Powstanie ekonomii.

Ekonomia należy do dyscyplin młodych i liczy ponad II wieki. Początek rozwoju przypisujemy dziełu wydanemu w 1776 r. przez Adama Smitha pt.: „Bogactwo narodów”. Od tego momentu ekonomia przeszła wiele stadiów, przy czym charakterystyczny jest rok 1936 i wiąże się on z wydaniem dzieła pt.: „Ogólna teoria zatrudnienia procentowego i pieniądza” przez Johna M. Keynesa. Za ojca współczesnej ekonomi uważa się Adama Smitha.

Wzrost zainteresowania problematyką życia gospodarczego następuje w XV i XVI wieku dzięki odkryciom geograficznym oraz związanym z tym rozwojem handlu międzynarodowego. Wiąże się też to ze wzrostem znaczenia władzy politycznej w życiu gospodarczym.

Obecnie ekonomię traktuje się jako naukę, która bada:

• jak ludzie radzą sobie z rzadkością dóbr

• jak powinna przebiegać optymalna alokacja zasobów w kontekście zaspokojenia potrzeb społeczeństwa

Ekonomia pełni szereg funkcji:

• funkcja poznawcza - polega na tym, że ekonomia dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach, w tym także co, jak i dla kogo produkować

• funkcja aplikacyjna - polega na dostarczeniu przez ekonomię wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i państwa. Ułatwiają one podejmowanie decyzji gospodarczej i wpływają na jej przebieg.

Mikroekonomia - bada wszystkie elementy tworzące gospodarkę, takie jak: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, sektory i gałęzie gospodarki, rynki produktów i usług. Czyli zajmuje się ona analizą zachowania konsumentów i producentów, sprzedawców i nabywców, czyli bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości popytu i podaży na towary i usługi, w kontekście cenowym.

Makroekonomia - zajmuje się analizą gospodarki jako całości i bada czynniki wpływające np.: na poziom globalnej produkcji i konsumpcji w danej gospodarce, ogólną wielkość cen, globalne zatrudnienie i poziom inwestycji, a także dochody i wydatki budżetu państwa. Dlatego stwierdza się, że makroekonomia bada zagregowane wielkości w kontekście całej gospodarki.

Szok naftowy ( 1973-1980 r. ) - spowodował wzrost cen ropy naftowej z 3 do 30$. Spowodował także wzrost dochodów w państwa OPEC z 35 mld.$ do 300 mld.$. Konsekwencją szoku naftowego było zubożenie nabywców ropy oraz spadek jej zużycia poprzez zastępowanie jej produktami podobnymi.

Przykład problemu ekonomicznego:

Można go dochodzić do niesprawiedliwego podziału dochodu narodowego brutto.

Dochód narodowy brutto ( P.N.B. ) - ilość dóbr i usług wytworzonych i sprzedanych .

Dochód narodowy netto ( P.N.N. ) - P.N.B. pomniejszony o zużycie majątku narodowego w gospodarce o amortyzacje.

Stwierdzono, że obecnie około 60 % ludności świata żyje w krajach biednych ( Indie, Chiny ). Średni dochód na jednego mieszkańca w tych krajach wynosi ok. 300$ / rok, natomiast w krajach wysoko uprzemysłowionych dochód ten wynosi 26000$ / rok. O niesprawiedliwym podziale dochodów świata świadczy też to, że na ok. 15 % ludności z krajów wysoko uprzemysłowionych przypada 70 % globalnego dochodu narodowego świata. Te rozbieżności nie dotyczą tylko poszczególnych krajów i występują wewnątrz państw: Brazylia- na 20 % społeczeństwa przypada 67 % dochodów. Aby temu procesowi przeciwdziałać wprowadza się restrykcyjne przepisy podatkowe ( bogatszy płaci więcej ).

Zmiana struktury produkcji i usług.

Gospodarka krajów na świecie dostarcza do dochodu narodowego:

• produkcja 30 % ogółu

• rolnictwo 4 % ogółu

• usługi 66 % ogółu

Natomiast w Polsce sytuacja ta przedstawia się następująco:

• rolnictwo 40 % ogółu

• usługi i produkcja 30 % ogółu

Po II wojnie światowej zwiększyła się rola usług na rynku.

Rzadkość zasobów.

Krzywe możliwości produkcyjnych

*J - punkt nie może być osiągnięty ze wzgl. na brak zasobów

*H - punkt nieefektownego wykorzystania zasobów

Krzywa możliwości produkcyjnej składa się tylko z takich produktów, które społeczeństwo jest w stanie wytworzyć efektywnie. Wzrost produkcji jednego dobra jest tu możliwy za cenę spadku możliwości produkcyjnych drugiego dobra. Jest to wybór jaki może wykonać społeczeństwo pomiędzy produkcją dwóch dóbr przy ich ograniczonej alokacji.

Układ na krzywej możliwości produkcyjnej może być kształtowany:

1. w sposób administracyjny, poprzez decyzje państwa

2. może być skutkiem wolnej gry sił rynkowych ( relacje popytu i podaży w stosunku do ceny )

3. na kształtowanie się i położenie na krzywej możliwości produkcyjnych wywiera też wpływ możliwość zwiększonego wykorzystania zasobów, przy dotychczasowej technologii

Ogólnych wskazówek w dokonywaniu optymalnego wyboru w procesie gospodarowania dostarcza zasada racjonalnego zagospodarowania, określana też jako zasada gospodarności.

Jest ona ujmowana w dwojaki sposób:

1. jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków

2. jako zasada najmniejszego nakładu środków do osiągniętego efektu

Najbardziej ekonomiczny jest ten wybór, w którym stosunek nakładów do efektów jest najmniejszy i odwrotnie.

Stwierdzono, że właśnie porównanie uzyskanych z danej działalności efektów w związku z poniesionymi na daną działalność nakładami w celu najbardziej ekonomicznie efektywnych wariantów podejmowanych decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym.

Posługiwanie się rachunkiem ekonomicznym uzależnione jest od spełnienia warunków:

• zarówno nakłady, jak i efekty muszą być mierzalne

• zarówno nakłady, jak i efekty powinny być wyrażone w tych samych jednostkach

• musimy dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru

Jednoznacznie udowodniono, że można dość dokładnie obliczyć wielkość nakładów, a trudno obliczyć dokładnie wielkość efektów.

Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne.

Ekonomia stara się formułować, wykrywać i opisywać pewne ogólne prawidłowości, które rządzą procesami gospodarczymi. Te wykryte i opisane prawidłowości nazywamy prawami ekonomicznymi. Określa się je jako stale powtarzające się zależności pomiędzy elementami procesu gospodarowania.

Ekonomia tworzy też równocześnie pewne abstrakcyjne pojęcia, które wyrażają ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu gospodarowania. Te abstrakcyjne pojęcia nazywa się mianem kategorii ekonomicznych np.: prasa, kapitał, produkcja, wymiana, rynek, pieniądz, towar, cena, płaca, kapitał, popyt, podaż.

Te powtarzające się związki między kategoriami ekonomicznymi prowadzą do formułowania prawa ekonomiki. Zaś łączenie tych praw w logiczne systemy wiąże się z konstruowaniem teorii ekonomicznych, które dostarczają wskazówek dla polityki gospodarczej.

W badaniach udowodniono, że praw ekonomiki mają charakter statyczny tzn., że prawidłowości gospodarcze nie ujawniają się w każdym przypadku, lecz po masowym powtarzaniu się rodzaju zdarzeń i stąd bierze się określenie, że prawa ekonomiki to prawa wielkich liczb. Często podkreśla się, że prawa ekonomiki mają charakter obiektywny, tzn.:

• są one realną cechą procesu gospodarowania

• ich istnienie i działanie nie zależy od woli ludzi

Teorie ekonomiczne operują uproszczonymi założeniami i są stosowane po to, aby uchwycić podstawowe zależności w badanej rzeczywistości o charakterze gospodarczym i w efekcie uzyskać uproszczony, ale i przejrzysty obraz. Ten uproszczony obraz to model ekonomiczny, który ukazuje określone zależności pomiędzy np.: popytem, podażą a ceną; a jeżeli będzie to model inflacyjny to przedstawi nam on zależności między ceną, a ilością pieniądza na rynku. Posługiwanie się modelami ekonomicznymi w badaniu procesów gospodarczych jest koniecznością.

Modele ekonomiczne mogą występować w formach:

1. jako modele ekonomiczne werbalne ( opisowe )

2. mogą to być modele o charakterze matematycznym i statystycznym

( wykresy i wzory )

3. jako modele o charakterze ekonometrycznym np.: popyt jest funkcją ceny P=f(c)

Istotne jest w analizie modeli występowanie zależności pomiędzy zmiennymi, które mogą być o charakterze:

• funkcjonalnym, w których jedna zmienna określa inną zmienną np.: wielkość produkcji jest uzależniona od wielkości zatrudnienia

• definicyjnym ( tożsamościowe ), gdzie jedną zmienną określamy w kategorii innych zmiennych np.: dochód społeczny jest dzielony na konsumpcję i oszczędności D_SP = K + O

Ponadto w modelach ekonomicznych wyodrębnia się zmienne w dwóch postaciach:

1. w postaci zasobów ( określenie wielkości dochodu na dany dzień )

2. w postaci strumieni - wyrażają pewne wielkości ekonomiczne w pewnym okresie czasu np.: dochody przedsiębiorstwa za kwartał, wielkość produkcji w roku

Przy konstruowaniu modeli ekonomicznych przydatne są wykresy, które ukazują zależności pomiędzy różnymi zmiennymi.

Ceteris parius - badamy elementy tylko te co nas interesują, a inne traktujemy jako stałe.

Rynek i jego elementy.

Zarówno producencie jak i konsumenci podejmują stale decyzje co, jak produkować i jak to wszystko podzielić.

System gospodarczy, w którym koordynacja działań indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku lub za jego pośrednictwem określamy mianem gospodarki rynkowej. Najważniejszym jej elementem jest rynek, który jest zorganizowany w sensie instytucjonalnym. Jedna z definicji zakłada, że rynek to zwięzła nazwa procesu prowadząca do tego, że:

1. decyzje indywidualne gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr

2. decyzje przedsiębiorstw co i jak produkować

3. decyzje pracowników dotyczące jak wiele i dla kogo pracować

zostają wzajemnie uzgodnione przez akceptację poziomu cen.

Z kolei ceny są sygnałem w jakim kierunku powinna dokonywać się alokacja zasobów i są one sygnałem, czy zaniechać daną produkcję, czy też ją poszerzyć.

W gospodarce, w której nie występuje rynek mamy do czynienia z gospodarką nakazową, która polega na tym, że centralny urząd planowania decyduje co, jak i dla kogo produkować. Gospodarka o charakterze czysto nakazowym nie występuje nigdzie, ponieważ problem sprowadza się do zakresu centralnego planowania i zarządzania.

Przeciwnością tej gospodarki są wolne rynki, gdzie państwo nie ingeruje w proces podejmowania indywidualnych decyzji, a skrajnym przypadkiem takich rynków jest teza A. Smitha dotycząca problemów „niewidzialnej ręki rynków” tzn., że to właśnie rynek prowadzi jednostki we właściwych decyzjach, a ich działania podejmowane są tak, żeby służyć całemu społeczeństwu.

Coraz częściej zwraca się uwagę, że pomiędzy wolnym rynkiem, a gospodarką nakazową istnieje gospodarka mieszana. Ten model jest uzależniony od tego, jak państwa kontrolują redystrybucję dochodów przy pomocy podatków oraz jaka część usług i produkcji jest przeznaczona na konsumpcję indywidualną, a jaka na publiczną.

Pojęcia uzupełniające:

1. Dobra konsumpcyjne - jeżeli w trakcie gospodarowania produkty finalne są sprzedawane gospodarstwom, domowym to mówimy o dobrach konsumpcyjnych.

2. Równowaga ogólna i cząstkowa - cechą rynku jest tendencja do równoważenia popytu i podaży. I tak jeżeli następuje pełne zrównoważenie rynku to jest to równowaga ogólna, a jeśli następuje zrównoważenie niektórych towarów i grup towarowych to mówimy o równowadze cząstkowej.

3. Popyt - jest rozumiany jako zapotrzebowanie na dobra i usługi . Jest on funkcją cen i dochodów.

4. Wskaźnik cen - jest on poziomem przeciętnym cen, dóbr i usług w danej gospodarce i porównuje ich poziom w danym okresie do okresu poprzedniego. Informuje on co się dzieje z cenami w gospodarce ( jeśli ceny gwałtownie rosną to jest to inflacja ).

5. Stopa bezrobocia - wyraża ona procent ilości osób bezrobotnych w stosunku do całości siły roboczej, przy czym siła robocza jest rozumiana jako całość ludności w wieku produkcyjnym, która mogłaby podjąć pracę, gdyby otrzymała taką ofertę.

6. Płaca nominalna - wyraża ona wielkość otrzymywanego wynagrodzenia bez uwzględnienia inflacji.

7. Płaca realna - to płaca nominalna skorygowana o wzrost lub spadek przeciętnego poziomu cen dóbr i usług. Płaca realna zależy od czynników:

• od wielkości i poziomu płacy nominalnej

• od wskaźnika poziomu cen dóbr konsumpcyjnych

• od struktury nabywanych dóbr i usług

Kooperacja i specjalizacja.

Są to charakterystyczne pojęcia dla gospodarki. Specjalizacja umożliwia każdej gospodarce i każdemu regionowi wykorzystanie różnic tkwiących w kwalifikacjach i zasobach. Poprzez specjalizację upraszcza się proces produkcji, a ludzie wykonują ograniczoną ilość operacji i przez to podnoszą sprawność swego działania i unikają dublowania wykorzystywanych środków produkcji. Z tych powodów mówi się o specjalizacjach:

• zawodowych

• technologicznych

• produkcyjnych

• terytorialnych

Podstawową zaletą specjalizacji jest to, że pozwala ona:

• obniżyć koszty produkcji i zwiększyć wydajność

• uzyskać większą jakość produkcji

Przez wielu specjalizacja traktowana jest jako najprostsza forma powiązań produkcyjnych polegająca na ograniczeniu asortymentu wytwarzanych wyrobów i półfabrykatów, a także liczby procesów technologiczny w celu zwiększenia efektywności produkcji.

