Fizjologia pracy i wypoczynku

mgr Katarzyna Pilis

Literatura:

1. Kozłowski, Nazar - „Wprowadzenie do fizjologii klinicznej”

2. Traczyk - „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”

3. Traczyk - „Zarys fizjologii człowieka”

Zaliczenie:

1. obecność na zajęciach

2. czynny udział w zajęciach

3. zaliczenie ustne - 3 pytania na ostatnich zajęciach

Osteoporoza

Osteoporoza - jest wynikiem zaburzeń formowania się macierzy kalogenowej w następstwie aktywności osteoblastycznej, która zmniejsza tempo formowania się kości inaczej uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania.

Wysiłek fizyczny może zatrzymać postępującą osteoporozę, ale nie jest w stanie cofnąć szkód jakie ona wyrządziła.

Czynniki ryzyka:

1. wiek powyżej 65 lat

2. niedobór wapnia w diecie osób starszych

3. niedobór witaminy D (jedynie 20% witaminy D pochodzi ze źródeł pokarmowych, 80% witaminy D syntetyzowane jest w skórze pod wpływem słońca)

4. zmniejszenie wydzielania estrogenu u kobiet, a niedobór androgenów (testosteronu) u mężczyzn

5. przewlekłe stosowanie szeregu leków m.in. przeciwkrzepliwych, przeciwnowotworowych

6. nadużywanie kawy, alkoholu, napojów typu cola

7. palenie papierosów

8. długotrwałe unieruchomienie

9. osteoporoza towarzyszyć może licznym chorobom np. niewydolności nerek, nowotworom, przewlekłym chorobom przewodu pokarmowego, nadczynności tarczycy

10. także liczne ciąże i długotrwałe karmienie piersią - zwłaszcza u kobiet niewłaściwie odżywiających się, palących papierosy i nadużywających alkoholu mogą prowadzić do trwałego spadku masy kostnej i zagrożenia.

Bezczynność ruchowa

0 - 3 dni	4 - 7 dni	8 - 14 dni	Ponad 15 dni
Zwiększenie diurezy, utrata wapnia w moczu	Kreatyninuria hydroksyprolinuria	Pirofasfaturia, zmniejszenie masy erytrocytów	Szczyt kalciurii, zmiana wrażliwości na bodźce termiczne
Zmniejszenie objętości osocza, płynu śródmiąższowego i całego płynu zewnątrz komórkowego	Fosfaturia	Zmniejszenie fagocytozy, zwiększenie potliwości	Wtórne podwyższenie progu wrażliwości słuchowej
Zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego	Ujemny bilans azotowy, zwiększenie stężenia fibrynogenu we krwi	Zwiększenie hipertermii wysiłkowej	Zmniejszenie tolerancji przyspieszeń
Zmniejszenie w łydce przepływu krwi	Zwiększenie aktywności fibrynolitycznej osocza i skrócenie czasu krzepnięcia krwi	Zmniejszenie tkankowego przewodnictwa cieplnego
Zwiększenie podatności żył	Podwyższenie progu wrażliwości słuchowej
Zwiększenie aktywności fagocytarnej granulocytów obojętnochłonnych	Zmniejszenie ostrości wzroku
Zmniejszenie tolerancji glukozy	Przekrwienie spojówek i rozszerzenie tętniczek i żył siatkówki
Zmniejszenie tolerancji przyspieszeń	Zmniejszenie degradacji granulocytów obojętnochłonnych

Cukrzyca

Cukrzyca - to przewlekła choroba metaboliczna, której podstawowym objawem jest podwyższony poziom cukru (glukozy) we krwi.

Zmniejszenie aktywności ruchowej jest główną przyczyną upośledzenia tolerancji glukozy. Zwiększone stężenie glukozy mimo dużego stężenia insuliny w okresie bezczynności ruchowej wskazuje, że niedobór tego hormonu jest przyczyną zmniejszenia tolerancji glukozy. Brak reakcji glukozowej na hiperinsulinemię można wytłumaczyć jedną z następujących przyczyn:

1. działanie insuliny jest modyfikowane przez uwalnianie jej inhibitora, być może na poziomie miejsc jej wiązania błonowego

2. czynność błony komórkowej jest zmieniona

3. zahamowane jest działanie innych czynników o aktywności insulino podobnej

Cukrzycę dzieli się na następujące podstawowe typy:

