpienia.

Wszystkie wątki i epizody powieści podporządkowane zostały naczelnemu tematowi - miłości. Tragiczne, niespełnione uczucie, prowadzić może do obłędu (opowieść Wertera o spotkaniu z szalonym), morderstwa (historia parobka, który zabił swego rywala) lub do samobójczej śmierci (przypadek głównego bohatera). Miłość jest dla Wertera chorobą, uczuciem niepodlegającym ludzkiej woli; prawdziwi kochankowie, przeznaczeni sobie, nie mogą uciec przed swoim losem, ich dusze połączone zostały na zawsze. Dla Wertera silne, namiętne, władające całą duszą i umysłem uczucie oznacza pełnię człowieczeństwa, najwyższe natężenie ludzkiego ducha, ale równocześnie stanowi siłę destrukcyjną, niszczącą psychikę zakochanego i sprowadzającą na niego nieszczęście.

„Giaur”. Główny, tytułowy bohater, jest szaleńczo zakochany w pięknej Leili, żonie księcia tureckiego - Hassana. Gdy książę dopatrzył się zdrady, ukarał żonę na wzór turecki - pod osłoną nocy, związana w worku została wrzucona do morza i utonęła. Giaur nie wiedział co się stało z ukochaną, szalał z rozpaczy, że nie może się z nią spotykać. Gdy usłyszał, że Hassan zabił Leilę zebrał gromadę zbójników, przyczaił się i napadł na niego. Giaur i Hassan walczyli w pojedynku i Giaur dopełnił zemsty, lecz nie przyniosła mu ulgi. Nic przecież nie wróci życia ukochanej.

Powstania narodowe:

Klęska powstań na długie lata zaciążyła nad życiem Polaków, miała bardzo poważne konsekwencje polityczne, społeczne, gospodarcze. Dla romantyków powstanie listopadowe stało się najważniejszym przeżyciem ideowym, taką rolę w odniesieniu do pisarzy aktywnych w drugiej połowie XIX wieku odegrało powstanie styczniowe, które w istotnej mierze zadecydowało o charakterze przełomu pozytywistycznego, dla Prusa, Orzeszkowej pozostało podstawowym doświadczeniem historycznym.

Adam Mickiewicz - „Reduta Ordona”: wiersz po wstał po upadku powstania listopadowego, opowiada o bohaterskiej obronie fortu na Wo­li prowadzonej przez kapitana Juliusza Kon­stantego Ordona, który sprawie wolności na­rodu złożył ofiarę z własnego życia. Walka w ujęciu poety to zmagania dobra ze złem, co sygnalizuje łatwo czytelna symbolika: wojska polskie są białe, rosyjskie zaś czarne. Polacy walczą w imię Boga. Zaś pułki rosyjskie tylko w celu wypełnienia szatańskich kaprysów ca­ra. Naród musi walczyć o swą niepodległość - to główna idea utworu.

Juliusz Słowacki - „Kordian”: problem powstania listopadowego przewija się w sposób aluzyjny przez niemal cały utwór). Bezpośrednio mówi nato­miast o nim Przygotowanie. Słowacki widział całe pokolenie powstańcze, porażone klęską i zdeprawowane warunkami politycznego wy­gnania, przymusowej emigracji jako wcielone szyderstwo losu skazane na zagładę. Nim diabły stworzyły przyszłych przywód­ców powstania, jasna stała się decydująca ro­la piekieł w przygotowaniu nieuchronnej klę­ski. Polska w kształcie sprzed rozbiorów, kraj anarchii, upadku moralnego, poniekąd sama oddała się w ręce Szatana. Po rozbiorach po­twierdziła to podporządkowanie, gdyż kiero­wała się żądzą zemsty. Klęska powstania uczyni szatańską władzę już nieograniczoną. Wszyscy przywódcy powstania (Chłopicki, Czartoryski, Niemcewicz, Skrzynecki, Lelewel, Krukowiecki) w ujęciu Słowackiego to niedołężni, pozbawieni jakiej­kolwiek charyzmy, zdolności przywódczych, niezdolni do skutecznego działania starcy, ja­ko konserwatyści sparaliżowani strachem przed eksplozją rewolucyjnych nastrojów.

Eliza Orzeszkowa - „Nad Niemnem”: Wspomnienia powstania styczniowego są w powieści wyraźnie idealizowane, tamten czas przybiera wymiar świętości, sacrum, był jakoby najpiękniejszym okresem, który powinien stanowić wzór dla teraźniejszości. Zarazem jednak bardzo mocno została zaznaczona klęska powstania i jej następstwa - widoczne nie tylko w wymiarze militarnym, ale również w odniesieniu do losów jednostek. Przegrana powstania była klęską idei walki oraz, zdaniem autorki, zakończyła piękny okres harmonijnej współpracy całego społeczeństwa, przekreślenia różnic w imię wspólnego, największego celu: odzyskania przez naród wolności.

Eliza Orzeszkowa - „Gloria victis”: Utwór przyno­si przede wszystkim starannie wystylizowany obraz jednego z epizodów powstania stycz­niowego: krwawej bitwy zakończonej klęską Polaków. Powstańcy nie mogli, mimo bohater­skiego oporu, stawić czoła niewspółmiernie liczebniejszej armii rosyjskiej, doskonale wy­szkolonej i uzbrojonej. Powstańcy, w ujęciu Orzeszkowej, uosabiają wszystko, co dobre: są odważni, walczą w słusznej sprawie, są młodzi, wierni narodowej idei, pełni zapału, nadziei, przyjacielscy wobec siebie. Zwyciężeni są godni chwały już tylko z racji podjęcia walki, złożenia ofiary z własnego życia.

Stefan Żeromski - „Rozdziobią nas kruki i wrony”: W błocie leżą zwłoki powstańca o pseudonimie Szymon Winrych, krążą nad nimi głodne ptaki, szaleje wichura, zapada zmierzch. Winrych został w bestialski sposób zamordowany przez ro­syjski patrol, gdy przewoził broń dla oddziału partyzanckiego. Jego trupa znalazł chłop z pobliskiej wsi. Przystąpił do zdzierania ze zwłok ubrania, butów, zabrał wszystkie rzeczy. Nie widział niczego niestosownego w swym postępowaniu

Stanisław Wyspiański - „Wesele”: Rozmowy prowadzone przez postaci real­ne ze zjawami dają bardzo pesymistyczny ob­raz sprawy narodowej. Nadzieję zawierają tyl­ko słowa Wernyhory (Polska będzie), ma wybuchnąć powstanie, które przyniesie krajo­wi wolność. W tym momencie przed uczestni­kami zabawy staje konieczność czynu i nie­zwłocznie zostaje ujawniona bolesna prawda: społeczeństwo nie dojrzało jeszcze do naro­dowego zrywu. Pozostaje bezradne, bezsilne, pogrążone w tęsknotach, których nie umie spełnić. Zagadnienie walki narodowowyzwoleń­czej jest głównym problemem utworu. Wernyhora przynosi zapowiedź powstania. Od tej chwili z każdą sceną opadają nadzieje na sukces zbrojnego zrywu, nawet na doprowa­dzenie do jego wybuchu. Gospodarz nie wy­pełnia osobiście ważnej misji - jest zmęczony, pijany, kładzie się spać. Przekazuje rozkaz i złoty róg Jaśkowi. Ten ostatni, pełen entuzja­zmu, zwołuje uzbrojony lud, ale gubi róg, chłopi popadają w letarg, w końcu wszyscy wpadli w takt szyderczej pieśni Chochoła. Wszystkich ogarnia paraliż, niemoc. Nawet w sprzyjających warunkach Polacy pozostają bierni, niezdolni do walki, czekają na cud, nikt nie bierze odpowiedzialności za los kraju.

Rola kobiet w literaturze:

Kobieta w literaturze, przez stulecia pozostającej domeną przede wszystkim mężczyzn, jest przedstawiana głównie jako kochanka, żona i matka, obiekt pożądania, uwielbienia, zazdrości. Kobieta była przedmiotem uwielbienia średniowiecznych liryków, obiektem renesansowej miłości, przyczyną cierpień i adresatem barokowych komplementów, przedmiotem sentymentalnych westchnień. Nasi romantycy postrzegali ją przede wszystkim jako monumentalną Matkę, Żonę, Dziewicę służącą Ojczyźnie (Polska jest kobietą, powiedział Miłosz). Dopiero w literaturze współczesnej postaci kobiet wyszły poza tradycyjnie przypisywane im role.

W „Makbecie” Szekspira Lady Makbet ukazana jest jako kobieta bezwzględna, stanowcza, psychicznie silna, konsekwentnie dążąca do celu osoba. Liczy się dla niej tyl­ko skuteczność, odrzuca wszelkie skrupuły, moralne dylematy, rozterki, kieruje postępowaniem męża.

Bohaterką „Żony modnej” Ignacego Krasickiego jest młoda kobieta, która bezkrytycznie uległa ówczesnej modzie. Uwielbia wszystko co francuskie, gardzi polską kulturą. Chce ona też żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór li­terackich punktów odniesienia

Grażyna z utworu A. Mickiewicza jest to zagorzała patriotka i bardzo odważna osoba. Jej bohaterska postawa zapobiegła spo­rom, wewnętrznym podziałom Litwy, które uniemożliwiłyby zwycięstwo nad Krzyżakami W imię miłości ojczyzny oddała życie (na polu bitewnym, walczyła z Krzyżakami).

Elementy franciszkańskie we współczesnej literaturze:

Założycielem zakonu franciszkańskiego jest św. Franciszek z Asyżu(żył na przełomie XII i XIIIw). Cechy postawy franciszkańskiej: Pokora-"jestem tak mały, że mogę zmieszać się z pyłem"-Franciszek nie pragnie rozgłosu ani sławy. Ubóstwo - oddaje sukno ze sklepu ojca, pieniądze, własne ubrania biednym, na siebie wkłada stare łachy. Nie chce żyć jak ojciec i pomnażać bogactwa kosztem innych ludzi. Miłość bliźniego-każdy człowiek jest jego bratem lub siostrą, wszystkim co miał podzielił się z innymi Miłość do świata, przyrody-powtarzał, że jego domem jest cały świat, czuł się częścią natury, kochał wszystkie stworzenia, dążył do wewnętrznej doskonałości.

W utworach L. Staffa - „Odchodzącego dnia chwała”, „Przedśwpiew” i „Wróbel” ujawnia się szacunek franciszkanów wobec ludzi, zrozumienie dla nich, przyjacielem człowieka może być każdy, nawet mały, szary wróbel, pochwała życia na łonie natury, ukazanie wielkości Boga, Jego miłości dla nas, wiara w życie wieczne.

J. Twardowski - „Święty Franciszku z Asyżu”, „Dziękuję Ci po prostu…” autor ukazuje nam, że wszystko co się dzieje, co nas otacza, każde nasze szczęście wydarza się dzięki Bogu, umiejętność samokrytyki, krytycznego oceniania swego postępowania(„nie mam za grosik świętości”), podziw przyrody(„Piękne są góry i lasy…”).

Średniowieczne wzorce osobowe:

Wzór świętego charakteryzuje się: pokorą, ubóstwem, miłością do bliźniego, świata, przyrody
Wzór rycerza (na przykładzie Rolanda) odważny, silny, waleczny, honorowy i dumny. Jest szczerze oddanym Bogu chrześcijaninem, a także wiernym poddanym Karola Wielkiego
Wzór władcy- wzorowy władca powinien posiadać wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego powinien być również troskliwym królem, dbającym o swoich podwładnych i będącym dla nich ideałem. Przykład: Król Karol Wielki z "Pieśni o Rolandzie"..

Asceta - człowiek, który umartwia ciało wszelkimi niewygodami (żyje w ubóstwie, często bez domu), dla doskonalenia duszy.

Renesansowe wzorce osobowe:

Poeta doctus - poeta wszechstronnie wykształcony, znający doskonale klasyczną filozofię i literaturę, humanista obdarzony talentem literackim. Tacy poeci to Mikołaj Sęp Szarzyński lub Jan Kochanowski

Dworzanin - człowiek wytworny, o nienagannych manierach. Oczytany, uczony. Wzorzec ziemianina znajdujemy w „Dworzaninie polskim” Łukasza Górnickiego. Autor był dworzaninem króla Zygmunta Agusta. Bez większego więc problemu nakreślił portrety idealnych dworzan, znających i wcielających w życie ideały humanizmu.

Patriota - w „Odprawie posłów greckich” Kochanowski przedstawił za wzór patrioty - Antenora, człowieka rozsądnego i uczciwego. Antenor chce oddać Grekom Helenę, by ratować Troję od wojny, posługuje się argumentami racjonalnymi i wyważonymi jednak nie znajduje on zbyt dużego poparcia. Lud nie kieruje się rozumem.

Szlachcic-ziemianin - Szlachectwo jest nie tylko kwestą pochodzenia i herbu, lecz przede wszystkim dobrych obyczajów, prawości i cnoty. Przykład szlachcica znajdziemy w „Żywocie człowieka poczciwego” M. Reja. Autor opisuje w swym dziele człowieka cieszącego się życiem i światem, skrzętnego gospodarza, pana życzliwego dla swych poddanych, dbającego o swoje gospodarstwo, czerpiącego radość z owoców swej pracy, żyjącego w harmonii z ludźmi i naturą. Rej gani postawy i zachowania nieszlacheckie, takie jak pyszałkowatość, nieobyczajność, warcholstwo, podkreśla, że w życiu człowieka są prawda, uczciwość, przyjaźń i dobra sława.

Oświeceniowe postawy bohaterów:

Fircyk- na przykładzie Szarmanckiego z „Powrotu posła” J.U.Niemcewicza można powiedzieć, że jest to modny kawaler, przeciwnik wszelkich reform, poszukuje dobrze sytuowanej żony. Jest wynarodowiony, nie ceni sobie honoru. Unika pracy i poważnych zajęć, nie obchodzi go los kraju.

Sarmata - staropolski szlachcic, wywyższał się ponad inne stany, uważał Polskę za najlepszy naród, prawdziwy Sarmata był patriotą, nie stronił od kobiet, alkoholu i bójek

Żona modna - postawa zaczerpnięta z „Żony modnej” Krasickiego. Uwielbianie wszystkiego, co francuskie w przypadku bohaterki tej satyry praktycznie nie ma granic. Naśladownictwa i inspiracje są wyłącznie po­wierzchowne, nie sięgają istoty uwielbianej kultury. Zachowania, pozy żony modnej zosta­ły starannie wystylizowane, z reguły jako na­śladownictwa bohaterów francuskich powie­ści sentymentalnych. Chce ona też żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór li­terackich punktów odniesienia. Stąd całkowi­ta przebudowa dawnego polskiego dworu szlacheckiego, w ogrodzie różne świątynie Diany, belwederki na wzgórzach, eliminacja „niemczyzny" jako pozostałości wpływów sa­skich. Przy takiej fascynacji cała polska tradycja kulturalna była przez ową kobietę odrzucana, traktowana wręcz pogardliwie.