Z tej definicji specjalizację możemy podzielić na:

1. specjalizację przedmiotową

2. specjalizację technologiczną

Specjalizacja umożliwia:

• wzrost wydajności pracy

• obniżenie cen wyrobów

• poprawę konkurencyjności gospodarki

Ponadto wyróżnia się specjalizację międzygałęziową i wewnątrz-gałęziową( w państwach wysoko rozwiniętych ).

Specyficzną formę specjalizacji produkcji stanowią powiązania kooperacyjne, które stanowią o produkcji podzespołów oraz części przez z góry określonego producenta dla danego odbiorcy. W krajach najwyżej rozwiniętych na tą formę produkcji przypada np.: w przemyśle elektromaszynowym ok. 50 % produkcji.

Charakterystyczne jest to, że kooperacji towarzyszą zakupy licencji, technologii oraz

know - how.

Wszystkie współczesne operacje opierają się na wymianie pieniądza, bo inaczej zmuszeni bylibyśmy do wymiany barterowej lub clearingowej. Obok kapitału i specjalizacji pieniądz jest trzecią cechą współczesnej gospodarki. Najważniejsza funkcja pieniądza sprowadza się do jego roli, jako środka płatniczego.

Pieniądz jest najczęściej traktowany jako waluta obiegowa oraz jako sumy na rachunkach czekowych. Ponieważ przy pomocy pieniądza są wyrażane wartości dóbr i usług, z tego powodu pieniądz jest określany jako standard wartości. Inna cecha pieniądza sprowadza się do zapewnienia jego posiadaczowi płynności tzn. możliwości wymiany pieniądza na towar.

Aby pieniądz wypełniał swoją funkcję musi charakteryzować się stabilizacją swojej wartości, bo w przeciwnym wypadku jego zastosowanie mogłoby być ograniczone, a społeczeństwo zwróciłoby się do używania innych walorów, takich jak: złoto, srebro, itp.

Pieniądz jak każdy towar podlega działaniu prawa popytu i podaży, przy czym występują tu minimalne koszty jego produkcji. Istotne jest, że pieniądz zależy od czynników:

1. osobistego dochodu i bogactwa obywateli danego kraju

2. wysokości stóp procentowych występujących na rynku krajowym i zagranicznym

3. wysokości poziomu cen w danym momencie i od przewidywań, co do ich poziomu w najbliższym czasie

4. pozostałych zmiennych ekonomicznych ( cła, podatki, itp. )

Wielkości absolutne i wielkości względne.

Jeżeli założymy, że w roku dochód państwa wynosi 441 mld. zł. ( w Polsce 150 mld. zł. ), a w roku poprzednim wynosił 420 mld. zł., to wielkość dochodu absolutnego obliczymy następująco : 441 mld. zł. - 420 mld. zł. = 21 mld. zł.

Istotne jest, że wielkości absolutne są wyrażone w konkretnych jednostkach. Najczęściej przy obliczaniu wzrostu dochodu narodowego posługujemy się dwoma wskaźnikami:

1. łańcuchowym indeksem wzrostu - oznacza on porównanie poziomu dochodu narodowego w roku bieżącym do roku poprzedniego, który przyjmujemy za sto

2. tempo ( stopa ) wzrostu dochodu narodowego - mierzy się je jako różnicę cen między danym rokiem, a poprzednim rokiem ( 21mld./ 420 mld. ) * 100

Wielkości nominalne i realne.

Wielkości nominalne są obliczane w cenach bieżących, natomiast wielkości realne są obliczane tak, aby wyeliminować wpływ zmian cen ( czyli wielkości te są liczone w cenach stałych ). Ponadto w wielu analizach do obserwacji zmian poziomu cen stosuje się wskaźnik cen konsumpcyjnych ( RPI --retail price index ), który porównuje poziom typowych zakupów dla gospodarstwa domowego na początku i końcu roku.

Wielkości średnie i ich rodzaje.

W wielu modelach ekonomicznych do obliczeń poza średnią arytmetyczną przyjmuje się średnie pozycyjne ( mediane i dominanto ).

Średnia arytmetyczna ważenia jest stosowana, jeżeli w danej analizie występuje zbyt duże zróżnicowanie w zbiorowości i aby określić średnią stosuje się obliczenia wag dla poszczególnych elementów, czyli oblicza się ich udział w całej zbiorowości.

Gałęzie gospodarki narodowej	I	II	III
Wielkość produkcji	7	2	1
∑ = 10	0,7	0,2	0,1

7 * 0,7 + 2 * 0,2 + 1 * 0,1 = 5,3 - to jest średnia arytmetyczna ważona

Mediana - jest to tzw. wartość środkowa, czyli chodzi tu o wyliczenie wartości środkowego elementu zbiorowości.

Dominanta- jest też określana jako wartość modalna, czyli inaczej jako wartość najczęstsza i najbardziej typowa.

Kształtowanie się krzywej popytu, podaży i rynku.

Ścisła definicja rynku mówi, że jest to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług.

Aby zrozumieć decyzje społeczeństwa co, jak i dla kogo kupować trzeba posłużyć się modelem rynku i przeanalizować jego podstawowe elementy:

• popyt ( postępowanie nabywców )

• podaż ( postępowanie producentów )

Badanie musi się zamknąć w określonym czasie.

Zbudowany w ten sposób model popytu i podaży jest podstawowym fundamentem mikroekonomii i przedstawia zależność pomiędzy popytem, podażą, a cenami na dobra i usługi. Te zależności przyczynowo skutkowe są nazywane prawem popytu i podaży.

Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny dóbr i usług spada na nie popyt i odwrotnie. Inne określenie stwierdza, że popyt oznacza ilość dóbr i usług, które społeczeństwo chce nabyć, przy różnych poziomach cen. Natomiast określonej cenie odpowiadają określone rozmiary i zapotrzebowania, tj. im niższa cena, tym większe zapotrzebowanie oraz im wyższa cena tym większa ilość towaru jest oferowana.

Krzywa popytu.

Tworzy się ją tak, że nanosi się kombinacje jakie występują między popytem a ceną, a potem łączy się je ze sobą i to, przy założeniu, że inne wielkości nie ulegają zmianie. Dla uproszczenia posługujemy się krzywą w linii prostej, chociaż w rzeczywistości jest to parabola.

Ale krzywa popytu ulega zmianie też pod wpływem zmian dochodów społeczeństwa.

Czynniki nie cenowe wpływające na rozmiary popytu:

1. dochody konsumentów

2. gusty i preferencje klientów - są one kształtowane przez: wygodę, zwyczaje i przez społecznie akceptowane wzorce zachowań. Gustów nie potrafimy zmierzyć, a tym samym oszacować ich wpływu na wielkość zmiany popytu.

3. dobra substytucyjne i komplementarne - często mamy do czynienia z sytuacjami, że zmiana ceny 1 dobra wpływa na popyt na inne dobra, przy czym wielkość tego wpływu zależy czy dobra są względem siebie komplementarne, czy substytucyjne.

4. przewidywania społeczeństwa co do wielkości cen relatywnych - proces ten polega na tym, że kupujący mogą przewidywać i wyprzedzać w czasie zakupy ( proces antypacyjny ). Proces ten występuje w sytuacji długotrwale utrzymującej się inflacji. ( w Polsce wystąpił pod koniec lat 80 ).

5. liczba ludności - w każdym kraju wzrost liczby ludności przesuwa krzywą popytu w górę i odwrotnie. Na przesuwanie się tej krzywej wpływa też struktura urodzin i ruchy migracyjne z wsi do miast.

6. efekt naśladownictwa i demonstracji - jeżeli jedni naśladują w swojej konsumpcji innych, to mamy do czynienia z efektem naśladownictwa lub efektem przyłączenia się do większości. Z tym efektem mamy do czynienia, jeżeli popyt konsumenta na dane dobro zmienia się w zależności od popytu większości konsumentów.

Według Veblana efekt demonstracji snobizmu jest to działanie konsumenta o charakterze psychologicznym i polega na tym, że zakup towaru nie jest uzasadniony jego wartością użytkową, lecz wiąże się z chęcią wywarcia wrażenia na innych, natomiast krzywa popytu zmienia się w ten sposób, że im wyższa cena tym wyższy popyt.

Dwa dobra są substytutami, jeżeli zmiana ceny jednego dobra, przy niezmiennej cenie drugiego przesuwa krzywą popytu w kierunku dobra tańszego, np.: wzrost cen masła przesuwa krzywą w kierunku margaryny.

Dwa dobra są komplementarne, jeżeli wzrost ceny na jedno dobro powoduje spadek popytu na drugie dobro np.: wzrost cen mieszkań powoduje spadek popytu na meble.

Przesunięcie krzywej popytu.

Przesunięcia te uwidaczniają wpływ cen dobra na rozmiary popytu, przy innych czynnikach niezmienionych. Przy tym badaniu na uwagę zasługuje kształtowanie się cen substytutów np.: lody, a czekolada.

Punktem wyjścia do tej analizy jest równowaga rynkowa na czekoladę, która kształtuje się w punkcie E. Jednak pod wpływem wzrostu cen lodów następuje skierowanie części popytu z lodów na czekoladę, przez co ustala się nowy punkt równowagi E', przy wyższej cenie i przy wyższym popycie. Czynniki decydujące o wzroście popytu na czekoladę:

1. poziom cen dobra

2. cena za dobra pokrewne

3. gusty i upodobania klientów

4. poziom dochodów konsumentów

Rozpatrując ten przykład można przedstawić samoregulujący mechanizm, który uruchamia zmiany cen prowadzące do przywrócenia równowagi rynkowej. Metoda ta jest określana jako metoda statyki porównawczej. Charakter porównawczy tej analizy jest spowodowany tym, że porównujemy stan równowagi poprzedni z nowym tj. przed zmianami i po przejściu zmian w całym otoczeniu ekonomicznym. Wykres ten udowadnia, że przesunięcie krzywej w lewo powoduje spadek cen równowagi jak i wielkości popytu.

Krzywa podaży.

Podaż oznacza ilości dóbr i usług dostarczonych w danym momencie na rynek, natomiast prawo podaży określa zależność między ilością dóbr, a cenami. Stwierdza się, że wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi ceteris paribus do wzrostu wielkości produkcji, bo staje się ona bardziej korzystna i zachodzi tu też odwrotny proces przy spadku cen.

Krzywa podaży

Czynniki kształtujące podaż.

Zmiana tych czynników powoduje przesunięcie krzywej podaży i zmiany w ilości dostarczonych dóbr. Poza ceną do najważniejszych czynników określających wielkość podaży należą:

1. 
   ceny czynników produkcji ( płace, koszty produkcji ) - istotne jest, że ich wzrost powoduje wzrost krzywej podaży.

2. postęp techniczny ( technika, technologia ) - poprzez wprowadzenie najnowszych technologii można uzyskać obniżkę kosztów produkcji i ceny, przy tych samych nakładach, mogą zmaleć. Charakterystyczne jest to, że postęp techniczny powoduje przesunięcie krzywej możliwości produkcyjnych w prawo i w górę wobec początku układu współrzędnych.

3. podatki i substydia ( dopłaty do kosztów produkcji: bezpośrednie i pośrednie ) - podatki są traktowane jako czynnik zwiększający koszty produkcji, co powoduje przesuwanie się krzywej produkcji i podaży w górę.

4. działalność regulacyjna państwa - często jest ona traktowana jako narzucanie niekorzystnych rozwiązań dla producentów, co wpływa bezpośrednio na technikę wytwarzania, a pod jej wpływem krzywa podaży przesuwa się w lewo, co oznacza mniejszą ilość towaru przy każdej cenie.

Najogólniej można stwierdzić, że ilekroć interwencja państwa uniemożliwia producentom wybór metody produkcji, na którą byliby zdecydowani bez tej interwencji, to w jej wyniku nastąpi przesunięcie krzywej podaży w lewo ( S₂ ).

Przesunięcie krzywej podaży.

W procesie tym chodzi o zbadanie w jaki sposób zmiana jednej z wielkości wywoła ograniczenie wzrostu podaży np.: zaostrzenie przepisów BHP powoduje wzrost kosztów produkcji i krzywa ulega przesunięciu z S do S₁. Natomiast punkt równowagi przesuwa się z E do E₁.

Wolny rynek, a kontrola cen.

Wolny rynek umożliwia kontrolę cen pod wpływem kształtowania się sił popytu i podaży. Natomiast jeżeli państwo dopuszcza się i wprowadza proces kontroli cen, wówczas rynek nie jest wolnym rynkiem. Ponieważ ceny są kształtowane przez reguły i przepisy, które uniemożliwiają ich dostosowanie do poziomu równowagi cen. Najczęściej ta kontrola państwa sprowadza się do określenia poziomu cen minimalnych i maksymalnych w sposób administracyjny. Takie działanie państwa jest spowodowane dwoma przyczynami:

1. na rynku występuje długookresowa i wyraźna przewaga popytu nad podażą

2. ochroną pewnych grup konsumentów ( najbiedniejszych )

Ruch wzdłuż krzywej, a przesunięcie krzywej popytu.

Na podstawie wykresu możliwe jest dwojakie przesunięcie popytu:

1. jest to przesunięcie wielkości popytu wzdłuż krzywej D np.: z punktu A do B

2. zmiana popytu wywołana przesunięciem się krzywej popytu w górę do położenia D₁. To przesunięcie może być też odpowiedzią ze strony popytu na wzrost ceny dobra substytucyjnego.

