I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. GŁÓWNE POJĘCIA SOCJOLOGII MIASTA

PRZESTRZEŃ FIZYCZNA - to przestrzeń mierzona trzema wymiarami :długość, szerokość, wysokość.

PRZESTRZEŃ SPOŁECZNA - to przestrzeń fizyczna która została zmieniona przez ludzi i zagospodarowana zajęta, przekształcona. To przestrzeń interesuje socjologów.

- przyroda odgrywa rolę uspokajającą

- dostosowana lub niedostosowana do potrzeb ludzi ( gdy ludzie nie wiedzą jak przystosować te przestrzeń powstają np. gigantyczne wieżowce), PRZESTRZEŃ KULTUROWA.

RODZAJE PRZESTRZENI

MIEJSCE- wyznaczać mogą obiektywne współrzędne, i cechy szczególne np. biografia, urodzenie, czas lat dziecinnych. Jest ono ściśle ograniczone. OBSZAR- charakteryzuje rozległość, jego granice mogą być oznaczone lub płynne. Może być niczyj lub może być czyjąś własnością wyraźnie podkreśloną specjalnymi znakami lub ogrodzeniem. TERYTORIUM- związane z władaniem grupowym, jest terenem, na którym jest sprawowana jurysdykcja jakiejś władzy. ŚRODOWISKO- słowo wieloznaczne i oznacza to, co nas otacza; np. środowisko naturalne, środowisko społeczne, poza kontekstem przestrzennym środowisko zawodowe, artystyczne, przestępcze. KRAJOBRAZ- fizjonomia środowiska; forma wynikająca z treści zawartych w ekosystemie, naturalnym i kulturowym danego miejsca. Statyczność wyraża się związkiem miejscowym. Rozszerzenie następuje przez ruch. KRAJ- nasycone emocjami, kiedy oznacza rodzinne strony lub nabiera bardziej opisowego charakteru, kiedy zbliża się do pojęcia ojczyzna. OJCZYZNA- Ossowski;- ojczyzna prywatna - bezpośredni stosunek osobisty, przywiązanie do środowiska, w którym spędziło się życie, albo znaczną część życia, czy okres szczególnie podatny na tworzenie się trwałych więzi emocjonalnych, przede wszystkim okres dzieciństwa; - ojczyzna ideologiczna - przekonanie jednostki o jej uczestnictwie w pewnej zbiorowości i na przekonaniu, że jest to zbiorowość terytorialna związana z tym właśnie obszarem; ziemia mojego narodu. MIASTO - to organizm miejski złożony z elementów przestrzenno - materialnych oraz ludzi z ich złożoną organizacją i kulturą.

Dlatego miasto badają historycy, geografia społeczna, ekologia, demografia, urbanistyka, ekonomia, socjologia, politologa.

DEFINICJA MIASTA - dawniej : to co obwarowane murem a poza nim wieś. Obecnie granice miasta przebiegają tam gdzie wytyczają je władze. Dziś miasta rozlewają się na strefy podmiejskie.

Cechy miasta - Obecnie o mieście mówimy gdy: - gęsta zabudowa - zabudowa wysokościowa

- koncentracja ludności - ludność nie rolnicza -ma historycznie ukształtowane centrum

DEF MALIKOWSKI - MIASTO - zwarta, wyodrębniająca się od otoczenia, zindywidualizowana, posiadająca ukształtowane centrum jednostka osadnicza zamieszkała przez ludność nierolniczą, która produkując dobra materialne, usługi i wartości oraz reprodukując swe zdolności do pracy i życia społecznego szczególnie intensywnie oddziałuje n swoje środowisko przestrzenne i sama jego oddziaływaniu podlega.

"Miasto" zastąpimy takimi określeniami jak: "obszary zurbanizowane", "obszary metropolitalne", "obszary centralne", "strefy podmiejskie". Adekwatnie odzwierciedlają formy osadnicze, które dotychczas określano jako "miejskie

Klasycy socjologii - Tonnies, Durkheim, Simmel, zajmowali się miastem w kontekście ich ogólnosocjologicznych zainteresowań. Traktowali je jako miejsce przejawiania się drugiego bieguna ewolucji społecznej, od wspólnoty do społeczeństwa, od solidarności mechanicznej do solidarności organicznej czy też od homogeniczności do heterogeniczności zbiorowości społecznych.

Mounier - określa miasto jako złożoną społeczność, utworzoną z mnogości grup wtórnych.

Weber - traktuje miasto jako "gminę miejską" mającą własne autonomiczne prawa (władza, sądownictwo), rynek i fortyfikację.

Twórcy szkoły ekologicznej traktowali je jako pole do badań różnych zjawisk i problemów społecznych, gdyż jak mawiał Park - "problem społeczny to zasadniczo problem miejski".

W KULTURALISTYCZNYCH definicjach akcent położony jest na te cechy miasta, które różnią je od wsi. Są to: duża liczebność zbiorowości, gęstość, heterogeniczność, zawody pozarolnicze zamieszkałej ludności.

-Turowski - grupa osiedleńcza o dużej koncentracji ludności na względnie ograniczonej geograficznej przestrzeni, z ludnością zajmującą się obrotem towarów lub świadczeniem

-Wirth - "stosunkowo wielkie, gęsto zaludnione i stałe skupisko heterogenicznych pod względem społecznym osobników".

-Sjoberg - "społeczność znacznego rozmiaru i poważnego zagęszczenia, której członkowie wykonują rozmaite zawody pozarolnicze".

usług, charakteryzująca się stopniem specjalizacji, skomplikowaną, społeczną i polityczną organizacją.

Wielkość, gęstość, heterogeniczność - główne cechy odróżniające zbiorowość społeczną miasta od wsi oraz (Turowski) ograniczona geograficznie przestrzeń, specjalizacja czynności zawodowych ludności i skomplikowany charakter społecznej organizacji,

Kiedy można mówić o pewnej jednostce osadniczej, że jest miastem?

Rozstrzygały o tym kryteria administracyjne, tj. posiadanie formalno-administracyjnego statusu miasta o określonych granicach przestrzennych i liczbie zamieszkałej w ich obrębie ludności. Rozwiązanie to ma charakter arbitralny, gdyż granice administracyjne miasta nie pokrywają się z jego granicami funkcjonalnymi. Współcześnie pojawiły się wielkie zespoły miejskie, jak aglomeracje, obszary metropolitarne, konurbacje, rozproszone obszary zurbanizowane. Ich powstanie i rozwój utrudnia definiowanie miasta.

W EKONOMICZNYCH -

-Rychliński - kładzie nacisk na konkretno-historyczny charakter definicji.

"Miasto doby obecnej to wielkie skupienie ludności, będące wynikiem gospodarki wielkoprzemysłowej ześrodkowujące niby w soczewce wszystkie skutki materialne, kulturalne i społeczne tej gospodarki na niewielkiej stosunkowo przestrzeni". Jest to typ definicji "ekonomicznych", łączących współczesne miasta z gospodarką i jej społecznymi skutkami. Inaczej - miasta są miejscami produkcji wielkoprzemysłowej oraz różnych jej skutków (dystrybucji, konsumpcji, reprodukcji siły roboczej, typów skutków społecznych i więzi społecznych).

-Pahl - obszar miasta jest biurokratycznie wyznaczony przez władze miejskie, jest to obszar, nad którym rozciąga się panowanie danego ośrodka władzy. Dotyczy to także zamieszkałej tam ludności, infrastruktury miejskiej, alokacji dóbr, korzystania z nich przez ludność itp.

W SYSTEMOWYCH-.

-Wallis - określił miasto jako system społeczny złożony z dwóch podsystemów:

1. urbanistyczny - całokształt elementów miasta stworzonych przez człowieka, jak i elementów naturalnych, które składają się na jego strukturę przestrzenną;

2. społeczny - zbiorowość użytkowników, których podstawową strukturę tworzą jego mieszkańcy. Wallis - cechy miasta jako obiektu przestrzennego, różniącego go od wsi oraz od zurbanizowanych obszarów podmiejskich: 1. wykształcone społecznie centrum; 2. prestiżowo-funkcjonalne zróżnicowanie architektury; 3. silne zróżnicowanie i duże możliwości rozwoju przestrzeni; 4. ponadlokalne funkcje pełnione w stosunku do określonego terytorium. DEFINICJA MIASTA. SYMBOLE (Wallis) Cechy miasta:

- zróżnicowanie zawodowe (bądź społeczną heterogeniczność), zróżnicowanie zabudowy, - przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi, - przewaga kontaktów rzeczowych nad kontaktami osobistymi, - odmienne w stosunku do wsi rysy demograficzne miejskich społeczności.

-Ledrut - posłużył się on pojęciem zbiorowości terytorialnej. Jej kryteriami były wielkość, gęstość zaludnienia, stopień złożoności społecznej. Wyróżnił 6 typów:

1. wioskę (tradycyjną) 2. jednostkę sąsiedzką 3. miasteczko 4. dzielnicę 5. miasto 6. metropolię

Kryterium przestrzenno-urbanistyczne, typologia przestrzeni miejskich (zurbanizowanych):

l. przestrzeń zurbanizowana ciągła ze zmniejszającą się stopniowo gęstością od centrum do peryferii,

-Socjologowie związani z comnmnity studies przez miasto rozumieli określoną zbiorowość terytorialną odpowiednio zorganizowaną i posiadającą pewien stopień odrębności.

Mercer - funkcjonalnie powiązany zespół ludzi, którzy żyją w określonej geograficznie miejscowości, w pewnym określonym czasie i są zorganizowani w społecznej strukturze, a także wykazują pewną świadomość swojej unikalności oraz odrębności jako grupy.

Ziółkowski - grupa ludzka o określonej liczebności i strukturze, reprezentująca określony etap społecznej organizacji, przejawiająca określone formy społecznej interakcji, pełniąca określone formy w ramach społecznego podziału pracy i kształtująca zajętą przez siebie przestrzeń w sposób pozwalający na wykonywanie tych funkcji i na najpełniejsze zaspokojenie swych zbiorowych potrzeb.

Castells - miasto nie istnieje jako odrębny byt, jest to "ogólna konotacja jednostki miejskiej".

Jednostki miejskie to według niego głównie jednostki kolektywnej konsumpcji, reprodukcji

siły roboczej, w których podstawowe elementy struktury społecznej wyrażone są przestrzennie.

Socjologia miasta nie ma swojego specyficznego przedmiotu, może istnieć nie socjologia miasta, ale socjologia politycznej kwestii miejskiej. Socjologia miasta miałaby swój przedmiot wówczas, gdyby jednostka społeczna pokrywała się z jednostką przestrzenną.

Gans - definicja miasta powinna ukazywać związek cech życia społecznego ze środowiskowymi cechami miasta jako zbiorowości terytorialnej, bowiem styl życia jest funkcją położenia społecznego, statusu oraz cyklu życia jednostki, a nie ekologicznych właściwości systemu osiedleńczego, dlatego nie można zdefiniować socjologicznie miasta.

Davis - miast są miejscami, w których mogą się przejawiać wszystkie aspekty życia, miasto z naukowego punktu widzenia nie jest jakąś konkretną, realnie istniejącą jednostką. Są to miejsca obserwowane ze szczególnego punktu widzenia. To, co jest związane z tym punktem widzenia, wynika z owego punktu jako takiego, a nie z tego, co w wymienionych miejscach jest fizycznie obecne bądź nieobecne.

Frysztacki - pojęcie miasta staje się pewną idealizacyjną konstrukcją myślową, narzędziem poznania i interpretowania zjawisk poprzez ich rzutowanie na tło życia miejskiego i jego cech szczegółowych. Jednocześnie ów kontekst występuje jako zjawisko, jest splotem czynników, które go konkretyzują.

7 czynników "konkretyzujących miasto":

l. ramy przestrzenne, 2. właściwości zbioru miejskiego, 3. działalność gospodarcza i wynikające stąd podziały społeczno-zawodowe, 4. instytucjonalne przejawy życia miejskiego,

5. siatka styczności społecznych wynikająca ze wspólnego zamieszkania, 6. subiektywna więź pomiędzy jednostkami kształtująca jedność i całość społeczną, 7. miejska wspólnota kulturowa.

Miasto jest wewnętrznie ustrukturalizowaną całością. Pewne z jego zjawisk składowych nie mogą być dostatecznie wyjaśnione ani z mikrospołecznego, ani z makro społecznego punktu widzenia, są strukturami pośrednimi. Aspekty te zawierają się we właściwościach i wpływie przestrzeni miasta na życie jego mieszkańców oraz we wzorach i przejawach wspólnego życia w konkretnych lokalnych warunkach. Są to, zatem zjawiska, które nazwiemy strukturami społeczno-przestrzennymi oraz lokalnymi społecznościami miejskimi.

Słownikowe określenie miasta, będące uogólnieniem wiedzy potocznej, podkreśla takie cechy:

- duży obszar - gęsto zabudowany - z dużą liczbą ludności podlegającej odrębnej administracji - wyróżniający się nierolniczymi funkcjami

Definicje miasta można podzielić według cech formalno-logicznych na:

1. genetyczne - typowe dla podejścia historycznego, określają istotne cechy miasta przez wskazanie na jego genezę i czynniki sprawcze 2. strukturalne - ukazują główne elementy miasta, zwłaszcza we wzajemnym związku ze sobą, czyli z czego się składa, jak jest zbudowane miasto, czym się różni od innych jednostek osadniczych 3. funkcjonalne - wskazują na różne role (funkcje) miasta, np. generatora postępu, "kreatora" określonego stylu życia

Współcześnie najwięcej jest definicji "mieszanych", zwłaszcza strukturalno-funkcjonalnych.

Argumenty socjologów, którzy głosili, że nie da się definiować miasta, można zauważyć następujące uzasadnienia:

1. jest ono tak zmiennym tworem, że nie da się uchwycić jego istoty, 2. miasto współcześnie nie istnieje, było kiedyś, ale dziś już znikło zarówno w sensie przestrzennego wyodrębnienia, jak i miejskości, stylu życia, 3. miasto można było wyodrębnić tylko wówczas, gdyby cechy przestrzenne i społeczne pokrywały się, ale ponieważ tak nie jest, nie da się zdefiniować miasta, ani socjologii miasta, 4. z tymi poglądami łączy się stanowisko, że miasto jest to tylko miejsce (pole) przejawiania się bardzo różnych zjawisk społecznych zachodzących w innych wymiarach i skalach (makro, mikro), ale zagęszczonych właśnie w mieście, 5. (Davis) sprowadza się do tezy, że miasto to tylko pewna abstrakcja, punkt widzenia, sposób, perspektywa rozpatrywania zjawisk społecznych uwzględniająca w badaniu dowolnych zjawisk społecznych owy miejski punkt widzenia, który podlega analizie wpływu układu zmiennych "miejskich" na dowolne wybrane do badań zjawiska.

Turowski - wymienił 5 głównych stanowisk teoretycznych:

1) ekologiczne 2) humanistyczne 3) strukturalno-funkcjonalne 4) interakcyjne 5) marksistowskie Cechy wspólne wszystkich definicji ? Znaczna zwartość zabudowy, wyodrębnienie od pozostałych obszarów zurbanizowanych. Jedno zazwyczaj historycznie ukształtowane centrum, pewien zakres autonomii, mnogość instytucji, związków, zrzeszeń, organizacji, dominacja funkcji usługowych; szczególne natężenie zjawisk społecznych, przy czym niektóre z nich, jak np. uczestnictwo w wyższej kulturze, tworzenie nowych wartości i wzorów, zbiorowa konsumpcja, dominują wyraźnie w dużych miastach; jest ono środowiskiem intensywnie przez ludzi wytwarzanym, przekształcanym, zagospodarowywanym, a więc miejscem szczególnie intensywnych oddziaływań ludzi na środowisko przestrzenne oraz tego przekształcanego środowiska na ludzi. INNE SPOSOBY POJMOWANIA MIASTA: STANOWISKO ZANIECKIEGO Wg niego nie ma socjologii miasta, można jedynie mówić o socjologicznym badaniu zbiorowości miejskiej. Obiektywne cechy przestrzeni miejskiej nie są cechami, które wyodrębniają miasta ponieważ przechodzą one przez kw. "filtr" indywidualnego i grupowego doświadczenia ludzi. Mówił on, że: "podmioty ludzkie nigdy nie doświadczają powszechnej obiektywnej, bezjakościowej, niesumiennej, nieograniczonej i nieograniczenie podzielnej przestrzeni" ale " jakościowo różnorodne, ograniczone, niepodzielne, zmienne a przy tym dodatnio lub ujemnie oceniane".