Sentymentalizm oświeceniowy:

Nurt sentymentalny w literaturze polskiej nawiązuje do starych wzorów polskich. Twórczość tych poetów miała być oryginalna, rodzima, miała ukazywać stosunek do przyrody. Stąd gatunkami charakterystycznymi są sielanka, pieść, elegia. Poeci ukazywali w nich swój własny, subiektywny stosunek do otaczającej rzeczywistości. Poeci sentymentalni byli prekursorami romantyzmu.

Puławy to ośrodek polskiego sentymentalizmu. Był tam dworek magnacki familii Czartoryskich. Konkurencja dworu królewskiego. Ostoja polskości - pielęgnowanie strojów i obyczajów szlacheckich.

Kniaźnin - nadworny poeta Czartoryskich. Pod koniec życia popadł w obłęd (głęboko przeżył sytuację ojczyzny, II rozbiór). „Oda do wąsów” - wąsy to podstawowy atrybut męskości, ton wiersza żartobliwy, poeta przywołuje tradycje walk narodowej Polaków, pokazuje, że wszyscy wielcy wodzowie mieli wąsy.

Karpiński- „Laura i Filon” - forma dialogu dwojga kochanków, sielanka (in. idilla, chwali życie na wsi, pokazuje związek człowieka z naturą). Noc, las, pod jaworem, Laura śpieszy się do ukochanego, ma różowy wianek i koszyk z malinami. Filona nie ma, Laura rozpacza, myśli że została zdradzona. Ukochany jednak schował się , chciał sprawdzić jej uczucia. Zakończenie szczęśliwe, zakochani potwierdzają swą miłość, godzą się.

Publicystyka oświeceniowa:

Jest to gałąź piśmiennictwa zajmująca się bieżącymi sprawami państwa. Powstaje i kwitnie wtedy, gdy polityka kraju lub jego sytuacja społeczna, gospodarcza wymaga omówień, zmian, reform. Pierwszymi polskimi publicystami byli Andrzej Frycz Modrzewski i Piotr Skarga („Kazania Sejmowe”)

Satyry Krasickiego:

Do króla: Satyry tej nie można czytać dosłownie, autor wylicza królowi szereg wad, które w rzeczywistości są jego zaletami (król ma szlacheckie, a nie królewski pochodzenie, jest za młody by być królem, jest za łagodny, poddani się go nie boją, jest zbyt inteligentny i zbyt dobrze wykształcony). Te cechy króla to poglądy przeciwników króla, części szlachty i magnaterii przedstawione przez poetę w sposób ironiczny.

Pijaństwo: W utworze tym autor dokonał trafnej diagnozy wad narodowych, z których najniebezpieczniejszą było pijaństwo. Bohater cierpiący po suto zakrapianej biesiadzie, choć znał wszystkie negatywne skutki pijaństwa i przeklinał je, i tak w końcu poszedł napić się wódki, niezdolny do opamiętania i zmiany, przez co ośmiesza nieskuteczne moralizowanie. Krytyce zostało poddane pozbawione miary ucztowanie, skłonność do głoszenia patriotycznych frazesów, nietolerancja i sarmackie zacietrzewienie oraz głoszenie pustych morałów.

Żona modna: utwór ten demaskuje, że małżeństwa kojarzy zysk, a zbytek, pogoń za pieniądzem i zafascynowanie cudzoziemską modą i zwyczajami prowadzą do ruiny. Modna żona pana Piotra, wychowana nie na wsi, w prostocie i rodzimości, ale w krzewiącym cudzoziemskie nowinki mieście, szantażuje męża rozwodem, jeśli ten nie da jej kucharzy - cudzoziemców, Francuzki do towarzystwa, angielskiej karety, mahoniowych szaf na francuskie książki.

Monachomachia: wiersz ukazuje styl życia zakonników, ich niski poziom kulturalny, ciemnotę, lenistwo, obżarstwo, pijaństwo, odstępstwo od praktyk religijnych, kłótliwość. Między zakonnikami dochodzi do bijatyki, „konfliktu zbrojnego” na sandały, książki, kufle od piwa. Krasicki ciężkie przewinienia i hańbiące praktyki zakonników opisuje w zabawnej, lekkiej formie.

Twórczość Krasickiego można nazwać ponadczasową. Jego utwory to małe traktaty moralne, które uczą, bawią i wychowują. Autor miał ogromny talent satyryczny, był mistrzem poezji intelektualnej.

Wizerunek bohatera w „Powrocie posła” Niemcewicza i „Odprawie...” Kochanowskiego:

Powrót posła:

Podkomorzy - patriota, tworzy z żoną idealne małżeństwo, kochają swych synów, wg. nich „dom zawsze ustępować powinien krajowi”, rozumie on konieczność reform w państwie, przeciwnik veta, krytykuje nowoczesne zachowanie, prawy, mądry, uczciwy.

Starosta - antypatriota, pieniacz, straszny gaduła, chciwy, popiera liberum veto, kłótliwy, zły ojciec i mąż.

Podkomorzyna - wzór cnotliwej żony, dobrej matki i Polki. Szanuje i kocha męża i synów, tęskni za nimi, nie zwraca uwagi na pieniądze, liczy się dla niej tylko dobro dzieci, życzliwa, dowcipna, gościnna

Starościna - postać śmieszna, budząca politowanie. Zapomniała języka ojczystego, posługuje się polsko-francuską mieszaniną językową. Jest nieszczęśliwa, udaje chorą, bezustannie narzeka. Gardzi polską kulturą. Wyobcowana, oderwana od rzeczywistości. Żyje w urojonym świecie romansów, pozuje na bohaterkę tych lektur. Gdy mąż nie chce spełnić jej zachcianek, grozi mu rozwodem.

Walery - syn Podkomorstwa, poseł na sejm, wzór młodego Polaka. Patriota, nowoczesny, oświeceniowy człowiek, szczerze kocha Teresę, nie zależy mu na jej posagu.

Szarmancki - fircyk, modny kawaler, wynarodowiony, nie ceni sobie honoru, łowca posagów.

Teresa - miłą i sympatyczna postać, wie, że powinna być posłuszna ojcu, nie sprzeciwia się mu więc, choć nie chce wyjść za Szarmanckiego, bo kocha Walerego. Boi się ojca, prawie się do niego nie odzywa.

Odprawa posłów greckich:

Aleksander(Parys) - cechuje go egoizm, prywata i krótkowzroczność, uprowadził Helenę, nie chce jej oddać Grekom

Antenor - patriota, rozsądny, uczciwy, chce oddać Helenę by uchronić ojczyznę od wojny

Mikołaj Sęp Szarzyński jako prekursor baroku:

Autor zbioru „Rytmy albo wiersze polskie” często nazywany jest poetą przełomu. Chronologicznie należy do renesansu, ale tematyka i poetyka jego utworów zapowiadają następną epokę, czyli barok.

W sonet - gatunek, który dzięki Szarzyńskiemu pojawia się w poezji polskiej wpisany został obraz rozdarcia człowieka i dramat ludzkiej egzystencji. Poeta posługuje się często składnią inwersyjną, używa wyszukanych metafor i paradoksów oraz licznych przerzutni (środki te są charakterystyczne dla poezji baroku).

Odczucia hańby i dumy w literaturze staropolskiej w spojrzeniach na ojczyznę:

Jan Kochanowski - „Pieśń o spustoszeniu podola” - podmiot liryczny przedstawia sytuację, w jaki znaleźli się Polacy po klęsce odniesionej w wojnie z Turkami i wyraża swą rozpacz z powodu spustoszenia ziemi podolskiej oraz pohańbienia tych, którzy dostali się w ręce pogan. Poeta stwierdza, że jeszcze jest czas, aby zebrać siły i stanąć do walki, trzeba jednak aby szlachta porzuciła swe biesiady i wygody i wyruszyła do boju oraz aby nie szczędziła funduszy na prowadzenie wojny. Wytyka rodakom ich krótkowzroczność i brak troski o bezpieczeństwo kraju. Utwór kończy gorzka refleksja: „Polak (...) przed szkodą i po szkodzie głupi”.

Sarmaci:

Sarmatyzm to ideologia szlachty polskiej, oparta na przekonaniu, iż pochodzi ona od starożytnego, koczowniczego plemienia Sarmatów.
Typowy staropolski Sarmata był przekonany o swej niekwestionowanej wyższości względem innych stanów i narodów, a także o swej złotej wolności.
Kultura sarmacka ulegała orientalizacji (wpływy tureckie) w stroju i obyczajach: kontusze, żupany, karabele, wschodnie kobierce, czapraki i buńczuki, pasy lite i jedwabne, złote guzy i janczarskie kapele.

Jednym z najsłynniejszych polskich sarmatów jest Jan Chryzostom Pasek. W swych „Pamiętnikach” prezentuje on swój portret, jawiąc się czytelnikowi jako szlachcic i żołnierz, patriota i świetny kompan, słowem, wzór godny naśladowania. Nie stroni on jednak od zaczepek, bijatyk, alkoholu.

W „Powrocie posła” Juliana Ursyna Niemcewicza obserwujemy postać Starosty Gadulskiego. Jest on uosobieniem negatywnych cech polskiego Sarmaty: człowiek ograniczony, zacofany, pełen przesądów, powtarzający bezmyślnie pewne schematy i uprzedzenia. Nie dopuszcza nawet myśli o jakichkolwiek reformach, zmianach w kraju. Natomiast oświeconym Sarmatą jest Podkomorzy: światły obywatel, wielki patriota, zdecydowany stronnik reform państwa, który przeciwstawia się przesądom Gadulskiego.

W „Zemście” Aleksandra Fredry natomiast wzorcowym okazem Sarmaty okazuje się być Maciej Raptusiewicz. Był on porywczy, skory do rękoczynów, żył w poczuciu swej bezkarności. Ma też szereg pozytywnych cech: jest wesoły, gościnny, otwarty, szczery.

Treny - obraz dziecka, obraz ojca:

Tren (inaczej żal, lament, płacz żałobny) to gatunek poezji żałobnej wywodzący się ze starożytności.

Śmierć Urszulki - ukochanej córeczki Kochanowskiego, bardzo wstrząsnęła ojcem. , miała zaledwie trzy lata. Poeta przypisał dziecku wyjątkowe zdolności, z Urszulką wią­zano wielkie nadzieje, pisarz twierdził, że jej radość, pogoda decydowała o szczęściu ca­łego domu, rodziców. Jednak to nie Urszulka jest główną postacią trenów, lecz bolejący, zrozpaczony ojciec wytrącony z sielankowego, wiejskiego życia. Autor odkrywa, że najmądrzejsze ideały, czerpane z filozofii stoickiej (opartej na mądrości mającej go ochronić przed złem świata, napełnić spokojem, z którym miał znosić szczęście i nieszczęście) nic nie znaczą wobec bólu po utracie ukochanej osoby, w obliczu tak tragicznego wydarzenia życiowy optymizm rozsypuje się jak domek z kart. Pozostaje tylko rozpamiętywanie najdroższej osoby i głęboka refleksja nad wyznawanym do tej pory systemem wartości.

W Trenie V podmiot liryczny patrzy na Urszulkę jak na ledwo co odrosłe od ziemi drzewko oliwne, ścięte przez ogrodnika, który nie potrafi odróżnić go od chwastu. Pewne pocieszenie przynoszą ostatnie utwory z cyklu. W Trenie XIX bolejącemu ojcu ukazuje się dawniej zmarła matka z Urszulką na ręku. Matka pociesza zrozpaczonego syna, mówiąc, że jego córka żyje szczęśliwie z zaświatach między aniołami, uwolniona od trosk i cierpień ziemskiego życia. Ojciec powinien się z tym pogodzić i przyjąć śmierć dziecka jako rzecz naturalną, właściwą ludzkiemu losowi, który składa się nie tylko z pomyślnych zdarzeń, ale i nieszczęść.

Obraz wsi w literaturze różnych epok:

Niemal od początku historii literatu­ry, wieś poddawano arkadyjskim styliza­cjom, chciano w niej widzieć arkadyjską krainę szczęścia, szlachetnej i przynoszą­cej satysfakcję pracy życia zgodnego z ryt­mem natury, kontrastowo zestawianego z egzystencją w mieście. Drugi ze sposo­bów literackiego przedstawiania wsi ma charakter realistyczny, obejmuje problemy ekonomiczne, napięcia, konflikty społecz­ne, kwestie nędzy i zacofania wsi, cywiliza­cyjnego poziomu jej mieszkańców.

Mitologia: Atena była nie tylko piękną boginią wojny (według Homera) obdarzoną wielką wrażliwością, protektorką państwa, gwarantką sprawiedliwych praw, opiekunką wojowników mogącą przynieść zwycięstwo. Czuwała też nad uprawą roli, nauczyła ludzi posługiwać się końmi, wynalazła pług. Później uznano ją tak­że za boginię mądrości, roztropności, opie­kunkę miast. Natomiast Demeter była przede wszystkim boginią zbóż oraz plonów, urodza­jów, nauczyła ludzi uprawiać rolę. Stylizacje Arkadii (krainy leżącej w Grecji, w środkowej części Peloponezu) jako idealnej krainy szczęścia, ładu i spokoju, zamieszkiwanej przez żyjących w zgodzie z naturą pasterzy pojawiły się po raz pierwszy u Wergiliusza, później bardzo często powracały jako wyraz tęsknoty za natu­ralnym porządkiem świata, ładem opartym na życiu zgodnym z naturą, bez trosk, nawet ciężkiej pracy

Mikołaj Rej - „Żywot człowieka poczciwego”: Nie może być nic piękniejszego nad uroki życia ziemianina -Rej pisał o tym z żarliwym przekonaniem, ze specyficzną czułością (np. używając wielu zdrobnień), nawet uwielbieniem dla wiejskiej egzystencji, z którą nie może równać się ża­den inny model życia. Utwór jest wielką pochwałą stateczności, spokojnego, uregulowanego zgodnie z naturą bytu człowieka zamożnego, chociaż nie bardzo bogatego, pogodzonego z naturalnym rytmem przemijania, ze światem i umiejącego korzystać z darów wiejskiego gospodarstwa, przyrody.