Wielu autorów uważa, że sens wprowadzania tzw. cen minimalnych sprowadza się do podwyższenia cen uzyskiwanych przez producentów lub dostawców. Przykładem jest też poziom płacy minimalnej, który obowiązuje w kraju. Skutki jej wprowadzenia ukazuje rysunek poniżej.

W ramach interwencji państwa dochodzi też do ustalenia cen minimalnych na wiele produktów.

W ramach interwencji państwa w przypadku nadwyżki podaży nad popytem, państwo nie tylko kontroluje poziom cen minimalnych, lecz też kupuje i sprzedaje pewne ilości dóbr uzupełniając tym samym prywatną podaż lub popyt. Najczęściej spotykane mechanizmy interwencji państwa:

bezpośrednie regulacje legislacyjne ( prawne )

kształtowanie przez państwo poziomu podatków zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich

płatności transferowe np.: wielkość zasiłku dla bezrobotnych

Pojęcie ceny równowagi.

Cenę przy której następuje zrównoważenie wielkości popytu i podaży nazywamy ceną równowagi rynkowej. Jest ona określana jako cena oczyszczająca, bo zdejmuje z rynku nadwyżkę podaży i popytu ( market clearing price ).

Przecięcie się krzywej popytu i podaży tworzy punkt równowagi E, który jest punktem przy którym nie występuje ani nadwyżka popytu, ani podaży, przy czym jeżeli cena będzie się różniła od ceny równowagi, to zarówno producenci jak i konsumenci są zainteresowani, aby zmienić poziom swojej działalności tzn. zmniejszyć lub zwiększyć produkcję oraz ilość kupowanych wyrobów.

Punkt równowagi E jest charakterystyczny dlatego, że zarówno producenci, jak i konsumenci nie są zainteresowani przy tej cenie rozmiarami podaży, jak i poziomu konsumpcji.

W punkcie równowagi rynkowej E następuje zrównanie ilości oferowanych produktów Q_e z ceną równowagi P_e.

Możemy tu rozważyć dwie sytuacje:

• jeżeli P₁ jest większa od P_e sytuacja jest korzystna dla producentów, a nie korzystna dla konsumentów. Następuje wtedy ograniczenie popytu.

• jeżeli P₂ < P_e to jest to sytuacja korzystna dla konsumentów, natomiast producenci będą zwiększać podaż.

Rysunek ten przedstawia typową sytuację kiedy nadmiar popytu i podaży przy określonych cenach zanika pod wpływem decyzji kupujących i sprzedających i tym samym doprowadzają one sytuację rynkową do stanu równowagi. Ten proces określamy jako mechanizm rynkowy. Ukazuje on zależność między popytem, podażą a ceną. Ukazuje również, że jakiekolwiek zachwiania na rynku między tymi wielkościami automatycznie wyrównują się, tak że równowaga kształtuje się w punkcie ceny równowagi.

Istnieje pogląd, że równowaga rynkowa jest stabilna tylko przy danych warunkach przebiegu krzywej popytu i podaży, natomiast cena i punkt równowagi E zmieniają się ze zmianami krzywych popytu i podaży. Ustalono, że zmiany relacji między ceną, popytem i podażą mają charakter cykliczny, tzn. powtarzają się one w okresach spadku i wzrostu koniunktury. Uwzględniając to w pewnym czasie otrzymujemy tzw. model dynamiczny.

Poza typowym ujęciem o proporcjonalnym przebiegu krzywych może wystąpić sytuacja, że nachylenie krzywej podaży jest większe od nachylenia krzywej popytu. Jeżeli w gospodarce wystąpi taka sytuacja, to mamy do czynienia z tłumionymi wahaniami cen i popytu.

Szczególne przypadki równowagi rynkowej:

Równowaga brzegowa.

Cena S

D

S

Q_p Q_s Ilość dobra w roku

Cena D S

P_e

Ilość

Jest to przypadek równowagi rynkowej, w którym jeśli mamy do czynienia ze stałą podażą i jest ona dana i niezależna od ceny, wówczas krzywa podaży przebiega pionowo i ilość odpowiadająca równowadze jest uzależniona od warunków podaży, natomiast cena jest określona przez warunki popytu.

Cena

D

P_e S

Q Ilość

W tym przypadku cena jest określona przez warunki podaży, natomiast oferowana ilość zależy od krzywej popytu.

Przypadek w którym produkcja nie może być podjęta.

Cena S

P₂

P₁

D

Ilość

Jest to sytuacja, w której nie dochodzi do transakcji kupna - sprzedaży, gdyż konsumenci akceptują jedynie cenę P₁, natomiast producenci chcą dostarczać towar po cenie P₂.

Produkcja w tym przypadku może być kontynuowana jeśli:

1. będzie się odbywać na magazyn lub zapas

2. producenci mogą uwzględniać przyszłe możliwości w eksporcie

Popyt, a zmiana ceny i dochodów.

Popyt rynkowy można przedstawić jako sumowanie się w ujęciu czasowym ilości produktów, które każdy nabywca kupiłby przy każdej cenie.

Cena

Rynkowa krzywa popytu.

D_A D_B D_A+B

Ilość

Aby uwzględnić w analizie równowagi rynku inne elementy wprowadza się pojęcie elastyczności popytu. Jest to procentowa zmiana wielkości popytu w stosunku do procentowej zmiany wartości czynnika wpływającego na popyt. Rozróżniamy następujące elastyczności popytu:

1. Jeżeli czynnikiem wpływającym na zmiany rozmiaru popytu na dobra X jest cena dobra X, to mówimy wówczas, że mamy do czynienia z cenową elastycznością popytu.

2. Na rozmiary popytu na dobro X wpływają też zmiany cen innych dóbr, które w stosunku do dobra X mogą być komplementarne, substytucyjne oraz mogą być o charakterze niezależnym, to wtedy miernikiem elastyczności popytu na dobro X uwzględniając zmianę ceny na dobro Y jest tzw. elastyczność mieszana popytu. Mierzy ona reakcję popytu na jedno dobro wywołaną zmianą ceny dobra pokrewnego.

3. Jeżeli rozpatrujemy wpływ zmian w dochodach u kupujących na rozmiary popytu na dobro X, to mamy do czynienia z elastycznością dochodową. Mierzy ona zmiany jakie zachodzą między wielkością popytu, a zmianami w poziomach dochodów.

Jeżeli w państwie występuje gospodarka o dynamicznym charakterze rozwoju, to lepiej sprzedają się te dobra, na które popyt rośnie szybko w miarę szybkiego wzrostu dochodów i odwrotnie.

W praktyce najczęściej jest stosowana prosta elastyczność cenowa popytu i wyraża ona zmiany zachodzące na krzywej popytu i staje się ona ujemna, np.: jeżeli nastąpi wzrost cen o 1 % i spowoduje on spadek popytu o 2 %, to elastyczność wynosi -2, bo nabywana ilość maleje o 2 %. W sytuacji odwrotnej: spadek ceny o 4 % powoduje zwiększone zapotrzebowanie o 2 %, to elastyczność cenowa wynosi -0,5 ( 2 : 4 ).

Przy analizowaniu elastyczności popytu mówi się o jego 3 rodzajach:

1. popyt elastyczny - gdy całkowite wydatki konsumenta zwiększają się, gdy cena spada i odwrotnie

2. popyt nieelastyczny - gdy wydatki konsumenta zwiększają się, gdy cena rośnie lub wydatki spadają, gdy cena spada

3. neutralna elastyczność popytu - gdy procentowej zmianie wielkości ceny odpowiadają takie same procentowe zmiany wielkości popytu.

Stad też stwierdzenie, że przy neutralnej elastyczności popytu nie zmieniają się wielkości wydatków konsumenta, np.: cena rośnie z 1 do 1,5$, to sprzedawana ilość spadnie z 50 do 33,3 jednostek to wydatki nie ulegną zmianie.

Rodzaje popytów możemy też określić przy pomocy współczynników, które dostarczają nam informacji o danym rynku, i tak:

1. jeżeli procentowa zmiana wielkości popytu jest większa od procentowej zmiany ceny, to mówimy, że ten współczynnik przyjmuje wartość E > 1 i określamy taki popyt elastycznym

2. popyt nieelastyczny jest, gdy E < 1. Mamy z nim do czynienia, gdy procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny

3. gdy E = 1 mamy do czynienia z popytem neutralnie elastycznym, gdy procentowa zmiana ceny jest równa procentowej zmianie wielkości popytu.

Cena

D₁ D₂ Popyt nieelastyczny i

P₂ elastyczny.

P₁

D₁ - popyt bardziej

elastyczny od D₂

Q₁ Q₂ Q₃ Ilość

Współczynniki te mają znaczenie, bo umożliwiają dokonanie porównań co do stopnia elastyczności np.: jeżeli współczynnik elastyczności E=2, to jest to gospodarka dwa razy elastyczniejsza niż przy E=1. Zależność ta nie do końca może być prawidłowa i wiarygodna, gdyż na poziom cen na rynku wpływa wiele parametrów poza popytem, których nie uwzględniamy przy tej analizie. Trudno jest oddzielić same ceny od pozostałych parametrów je kształtujących.

Zmiany współczynnika elastyczności.

Cena jednostkowa

11

10 a E_d > 1

9 b

E_d = 1

E_d < 1

2 c

1 d

10 20 90 100 110 Ilość

Do badania współczynnika elastyczności stosuje się wzory na elastyczność łukową i punktową.

Elastyczność łukowa

Q₁ - Q₂ . P₁ - P₂

½ ( Q₁ + Q₂ ) . ½ ( P₁ - P₂ )

Elastyczność punktowa

Q₁ - Q₂ . P₁ - P₂

Q₁ . P₁

We wzorach: P₁ -cena bieżąca; P₂ -cena poprzednia; Q₁ -ilość bieżąca; Q₂- ilość poprzednia.

E_d dla odcinka „ab” wynosi -6,33 ( według wartości absolutnej 6,33 ).

E_d dla odcinka „cd” wynosi -0,16 ( według wartości absolutnej 0,16 ).

Największa elastyczność jest na górze rysunku, a najmniejsza na dole.

Poza tymi dwoma wzorami stosuje się do mierzenia elastyczności dwie inne metody: jedna z nich mierzy elastyczność na osi odciętych ( X ), a druga mierzy elastyczność na osi rzędnej.

Cena

E

D E = OF / FB = ED / DO

O F B Ilość

W przypadku nieliniowych funkcji popytu definiuje się elastyczność popytu jako zmiany popytu na małe zmiany cen.

Cena D

P₁ B

P₂ A

P₃ C

D

Q₁ Q₂ Q₃ Popyt

Stwierdzono też przypadki, że na krótkim odcinku odpowiadającemu małej zwyżce lub zniżce ceny krzywa popytu staje się prawie linią prostą. Przy badaniu tych zależności należy odróżnić elastyczność od samego procesu nachylenia krzywej popytu, bo nie jest to to samo, bo nachylenie krzywej możemy określić jako wzór ΔP / ΔQ , natomiast przy elastyczności mamy wzór %ΔP / %ΔQ.

Jeżeli założymy, że przy rozpatrywaniu elastyczności cena wzrosła z 10 do 20$, a popyt spadł z 100 do 60 jednostek to nachylenie krzywej wyniesie -10/40 = - ¼ , natomiast współczynnik elastyczności łukowej wynosi -0,75.

Determinanty elastyczności cenowej.

Zmiany wskaźników elastyczności popytu mogą być wynikiem:

• zmian gustów i upodobań konsumentów

• istnieniem substytutów na dane dobro i im więcej ich jest, tym współczynnik elastyczności będzie większy i większy będzie popyt na dane dobro

• znaczeniem dobra dla konsumenta

Elastyczność popytu na dobro stanowiące ważną część wydatków konsumenta jest większa od elastyczności popytu na dobro mniej ważne dla konsumenta. W wypadku, gdy dobro stanowi dużą część jego wydatków, to spadek ceny oznacza wzrost realnych dochodów konsumenta, który może doprowadzić do wzrostu popytu nie tylko na to dobro, ale też na dobra pokrewne.

Na podstawie badań udowodniono, że popyt ma grupy dóbr podstawowych ( żywność, paliwa, niektóre dobra trwałe ) i jest na nie mało elastyczny.

Popyt na usługi jest wysoko elastyczny E > 1. Popyt na artykuły mleczarskie jest wysoce nieelastyczny.

Wpływ elastyczności popytu na cenę równowagi i ilość towarów równoważącą rynek.

Na szczególną uwagę zasługują zależności związane z wpływem elastyczności popytu na cenę równowagi i ilości dostarczanej na rynek, które mają charakter równoważący.

Przy popycie nieelastycznym ( rys. a ) następuje duży spadek ceny, co powoduje przesunięcie punktu równowagi, jednak dostarczana ilość mało się zwiększyła ( z Q₁ do Q₂ ) np.: popyt na chleb.

Natomiast przy popycie elastycznym ( rys. b ) mały spadek ceny powoduje przesunięcie krzywej podaży z S do S' i duży wzrost wydatków.

a)Cena D S S' b)Cena S S'

P₁ E D

P₁ E

P₂ E' P₂ E'

Q₁ Q₂ Ilość Q₁ Q₂ Ilość

Zastosowanie pojęcia elastyczności.

Pojęcie elastyczności jest użyteczne dla producentów, bo jeżeli firma obniża ceny i jednocześnie wzrastają koszty produkcji, to przychód może wzrastać, a tym samym zysk przedsiębiorstwa. Jeżeli krzywa popytu jest elastyczna, to przychód wzrasta szybciej niż koszty.

Elastyczność cenowa popytu jest też stosowana i wykorzystywana przez organizatorów imprez masowych, gdzie trzeba podjąć decyzję, czy wpływy do przedsiębiorstwa będą większe, gdy cena biletów będzie na poziomie 7, czy 10$.