O SPECYFICE I ODRĘBNOŚCI

Może decydować subiektywne poczucie więzi wewnętrznej wśród członków zbiorowości miejskiej oraz poczucie odrębności od innych zbiorowości społecznych.

STANOWISKO RYCHLIŃSKIEGO

Wg niego przedmiotem socjologii miasta miało być badanie różnych form życia zbiorowego , a zwłaszcza różnych aspektów więzi społecznych w mieście.

Krytykował nurt chicagowski - mówił tak "socjologia miasta nie jest ani socjologią pracy, ani socjologią ludności , ani socjologią kultury w mieście. Będzie socjologią społeczności, grup, a w ogóle pierwiastków więzi społecznej" Ale socjolog, który podejmował się badań musiał być oburzony z warunkami gospodarczymi życia w mieście - produkcji, wymiany, podziału itd.

STANOWISKO OSSOWSKIEGO

Zajmował się on miastem w kontekście. Ale czy to na pewno miasto?, a może jednostka osadnicza - pytają niektórzy - ba ile ludności ma być, jaka gęstość itd.

DEF. MALIKOWSKI - URBANIZACJA - zespół procesów koncentracji przestrzennej ludności i centralizacji czynności oraz towarzyszące im procesy intensywnego przekształcania przestrzeni, w wyniku, których powstają lub (i) rozwijają się przestrzenne jednostki (systemy) rozszerzonej reprodukcji życia społecznego.

Urbanizacja jest pewnym czynnikiem rozwoju społecznego i jednocześnie jego funkcją składową. Zła organizacja przestrzeni hamuje rozwój społeczny - nazywa się ją "ułomną",

"zdeformowaną",

"Prawidłową", "harmonijną", "pozytywną" urbanizacją byłaby taka organizacja przestrzeni, która nie niszcząc środowiska naturalnego sprzyja w maksymalnym stopniu zaspokajaniu różnych potrzeb ludzkich: biologicznych, ekonomicznych, społecznych, psychicznych kulturalnych.

URBANIZACJA, zespół przemian społeczno-ekonomicznych, kulturowych i przestrzennych prowadzących do rozwoju miast, wzrostu ich liczby, powiększania się odsetka ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności państwa, rozszerzania się obszarów miejskich. Urbanizacja przebiega w płaszczyźnie: demograficznej (przemieszczenie się ludności wiejskiej do miast, co prowadzi do wzrostu liczby i odsetka ludności miejskiej), przestrzennej (powiększanie się powierzchni miast, powstawanie nowych miast i tworzenie się rozległych obszarów zurbanizowanych), ekonomicznej (wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych, przemyśle i usługach) i społecznej (przenikanie miejskich wzorów życia, miejskiego stylu życia również na obszary wiejskie). Zjawisko urbanizacji, związane z procesem industrializacji, pojawiło się pod koniec XVIII w., najpierw w Anglii, potem w krajach Europy Zachodniej, USA i Japonii, a na początku XX w. w Europie Środkowej i Wschodniej

SUBURBANIZACJA- łącząca się z jej dekoncentracją (zwłaszcza przemieszczaniem ludności z centrów dużych miast do strefy podmiejskiej), domki jednorodzinne poza miastem.

dezurbanizacja - polega na tworzeniu się wielu powiązanych ze sobą ośrodków skupienia i nierównomiernego rozlewania się" miasta na okoliczne obszary zewnętrzne, ludność przenosi się do regionów o lepszych walorach klimatycznych i krajobrazowych

URBANIZM - miejski sposób życia.

Ruralizacja - przenoszenie elementów kultury i obyczajowości wiejskiej do miasta, upodabnianie osiedli miejskich do wiejskich, wnoszenie przez przybyszów ze wsi do zbiorowości miejskiej systemów wartości, postaw i zachowań "wiejskich".

reurbanizacja - polega na restauracji i rewaloryzacji starej zabudowy miejskiej,

semiurbanizacja - powstawanie pośrednich "wiejsko-miejskich" form zabudowy.

hiperurbanizacja - oznaczenie "przerośniętej nadmiernie" urbanizacji.

ARCHETYP PRZESTRZENNY - nieuświadomione głęboko zakorzenione przekonanie jak powinno prawidłowo wyglądać przestrzeń. To wzory, pierwowzory, modele pierwotne, które są trwałymi i powszechnymi elementami kultury, przyjmowanymi częściowo, bez refleksyjnie na poziomie podświadomości. Do archetypów należą:

1. prawy lepszy, lewy gorszy 2. góra , dół 3. granica (oddzielenie swojego od nieswojego0 4. przód, tył 5. koło - miasta osiedla budowane w formie koła, zawierały się w tym dwa archetypy: centrum i jednakowa odległość do wszystkich granic. 6. Szachownica

Ludzie budują swoja przestrzeń wg. swoich archetypów.

WYTWARZANIE PRZESTRZENI - to przekształcenie przestrzeni fizycznej na ludzkie potrzeby np. budowa dróg

W rożnych szerokościach geograficznych jest różny sposób wykorzystania surowców. Każdy kraj ma swój surowiec i takiego jakiego ma najwięcej używa do budowy np. kamienie drewno. Produkcja tworzyw sztucznych jest uniezależnieniem się od przyrody. (odwrót od żelbetonu na rzecz cegły)

-organiczne - w sposób ewolucyjny, dostosowany do archetypów

-organizacyjne - odgórne, przez planistów.

Jałowiecki nazywa to SPOŁECZNYM WYTWARZANIEM PRZESTRZENI = przekształcanie przestrzeni. W mieście ta przestrzeń jest najbardziej sztuczna bo przerobiona przez ludzi. System polityczny bardzo wpływa na zagospodarowanie przestrzeni.

Struktura przestrzenna jest zależna od struktury społecznej, ideologii, poglądów.

- Obecnie używa się określenia przestrzeń zurbanizowana albo przestrzeń miejska.

PRZESTRZEŃ

NAUKI ŚCISŁE ----------------------- NAUKI HUMANISTYCZNE

- obiektywność istnienia ----------- jest produktem życia społecznego

- trójwymiarowość

- to fizyczna rama w której toczy się życie

W przestrzeni istnieją pewne formy przestrzenne:

- las - jest pewna formą natury, ozdrawia, ma rolę uspokajającą

PROCESY SPOŁECZNEGO WYTWARZANIA PRZESTRZENI

1. istnienie form przestrzennych 2. istnienie autorów wytwarzanych przestrzeni 3. istnienie determinand

każda epoka ma inne determinandy, inne produkty wytwarzania przestrzeni. Powstają ogromne regiony miejskie , wchodzimy w fazę metropolizacji - lata 60 - te

Ludzie epoki preindustrialnej traktowali siebie jako część przyrody, w związku a czym

przestrzeń była dla nich środowiskiem postrzeganym w sposób naturalny od wewnątrz i dlatego nie mogła być przedmiotem manipulacji. Definiowanie zgodne z drugą hipotezą.

Wraz z postępami uprzemysłowienia i wkroczenia w "wiek pary i elektryczności" zaczęto traktować przestrzeń jako środek do osiągania celów gospodarczych. Manipulatorski stosunek człowieka do przestrzeni wynika z przekonania, że wraz z rozwojem techniki w coraz większym stopniu udaje mu się panować nad przyrodą. Instrumentalne traktowanie przestrzeni wywołało szereg skutków zagrażających istnieniu człowieka na Ziemi. Definiowanie zgodne z trzecią hipotezą.

Przestrzeń jest podstawą reprodukcji społecznych stosunków produkcji, inaczej - określona definicja przestrzeni jest elementem stosunków produkcji, które określają sposób jej wytwarzania.

Wytwarzanie przestrzeni i jej użytkowanie są zdeterminowane społecznie poprzez nierówną dystrybucje ról i pozycji w systemie społecznym - trojaki układ relacji:

- relacje między realizatorami a przestrzenią, którzy wytwarzając ją, biorą pod uwagę możliwości techniczne, wymagania zleceniodawców, domniemane zachowania i oczekiwania użytkowników;

- relacje między użytkownikami a przestrzenią, która jest instrumentalną płaszczyzną ich działań oraz polem znaczeń symbolicznych wyznaczających warunki użytkowania i przyswajania,

- relacje między realizatorami a użytkownikami, a więc procesy informacji, komunikacji, partycypacji i konfliktów.

Przestrzenie dzielą się na swoje i obce. W odczuciach odbijają się głębsze zróżnicowania i konflikty społeczne. Stopień przyswojenia przestrzeni zależy od możliwości nieskrępowanych zachowań, od wolności działania, od swobody jej modyfikowania.

SEMIOTYKA PRZESTRZENI - jest to dziedzina. Ludzie i rzeczy stanowią materialny substrat przestrzeni, ludzie dostarczają stałe informacje. Rzeczy są źródłem ważnych informacji np. znaki drogowe, książki itd. - konstytuują one warunki społeczne.

Przestrzeń jest wyborem społecznym.

Przestrzeń jest aktywnym składnikiem rzeczywistości społecznej.

2. GŁÓWNE FORMY OSADNICZE ;

WIEŚ - zespół zabudowań mieszkalnych i gospodarskich, właściwy dla terenów użytkowanych rolniczo. Mieszkańcy wsi utrzymują się wyłącznie lub głównie z pracy na roli. Wyróżnia się wiele różnych układów zabudowy wsi, które wykształciły się zależnie od warunków naturalnych i tradycji kulturowych (np. okolnica, ulicówka, widlica). Nazwą wieś obejmuje się też niekiedy grunty rolne należące do jej mieszkańców.

Z urbanistycznego punktu widzenia przeciwieństwem wsi jest miasto, ale różnice między nimi nie są precyzyjnie określone. Coraz częściej tereny przedmieść upodabniają się do wsi. Brak także norm prawnych jednoznacznie klasyfikujących daną osadę jako miasto lub wieś, przyznanie określonego statusu odbywa się na mocy uchwały władz administracyjnych.

Suburbium, przedmieście, tereny na peryferyjnych obrzeżach wielkich miast. Zazwyczaj osiedla domków jednorodzinnych, zajmujące niekiedy bardzo duże obszary. PRZEDMIEŚCIE - zurbanizowana (mieszkalna lub przemysłowo-mieszkalna) część peryferii miasta. Przedmieścia powstają na skutek urbanizacji wsi i osad znajdujących się w pobliżu miasta, budowy zakładów przemysłowych i centrów komunikacyjnych w bezpośredniej bliskości miasta itp.

Przedmieścia towarzyszą zwykle liniom komunikacyjnym (kolejowym, drogowym) zbiegającym się koncentrycznie w centrum miasta. Nie wszystkie przedmieścia wchodzą administracyjnie w obręb miasta, np. w rozwoju Krakowa kolejne jego dzielnice stanowiły często najpierw odrębne miasta lub osady (Kleparz, Kazimierz, Dębniki, Podgórze, Nowa Huta i in.).

PERYFERIE MIASTA - zewnętrzne części miasta, nie wchodzące w skład jego zwartego centrum, ale funkcjonalnie ściśle z nim związane. W obrębie peryferii miasta znajdują się m.in.: 1) osiedla mieszkalne tworzące tzw. sypialnie miasta, 2) obszary niskiej zabudowy jednorodzinnej, zamieszkane przez osoby pracujące w mieście, 3) osiedla z zakładami przemysłowymi, ze względów ekologicznych lub innych zlokalizowane z dala od centrum, 4) osiedla rolniczo-hodowlane, przede wszystkim warzywnicze, dostarczające miastu świeżych produktów żywnościowych, 5) tereny rekreacyjne (m.in. tzw. działki, a także parki, lasy podmiejskie, obiekty sportowe), służące do wypoczynku mieszkańców miasta, 6) linie i obiekty komunikacyjne - drogowa obwodnica miasta, lotnisko itp., 7) osiedla akademickie (tzw. campusy uczelniane), 8) większe centra handlowe, 9) obiekty i poligony wojskowe. Peryferia miasta dzieli się niekiedy umownie na bliższą centrum strefę przedmiejską (zwykle wchodzącą administracyjnie w obręb miasta), której zabudowana część nosi nazwę przedmieścia, i dalszą strefę podmiejską (często poza granicami miasta).

AGLOMERACJA - (z łaciny agglomero - gromadzę), skupienie na określonym obszarze dużej liczby osób i budynków (aglomeracja miejska) lub zakładów produkcyjnych (aglomeracja przemysłowa). Aglomeracja odnosi się do urbanistyki (tj. planowania przestrzennego np. miast) i uprzemysłowienia.

Największe aglomeracje miejskie w świecie: Nowy Jork, Tokio, Rio de Janeiro. W Polsce aglomeracją przemysłową jest np. Górny Śląsk. Formą aglomeracji jest konurbacja - skupienie kilku miast leżących blisko siebie w całość połączoną linią komunikacyjną, np. Trójmiasto (Gdańsk, Sopot, Gdynia) rozciągnięte wzdłuż linii kolei elektrycznej.

KONURBACJA - aglomeracja policentryczna - zespół leżących blisko siebie miast lub osiedli, powiązanych ze sobą gospodarczo i komunikacyjnie. Konurbacja składa się z kilku równorzędnych ośrodków, stymulujących rozwój innych, mniejszych miast. Przykładem konurbacji w Polsce jest Górnośląski Okręg Przemysłowy.

METROPOLIA - duże miasto, zwykle stolica, silnie oddziałujące, pod względem gospodarczym i kulturalnym, na znaczne obszary w swym otoczeniu.

OBSZAR METROPOLITARNY - to obszar zurbanizowany - wieloośrodkowy.

REGION METROPOLITARNY - obszar zurbanizowany - wieloośrodkowy

mgławica miejska (MEGALOPOLIS) z wielością centrów o nierównej wadze, Wallis Megalopolis,- najwyższa forma aglomeracji, skupisko szybko rozwijających się miast milionowych, połączonych wraz z dużą liczbą ośrodków mniejszych, leżących pomiędzy nimi, w jeden wielki organizm miejski. Największe megalopolis na świecie znajduje się na wschodnim wybrzeżu USA (megalopolis).

3. PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA. PROCESY SPOŁECZNE ZWIĄZANE Z ODDZIAŁYWANIEM SPOŁECZEŃSTWA NA PRZESTRZEŃ.

Przedmiot socjologii miasta stanowią organizacje społeczno - przestrzenne zbiorowości ludzkich, znaczy to, że socjologia miasta ujmuje przedmiot socjologii a więc organizację społeczną z punktu widzenia czynnika przestrzennego czyli przestrzeni. Organizacja społeczna oznacza wszystkie rodzaje relatywnie stałego i uregulowanego wchodzenia ludzi w kontakty wzajemne - interakcje. Zadaniem socjologii jest opisywanie form organizacji, grup społecznych, poznawanie zasad jej funkcjonowania i objaśnienie przyczyn zachodzących w niej zmian. Nasuwa się pytanie jak określić przedmiot socjologii miasta?

Kłopoty z definicją przedmiotu wypływają z:

- w ogóle z definicji miasta - przyjmowania przez badaczy różnych stanowisk teoretycznych w socjologii ogólnej - różnych systemów ich wartości oraz społeczno - praktycznych problemów miast, bo przecież miasta jak i te systemy wartości zmieniają się na przestrzeni dziejów. - Przedmiot socjologii miasta stanowią organizacje społeczno - przestrzenne zbiorowości ludzkich, znaczy to że socjologię miasta ujmuje przedmiot socjologii, a więc organizację społeczną z punktu widzenia tego czynnika przestrzennego tj. przestrzeni.

ORGANIZACJA SPOŁECZNA - oznacza wszystkie rodzaje relatywnie stałego i uregulowanego wchodzenia ludzi w kontakty wzajemne (interakcje)

Zadaniem socjologii jest opisywanie form organizacji, grup społecznych, poznawanie zasad jej funkcjonowania oraz objaśnienie przyczyn zachodzących w niej zmian.

Każda organizacja społeczna opiera się na wspólnocie uczestniczących w niej osób, na wspólnych interesach formalnych czy nieformalnych, dobrowolnych czy niedobrowolnych, na wspólnych systemach wartości, nastawieniach, oczekiwaniach, czy zasadach wiary, lub właśnie na wspólnocie przestrzeni lub na tym wszystkim łącznie.

PRZESTRZEŃ - jest momentem strukturyzującym organizację społeczną tj. rodzinę, przedsiębiorstwo, armię itd.