Mikołaj Rej - „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”: Wieś jest ponikąd odbiciem całej ówczesnej Polski, obrazem postępującej degradacji poszczególnych stanów, ich sprzecznych interesów rodzących konflikty, obniża się autorytet państwa i Kościoła, chłopom zaś żyje się coraz gorzej, a reprezentantom pozostałych stanów ich los jest obojętny, próbują jedynie z ich pracy czerpać maksymalne (i nie zawsze uczciwe) zyski. Chłopstwo musi płacić czynsze, podatki, dziesięcinę, nie przyznaje mu się natomiast praw obywatelskich. Jedyną pociechą pozostawała - w świetle utworu - religijna obietnica niebiańskiej nagrody.

Jan Kochanowski - „Pieśń świętojańska o Sobótce”: Wieś to nie tylko miejsce pracy, nie brak na niej czasu i na rozliczne rozrywki. Szczęśliwy mieszkaniec wsi ma cechy zarówno ziemianina, ja i chłopa (np. sam pracuje w polu). Praca rolnika została uznana za najgodniejsze zajęcie: uczciwe, zapewniające dostatnie życie na wsi, wsi spokojnej i wesołej. Życie wiejskie jest dobre, miejskie natomiast złe, pełne zakłamania, fałszu, obłudy, rozmaitych niebezpieczeństw czyhających na człowieka.

Adam Mickiewicz - „Pan Tadeusz”: Wieś z tej epopei jest rzeczywistością nieco bajkową, stanowi rodzaj ziemiańskiej idylli, mającej tylko niewiele wspólnego z prawdziwym życiem szlachty (już nie mówiąc o chłopach) na Litwie. Istotny element stanowią powtarzające się każdego roku prace gospodarskie, rolnictwo, uprawa ziemi łącząca człowieka z porządkiem natury, zmiennością pór roku. Sędzia Soplica jest dla swych chłopów niczym ojciec, patriarcha, wzorowo prowadzi gospodarstwo.

Eliza Orzeszkowa - „Nad Niemnem”: Szlachta zaściankowa w utworze (określana w powieści mianem ludu) to Bohatyrowiczowie żyjąc niczym chłopi, gospodarujący na skrawkach ziemi, biedni, niewykształceni. Ziemia stanowi dla nich największą wartość, by ją posiąść są gotowi zrobić wszystko. Równocześnie mają niż liczone cechy pozytywne: pozostają pełni życia, energii, zapału do pracy, patriotyczni, szanujący tradycje, żyją w zgodzie z naturą.

Henryk Sienkiewicz - „Szkice węglem”: Utwór po9dejmuje problematykę wsi pouwłaszczeniowej. Położenie chłopów ukazanie jest bez cienia idealizacji, z podkreśleniem ich ciemnoty, analfabetyzmu, braku choćby elementarnej orientacji w realiach powstałych po uwłaszczeniu, co umożliwia samowolę gminnych władz. Chłopi nie mogą liczyć na pomoc samorządu, gminnych urzędników, bezskuteczne jest także oczekiwanie wsparcie ze strony dworu.

Władysław Reymont - „Chłopi”: Autor ukazał rozwarstwienie wsi (ale i solidarność gromady wobec wspólnych niebezpieczeństw), jej konflikty ekonomiczne z dworem (spór o serwituty, czyli prawo chłopów do korzystania z lasów, pastwisk zagarniętych po uwłaszczeniu przez ziemian), głód ziemi, codzienną, ciężką pracę, ciemnotę, zacofanie, pijaństwo. W przywiązaniu do ziemi doszukał się patriotyzmu, podkreślił religijność chłopów, ich szacunek dla tradycji, rodziny, niechęć do wszystkiego, co obce, nowe. Ziemia w Lipcach jest znacznie cenniejsza od pieniędzy, to jej posiadanie zapewnia prestiż. Powtarzający się rytm pór roku, miesięcy naturalnie wyznacza porządek prac polowych, decyduje o materialnym aspekcie życia na wsi.

Jan Kasprowicz - „Z chałupy”: w cyklu sonetów poeta odtworzył szereg realiów ży­cia wiejskiego, obrazów codzienności, chłop­skiej obyczajowości, życia społecznego, za­gadnień moralnych. W centrum uwagi stają problemy etyczne, stale akcentowane jest współczucie z tymi, którzy są krzywdzeni, cier­pią, żyją w biedzie. Pisarz w pełni solidaryzuje się z ludem, czuje się związany z jego (głębo­ko ujmowaną, nie zaś widzianą przez pryzmat barwnych strojów, co było typowe dla Młodej Polski) kulturą, zamierza przedstawić czytelni­kom rodzaj poetyckiego dokumentu zaświad­czającego warunki życia, rozpatrywaną w roz­licznych aspektach sytuację ówczesnej wsi. Sonety Kasprowicza przynoszą prawdę o wa­runkach życia rodzinnych Kujaw, prawdę o problemach społecznych, moralnych, oby­czajowych ówczesnej wsi. Te liryki odwołują się do wspomnień, doświadczeń chłopskiego dziecka, później młodego człowieka z ogrom­nym wysiłkiem i samozaparciem przebijające­go się do wyższych, inteligenckich warstw społecznych. Są sugestywnymi, wiarygodny­mi dokumentami życia wsi, gdzie niemal każ­dego dnia toczyła się bezwzględna walka o biologiczne przetrwanie, zaspokojenie ele­mentarnych potrzeb życiowych, gdzie praco­wano niekiedy ponad siły, by zapewnić sobie tylko marne pożywienie, dach nad głową, gdzie człowiekowi zagrażały rozliczne niebez­pieczeństwa

Konflikt pokoleń:

Sławomir Mrożek - „Tango”: Utwór jest parodią dramatu mieszczańskiego, kpi z odwiecznego schematu konfliktu pokoleń. Młodzi nie buntują się przeciwko zastanej rzeczywistości, skostnia­łym formom starych, gdyż nie istnieją już żadne formy W dramacie występuje para żałosnych starców, pozujących na nastolatków i w związ­ku z tym narzucających sobie role kontestatorów odrzucających wszelkie konwencje (Eugeniusz i Eugenia). W tej paradoksalnej i niezgodnej z logiką życia sytuacji Artur usiłuje odbudować cały świat wartości, wyrazistych re­guł. Podziały pokoleniowe w Tangu nie odpo­wiadają wiekowi postaci, są karykaturą sche­matycznego widzenia „walki generacji", przypisywania wiekowi określonych postaw, ról.

Eliza Orzeszkowa - „Nad Niemnem”: Konflikt między ojcem i synem (Witold - Benedykt) to spór między młodszym i starszym pokoleniem pozytywistów. Właściwie mają te same idee jak praca, patriotyzm, troska o ziemię i kraj. Tyle tylko, że Benedykt był świadkiem upadku dawnych ideałów, patrzył na chwile zjednoczenia i rozkładu warstw narodowych, dotknęły go popowstaniowe represje, stracił brata. Obowiązki gospodarskie, problemy finansowe osłabiły w nim siłę do walki, zapomniał o starych czasach, uważa za wrogów wszystkich, którzy próbują nastawać na jego własność. Witold jest pełen energii, jest młody, pragnie realizować ideały pracy organicznej i pracy podstaw, postawa ojca sprawia mu zawód, jest powodem rozgoryczenia. Ostatecznie jednak w powieści dochodzi do porozumienia tych bohaterów.

Konflikt między panią Andrzejową i jej synem Zygmuntem. Młody Korczyński jest to przyzwyczajony do wygodnego życia kosmopolita, który nudzi się w rodzinnym majątku, nie znosi litewskiej przyrody, a ojca nazywa szaleńcem.

Innego rodzaju spór dzieli Justynę i Emilię. To dwie kobiety, które pragną szczęścia. Różnica między nimi polega na tym, że Justyna postanawia sama się o nie zatroszczyć, chce decydować o swoim życiu, dokonuje świadomego wyboru. Emilia wybrała inną drogę, jest uzależniona od męża, niesamodzielna, nie posiada żadnego wpływu na swój los. Uważa, że najwyższym szczęściem kobiety jest bogato wyjść za mąż. Małżeństwo Justyny i Jana jest dla żony Benedykta mezaliansem, skandalem.

Hasła romantyków:

Polska winkelriedem narodów stanowi nawiązanie do legendarnego bohatera szwajcarskiego, który, walcząc przeciw Austriakom, skierował na siebie wrogie włócznie, czyniąc w ten sposób wyrwę w szeregach nieprzyjaciela i przechylając szalę zwycięstwa na stronę swych rodaków. Polacy podejmą walkę z wrogiem, która jednak nie doprowadzi do zwycięstwa, ponieważ ofiara jest konieczna, gdy bój toczy się o wolność. Klęska powstania listopadowego, męczeństwo narodu polskiego, katorga uczestników zbrojnego czynu, carskie represje - wszystko to miało być oczyszczającym cierpieniem Polaków jako wybranego przez Boga narodu, który zbawi świat. Hasło to wygłasza Kordian podczas monologu na szczycie Mont Blanc.

Mesjanizm Polski w Widzeniu Księdza Piotra (Dziady, cz.III). Ksiądz Piotr przeżywa mistyczne uniesienie, podczas którego widzi losy Polski oraz odczytuje jej przyszłość. Cierpiąca Polska przyrównana jest w nim do umęczonego Chrystusa, zaś jej tragiczna historia symbolizowana jest w widzeniu jako Droga Krzyżowa. Jednak śmierć i ofiara niewinnych Polaków staną się w przyszłości odkupieniem grzechów całego świata.

Przemiany bohaterów romantycznych:

Gustaw(człowiek wrażliwy, poeta, więzień, zesłaniec) --> Konrad(bojownik o wolność ojczyzny) - A. Mickiewicz - „Dziady cz. III”. Wielka Improwizacja Konrada jest rozumiana jako jego eksplozja natchnienia.

Kordian przechodzi przemianę duchową na szczycie Mont-Blanc. Wyzwala się z marazmu, duchowej niemocy. Zmienia się w bohatera dynamicznego, znajduje cel, walkę o wolność. Kordian jako Winkelried ponosi klęskę, zadanie zgładzenia cara przerosło jego możliwości psychiczne, było sprzeczne z jego sumieniem.

Giaur z wzajemnością pokochał Leilę - niewolnicę z haremu tureckiego baszy Hassana. Gdy Hassan dopatrzył się zdrady, ukarał żonę na wzór turecki - pod osłoną nocy, związana w worku została wrzucona do morza i utonęła. Giaur szalał, poszukiwał wszędzie ukochanej. Wreszcie dowiedział się co się stało. Zebrał gromadę zbójników, przyczaił się i napadł Hassana, który właśnie wyprawiał się po nową żonę. Giaur i Hassan walczyli w pojedynku i Giaur dopełnił zemsty, lecz nie przyniosła mu ulgi. Zamknął się w klasztorze, któremu oddał cały majątek, i w którym przeżył bolesnych, milczących sześć lat. Zamknięty w sobie Giaur wyznał wszystko dopiero na ostatniej spowiedzi, nie mógł bowiem żyć dłużej w takim cierpieniu.

Jacek Soplica z „Pana Tadeusza” po zabójstwie Stolnika, posądzeniach o zdradę ojczyzny stał się pokornym mnichem, kwestarzem, księdzem Robakiem. Nie pozostał w nim nawet ślad dawnej pychy, sobiepaństwa, ślad wielkich aspiracji i najwyższego mniemania o sobie.

Duchy, zjawy w różnych utworach literackich:

Dante Alighieri- „Boska Komedia”: Dante, za­błądziwszy w lesie, przestraszony przez zwie­rzęta symbolizujące ludzkie grzechy, spotkał niespodziewanie ducha Wergiliusza, który z polecenia Boga poprowadził go przez kra­inę umarłych.

J. Słowacki - „Kordian”: w szpitalu dla obłąkanych Kordian pojmuje straszną prawdę: duchy Dobra i Zła prowadzą bezwzględna walkę, grę, w której Polska jest zaledwie pionkiem.

A. Mickiewicz - „Dziady”: W II części Dziadów pojawiają się duchy osób, które nie zasłużyły na razie na łaskę nieba. Obserwujemy duchy dzieci: Józia i Rózi, którzy byli zbyt szczęśliwi na ziemi, złego pana i Zosi. Ostatnim gościem jest tajemnicze widmo młodzieńca, który milcząc podąża za obecną na obrzędzie Pasterką, nie reagując na zaklęcia Guślarza. Bardzo tajemniczą postacią jest Gustaw--Konrad z części IV. Zjawia się w domu księ­dza jako Pustelnik. Interpretatorzy najczęściej widzą w nim ducha Gustawa, który z miłości popełnił samobójstwo. Ale przecież w części III (późniejszej) Gustaw zmienił się w Konrada, czyli żył.

Bezdomność:

J. Bedler - „Dzieje Tristana i Izoldy” Gdy Tristan ocalił Izoldę przed trędowatymi, oboje uciekli w głąb lasu moreńskiego, najpierw spali w legowiskach z liści, później Tristan naciął gałęzi i zbudował szałas, a Izolda wysłała go gęstym mchem.

Biblia, Nowy Testament: Bezdomny dobrowolnie stał się syn marnotrawny, porzucając dom rodzinny i wyruszając w świat ze swoją częścią majątku. Zrozumiał swój upadek i błąd, gdy jako pastuch świń musiał mieszkać i jeść z nimi.

A. Mickiewicz - „Konrad Wallenrod””: Od młodości Walter Alf pozbawiony był domu. Jako dziecko po zamordowaniu mu rodziców przez Krzyżaków został uprowadzony do Prus, tam jego starannym wychowaniem zajął się mistrz krzyżacki, ale w chłopcu pozostał w pamięci widok pożaru domu rodzinnego i krzyk matki, dlatego później zrezygnował ze spokoju, szczęścia i własnego domu w imię celu, którym było zniszczenie Zakonu.

S. Żeromski - „Ludzie bezdomni”:

1. bezdomność materialna - bieda, brak domu, proletariat żyje w nieodpowiednich warunkach, bezdomni w Paryżu, Zagłębie, Cisy

2. bezdomność duchowa (moralno-ideowa) dotyczy tych, co nie mają swego miejsca na ziemi, Joanna - nadzieja na stworzenie rodziny z Judymem, Judym - rezygnuje z domu dla idei, Korzecki - nieszczęśliwy, dekadent

3. bezdomność narodowo-społeczna - ci, którzy opuszczają ojczyznę z różnych względów. Tomasz Judym koresponduje z Leszczykowskim, przymusowym emigrantem. Wiktor Judym, wyjeżdża w poszukiwaniu pracy po to, by mieć lepszy byt.