Krzywa elastyczności popytu służy też do podejmowania decyzji przez rządy państw. Jest to istotne, gdy stosujemy optymalną politykę podatkową, bo jeżeli rząd opodatkuje nadmiernie dobro np.: samochody, benzynę, to w efekcie wpływy do budżetu państwa będą mniejsze niż oczekiwane.

Elastyczność cenowa popytu jest wykorzystywana też do podejmowania i kształtowania polityki dochodowej przez samorządy miast i gmin. Szczególnie dotyczy to cen nieruchomości i wielkości podatków od spadków i darowizn.

Elastyczność popytu jest też użyteczna w prowadzeniu polityki rolnej, bo popyt na produkty rolne jest mało elastyczny i słabe zbiory powodują duży wzrost cen i odwrotnie (rys.a). Stwierdzono, że przy niskiej elastyczności popytu przesunięcie krzywej podaży powoduje duże wahania cen , nie zmieniając wielkości sprzedaży. Według powyższego rysunku a krzywa S przedstawia podaż produktów rolnych w sytuacji nieurodzaju, a krzywa S' przedstawia sytuację, kiedy mamy nadpodaż spowodowaną urodzajem. Cena równowagi P₁ staje się typową przy nieurodzaju, a cena P₂ jest typową przy dobrych zbiorach.

W trakcie badań udowodniono, że producenci mają do czynienia, gdy działają w warunkach rynku doskonałego z krzywą popytu, która jest linią prostą równoległą do osi odciętych.

Cena

P₁

Ilość w danym odcinku czasu

Gdy mamy do czynienia z taką sytuacją, to mówimy, że mamy do czynienia z popytem doskonale elastycznym. Popyt ten przybiera wartości od 0 do ∞.

Przy badaniu elastyczności popytu trzeba uwzględnić kształtowania się gustów i preferencji konsumentów, którzy decydując się na zakup towaru biorą pod uwagę: opakowanie, prezentację towaru, a mniejszą wagę przywiązują do ceny. Jeżeli następuje taka sytuacja to wskazuje ona na irracjonalność popytu i prowadzi do zmniejszenia elastyczności popytu.

Cena, wielkość popytu a suma wydatków.

a) Cena b) Cena

P₁ A

P₂ (-) B

(+) P₁ A

P₂ (-) B

(+)

Q₁ Q₂ Ilość Q₁ Q₂ Ilość

Popyt elastyczny Popyt nieelastyczny

c) Cena

P₁ A

(-) E = 1

P₂ B

( (+)

Q₁ Q₂ Ilość

Ad. a.

Mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy w wyniku obniżki ceny suma wydatków na zakup dobra wzrasta.

Ad. b

Obniżka ceny zwiększa tu zapotrzebowanie, ale nie wystarcza to do zrównoważenia skutków spadku ceny, dlatego pole przyrostu „+” jest mniejsze od pola spadku „-”.

Ad. c

Mamy tu do czynienia z pośrednim poziomem ceny i w przypadku jej obniżki nie wzrośnie wielkość wydatków, czyli rozmiary nowego popytu kompensują spadek ceny.

Zastosowanie elastyczności cenowej popytu.

Zastosowanie to dotyczy strategii kształtowania opłat za przejazdy środkami komunikacji. Gdy okaże się, że mamy do czynienia z popytem nieelastycznym to konieczna jest podwyżka cen biletów.

Przydatność wskaźnika elastyczności cenowej popytu wyraźnie wystąpiła w przypadku szoku naftowego ( 1973-74 ), który był związany z 4 krotnym wzrostem cen ropy. Mimo tego wskaźnik elastyczności popytu wynosił -0,1 i był to popyt nieelastyczny.

Udowodniono, że popyt jest mało elastyczny na wiele artykułów spożywczych i używek ( kawa ). Jest to wynikiem tego, że nawyki konsumpcyjne i popyt zmieniają się wolno. Stwierdzono też, że na elastyczność popytu wpływa okres czasu i tak: im jest on dłuższy tym elastyczność popytu wzrasta i odwrotnie. Dzieje się tak, bo długi okres czasu jest niezbędny na dostosowanie się konsumentów do zmienionych cen i długość tego okresu zależy od procesów dostosowawczych, np.: w przypadku czekolady wynosi on kilka miesięcy, a w przypadku samochodów i paliw wynosi on do kilku lat.

Elastyczność mieszana popytu.

Elastyczność mieszana popytu informuje jak zmienia się wielkość popytu na dobra pod wpływem zmiany ceny innego dobra.

Elastyczność mieszana jest dodatnia i dotyczy dóbr substytucyjnych, natomiast jest ujemna w przypadku dóbr komplementarnych.

Wpływ dochodu na popyt.

Wpływ dochodów powoduje zwiększone zapotrzebowanie na dobra, przy czym występują różnice co do struktury tych dóbr. Tym samym rzutuje to na strukturę wydatków.

Miernikiem relacji popytu na zmiany dochodów jest elastyczność dochodowa popytu, która mierzy relacje zmian dochodów na zmiany popytu, przy założeniu, że cena dobra, ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych nie zmieniają się. Mierzy też ona przesunięcie cenowej funkcji popytu, które następuje pod wpływem zmiany wysokości dochodów.

Cena

D D' D''

P₁ A B C

Gdy następuje przesunięcie krzywej popytu w lewo, to stwierdza się, że elastyczność dochodowa jest ujemna, tzn. że wzrostowi dochodu towarzyszy spadek popytu przy każdej cenie.

Elastyczność cenowa podaży.

ΔQ*S_x P

ΔP Q*S_x

,gdzie P - cena; Q - ilość ; S_x - podaż.

Udowodniono, że wielkość wskaźnika zmienia się od 0 do ∞.

Gdy mamy do czynienia z pionową krzywą podaży, to współczynnik ten wynosi 0, gdy krzywa podaży jest pozioma to wynosi ∞. Współczynnik ten może przybierać postaci E_S = 1; E_S < 1 ; E_S>1.

Gdy E­_S > 1 - krzywa podaży jest elastyczna;

gdy E_S < 1 - krzywa podaży jest nieelastyczna;

gdy E_S = 1 elastyczność ma charakter jednostkowy.

Charakterystyczne zależności występują w przypadku przechodzenia krzywej prze początek układu współrzędnych.

P_X

S

S₁

0 QS_X

Udowodniono matematycznie, że w tym przypadku mimo różnego nachylenia krzywych popytu, ich elastyczność cenowa jest taka sama i wynosi 1.

Wykazano także, że elastyczność ta jest odwrotnością tego współczynnika.

P_x / QS_x

ΔP_x / ΔQS_x

Stwierdzono także, że dwie krzywe podaży o tym samym nachyleniu mogą mieć różne elastyczności i zależy to od tego, czy krzywa podaży przecina oś rzędnych, czy odciętych.

P_x (ΔP/ P)<1 S

E_S > 1 Elastyczna krzywa

P podaży

ΔP ( ΔQS / QS ) = 1

ΔQS

QS QS_x

Wielkość podaży na rysunku wzrasta od 0 do QS, gdyż rozpatrujemy ten układ od początku układu współrzędnych, dlatego też ( ΔQS / QS ) = 1. Rozmiar podaży QS odpowiada cenie A, jednak wzrostowi podaży od 0 do QS odpowiada wzrost ceny równy ΔP. W tym przypadku, jak i w przypadku gdy krzywa podaży przecina oś rzędnych elastyczność jest większa od 1.

Można też rozpatrzyć sytuację, gdy krzywa podaży S₁ jest równoległa do S i przecina oś odciętych.

P_x

S₁ E_S < 1

(ΔP / P) = 1

P

(ΔQS / QS) < 1

Charakterystyczne jest tutaj, że krzywa przecinająca oś OX jest nieelastyczna.

Stwierdzono, że krzywe podaży w długim okresie czasu są bardziej elastyczne niż w krótkim, bo większość przedsiębiorstw jest wtedy w stanie osiągnąć większe przyrosty produkcji, ponadto mogą napłynąć tu większe zasoby kapitałowe i rzeczowe oraz proces inwestycyjny wymaga dłuższego czasu.

Natomiast w krótkim okresie, gdy trzeba zwiększyć podaż pod wpływem korzystnej koniunktury cenowej, przedsiębiorstwo prosto zwiększy wydajność, tzn. zwiększy zmianowość z 2 do 3 zmian.

Elastyczność, a dochody przedsiębiorstwa.

Dla przedsiębiorstw sprzedających swoje dobra i usługi, wydatki konsumentów stanowią przychody ze sprzedaży, stąd też wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstw mają związek z cenową elastycznością popytu i tak, gdy E_p ≥ 1 to spadek ceny zwiększa wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstwa. Odwrotna sytuacja będzie zachodziła, gdy ze wzrostem ceny zmniejszą się wydatki konsumenta i przychody przedsiębiorstwa. Gdy E_p < 1 to spadek ceny spowoduje zmniejszenie globalnych wydatków konsumenta i przychodów przedsiębiorstwa. Natomiast wzrost ceny zwiększa wydatki konsumenta i przychody przedsiębiorstwa.

Sytuacje te pokazują wykresy.

P E_p > 1 P

A

B (-)

(+) A E_p < 1

B ( - )

(+)

0 C D QP 0 C D QP

( - ) - strata przedsiębiorstwa

( + ) - korzyść przedsiębiorstwa

Organizacja przedsiębiorstwa, jego kosztów i zysków.

Za przedsiębiorstwo można uważać wyodrębnioną jednostkę organizacyjną, której celem jest prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku.

Definicja neoklasyczna przedsiębiorstwa - jest to jednostka maksymalizująca zysk przy istniejących technologiach oraz przy znanych ograniczeniach wprowadzonych na rynek.

Firma - jest to nazwa pod którą właściciel prowadzi własną działalność w ramach własnego

przedsiębiorstwa.

W zależności od rodzaju działalności i rodzaju struktury gospodarczej obliczono, że ok. 30 - 50% przedsiębiorstw handlowych w USA kończy swą działalność w okresie 3 - 5 lat, lecz jednak dużo więcej powstaje nowych przedsiębiorstw. Bez względu na rodzaj działalności przedsiębiorstwa średnia długość życia przedsiębiorstwa wynosi 6 lat.

Wyodrębnia się ze względu na własność 4 rodzaje przedsiębiorstw:

1. spółdzielcze

2. państwowe

3. komunalne

4. spółki pracownicze

W okresie transformacji gospodarki pojawiła się grupa przedsiębiorstw o kapitale mieszanym, np.: jeżeli część akcji posiadają prywatni właściciele, a resztę państwo.

W działalności przedsiębiorstw na rynku mamy do czynienia z procesem łączenia się przedsiębiorstw, przez co powstają trans-narodowe przedsiębiorstwa lub duże korporacje na rynku wewnętrznym. Przyczyny tego zjawiska można sprowadzić do:

• chęci wykorzystywania efektów skali produkcji, z którą wiążą się efekty zwiększonego eksportu

• chodzi o powiększenie kapitałów i ułatwienie dostępu do większych kredytów

Ponadto w przypadku efektu skali produkcji przedsiębiorstwa uzyskują efekt w postaci obniżki kosztów stałych np.: administracyjne koszty nie zmieniają się, a zwiększa się skala produkcji.

Spółki i ich rodzaje.

Spółka - jest umownym związkiem osób i ich kapitałów i zakładana jest w celu prowadzenia

zarobkowej działalności gospodarczej.

Spółka definiowana z punktu prawnego jest:

• spółka jest umową

• przedmiotem jej działalności może być działalność gospodarcza

• stronami umowy są wspólnicy, którzy mają wspólny cel gospodarczy

Warunkiem powstania, funkcjonowania i rozwoju spółki jest istnienie rynku kapitałowego, gdyż umożliwia on:

1. zaciąganie kredytów

2. obrót papierami wartościowymi ( akcje, obligacje )

Akcja - jest to papier wartościowy, który potwierdza udział właściciela w kapitale spółki o

charakterze akcyjnym. Akcje dają właścicielowi:

• prawo do udziału w zysku

• uprawnienia do prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

Obligacja - jest to forma pożyczki, która występuje jako papier wartościowy emitowany

przez państwo lub przedsiębiorstwo. Przynoszą one posiadaczowi z góry określony stały dochód. Właściciel występuje tu jako pożyczkodawca i ma prawo do stałych odsetek.

Z punktu widzenia prawa handlowego rozpatrujemy spółki:

1. cywilne - działają na podstawie prawa cywilnego; zasady ich działania reguluje kodeks cywilny i są to najstarsze formy spółek, które nie mają osobowości prawnej

2. handlowe - działają na podstawie prawa handlowego z 1934 roku znowelizowanego w 1990 roku.

Kolejny podział spółek wyodrębnia spółki:

1. osobowe

• jawne

• komandytowe

2. kapitałowe

• z ograniczoną odpowiedzialnością

• spółki akcyjne

Spółka osobowa jest własnością co najmniej dwóch osób, które:

• wnoszą kapitał

• wspólnie prowadzą działalność gospodarczą

• wspólnie ponoszą ryzyko

• wspólnie dzielą zyski

przy czym zakres odpowiedzialności partnerów może być różny.

Spółka komandytowa - występują tu dwa rodzaje wspólników:

1. komplementariusze - odpowiadają za zobowiązania spółki swym majątkiem

2. komandytariusze ( wspólnicy bierni ) - odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionego kapitału, który określany jest jako suma komandytowa.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - jej założyciele odpowiadają zobowiązaniom do wysokości wniesionego kapitału. Spółka ta ma osobowość prawną. Występują tu władze:

• walne zgromadzenie

• rada nadzorcza lub komisja rewizyjna

• zarząd spółki

Spółka akcyjna - jest to spółka kapitałowa. Kapitał jest tu wnoszony w formie akcji. Należy ona do samodzielnych jednostek organizacyjnych i ma osobowość prawną. Charakteryzuje się tym, że pozyskuje ona kapitał na swój rozwój z części podzielonego zysku. Może ona też korzystać z zasilania finansowego zewnętrznego:

• sprzedaż papierów wartościowych ( akcje, obligacje )

• w formie kredytów

Często podkreśla się, że przedsiębiorstwa różnią się ze względu na style zarządzania:

1. styl antokratyczny - typowy dla największych przedsiębiorstw lub w przypadkach kryzysowych w przedsiębiorstwie

2. styl paternistyczny - średnie ( 51-250 pracowników ) i małe ( 1-50 pracowników ) przedsiębiorstwa. Pracownicy traktowani są tu jak członkowie rodziny.