PRZYNALEŻNOŚĆ do danej organizacji społecznej zależy w konkretnej sytuacji od przestrzennej bliskości lub dystansu, a przestrzenna bliskość lub dystans decyduje o tym jakimi środkami się komunikują

Zachowania przestrzenne zależą zarówno od cech użytkownika, jak i od cech otaczającego

środowiska. Podstawowym uwarunkowaniem zachowań przestrzennych są cechy biologiczne człowieka i jego sprawność fizyczna. Innym czynnikiem warunkującym zachowania przestrzenne są cechy społeczne człowieka, jego wyposażenie kulturalne, miejsce w strukturze społecznej, rodzaj wykonywanej pracy, wykształcenie, wykonywany zawód.

Kolejną cechą różnicującą zachowania przestrzenne i sposób przyswajania przestrzeni jest sytuacja. W zależności od sytuacji przestrzeń może się nam wydawać mniej lub bardziej rozległa, malownicza lub nieciekawa, niepokojąca lub groźna. Postrzeganie danej sytuacji wpływa na nasz sposób zachowania się.

Człowiek nie może normalnie egzystować, a nawet istnieć w ogóle w przestrzeni całkowicie obcej, nieznanej, zupełnie nie przyswojonej.

Zachowania przestrzenne i możliwość przyswajania przestrzeni różnicują nie tylko cechy podmiotowe jednostki, ale także cechy samej przestrzeni, przede wszystkim: - bezpieczeństwo - znana, stwarzająca możliwość orientacji, wizualnego uporządkowania, oświetlona, słowem - ludzka; - swoboda - w przypadku przestrzeni publicznej są dwojakiego rodzaju: a. formalne - regulowane przez odpowiednie przepisy, zakazy wstępu, parkowania; b. nieformalne - konwenans nakazujący zachowywać się w określony sposób; - wygoda - pojęcie związane z zagospodarowaniem i z funkcjonalnością; - ład - oceniać go można za pomocą kryteriów: strukturalnego uporządkowania, funkcjonalności, czystości, estetyki, harmonii, itd.

Przyswajanie przestrzeni jest stopniowalne (najgłębiej przyswajamy sobie przestrzeń, która jest naszą własnością lub znajduje się w naszym trwałym użytkowaniu). Przyswajanie przestrzeni dokonuję się przez jej naznaczanie - polega na wykonywaniu na określonym obszarze specyficznych działań przez pewne grupy społeczne, bądź na spontaniczny nadawaniu określonym miejscom nieformalnych nazw i ma wtedy charakter symboliczny.

Proces przyswajania przestrzeni jest coraz bardziej utrudniony. Chombart de Lauwe -źródła trudności: - wzrastające poczucie zagrożenia w związku z przeludnieniem; - zanieczyszczeniem środowiska i degradacją miast; - zanikaniem punktów orientacyjnych pozwalających orientować się w przestrzeni i strukturze społecznej, co wywołane jest chaosem informacyjnym i sformalizowaną abstrakcyjną organizacją przestrzeni; - niemożliwością przystosowania się jednostek i grup społecznych do szybkich przekształceń przestrzennych wywołanych rozwojem techniki; - niezgodność między kulturowo zakotwiczonymi archetypami a aktualnym sposobem tworzenia przestrzeni.

DETERMINANTY społeczność wytwarzania przestrzeni

1. Społeczne wytwarzanie przestrzeni ogranicza przyroda (środowisko naturalne).

Ograniczenia mają trojaki charakter: a) przestrzeń przyrodnicza stawia opór i jest przeszkodą w wytwarzaniu określonych form; pokonywanie ich zależy od dostępnych środków technicznych; b) przestrzeń przyrodnicza może być traktowana jako "dobro", tzn. świadomie pozostawiana jako "wolna", nie zagospodarowana; (ważna obecnie, gdyż ludzie naruszyli równowagę ekologiczną i zasoby przyrody); c) bariery progowe przestrzeni przyrodniczej, które podzielić można na: o uniwersalne - Kozłowski wymienia: progi zanieczyszczenia powietrza oraz barierę glebową; o zasobowe - bezpośrednie wykorzystanie zasobów przyrody i dotyczy zasobów: " odnawialnych; " nieodnawialnych. o regionalne - dotyczące wielkich obszarów.

2. Społeczne wytwarzanie przestrzeni warunkuje rozwój techniki i technologii, inaczej poziom rozwoju sił wytwórczych. Np. wzrost produkcji żywności umożliwiającej coraz większą koncentrację ludności zajmującej się działalnością pozarolniczą oraz wprowadzenie coraz doskonalszych środków transportu i komunikacji. 3. Społeczne wytwarzanie przestrzeni warunkowane jest przez stosunki panowania-podlegtości. W aspekcie ekonomicznym - stosunki produkcji, w aspekcie politycznym - władza, w aspekcie ideologicznym - ideologia klasy, warstw lub grup dominujących w społeczeństwie.

4. Czynnikiem ograniczającym społeczne wytwarzanie przestrzeni są systemy wartości i kategorie kultury składające się na model świata danego społeczeństwa.

Aktorzy społecznego wytwarzania przestrzeni Typy społecznego wytwarzanie przestrzeni charakterystyczne dla: - epoki preindustrialnej, (królowie, książęta, panowie feudalni, czyli członkowie klasy panującej w społeczeństwie); - tsw. okresu kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, (monarchia absolutna, przebudowa miast i budowa nowych zgodnie z aktualnymi wzorami i potrzebami); - okresu monopolistycznego kapitalizmu państwowego, (przedsiębiorcy przemysłowi); - początków powstawania formacji socjalistycznej, (organizacje gospodarcze, zwiększa się kontrola i regulacyjna rola państwa).

Ewolucja społecznego wytwarzania przestrzeni

6 cech. które charakteryzują przekształcenia przestrzeni od epoki preindustrialnej do czasów dzisiejszych: 1. w okresie preindustrialnym człowiek traktował siebie jako część przyrody, przestrzeni będącej miejscem konkretnej pracy. W mirę rozwoju techniki powstawało przekonanie, że człowiek może w coraz większym stopniu panować nad przyrodą. Traktował ją w sposób czysto instrumentalny jako narzędzie do osiągania celów: gospodarczych, politycznych, prestiżowych. 2. z rozwojem sił wyborczych i zmianą definicji zwiększył się zakres interwencji ludzkiej w przestrzeń. W toku tej działalności następowały istotne zmiany w środowisku przyrodniczym. Następuje zachwianie równowagi ekosystemów -skutki mogą być groźne dla egzystencji człowieka na ziemi. 3. wyposażeni we władzę i ogromne środki poszczególni aktorzy zaspokajają woluntarystycznie własne partykularne interesy, nie licząc się ze skutkami, które dotykaj ą wszystkich użytkowników przestrzeni. 4. wzrost interwencji i woluntarystyczne traktowanie przestrzeni zmniejsza zakres samoregulacji w środowisku przyrodniczym (tworzy się chronione strefy naturalnego krajobrazu i parki narodowe) i społecznym (słabnie kontrola społeczności nad praktykami przestrzennymi poszczególnych aktorów, stają się oni tak potężni, że działają poza kontrolą zbiorowości; występowanie zjawisk anomii i alienacji człowieka). 5. wraz z szybszym i bardziej intensywnym wytwarzaniem przestrzeni pojawiają się sprzeczności i konflikty wynikające z bezwzględnego lub względnego braku przestrzeni; przestrzeń staje się dobrem rzadkim, nie zagospodarowanym lub zagospodarowanym źle. 6. początkowo wioska czy miasto były dla ludzi przestrzenią uspokajającą, w której mogli się schroni przed groźna naturą. W mieście przemysłowym, w wielkich aglomeracjach miejskich i regionach zurbanizowanych tkanka miejska jawi się w świadomości zbiorowej jako "inna natura", zagrażająca egzystencji człowieka.

II. PROCESY SPOŁECZNO - PRZESTRZENNE

4. Ruchliwość przestrzenna ludności, jej źródła i typy. Sposoby mierzenia ruchliwości przestrzennej. Podstawowe wskaźniki.

Ruchliwość przestrzenna jednostek przyjmuje formy wyraźnych prawidłowości, które są pochodne procesu modernizacji. Różnym formom transformacji odpowiadają istotne, regularne zmiany w formie jak również w natężeniu ruchliwości przestrzennej, której dotyczą:

Funkcji, częstotliwości, czas trwania, cykliczność, odległość, tras wędrówek, kategorii migrantów oraz rodzajów miejsc pochodzenia i miejsc przeznaczenia. Przyczyny to: - rynek pracy (ekonomiczne) - kapitał kulturowy - środowisko przyrodnicze - polityczne - religijne ( w Polsce mało zauważalne z e względu na dużą tolerancję)

Wskaźniki to np.:

w ruchu naturalnym - przyrost naturalny, urodzenia/zgony, współczynnik dynamiki demograficznej, zmiana pozycji społecznej - wykształcenie, pozycja w pracy

inne - ilość migrantów - emigrantów i imigrantów, liczba przemeldowań ( na terenie miasta, osiedla, kraju)

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE W

- w dochodzie - w wykształceniu - w uczestnictwie w kulturze - we władzy - i różnice wynikające z miejsca zamieszkania to nierówne położenie w przestrzeni - w skali makro - skala krajów, regionów (urodzenie miasto wieś, mniejszy lub większy dostęp do rynku pracy) - skala mezzo lokalna - miasto ,granica chodzi głównie o odległości np. dojazd do pracy(bilety - ogranicza dostęp do ośrodków kultury np. teatr) - skala mikro przestrzenna - skala mieszkania, domu , ulicy (mieszkania lepsze, gorsze, większe, mniejsze, blisko lub daleko od sklepu, 1 piętro , 10 piętro). I te trzy wymiary składają się z nierównego położenia ludności w przestrzeni.

POLARYZACJA - przechodzenie tego środka na bieguny ( dochody, wykształcenie..)

Zamieszkanie w centrach i peryferiach, czy prowincjach wg JAŁOWIECKIEGO

POLSKA A - to wielkie miasta i ich obrzeża

POLSKA B - obszary poza miastami ale na ziemiach zachodnich

POLSKA C - obszar centralnej Polski po Wisłę

POLSKA D - na wschód od Wisły

Rzeszów w rankingu zajął ;

Miejsce II - pod względem bezpieczeństwa , patologii

Miejsce ostatnie pod względem atrakcyjności

- ci co chcą inwestować, chcą żyć - czynnik historyczny, bo im dalej na wschód - koniec Europy na krańcowo wschodnią - zwykła odległość mierzona w kilometrach (Paryż - Poznań, a Paryż -Rzeszów)

7. URBANIZACJA ŚWIATA. GŁÓWNE FAZY : PRZEDINDUSTRIALNA, INDUSTRIALNA I POSTINDUSTRIALNA. CENTRA I PERYFERIE UKŁADÓW OSADNICZYCH ORAZ SPOLECZNE KONSEKWENCJE TYCH PODZIAŁÓW.

Trzy fazy urbanizacji i odpowiednie do nich pojęcia:

l. urbanizacja (właściwa) - łączy się z koncentracją przestrzenną ludności, skupianie się przestrzeni, najlepszym miejscem w mieście jest centrum.

2. suburbanizacja - łącząca się z jej dekoncentracją (zwłaszcza przemieszczaniem ludności z centrów dużych miast do strefy podmiejskiej), domki jednorodzinne poza miastem.

3. dezurbanizacja - polega na tworzeniu się wielu powiązanych ze sobą ośrodków skupienia i nierównomiernego rozlewania się" miasta na okoliczne obszary zewnętrzne, ludność przenosi się do regionów o lepszych walorach klimatycznych i krajobrazowych.

Urbanizacja świata. Główne fazy: przedindustrialna, industrialna i postindustrialna.

Faza przedindustrialna- trwała do końca XVIII wieku. Miasta nie zmieniały się. Większość miast miała do 10.000 mieszkańców do wyjątków należał Paryż w którym mieszkało 500.000 ludzi i Londyn gdzie mieszkało około 1.000.000 mieszkańców. Do końca XVII wieku mniej niż 10% ludności Europy mieszkało w miastach. Ówczesne miasta to obraz nędzy i rozpaczy. Faza ta trwała bardzo długo.

Faza industrialna-XIX wiek. Świat i miasto bardzo szybko się zmieniają, przyczyną tego były wynalazki np. maszyna parowa. Miasta najbardziej rozwijały się w rejonach występowania surowców wtórnych np. rudy żelaza, węgiel. Wystąpiło zawrotne tępo rozwoju wynalazków. Typowe w tym okresie było rozbicie miast na obszary monofunkcyjne: osobno fabryki, osobno miejsca handlu, osobno mieszkania. Wzrost miast w Polsce Górny Śląsk w Niemczech Zagłębie Rury. W tym okresie był największy wzrost gospodarczy. Miasta nowe nie miały centrów. Miasto drugiej fazy było chaotyczne, gęsto zaludnione i zadymione. W Polsce XIX wiek to rozwój miast w Kongresówce: Łódź, Białystok, Warszawa. W Galicji miasta się nie rozwijały, dopiero końcem XIX wieku zaczął się rozwijać przemysł naftowy i powstały takie miasta jak: Gorlice, Sanok, Krosno, Drochobycz powstawały również miasteczka handlowe jak Rzeszów. W Polsce urbanizacja typowa dla XIX wieku rozwijała się w okresie PRL. Powstały miasta Tarnobrzeg, Mielec, Bełchatów. Miasta te miały charakter przemysłowy. W PRL dokonał się ostatni etap industrializacji, gdy na zachodzie od tego odchodzono.

Faza postindustrialna- rozpoczęła się w Europie latach 70 a w Polsce w latach 90. Nastąpiła urbanizacja właściwa, czyli zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu. Przemysł wynosi się z miast ucieka na obrzeża, następuje rozluźnienie gęstości zaludnienia, rozbudowuje się strefy podmiejskie. To w warunkach postindustrialnych odeszło się od strefowania miasta. Miasta postindustrialne to miasta o niskiej zabudowie rozstrzelone na dużych przestrzeniach. Usytuowanie w centrach miast funkcji reprezentatywnych, kulturalnych, w starych centrach są sklepy z antykami, dessy, wystawy. Centrum ma być przyjemniejsze dla oka. Nastąpił zwrot do odnawiania i restaurowania starówek.

8. URBANIZACJA POLSKI : FEUDALNA, WCZESNOKAPITALISTYCZNA I SOCJALISTYCZNA.

Urbanizacja kapitalistyczna - początek XIX wieku to praca po kilkanaście godzin dziennie, nędza, brak bhp, ciężka praca kobiet i dzieci.

Marks pokazał złe strony kapitalizmu. Wyłoniło się coś co szło ku naprawie tego powstały związki zawodowe ubezpieczeni społ. Szerzą się strajki masowe protesty.

Miasta z początku tworzenia się kapitalizmu

- były chaotyczne, brudne, przygnębiające przestrzennie - infrastruktura była bardzo kiepska - mało się jadło dużo pracowało - dużo kominów klasycznych - mało zieleni - najbardziej zadymiony Śląsk, następnie Kraków - żywiołowość chaos w budownictwie - nie było prawa budowlanego, budowano tam gdzie się chciało i jak się chciało - miasta powstawały w pobliżu złóż (rudy żelaza - Philadelphia) - rozkwit przemysłu włókienniczego - rozwój przemysłu lekkiego był widoczny chwilowo, ale został zdominowany przez przemysł ciężki - budowano wielkie huty, fabryki ,cegielnie obok nich budowano osiedla dla robotników (Łódź, Gdańsk, Śląsk)

Famibloki - bloki dla rodzin robotniczych

- styl życia regulowany przez dźwięk syren fabrycznych - budowano obiekty użyteczności publicznej (zdrowie, oświata, szkolnictwo) Łódź - fabryki budowane wzdłuż linii kolejowych

- miasta nie miały wyznaczonego centrum ani rynku były rozciągnięte np. Białystok i Łódź - chaotyczna zabudowa, obok dworów bogatych ludzi dzielnice robotników - brudne osiedla przyfabryczne, prowadzące do osiedli nieutwardzone zaniedbane drogi - miasta typowo przemysłowe - dowolność stylów, obok gmachów budowano małe domy, bałagan nieporządek szare budynki (pn. wsch. USA, Anglia, zagł. Ruhry) - masowa produkcja stali i odzieży

- miasta przyciągały ludzi ze wsi do pracy w przemyśle - pojawia się patologia społ. - zabudowy drewniane - częste pożary (lata 70-te XIX w. Pożar w Chicago)

Dziś liczba mieszkańców miast zmniejsza się ludzie uciekają w strefę podmiejską, a potem jeszcze dalej od centrum. Ten modernizm został jeszcze bardziej wykrzywiony bo :

- w socjalizmie: standaryzacja i monotonia chociaż nie zakładali standaryzacji ale warunki ekonomiczne finansowe ku temu się skłaniały np. warszawski Ursynów jest przykładem molocha bez drzew tylko bloki.