Poezja marinistyczna w Polsce:

Marinizm - pochodzi od nazwiska włoskiego poety Marino, in. konceptyzm (koncept -pomysł). Cechy marinizmu: 1. Kładzenie szczególnego nacisku na formę utworu, 2. Stosowanie olśniewających, zaskakujących epitetów, konceptów i wymyślnych metafor, 3. Odwołanie się do fantazji i natchnienia poety, 4. Wprowadzanie obfitości środków stylistycznych, 5. Inwersja w składni (szyk przestawny wyrazów), makaronizowanie (wplatanie obcych wyrazów do wypowiedzi), swobodne używanie mowy potocznej i wulgaryzmu. Najsłynniejsi polscy mariniści to J.A.Morsztyn i D.Naborowski.

J.A.Morsztyn - „Cuda miłości” - początek wiersza to westchnienie, następnie pytania retoryczne, z których wynika, że podmiot liryczny cierpi z powodu miłości, w ostatniej zwrotce poeta daje wniosek, że rozum nie uchroni człowieka przed miłością. Bogactwo środków stylistycznych - antytezy, zaprzeczenia, oksymorony.

„Niestatek” - wiersz mówi o zmienności kobiecej natury i przyrody. Stosowanie wyliczeń, antytez, anafor, hiperbolizacja, wyolbrzymienie.

„Do trupa” - miłosna tematyka wiersza, miłość nieszczęśliwa, przynosząca cierpienie, środki stylistyczne - koncept(rozmowa z trupem), przenośnie(zabity strzałą miłości, rozum łańcuchem spowity), anafory, porównania(zakochany porównany do trupa), epitety, wyolbrzymienia oraz puenta - zakochany nie może stać się jak trup popiołem, musi on cierpieć z powodu nieszczęśliwej miłości.

D.Naborowski - „Marność” - łac. vanitas=marność. Wszystkie ziemskie wartości przemijają, z życia trzeba korzystać lecz uczciwie, pobożnie, z bojaźnią bożą.

„Krótkość żywota” - ograniczoność ludzkiego życia za pomocą wyliczeń, krótkie jednosylabowe określenia zjawisk krótkotrwałych(dźwięk, cień, dym, wiatr).

Poezja tyrtejska w literaturze polskiej:

Poezja tyrtejska ukazuje ojczyznę jako najwyższą wartość, zagrzewa do walki, ocala od zapomnienia, słowo tyrtejska pochodzi od imienia Tyrteusz - antycznego poety piszącego poezję patriotyczną.

U Mickiewicza wieszcz jest przewodnikiem narodu, jego poezja to arka przymierza.

Słowacki kwestionuje poezję tyrtejską, wg. niego demobilizuje ona naród. Poezja ma nawiązywać do historii, tradycji, nie może pozwolić usnąć narodowi.

"Mazurek Dąbrowskiego" (Pieśni Legionów Polskich we Włoszech 1797 r.) - Zyskał ogromną popularność, wyrażając wolę życia Polaków, mimo utraty własnego państwa. Tekst wiele razy aktualizowano i przerabiano, zwłaszcza w okresie walk o niepodległość. Pierwsze słowa interpretowane są jako nowa romantyczna koncepcja narodu i ojczyzny. Ludzie zachowujący w sobie istotę narodowości polskiej zdolni są przedłużyć byt ojczyzny niezależnie od warunków politycznych. Polska idea ojczyzny nie jest związana z ideą ziemi. "Hymn" J. Słowackiego - nawiązuje do "Bogurodzicy

Komedie Moliera, tragedie Szekspira:

Komedia to jeden z najstarszych gatunków dramatu, znany już w starożytności. Komedia, posługując się komizmem i groteską, a często również satyrą, ośmiesza ludzkie wady i słabości charakteru. O Molierze można śmiało powiedzieć, że jest on mistrzem komedii charakterów.

W „Świętoszku” atakuje obłudę i zakłamanie ubrane w płaszcz fałszywej pobożności, piętnując równocześnie skrajną i naiwną dewocję, która daje osobom w stylu Świętoszka znakomite pole do działania. Stają się ofiarami podłego oszusta, żerującego na naiwnych prostaczkach Bożych, którym Bóg poskąpił rozumu, by tak perfidną grę pozorów byli w stanie dostrzec. Świętoszek łączy w sobie cechy komedii charakteru (mistrzowskie kreacje obłudy Tartufe'a i ślepej dewocji Orgona) z komedią intrygi (działania Marianny i Damisa wspierane przez pokojówkę Dorynę, mające na celu zdemaskowanie szalbierstwa i obłudy Świętoszka).

W swym innym utworze pt: „Skąpiec” Molier ukazuje skąpstwo nie tylko jako przywarę, ale jako powód zniszczenia, spustoszenia psychiki głównego bohatera - Harpagona. Jako wadę główną, która pociąga za sobą wiele innych, takich jak głupota, nieufność, podejrzliwość, chciwość, dwulicowość, egoizm, brak ludzkich uczuć i serca, próżność i pycha. Jedyną miłością tego starca są pieniądze.. Skąpstwo Harpagona staje się źródłem jego okrucieństwa i bezduszności względem własnych dzieci i służby, a prawdopodobnie dotyczy zadręczonej zmarłej żony, czy obcych ludzi zmuszonych zaciągać u niego lichwiarskie pożyczki. Portret Harpagona jest odpychający, karykaturalny, ale również komiczny i miejscami rozbrajający, gdy ten żałosny człowiek, przywiedziony do rozpaczy przez własną naiwność, głupotę, chciwość i chorobliwe skąpstwo, okazuje się zdziecinniałym starcem, dla którego "szkatułka" jest sensem życia. Skąpstwo Harpagona ciąży nad całym domem, zatruwając jego atmosferę, bowiem wszyscy domownicy podejrzewani są bezustannie o kradzież i rozrzutność i mimo nagromadzonego bogactwa zmuszani są do życia niemal w ubóstwie.

W swych tragediach Szekspir nie stosuje ani starożytnej zasady decorum ani trzech jedności, swobodnie łącząc tragizm z komizmem. Szekspir skupił się przede wszystkim na ukazywaniu konfliktów wewnętrznych bohaterów, ich stanów psychicznych - to postacie o skomplikowanym życiu duchowym. Cechą charakterystyczną tragedii szekspirowskiej stało się wprowadzenie elementów metafizycznych, zjaw, upiorów, fantastyki. W „Makbecie” mamy do czynienia z problemem przemiany osobowości zwykłego człowieka, który ulega silnej pokusie władzy, pragnie rządzić za wszelką cenę, bez względu na konsekwencje. Makbet z wzorowego rycerza i wiernego poddanego zmienił się w bezwzględnego mordercę, despotę.

Pokolenie Kolumbów:

"Pokolenie kolumbów" obejmuje generację urodzoną ok. 1920r. Swą nazwę zawdzięczają książce Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik 20”. Do "Kolumbów" należą m.in. K.K. Baczyński, T. Gajcy, A. Trzebiński, T. Borowski, Z. Herbert, T. Różewicz, M. Białoszewski, Wisława Szymborska. Charakterystyczne dla ich poezji były apokaliptyczne wizje zagłady - młodzi twórcy uznali rzeczywistość okupacyjną za spełnienie mitu o katastrofie. Przy wszelkich różnicach światopoglądowych jedno było dla młodych poetów wspólne - przekonanie, że bronią przegranej sprawy i przeświadczenie o nieuniknionej śmierci.

Grupy poetyckie XX-lecia międzywojennego:

Futuryści - grupa działająca krótko, ale najbardziej efektownie (1918-1923). Należeli do niej Aleksander Wat, Bruno Jasieński, Anatol Stern, Tytus Czyżewski i Jerzy Jankowski. Głosili hasła całkowitego odrzucenia tradycji, pełnej dowolności środków wypowiedzi poetyckiej, zaniechania ortografii i interpunkcji (Nuż w bżuchu). Byli wyznawcami wartości nowoczesnej cywilizacji i techniki.
Ekspresjoniści - skupieni byli wokół wychodzącego w Poznaniu w latach 1917 - 1922 pisma Zdrój (współpracowali z nim pisarze młodopolscy: Przybyszewski, Kasprowicz, Przesmycki, Berrent). Nawiązywali do romantyzmu, modernizmu, korzystali z inspiracji literatury ludowej. Najważniejsi przedstawiciele tego kierunku to Józef Wittlin, autor m. in. Ekspresjonistycznych "Hymnów" i powieści, oraz Emil Zegadłowicz, autor skandalizujących powieści "Zmory i Motory" (opisywał pierwsze doświadczenia seksualne swoich bohaterów).
Skamander - grupa skupiona wokół czasopism: Pro arte et studio, Skamander, Wiadomości literackie; jej członkowie stworzyli także literacką kawiarnię Pod Pikadorem.
"Wielka piątka" skamandrytów to: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń i Jarosław Iwaszkiewicz.
w orbicie Skamandra pozostawały Kazimiera Iłłakowiczówna i Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. Skamandryci nie sformułowali własnego programu poetyckiego, byli grupą "programowo - bezprogramową". Jak sami twierdzili, łączyły ich przyjaźń i talent. Według ich poezji poetą mógł być zwykły człowiek nie romantyczny wieszcz ani modernistyczny artysta - kapłan, odbiorca to każdy, kto ma odrobinę wrażliwości.
Używali języka potocznego, uznawali wprowadzania do poezji wulgaryzmów, tematy poezji były bliskie ludziom i codzienności - każdy temat może znaleźć się w poezji. Korzystali z tradycji - posługiwali się klasycznymi odmianami wiersza (stroficzny lub stychiczny, rymowany, o regularnej budowie), tworzyli wiersze nastrojowe, przejrzyste i harmonijne.
Awangarda Krakowska - należeli do niej m. in. Jan Brzękowski, Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Adam Ważyk. Pismem tej grupy była Zwrotnica, później Linia. Głównym teoretykiem awangardy był Peiper, autor manifestów "Nowe usta" i "Tędy".
W przeciwieństwie do Skamandra, Awangarda Krakowska miała określony program poetycki, realizowany w twórczości poetów należących do grupy. Program Awangardy był oparty na założeniu, że świat współczesny jest całkowicie odmienny od wcześniejszego. Współczesność to epoka triumfu cywilizacji i techniki; środowiskiem człowieka stało się wielkie miasto, maszyny stanowią nieodłączny składnik ludzkiej codzienności. Wobec nowego kształtu świata musi powstać nowa sztuka, która będzie kształtować wrażliwość człowieka ery postępu technicznego.
Tzw. Druga Awangarda - nazwa odnoszona do poetów z wileńskiej grupy "Żagary" (Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Aleksander Rynkiewicz, Teodor Bujnicki, Jerzy Putrament) oraz do poetów należących do Awangardy Lubelskiej (m. in. Józef Czechowicz).
Dokonania tych poetów różniły się od siebie znacznie, tym natomiast, co ich łączyło, była postawa światopoglądowa - katastrofizm. Poeci lubelscy nawiązywali do poetyki wypracowanej przez Awangardę Krakowską, wileńscy zaś zwrócili się ku symbolizmowi i romantyzmowi.

Poetyka Kasprowicza:

Pod koniec XIX wieku Jan Kasprowicz znalazł się pod dużym wpływem niemieckiego ekspresjonizmu. Artysta nie miał odtąd naśladować rzeczywistości, ale ukazywać świat wewnętrzny człowieka. Ekspresjoniści sięgali do tradycyjnej symboliki, stosowali dłuższe formy liryczne, nie stronili od ostrych środków wyrazu, mieszali patos z wulgarnością, styl wzniosły z potocznym. Ekspresjonizm ,,Hymnów'' polega na subiektywizmie wizji poety i na wyłączności kryteriów etycznych w ocenie przedstawionego świata. W ten dominujący styl wchodzą ponadto elementy symbolizmu, personifikacje czy określenia wewnętrznych stanów psychiki poety. Wszystko to tworzy pełne grozy, monumentalne obrazy: końca świata, zapadania się bytu w nicość. Dla Kasprowicza świat był niepokojącą zagadką, bo dostrzec w nim można było równocześnie działanie dobra i zła. Dobro było dostrzegalne w pięknie przyrody, w szumie drzew i w górskich potokach, w barwach kwiatów i zapachu leśnych ziół. Zło narzucało swą obecność przede wszystkim poprzez zjawiska społeczne, obrazy nędzy ludzkiej i cierpienia, przykłady egoizmu, bezmyślności i okrucieństwa. Metafizycznym pytaniem stawała się wątpliwość, czy Bóg jest najwyższą, absolutną wartością etyczną, czy też może to personifikacja zła, szatan, rządzi światem.

W wierszu „Dies Irae” ujawnia się katastroficzny obraz poezji Kasprowicza. Występuje tu zapowiedź Sądu Ostatecznego, wzięta z Apokalipsy świętego Jana. Obraz końca świata napawa grozą, jest przerażający: ziemia się rozpada, drzewa ,,padają strzaskane'', wypełzają węże, żmije, jaszczurki, rzeki i morza spływają krwią, z ziemi wyrastają ,,miliardy krzyży

Świat mieszczan w „Lalce” Prusa:

Arystokracja - przedstawiciele: rodz. Łęckich, Starski, Ochocki, książę, Zasławska. Gardzą oni pracą i ludźmi pracowitymi, są próżni, czują się lepsi od innych, wywyższają się, prowadzą próżniaczy tryb życia, często żyją ponad stan, popadają w długi, często organizują bale, prowadzą wystawny tryb życia, patriotyzm to dla nich postawa obca. Jedynie Ochocki, Wąsowska i Zasławska różnią się od tego stereotypu. Zasławska potrafiła dostrzec w człowieku dobro, pomaga chłopom, zakłada szkółkę dla dzieci

Mieszczaństwo - polskie: Krzeszowska,Maruszewicz, Szprot, Węgrowicz, Stawska, Deklewski. Mieszczaństwo jest zróżnicowane, podzielone. Krzeszowska jest kłótliwa, złośliwa, to także intrygantka, jest przeciwieństwem Stawskiej. Węgrowicz - próżny, leniwy, plotkujący, namiętnie dyskutuje o polityce. Polacy nie potrafią odkładać pieniędzy tak jak Niemcy.

Niemieckie: oszczędni (Minclowie), sumienni, pracowici, uczciwi, zaradni.

