ROZDZIAŁ I

EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI

ZAGRANICZNYCH W POLSCE

Przeprowadzone w ostatnich dwóch dekadach XX wieku badania empiryczne w krajach rozwijających się wykazały znaczący wpływ klimatu ekonomicznego państwa przyjmującego na podjęcie decyzji o rozpoczęciu inwestycji. Potwierdzono, że wysoki poziom inwestycji bezpośrednich był związany z takimi kategoriami gospodarczymi, jak: rozwój i wzrost gospodarczy, możliwości konsumpcyjne społeczeństwa, niska inflacja, korzystny bilans obrotów bieżących oraz stan finansów publicznych i deficytu budżetowego. Ponadto ważna dla inwestorów zagranicznych okazała się również jakość prowadzonej polityki pieniężnej oraz posiadanie długookresowej, spójnej polityki gospodarczej. Poniższa analiza poprowadzona zostanie w oparciu o te właśnie najważniejsze elementy klimatu ekonomicznego Polski.

1. Produkt Krajowy Brutto a stan inwestycji zagranicznych

Wśród wielu elementów składających się na klimat ekonomiczny, kluczową kategorią dla zagranicznych inwestorów jest rozwój gospodarczy kraju goszczącego. Aktualna i antycypowana sytuacja gospodarcza państwa przyjmującego należy do najważniejszych motywów dokonywania inwestycji bezpośrednich.

Teoretyczne i empiryczne eksploracje badawcze nad naturą BIZ wielokrotnie wykazały, że wielkość PKB państwa przyjmującego powiązana jest z wielkością napływu inwestycji bezpośrednich do tego państwa. Zmiany wskaźników wzrostu PKB są wprost proporcjonalne do zmian w rozwoju przedsięwzięć z udziałem zagranicznym. Wśród ekonomistów dominuje pogląd, że inwestycje bezpośrednie podążają w ślad za wzrostem gospodarczym, a nie odwrotnie. Znaczenie tempa wzrostu gospodarczego okazuje się zatem dominującym wskaźnikiem napływu inwestycji zagranicznych do Polski.

Wykres 1.

Realny wzrost PKB w krajach OECD w latach 1990-1998

Źródło: Rocznik statystyczny 1998, GUS, Warszawa 1999, s. 14.

Wzrost Produktu Krajowego Brutto wyniósł w 1998 r. 4,8 % i było to 123 % PKB z roku, w którym wystartowały w naszym kraju reformy. W 1998 r. jedynie trzy kraje - Polska, Słowacja i Słowenia miały poziom PKB wyższy niż w okresie przed transformacją, ale jedynie w Polsce poziom ten przekroczył 20%. Udało się również w znaczący sposób zredukować rolę sektora państwowego w wytwarzaniu PKB. Powołano ponadto szereg instrumentów prawnych mających na celu przyciągnięcie inwestorów zagranicznych, np. utworzono specjalne strefy ekonomiczne.

W latach 1999-2000 tempo wzrostu gospodarczego wyraźnie osłabło. Najważniejsze instytuty badawczo-konsultingowe szacowały, że w 2001 r. wzrost PKB będzie oscylował (w %) odpowiednio na poziomie: 5,5 (Nicom Consulting), 4,6 (NOBE), 5,5 (CASE), 4,5 (IBnGR), lub 5,3 (LIFEA). Jak się wydaje, są to jednak prognozy zbyt optymistyczne i należy raczej spodziewać się wzrostu PKB w przedziale od 2,5 do 3,5%. Z wypowiedzi przedstawicieli podmiotów zagranicznych inwestujących w Polsce wynika z kolei, że satysfakcjonujący ich wzrost PKB powinien oscylować w przedziale od 3 do 5% rocznie. Utrzymanie takiego tempa wzrostu PKB jest tak ważnym wskaźnikiem dla zagranicznych inwestorów m.in. dlatego, że gwarantuje szybkie zwiększanie się siły nabywczej polskiego społeczeństwa. Tymczasem w 2000 r. spośród państw OECD jedynie Turcja i Meksyk legitymowały się niższym wskaźnikiem PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca (tabela 3). Niewiele ponad 8,5 tys. USD PKB per capita sytuowało Polskę daleko za największymi konkurentami na środkowoeuropejskim rynku inwestycji zagranicznych - Czechami, Słowacją i Węgrami (zob. tabela 3).