- Gigantomania aby nie cieszyć się w socjalizmie bo w socjalizmie cieszyć się nie można było

- Ze względu na brak pieniędzy projekty były okrawane by ich realizacja była tańsza "skrzywione" ze względu na różność ludzką

9. CECHY URBANIZACJI WE WSPÓŁCZESNYCH WYSOKO ROZWINIĘTYCH SPOŁECZEŃSTWACH.

URBANIZACJA - czyli umiastowienie. Cechy urbanizacji: małe miasteczka, rozdrobnienie miast.

Rozwój miast polegał na tym że: - budowano coraz więcej miast budowano coraz więcej fabryk

CECHY- Urbanizacja to złożony i zmienny w czasie proces przemian relacji społeczno-przestrzennych, powiązany jednocześnie z ogólnym poziomem rozwoju, czyli poziomem sił wytwórczych oraz systemem społeczno-politycznym i ekonomicznym.

Polega na:

1. skupieniu się ludzi na pewnych obszarach, a zwłaszcza w pewnych punktach (migracje stałe i wahadłowe), 2. wzroście liczby tych punktów i liczby ludności zamieszkałej w nich oraz koncentracji i centralizacji działań ludzkich, 3. wzroście zwartych form zabudowy pewnych obszarów, 4. intensyfikacji oddziaływań ludzi na przestrzeń i zwrotnego wpływu przekształconej przez nich przestrzeni, 5. pojawieniu się nowych form życia społecznego, towarzyszących skupianiu się ludzi, 6. ekspansji nowych form na obszary zewnętrzne.

4 główne typy definiowania urbanizacji:

1. wzrost koncentracji przestrzennej ludności i towarzyszącej jej centralizacji czynności (kontrola, zarządzanie, informacja wymiana, produkcja, konsumpcja), 2. intensyfikacja społecznego wytwarzania przestrzeni (wzrost antropogenicznej przestrzeni), 3. tworzenie się w miejscach koncentracji heterogenicznej ludności, nowych wzorów stosunków międzyludzkich i międzygrupowych "stylów życia", które rozszerzają się na obszary zewnętrzne, 4. wzrost stopnia złożoności w zakresie przestrzennej organizacji społeczeństwa,

10. ŻRÓDŁA POWSTANIA I ROZWOJU MIAST. UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI MIAST. ŻRÓDŁA WZROSTU LUDNOŚCI MIEJSKIEJ.

ROZWÓJ MIASTA - pojmowany jest zazwyczaj jako wzrost ludnościowy, przestrzenno-urbanistyczny, miejsc pracy i liczby zatrudnionych. Miasta, które wykażą dynamikę ludnościową, mieszkaniową, wzrost liczby zakładów pracy i zatrudnionych w nich ludzi, uważa się za dynamiczne. Rozwój to nie tylko wzrost ilościowy różnych elementów określonej całości, ale przede wszystkim wzrost połączony z ich specjalizacją, z komplikacją struktury, czyli powiązań pomiędzy nimi oraz z pojawieniem się w wyniku tego pewnych nowych funkcji całości. Chodzi tu o takie elementy miasta jak: - o ludność, - jej strukturę demograficzną i społeczno-zawodową, - o urbanistyczno-przestrzenne elementy miasta, elementy infrastruktury

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA -Wielki, gwałtowny rozwój miast nastąpił np. w San Francisco - migracje, żyła złota, Kolorado. I rewolucję miejską i przemysłową było widać w Anglii pod koniec XVIII w. Miasta te były usytuowane w pobliżu pokładów węgla i rudy. Europa Zachodnia - Zagłębie Ruhry - Francja, Belgia, USA.

- wynalezienie maszyny parowej , - węgiel i rudy żelaza, - - dzięki maszynie parowej zwiększono odległości, - wzmogła się ruchliwość, - system komunikacji kolejowej. Rozwój miast polegał na budowie coraz większej ilości miast, fabryk. Wpływ na rozwój miast miały także złoża węgla, stal, pezemysł odzieżowy, tkacki. Przykład w Polsce - Łódź.

W odniesieniu do struktury przestrzennej wyróżnia się 3 FAZY ROZWOJU MIASTA ;

1. koncentrację - następuje tutaj koncentracja ludzi i funkcji na niewielkiej stosunkowo powierzchni, a miasto wyodrębnia się wyraźnie od otaczających je obszarów, 2. suburbanizację - koncentracji ludności i funkcji towarzyszy znaczne powiększenie się obszarów zurbanizowanych, głównie strefy podmiejskiej i wewnętrzna dekoncentracja w całej strefie, 3. metropolizację - pogłębia się wewnętrzna dekoncentracja, miasto "rozlewa się" na duże obszary, tworzy się wiele obszarów centralnych oraz wzmaga się integracja funkcjonalna.

Pod względem struktury społecznej i pochodnych od niej stylów życia, im szerszy jest wachlarz zawodów, kręgów, grup, stowarzyszeń, organizacji i instytucji oraz powiązań między nimi, tym bardziej jest rozwinięte dane miasto. Pojmowanie rozwoju miasta wiąże się z Jego pojmowaniem pozytywnym. Rozwojem miasta można by nazwać taki wzrost powiązań pomiędzy elementami, który pełni pozytywną rolę w zakresie funkcjonowania organizmu miejskiego oraz poziomu i jakości życia jego mieszkańców. Pociąga za sobą większy wskaźnik dóbr i usług, łatwiejszą dla wszystkich mieszkańców dostępność do nich, lepsze zaspokojenie ich potrzeb i aspiracji. Wpływa on też na rozszerzenie zakresu funkcji miasta.

11. TYPOLOGIA MIAST.

MALIKOWSKI

1. wielkość - liczba ludności, 2. gęstość zaludnienia, 3. rodzaj i funkcje centrum, 4. położenie geograficzne i otoczenie miasta, 5. dominujące działy gospodarki (wpływające na skład społeczno-zawodowy ludności i główne funkcje miasta), 6. skład ludności według pochodzenia środowiskowego i okresu zamieszkania, 7. dynamika miasta 8. tradycje historyczno-kulturowe, 9. innowacyjność w zakresie tworzenia dóbr i wartości, 10. stopień samowystarczalności.

2. Liczba ludności - powszechnie stosuje się podział na miasta: matę, średnie i duże.

Miasta małe - do 20 tyś. mieszkańców.

Ich substytuty: a) do 5 tyś. - to głównie ośrodki obsługi rolnictwa oraz miasta znajdujące się obecnie w stanie regresu, b) od 5-20 tyś.- to miasta przemysłowe i bardziej dynamiczne. Miasta średnie - 20-100 tyś. mieszkańców. Miasta duże - powyżej 100 tyś. mieszkańców.

Ich substytuty:

a) 100-200 tyś. b) 200-500 tyś. c) powyżej 500 tyś.

3. Gęstość zaludnienia - można wyróżnić miasta o: dużej, średniej i słabej gęstości. Kryterium to wskazuje na wiele innych cech miast: na sposób i typ zabudowy, perspektywy rozbudowy, warunki komunikacyjne. 3. Rodzaj centrum - wskazuje na wiele istotnych cech społecznych: funkcjonalność miasta, jego czytelność, stopień integracji mieszkańców, poczucie więzi, itp. Można wyróżnić miasta o centrum: - wyraźnie i słabo ukształtowanym, - funkcjonalnym i niefunkcjonalnym. - miasta policentryczne i jednoośrodkowe,- miasta, które nie mają ukształtowanych, reprezentacyjnych centrów (powstały w okresie powojennym).

4. Kryterium funkcjonalne- można wyróżnić miasta o względnej równowadze i dominacji

pewnych funkcji. Wiąże się to z dwoma innymi kryteriami: - z dominującymi działami gospodarki, - ze składem zawodowym ludności.

Miasta w których odsetek dojeżdżających do pracy przekracza 1/3, można nazwać miastami o silnie rozwiniętym miejscu pracy. Jeśli odsetki są niższe, można mówić o miastach o średnio i słabo rozwiniętym miejscu pracy.

Rodzaj zakładów pracy i instytucji, ich liczba oraz odsetki zatrudnionych w nich wskazują na typ działalności gospodarczej i usługowej - na funkcje miasta.

Jerczyński - do miast przemysłowych należą takie, w których ponad 33% zatrudnionych jest w przemyśle. Jeśli odsetek jest mniejszy można mówić o zrównoważonych funkcjach. Gdy odsetki zatrudnionych w usługach przewyższają średnie krajowe, można mówić o miastach, w których istotne są funkcje oświatowe, kulturalne, handlowe, turystyczne, itp.

FUNKCJE MIAST ;można podzielić na:

- funkcje obsługi ludności, - funkcje wyspecjalizowane, Koreluje to po części z podziałem na: - introwertyczne - nastawione głównie na obsługę lokalnej społeczności mieszkańców, - ekstrawertyczne - "eksport", czyli działalność o zasięgu ponadlokalnym, na specjalistyczne usługi i produkcję dóbr na rynek ponadlokalny.

Krajowa hierarchia miast, wg zasięgu i rodzaju obsługi ludności:

1. stolica (posiadająca najbardziej rozbudowane funkcje ekstrawertyczne o największym terytorialnie zasięgu), 2. pozostałe wielkie aglomeracje miejskie - stolice makroregionów, 3. duże miasta - stolice dawnych województw, 4. krajowe ośrodki rozwoju (głownie stolice nowych województw), 5. regionalne lub rejonowe ośrodki obejmujące swym zasięgiem kilka gmin, 6. ośrodki miejsko-gminne

5. Położenie geograficzne i otoczenie przestrzenno-spoleczne - z jednej strony chodzi o położenie w regionie silnie, średnio i słabo zurbanizowanym, z drugiej o odległość od innych ośrodków miejskich. Można wyróżnić miasta położone w regionach silnie i słabo zurbanizowanych oraz miasta położone w dużej odległości od innych dużych ośrodków i w pobliżu ich.

6. Skład ludności wg pochodzenia społecznego i środowiskowego - wskazuje pośrednio na pewne cechy społeczno-kulturowe mieszkańców i atmosferę życia społecznego w mieście, typ więzi społecznych, uczestnictwo w 7.

Dynamika miasta - chodzi tu o dynamikę ludnościową, przestrzenno-urbanistyczną, gospodarczą, usługową, kulturalną. Miasta dynamiczne w okresie powojennym powiększały liczbę ludności przez imigracje, przyrost naturalny oraz poszerzenie granic administracyjnych.

Można mówić o silnej, średniej i słabej dynamice miast.

8. Kryterium tradycji historyczno-kulturowej - wiąże się z okresem istnienia miasta, jego rolą w dziejach oraz wielkością. W miastach o bogatych tradycjach historyczno-kulturowych występuje silniejsza więź mieszkańców z miastem, patriotyzm lokalny, poczucie tożsamości i ciągłości życia społecznego, większa dbałość o zabytki, o edukację historyczną młodego pokolenia w zakresie tradycji związanych z danym miastem.

9. Kryterium innowacyjności w zakresie wytworów i wartości

Podział Holitza na: - "generatory rozwoju" - "pasożyty" Podział neutralny: - miasta tworzące dobra i wartości, Wallis - "ośrodki kultury" - podział wedle potencjału twórczego:

- stolica, - siedem największych miast, pozostałe duże miasta, - głównie dawne ośrodki wojewódzkie. - miasta przekaźniki - organizują przekazywanie dóbr wytworzonych w tych ośrodkach, np. księgarnie, salony wystaw, wypożyczalnie zbiorów płyt, - miasta - receptory tychże dóbr i wartości - nie mają własnych instytucji przekaźnikowych

10. Kryterium samowystarczalności - obecnie nie ma miast, które mogłyby być zupełnie samowystarczalne, a więc mogłyby funkcjonować bez kontaktów z innymi ośrodkami w zakresie wymiany dóbr i wartości. Miasto samowystarczalne - to takie miasto, które ma pełny zestaw podstawowych instytucji usługowych niezbędnych do zaspokajania wszechstronnych i zróżnicowanych potrzeb mieszkańców.

Kryterium urbanistyczno-architektoniczne

- wielkie miasto to takie, które ma odpowiedni wielkomiejski, czyli wysokościowy Łyp zabudowy (centrum), jej reprezentacyjny charakter, przestronnść, nowoczesność i rozmach ulic i budowli, pewne zróżnicowanie funkcjonalne terenów oraz znaczny obszar, który pociąga za sobą rozbudowany i urozmaicony system komunikacji wewnątrzmiejskiej i podmiejskiej.

Kryterium "ściśle socjologiczne"

- wielkie miasto to organizmy, które oprócz określonej liczby mieszkańców oraz gęstości zaludnienia cechuje anonimowy i rzeczowy charakter styczności społecznych, formalizacja więzi oraz duże zróżnicowanie społeczno-zawodowe i społeczno-kulturowe mieszkańców.

Heterogeniczność dotyczy, zatem zróżnicowania pod względem wykształcenia, zawodu, pochodzenia społecznego, terytorialnego, stylów życia i systemów wartości. Duże miasto to takie, które ma prawie pełny zestaw zawodów, typów wykształcenia i stylów życia. Ma to być miniatura społeczeństwa globalnego.

Kryterium funkcjonalne

- miasto duże spełnia szereg różnych funkcji, zarówno w stosunku do zbiorowości ludzi je zamieszkujących, jak też do szerszego terytorium. Treść funkcji i intensywność ich spełniania decydowały o wyróżnieniu tzw. Typów funkcjonalnych miast: - mniejsze ośrodki miejskie - miasta o wyraźnie określonych i dominujących jednej czy kilku funkcjach, - duże ośrodki miejskie - spełniają rozliczne i złożone funkcje.

Jest to kryterium wielofunkcyjne.

Kryterium funkcji typowych dla dużych miast:

funkcje kulturotwórcze - funkcje zaspokajania potrzeb wyższego rzędu, głównie w zakresie nauki i kultury.

Wallis -funkcje miasta - ośrodka kulturalnego: 1. tworzenie dóbr i wartości kulturalnych,

2. krytyczne i selektywne przyswajanie dóbr i wartości tworzonych w innych ośrodkach,

3. kształcenie i reprodukcja wysoko kwalifikowanych kadr, 4. inwestowanie, konserwacja i modernizacja bazy kulturowej oraz ochrona zabytków, 5. zapewnienie obiegu dóbr i wartości własnych i powstałych w innych ośrodkach, 6. usuwanie dysproporcji, jakie zachodzą w układzie, czyli prowadzenie własnej polityki kulturalnej w pewnej skali przestrzennej (regionu, województwa) .Kryterium samowystarczalności - samowystarczalność miasta w sensie usługowym nie produkcyjnym, tzn. miastem dużym nazwiemy takie miasto, które jest samowystarczalne w zakresie zaspokajania rozlicznych i złożonych potrzeb mieszkańców - czyli takie, z którego mieszkańcy nie muszą wyjeżdżać do innych miast w tym celu. Żadne miasto nie jest samowystarczalne w sensie absolutnym. Kryterium instytucjonalne - za miasto wielkie uznawane jest takie, które ma pełny zestaw instytucji niezbędnych do zaspokajania wszechstronnych, mocno zróżnicowanych i coraz bardziej różnicujących się potrzeb ludności.

Dotyczy to zwłaszcza potrzeb wyższego rzędu związanych z kształceniem i podnoszeniem kwalifikacji, realizacją rozmaitych zainteresowań oraz potrzeb kulturalnych (uczelnie wyższe, instytucje wyższego poziomu kultury, inne instytucje związane z jakością życia mieszkańców. Kryterium przestrzenno-geograficzne - położenie miasta w regionie mniej lub bardziej zurbanizowanym, jego odległość od innych dużych miast i przestrzenny zasięg wpływów społeczno-kulturowych. Duża odległość od danego miasta od ośrodków wielkomiejskich zmusza je niejako do większej samowystarczalności usługowej. Kryterium świadomościowe

- zasada patrzenia na zjawiska społeczne ze "współczynnikiem humanistycznym" każe również zastosować kryterium świadomościowe. Nie chodzi o to, że wielkość miasta zależy bezpośrednio od postrzegania go jako wielkiego przez ludzi, ale takie jego postrzeganie wpływa na pewne postawy wobec niego, co nierzadko pociąga za sobą określone działania lub też kształtuje gotowość do działań. Mieszkańcy, postrzegając jakieś miasto jako wielkie, mogą się tak zachowywać jakby ono było faktycznie wielkie, np. posyłać dzieci na studia w tym mieście. Takie zachowania przyczyniają się do rozwoju miasta.

Z kolei postrzeganie negatywnych cech miasta, jego prowincjonalizmu, przekonanie o jego małych możliwościach w dziedzinie zaspokajania potrzeb może wzmagać procesy emigracji z tego miasta, co z kolei hamuje jego rozwój.