Żydzi: Szlangbaumowie, tak jak mieszczaństwo polskie tak żydowski jest zróżnicowane. Są oni najczęściej pracowici, oszczędni, przedsiębiorczy, przebiegli, potrafią osiągać swój cel, każda okazja by zarobić jest dobra, bez skrupułów, fałszywi, nieuczciwi.

Symbole w „Weselu”:

złoty róg - wyzwolenie, budzi wolę do walki, posiada moc wyrwania z letargu.

pawie pióra - prywata, własność

złota podkowa - szczęście, odłożone na później

chochoł - myśl o wolności, głęboko skryta jak róża

Trylogia Sienkiewicza:

„Ogniem i mieczem” - powstanie kozackie na Ukrainie, lata 1648-1651

„Potop” - wojna ze Szwecją, lata 1655-1657

„Pan Wołodyjowski” - wojna z Turcją, utrata kamieńca Podolskiego, lata 1672-1673

Cykl Trylogii łączą:

1. Problemy historyczne - wojny Polski XVIIw.

2. Czas akcji, jego rozpiętość ok.2 lat

3. Wspólni bohaterowie - Zagłoba, Skrzetuski, Pan Wołodyjowski, Ketling

4. Wątek miłosny - miłość nie jest łatwa, trzeba o nią walczyć, często jest to miłość od pierwszego wejrzenia. W „Ogniem...” - Skrzetuski i Bohun zakochani są w Helenie, w „potopie” Kmicic i Bogusław Radziwiłł o Oleńkę a w „Panu Wołodyjowskim” Wołodyjowski i Azja walczą o Basię.

W „Potopie” jest podział na dobrych i złych. Dobrzy są to patrioci, szlachetni ludzie, waleczni, religijni (szlachta) np. Wołodyjowski, Skrzetuski, Oleńka. Źli to wrogowie, zdrajcy np. Radziwiłłowie, Opaliński, Kuklinowski. Ponoszą oni klęskę.

Polacy są narodem walecznym i odważnym. Szwed to wróg, nie jest charakteryzowany pozytywnie.

Autor dokładnie wybiera tylko niektóre zwycięskie przez Polaków bitwy i opisuje je szeroko.

„Potop” to książka „ku pokrzepieniu serc”, została w nim przywołana chlubna przeszłość Polski, patriotów broniących ojczyzny, Polacy są w stanie wyjść z każdej opresji.

Piękno i brzydota świata w utworach Żeromskiego:

Bohater opowiadania Żeromskiego „Rozdziobią nas kruki i wrony” - Andrzej Borycki (pseudonim - Szymon Winrych) to człowiek zaniedbany, przepocony, obdarty, typ bohatera antyromantycznego. Jest on zmęczony do granic wytrzymałości, chleb popija wódką. Romantyczne są: jego śmierć, jego samotność i wiara w zwycięstwo. Jest to człowiek zwyczajny, błaga o łaskę życia. Bardziej wzrusza niż budzi podziw.

Kruki i wrony symbolizują zaborców. Przerażające, bezpośrednie są opisy gdy wrony atakują ciało powstańca.

Postać chłopa: uderzająca jest ciemnota chłopa, który nazwany jest szakalem - obdziera on trupa powstańca z tego, co ten przy sobie posiada. Żeromski budzi sumienia, próbuje oskarżyć szlachtę o klęskę powstania. Wymowa utworu jest pesymistyczna, uderzająca, oskarżająca.

„Kartoteka” - ocena postaci:

Główny bohater utworu przybiera różne imiona: Władzio, Wacek, Stasio, Jurek, raz jest 7-letnim chłopcem, a raz 40-letnim dyrektorem operetki. Bohater „Kartoteki” jest antybohaterem. Jest zdominowany przez świat rzeczy i przedmiotów, niezdolny do sformułowania własnych myśli i poglądów, jego wypowiedzi to strzępy myśli, niedokończone zdania, dlatego nie może dojść do porozumienia z otoczeniem, jest bierny, prawie cały czas leży w łóżku.

Obraz rewolucji:

Zygmunt Krasiński - „Nie-Boska komedia”: Re­wolucja w dramacie została ukazana przede wszystkim jako konflikt dwóch racji: rewolu­cjonistów i arystokratów. Rewolucja może zmieść z powierzchni ziemi dotychczasowy świat, ale w jego miejsce nie będzie umiała zbudować niczego lepszego.

Warstwy niższe buntują się nie tylko prze­ciwko uprzywilejowanym, szlachetnie urodzo­nym, ale także bankierom, fabrykantom, kup­com, elitom nie urodzenia, lecz pieniądza, systemu już kapitalistycznego. Za broń chwy­tają chłopi, mieszczanie, robotnicy, czeladnicy, służba oraz Żydzi. Bunt kieruje się przeciwko wszystkiemu, co można skojarzyć z tradycyj­nie uznawanymi wartościami. Hasła rewolucji mówią o wolności, równo­ści, wystawieniu rachunków za lata upokorzeń, wyzysku. Jednak w gruncie rzeczy chodzi o coś innego. Ludem, który chwycił za broń kieruje z reguły ślepa żądza zemsty i użycia wykorzystującego chaos. Szeregowi rewolu­cjoniści tańczą w upiornym kręgu bezrozumnego niszczenia, ale za ich plecami stoją lu­dzie, którzy w rewolucji widzą szansę realizacji swych, na razie skrywanych, celów. O wielkiej karierze marzy generał Bianchetti, a grupa Przechrztów ma cele już zupełnie niecne.

Obraz rewolucji stworzony przez Krasiń­skiego poniekąd wyrasta z rzeczywistego prze­biegu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Jednak to, co w tamtej rewolucji było wspaniale, pory­wające, niosło szczytne ideały i otwierało nowe perspektywy zostało przez poetę sprowadzone do najprymitywniejszych instynktów tworzą­cych ze świata piekło. Mimo tak surowej oceny rewolucji Krasiński umiał też dostrzec, że nie wybuchła ona bez powodu, jej źródłem nie było przyro­dzone człowiekowi zło, pasja niszczenia. U podstaw straszliwej eksplozji niezadowole­nia leżał kształt dawnego systemu, degenera­cja arystokracji, szlachty - ta klasa musi zgi­nąć, nie obronią jej nawet Okopy Świętej Trójcy, bowiem i wewnątrz nich króluje zdrada, podłość, strach.

Stefan Źeromski - „Przedwiośnie”: Rewolucja ujmowana jest jako totalny bunt przeciwko wszystkim elementom dotychcza­sowego świata: porządkowi społecznemu, państwowemu, religii, własności, systemom moralnym, filozofii, szkole, nawet sztuce. Tra­gedia rewolucji polega na oczywistej rozbież­ności pomiędzy wspaniałymi hasłami, celami a realnymi działaniami rewolucjonistów. Re­wolucja ma przynieść wolność, sprawiedli­wość społeczną, zbudować bezklasowe spo­łeczeństwo, zlikwidować wyzysk. Tymczasem staje się aktem głównie zniszczenia, rabunku, ślepej zemsty, dobrą okazją do załatwienia porachunków pomiędzy różnymi grupami (w tym i narodowościowymi, jak w Baku), prze­kształca w apokaliptyczną katastrofę, piekło, wszechogarniający chaos, rzezie ludzi win­nych i niewinnych, samowolę, bezprawie, koszmar bratobójczych walk.

Źeromski wyraziście widział ogrom krzywd społecznych, jaki doprowadził do wy­buchu rewolucji, nie uważał jej za jedynie ja­kiś spisek umotywowany partykularnymi inte­resami przywódców, wąskich grup. Rozumiał, że społeczne niezadowolenie sprzyja szerze­niu się ideologii komunistycznej. Oczywiście, nie byt stronnikiem takiego rozwiązania kon­fliktów społecznych, jego lewicowe sympatie miały odcień socjalistyczny, nigdy nawet nie zbliżały się do komunizmu. Środowisko war­szawskich komunistów zostało ukazane w sposób groteskowy, z wyraźną antypatią ze strony autora. To fanatycy i doktrynerzy, wi­dzący każdy problem jedynie w kategoriach walki klas, komunizm jest dla nich receptą na rozwiązanie każdego światowego proble­mu. Zafascynowani ideą światowej rewolu­cji całkowicie lekceważą uczucia narodowe, patriotyczne (w myśl wielokrotnie skompro­mitowanego hasła, że „proletariusz nie ma ojczyzny").

Antoni Lulek zabrał Barykę na zebranie ko­munistów. Mówiono tam o nędzy proletariatu oraz Żydów, prześladowaniach mniejszości narodowych, terrorze, policyjnych represjach wobec politycznych przeciwników torturowa­niu więźniów politycznych. Baryka nie przyj­muje bezkrytycznie opinii komunistów, próbu­je polemizować, żąda wyjaśnień w jaki sposób niewykształcona, zniszczona nędzą i chorobami klasa robotnicza może pełnić przewodnią rolę w odrodzeniu społeczeń­stwa. Niemniej, w końcowej scenie powieści, jest razem z robotnikami: w manifestacji pod Belweder „Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary tłum żołnierzy 0 na czele zbiedzonego tłumu”.

Sławomir Mrożek „Tango”: W utworze mamy do czynienia z trzema głównymi typami rewolucji.

Rewolucja społeczna. Młodzi nie buntują się przeciwko skostniałym formom starych, gdyż nie ma już żadnych form. Ta re­wolucja dokonała się za czasów młodości Stomila i Eleonory, Akcja dramatu rozpoczyna się w momencie, gdy panuje jeszcze porewolucyjny chaos. Problemem jest to, że trwa on zbyt długo, powoli brak wszelkich zasad staje się normą. Młodzi, reprezentowani przez Artu­ra, buntują się więc przeciwko brakowi kon­wencji, sprawdzonych modeli postępowania, próbują przywrócić dawne wartości. Jednak zamiast nich zwycięża brutalny totalitaryzm, „trzecia siła", czyli Edek.

Rewolucja artystyczna. Jeśli sztukę przy­równamy do rewolucji, to Tango jawi się nam jako parodia losów awangardy, reprezentowa­nej przez rodziców Artura. Oni zniszczyli skostniałe formy, jednak po upływie niezbyt długiego czasu brak form stał się normą. W tym momencie dochodzi do kontrrewolucji, mającej na celu powrót do wcześniejszych schematów, l na tym planie ostatecznie zwy­cięża jednak tępy Edek, czyli tania kultura ma­sowa.

Rewolucja obyczajowa, W tym wypadku mowa o degradacji wartości duchowych i na­staniu ery prymitywnej władzy materialnej. Wszystkie przemiany - rewolucja Stomila i Eleonory, kontrrewolucja Artura, zwycięstwo Edka - doprowadzają w rezultacie do sytuacji, w której kryzys wartości jeszcze się pogłębia, gdyż zamiast nowej idei, zwycięża bezmyśl­ność i brutalna, zaledwie fizyczna siła.

George Orwell - „Folwark zwierzęcy”: Zwierzęta nie mogące znieść wyzysku przez człowieka postanowiły obalić jego władzę i same przejęły kontrolę nad folwarkiem (dawniej - folwark dworski). Początkowo wszystkim żyło się dobrze, lecz z czasem władza zaczęła uderzać Napoleonowi do głowy i zabijał wszystkich, którzy mogliby mu zaszkodzić w sprawowaniu rządów. Chciał być jedynym władcą na folwarku, dlatego wygonił Chyżego. Zwierzęta symbolizowały prawdziwe postacie. Snowball (Chyży) przypomina Trockiego, Napoleon - Stalina, Major - Lenina.

Wypędzenie Chyżego to przypuszczalnie banicja Trockiego, zabitego później przez agentów sowieckich.

Obrazy totalitaryzmu:

Mianem totalitaryzmu określa się rządy faszystowskie w Niemczech oraz okres stalinowski w ZSRR. Obozy przymusowej pracy stanowiły jedno z centralnych ogniw sowieckiego systemu państwa totalitarnego. Na rzecz rozwoju socjalistycznej gospodarki Stalin doprowadził do upodlenia i śmierci miliony ludzi za pomocą katorżniczej pracy , represji i nieludzkich warunków życia. Przy pomocy NKWD zaprowadził terror w całym państwie. Aresztowano ludzi z błahych przyczyn i skazywano na długie więzienie stawiając fikcyjne zarzuty. Stalin rozbudowawszy olbrzymi aparat terroru, starał się jednocześnie zachować na zewnątrz pozory normalności swojego państwa. Zastraszeni mieszkańcy bali się głośno wyrażać swoje opinie i krytykować władzę. Rozbudowany system donosicielstwa sprawiał, iż wrogiem miał być nie tylko obcy człowiek, ale i własna rodzina. W ujęciu Grudzińskiego ZSRR było państwem totalitarnym, które w pełni kontrolowało i organizowało życie swoich obywateli. Za pomocą propagandy i perfekcyjnie działającej służby bezpieczeństwa Stalin potrafił zniewolić miliony ludzi, odebrać im poczucie wolności i bezpieczeństwa, a strachem i terrorem wyeliminować wszelkie przejawy buntu i sprzeciwu wobec istniejącego stanu rzeczy. Zmienił się ZSRR w doskonale funkcjonujące więzienie, w którym nadrzędnym celem było nie szczęście i dobrobyt jego mieszkańców, ale rozwój socjalistycznej gospodarki. Organizując do minimum przepływ informacji stworzył system oparty na kłamstwie i pozorach. System pozbawiony zasad sprawiedliwości i równości, przestrzegania praw człowieka, ubezwłasnowolnił miliony ludzi, odzierając ich z godności

W "Folwarku zwierzęcym" Georga Orwella okazuje się, że szczytne ideały, wspaniałe ideologie, które stają u początku każdej rewolucji upadają, a do władzy dochodzą tyrani, dla których nie liczy się dobro publiczne. Władza totalitarna oparta jest na terrorze, zastraszeniu, nienawiści i zniewoleniu. Orwell pokazuje, że ze szczytnych idei, które miały zmienić świat i życie bohaterów nic nie pozostało, a nawet zamieniły się w coś zupełnie przeciwnego, we własną karykaturę Przesłanie autora zawarte w utworze jest pesymistyczne, wydaje się, że dla państwa pod rządami totalitarnymi nie ma żadnej szansy i nadziei. Naród musi żyć w ciągłym strachu, w obawie, co przyniesie jutro, nie ma tu miejsca na sprzeciw, na demonstrację własnych poglądów. Państwem rządził strach, terror, sprawny aparat policyjny. Społeczność zniewolona przez ustrój nie ma nawet siły ani odwagi aby się zbuntować.