1. typ 1 (cukrzyca zwana inaczej insulinozależną lub młodzieńczą)
   - choruje na nią 20% osób z wszystkich chorych na cukrzycę

2. typ 2 (cukrzyca zwana inaczej insulinoniezależną lub dorosłych)
   - choruje na nią 80% osób z wszystkich chorych na cukrzycę

Badania krwi stwierdzające poziom cukru powinno wykonywać się:

1. do 30 roku życia / raz na 2 lata

2. powyżej 35 roku życia / raz na rok

Wartość glukozy:

110 mg / dt - prawidłowa

110 - 126 - upośledzona

Powyżej 126 - podejrzenie

Ryzyko rozwoju choroby:

1. czynniki genetyczne

2. otyłość

3. wiek powyżej 45 roku życia

4. osoby z nadciśnieniem

5. osoby z wcześniej stwierdzoną nietolerancją glukozy

Objawy cukrzycy:

1. osłabienie, uczucie zmęczenia

2. wzmożone pragnienie

3. oddawanie dużych ilości moczu

4. świąd w miejscach intymnych

5. częste infekcje skórne - grzybica

6. radykalny spadek wagi

NIETOLERANCJA ORTOSTATYCZNA - spadek skurczowego ciśnienia krwi o ok. 30 mm słupa rtęci (mmHg) i wzrost rozkurczowego ciśnienia krwi o ok. 19 mmHg przy zmianie pozycji z leżącej na stającą wynikającej z upośledzenia adaptacji układu krążenia do zmiany ciśnienia. To dyskomfort po wstawaniu w skutek niedotlenienia mózgu. Objawy to mroczki przed oczami i zawroty głowy.

Błędnik i receptory czuciowe informują nas o naszej pozycji ciała.

Prawidłowe ciśnienie krwi to 120/80 - 120/75

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE wykonywane są w:

• medycynie

• farmacji

• sporcie

• kwalifikacji zawodowej

Służą do badania wydolności, oporności i odporności.

Próby czynnościowe służą do badania mięśni i układu szkieletowego.

Rzetelność prób czynnościowych zależy od następujących czynników:

1. wysiłek testowy musi angażować możliwie dużą grupę mięśniową kończyn dolnych i tułowia

2. rodzaj wysiłku testowego powinien być specyficzny dla danej konkurencji sportowej

3. czas trwania wysiłku testowego powinien przekraczać 3 minuty a jego natężenie należy tak dobrać by nie spowodować przerwania próby przed osiągnięciem poziomu maksymalnego poboru tlenu

4. intensywność pracy musi być na początku próby niższa, a następnie powinna wzrastać aż do osiągnięcia wielkości maksymalnie prowadzących po pewnym czasie do przerwania.

W badaniach wydolności fizycznej stosuje się następujące rodzaje obciążeń testowych:

1) próby na cykloergometrze rowerowym

2) próby na bieżni mechanicznej

3) próby step-testu

4) próby terenowe

WYSIŁEK FIZYCZNY - to praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie.

Charakterystyka wysiłków fizycznych:

• rodzaj skurczów mięśni:
  - dynamiczne (np. bieg, jazda na rowerze, pływanie)

- statyczne (np. siedzenie, leżenie, utrzymywanie ciężarów)

• wielkość grupy mięśniowej zaangażowanych w wysiłek:

- lokalne (do 30% mięśni zaangażowanych w wysiłek np. brzuszki)

- ogólne (np. pompki, przysiady, pływanie)

• czas trwania wysiłku:

- krótkotrwałe (np. sprint)

- długotrwałe (np. maraton)

• intensywność pracy:

- bezwzględne (mierzymy spirometrem ilość pobieranego tlenu, tętno i temperaturę. Te 3 parametry mierzą obiektywnie obciążenie naszego organizmu wysiłkiem)

- względne

VO2 max/min - maksymalny minutowy pobór tlenu inaczej ilość tlenu jaką organizm jest w stanie pobrać w trakcie wysiłku o skrajnej intensywności w ciągu minuty.

Jest to parametr, który wykazuje potencjalne możliwości osiągnięcia dobrych rezultatów sportowych. Jest to również podstawowa miara wydolności fizycznej.

Wysiłki podczas, których zapotrzebowanie na tlen jest równe indywidualnych wartości VO2 max noszą nazwę WYSIŁKÓW MAKSYMALNYCH.