13. PRZEMIANY MIAST POLSKICH W OKRESIE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ.

W wyniku dwóch ważnych procesów

- urynkowienie gospodarki - demokratyzacji i upodmiotowienia społeczeństwa

gospodarowanie przestrzenią jest bardziej oszczędne. Wyzbyto się modernistycznego optymizmu - gigantomanii i woluntaryzmu.

Obecne plany urbanizacyjne są dopasowane bardziej do potrzeb, gustów określonych podmiotów indywidualnych i zbiorowych. Plany liczą się z kosztami i czasem. Wycofanie się państwa z roli inwestora.

Zjawiska i procesy zachodzące w przestrzeni miejskiej:

1. wzrost zróżnicowania form przestrzeni 2. polaryzacja w 4 kierunkach - biegunowość koncentracja - dekoncentryzacja zabudowy, nowoczesność - zacofanie 3. dynamizacja podziału na przestrzenie ładne i brzydkie 4. leprze wykorzystanie przestrzeni 5. zmiany funkcji przestrzeni 6. wzrost wielofunkcyjności przestrzeni 7. wzrost semiotyzacji przestrzeni

Zmniejszyła się przestrzeń produkcyjna (rozwój nowych technologii) kurczą się przestrzeń rekreacyjna - skwery chodniki przeznaczone na parkingi. Rozszerzyła się przestrzeń wymiany w zakresie dóbr, usług i informacji - dużo sklepów, hurtowni, barów , banków, rozwój dróg Zmieniła się i rozwinęła przestrzeń informacji - nazewnictwa ulic, skwerów, budowa nowych pomników, dużo napisów, reklamy, szyldy, tablice informacyjne. Wzrost przestrzeni sakralnych Semiotyzacja- przestrzeń społeczna naznaczana przez formy językowe - nadawanie im nazw, związek form przestrzennych z ich społeczną treścią oraz funkcjami.

W budownictwie mieszkaniowym można zauważyć:

1. zróżnicowanie: form, standardów, intensywności zabudowy 2. poprawa estetyki budynków 3. rekonstrukcja istniejących budynków 4. skrócenie cyklów inwestycyjnych 5. wielość inwestorów 6. wzrost chaosu przestrzennego Istotna zmiana zaszła w systemie funkcjonowania władz miejskich.

14. KRYZYS MIAST I POLITYKA ODNOWY (ŚWIAT, EUROPA, POLSKA), POLITYKA MIEJSKA.

POLITYKA MIEJSKA - stosunkowo nowy obszar badań socjologii i aktywności w miastach. Po '90 roku. Przełom przywrócił autonomię miastom - aktywność endogeniczna. (reforma samorządu, nadanie miastom i gminom szerokich uprawnień).

Rola i znaczenie polityki miejskiej w okresie przemian ustrojowych - strategie wzrostowe, priorytety rozwoju, władza tzw. Straż pożarna w przypadku problemu. W dużych miastach strategia określona. Np. Rzeszów - dążenie do rozwoju funkcji ponadlokalnych, np. Uniwersytet i inne instytucje publiczne to gwarantuje miastom i regionom pewną autonomię, a tą należy rozwijać.

Historia realizacji polityki miejskiej na przykładzie Ameryki 2 okresy;

- era federalnego aktywizmu, lata '60, '70, czyli bezpośredniej interwencji federalnej administracji w rozwiązywanie materialnych i społecznych problemów dużych miast. Odpowiedzialność spoczywająca na władzy publicznej.

- założenia nowego federalizmu - zmniejszanie się zakresu interwencji rządu federalnego. Budowa mieszkań komunalnych. Tworzenie stref przedsiębiorczości.

PROGRAM ODNOWA MIAST - ogólnonarodowy, 1973, największy pod względem zasięgu program całej historii polityki w USA.

Odniesienie do POLSKI - u nas też inwestycje centralne finansowane z budżetu, formy polityki regionalnej, wyrównywanie szans, gwałtowna polaryzacja.

Cele programu - wyeliminowanie starego budownictwa, ożywienie ekonomiczne miejskich śródmieść, budowa nowoczesnych i wygodnych mieszkań, zredukowanie segregacji rasowej w miejscu zamieszkania. Odnowa miast zakładała likwidację niezdrowej tkanki slumsów ze śródmieść oraz zmianę wyglądu śródmiejskich dzielnic. Wyburzanie starej i odbudowa nowej substancji mieszkaniowej. Efekty programu - połowiczne - chodziło o poprawę warunków mieszkaniowych najuboższej ludności a stało się wręcz odwrotnie. Skutki niepożądane - zamiast dużej liczby tanich mieszkań - zabudowa biurowa i usługowa, nowoczesna (Berlin). Nie odnowa lecz usunięcie murzyńskich społeczności z miast centralnych. Skutki pozytywne - inwestycje w centrach miast równoważyły konkurencję.

Konsekwencje odnowy miast - powstanie PROGRAMU WOJNA Z BIEDĄ - 1964 Założenia - zidentyfikowanie w poszczególnych miastach obszarów szczególnego zaniedbania i niedorozwoju ekonomicznego oraz wykrycie barier uniemożliwiających ludziom o niskich dochodach korzystania z profitów gospodarczych. Formy realizacji programu - przygotowanie zawodowe ludzi młodych z niższych warstw ludności miejskiej, powszechny system zabezpieczeń emerytalnych z centralnego funduszu ubezpieczeń społecznych.

III. STRUKTURY PRZESTRZENNO - SPOŁECZNE W MIEŚCIE

15. STRUKTURY PRZESTRZENNE WEWNĄTRZ MIAST : CENTRA I INNE STREFY. TYPY PRZESTRZENI MIEJSKICH WG CASTELSA.

CASTELLS - zamiast urbanizacji używa pojęcia "społeczne wytwarzanie przestrzeni"

Cechy ośrodka miejskiego, które wskazują na jego społeczną strukturę:

1. prestiżowo-funkcjonalne zróżnicowanie architektury - może być ono silne, lub słabe, paro- lub wielostopniowe, oparte na licznych elementach architektoniczno-urbanistycznych lub jednym czy dwóch; występuje niezmiennie we wszystkich miastach. W zróżnicowaniu tym przejawiają się podziały klasowe i ekonomiczne, przyjęta w danej społeczności hierarchia prestiżu, jak i podstawowe funkcje pełnione przez miasto. 2. podział miejskiego obszaru na centrum (główny plac, śródmieście, dzielnice śródmiejskie) i otaczające je obszary (peryferie, dzielnice peryferyjne). --- Wieś lub osada posiada swój geometryczny środek, lecz może się obejść bez społecznego centrum (miejsce spotkań kościół lub targ; wydłużony kształt wsi - ważność dostępu do drogi i własnego kawałka ziemi - wskazuje jednocześnie no mniejszą ważność przypisywaną lokalizacji gospodarstwa w stosunku do środka wsi. W mieście, niezależnie od jego wielkości, centrum pełni kilka lub kilkanaście funkcji żywotnych dla całej społeczności. Centrum jest koniecznym warunkiem istnienia i rozwoju miasta. Obszar ten nie pokrywa się z geometrycznym środkiem miasta, wyznacza kilka podstawowych urbanistycznych jego rysów, a także przebieg wielu społecznych procesów (rozwój sieci ulicznej, lokalizację i przeznaczenie innych placów, lokalizację gmachów użyteczności publicznej, ekologiczną orientację prestiżowego zróżnicowania budowli i dzielnic. 3. przestrzeń miejska - przestrzenny aspekt określonych społecznych procesów lub instytucji, przestrzeń możemy klasyfikować na: o otwartą - place, ulice, mosty, o półotwartą - podwórka, podcienia, kawiarnie na ulicy pod daszkiem, o zamknięta - wnętrza. Pojmowanie i odczuwanie przestrzeni w mieście. Rozróżniamy obszary świeckie i sakralne oraz prywatne i publiczne. Występują również liczne podziały wyznaczające nasze zachowanie. Przede wszystkim wy stępuj ą rozmaite odcienie naszego stosunku do przestrzeni publicznej. Występuje wyraźna zależność między naszymi grupami odniesienia a przestrzenią, z jaką te grupy się identyfikują.

Komponenty społecznej przestrzeni:

1. przeznaczenie - określa ono instytucjonalny charakter przestrzeni, taki jak ulica, plac, most, park, cmentarz, stadion, dworzec, teatr, dzielnica mieszkaniowa, mieszkanie, itd. 2. własność: - formalna: prywatna, spółdzielcza, komunalna, klubowa, państwowa, kościelna, itd. - nieformalna: własność tych grup społecznych, które z danej przestrzeni w pełni korzystają i identyfikują się z nią. 3. kształt - mały, ciasny, wąski, długi, rozległy, proporcjonalny, jednolity, zwarty, rozczłonkowany, zróżnicowany, łatwo dostępny, itd. 4. oprawa - piękna-brzydka, nowoczesna-tradycyjna, zabytkowa-zwykła, monumentalna-kameralna, stereotypowa, przypadkowa, przyjemna, nastrojowa, neutralna, niegustowna, odpychająca, przytłaczająca, itd.

Obszary kulturowe - ważne i w swych najlepszych wydaniach bliskie rozwiązaniom optymalnym:

1. dobrze zaprojektowane i zagospodarowane mieszkalne wnętrze,

2. świątynię, zwłaszcza gotycką lub barokową katedrę, 3. harmonijnie wykształcone zabytkowe centrum miasta średniej wielkości.

Na rozpatrywanych obszarach zachodzi proces kumulacji wyselekcjonowanych wartości materialnych i symbolicznych. W odniesieniu do mieszkania zachodzi w ciągu całego życia rodziny lub jednostki. W odniesieniu do świątyni i centrum miasta jest dziełem kolejnych związanych z nim pokoleń. Dlatego obszary te możemy traktować jak wytwory swych grup i zbiorowości, jak też jako środowiska kulturowe, które na te grupy i zbiorowości nieustannie oddziałują. Z jednej strony są one wyrazem smaku, upodobań, potrzeb, stylu życia i zdolności użytkowników, z drugiej same nieustannie ich kształtują, utrwalając w nich określony zespół wartości. Występuje tu najbardziej doniosłe w kulturze sprzężenie zwrotne. Wspomnianemu procesowi obszary te zawdzięczają wyposażenie w wartości artystyczne i estetyczne. Jest to wynik działania świadomego, które podlega zarówno indywidualnym, jak i stereotypowym potrzebom działających ludzkich podmiotów. Wnętrze przez przedmioty o najrozmaitszym przeznaczeniu potrafi narzucić jednostce (grupie, zbiorowości) odczucie tysięcznych więzi z jej środowiskiem społecznym i całym społeczeństwem. Wnętrza te pełnią doniosłą rolę identyfikacyjną oraz integracyjną. Wszystkie te obszary są wyrazem czasu, w jakim żyje i z jakim jest związana dana grupa (wspólnota), to znaczy czasy przeszłego, teraźniejszego i przyszłego w ich zindywidualizowanych postaciach. Z punktu widzenia pełnionych funkcji ogólnych i ściśle kulturowych każdy z obszarów jest wielofunkcyjny. Repertuar ich funkcji wtórnych podlega ewolucji. Obszary te mogą tracić jedne funkcje (zwykle na rzecz innych obszarów) i zdolne są do podejmowania funkcji nowych, jakie wyłaniają się w trakcie rozwoju społecznego. Dla swych grup i zbiorowości rozpatrywane obszary są kulturową płaszczyzną odniesienia i miarą porównawczą. Zarówno przy poznawaniu i ocenie innych obszarów, jak też przy podejmowaniu wielu decyzji kulturowych.

Obszar kulturowy nie jest - eksponatem muzealnym, zespołem szacownych i martwych zabytków, ani zaprogramowanych instytucji kulturowych, ani synonimem obszaru o najwyższych wartościach artystycznych.

Obszar kulturowy jest natomiast przestrzenią, z którą związane są niemal organicznie potrzeby kulturowe określonych społecznych grup lub społeczności. Wymieniając taki obszar tym samym stwierdzamy istnienie grupy, wspólnoty lub społeczności, która go użytkuje, jest z nim wielorako powiązana i z nim się identyfikuje. Obszar kulturowy spełnia wobec swej grupy (społeczności) właściwą rolę wówczas, gdy może ona z niego swobodnie, intensywnie i systematycznie korzystać. Jedynie w takich warunkach obszar ten może być miejscem i katalizatorem żywotnych procesów kulturowych. Z tego punktu widzenia obszar kulturowy może znajdować się w stanie rozwoju, stabilizacji lub upadku. Proponowane pojęcie prowadzi do wyraźnego rozróżnienia wartości związanych z funkcją określonej przestrzeni, jej wartości przestrzennych i związanych z nią procesów kulturowych.

OBSZAR KULTUROWY def WALLIS - określona funkcjonalnie przestrzeń, która jest przedmiotem intensywnej i długotrwałej interakcji między skupionym na niej zespołem wartości materialnych, estetycznych i symbolicznych konkretną grupą (społecznością). Dzięki temu może ona na tym obszarze zaspokajać spontaniczne swe różnorodne potrzeby z zakresu kultury, osiągając poczucie integracji społecznej i możliwości rozwoju.

POJĘCIE CENTRUM

CENTRUM MIASTA def WALLIS - jest społeczno-kulturowym najbardziej rozległym, zróżnicowanym i skomplikowanym obszarem kulturowym, jaki wytworzyło społeczeństwo miejskie. Jest systemem o wielu poziomach, zarówno z punktu widzenia struktury przestrzennej, społecznej jak i kulturowej.

Centrum jest częścią miasta, która: CECHY CENTRUM ;

- w stosunku do pozostałych części przestrzeni miejskiej jest obszarem odrębnym pod względem infrastruktury instytucjonalnej, kompozycji urbanistycznej i wartości architektonicznych,

- jest obszarem w stosunku do całego miasta względnie niedużym, - jest obszarem najlepiej w mieście usytuowanym pod względem komunikacyjnej dostępności dla swych użytkowników,

- jest obszarem o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania społeczności miasta, a także dla społeczności obszaru, który jest przez oddziaływanie tego miasta zdominowany,

- jest identyfikowany przez miejską społeczność jako obszar, na którym przebiegają najważniejsze procesy życia publicznego.

Pojęcie centrum łączy w sobie dwa całkiem różne zakresy:

1. geometryczne znacznie środka - środka miasta, 2. znaczenie metaforyczne - jako punkt ciężkości bądź też głównej osi określonego zjawiska.

ŚRÓDMIEŚCIE - nie jest pojęciem jednoznacznym. Jest to obszar o funkcjach mieszanych, którego dominantę stanowią funkcje usługowe charakterystyczne dla ośrodka miejskiego. Położone w środku ciężkości układów różnych rodzajów komunikacji, tworzy obszar miasta intensywnej zabudowy, a zarazem jest największym ośrodkiem pracy i aktywności. Śródmieście - w znaczeniu śródmiejskiego obszaru lub dzielnicy - występuje w miastach wielkich i średnich, których przeszłość osiąga co najmniej paru stuleci. W takich ośrodkach w wyniku przestrzennego rozwoju miejskiego organizmu obszar miasta sprzed pewnego okresu staje się obszarem śródmiejskim otoczonym przez dzielnice nowsze. Dzięki swej dawności obszar śródmiejski skupia zarówno najcenniejsze budowle i zespoły zabytkowe, jak i najważniejsze instytucje publiczne o znaczeniu ogólnomiejskim. Przemiany, jakim podlega śródmieście, zależne są od rozwoju na jego obszarze ogólnomiejskich funkcji miasta i aglomeracji. Z kolei funkcje ogólnomieskie rozwijają się przede wszystkim na obszarach uprzywilejowanych pod względem swego srtategiczno-komunikacyjnego położenia w miejskim organizmie.

17. ROLA SPOŁECZNA I FUNKCJA CENTRUM. OŚRODKI SKUPIENIA SPOŁECZNEGO.

Miejsce jednostek i grup społecznych w przestrzeni wyznacza w sposób znaczący centralne lub peryferyjne położenie.