Według raportu firmy doradczo-konsultingowej A.T. Kearney, w 2000 r. Polska była najlepszym miejscem do inwestowania spośród wszystkich krajów postsocjalistycznych. W rankingu atrakcyjności inwestycyjnej i zaufania do rynku, wśród 60 objętych klasyfikacją państw, Polska znalazła się na piątym miejscu, odnotowując wzrost o trzy pozycje w porównaniu z czerwcem 1999 r.

Tabela 1.

Dynamika PKB per capita według parytetu siły nabywczej w państwach OECD w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych

Państwo	1997	1998	1999	2000	PKP per capita
Kanada	624.1	598.3	634.9	688.8	26423
Meksyk	400.9	421.0	479.5	574.1	8383
USA	8256.5	8728.8	9237.0	9896.4	33836
Islandia	7.4	8.1	8.6	8.5	26362
Irlandia	80.0	86.3	93.4	94.0	25427
Włochy	1166.8	1196.5	1180.2	1074.0	23261
Luksemburg	17.5	18.3	19.3	18.9	41699
Holandia	376.6	391.3	393.7	364.7	25947
Norwegia	155.0	147.8	153.5	161.8	28267
Polska	144.0	159.3	155.1	157.8	8651
Portugalia	106.4	111.6	114.0	105.1	16698
Słowacja	20.4	21.3	19.7	19.1	10946
Hiszpania	560.5	586.0	599.9	558.6	18231
Szwecja	238.9	239.7	241.4	227.3	23038
Szwajcaria	255.9	262.8	258.9	241.2	28697
Turcja	189.9	200.3	184.9	199.9	6338
Wlk. Brytania	1318.5	1410.4	1441.6	1414.6	22882
Średnia OECD	23674.6	23864.8	25124.5	25528.3	22658
Średnia dla europejskich członków OECD	9119.5	9432.1	9405.1	8720.3	19038
Państwa członkowskie UE	8248.2	8528.9	8523.3	7836.7	22507

Źródło: Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. Raport z badań empirycznych, Urząd Rady Ministrów, Warszawa 2003, s. 78.

W opinii zarówno firm amerykańskich, jak i europejskich, Polska uzyskała zdecydowanie najlepsze oceny atrakcyjności inwestycyjnej wśród wszystkich państw Europy Środkowej i Wschodniej. Menedżerowie największych firm światowych podkreślali duży potencjał wzrostowy polskiej gospodarki i dynamikę lokalnego rynku (78% wskazań) oraz bardzo dobre perspektywy inwestowania w sektorach użyteczności publicznej i telekomunikacji. W konkluzji, 15% ankietowanych firm zapowiedziało dokonanie inwestycji w naszym kraju w ciągu trzech lat.

J. Kowalski, Inwestycje zagraniczne na świecie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1990, s. 232-236.

M. Nowak, Inwestycje zagraniczne. Statystyki dla lat dziewięćdziesiątych, Rebis, Poznań 2004, s. 15.

Ibidem, s. 21.

J. Kowalski, Inwestycje zagraniczne na świecie, op. cit., s. 29-42.

Zob. A. Miszczak, Kapitał zagraniczny w Europie, „Przegląd Zachodni” 1998, nr 9, s. 81-93.

Szerzej na ten temat zob. J. Czekaj, Charakterystyka metod i przebieg prywatyzacji w Polsce w latach 1990-1997, [w:] Przekształcenia własnościowe w Polsce (1990-1997). Dostosowania do struktur własnościowych Unii Europejskiej, pod red. A. Nogi, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999, s. 83.

Ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych z dnia 20 października 1994 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 600 z późn. zm.)

A. Sulimierski, Napływ kapitału zagranicznego, „Rzeczpospolita” z 20 XII 2000.

Zgodnie z wynikami badań Dunninga, wysoki PKB per capita stanowi jeden z najistotniejszych elementów przyciągających inwestycje bezpośrednie. Jeśli jest on wyższy niż dwa tysiące USD, to napływ BIZ staje się silniejszy. Wzrasta jednocześnie jego rola w procesie rozwoju gospodarczego państwa goszczącego. Por. J. H. Dunning, International Production and the Multinational Enterprise, Cooperman Enterprises, London 1981, s. 102 i n.

Zob. FDI Confidence Index Report, Global Policy Council, Vol. 3, Issue I, A.T. Kearney, London 2000 (January), s. 15.

Inwestycje w Europie w roku 2000, Ernst&Young, Warszawa 2001, s. 23.

Rozdział I

Ekonomiczne uwarunkowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce

1

---