Człowiek zlagrowany to człowiek żyjący w niemieckim obozie koncentracyjnym (w języku niemieckim obóz koncentracyjny to Konzentrationslager).

Człowiek złagrowany to człowiek żyjący w rosyjskim obozie koncentracyjnym.

Portrety Żydów XIX/XXw, antysemityzm, holocaust:

- Żydzi odegrali wielką rolę w pol­skiej historii, gospodarce i kulturze. Także bardzo wielu najznakomitszych polskich pisarzy, twórców naszej narodowej sztuki miało żydowskie korzenie. Jednak stosunki polsko-żydowskie nie zawsze byty wzorem dobrego (za sprawą obu stron) sąsiedz­twa, haniebne zjawisko antysemityzmu nie powstało dopiero w dwudziestym wieku.

Żyd Wieczny Tułacz. Taka postać (wywiedzio­na z Ewangelii św. Jana} pojawia się w bardzo wielu utworach literackich - np. Goethego, J. Potockiego. Żydowski do­zorca w domu Piłata został przez Chrystusa obdarzony nieśmiertelnością (za karę, nie w nagrodę) i bezustannie przemierza świat, jest obecny w różnych epokach, wielu miej­scach. Przez dwa tysiące lat stał się człowie­kiem o niebywałym doświadczeniu, mądrości i zarazem pokorze. Od stuleci doradza lu­dziom życie zgodne z Bożymi przykazaniami, nosi różne imiona.

Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”. Mickiewicz stworzył bardzo piękną postać starego Żyda. Jankiel to dzierżawca karczmy (arendarz) w dobrach Horeszków. Byt wielkim polskim patriotą (bezbłędnie mówił po polsku, zna dziesiątki narodowych pieśni, melodii), anga­żował się nawet w działalność konspiracyjną, człowiekiem uczciwym, szanowany m, znanym z poczciwości. Słynął w całej okolicy z nad­zwyczajnej gry na cymbałach. Stale udzielał pomocy w pracy spiskowej emisariuszowi księdzu Robakowi, próbował łagodzić spór Hrabiego z Soplicami

Maria Konopnicka „Mendel Gdański”. Naczelny temat noweli to antysemityzm, pogromy, dzia­łalność bojówek antyżydowskich (i wpływ po­dobnych poczynań na jednostkowe losy). W takich realiach rozgrywa się osobisty dra­mat tytułowego bohatera.

Mendel ufał w ludzką dobroć, jest dla nie­go oczywiste, że wszyscy ludzie są sobie rów­ni bez względu na różnicę ras czy wyznawanej religii. Ani przez moment tzw. patrio­ci nie pomyślą o tym, że Mendel potwierdził swą przynależność do polskiego społeczeń­stwa nie tylko rzetelną pracą, ale i udziałem w powstaniu styczniowym. Był bardzo blisko postulowanej przez publicystów pozytywi­stycznych pełnej asymilacji, po krwawym in­cydencie musiał sobie postawić pytania o jej sens, możliwości.

Uczestnicy pogromów (ale i ludzie pokroju zegarmistrza) stosowali wobec Żydów inne miary: ktoś byt zły, ponieważ urodził się Żydem. l nie miało praktycznego znaczenia, że wyróż­niał się zaletami charakteru, pracowitością, na­wet polskim patriotyzmem. Mendel padł ofiarą takiej rasowej, religijnej nienawiści, załamała się jego wiara w ludzi, odwieczny system hu­manitarnych wartości. Nie potrafiła jej nawet ocalić piękna postawa studenta. Introligator nie został pobity, nie ukradziono i nie zniszczono jego skromnego majątku. Został okaleczony w sensie psychicznym. Na końcu noweli mówi: u mnie umarto serce do tego miasto. Będzie już innym człowiekiem, w jego duszy pozostanie tak głęboka uraza, że z pewnością upływający czas nigdy nie odsunie jej w niepamięć. Be­stialski, fanatyczny tłum głupich ludzi pozbawił Mendla przede wszystkim jednego: poczucia trwałej wspólnoty ze społecznością, w której, a nie obok której, chciał żyć.

Bolesław Prus „Lalka”. Stary Szlangbaum pro­wadził kantor, byt lichwiarzem (to on, na proś­bę Wokulskiego, organizował sztuczne za­wyżenie ceny kamienicy Łęckich), a jego spolonizowany syn Henryk walczył w powsta­niu, razem z Wokulskim przebywał na Syberii. Po powrocie do Polski zmienił nazwisko na Szlangowski, Wokulski dał mu u siebie pracę i wysokie wynagrodzenie. Następnie znów po­czuł się Żydem, wrócił do dawnego nazwiska i robił szybką karierę finansisty. Między innymi przejął udziały Wokulskiego w spółce do han­dlu z Rosją, kupił jego sklep.

Żydzi z tego utworu (osobne miejsce zaj­muje w nim dr Szuman, żydowski inteligent) nie mają zamiaru asymilować się w polskim społeczeństwie, żyją poza nim (diaspora), co sprzyja mitom, antysemityzmowi. Kwestię ży­dowską Prus analizuje z wielką rozwagą, dość wszechstronnie.

Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”, żeromski przedstawił najbiedniejsze środowiska ży­dowskie, nędzarzy z okolic ulicy Krochmalnej, Ciepłej. W ścisku, smrodzie, pośród ruder kłę­bił się tłum ulicznych handlarzy, żebraków. Wielu z nich tylko pozorowało jakąś pracę. Brudni przekupnie w łachmanach sprzedawa­li psującą się żywność, warunki higieniczne urągały wszelkim normom.

Kazimierz Moczarski „Rozmowy z katem”. zamknięty przez komunistyczne służby bezpie­czeństwa w jednej celi z autorem generał SS Jurgen Stroop dowodził zagładą warszawskie­go getta, miał na sumieniu śmierć tysięcy Ży­dów. Żydzi byli dla niego zaledwie podludźmi, zagrażali całemu światu, personifikowali wro­ga, którego należało bezwzględnie zniszczyć, by ocalić europejską cywilizację. Dlatego też ten żarliwy wyznawca narodowego socjalizmu nie odczuwał żadnych wyrzutów sumienia, skazanie go na śmierć uważał za zwykłą ze­mstę na pokonanym, nie zaś sprawiedliwy wy­rok.

Andrzej Szczypiorski „Początek”. Główna postać powieści to Irma Seidenman, piękna 36-letnia kobieta. Żydówka, która dzięki nordyc­kiej urodzie uniknęła przesiedlenia do getta, ukrywała się jako M. M. Gostomska, wdowa po oficerze. W końcu wydał ją konfident, zo­stała aresztowana przez gestapo, z rąk oprawców udało się ją wyciągnąć dzięki pomocy polskich przyjaciół. W 1968 roku Gostomska-Seidenman została wyrzucona z pracy na fali ówczesnych antysemickich na­gonek, emigrowała do Francji. Starzeniu się bohaterki towarzyszyło przekonanie, że jest skrzywdzoną babą, której wszystko odebrano tylko dlatego, że nazywa się Irma Seidenman.

Powieść ukazuje również inne postaci Ży­dów, których losu układały się nie mniej dra­matycznie, którzy zginęli podczas wojny (np. Henryk Fichtelbaum i jego ojciec). Postacią pierwszoplanową w utworze jest także Paweł Kryński, młody człowiek robiący bardzo wiele, by ratować żydowskich przyjaciół. Szczypior­ski starał się uczciwie przedstawić stosunek Polaków do Żydów podczas okupacji. Jedni, narażając życie, pomagali Żydom, inni (np. Piękny Lolo) zachowywali się podle, bogacili na ich tragedii, l wśród Żydów nie brakowało zdrajców - panią Seidenman wydał właśnie Żyd, Bronek Blutman. Nie wszyscy Polacy by­li dobrzy i szlachetni, nie wszyscy Żydzi nie­winni, nie każdy Niemiec to zbrodniarz

Cechy wspólne bohaterów Żeromskiego (Judym - Baryka):

Bohater Żeromskiego pod względem konstrukcji psychicznej jest postacią niebywale skomplikowaną i na tle innych postaci prozy XIX-wiecznej dość wyjątkową.

Ideowe rozterki Cezarego Baryki zyskują uniwersalny, ponadczasowy wymiar, gdy spojrzy się na nie z perspektywy odwiecznych ludzkich pytań o niesprawiedliwość świata. Ujawnia się jego podobieństwo do bohaterów romantycznych: zbuntowanych przeciw całemu światu, poszukujących szczęścia dla wszystkich ludzi, a jednocześnie samotnych w tłumie, czyli naznaczonych prometeizmem (dokłądnie tak samo jak Judym)

Wokulski - Judym - czy by się polubili:

Judym jest wykształcony, zdyscyplinowany, rzetelny, pracowity. Dostrzega biedę i nędzę innych, chce pomóc, wyznaje ideę pracy u podstaw.

Wokulski jest inteligentny, wrażliwy na kwestie społeczne. Dba o materialne podniesienie społeczeństwa i dlatego zakłada spółkę handlową, zatrudniającą setki osób, pomaga upadłem Mariannie, Węgiełkowi czy braciom Wysockim. Uważam więc, że gdyby ci bahaterowie mieli okazję spotkania się to zapewne by się polubili. Mieli przecież te same idee, o to samo walczyli.

Literackie pokrewieństwa bohaterów różnych epok:

Judym: jako romantyk: wrażliwy na biedę, bunt przeciw złu tego świata, samotnie postanawia iść na pomoc, jest uczciwy, czysty moralnie, dobry, szlachetny, poświęca własne szczęście (miłość do Joanny) dla idei

Jako pozytywista: posiada utylitarny zawód, jest wykształcony, lekarz z powołania, zdyscyplinowany, rzetelny, pracowity. Dostrzega biedę i nędzę innych, chce pomóc, wyznaje ideę pracy u podstaw.

Zdeklasowana szlachta: Ziembiewicz („Granica”), Wirski i ojciec Wokulskiego („Lalka”), Dominik Cedzyna („Doktor Piotr”)

Rodząca się inteligencja popowstaniowa poch. szłacheckiego: Wokulski, Joanna Lipska (A...B...C...), Joanna Podborska i jej bracia, Piotr Cedzyna

Rola kariery w życiu:

Karierze Zenona Ziembiewicza z „Granicy” Nałkowskiej ciągle towarzyszą jakieś zbiegi okoliczności. Główną cechą bohaterów jest skłonność do kompromisów, rezygnuje z własnego zdania i będąc redaktorem „Niwy” pozwala na manipulować wiadomościami, przekłamania i półprawdy. Właśnie uległość jest cechą, dzięki której Zenon zostaje prezydentem miasta. Dla naprawdę wpływowych ludzi jest on po prostu wygodny na tym stanowisku. Właściwie nie ma sprawy, w której bohater sam, bez niczyjej pomocy, podjąłby decyzję. Nie sprawuje on dobrze roli prezydenta miasta.

Życie wewnętrzne bohaterów:

W „Cierpieniach Młodego Wertera” tytułowy bohater jest marzycielem nie zgadzającym się z otaczającym go światem. Krytykuje istniejący porządek społeczny, jednak nic nie robi, aby go polepszyć. Jest za słaby psychicznie. Jego rola ogranicza się tylko do mówienia, nie robi nic ,aby wprowadzić w życie swoje poglądy. Po pewnym czasie Werter poznaje Lottę i zakochuje się w niej bez pamięci. Jest to miłość tak silna, że mimo tego, iż jego wybranka jest zaręczona, często ją odwiedza . Nie zaprzestaje wizyt nawet wtedy, kiedy wraca Albert-narzeczony Lotty. Werter nie zważa na nic. Nie obchodzi go że Albert zabronił mu przychodzić, nie interesuje się tym, że Lotta zamierza dotrzymać złożonej obietnicy i wyjść za swojego narzeczonego. Mimo tego wszystkiego Werter angażuje się coraz bardziej w ten związek dwóch dusz choć z góry wie ,że jego los w tej sprawie jest przesądzony. Jest człowiekiem za słabym aby walczyć o swą ukochaną kobietę. Poddaje się bez walki, choć Lotta darzy go czymś więcej niż tylko przyjaźnią. Werter popada z jednej skrajności w drugą, z euforii w rozpacz , z radości w smutek. Alberta z jednej strony ceni jako przyjaciela , ale z drugiej myśli o jego śmierci jako rywala. Werter często zastanawia się nad samobójstwem, nie widzi sensu swojego życia. Nie może pokonać uczucia , które stało się destrukcyjne , i które w końcu doprowadziło go do śmierci.

Tytułowy bohater powieści G. Byrona „Giaur” jest człowiekiem zbuntowanym wobec świata, lecz w przeciwieństwie do Wertera potrafi walczyć. Gdy dowiaduje się o śmierci swojej ukochanej Leili postanawia wziąć sprawiedliwość we własne ręce-zabija mordercę swojej ukochanej. Popełniając to morderstwo zrywa ze wszystkimi zasadami moralnymi. Lecz ani zemsta na Hassanie ani zamknięcie się w klasztorze nie pomaga mu, ponieważ nie jest człowiekiem pozbawionym sumienia . Jednak z drugiej strony nawet w obliczu śmierci na spowiedzi nie żałuje swych czynów. Mówi, że jeżeli mógłby żyć raz jeszcze , postąpiłby tak samo.
Konrad Wallenrod z książki Mickiewicza o tym samym tytule, to człowiek rozdarty wewnętrznie, ponieważ musi wybrać między miłością do kobiety a miłością do ojczyzny. Prowadzi dostatnie życie z Aldoną, jednak nie może być z nią szczęśliwy , gdyż widzi jak Litwa upada „nie zaznał szczęścia w domu, bo go nie było w ojczyźnie”. Wybiera miłość do ojczyzny wiedząc, że przekreśli to jego życie rodzinne. Drugim jego dylematem jest wybór między etyką rycerska a walką poprzez podstęp i zdradę. Musi wyrzec się swoich zasad i idei (honorowość, szlachetność i uczciwość) ,ponieważ wie, że jest to jedyna droga do zwycięstwa. Mimo ciągłych wyborów w głębi duszy na zawsze pozostaje średniowiecznym rycerzem. Popełnia samobójstwo, bo jego trudne wybory były dla niego destrukcyjne: nie mógł być z Aldoną, nie mógł walczyć honorowo, stracił możliwość uczuciowego i szlachetnego życia. Wygrał to o co walczył, lecz przegrał swoje własne życie.
Wszyscy ci bohaterowie musieli dokonywać w życiu ciągłych wyborów. W ich duszy i sercu cały czas trwała walka między dobrem a złem. Łączyło ich jedno-nieszczęśliwa miłość do kobiety-jednej na całe życie, która przyczyniła się do ich zguby. Jednak wyrzuty sumienia nie pozwoliły im żyć normalnie i doprowadziły ich do śmierci.