Centrum - najważniejsze pojęcie kategorii przestrzennych:

1. związane z porządkami kosmologicznymi w najszerszej skali systemów kulturowych;

2. oznacza potęgę, władzę polityczną, ekonomiczną i ideologiczną; jest ośrodkiem nagromadzenia dóbr i informacji, miejscem wymiany, oznaką siły i bogactwa; 3. bycie w centrum daje poczucie możliwości, wpływu oraz korzystania z różnego rodzaju urządzeń i udogodnień. Przeciwstawne pojęcie - peryferie.Ważną rolę w społecznym postrzeganiu przestrzeni odgrywają kategorie oznaczające kierunek (wertykalne - góra, dół). Inna kategoria; przód, tył. Strony: lewa i prawa. Strony świata mają nie tylko geograficzne znaczenie. Kolejna grupa związana jest z dostępnością przestrzeni - granice. Inna kategoria - przejścia (np. drzwi). Z punktu widzenia jednostki przestrzeń ma charakter stopniowalny. Podział trójstopniowy na przestrzenie: 1. osobistą - ma charakter intymny i prywatny, jest bezpieczna, doskonale znana, jednakowo przywłaszczona. Człowiek ma tutaj największą swobodę zachowań oraz coraz mniejszą możliwość jej swobodnego kształtowania; 2. życiową - przestrzeń codziennej egzystencji - mieszkanie, dzielnica, osiedle, drogi łączące wszystkie stale odwiedzane punkty i obszary, mają charakter publiczny, ich jednostkowe kształtowanie jest prawie wykluczone; 3. ekologiczną - to obszar mogący powodować poczucie mniej lub bardziej wyraźnego zagrożenia, teren słabo lub w ogóle nie przyswojony.

Klasyfikowanie przestrzeni w zależności od stopnia swobody zachowań:

1. prywatną - jednostka sama określa stopień swobody własnych zachowań; 2. publiczną - warunkowane są obowiązującymi obyczajami i zwyczajami; 3. organizacyjno-polityczną - jest przestrzennym korelatem władzy, zachowanie jest regulowane z góry ustalonymi przepisami. Społeczna rola przestrzeni - wprowadzenie do rozważań socjologicznych nad przestrzenią (Jacek Wódz)

20.STRUKTURY PRZESTRZENNO SPOŁECZNE W MIEŚCIE. PROBLEM SEGREGACJI SPOŁECZNEJ.

MORFOLOGIA - wskaźniki społeczno - przestrzennego zróżnicowania miast - analiza czynnikowa. USA - 3 wskaźniki o dużej regularności występowania

- społeczno - ekonomiczny status danego terenu - status rodzinny danego terenu - status etniczny danego terenu Tu mniejszości etniczne i narodowe należą do warstw najniższych. Członkowie warstw wyższych i niższych żyją we względnej izolacji a członkowie średniej warstwy raczej na terenach o mieszanym składzie ludności. Segregacja społeczna. Status ludzi wzrasta od centrum do stref zewnętrznych. Europa - wyniki podobne jak w USA. Tu etniczny status ludzi zależy od przynależności do warstwy społecznej jak i pozycji w cyklu życia rodzinnego. W Europie imigracja ludzi w poszukiwaniu pracy dopiero po II wojnie światowej, a napływ robotników cudzoziemców lata 60. Kraje Trzeciego Świata - tu obraz bardziej jednorodny. Tu wskaźniki są współzależne a nakładają się na nie inne. Są trudne do scharakteryzowania. Idealny wzorzec rozmieszczenia przestrzennego w mieście. Model procesu. W miarę wzrostu miasta strefy rozszerzają się od wnętrza do zewnątrz.

MODEL STREF KONCENTRYCZNYCH - BURGESS - 1923 rok. Na przykładzie Chicago. 5 koncentrycznych stref różniących się strukturą użytkowania i strukturą ludności.

1.CBD - w sercu miasta, centrum handlowe z wielkimi domami towarowymi, sklepami, hotelami, restauracjami - tu najwyższe ceny gruntów. Ludność nieliczna lub wcale. Obszar dominujący. To co tu się dzieje ma nieodparte skutki w innych dzielnicach. Wokół niej ; 2.strefa przejściowa - zakłady przemysłu lekkiego i rzemiosła, kilka sklepów. Teren mieszkalny, ludzie młodzi i samotni, studenci, przedstawiciele grup etnicznych. Wysokie wskaźniki rozwodów i przestępczości, prostytucja, osoby psychiczne. 3.kolejny pierścień, robotnicze dzielnice mieszkaniowe, rodziny robotników wykwalifikowanych, wielopiętrowa zabudowa, domy rodzinne wynajmowane jak w przejściowej.

4.strefa lepszych mieszkań - Zamożni członkowie warstw średnich i wyższych, domy jednorodzinne, duże działki pod domy. 5.strefa dojazdów wahadłowych - nowo zbudowane osiedla zamieszkane przez typowe warstwy średni. Rodziny z małymi dziećmi. Rano śródmieście wieczorem do strefy, w ciągu dnia ludność tu to kobiety z dziećmi.

SPECJALIZACJA UŻYTKOWANIA ZIEMI - to proces przyporządkowania w ramach obszaru miejskiego poszczególnych rodzajów użytkowania - na mieszkania, usługi, biura, rzemiosło. Wzrost liczebności mieszkańców powoduje wzrost klienteli zakładów usługowych i handlowych w centrum.

SEGREGACJA - argumentacja związana z poszczególnymi grupami społecznymi. To rozmiar równomiernego rozkładu poszczególnych grup ludności między dzielnice 1 miasta. To izolacja przestrzenna. Co ma na nią wpływ na przykładzie grup etnicznych mniejszościowych w USA ; - odróżnienie zewnętrzne członków grupy od ludności miejscowej - dyskryminacja i ulokowanie na drabinie społecznej - czas pobytu w mieście. Jest ona tym większa im większy jest dystans społeczny między 2 grupami.

SUKCESJA - cykl, argumentacja powiązana z określonym miejscem zamieszkania, proces zastępowania mieszkańców danej dzielnicy przez innych, głównie przy zmianie statusu 2 grup. Fazy - INWAZJI - cykl inwazyjno sukcesyjny, gdy kilku członków grupy mniejszościowej wynajduje sobie mieszkania w dzielnicy w której dotąd ich nie było są oni obserwowani przez ludność miejscową a gdy ich liczba rośnie są przepędzani. Gdy liczba przybyszów osiągnie określoną wielkość to opór miejscowych staje się bezcelowy i opuszczają swe mieszkania a wprowadzają się tam członkowie grupy inwazyjnej. Gdy ta grupa stanowi większość zaczyna tworzyć własną infrastrukturę wspierając dotychczasową.

CENTRALIZACJA - naturalna tendencja do skupiania się ludzi i instytucji w pewnych miejscowościach.

DYSPERSJA - społeczno-przestrzenna struktura miast, zmienia się ze względu na ; - skład ludnościowy, - dominujące użytkowanie ziemi. Na skutek rozbudowy miast fabryki znalazły się w środku.

21. SZATA INFORMACYJNA MIASTA. MIEJSCA PAMIĘCI. NAZEWNICTWO ULIC I - PLACÓW.

Dla obserwatora, który porusza się po ulicach i placach, miasto jawi się w postaci niewyczerpanej ilości krajobrazowych widoków i perspektyw, a jednocześnie w postaci wielu warstw informacyjnych. Pejzaż współczesnego centrum bardziej niż kiedykolwiek jest kształtowany przez intensywną szatę informacyjną, która nakłada się niemal na każdy architektoniczny obiekt i wkracza do każdej przestrzeni.

Centrum posiada kilka rozbudowanych warstw informacyjnych, które kształtują zarówno jego walory estetyczne, jak i semantyczne. Rolę warstwy informacyjnej pełni zachowana w centrum zieleń, która wyraża sezonową metamorfozę przyrody. Informacyjny charakter posiada ruch uliczny: moda i wygląd przechodniów, modele i charakter środków transportowych. Autonomiczną warstwę informacyjną reprezentują semantyczne wartości architektury i urbanistyki. Warstwę samodzielną stanowi od przeszło stu lat szata informacyjna miasta.

Spełnia ona 4 różne funkcje: - założoną rolę instrumentalną - elementarne funkcje powiadamiające, dla których została ona powołana do życia; wchodzą tutaj w grę funkcje:1. regulujące, 2. porządkujące, 3. segregujące, 4. zakazujące.

Zaliczamy tu informacje o wydarzeniach, uroczystościach, zgonach, o nowych produktach na rynku, o możliwościach sportowych.

- estetyczną, poznawczą, - ideologiczną.

Szata informacyjna centrum służy różnym celom i adresatom, że aby zapewnić skuteczność oddziaływania jej przekazów, musi być poddana określonym zasadom. Są to przede wszystkim: - dążenie do czytelności - wynika z pragnienia, by informacja była zrozumiała dla każdego i z szybkości, z jaką w warunkach wielkomiejskiego ruchu musi ona zostać przyswojona, jeżeli ma być w ogóle odebrana, - wielokrotnej publikacji - plakaty, powtarzalne reklamy i neony, wybrane symbole -wynika z rozległości obszaru centrum, jak i z propagandowej reguły przypominania tej samej informacji maksymalną ilość razy, - optymalnej lokalizacji i przestrzennej segregacji, - do indywidualizacji poszukiwania nowych form wyrazu i konkurencyjności. Symbole miast: - wizualne - najliczniejsze i najbardziej rozpowszechnione, - dźwiękowe - sygnały radiostacji lub niektóre piosenki - plastyczne - wprowadzane i utrwalane przez dzieła graficzne i literackie oraz tradycję ustną, - niektóre ośrodki same stały się uniwersalnymi symbolami. Ikoniczne symbole miast:

- odnajdujemy je na okładkach przewodników, albumów i map, na ogłoszeniach linii lotniczych i na hotelowych nalepkach, na kartach i znaczkach pocztowych, na obwolutach książkowych i opakowaniach, w postaci drobiazgów produkowanych na całym świecie "na pamiątkę" o różnych miastach. Wielką rolę odgrywają porównania symboliczne. Punktem odniesienia są zwykle bądź miasta-symbole, bądź ośrodki, które w określonej dziedzinie zyskały największy światowy rozgłos. Obok porównań dwóch miast mamy również porównania grupowe. Chodzi tutaj o swego rodzaju popularne, bo zawarte w przysłowiach, klasyfikacje miast. Powiedzenia obejmują najważniejsze ośrodki określonego administracyjnego lub narodowego obszaru. Miasta wyróżnione są wg najlepszych lub najcenniejszych cech w taki sposób, że żadne nie zostało ani wywyższone, ani pomniejszone (ich prestiż jest nie hierarchiczny). Stanowiły one symboliczną a zarazem stereotypową klasyfikację miast, przyjętą i stosowaną przez opinie publiczną. Użyte symbole lub przymiotniki składały się na ogólne wizerunki poszczególnych ośrodków, tworząc potoczną wiedzę o miastach na określonych obszarach. Klasa lub warstwa społeczna, która znajduje się u władzy, może bez większych przeszkód wznosić symbole swego prestiżu i znaczenia. Inna jest sytuacja klasy lub zbiorowości, która z politycznych lub społecznych względów jest tych możliwości pozbawiona (szuka wówczas dróg pośrednich, nieraz pretekstów). Wśród wielu hierarchii, jakie tworzą współczesne miasta, a które wiążemy z siecią administracyjną kraju, z wielkością poszczególnych ośrodków, z ich udziałem w gospodarce narodowej, czy też w rozwoju wysoko notowanych dziedzin ludzkiej aktywności, istnieje hierarchia prestiżu. Ambicją wielkich społeczności jest dążenie, by własne miasto nie znalazło się pod względem prestiżu w tyle za innymi miastami, uznawanymi za równorzędne.

Drogi do podnoszenia własnego prestiżu:

- wznoszenie na terenie miasta budowli i pomników o wysokim prestiżu, tworzenie zakładów i instytucji przynoszących rozgłos i chwałę, mecenasowanie sztuce, - lansowanie pociągających symboli miasta i jego wizerunków, co osiąga się poprzez wydawnictwa, obchody, popularyzację dziejów miasta, tworzenie jego legendy, rozpowszechnianie jego imienia w świecie, - organizowanie na terenie miasta zjazdów, spotkań i imprez o charakterze naukowym, sportowym, politycznym i artystycznym. W poszukiwaniu źródeł prestiżu, szczególną ("magiczną") rolę odgrywają unikalne cechy miast oraz posiadanie przez nie palmy pierwszeństwa w jakiejś dziedzinie. Symbole ucieleśniają ludzkie uczucia, postawy i przekonania, tworzeniu nowych symboli towarzyszy zapominanie, usuwanie, a nawet niszczenie istniejących symboli. Zwłaszcza, gdy dawne symbole nie są w zgodzie z uczuciami i przekonaniami zbiorowości rządzących. Ważnym rysem wielu symbolicznych i stereotypowych określeń jest to, że odpowiadają one publicznym wyobrażeniom o społecznych podziałach. Zawierają one nieraz elementy klasyfikacji, a nawet typologii. Istotne, gdyż klasyfikacje te funkcjonują w społecznej świadomości. Zawierają w sobie świadomość podziałów klasowych, kulturalnych i ekonomicznych. Typologia ma z reguły charakter dychotomiczny; podziały dychotomiczne są używane również w tych przypadkach, kiedy w sposób oczywisty przy danym zjawisku występuje hierarchia wielu szczebli. Możliwość rozumienia symboli wiąże się z pewnym kwantum wiedzy. W przypadkach gdy symbole odnoszą się do spraw znajdujących się poza zasięgiem społecznej lub historycznej świadomości odbiorców, pozostają one dla nich nieczytelne. W ten sposób funkcja symboliczna pewnych przedmiotów i pojęć zostaje ograniczona w czasie i przestrzeni przez zasięg kultury lub subkultury, która te symbole wytworzyła. Zaletą symbolu jest to, że kwantum wiedzy niezbędnej dla jego zrozumienia może być niewielkie i może być przekazywane wraz z wychowaniem jednostki przez grupę rodzinną.

Informacyjne walory większości symboli są jak hasła wywoławcze, które pozwalają nam połączyć z pewnym przedmiotem, dźwiękiem lub pojęciem określoną część naszej wiedzy i doświadczeń emocjonalnych.

Symbole miejskie wzbogacają naszą kulturę, pozwalają nam porządkować zdobytą wiedzę o miastach i ułatwiają porozumiewanie się z innymi. Stereotypy, które mnożą się w wyniku wzmożonej wymiany informacji między ludźmi, zubożają naszą wiedzę, narzucając schematyczne wyobrażenia i uproszczone drogi rozumowania o miejskiej kulturze.

Aktywność kulturalna jest zależna od spontanicznych zachowań mieszkańców i użytkowników miasta. Inne czynniki to: budżet wolnego czasu jednostki, jej możliwości ekonomiczne, jej ambicje i potrzeby. Pierwszoplanową rolę pełnią jej najrozmaitsze powiązania i uwikłania środowiskowe, zawodowe, rodzinne, nieraz religijne, towarzyskie, itd.

Instytucje kulturowe i odpowiadające im przestrzenie łączą się w świadomości społecznej z wartościami o charakterze artystycznym, historycznym i zabytkowym oraz z rozrywką, zabawą i wypoczynkiem.

Pojęcia "kultura" i "kulturalny" występują jako pojęcia klasyfikujące. Z ich pomocą spośród różnych instytucji i obszarów wyróżnia się te, które powołane są formalnie do pełnienia funkcji uznawanych zwyczajowo za kulturowe. Propozycja - "obszar kulturowy" -potrzeba pojęcia wartościującego, które byłoby ponad podziałem formalnym.

Niektóre przestrzenie społeczne stają się obszarami kulturowymi z racji swego wyposażenia i przeznaczenia - dotyczy to głównie zamkniętych i wyspecjalizowanych przestrzeni artystycznych. Inne przestrzenie (otwarte i zamknięte) mają pewną - wysoką, średnią lub niską - możliwość stania się takimi obszarami. Żadna społeczna przestrzeń nie staje się obszarem kulturowym w sposób automatyczny. Automatycznie może stać się jedynie obszarem kulturowej konsumpcji (opartej na sprzedaży), przy odpowiednim wyposażeniu.Ogół przestrzeni, jakie mogą stać się obszarami kulturowymi, podzielimy na:

- otwarte (miejskie parki i ogrody, zespoły zabytkowe, cmentarze, a przede wszystkim fragmenty miejskiego śródmieścia)! zamknięte (mieszkanie, kawiarnia, muzeum, teatr, filharmonia, świątynia). Przestrzenie miejskie traktowane tradycyjnie jako "pozakulturowe" - targi, wielkie magazyny, hotelowe halle, dworce i porty lotnicze.

SYMBOLE

DEFINICJA MIASTA. SYMBOLE (Wallis)

Cechy miasta:

- zróżnicowanie zawodowe (bądź społeczną heterogeniczność), zróżnicowanie zabdowy, - przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi, - przewaga kontaktów rzeczowych nad kontaktami osobistymi, - odmienne w stosunku do wsi rysy demograficzne miejskich społeczności.