Wysiłki podczas, których zapotrzebowanie na tlen przekracza VO2 max określa się jako WYSIŁKI SUPRAMAKSYMALNE.

Wysiłki o zapotrzebowaniu na tlen mniejszym niż VO2 max to

WYSIŁKI SUBMAKSYMALNE.

Klasyfikacja ciężkości pracy na podstawie wielkości obciążenia względnego (% VO2max)

Praca	% VO2 max
lekka	< 10 %
średnio ciężka	10 - 30 %
ciężka	30 - 50 %
bardzo ciężka	> 50 %

Wielkość obciążenia względnego wykazuje wysoką korelację z subiektywnym odczuciem ciężkości wysiłku.

SKALA BORGA - to skala subiektywnej oceny ciężkości pracy w punktach.

Punkty	Praca
6	wyjątkowo lekka
7
8		bardzo lekka
9
10		dość lekka
11
12		dość ciężka
13
14		ciężka
15
16		bardzo ciężka
17
18
19		niezwykle ciężka
20

Przykłady prób czynnościowych:

1. test Coopera (bieg 12 minutowy po bieżni z maksymalną prędkością)

2. próba harwardzka, próba stopnia (30 wejść na minutę na stopień o wysokości dla mężczyzn 51 cm, dla kobiet ?, po próbie mierzy się tętno i sprawdza się punkty)

FI =

SIŁA - jest to zdolność mięśnia albo grupy mięśni do wydatkowania określonej ilości energii zwykle podczas jednoczesnego zrywu/

SZYBKO KURCZĄCE SIĘ WŁÓKNA BIAŁE - zapewniają krótkie wydatki energii potrzebnej do podnoszenia ciężarów albo do wysiłków takich jak biegi krótkodystansowe. Mają sporo tlenu, szybko się męczą. Znajdują się one w oku, klatce piersiowej, wokół serca.

WOLNO KURCZĄCE SIĘ WŁÓKNA CZERWONE - są z kolei od wytrzymałości, odporne na zmęczenie, nie potrzebują tlenu. Mięsnie te utrzymują naszą postawę ciała są to np. kończyny.

SKURCZ IZOTONICZNY - zmienia się długość a nie zmienia się napięcie.

SKURCZ IZOMETRYCZNY - zmienia się napięcie a nie zmienia się długość (np. dźwiganie ciężarów)

SKURCZ AUKSOTONICZNY (MIESZANY) - zawsze występują!

PRÓG PRZEMIAN BEZTLENOWYCH AT (ANAEROBIC TRESHOLD)

Próg Mleczanowy - jest to moment przejścia ze strefy tlenowej (aerobowej) do beztlenowej (anaerobowej). Resynteza ATP z tłuszczu jest możliwa tylko w obecności tlenu, węglowodany mogą być wykorzystane jako paliwo również bez tlenu (gdy zaciągamy tzw. dług tlenowy). W czasie każdego wysiłku powstaje mleczan, jako produkt uboczny przemian metabolicznych. Krąży on we krwi i jest na bieżąco neutralizowany. Stężenie mleczanu we krwi wzrasta wraz z intensywnością, w pewnym momencie powstaje go więcej niż organizm jest w stanie neutralizować - ten moment nazywamy właśnie progiem mleczanowym.

Przyjmuje się, że mniej niż 2 mmol/l (milimole na litr) jest typowe dla spoczynku, między 2 - 4 mmol/l to wartość optymalnego treningu W.B I i II, między 4 - 8 mmol/l zakwaszenie mięśni jest już znaczne, powyżej 8 mmol/l organizm włącza mechanizmy obronne (rodzaj chemicznego "krótkiego spięcia") - ATP nie może być dalej resyntezowane, komórki mięśniowe przestają pracować i wysiłek musi zostać przerwany. Badanie stężenia mleczanu we krwi, zarówno spoczynkowe jak i wysiłkowe, jest bardzo precyzyjnym testem diagnozującym wydolność i zdolność regeneracji zawodnika.

Przyjmuje się, że próg mleczanowy osiągany jest przy wartości tętna 85% HRmax, jednakże dla każdej dyscypliny sportu ta wartość trochę się różni.

Trenując w tej strefie (tzw. trening podprogowy) stopniowo podnosimy LT, w efekcie przy większej intensywności dłużej zostajemy w strefie tlenowej, co jest dla organizmu bardzo korzystne.