Postawy bohaterów literackich:

Werteryzm - postawa charakteryzująca się pesymizmem, melancholią, poczuciem wyjątkowego osamotnienia, wyobcowania i niezrozumieniem przez otoczenie, buntem przeciwko rzeczywistości oraz nieszczęśliwą miłością zakończoną samobójstwem.

Wallenrodyzm - postawa bohatera, który działa drogą podstępu i zdrady w imię wyższych wartości, dla dobra ogółu, ojczyzny a nie dla spraw osobistych. Jest to działalność tzw. fałszywej maski. Staje się ona przyczyną konfliktu wewnętrznego i prowadzi do klęski.

Byronizm - romantyczna postawa stworzona przez Georga Byrona w jego poemacie „Giaur”. Cechuje ją bunt, tajemniczość, rozpacz, osamotnienie, rozdarcie wewnętrzne, skłócenie ze światem i nieprzeciętność.

Konrad Wallenrod jako bohater byroniczny: skłócony ze światem, owładnięty namiętnościami, przeżywa wielką, jedyną, nieszczęśliwą miłość, pragnie zemsty, jednak nie przynosi mu ona ukojenia, bohater tragiczny i dynamiczny

Prometeizm - stanowisko etyczne uznające za ideał moralny postępowanie jednostki mające na celu dobro większych grup społecznych lub całą ludności, poświęcenie dla poświęcenie dla idei.

Altruizm - bezinteresowne kierowanie się swym postępowaniem dobrem innych. gotowość do poświęceń.

Dekadentyzm - Dekadentyzm to termin określający prąd kulturowy XIX wieku, wyrastający z przekonania o schyłku cywilizacji i kultury, z poczucia zagrożenia i przeczucia nadciągającej katastrofy; prąd ten cechowały nastroje zniechęcenia, melancholii, niemocy; dominowało przekonanie o bezcelowości jakiegokolwiek działania

Zagadnienia z nauki o języku:

Rodowód języka polskiego: Należy on do kultury praindoeuropejskiej, od grupy języków słowiańskich a w niej do wspólnoty zachodniosłowiańskiej (podobnie jak język czeski, słowacki). Systemy samogłoskowe języka prasłowiańskiego: samogłoski długie np.ā,ē.. samogłoski krótkie np: ă, ĕ oraz jery: ъ-jer twardy, ь-jer miękki.

Na przełomie XI/XIIw. jery zniknęły, ale pozostawiły po sobie ślady w języku polskim:

1. -e ruchome (jest to występowanie lub brak w tematach wyrazów samogłoski e) co zauważa się przy odmianie np: dzień - dnia, mgła - mgieł

Przegłos polski - wymiana samogłosek e:o lub e:a np: wieziesz - wiozę, jedziesz - jadę, bielszy - biały, mierzyć - miara.

2. palatalizacja spółgłosek - zmiękczanie, wymiana spółgłosek twardych na miękkie np: pies - piesa

3. wydłużenia zastępcze - jeżeli jer występuje na końcu wyrazu lub przed sylabą zawierającą samogłoskę, zanikał. Jeżeli znajdował się przed sylabą zawierającą iny jer przechodził w e np:

tъnъ -> ten , narōъ -> naród , lōdъ -> lód , pьsъ - pies

Iloczas - zróżnicowanie samogłosek na długie, krótkie i zredukowane (długość wymawiania poszczególnych samogłosek).

Treść wyrazu to ogół cech za pomocą których nazywamy wyraz. Zakres znaczeniowy to ogół przedmiotów nazywanych tym wyrazem. Wyrazy posiadające najszerszy zakres posiadają najuboższą treść np. wyrazy uporządkowane od najszerszego do najwęższego zakresu: 1.utwór, 2.epika, 3.powieść, 4.„Potop”

Antonimy, homonimy, synonimy:

Antonimy - wyrazy mające znaczenia przeciwstawne, np. twardy - miękki, drogo - tanio. Antonimy ułatwiają orientację w przestrzeni (wschód - zachód), w czasie (dzień - noc), porządkują przeciwstawne doznania zmysłowe (białe - czarne), smakowe (gorzki - słodki), słuchowe, dotykowe, symbolizujące początek lub koniec działania. Antonimy pełnią też różnorodne funkcje stylistyczne. Używamy ich - nie zdając sobie z tego sprawy - w bardzo wielu wyrażeniach codziennych, na nich opiera się też znaczna część przysłów i sentencji. (Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.)

Homonimy - wyrazy wieloznaczne np. róża (kwiat, choroba, róża wiatrów) klucz (narzędzie do otwierania, zamykania, wiolinowy, ptaków), blok(rysunkowy, techniczny, jako budynek)

Synonimy - wyrazy równoważne lub na tyle podobne znaczeniowo, że mogą występować zamiennie w określonych kontekstach, całkowitych synonimów jest w języku polskim niewiele, są to najczęściej przyswojone wyrazy obce i ich rodzime odpowiedniki: słownictwo - leksyka, metafora - przenośnia. Natomiast synonimów niepełnych, czyli wyrazów bliskoznacznych jest więcej.

Język pisany a język mówiony:

Język pisany: znajdujemy go w literaturze, prasie czy listach, powinien być zgodny z zasadami gramatyki, ortografii i interpunkcji, powinien posiadać pełną, świadomie ułożoną treść

Język mówiony: oficjalny - media, nieoficjalny - dom, szkoła. Mówiąc operujemy skrótami myślowymi, występują powtórzenia, intonacja i akcenty, gestykulacja i mimika, emocje. Stosuje się wyrazy potoczne.

Dialekty:

Język ogólny to podstawowa odmiana języka polskiego. Najważniejszą rolę w podziale na dialekty odgrywają cechy fonetyczne i słownikowe.

Dialekt to mowa ludności w pewnej dzielnicy. Gwara to mowa ludności wiejskiej mniejszego terytorium np. kilku wsi. Regionalizm to sposoby wymawiania głosek.

W Polsce występuje 5 wielkich dialektów: Wielkopolskim Małopolski, Śląski, Mazowiecki i Kaszubski. Zjawiska fonetyczne najczęściej występujące w dialektach w Polsce to:

Mazurzenie - sposób wymawiania spółgłosek ż, sz, cz, dż (przedniojęzykowe szczelinowe) jako z, s, c, dz, np. czapka-> capka - występuje na Śląsku i Mazurach.

Kaszubienie - wymowa spółgłosek miękkich ś, ź, ć, dź jak twarde s, z, c, dz, zamiast kie, gie wymagia się twarde głoski ke, ge np. cukier -> cuker. Poprzedzanie samogłosek na początku wyrazu przez elementy spółgłoskowe np. hameryka - Ameryka, łokno - okno, Jagata - Agata. Sćieśnienie samogłosek: a -> o: chciał -> chcioł, miał -> mioł. e -> i,y:ser -> syr, mleko -> mliko. Tendencja do rozdwajania samogłosek - koza -> kłeza.

W „Chłopach” Reymonta nie ma cech jednego, konkretnego dialektu. Uzyskanie wrażenia gwary ludowej, kolorytu wsi, chłopskości. W dialogach dialektyzacja sjest silniejsza niż w narracji.

Słowotwórstwo:

Stylizacja to świadome i celowe wprowadzanie do utworu literackiego zespołu środków językowych właściwych językowi dawnych epok, odmianom gwarowym lub środowiskowym języka. Rodzaje stylizacji: archaizacja(np. „Trylogia” Sienkiewicza), dialektyzacja (stylizacja gwarowa np. „Chłopi”), stylizacja na język potoczny, na język środowiskowy, świadoma stylizacja poetycka.

Style funkcjonalne języka:

Naukowy: Jest to język pojęć, terminów, występuje w encyklopediach, książkach naukowych, występuje ścisłość opisów i kondensacja treści, zdania długie, wieloczłonowe, charakterystyczna kompozycja (akapity, odsyłacze, przypisy itp)

Urzędowy: związany z działalnością administracyjno-prawną, są to teksty zawiadomień, zarządzeń, uchwał, umów. Forma wypowiedzi dotyczy zakazów, pouczeń. Występują utarte zwroty frazeologiczne, Przeważają zdania pojedyncze (np. nakazuje się) w trybie rozkazującym lub oznajmującym.

Artystyczny: język literatury, operowanie środkami artystycznymi - opisy, środki językowe. Jest to styl historycznie zmienny, występuje wiele archaizmów (styl języka pisarza).

Publicystyczny: język mediów - prasy, radia, telewizji. Budowa języka - informacja zwięzła , obiektywna, ścisłą i komentarz - prezentacja opinii, ocen i poglądów.

Rola motta lub tytułu:

Motto - cytat postawiony przed tekstem utworu lub jego fragmentu (np. rozdziału w powieści czy poemacie, oświetlający zamysł autora, cechy charakterystyczne rozwijanego przezeń tematu lub ideologię dzieła)

"Ludzie ludziom zgotowali ten los" - Zofia Nałkowska "Medaliony"

"Kto poetę chcę zrozumieć musi pójść w świat poety" - cytat Goethego zamieszczony w "Sonetach krymskich" Mickiewicza

Tytuł (łac. titulus - napis) - nazwa nadana dziełu przez jego autora i będąca pierwszym wyodrębnionym w nim odcinkiem. Nadawanie dziełom tytułów wiąże się z utrwaleniem ich treści na piśmie. Umieszczony na karcie tytułowej dzieła wydanego drukiem jest jednym z podstawowych czynników umożliwiających identyfikację dzieła.

- "Pan Tadeusz" A. Mickiewicz eksponuje w tytule Tadeusza, chociaż nie jest on głównym bohaterem utworu. Tytuł spełnia funkcję ideologiczną. Polsce nie są potrzebni ludzie z rozdartą duszą (Jacek Soplica) lecz żołnierze.

- "Kordian" "cor" znaczy serce, główny bohater to człowiek kierujący się sercem, nie rozumem.

Dzieło bez tytułu to anepigraf .
Rodzaje tytułów:
kontrtytuł - tytuł seryjny, nadrzędny w publikacjach wielotomowych
szmuctytuł - przedtytuł, skrócona forma tytułu dzieła
podtytuł - tytuł rozdziału
śródtytuł - wewnętrzny, nadawany poszczególnym fragmentom rozdziału
kolofon - tytuł końcowy, zawiera tytuł, nazwisko autora, miejsce i datę, ewentualnie nazwisko drukarza

Funkcje tekstów językowych:
Funkcja poznawcza (lub nazywająca), polega na nazywaniu różnych przedmiotów i zjawisk spostrzeganych przez człowieka w otaczającym go świecie. W ten sposób powstaje olbrzymi zasób słów, których znaczenia i brzmienia są nam znane.
Funkcja komunikatywna powstaje, gdy jeden człowiek przekazuje drugiemu pewne informacje, o sobie lub o świecie. Ma ona najczęściej formę zdań, wyrażających myśli mówiącego. Funkcję komunikatywną spełnia język przede wszystkim w szkole, w wychowaniu.
Funkcja ekspresywna polega na wyrażaniu uczuć. Najogólniejszym wyrazem są wykrzykniki, którym zazwyczaj towarzyszy komentarz. Innym sposobem wyrażania uczuć jest odpowiednie przekształcenie słowotwórcze wyrazów np. zdrobnień lub zgrubnień.
Funkcja prezentacyjna - Polacy pochodzący z różnych stron kraju mają nieco zróżnicowaną wymowę, intonację zdań, słownictwo. Po sposobie mówienia możemy rozpoznać z jakiego regionu pochodzi rozmówca, a także jakie ma wykształcenie lub zawód.
Funkcja impresywna - w literaturze pięknej funkcję te pełni głównie liryka, która nie tylko wyraża uczucia i myśli twórcy, ale stawia sobie za cel budzenie odpowiednich nastrojów, uczuć, myśli u czytelnika lub słuchacza.
Funkcja estetyczna - literatura zaspokaja w czytelniku potrzebę wzruszeń estetycznych i refleksji moralnej. Stronę estetyczną tekstu odczuwamy czytając piękne opisy przyrody.

Zapożyczenia językowe:

Są one świadectwem licznych kontaktów politycznych i kulturalnych Polski z innymi krajami.

Okres staropolski - na słownictwo największy wpływ w tym okresie miały języki:
Czeski za pośrednictwem którego nasz język wzbogacił się o wyrazy związane ze sprawami wiary, religii (kościół, ołtarz, msza, opat), sprawami politycznymi i kulturalnymi - wpływy powodowały zmianę fonetycznej postaci wyrazów polskich (wiesiele - wesele, sierce - serce), innymi zakresami tematycznymi - wyrazy "kmieć" oznaczały człowieka poddanego, wieśniaka, od XIV w. oznaczały człowieka niższego stanu. Wpływy z czeskiego zamierają w XVI w. Przestaje on być językiem wzorcem w związku z renesansowym przekonaniem o ważności języka polskiego.
Niemiecki - zapożyczenia z tego języka pojawiają się w XII i XV w. w związku z osadnictwem niemieckim na ziemiach polskich, dotyczy: sądownictwa (czynsz, hołd), organizacji miast i wsi (gmina, wójt, rynek, bruk), wojska(żołnierz, rycerz)
Najstarsze zapożyczenia z niemieckiego występują do dziś, np: chleb, deska, kościół, lekarz, misa, wino.
Okres średniopolski - w tym okresie nasze kontakty z innymi krajami znacznie się rozszerzyły, zatem zwiększyła się grupa języków przekazująca nam swoje słownictwo.