Symbole stanowią nieodłączny atrybut takich zjawisk, jak:

- oznaczenie prestiżu, - utrwalanie pamięci o wydarzeniach dziejowych i jednostkach, - wyrażanie swej obecności, siły i władzy.

Mamy symbole: - religijne i narodowe, - określonych klas, warstw i zawodów, - przyjęte przez młodzież, - przyjęte przez grupy przestępcze, - stosowane na użytek turystów.

Podział wg ich terytorialnego zasięgu: - lokalny, - ponadlokalny.

Symbolika niektórych ludzkich wytworów jest ich funkcją pierwszą - herby, ordery, pomniki, sygnały radiostacji - są wytworami, które powołano do życia w charakterze symboli. Pełnią one funkcje: - dekoracyjne, - artystyczne, - informacyjne.

Nie przesłaniają jednak funkcji podstawowej. tworzone w sposób świadomy.

Symbole utworzone w sposób spontaniczny, na drodze wyboru spośród wielu przedmiotów:

- gmachy, które stały się symbolami określonych zbiorowości, - konstrukcje, które z biegiem czasu uznano za symbole miast, - przedmioty, które z odległej perspektywy przyjęto uważać za symbol określonej w dziejach miast epoki,

22. 23. OBSZARY PATOLOGII SPOŁECZNEJ, WIĘŹ SPOŁECZNA W MIEŚCIE.

Jedną z przyczyn powstania patologii społecznej był monumentalizm okresu modernizmu, który spowodował wzrost anonimowości. Pozbawił on także więzi społecznej. Amerykański socjolog Dawid Riesman - napisał 'Samotny tłum" - tu opisał on życie w kamiennych pustyniach. Wg niego żyją tam samotne tłumy - gdzie nikt nikogo nie zna, a im większe bloki, osiedla, tym większa jest znieczulica, obojętność, anonimowość, patologia. Patologie społeczne - szerzyły się głównie na obszarach ; - starej zabudowy śródmiejskiej, - wielkich blokowisk na nowych osiedlach, - w koloniach domków jednorodzinnych. Duże miasto traci więzi społeczne, kontakt z przyrodą, większe patologie.

IV. PROBLEMATYKA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

26. POJĘCIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO; JEGO ZADANIA I INSTRUMENTY. INSTYTUCJINALIZACJA PROCESU PLANOWANIA.

PLANOWANIE to celowa działalność władcza, polegająca na kształtowaniu przyszłości zgodnie z celami i ideałami społecznymi wyrażanymi przez władzę panującą. Nie należy utożsamiać planowania z prognozowaniem przebiegu samych procesów ekonomicznych. Dlatego wydziela się planowanie;

przestrzenne;gospodarcze;społeczne.

Ossowski -planowanie to dążenie do osiągania świadomie wytyczonych celów, to zjawisko powszechne dotyczy wszystkich typów społeczeństw, jednostek grup, zbiorowości. Planowanie społeczne jest wytworem XX w a w społeczeństwach typu socjalistycznego to podstawa społecznego ładu i narzędzie racjonalizacji procesów gospodarczych.

Zinstytucjonalizowane wiąże się z podejmowaniem decyzji co do celów, środków, metod działania mających oparcie w strukturach władzy.

Socjologia planowania powinna obejmować ; społeczne determinanty procesu planowania, zagadnienia tworzenia planu, wymiany myśli, poglądów między planistą a instytucjami politycznymi, zbiorowością której plan dotyczy, partycypacji społecznej i społecznych skutków planowania.

Zakres przedmiotowy analiz planowania urbanistycznego (socjologicznych) - powinien obejmować refleksję nad miastem jako środowiskiem życia człowieka, nad warunkami życia w mieście, zróżnicowaniem struktur miasta, organizacją życia w osiedlach, nad waloryzacją przestrzeni itd.

27.PLANOWANIE A PROCESY ŻYWIOŁOWE W PRZESTRZENI.

W. Kwaśniewicz - zachowanie równowagi między rozwojem społecznym opartym na naukowym poznaniu rzeczywistości a procesami żywiołowymi, nie zawsze możliwymi do przewidzenia i kontrolowania. Żywiołowość wg niego to nie tylko dewiacje i zakłócanie w planowaniu ale też działania spontaniczne nie wymuszone okolicznościami zewnętrznymi, zachowania wyzwolone w skutek wystąpienia niemożliwych do przewidzenia kataklizmów, zjawiska ze sfery makrospołecznej o charakterze historyczno - przyrodniczym i działania oparte na swobodnej grze sił, niekontrolowane ale możliwe do podporządkowania planowaniu.

Badania nad interferencją zjawisk planowych i żywiołowych w miastach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (region kraju z najgęstszą siecią miast),

bjawy niewydolności struktury osadniczej regionu - zagęszczenie zabudowy, brak wolnych terenów pod dalszą budowę miast i ich rozwój, szkody powstałe w związku z eksploatacją górniczą filarów ochronnych, niefunkcjonalny układ komunikacyjny.

2 grupy problemów - strukturalno - funkcjonalne podziały przestrzeni miejskich i ich społeczne skutki w dziedzinach życia, oraz przeobrażenia stylu życia zbiorowości wielkomiejskiej. Obserwowane we wszystkich miastach GOP zjawisko dominacji sfery produkcji nad sferą konsumpcji i dysfunkcje rozmieszczenia dóbr i usług stwarzają wiele barier i ograniczeń w codziennym życiu mieszkańców, wymuszają określone zachowania przestrzenne np. uciążliwe dojazdy do pracy, do teatru, po zakupy. Inną cechą tych miast jest brak wyodrębnionego centrum. Tychy, Dąbrowa Górnicza - przykłady rozwoju planowego miast, związanego z powojennymi procesami uprzemysłowienia. Ruda Śląska i Siemianowice - przykłady żywiołowej industrializacji.

28. PLANOWANIE W EPOCE PRZEDINDUSTRIALNEJ, KAPITALIZMU I REALNEGO SOCJALIZMU.

Zmiana w planowaniu - wydarzenia roku 1980, 1981, kryzys ekonomiczny, moralny i polityczny stanowią tło krytyki dotychczasowego planowania w Polsce. Zmiana dotyczy uspołecznienia planowania. Dostrzeżenie i nadanie istotnej rangi świadomości społecznej opiniom, oczekiwaniom i aspiracjom tych, w których imieniu podejmowano niegdyś decyzje planistyczne. W warunkach ustroju socjalistycznego zjawiska żywiołowe są nieuniknionym składnikiem przebiegu procesów społecznych. Efektywność planowania uzależniona jest od znajomości ogólnych praw rządzących życiem społecznym i od możliwości przewidywania przebiegu konkretnych procesów

30. TECHNICZNE, ARTYSTYCZNE I SPOŁECZNE TREŚCI W PLANACH PRZESTRZENNYCH. KWESTIA PRZYGOTOWANIA FACHOWEGO PLANISTÓW PRZESTRZENNYCH.

SOCJOLOGICZNE TREŚCI

Wallis - miasto jako zbiorowość otwarta zawsze było penetrowane przez różne grupy, dlatego nie można w nim jednoznacznie przyporządkować jakiejś przestrzeni określonej grupie społecznej. Jałowiecki - przestrzeń miejska jest wartością, a życie w mieście polega na procesach "zawłaszczenie ,, pewnych fragmentów przestrzeni miasta przez określone grupy, które wówczas uznają tę przestrzeń za "swoją". J. Ziółkowski - wyobraźnia socjologiczna planistów - składają się na nią;świadomość że urbanista spełnia funkcję o ogromnej doniosłości, że planowanie urbanistyczne jest działalnością par excellence społeczną, świadomość konieczności zapoznania się z rzeczywistością społeczną z tendencjami rozwojowymi wielkich procesów kulturowych zachodzących w świecie , z ewolucją ugrupowań, świadomość tego, że realizacje architektoniczno - urbanistyczne wywołują doniosłe skutki społeczne, pozwalające na zaspokojenie potrzeb ludzkich, świadomość, że działalność urbanisty jest zdeterminowana przez pochodzenie etniczne i klasowe przez jego doświadczenie życiowe i przynależność grupową.

31. SYSTEM PLANOWANIA JAKO INSTYTUCJONALNA PLATFORMA GODZENIA RÓŻNYCH CZĄSTKOWYCH INTERESÓW SPOŁECZNYCH.

Dużego znaczenia nabrały badania ekologiczne stosowane w procesach planistycznych, zwłaszcza w tworzeniu planów przestrzennych zagospodarowania kraju. Przy założeniu, że człowiek, zbiorowości ludzkie muszą współdziałać z otoczeniem przyrodniczym, które jest w stanie zagrożenia degradacją powodowaną rozwojem przemysłu, dlatego podejście ekologiczne do procesów planistycznych ma znaczenie teoretyczne i praktyczne. Życie w określonych warunkach środowiskowych jest ważnym czynnikiem określającym stopień dobrobytu społeczeństwa oraz stan jego zdrowia.

Dzięki ekologii społecznej poszerzyły się zakresy analiz struktur przestrzennych różnych typów jednostek osiedleńczych, zwłaszcza miast.

PRÓBY WYJAŚNIANIA NIEKTÓRYCH TYPÓW ZACHOWAŃ POPRZEZ ICH ODNIESIENIE DO PRZESTRZENI

Przestrzeń społecznie zawłaszczana jest przez jej mieszkańców. W ramach przestrzeni uznanej za "swoją" mamy do czynienia z koniecznością uznawania wartości lokalnych i respektowania zaleceń płynących z obowiązujących lokalnie wzorów i norm zachowań. Wzmacnianie roli przestrzeni następuje dzięki kontroli społecznej, która wyraźnie dba o to, by wszelkie zachowania łamiące ład lokalny były na terenie dzielnicy potępiane.

32. POLITYKA MIEJSKA I RUCHY MIEJSKIE - szukaj w 14.

33. RESTAURACJA I REWITALIZACJA ZDEGRADOWANYCH OBSZARÓW MIEJSKICH (USA, EUROPA, POLSKA).

USA - Program WZORCOWE MIASTA, ZASIEDLANIE MIAST - realizacja przy udziale władz publicznych. Lata międzywojenne - budowa mieszkań komunalnych, poprawa warunków mieszkaniowych ubogiej ludności miejskiej - blokowiska. Inne rozwiązania podejmowane przez HUD - zachęta do wykupywania mieszkań położonych w zaniedbanych dzielnicach centralnych.

Kolejna inicjatywa polityki miejskiej - GENTRYFIKACJA, czyli uszlachetnianie domów poprzez remont i zmianę funkcji - tzw rewitalizacja osiedli.

V. Z HISTORII PLANOWANIA UKŁADÓW OSADNICZYCH.

34. KONCEPCJA MIASTA IDEALNEGO W RÓŻNYCH EPOKACH. (STAROŻYTNOŚĆ I ŚREDNIOWIECZE).

Miasto idealne Platona - jego wizja miasta to miasto otoczone murami, na środku miasta - forum, rynek gdzie odbywały się głosowania. W mieście mieli zamieszkiwać wolni obywatele greccy, właściciele niewolników, kupcy. Spośród wolnych obywateli powoływano armię. Oprócz rynku w centralnym miejscu znajdowała się świątynia. Przykładem takiego miasta jest Stary Kraków.

35. A. SORIA, MILUTIN I MIASTO LINIOWE

koncepcja miasta liniowego (Milutin) ;kolej była dominującym środkiem komunikacji, w ZSRR próbował to ulepszyć Milutin. Jego propozycja - pas zieleni-transport-drogi-osiedle mieszkaniowe. (W latach '50 była taka koncepcja dla Rzeszowa - od Boguchwały do Głogowa wzdłuż linii kolejowej). Była to konstrukcja wynikająca z próby zapytania jak najlepiej ludziom się komunikować

36. W. PERRY I JEDNOSTKA SĄSIEDZKA

koncepcja osiedla społecznego (William Perry) ; myślał jak pogodzić uroki wsi i miasta stąd idea osiedla społ. - jednostki sąsiedzkie. Podstawa miała być szkoła podstawowa, żłobek , przedszkole, poczta, przychodnia, sklepy, niewielkie dwu trzy piętrowe bloki, życie koncentruje się w środku około 3 - 4 tyś mieszkańców osiedla, znają się dobrze bardziej się integrują: drogi obiegające osiedla - pas zieleni - ruch tylko dla mieszkańców - bloki. Perry sądził że wystąpi silna więź aktywność na rzecz osiedla pod względem przestrzennym do tej koncepcji raczej nie można mieć zastrzeżeń, choć silne więzi społeczne nie wystąpiły.

37. GARNIER I MIASTO PRZEMYSŁOWE.

Potrzebom ery industrialnej bardziej odpowiadała francuska koncepcja miasta - Tony'ego Garniera 1904 r, w której powiązał on funkcje ; pracy, mieszkania, wypoczynku i transportu, przyznając każdej z nich odpowiednie miejsce i izolując szkodliwy przemysł pasem zieleni. Szczególną rolę odgrywały tu nowoczesne ośrodki transportu - kolej i samochód. Miasto rozwiązane na prostokątnej siatce modularnej przyjęło wydłużony, dynamiczny kształt, nadając też taki wstęgowy kierunek jego rozwojowi. W środku znalazło się centrum komunalne dzielnica uniwersytecka, boiska sportowe, w dzielnicach mieszkaniowych stanęły dwukondygnacyjne domy otoczone ogrodami. Projekt jego nosił zalążki nowoczesnych metod projektowania urbanistycznego.

38. HOWARDA "MIASTA OGRODY'

koncepcja miasta ogrodu (Howard) ; duże miasto traci więzi społeczne kontakt z przyrodą , powstają patologie. Koncepcja Howarda była realizowana w Kaliforni - zakładano że nie trzeba budować olbrzymich metropolii ale centra a budownictwo mieszkaniowe powinno rozlewać się i składać z domków rodzinnych z ogrodami. W centrach miały być bloki - mieszkania dla biedoty, wzdłuż wybrzeża autostrada a za autostradą domki dla klasy średniej. Howard przewidział że nastąpi masowa motoryzacja, i tak dzisiaj wygląda ta urbanizacja na zachodzie, w USA.,

40. KARTA ATEŃSKA O MODERNIZM W ARCHITEKTURZE

Pewną odmianą modernizmu są urbaniści - budowali: wysokie budowle, skrzywione pewne idee w kierunku standaryzacji (wszystko podobne szare niemożność zlokalizowania centrum lub centrum socjalistyczne stare zniszczone obudowane standartowymi blokami) budowano za wysoko i za gęsto.

MONUMENTALIZM - powodował anonimowość i wzrost patologii społecznych.

URBANIZACJA MODERNISTYCZNA

Program modernistów manifest w postaci KARTY ATEŃSKIEJ (opracowana w 1929 r. wydana w 1933 r.).

- budować z żelbetonu szkła aluminium - nowe materiały formy odbiegające od archetypów przestrzennych - monumentalizm - modernizm głosił zaprzeczenie wszystkich poprzednich stylów - krytykowano to bo: dodawano różne szkodliwe materiały i transport by bardzo kosztowny

ZAŁOŻENIA MODERNISTÓW: - NOWE MATERIAŁY - NOWE TECHNOLOGIE - SZOKOWAĆ FORMĄ I WIELKOŚCIĄ

Panuje przekonanie, ż fachowcy od urbanistyki i architektury potrafią wiele, technika ma nieograniczone możliwości i dlatego ludzie powinni czuć respekt. Nieważne są ludzkie potrzeby, bo urbaniści wiedzą lepiej niż zwykły szary człowiek, czego mu trzeba.

Modernizm przyjął bardzo pozytywne normy:

1. wymóg - pokój na południe lub na poł.wsch. a nie na zachód.

2. Normy ekologiczne - standardy związane z zielenią w mieście na jednego człowieka ponad 8m kwadratowych terenu zielonego. 3. Funkcjonalnie - budować

Podział na strefy jest krytykowany ( strefa mieszkaniowa, magazynowo-składowa, rekreacyjna ) U modernistów najlepsze miasto to takie, które ma osobne centra mieszkaniowe pracownicze . Co jest korzystne ze strefowania : Zakłady pacy były hałaśliwe, brudzące, dymiące i były oddzielone strefą rekreacyjno-zieloną . Z jednej strony było to dobre ale z drugiej strony były olbrzymie koszt przejazdów do pracy, marnowanie czasu (do 2 godz.) Szokowanie formą : muszą się absolutnie różnić muszą być inne stąd tendencja do manieryzacji.