3. styl integratywny - stosowany, gdy występuje udział pracowników w podejmowaniu ważnych decyzji

4. styl samorządowy - w przedsiębiorstwach podlegających zarządom gmin, miast

Przeciętna sprzedaż na

jedno przedsiębiorstwo

2000

1000

0 25 100 odsetek wszystkich

przedsiębiorstw

Przychody, koszty, zyski.

Przychód - jest określany jako utarg i rozumiemy to jako ilość pieniędzy, jakie uzyskało

przedsiębiorstwo ze sprzedaży dóbr i usług w określonym czasie.

Koszty przedsiębiorstwa - są to wszystkie wydatki, które zostały poniesione na

wytworzenie dóbr i usług w danym czasie.

Zysk - jest to różnica pomiędzy przychodem a kosztami.

W działalności przedsiębiorstwa ważną rolę odgrywa wskaźnik przepływów finansowych i oznacza on ilość pieniędzy netto, jaką uzyskało przedsiębiorstwo w danym okresie czasu.

Z tym problemem wiąże się zagadnienie kapitału, którym dysponuje przedsiębiorstwo oraz jego zużycie. Wśród rodzajów kapitałów na szczególną uwagę zasługuje kapitał rzeczowy:

• maszyny, urządzenia

• wyposażenie przedsiębiorstwa

• budynki produkcyjne

Dobra kapitałowe - są to środki trwałe lub aktywa rzeczowe.

W bieżącej działalności przedsiębiorstwa wśród kosztów ważna jest amortyzacja. Jest to utrata wartości danego dobra kapitałowego w ciągu roku w wyniku jego zużywania się w procesie produkcji.

Amortyzacja wliczona jest do kosztów ekonomicznych przedsiębiorstwa i powoduje rozłożenie kosztów od zakupionych maszyn i urządzeń na cały okres ich eksploatacji. Rozróżniamy dwa rodzaje amortyzacji:

• liniowa ( amortyzacja rozkładana jest na miesiące przez dany okres czasu )

• przyspieszona ( amortyzacja jest rozkładana w procentach na dane lata )

Kształtowanie się bilansu przedsiębiorstw.

Bilans przedsiębiorstwa X na koniec roku.

Aktywa	Suma	Pasywa	Suma
Środki trwałe: Grunty Budynki Maszyny i urządzenia Wartości niematerialne i prawne		Fundusze własne
Środki obrotowe: Zapasy materiały towary produkcja w toku wyroby gotowe Środki pieniężne Należności: należności od odbiorców inne należności		Fundusze obce: Kredyty bankowe Zobowiązania wobec dostawców Zobowiązania wobec budżetu
		III. Wynik finansowy firmy
Suma	372750	Suma	372750

Bilans w przedsiębiorstwie ukazuje zmiany jakie dokonały się w ciągu roku i jest zestawieniem wszystkich aktywów i pasywów, przy czym obowiązuje zasada, że aktywa muszą być równe pasywom. Jest to zasada równowagi księgowej w bilansie.

Aktywa określamy jako posiadany przez przedsiębiorstwo majątek, tzn. wartościowe jego zasoby, gdyż w trakcie działalności przedsiębiorstwa jego majątek ulega zużyciu. Każda taka zmiana musi odbić się w bilansie przedsiębiorstwa.

W każdym bilansie majątek dzieli się na majątek trwały i obrotowy.

Składniki środków trwałych są używane w procesie produkcji do wytwarzania wyrobów, przy czym przez cały ten okres zachowują one swą naturalną postać, a ponadto zużywają się powoli i stopniowo tracą swą wartość użytkową.

Przedstawiają one określoną wartość pieniężną, której zużyta część w procesie produkcji jest wliczona w koszt wytworzenia nowych wyrobów.

Natomiast składniki majątku, które zużywają się całkowicie lub ulegają przeobrażeniom zmieniając swą naturalną postać są zaliczane do środków obrotowych . Należą do nich: zapasy i środki pieniężne będące w stanie rozrachunku, czyli są to środki przypadające przedsiębiorstwu w zależności od typu należności.

Inna cechą bilansu jest to, że aktywa biorą udział w realizacji działań przedsiębiorstwa Każdy bilans przedstawia w jaki sposób jest finansowana działalność przedsiębiorstwa, czy z:

• funduszy własnych

• funduszy obcych ( zasilanie zewnętrzne )

Aby obliczyć fundusze własne przedsiębiorstwa należy od sumy aktywów odjąć wielkość funduszy obcych.

W działalności przedsiębiorstwa ważne jest obliczenie kosztów i ich rodzajów oraz przychodów, a tym samym osiągnięcie wyniku finansowego firmy. Koszty mogą być rozpatrywane w układzie:

• rodzajowym

• kalkulacyjnym

Punktem wyjścia do rodzajowego układu kosztów jest analiza wykorzystania czynników produkcji:

• koszty wynikające ze zużycia czynników produkcyjnych

• zużyte materiału i energia

• wynagrodzenie pracowników

• usługi obce

• podróże służbowe

• koszty reprezentacyjne i reklamy

W każdym przedsiębiorstwie ważny jest sposób rozliczenia różnych elementów kosztów na wyroby. Wyodrębnia się:

1. koszty bezpośrednie - np.: robocizna, zużywane materiały

2. koszty pośrednie - amortyzacja, koszty administracyjne, odsetki bankowe

Charakterystyczne jest to, że koszty te są odnoszone i rozliczane według określonego klucza. W działalności przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na poziom wygospodarowanego zysku operacyjnego, który traktujemy jako różnicę między przychodami przedsiębiorstwa a kosztami wytwarzania. Zysk ten przybiera wartości dodatnie lub ujemne. Jeżeli zysk jest dodatni, to przedsiębiorstwo wykazuje rzeczywisty zysk operacyjny, a gdy jest ujemny to przedsiębiorstwo osiąga stratę operacyjna.

Przedsiębiorstwo w swej działalności może osiągać zyski lub straty nadzwyczajne.

Do strat nadzwyczajnych zaliczamy:

• straty losowe

• koszty z tytułu zanieczyszczania środowiska

Do zysków nadzwyczajnych zaliczamy:

• dodatkowe wpływy z tytułu uzyskania przez przedsiębiorstwo z tytułu różnicy między poziomem kursów walutowych od momentu zawarcia transakcji do jej realizacji

• karne odsetki naliczane dostawcom z tytułu opóźnienia dostaw

Ostateczny wskaźnik działalności przedsiębiorstwa jest to wynik finansowy określany jako zysk brutto. Otrzymujemy go poprzez dodanie do wyniku operacyjnego zysków nadzwyczajnych i odjęcie strat nadzwyczajnych.

Ostateczny parametr, który charakteryzuje przedsiębiorstwo to zysk netto. Uzyskujemy go przez odjęcie od zysku brutto wielkości podatku dochodowego.

Zysk netto może być przeznaczony na trzy cele:

1. skierowany na dalszy rozwój zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa

2. przeznaczony na pokrycie dywidendy dla właścicieli przedsiębiorstwa

3. przeznaczony na nagrody i wypłaty z zysku dla załogi ( np.: trzynastki )

Zysk stanowi formę dochodu przedsiębiorstwa, gdyż:

1. nie może być on negocjowany, a stanowi wypadkową działalności przedsiębiorstwa

2. jest on dodatni lub ujemny

Zysk uważa się za podstawowy parametr świadczący o sprawności przedsiębiorstwa, dlatego dąży ono do jego maksymalizacji. Duża rola zysku w przedsiębiorstwie wynika z:

1. wielkość zysku decyduje o możliwościach rozwoju przedsiębiorstwa

2. poziom zysku pozwala na zwiększenie samofinansowania przedsiębiorstwa ze źródeł własnych

3. wielkość zysku świadczy o wysokości dywidendy i wartości akcji przedsiębiorstwa. Zależy od niego wielkość kapitału jaka przypadnie właścicielowi przedsiębiorstwa

4. zysk pełni rolę motywacyjną, a jego wzrostem są zainteresowani pracownicy i zarząd oraz właściciel przedsiębiorstwa

5. zysk bezpośrednio wpływa na wielkość zatrudnienia i pośrednio odciąża budżet państwa od wydatków na świadczenia dla bezrobotnych

Stwierdza się, że zwiększenie zysków na rozwój przedsiębiorstwa prowadzi do wzrostu produkcji. W praktyce nie zawsze jest tak i mogą zachodzić trzy możliwości:

1. stałe efekty skali - wielkość produkcji wzrasta proporcjonalnie do wielkości wzrostu nakładu na czynniki produkcji

2. rosnące efekty skali - wzrost produkcji jest szybszy niż wzrost nakładów na produkcję

3. malejące efekty skali - rozmiary produkcji wzrastają proporcjonalnie wolniej od wielkości nakładów na czynniki produkcji

Jeżeli przedsiębiorstwo funkcjonuje w warunkach gospodarki wolnorynkowej, to dany pracownik, aby nie przenosił będących w dyspozycji kosztów produkcji do innej działalności musi być odpowiednio wynagradzany, a przedsiębiorstwo musi osiągać zysk minimum. Ten rodzaj zysku nazywamy zyskiem normalnym ( zysk imputowany ) i jest on wliczany w koszty ekonomiczne. Stąd też koszty ekonomiczne obejmują koszty rzeczywiste łącznie z zyskiem normalnym.

W praktyce występuje inne podejście do kalkulacji kosztów i zysków. Istotne jest tu określenie kosztów wykorzystywania zasobów, które traktowane są nie tylko jako wydatki na zakup dóbr, lecz jako koszty alternatywne. Koszt alternatywny określa się jako koszt utraconych możliwości. Jest to suma utraconych dochodów w wyniku nie wykorzystania zasobów ( pracy, kapitału ) w najlepszych rozwiązaniach.

Zdarza się, że po potrąceniu kosztu alternatywnego przedsiębiorstwo wykazuje zysk. Jest to zysk nadzwyczajny. Zysk taki to najczęściej zysk przekraczający dochód, który właściciel może otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.

Prawidłowo funkcjonujące przedsiębiorstwo dąży do tego, aby zwiększając produkcję obniżać koszty działalności. Określamy to jako zasadę minimalizacji kosztów, przy czym samo obniżenie kosztów jest niewystarczające do wyliczenia wielkości zysku, bo przedsiębiorstwo musi uwzględnić popyt na swoje wyroby. Relacje te przedstawia zestawienie produkcji, cen, kosztów i zysków.

Produkcja	Cena	Utarg całkowity (produkcja * cena)	Koszt całkowity ($ / tydzień)	Zysk (utarg - koszt)
0	-	0	10	-10
1	21	21	25	-4
2	20	40	36	4
3	19	57	44	13
4	18	72	51	21
5	17	85	59	26
6	16	96	69	27
7	15	105	81	24
8	14	112	95	19
9	13	117	111	6
10	12	120	129	-9

Zestawienie to pokazuje, że maksymalizacja zysków nie jest równoważna z maksymalizacją utargu.

Koszt krańcowy ( marginal cost ) - wyraża wzrost kosztów całkowitych wywołanych wzrostem produkcji o jedną jednostkę.

Utarg krańcowy ( marginal ravenue ) - jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jedną jednostkę.

Koszt Koszt

całkowity krańcowy

100 100

20 20

0 1 2 3 4 5 6 Produkcja Produkcja

Zależność kosztów krańcowych od wielkości produkcji wygląda różnie w przedsiębiorstwach i tak: np.: w kopalniach koszty krańcowe rosną ze wzrostem produkcji.

Utarg końcowy - zawiera zmianę utargu całkowitego ze sprzedaży danej jednostki.

Utarg

krańcowy

20

• Produkcja

Często występuje zależność, że spada utarg krańcowy, bo spada krzywa popytu i im wyższy jest poziom produkcji, tym niższa jest cena sprzedawanej jednostki. Dlatego dla przedsiębiorstwa o spadającej krzywej popytu występują zależności:

1. utarg krańcowy spada ze wzrostem produkcji

2. utarg krańcowy jest niższy od ceny jednostki ostatniej partii wyrobów o wielkość wpływu obniżki cen na sumę przychodów uzyskanych ze sprzedaży poprzednich jednostek

Kształt krzywej utargu krańcowego zależy od kształtowania się krzywej popytu na wyroby przedsiębiorstwa.

Przyjmuje się, że przedsiębiorstwo, które dąży do maksymalizacji zysków powinno zwiększać produkcję tak długo jak przychody krańcowe są większe od kosztów krańcowych. Gdy koszty krańcowe zaczną przekraczać przychody krańcowe to należy produkcji zaniechać lub ją ograniczyć. Jeżeli jest to niemożliwe należy zlikwidować przedsiębiorstwo.

Zależność między rozmiarami produkcji a kosztami

Rozmiary produkcji Q	Całkowity koszt stały KS	Całkowity koszt zmienny KZ	Koszt całkowity KC	Koszt krańcowy ΔK / Δ Q	Koszty przeciętne ( jednostkowe)
										KS / Q	KZ / Q	KC / Q
0	10	0	10	-	-	-	0
1	10	8	18	8	10	8	18
2	10	9,4	19,4	1,4	5	4,7	9,7
3	10	11,4	21,4	2	3,3	3,8	7,1
4	10	15,2	25,2	3,8	2,5	3,8	6,3
5	10	21,5	32,5	6,3	2	4,3	6,3
6	10	38	48	16,5	1,7	6,3	8

Korporacje wielonarodowe i formalnonarodowe.