Łaciński - stał się językiem elity intelektualnej, kościoła, dyplomacji, administracji, np.: akademia, akt, recepta, aparat, kolumna
Ruski - (XV-XVIw.) za panowania Jagiellonów, np. chłystek, hołota, serdak, chwat
Tatarski - w związku z walkami, np: basza, buława, kobza, kajdany, ułan
Włoski - (XVI - XVIIw.) dzięki kontaktom z uniwersytetami, dzięki małżeństwu Zygmunta Starego z Boną. Pożyczki dotyczą: sztuki, rozrywki, ubiorów, ogrodów, wojska, kuchni, np: bank, bankiet, fraszka, kalafior, szpada, torf
Fracuski (XVIIw.) głównie na dworze królewskim, ale zapożyczenia nie są liczne: awangarda, batalia, batalion, fryzjer, szarża nasiliły się w XVII w. za panowania Sasów, w okresie oświecenia francuski panował w strefach dyplomacji i arystokracji.
J. niemiecki :wiek XX - wpływ wojny i okupacji, np: gestapo, esesman
J. angielski :terminologia sportowa (boks, jacht, finisz, sport, trener), muzyka (blues, jazz, rock), przedsiębiorczość (menager, marketing, dealer) .
Zapożyczeń nie da się uniknąć, są naturalne dla języka, nie powinno się ich jednak nadużywać, ale też nie wolno ich próbować usunąć, bo wzbogacają język

Związki frazeologiczne:

Frazeologia to dział nauki o języku zajmujący się opisem ustalonych połączeń wielowyrazowych (związków frazeologicznych), badaniem doboru znaczenia i stopniem zespolenia wyrazów w związkach.

Związki frazeologiczne dzielimy na luźne (łączą się one w sposób nieograniczony np. do czasownika jeść możemy dodać bardzo wiele wyrazów: śniadanie, hamburgera, obiad, szybko itp.), łączliwe (łączą się w sposób ograniczony, wchodzą w związki tylko z niektórymi wyrazami np. sprawiedliwy: sąd, człowiek, wyrok , nie możemy dołączyć do tej grupy np wyrazu stół, sprawiedliwy stół - to przecież nie ma sensu) i stałe (wyrazy z tej grupy mają specyficzne, przenośne znaczenie, nie możemy ich wymieniać na inne). Związki stałe dzielą się na: maksymy - zasady, prawidła postępowania np. „Nie sądź nikogo po winie”, powiedzonka - krótkie, zazwyczaj dowcipne myśli np. „Bez pracy nie ma kołaczy”, przysłowia - wyrażenia czerpane z jakiś mądrości ludowych np: „Nie wywołuj wilka z lasu”, sentencje - złote myśli wyrażające jakąś ogólną myśl moralną lub filozoficzną np. „Myślę, więc jestem” i idiomy - wyrażenia lub zwroty dane tylko danemu językowi, niedające się dosłownie przetłumaczyć na inny język np: „W gorącej wodzie kąpany”.

Podział związków ze względu na budowę: wyrażenia - połączenia rzeczownika z rzeczownikiem, rzeczownika z przymiotnikiem lub dwóch przysłówków, np: Fala upałów, kamienne serce, krótko i węzłowato, zwroty - połączenia z czasownikiem: rzeczownika, przysłówka lub wyrażenia przyimkowego, np: zbijać bąki, mierzyć wysoko, mieć coś z głowy, frazy - mają postać zdania np przysłowia czy maksymy.

Przykłady związków frazeologicznych:

włos ci z głowy nie spadnie - nic ci się nie stanie

ni w gruszkę, ni w pietruszkę - to zupełnie nie pasuje

nie masz do tego głowy, jesteś zielony - nie znasz się na tym

nudne jak flaki z olejem - to jest bardzo nudne

spadł mi kamień z serca - pozbyłem się kłopotów

twardy orzech do zgryzienia - trudna sprawa

mieć złote serce - być dobrodusznym

mieć węża w kieszeni - być skąpym

niedźwiedzia przysługa - uczynek, który przynosi więcej szkody niż pożytku

budować zamki na lodzie - nierealne projekty, przedsięwzięcia

prawo pięści - prawo silniejszego fizycznie

szukać ze świecą - daremne poszukiwania

syzyfowa praca - praca nieustanna, ciężka, daremna

puszka pandory - wiek nieszczęść

ikarowy lot - tragiczny lot

Wieża Babel - wielka budowla

stroić sobie żarty - żartować z poważnych rzeczy

dotknąć do żywego - bardzo kogoś obrazić

mieć dębowe ucho - wszystko słyszeć

urwało się ucho cierpliwości - być zdenerwowanym

pleść androny - mówić bzdura

psie figle - bezmyślne, często złośliwe żarty

słomiany ogień - zapał do czegoś, który szybko opada

łabędzi śpiew - ostatnie dzieło

posmarować komuś rękę - dać łapówkę

stroić się w pawie pióra - udawać kogoś lepszego

biega jak kot z pęcherzem - biega bez potrzeby

patrzeć ja ciele na malowane wrota - nie rozumieć sytuacji

stary wróbel - cwaniak

Zdania eliptyczne:

Są to wypowiedzi, gdzie pominięte zostają te elementy, które byłyby powtórzeniem poprzednich treści, a których można się domyśleć z kontekstu. Występują najczęściej w mowie potocznej, szczególnie w swobodnych dialogach.

Co to jest bestseller:

Samo słowo bestseller pochodzi z języka angielskiego od słów best - najlepszy i sell - sprzedawać. Jest to książka ciesząca się szczególnym powodzeniem wśród czytelników, osiągająca wiele nakładów i szczególnie poszukiwana. Na sukces takiej książki składa się atrakcyjność tematu, jego aktualność i uniwersalna wymowa. Książki bestsellerowe najczęściej po krótkim czasie są zazwyczaj ekranizowane. Są to np: „ Władca pierścieni”, czy też „Ogniem i mieczem”

Typy komizmu:

U Moliera: „Skąpiec” : Komizm postaci (Harpagon - jego skąpstwo jest rozbrajające przez naiwność i głupotę bohatera, jako zakochany starzec jest dziecinny, głupi i naiwny), słowny i sytuacji.

U Fredry: „Śluby panieńskie” są przykładem komedii intrygi, będącej odmianą komedii sytuacji.

Komizm sytuacyjny: autor rzadko wprowadza sceny oparte na motywach przejaskrawionych, wzbudzających głośny śmiech. Przykładem komizmu sytuacyjnego jest w „Ślubach panieńskich” scena, w której Gustaw, po nie przespanej nocy spędzonej na zabawach, zasypia w trakcie towarzyskiej konwersacji z kobietami.
Komizm językowy: W dramacie przeważa komizm natury intelektualnej, wynikającej ze słownych nieporozumień, ironicznych komentarzy i dowcipnych ripost np.
Gustaw o Albinie: "Już czuję wilgoć, zbliża się fontanna!"

Cechy eposu homeryckiego:

1. poemat rozpoczyna się inwokacją (Iliada - do muz z prośbą o natchnienie)

2. narrator wszechwiedzący, obiektywny

3. ważne wydarzenia napisane w podniosłym stylu

4. szczegółowość i realizm w opisach

5. dwa plany wydarzeń: realistyczny i fantastyczny, ale bez ich wyraźnego podziału

6. rozbudowanie porównań, przenośnie, epitety, onomatopeje (barwność języka)

7. heksametr, daje efekt rytmiczności (sześć stóp metrycznych)

8. idealizacja, hiperbolizacja bohaterów

Zabytki języka polskiego:

„Geograf bawarski” z IXw - znajdowały się tam zapisy nazw plemion polskich. Tekst anonimowego autora.

„Dogome index” z końca Xw. to najstarszy dokument, dotyczący Mieszka 1, sporządzony przez kancelarię papieską.

Bulla gnieźnieńska z XII w (1136r) tzw. „złota bulla języka polskiego” - zawiera 400 nazw osobowych i geograficznych polskich ziem

Pierwsze zdanie napisane w języku polskim: „Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj” - zapisane w Księdze henrykowskiej w 1270roku

Przekłady Biblii: „Psałterz floriański” (in. Psałterz królowej Zofii) - ok.1400r.

„Biblia królowej Zofii” z 1465r.

„Legenda o świętym Aleksym” z XVw.

Najstarsza polska pieść religijna „Bogurodzica”. Różnice między językiem „Bogurodzicy” a współczesną polszczyzną: Brzmienie - zmiany fonetyczne: sławiena, zwolena, Krzciciel, dziela (dla), znaczenie - zmiany słownikowe: gospodzin, jąż (którą), jegoż (o co, czego), żywot, budowa słowotwórcza - zmiany słowotwórcze: Bożyc (Syn Boży), przebyt (pobyt), zbożny (pobożny), słysz (usłysz), odmiana - zmiany fleksyjne: spuści (ześlij), raczy, bożycze, bodowa zdania - zmiany składniowe: twego dziela Krzciciela (ze względu na Jana Chrzciciela), Bogiem sławiena (przez boga sławiona).

Czy we współczesnej telewizji potrzebna jest cenzura:

Uważam, iż w dzisiejszych czasach potrzebna jest cenzura, aczkolwiek nie powinna ona przybierać zbyt dużych rozmiarów. Myślę, że w telewizji czy nawet w prasie nie powinno pokazywać się zdjęć czy obrazów dyrastycznych, które mogłyby być bardzo szokujące dla ludzi. Należy pamiętać, że prawie wszyscy lubią oglądać telewizję, lecz na pewno nie wszyscy lubią oglądać w niej krwawe sceny np. ludzi z pourywanymi rękoma lub osób strasznie poturbowanych czy zakrwawionych. Jednocześnie uważam, iż w wielu krajach cenzura jest zbyt wielka. Np. w Iraku, przed obaleniem rządów Saddama Husajna cenzurowane było wszystko, co mogłoby ukazać w złym świetle tego władcę. Przez wiele lat w żadnej telewizji irackiej nie usłyszelibyśmy żadnych złych słów na Saddama czy też na to, że w Iraku komuś źle się żyje, wręcz przeciwnie, media ukazywały Husajna jako najlepszego władcę a Irak, jako miejsce, w którym nic złego obywatelom się nie dzieje.

Dlatego uważam, że w dzisiejszych czasach cenzura powinna występować, ale nie powinna ona przybierać znacznych rozmiarów, każdy z nas bowiem chce wiedzieć, co się dzieje w kraju czy za granicą. Nie powinno się nakazywać ludziom mówić to, z czym nie zgadzają się oni, w telewizji powinno się mówić prawdę, lecz jedynie z krwawymi scenami ludzie powinni się ograniczać.

Utwór współczesnego pisarza, który warto przeczytać:

Najciekawszą książką dla mnie, powieścią do której często powracam jest Dżuma Alberta Camusa. Jest to powieść egzystencjalna, poruszająca wiele problemów związanych z funkcjonowaniem świata. Mówi o problemach ludzi różnych stanów oraz o fakcie oddalania się ludzi od siebie. Bliższa więź międzyludzka zostaje nawiązana dopiero po padnięciu na miasto strachu wywołanego przez śmiertelną epidemię. Dżuma jest powieścią parabolą, co oznacza, że obok warstwy dosłownej ma również warstwę ukrytą, uniwersalną. parabola jest gatunkiem literatury moralistycznej, w którym przedstawione wydarzenia nie są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, lecz jako przykład uniwersalnych prawideł, postaw, zachowań człowieka wobec życia. Paraboliczność tej powieści wiąże się z właściwym odczytaniem tego, czym jest dżuma. Może być ona alegorią zła, wyrażać wojnę, system totalitarny, właściwie każdą formę przemocy. Zło czai się nieustannie, czeka w ukryciu, by w sprzyjającym momencie wyjść na powierzchnię i zaatakować. Słuchając okrzyków dochodzących z miasta, Rieux pamiętał, że radość mieszkańców jest zawsze zagrożona. "Wiedział bowiem, że bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika". Zło w życiu człowieka jest stale obecne, jest zagrożeniem, z którym należy walczyć. Nie można go pokonać całkowicie, można je jedynie uśpić i mieć nadzieję, że nigdy się nie obudzi. Nie wolno godzić się na zło, ani go usprawiedliwiać.
Można również rozumieć dżumę jako metaforę śmierci, która dla człowieka jest czymś nieuchronnym, końcem jego dni, zagrożeniem, od którego nie można się uwolnić. Śmierć jest przeznaczeniem każdego człowieka, przeznaczeniem, którego na co dzień sobie nie uświadamiamy, a widzialne staje się dopiero w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia. Tych interpretacji może być znacznie więcej, bowiem Dżuma jest parabolą, tzn. należy do utworów literackich, w których zawarta jest wieloznaczna prawda o człowieku i jego egzystencji.

Literatura jakiego okresu jest Ci najbliższa:

W poprzednim stuleciu ludzkość boleśnie doświadczyła cierpień, jakie niosą za sobą wojny. Myślę że każdy zna z opowiadań ojców lub dziadków historie, jak to wtedy było... Uważam, że dobrym uzupełnieniem ich historii jest literatura tego okresu. Dzięki niej, możemy sobie choć częściowo wyobrazić co czuli nasi przodkowie wtedy żyjący, którzy musieli przetrwać w obozach zagłady lub na ulicach miast okupowanych przez wroga. Myślę, że literatura okresu wojny i okupacji jest bliska każdemu z nas. Ja czuję się z nią bardzo związany emocjonalnie, że mój dziadek zginął w jednym z obozów śmierci. Dzięki książkom z tego okresu mogę się dowiedzieć, jak trudno musiało się żyć w tych czasach, kiedy przekonania lub wiara mogła zadecydować o życiu lub śmierci danej osoby, i jak niewiele znaczyło życie ludzkie lub ciała umarłych, które przerabiało się na mydło. Uważam że literaturę wojenną należy zachować głęboko w sercu, aby nigdy nie powtórzyć haniebnych błędów z przeszłości.

Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla. Komu byś przyznał tę nagrodę:

Z polskich pisarzy, którzy nie dostali Nagrody Nobla, a którzy według mnie, powinni ją dostać, jest na pewno Marek Hłasko za swoje opowiadania, w których autor pisze o szarej rzeczywistości, o brzydocie tego świata. Utwory Hłaski są pesymistycznej wymowy, brak w nich pozytywnych bohaterów, są oni najczęściej zdemoralizowani. Autor posługuje się językiem literatury brukowej, sięgającej do subkultury miejskiej, oddaje prawdę o świecie, w którym żyjemy. Według mnie Marek Hłasko to człowiek legenda, który zasługiwał na to, by otrzymać wyróżnienie za swą twórczość, myślę nawet, że jego utwory można by nawet nazwać ponadczasowymi. A za to, według mnie , należałaby mu się Literacka Nagroda Nobla.

Styl retoryczny:
”Kazania sejmowe” P. Skargi

„Ferdydurke”:

Obraz wroga w literaturze II wojny światowej:

Ponadczasowość postaw bohaterów:

Postawy marzycieli na wybranych przykładach:

Rola lektur w życiu bohaterów literackich:

Kordian czyta Szekspira, Werter - powieści sentymentalne, Latarnik - „Pana Tadeusza”

Twój ulubiony wiersz:

Adaptacja dzieła literatury (teatr telewizji):

Zdania pojedyncze i złożone:

skróty, zrosty

---