ARCHITEKTURA MODERNISTYCZNA : - Zamieniła archetypy przekreśliła je - Urbaniści przestali liczyć się z zamiłowaniami ludzi

41. POSTMODERNIZM W ARCHITEKTURZE I URBANISTYCE

- lata 70-te i 80-te przełom, ucieczka od założeń modernistycznych, przedstawiciel Szumacher "małe jest piękne" - architektura - powrót do małych form , odstępstwo od gigantomanii , powrót do małych osiedli (2-3 tyś. Mieszkańców) - zakwestionowano stare materiały szkło, beton i aluminium - buduje się z cegły , pustaka tradycyjnych materiałów, preferuje się formę lżejszą - powrót do archetypów - budowle odpowiadające oczekiwaniom ludzi - odejście od monotonii szarości na rzecz zróżnicowanych form - tradycyjne formy dachów - lepsze wykorzystanie przestrzeni - z modernizmu utrzymano jedynie zieleń - rezygnacja ze strefowania miasta na rekreacyjne pracownicze i kulturalne - powrót idei budowania zakładów pracy w okolicy zamieszkania. Modernizm lekceważył starą zabudowę, ideą socjalistyczną było " stare to złe"

VI. GŁÓWNE TEORIE SOCJOLOGICZNE MIASTA I FORM OSADNICZYCH.

Typowe, specyficzne dla socjologii miasta ;

- ekologiczna, szkoła Chicagowska, Park - typologiczno - konwencjonalna, socjokulturowa, Wirth - neomarksistowska, makrospołeczna, makropolityczna, Castells.

Trzy następne stanowiły ich "nadbudówkę" rozwinięcie lub też treść wzbogacono informacjami z innych kierunków nietypowe, nieukształtowane ; -humanistyczne, - psycholingwistyczne, - strukturalno-funkcjonalne, - interakcjonostyczne, - historyczno-kulturalne, - systemowe.

I TYP ZWIĄZANY ZE SZKOŁĄ CHICAGOWSKĄ

- ujęcie to polega na traktowaniu miasta jako miejsca szczególnie intensywnego, przejawiania się różnych zjawisk społecznych występujących w społeczeństwie globalnym.

Miasta sprzyjają ich uprawianiu, bo: - są one miejscami dużego zagęszczeni ludzi - stwarzają większe występowanie wszelkich zjawisk społecznych

Wg Durkheima , można powiedzieć że zagęszczenie fizyczne ludności pociąga za sobą "gęstość moralną" tj. szczególne natężenie relacji i stosunków społecznych , będąca polem ujawniania różnych problemów społecznych. Przywiązywano dużą wagę do środowiska miejskiego, które było podstawą do wyjaśniania zjawisk patologicznych. Zajmowano się również przestrzenią miejską i jej związkami ze zjawiskami dezorganizacji patologii społecznych.

42. SZKOŁA EKOLOGICZNA (PARK I INNI) I KONCEPCJE STREF SPOŁECZNO - PRZESTRZENNYCH.

1. Miasto jest miejscem szczególnego natężenia i zagęszczenia zjawisk społ.(Park). 2. Socjologia miasta jest sposobem spojrzenia na społeczeństwo. 3. Epoka urbanizacji łączy się z dużymi zmianami społ. związana z dezorganizacją społeczeństwa. 4. Zajmowanie przez ludzi pewnych przestrzeni nie odbywa się dowolnie ale kierują tym pewne prawa. 5. W mieście tworzą się pewne "strefy naturalne" czyli dzielnice zamieszkałe przez ludzi o określonych cechach społ.i kulturowych. 6. Cechy środowiska zamieszkania wpływają na pewne cechy życia społ. 7. Naturalnym stanem społeczeństwa jest zmiana. 8. Procesy w przestrzeni miejskiej: koncentracja, centralizacja segregacja ,inwazja ,sukcesja 9. Zamieszkanie w pewnej dzielnicy lokuje jednostkę czy grupę społ.wyżej lub niżej w hierarchii społ.

KRYTYKA 1. Brak definicji przedmiotu ekologii społ. 2. Przewaga treści opisowo dydaktycznych nad wyjaśniającymi. 3. Tendencja by twierdzeniom nadawać walor uniwersalny. 4. Nie zawsze oddzielone są wyraźne cechy przestrzenne od cech społ. 5. Nieprecyzyjność wielu pojęć np."obszar społecz."

II UJĘCIE - PODEJŚCIE DO MIASTA (zupełnie inny od pierwszego) Zapoczątkowany przez Simmla, rozwinięty przez Sorokina, Zimmermana, Writha, Sjoberga. Można go określać jako "kulturalistyczny", "psychologiczny" lub "konwencjonalny" MIASTO - w tym ujęciu to - miejskość, urbanizacja, szczególny sposób, czy styl życia oraz towarzyszący mu system wartości różny od wiejskiego, występujący na gęsto zaludnionych przestrzeniach. Bo miasto to nie tyle co konkretna jednostka osadnicza, ale miejscowość - zjawisko kulturowe, będące wynikiem ewolucji społeczeństwa.

43. TYPOLOGICZNA SZKOŁA KONTINUUM MIEJSKO - WIEJSKIEGO. MIASTO JAKO STYL ŻYCIA (WIRTH, SOROKON, RADFIELD, ZIMMERMAN, RIESMAN).

1. Miasto jest teraz najwyższą forma rozwoju społeczeństwa globalnego,czyli urbanizacji przestrzenno-demogr. 2. Urbanizacja ta pociąga za sobą upowszechnianie nowego miejskiego stylu życia. 3. Miasto to pewna forma osadnicza .Cechuje ją duża liczba,gęstość zamieszkałej tam ludności. 4. Cechy te generują miejski styl życia,kt.przejawia się w osłabieniu więzi społ. 5. Proces rozwoju miasta ma char.ewolucyjny i linearny,tzn.przebiega stopniowo i mniej więcej jednakowo we wszystkich społ. 6. Miejski i wiejski styl życia oddziałują wzajemnie na siebie ale z czasem styl miejski zdominuje wiejski. 7. Miejskoćś jako styl życia to zespól zachowań i wartości,kt.są zarazem dobre i złe.

KRYTYKA 1. Nieprawidłowość pewnych ogólnych twierdzeń traktowanych jako uniwersalne. 2. Niesprawdzony charakter niektórych hipotez. 3. Brak procedury dedukcyjnej. 4. Badania wykazały ze nie ma jednak tego miejskiego stylu życia. 5. Można wyróżnić wiele takich stylów. 6. Opierając się na tej koncepcji nie można wyjaśnić ważnych problemów społ. współczesnych miast.

III- CI SPOSÓB SOCJOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO MIASTA

Zapoczątkowali na przełomie lat 60-70 Ledrut, Letebure, a zwłaszcza Castells w sławnej "Kwestii miejskiej"

MIASTO WG CASTELLSA - to Miejsce szczególnego natężenia i przejawiania się problemów makrospołecznych, w tym zwłaszcza konfliktów klasowo - warstwowych występujących w skali globalnej - skali systemu społeczno - politycznego. MIASTO - jest przede wszystkim miejscem zbiorowej konsumpcji i reprodukcji siły roboczej. Jeżeli socjologia miasta ma być uprawiana, musi być socjologią politycznej kwestii miejskiej, bo wszystkie problemy społeczne w mieście są pochodne od problemów "w centralnym miejscu farmacji".

SPOSÓB PRZEJŚCIA DO MIASTA I WYZNACZENIE ZAKRESU SOCJOLOGII MIASTA ZALEŻY OD: - zależy od ogólnej opcji teoretycznej badacza - od zainteresowań badacza - od systemu wartości badacza - od celów badawczych

44. SZKOŁA FRANCUSKA M. CASTELLSA I AKCENT NA NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNO - PRZESTRZENNE, ANGLIA - USA (HARWEY, PAHL)

1. Współcześnie nie ma miasta jako oddzielnej jednostki osadniczej i nie można jej wydzielić,można mówić tylko o pewnych jednostkach osadniczych typu miejskiego(osiedla dzielnice aglomeracje) 2. Nie ma miejskości jako określonego stylu życia 3. Miasto jest przestrzenną formą zbiorowej konsumpcji czy reprodukcji siły roboczej 4. Nie ma socjologii miasta może być tylko socjologia politycznej kwestii miejskiej 5. Strukt.społ.przestrzenna miasta jest odbiciem struktury społecznej systemu globalnego 6. Tworzenie zajmowanie przyswajanie przestrzeni miejskiej odbywa się wg praw związanych z dominacją klas panujących 7. Klasy uciskane nie są to zawsze świadome bo te zjwiska mają char.ukryty 8. Badanie miasta jest sposobem a miasto polem do badań syst.spol.polit.

KRYTYKA

1. Castells posługuje się marksistowskim uproszczonym biegunowym językiem. 2. zbyt duży formalizm i abstracjoinizm. 3.Chęć nowatorstwa chęć stworzenia nowej szkoły w socjologii miasta i mimo że dokonał przeglądu literatury przedmiotu to za bardzo odcina się od wielu ważnych ustaleń badawczych innych szkół

46. SYSTEMOWE UJĘCIE MIASTA. TRUDNOŚCI SYSTEMOWEJ ANALIZY MIASTA.

Pojawiło się już na przełomie XVIII i XIX w. (Kant, Scheling, Hegel). W socjologii miasta pojawiło się w nurcie neoekologicznym , a zwłaszcza u O. D. Duncana w jego koncepcji ekosystemu. Ujęcie systemowe stosowali również: Mc Louhgin, Milsum, Sharpe i inni. Z polskich badaczy: B. Jałowiecki i W.Misiak. Systemowe ujęcie miasta widoczne jest również u ekonomistów i geografów. Nowy paradygmat nauki xx w.

3 warstwy ujęcia systemowego:

1. Poglądy na naturę rzeczywistości znajdującą wyraz w formułowaniu ogólnych własności systemów, . Metodologię jej badania, 3. Sposoby oddziaływania na tę rzeczywistość.

Ujęcie systemowe proponuje:

1. Całość to ani nie suma części, ani "coś więcej", bo "coś więcej" to tylko sposób powiązania elementów właściwy dla owej całości, to znaczy decydujący o jej istnieniu, o tym, że jest to właśnie całość. 2. Opis elementów danego obiektu nie ma charakteru samoistnego, lecz musi uwzględniać jego miejsce w większej całości. 3. Ogólna teoria systemów stara się formułować pewne własności ogólne systemów, tzn. powszechne i niezależne od poszczególnych dziedzin badanej rzeczywistości. Odnosi się bowiem do formy, a nie do treści zjawisk.

4. Badanie systemu łączy się z badaniem warunków, w jakich system ten istnieje i funkcjonuje w określonych ramach przestrzennych i czasowych. 5. Źródło przekształceń systemu tkwi wewnątrz niego (autodynamika i samoorganizacja). 6. Pewne cechy całości wynikają z cech poszczególnych części oraz części wynikają z cech całości. 7. Pewne systemy są ukierunkowane na cel, a zatem wyjaśnienia przyczynowe (zwłaszcza genetyczne), są niewystarczające, potrzebne są także wyjaśnienia funkcjonalne i teologiczne.

TRUDNOŚCI SYSTEMOWEJ ANALIZY MIASTA: Miasto można określić jako realny, otwarty, terytorialny system społeczny lub społeczno - przestrzenny, czyli jako pewną podklasę systemów społecznych. To taki system społeczny, w którym występuje silne zagęszczenie ludności nierolniczej, powiązanej z ze swoim przestrzenno - materialnym środowiskiem.

Miasto jest systemem realnym w odróżnieniu do systemów idealnych.

Z. Chojnicki - miasto - obiekt materialny złożony z innych obiektów, stanowiących jego składniki, które są tak powiązane ze sobą, że tworzą całość wyodrębniającą się z otoczenia.

Charakterystyka systemu obejmuje określenie 3 jego aspektów: składu, otoczenia i struktury. 1. Skład - Problem wyodrębnienia rozpatrywany na 4 płaszczyznach:

- przestrzenno materialnej - tu utrudnia to rozbudowa stref przejściowych i podmiejskich o intensywnej zabudowie jednorodzinnej, w której występuje podobna infrastruktura techniczna jak na obszarach centralnych, nie wyraźna granica.

-organizacyjnej - tu istniejące granice administracyjne nie pokrywają się z obszarami zwartej zabudowy, oraz życie społeczne w mieście (produkcja, konsumpcja, wymiana, kultura) toczy się z udziałem ludzi z poza granic administracyjnych.

- kulturowej - jeszcze trudniejsze jest wyodrębnienie wzorów i wartości jakie są specyficzne dla mieszkańców danego miasta i odróżniają je od otaczających wsi czy innych miast, ekspansja miasta powoduje włączenie okolicznych wsi, stają się one dzielnicami danego miasta.

- świadomościowej - tu problem dotyczy zwłaszcza miast nowych lub szybko rosnących, bo napływająca ludność stopniowo asymiluje się i integruje z ludnością miejską.

2. Otoczenie - systemu miejskiego to zbiór systemów terytorialnych tego samego rzędu (rodzaju), jak np. inne miasta, inne wsie, gminy, lub też większe systemy terytorialne, którego dane miasto jest częścią jak np. województwo, region, kraj, świat. Otoczenie systemu może być podobne lub rożnorodne. Najbardziej podobne systemy to inne miasta podobnej wielkości, funkcji, położenia. Należą do systemów tego samego rzędu. Z punktu widzenia otoczenia systemu społecznego miasta można by wyróżnić: 1) inne podobne obiekty (systemy) , których nie jest ono częścią, a z którymi dane miasto łączą pewne relacje np. inne pobliskie miasta.

2) Inne systemy terytorialne, których dane miasto nie jest częścią np. inne regiony, województwa. 3) Inne podobne systemy terytorialne, których dane miasto jest częścią, elementem, składnikiem (subsystemem).

Biorąc pod uwagę wymiary i stopnie owego podobieństwa, można by wyróżnić dwie grupy podobnych do określenia miasta systemów, które dają się ująć w pewne ciągi stopnia podobieństwa , jak poniżej:

I. 1) podobne miejsca, tj. o podobnej wielkości, położeniu, funkcjach, strukturze. 2) wszelkie miasta. 3) wszelkie społeczne systemy terytorialne. II. a) region, w którym leży dane miasto.

b) kraj, w którym położone jest dane miasto. c) grupa krajów np. o określonym poziomie rozwoju ekonomicznego i techniczno - cywilizacyjnego. d) świat.

Kombinacja tych 2 kryteriów daje różne hipotetyczne ciągi podobieństwa Np.

1a, 1b, 1c, 2a, 2b,itd., lub też 1a, 2a, 3a, 1b, 2b, 3b, itd.

Owe ciągi podobieństwa zależą od zjawisk jakie bierzemy na warsztat analizy.

Oprócz wyodrębnienia w przestrzeni istotne jest też wyodrębnienie w czasie.

3. Problemy struktury: najistotniejsze i najtrudniejsze - "całość to coś więcej niż suma części", bo to "coś więcej" to relacje pomiędzy elementami całości. Problem między elementami systemu miejskiego najpełniej zanalizował M. Castells - określił i uzasadnił empirycznie hierarchię poszczególnych elementów, przypisując dominującą rolę "instancji" ekonomicznej, czego implikacją jest dominacja produkcji i reprodukcji siły roboczej (konsumpcji) oraz autonomiczną rolę zarządzania i symboliki. Istotnym problemem jest tu kwestia źródeł jego stałości i zmienności (czynniki egzogenne, pochodzące z szerszych systemów, ruchliwość ludności, wzrost potrzeb mieszkańców itp.).

Istotny przy analizie struktury systemu jest także cel systemu miejskiego.

Bardzo istotny problem powstaje przy wyjaśnianiu pewnych właściwości części poprzez właściwości całości, których są one częściami lub właściwości całości poprzez cechy ich części (podsystemy). Wtedy powstają PARADOKSY SYSTEMOWEJ ANALIZY MIASTA:

-Paradoks hierarchiczności - polega na tym, że rozwiązanie zadania opisu dowolnego systemu jest możliwe tylko pod warunkiem rozwiązania zadania opisu danego systemu jako elementu systemu szerszego. Z kolei rozwiązanie zadania opisu danego systemu jako elementu systemu szerszego możliwe jest tylko pod warunkiem rozwiązania zadania opisu danego systemu. -Paradoks całościowości - polega na tym, że rozwiązania zadania opisu danego systemu jako pewnej całości możliwe jest tylko wtedy gdy istnieje rozwiązanie zadania rozbicia danego systemu na takie części, które mają całościowe własności badanego systemu, a rozwiązanie zadania takiego rozbicia na części możliwe jest tylko wtedy, gdy istnieje rozwiązanie zadania opisu danego systemu jako pewnej całości.

1

---