W wieku XIX pozwolenia na funkcjonowanie korporacji wydawały władze państwowe uzależniając decyzję od wpłaty kwot na budżet państwa. Zasady te zostały złagodzone na przełomie XIX i XX wieku, gdzie stwierdzono, że zgodę na działalność korporacyjną należy wydawać każdemu i w każdej dziedzinie.

Korporacja jest to osoba prawna, która ma uprawnienia do prowadzenia działalności we własnym imieniu na podobnych zasadach jak osoba fizyczna. Jest to osoba prawna, która dysponuje:

• prawem kupowania i sprzedawania

• prawem pobierania i udzielania pożyczek

• prawem pozywania i może być pozwana

• prawem przyjmowania i zwalniania pracowników we własnym imieniu

Z tych powodów działalność korporacji nie jest prowadzona w imieniu właścicieli, lecz w imieniu korporacji.

Właściciel korporacji w przypadku jej bankructwa traci tylko wielkość zainwestowanych pieniędzy, lecz nie traci własności osobistej, jak to jest przy spółkach. W wyniku tego zmniejsza się ryzyko inwestorów i zwiększa się możliwość korporacji do gromadzenia kapitałów. Dlatego też skrót „Inc” na końcu nazwy korporacji jest informacją o charakterze przedsiębiorstwa i stanowi ostrzeżenie. Jeżeli sprawy ekonomiczne idą w złym kierunku, to wierzyciele ( kredytodawcy ) w przypadku bankructwa korporacji nie będą mogli sięgnąć do majątku osobistego właściciela. Stąd też dla zabezpieczenie pożyczek kredytodawców właściciele korporacji mogą być zmuszani do płacenia większych odsetek, ale inwestorów nie brakuje, gdyż korporacja oferuje im inne korzyści:

1. korporacja ma stabilny charakter prawny, który zawiera się w statucie korporacji i działa ona bezterminowo, dopóki właściciele jej nie rozwiążą

2. prawa własności między kupującym, a sprzedającym mogą być przenoszone przez transakcje giełdowe

3. odpowiedzialność kierownictwa korporacji jest oddzielona od praw własności, a jej właściciele nie muszą przeznaczać czasu na prowadzenie działalności gospodarczej, aby otrzymać z niej dochody.

W większości państw zyski korporacji są opodatkowane dwukrotnie: do dochodów korporacji odnosi się podatek federalny ( 46 % od dochodów powyżej 100 tys. $ ), do dochodów właściciela odnosi się podatek od dywidendy w zależności od dochodów osobistych.

Stosuje się też zasadę, że część zysku przeznaczona na rozwój korporacji nie jest opodatkowana dwa razy, tylko jeden raz według stopy podatku, jaki płacą spółki akcyjne.

W przypadku tworzenia korporacji na jej funkcjonowanie niezbędna jest zgoda władz stanowych lub federalnych.

W trakcie działalności korporacja musi przedstawiać władzom raporty z jej działalności ekonomicznej i finansowej. W przypadku, gdy korporacja emituje papiery wartościowe to musi przedstawiać dodatkowy raport do Komisji Papierów Wartościowych i Giełdy ( SEC ), która nadzoruje obrót akcjami i obligacjami. Ta komisja przed dopuszczeniem papierów wartościowych do obrotu bada, czy stwierdzenia dotyczące kapitału nie są sfałszowane. Komisja ta nie rości pretensji do oceniania, czy gwarantowania wartości kapitału.

W rozwoju korporacji na świecie występuje tendencja do finansowania wzrostu kapitału korporacji przez wzrost jej zadłużenia wewnętrznego. W tej polityce korporacje zwiększają zadłużenie dlatego, że wypłaty z tytułu odsetek potrąca się z podstawy opodatkowania, natomiast nie ulegają potrąceniu wypłaty z tytułu dywidend.

Czynnikiem zachęcającym inwestorów do zakupu akcji korporacji jest fakt wysokiego oprocentowania obligacji, które maja przynieś dochód 12 - 15 %. Podobny dochód gwarantują jedynie uprzywilejowane akcje.

Korporacje tworzą:

1. przedsiębiorstwa przemysłowe

2. banki, firmy ubezpieczeniowe, towarzystwa ubezpieczeniowe i usługowe

3. spółki wielozadaniowe np.: BP, Shell.

W korporacjach stwierdzono, że zarząd dysponuje kapitałem 3 % akcji. Obliczono, że 42 mln. ludzi w USA to właściciele akcji. Jednak tylko 0,1 z nich osiąga większe zyski. Wynika to z tego, że w 1981 roku w akcjach i obligacjach zainwestowano 1,5 biliona $.

Zaobserwowano, że w korporacjach nie występuje konflikt interesów między kierownictwem a akcjonariuszami, gdyż jedni i drudzy są zainteresowani zwiększaniem zysku lub maja wspólny interes w zwiększaniu wzrostu dochodów na jedną akcję.

Konflikt pojawia się na tle nie rozdzielonych zysków.

Korporacje obecnie stanowią dominującą formę wśród organizacji przemysłowych, bo umożliwiają najlepszy sposób i możliwości gromadzenia kapitału dla rozwoju korporacji.

Gospodarstwa domowe.

Gospodarstwa domowe są traktowane jako wyodrębnione i ekonomicznie samodzielne mikro podmioty. Ich cechą jest to, że działają w sferze spożycia za wyjątkiem gospodarstw rolnych i rzemieślniczych, które stanowią ogniwa produkcji społecznej.

Ekonomicznymi funkcjami gospodarstw domowych są funkcje:

1. konsumpcyjna - polega na organizowaniu i realizacji konsumpcji

2. produkcyjna - polega na dostarczaniu środków dla wspólnego zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu

Dzięki realizowaniu funkcji produkcyjnej środki na konsumpcję pochodzą z dwóch źródeł:

1. dochodów z pracy najemnej

2. dochodów z kapitału i ziemi

Przyjmuje się też, że celem ekonomicznym działalności gospodarstwa domowego jest optymalizacja spożycia, co skłania do maksymalizacji dochodów.

Czynniki określające wydatki na konsumpcję.

Konsumpcja jest zaliczana i traktowana jako rosnąca funkcja dochodu.

Stosunek wydatków do dochodów to skłonność do konsumpcji, co oznacza, że w miarę wzrostu dochodów maleje skłonność do konsumpcji, ale maleje też krańcowa skłonność do konsumpcji, którą wyrażamy jako stosunek przyrostu wydatków do przyrostu dochodów. Określenie to pozwala określić co gospodarstwa domowe robią z nie wydaną częścią wzrastających dochodów. Zajmował się tym E. Engel żyjący w latach 1921-86. Stwierdził on, że w miarę wzrostu dochodów maleją wydatki na żywność, ale wzrastają wydatki na artykuły przemysłowe. W trakcie badań Engel sformułował zależności:

1. ze wzrostem dochodów spada proporcja wydatków na żywność

2. w miarę wzrostu dochodów wydatki na mieszkanie i jego utrzymanie wzrastają

3. w miarę wzrostu dochodów wzrasta udział wydatków na dobra luksusowe lub na dalsze potrzeby

Wydatki w

% dochodu

100%

dobra luksusowe

75%

50% mieszkanie

25% konsumpcja

• dochody

Pod koniec XX wieku w badaniach udowodniono, że w krajach najbardziej rozwiniętych udział wydatków na żywność był bardzo niski i tak np.: w USA = 20 %,

w Dani = 30 %, a w Polsce wynosił aż 50 %.

W krajach rozwijających się udział wydatków na żywność przekracza 70 %.

Na wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi wpływają też inne czynniki:

1. czynniki subiektywne - powodują, że wydatki gospodarstw domowych są mniejsze niż by to wynikało z ich możliwości dochodowych, bo wiążą się z powiększaniem oszczędności lub z tworzeniem rezerw

2. czynniki obiektywne - zaliczamy tu czynniki demograficzne oraz czynniki społeczno - kulturowe oraz zawód i miejsce zamieszkania

Aktywa gospodarstw domowych i prawidłowości postępowania gospodarczego w dziedzinie konsumpcji.

Gospodarstwa domowe mają majątek w różnej postaci i o różnych składnikach. Składniki te są nazywane aktywami gospodarstw domowych i zaliczmy do nich:

1. składniki rzeczowe

• nieruchomości, tzn. ziemia, zabudowania

• ruchomości np. dobra trwałego użytku, wyposażenie mieszkań, samochody

2. walory, czyli papiery wartościowe - reprezentują prawa majątkowe. Dzielą się na:

• papiery o dochodzie stałym

• papiery o dochodzi zmiennym

3. pieniądze:

• gotówka

• czeki bankierskie

Każdy z niepieniężnych aktywów może być zamieniony na pieniądz. Ta łatwość zamiany jest określana jako płynnością aktywów. Dla zapewnienia płynności gospodarstwa domowe gromadzą rezerwy gotówkowe poza bankiem i rezygnują z odsetek. Tę skłonność określa się mianem preferencji płynności. Preferencja ta wynika z następujących powodów:

1. tranzdecyzyjnych

2. przezorności

3. spekulacji - zysków z papierów wartościowych

W koncepcjach teoretycznych zakłada się, że konsumenci postępują z zasadami racjonalnego gospodarowania, dążąc do maksymalizacji własnych korzyści przez wybór optymalnej kombinacji konsumowanych dóbr.

Przy danych cenach i danym dochodzie konsumenci dokonują takich wyborów, by zgodnie ze swoimi upodobaniami osiągnąć największe zadowolenie. Jest to użyteczność całkowita. Użyteczność ta wzrasta w miarę wzrostu dochodów, a tym samym ilości posiadanego dobra. W miarę nasycenia potrzeb zadowolenie związane z nabyciem danego dobra spada.

W miarę wzrostu ilości konsumowanego dobra jego użyteczność krańcowa maleje. Prawidłowość ta to I prawo Gossena i dotyczy malejącej użyteczności krańcowej.

Kiedy gospodarstwo uzna, że ma dosyć danego dobra jego użyteczność całkowita osiąga maksimum, a użyteczność krańcowa równa się 0. Dlatego ewentualne zwiększanie ilości dobra spowoduje spadek użyteczności całkowitej, a użyteczność krańcowa może być ujemna.

Użyteczność U_ZC = max

całkowita U_ZC

Ilość dobra

Użyteczność

krańcowa

U_ŻK = 0

Ilość dobra

Gdyby założyć, że ceny dóbr są równe to do realizacji tego celu gospodarstwa domowe powinny dążyć do takiej ilości kombinacji konsumpcyjnych dóbr, aż nastąpi wyrównanie się użyteczności krańcowej wszystkich dóbr U_ŻKX = U_ŻKY = U_ŻKZ.

Tendencja ta nosi nazwę II prawa Gossena. Aby urealnić to założenie trzeba uwzględnić aspekt cenowy na dobra i mamy wzór ( U_ŻKX / C_X ) = ( U_ŻKY / C_Y ) = ( U_ŻKZ / C_Z ).

Dopóki stosunki użyteczności krańcowej dóbr do ich cen są identyczne, to gospodarstwo domowe osiąga optymalną kombinację konsumowanych dóbr i stwierdza się, że gospodarstwa te są w stanie równowagi.

Pod wpływem zmian cen i dochodów gospodarstwa domowe dokonują zmiany struktury zakupów, gdy elementy te zmieniają się. Wprowadza się tu pojęcie krzywej obojętności i krańcowej stopy substytucji.

Krzywa obojętności jest to krzywa łącząca różne punkty dwóch dóbr, które są jednakowo atrakcyjne lub obojętne dla konsumenta, bo reprezentują ten sam poziom użyteczności całkowitej.

Krańcowa stopa substytucji jest to ilość jednostek jednego dobra ( B ), z których gospodarstwo musi zrezygnować by zwiększyć zakup o jedną jednostkę drugiego dobra ( A ) bez zmiany użyteczności całkowitej. K_SS = ΔQ_B / ΔQ_A.

Krzywą obojętności konsumenta można przedstawić jako zbiór krzywych charakterystycznych dla gospodarstwa domowego.

Ilość dobra B

Q₄

Q₂ Q₃

Q₁

Ilość dobra A

Wykres ten pokazuje, że w miarę wzrostu dochodów następuje przejście na wyższe krzywe obojętności ( Q₁ - Q₄ ), z czym wiąże się nabywanie większej ilości dóbr i wyższe poziomy użyteczności całkowitej. Każda z tych krzywych pokazuje wszystkie ilościowe kombinacje dwóch dóbr zapewniającym konsumentom tą samą użyteczność całkowitą. Każdy konsument woli więcej, więc nabywa dobra według Q₄.

Ilość dobra B

ΔQ_A ΔQ_B Malejąca krańcowa stopa

6 K substytucji dobra A dobrem B

ΔQ_B

4 L

3 M

2 N

ΔQ_A O

0 1 2 3 4 Ilość dobra A

Zasadę malejącej krańcowej stopy substytucji można prześledzić przechodząc na krzywej obojętności z punktu K do L oraz z M do N.

( 2*ΔQ_B / ΔQ_A ) > ( ΔQ_B / ΔQ_A )

Nachylenie krzywej obojętności przedstawia stopień substytucji między dobrem A i B.

W badaniu tych zjawisk znaczenie ma linia ograniczenia budżetowego, która wiąże się z możliwością dokonywania wyboru między dobrem A i B w zależności od dochodu gospodarstwa, tzn. linia ta oznacza możliwości zakupów dla każdego gospodarstwa domowego. Nachylenie linii ograniczenia budżetowego jest spowodowane zmianami cen nabywanych dóbr.