Z kolei częsty trening ponadprogowy (anaerobowy), czyli tzw. "dawanie na maxa" obniża nasz LT, w konsekwencji wydolność stopniowo spada, czas regeneracji się wydłuża, nękają nas różne dolegliwości, gdyż stały ,wysoki poziom mleczanu we krwi obniża odporność. Dlatego ważne jest przemyślane i kontrolowane przekraczanie progu mleczanowego.

AT - intensywność pracy wyrażona w % VO2max, przy której włącza się III system resyntezy ATP (następuje gwałtowny wzrost kwasu mlekowego we krwi)

Praca prowadzona na poziomie AT jest optymalnym obciążeniem i daje najlepsze efekty treningowe, jeżeli chodzi o trening wytrzymałościowy.

Beztłuszczowa masa ciała:

- tkanka mięśniowa

- narządy wewnętrzne

- inne tkanki miękkie

- układ kostny

Zmiany beztłuszczowej masy ciała są wynikiem zwiększania się lub zmniejszania masy tkanki mięśniowej.

Tkanka tłuszczowa znajduje się:

- pod skórą

- wokół narządów wewnętrznych

POMIAR

• WAŻENIE HEYDROSTATYCZNE - zależność gęstości ciała od udziału tłuszczu w jego składzie, im większą część ogólnej masy ciała stanowi tłuszcz, tym mniejsza jest jego gęstość.

• Pomiar ogólnej wartości wody w ustroju.

• Badanie na podstawie grubości fałdów skórnych.

Fałdy skórnotłuszczowe:

- nad wyrostkiem biodrowym

- pod łopatką

- na ramieniu na mięśniu dwugłowym i trójgłowym

Rodzaje masy ciała:

- AKTUALNE

- PRZECIĘTNA - masa ciała przeciętna w danej populacji, ulega wpływom kulturowym.

- NALEŻNA (IDEALNA) - pojęcie opiera się na badaniach epidemiologicznych dotyczących związku pomiędzy rozwojem chorób a masą ciała.

WZÓR BROCA

Cn = W - 100

Cn - należna masa ciała (kg)

W - wzrost

WZÓR TATONIA

Mężczyźni Cn = (W - 100) -

Kobiety Cn = (W - 100) -

WSKAŹNIK BMI

BMI =

Niedowaga < 18,5 Niskie

Norma 18,5 - 24,9 Średnie

Nadwaga >= 25

Okres przed otyłością 25 - 29,9 Podwyższone

I stopień otyłości 30 - 34,9 Umiarkowanie podwyższone

II stopień otyłości 35 - 39,9 Wysokie

III stopień otyłości > = 40 Bardzo wysokie

OBWÓD PASA

Mężczyźni poniżej 94 cm

Kobiety poniżej 80 cm

Duże ryzyko niewydolności układu krążenia:

• mężczyźni 102 cm

• kobiety 88 cm

Typy otyłości:

• otyłość typu „jabłko”

• otyłość typu „gruszka”

WHR - stosunek obwodu talii do obwodu bioder.

Kobiety > 0,8

Mężczyźni > 1,0

OTYŁOŚĆ - jest to ilość tej tkanki, której nagromadzenie wywołuje skutki zagrażające zdrowiu, przyczynia się do skrócenia przewidywalnego okresu życia.

Wywołuje ona takie choroby i schorzenia jak:

- choroby krążenia

- miażdżyca

- cukrzyca

- zwyrodnienia stawów

- odkształcenia kręgosłupa

- choroba wieńcowa

- nadciśnienie tętnicze

- kamienica pęcherzykowa

- zwiększenie ryzyka związanego z nie donoszeniem ciąży

- zabiegi chirurgiczne w narkozie

Za granicą otyłość przyjmuje się masę tkanki tłuszczowej wynoszącej 20 - 22 % masy ciała u mężczyzn i 28% ciała u kobiet.

Otyłość umiarkowanego stopnia to masa tkanki tłuszczowej nie przekraczająca 40% masy ciała. Otyłość dużego stopnia 40 - 60%, natomiast otyłość bardzo dużego stopnia > 60%.

Przyczyny otyłości:

• złe odżywianie (nadmierne spożywanie cukrów i tłuszczów)
  - dodatni bilans energetyczny
  - przekarmienie

• brak ruchu

• uwarunkowania genetyczne

• zaburzenia hormonalne

SOMATOTYP - typ budowy ciała

Fizjologia pracy i wypoczynku - ćwiczenia

9

Karolina Kamińska

---