Ilość dobra B

B Zmiana nachylenia linii ograniczenia

budżetowego spowodowana zmianami

cen dobra A:

A₁ - cena dobra A spada

A₂ A A₁ Ilość dobra A

Ilość dobra B

B₁

B Zmiana nachylenia linii ograniczenia

B₂ budżetowego spowodowana zmianami

cen dobra b:

B₁ - cena dobra A spada

A₂ A A₁ Ilość dobra A

Może dojść także do sytuacji, że ceny dóbr A i B nie ulegają zmianie, lecz zmienia się dochód gospodarstwa domowego.

Ilość dobra B

B₁

B A₁ B₁ - dochód wzrasta

B₂

A₂ A A₁ Ilość dobra A

Na podstawie tych zależności można wyprowadzić punkt równowagi gospodarstwa domowego ( punkt E ).

Ilość dobra B

B

O - krzywe obojętności

AB - linia ograniczenia budżetowego

D E O₄

O₃

O₂

O₁

C A Ilość dobra A

Punkt równowagi gospodarstwa domowego jest możliwy do osiągnięcia w przypadku przecięcia się krzywej obojętności z krzywą możliwości budżetowych.

Każdy konsument dąży do osiągnięcia na tym przecięciu takiego punktu równowagi, w którym będzie w stanie maksymalizować ilość nabywanego dobra A oraz ilości dobra B. W tym przypadku te wielkości wynoszą: dla dobra A jest to odcinek OC, a dla dobra B jest to odcinek OD.

Wyjaśnienie zachowania gospodarstwa domowego przy podejmowaniu decyzji konsumenckich stanowi koncepcja nadwyżki konsumenckiej ( krzywa Marshalla ). Krzywa ta opiera się na ujęciu użyteczności i na zasadzie malejącej użyteczności krańcowej.

Cena i użyteczność krańcowa

dobra A 9

8

7

6

5

4

3

2 cena dobra A

c = 1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ilość dobra A

Z wykresu wynika, że konsument nabywając jednostkę dobra A jest w stanie zapłacić 9 jednostek pieniężnych, a za następne 8,7,.... Przy jednostce 8 musimy zapłacić c = 1 ( punkt równowagi ). Przy 9 jednostce mamy do czynienia z przypadkiem, że cena dobra jest niższa od ceny rynkowej i dlatego konsumenci nie podejmą decyzji o jego nabyciu.

Z wykresu wynika, że konsument kupując kolejną jednostkę dobra A płaci za każdą z nich jednakową cenę równą cenie ostatniej zakupionej jednostki. Dlatego przy zakupie każdej jednostki dobra A z wyjątkiem ostatniej gospodarstwo domowe realizuje pewną nadwyżkę tzw. rentę konsumencką. Wielkość tej renty obliczamy 8 + 7 + 6 + 5 + ... + 1. Dla przypadku z wykresu renta wynosi 36 jednostek pieniężnych.

Tą zależność można też odnieś do ogółu gospodarstw domowych i przy pomocy krzywej popytu można przedstawić rentę wszystkich konsumentów.

Cena i użyteczność krańcowa

dobra A 9 R

8

7 krzywa popytu

6 renta

5 wszystkich

4 konsumentów

3

2 cena dobra A

c = 1 N E

całkowite zakupy M

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ilość dobra A

Zapotrzebowanie na dobro A jest określone przez pole OREM. Jeśli od niego odejmiemy wszystkie wydatki związane z zakupem dobra ( ONEM ) to pozostały obszar ( NER ) określa rentę wszystkich konsumentów.

Jest to model oparty na założeniu, że konsumenci postępują w pełni racjonalnie. Głównym zadaniem tego modelu jest uchwycenie podstawowych czynników ekonomicznych wpływających na decyzję zakupów konsumentów.

Produkcyjna funkcja gospodarstw domowych.

Funkcja ta polega na systematycznym dostarczaniu do gospodarstw domowych środków umożliwiających podejmowanie decyzji zakupów, czyli realizacji konsumpcji. Stąd też oferta podaży pracy pojedynczego pracownika zależy od czynników dochodowych, a w mniejszym stopniu od pozostałych czynników.

Wśród czynników dochodowych ważny jest poziom płacy w powiązaniu z ilością pracy, która zawiera też czas wolny, powoduje zmęczenie. Określamy to jako ujemną użyteczność pracy. Każda dodatkowa godzina pracy powoduje dodatkową przykrość i wzrasta krańcowa przykrość pracy.

Krańcowa przykrość Krzywa krańcowej przykrości

pracy pracy

W tej sytuacji dodatkową zachętą będzie podwyższenie godzinowej stawki pracy, aby zrekompensować wzrost krańcowej przykrości pracy. Jest to efekt substytucyjny.

Godzinowa stawka Krzywa podaży pojedynczego

pracy pracownika

W praktyce może wystąpić też przypadek, że mamy do czynienia z sytuacją odwrotną, gdyż wysokie płace mogą skłaniać pracownika do przeznaczenia pewnej ilości czasu pracy na czas odpoczynku. Jest to efekt dochodowy. W takiej sytuacji krzywa podaży pojedynczego pracownika ulega zagięciu wstecz.

Krańcowa przykrość Krzywa krańcowej przykrości

pracy P_t1 A pracy

Możliwość dokonania wyboru przez pracownika między czasem pracy, a czasem wolnym oraz działania efektów substytucyjnego i dochodowego można przedstawić:

Dobowy dochód ( w zł )

300 B₂

192 B₁

120 B

100 P₂

72 P₁

40 P

A

15 16 24 dobowy czas wolny i czas pracy ( w h )

W modelu tym przyjęto, że 1 godzina pracy kosztuje 5 zł.

Pozapłacowe czynniki dochodowe wpływające na podaż pracy oferowanej przez gospodarstwa domowe:

1. przepisy podatkowe - podatek od wynagrodzeń

2. kredyt - aby go spłacić zwiększa się podaż pracy

3. wysokość oprocentowania kredytów konsumpcyjnych

4. polityka społeczna

Czynniki poza dochodowe wpływające na podaż pracy oferowanej przez gospodarstwa domowe:

1. czynnik demograficzny

2. czynnik społeczno - kulturowy

Poza typowym gospodarstwem domowym na rynku konsumenckim funkcjonują też

Gospodarstwa właścicieli kapitału i ziemi. Funkcja produkcyjna realizowana jest tu przez zarządzanie czynnikami produkcji tak, aby przyniosły one jak największy dochód w postaci:

1. zysku

2. procentu

3. renty gruntowej

Charakterystyczne jest to, że zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych wymaga tylko zaangażowania części dochodów. Ponadto ze wzrostem dochodu maleje ilość dochodu przeznaczana na konsumpcję, natomiast zaoszczędzone środki są przeznaczone na powiększenie zasobu kapitału i ziemi.

Instytucjonalne zabezpieczenie interesu konsumentów i pracowników.

Zabezpieczenie to jest efektem polityki państwa w ramach polityki pro - rodzinnej. Do najbardziej typowych form zabezpieczenia konsumentów należą:

1. ubezpieczenia społeczne ( emerytury, renty )

2. publiczna pomoc społeczna

3. pomoc mieszkaniowa

Najważniejszą instytucjonalną formą zabezpieczenia interesów pracowników są związki zawodowe, które mają chronić:

1. miejsca pracy

2. zabiegać o podwyżki płac

Organizacja rynku a formy konkurencji.

Formy organizacji rynku.

Celem działalności przedsiębiorstwa jest dążenie do maksymalizacji zysków, tzn. każdy producent dąży do wypracowania jak największej różnicy między kosztami produkcji a dochodem ze sprzedaży. Zysk w przedsiębiorstwie zależy od:

1. kosztów produkcji

2. ilości sprzedanych produktów

3. ceny sprzedaży

Zysk brutto stanowi różnicę między ceną sprzedaży, a kosztami produkcji. Jest to zysk jednostkowy ( ilość sprzedanych wyrobów daje zysk globalny produktu ).

Pomiędzy przedsiębiorstwami dochodzi do pewnych rodzajów konkurencji:

1. cenowej

2. poza cenowej

W teorii ekonomii wyróżnia się 4 rodzaje konkurencji:

1. konkurencja doskonała

2. monopol pełny

3. konkurencja monopolistyczna

4. oligopol

Konkurencja doskonała polega na tym, że ani kupujący, ani sprzedający nie mają

wpływu na cenę, która stanowi wypadkową zapotrzebowania wszystkich konsumentów.

Teoretyczny model konkurencji doskonałej opiera się na założeniach:

1. jednorodności produktu - produkty mają dla wszystkich jednakową wartość bez względu od kogo są nabywane

2. mobilności czynników produkcji - nie istnieją ograniczenia nakładów inwestycyjnych w przypadku rozpoczęcia i przenoszenia działalności z branży do branży

3. dużej liczbie sprzedających i kupujących - jakakolwiek zmiana wielkości podaży ze strony producenta lub jakakolwiek zmiana wielkości popytu ze strony konsumenta jest zbyt mała, aby spowodować zmianę ceny rynkowej

4. założenie o doskonałej informacji o rynku - przyjmuje się, że wszyscy producenci i nabywcy mają pełną informację o produkcie i jego cenie w odniesieniu do danego momentu jak i do przyszłości

Z konkurencją doskonałą mamy do czynienia wówczas, gdy sprzedający i kupujący uznają, że ich decyzja nie wpływa na poziom ceny.

Przedsiębiorstwa działające w warunkach doskonałej konkurencji mają do czynienia z płaską krzywą popytu i jest ona doskonale elastyczna.

Cena

P₁ E_P = ∞

P₀ DD

P₂

Ilość

W przypadku tym, dane przedsiębiorstwo bez względu na to ile produkuje, wyroby sprzedaje po tej samej cenie. Przejście przedsiębiorstwa do ceny P₁ spowoduje, że konsumenci przerzucą się do dostawców z ceną P₀, natomiast przejście do ceny P₂ oznacza stratę, gdyż przedsiębiorstwo może sprzedawać swe wyroby po cenie P₀.

Stwierdzono, że przedsiębiorstwo jest w stanie równowagi w długim okresie czasu, gdy wszystkie przedsiębiorstwa są w stanie równowagi. W przypadku krótkookresowym przedsiębiorstwo osiąga równowagę w punkcie przecięcia się krzywej popytu i podaży.

Cena D S

E

P₁

Q₁ Ilość

Na rysunku tym ważny jest punkt Q₁, który w połączeniu z punktem P₁ daje nam punkt równowagi rynkowej E, który zapewnia maksymalizację zadowolenia konsumentów i umożliwia osiągnięcie maksymalnych zysków przez producentów.

Znając rozmiary i koszty produkcji, przedsiębiorstwo będzie dążyło do osiągnięcia maksymalizacji zysku i jeśli będzie to się odbywało w stanie równowagi, to nie będzie ono zainteresowane zmianą wielkości produkcji. Dlatego w warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwa akceptują ceny sprzedaży produktu, jako wielkości dane, natomiast koszty uzależnione są od rodzaju stosowanej technologii produkcji.

Należy pamiętać, że przyczyny sprawiające, że gałęzie przemysłu charakteryzują się stałymi lub zmiennymi kosztami produkcji, co jest związane z występowaniem czynników zewnętrznych, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu.

Na wzrost kosztów zewnętrznych wpływ ma też fakt instalowania się dodatkowych przedsiębiorstw w branży przez co wzrastają elementy kosztów uważane za stałe ( ochrona środowiska ). W zależności od kosztów rozróżniamy przedsiębiorstwa:

1. o kosztach stałych

2. o kosztach rosnących

3. o kosztach malejących

W przypadku konkurencji niedoskonałej w miarę wzrostu produkcji spada popyt na

wyroby przedsiębiorstwa i jest ono zmuszone obniżyć cenę z d do d'.

Cena d' d

d

d'

Produkcja przedsiębiorstwa

Konkurencja niedoskonała występuje tam, gdzie spadająca krzywa popytu na dobro powoduje zmniejszenie stopnia kontroli nad ceną. Niedoskonała konkurencja pojawia się wówczas, gdy parę firm jest zdolnych dostarczać produkt po bieżącej cenie.

Bariery konkurencji.

Niedoskonałość rynku jest wynikiem:

1. kształtowania się kosztów

2. barier konkurencji

Bariery konkurencji występują wtedy, gdy czynniki prawne lub psychologiczne

obniżają liczbę konkurentów lub stopień rywalizacji. Do najważniejszych barier zaliczamy:

1. ograniczenia prawne

2. zróżnicowanie produktów

Ograniczenia prawne są to działania podejmowane przez rządy, których celem jest

ograniczenie konkurencji w pewnych gałęziach. Dokonuje się tego przez:

1. ograniczenia patentowe

2. ograniczenia prawne, co do możliwości wejścia na rynek

3. ograniczenia w handlu zagranicznym ( cło, bariery ilościowe )

Wśród ograniczeń patentowych najczęściej chodzi państwu o poprawę konkurencyjności przez zachęcanie rodzimych wynalazców do aktywności.

W ograniczeniach prawnych na szczególną uwagę zasługują działania monopolu franchisingowego. Są one typowe dla przedsiębiorstw, które są związane z obsługą zakresu użyteczności publicznej ( dostawy wody, prądu, gazu, itp. ). W ramach tego rozwiązania przedsiębiorstwa te zgadzają się na regulację przez państwo poziomu cen, przez co powstają bariery konkurencji, które podtrzymują koncentrację.

Konkurencja niedoskonała.

Monopol pełny występuje, gdy na rynku występuje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkty i usługi, które nie mają bliskich substytutów.

Każdy monopol poszukuje takiej wielkości produkcji, względnie ceny sprzedaży, które maksymalizują jego zyski.

Producent monopolistyczny może stosować dyskryminację cenową, czyli stosować na ten sam produkt różne ceny, na różnych rynkach.

Model pełnego monopolu opiera się na założeniach:

1. dotyczy produktów jednorodnych lub zróżnicowanych, które mogą być wytwarzane przez przedsiębiorstwo i sprzedawane. Zakłada się, że na rynku nie istnieją bliskie substytuty tych dóbr

2. występuje tu brak możliwości wejścia na rynek opanowany przez monopol pełny. Ograniczenia te wynikają też z przepisów prawnych ustalonych przez państwo, które chce zachować kontrolę nad produkcją i sprzedażą dobra ( monopol zbrojeniowy, tytoniowy, spirytusowy )

3. w modelu występuje jeden sprzedający i wielu kupujących

4. dotyczy posiadania doskonałej informacji o rynku

Zasadą jest, że monopol pełny ma jednego producenta lub sprzedającego na danym rynku i dlatego krzywa popytu na jego produkty jest równa z krzywą popytu rynkowego. Monopol pełny w praktyce jest kojarzony z daną gałęzią przemysłu. Monopol pełny może występować w postaciach:

1. monopol nie dyskryminacyjny - gdy wszystkie wyroby są sprzedawane po tej samej cenie

2. monopol dyskryminacyjny - gdy różne jednostki produktów na różnych rynkach są sprzedawane po innych cenach.

Cena monopolowa,

Charakterystyczne jest, że monopol sam ustala cenę sprzedaży i koryguje ją w zależności od reakcji popytu.

W punkcie równowagi monopol może ustalić też cenę maksymalną, po której sprzeda wszystkie swoje wyroby i zmaksymalizuje swój zysk oraz osiągnie cenę monopolową.

Koszty, przychody ,

cena KM

Cena

monopolowa

Krzywa popytu ( DD = P = PP )

PM_P

0 Q_B Ilość

Fakt, że przedsiębiorstwo ma pozycję monopolu pełnego nie świadczy o tym, że może osiągnąć zysk pozytywny, gdyż może się zdarzyć tak, że nie jest w stanie być w pełni rentownym.

W praktyce często przedsiębiorstwa monopolistyczne stosują zasadę dyskryminacji cenowej, jednak ich wprowadzenie wymaga spełnienia warunków:

1. przedsiębiorstwo monopolistyczne musi mieć możliwość dzielenia rynków. Wśród kupujących muszą występować różne elastyczności cenowe

2. monopol musi mieć możliwość praktycznej odsprzedaży nabywanych wyrobów, dalszym odbiorcom

Warto zwrócić uwagę na różnice występujące między przedsiębiorstwami działającymi w warunkach doskonałej konkurencji a monopolem:

1. przedsiębiorstwa działające w warunkach doskonałej konkurencji wytwarzają w stanie równowagi więcej produktów niż monopol

2. cena sprzedaży wyrobów monopolistycznych jest większa

3. zysk monopolowy jest większy, gdyż nie istnieje tu konkurencja

Pomiar strat wynikających z działania monopolu.

Badania udowodniły, że straty społeczne wynikające ze złej alokacji zasobów wyniosły 0,5 - 2 % w stosunku do PKB. Fakt ten obrazuje rysunek.

Cena (MC, AC) D

150 B

MC = AC poziom konkurencji

100 A E doskonałej

D

MR

0 3 6 Produkcja

Pole trójkąta AEB ukazuje nam stratę społeczną wynikającą z faktu podniesienia ceny z 100 do 150 i ograniczenia produkcji z 6 do 3 jednostek.

Działalność monopoli pomniejsza PKB, stąd wiele państw wykorzystuje specjalne narzędzia w celu organizacji monopolu:

1. podatki - osłabia siłę ekonomiczną monopoli i zmniejsza zyski

2. regulacje cen - zmniejsza ceny w gałęziach, gdzie występują monopole oraz zmniejsza też tempo inflacji

3. wzrastająca rola gospodarstw państwowych monopoli - zasada ta jest stosowana w krajach Europy Zachodniej

4. specjalistyczne agencje wyspecjalizowane w:

• kontroli cen monopoli

• kontroli wielkości sprzedaży

• kontroli zasad wejścia i wyjścia z danej gałęzi produkcji

5. polityka antytrustowa - rozpowszechniona tam, gdzie mamy do czynienia z wieloma oligopolami. Jej celem jest przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym wymierzonym w konkurencję i dlatego agencje te analizują zmowy dotyczące cen, zasady podziału rynku i działalność związaną z wyłącznością danych segmentów rynku.

Formy monopolizacji.

Osiągnięcie pełnej monopolizacji przez przedsiębiorstwo może się odbywać przez:

1. wzrost dynamiki inwestowania

2. fuzje i łączenie się przedsiębiorstw

W wyniku tego powstają nowe organizacje gospodarcze, z których najważniejsze są:

1. poole i ringi

2. kartele

3. syndykaty

4. trusty

5. koncerny

6. holdingi

Poole i ringi są tworzone przez przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia określonego

przedsięwzięcia oraz osiągnięcia korzyści o charakterze monopolistycznym, np.: wspólna polityka cenowa, podział zadań produkcyjnych, podział rynku.

Jej cechą jest to, że jest luźna i po wykonaniu zadania ulega rozwiązaniu.

Kartele powstały na przełomie XIX i XX wieku. Poza wspólną polityką cenową i podziałem rynku ich zadaniem jest wspólna koordynacja polityki inwestycyjnej. W ich działalności występują:

1. przedsiębiorstwa krajowe

2. przedsiębiorstwa zagraniczne

3. agencje rządowe

Najbardziej znaną formą kartelu jest OPEC. U podstaw ich działalności leży wspólne uzgadnianie, kształtowanie i podział zysków. Stąd też przedsiębiorstwa ustalają tu między sobą:

1. wielkość sprzedaży

2. określają poziom cen sprzedaży

W praktyce dochodzi do rywalizacji między nimi, gdyż walczą oni o przydział kontyngentu. Z tego powodu struktura ich jest niestabilna i ulegają one rozwiązaniu.

Syndykaty powstają w wyniku umowy przedsiębiorstw, które ustalają:

1. wspólną politykę zakupów

2. wspólną politykę sprzedaży

Wszystko to odbywa się w ramach limitów produkcyjnych. Syndykat spełnia rolę wspólnego przedsiębiorstwa handlu zagranicznego. Biuro to w imieniu tych przedsiębiorstw prowadzi wspólną politykę cen i zbytu. Zdarza się też, że syndykat jest powiązany z kartelem. Jednak w trakcie funkcjonowania kartelu przedsiębiorstwa zachowują:

1. niezależność gospodarczą

2. niezależność prawną

Trust jest wyższą formą monopolizacji produkcji i stanowi on nowy organizm

gospodarczy z połączenia przedsiębiorstw, które funkcjonowały oddzielnie, jednak z chwilą wejścia do trustu utraciły one swoją niezależność ekonomiczną i ich zyski płyną do centrali trustu. Rada trustu dzieli te zyski proporcjonalnie do udziału przedsiębiorstw w majątku trustu. Akcjonariusze trustu przekazują udziały zarządowi, za co otrzymują tzw. certyfikaty trustowe.

W koncernie zgrupowane przedsiębiorstwa działają odrębnie, ale istnieje tu wspólny właściciel, który wykupił większość akcji innych firm lub pozyskał te firmy do współpracy na wskutek zmian organizacyjnych, uzyskując kontrolę nad nimi.

Zgrupowane w koncernie przedsiębiorstwa działają na własny rachunek ekonomiczny, natomiast centrala ustala strategię sprzedaży, podziału rynku zbytu oraz wzrostu produkcji. Istotne jest to, że w koncernie nie występuje konkurencja między przedsiębiorstwami w nim zgrupowanymi. Typowe są tu pionowe powiązania technologiczne.

Holding występuje najczęściej w formie spółki akcyjnej i przez posiadanie akcji innych przedsiębiorstw sprawuje nad nimi kontrolę. Wykorzystuje się tu zasadę, że im większe rozproszenie akcji, tym mniejsza ilość jest niezbędna aby sprawować kontrolę nad przedsiębiorstwem. Często do powstania holdingu dochodzi przez wykupywanie akcji przedsiębiorstw na giełdzie. Największym holdingiem jest GM.

Konglomerat - ta forma rozpowszechniła się po II wojnie światowej w wyniku ekspansji firm monopolistycznych, z czym wiązało się poszerzenie produkcji oraz form handlu.

W jego założeniu jest nie tylko dążenie do maksymalizacji zysku, lecz także u jego podstaw leży rozłożenie ryzyka na różne sfery działania. Ta filozofia działania jest wynikiem uniknięcia oskarżeń o praktyki monopolistyczne.

Typowym konglomeratem jest działający w Polsce Protector and Gamble, który zajmuje się produkcją i dystrybucją artykułów sanitarnych oraz sprzętu AGD.

Oligopol.

Określenie to oznacza niewielu sprzedawców i wielu kupujących.

Jego forma organizacyjna polega na tym, że skupia niewielu producentów, którzy opanowali rynek danego produktu, przez co wytwarzają się więzi między skupionymi w nim przedsiębiorstwami.

W praktyce przedsiębiorstwa działające w oligopolu, podejmując decyzję o zmianie ceny muszą uwzględniać zachowanie się konkurentów z oligopolu. Z tego powodu każde z przedsiębiorstw ma ograniczone pole manewru w polityce cenowej. Stąd też w oligopolu mamy do czynienia ze stabilizacją cen.

W praktyce mamy do czynienia z różnymi formami organizacyjnymi oligopoli. Różnią się one sposobem reagowania przedsiębiorstw na sytuację rynkową.

Z tak przyjętych założeń oligopolu, przedsiębiorstwa w praktyce wyciągają wnioski rezygnując z konkurencji cenowej na rzecz innych form np.: innowacji technologicznych produktów, większą ilość reklam, poprawę swojego wizerunku. Dlatego przedsiębiorstwa w oligopolu ustalają między sobą następujące parametry:

1. dokonują podziału w zakresie asortymentu produkcji

2. dokonują podziału rynku zbytu

3. ustalają między sobą podział zysku monopolowego

Podstawowe założenia funkcjonowania oligopolu:

1. produkty są jednorodne lub zróżnicowane - przedsiębiorstwa mogą produkować zarówno produkty jedno jak i różnorodne, ale muszą one być w stosunku do siebie bliskimi substytutami ( np.: samochody osobowe )

2. mała ilość sprzedawców, ale duża ilość kupujących - chodzi tu o przestrzeganie zasady liczenia się z decyzjami innych przedsiębiorstw w oligopolu. Szczególnym przypadkiem oligopolu jest duopol. Ma to miejsce, gdy rynek opanowany jest przez dwóch producentów.

3. Ograniczony dostęp do rynku - dotyczy to sytuacji kiedy rynek opanowany jest przez kilku sprzedawców i dostęp do rynku jest utrudniony :

• względami technologicznymi

• względami kosztowymi ( np.: rozpoczęcie produkcji samochodów jest opłacalne od 100 tysięcy pojazdów )

4. pełna informacja o rynku

W działalności oligopoli znaczenia nabierają przedsiębiorstwa określone jako

przedsiębiorstwa przywództwa cenowego, które narzucają pozostałym strategię cenową na rynku. Często wynikiem tych działań jest upadłość wielu przedsiębiorstw, gdyż nie mogą one obniżyć kosztów produkcji i sprostać konkurencji cenowej.

Cena MC

nieefe- Oligopolista w roli

ktywność monopolisty

P_o

P_c

D_O

MR_O

Q_o Q_c Ilość

Wpływ dominującego producenta na małych producentów.

mały producent dominujący producent

Cena MC_S Cena M_od

P₁ E P₁

P_d P_d

P_c P_c E

D_m MR_d D_d

Q_s Q₁ Q₂ Q_d Q_c Ilość Q_d Q_c Ilość

Sytuacja ta ukazuje wpływ jednego oligopolisty na decyzje cenowe małych producentów, którzy z powodu obniżki cen przez oligopolistę do P_d zostali zmuszeni do ograniczenia poziomu swojej ceny z P₁ do P_d , ale część rynku przejął oligopolista, w związku z tym spadła dostarczana przez nich ilość z Q₂ do Q₁.

Oligopol najczęściej zajmuje się produkcją:

1. samochodów

2. papierosów

3. rynkiem stali

W branżach tych występuje po kilku wielkich producentów. Ponieważ w praktyce

oligopole prowadzą ustabilizowaną politykę cen, ale z punktu maksymalizacji zysku prze skupione wewnątrz niego przedsiębiorstwa, dlatego praktyki te są na całym świecie śledzone przez urzędy antymonopolowe, które starają się przeciwdziałać praktykom monopolistycznym i są w stanie doprowadzić do interwencji administracji państwowej. Stąd też znaczenia nabrało ustawodawstwo antymonopolowe.

Istotna jest ustawa Sherman Act, która była tak restrykcyjna, że doprowadziła do upadku trustów w USA. Założeniem tej ustawy było stwierdzenie, że prowadzenie przez producentów praktyk monopolistycznych jest nielegalne i zabronione.

Zasady te zostały rozszerzone w ustawie Clayton Act z 1914 roku, gdzie zakazano fuzji spółek przez wykup akcji. Zakazano też prowadzenia dyskryminacji cenowej.

W 1914 roku ustawodawstwo uzupełniono o przepisy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji oraz o przepisy chroniące konsumenta przed praktykami monopolistycznymi. Ten proces doskonalenia prawa antymonopolowego następował też po II wojnie światowej i dotyczył poszerzenia kompetencji organów państwowych powołanych do nadzorowania ustaw antymonopolowych i antytrustowych.

W krajach Europy Zachodniej w latach 1950 - 70 następował proces rozwoju prawa

antymonopolowego, ale koncentrował się wokół ograniczenia konkurencji między przedsiębiorstwami działającymi w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej. W wyniku tego zakazane jest ograniczanie:

• wielkości produkcji

• wielkości sprzedaży

• dzielenie rynków zaopatrzenia

• dzielenie rynków sprzedaży

W Polsce 24 . II . 1990 roku wprowadzono ustawę o przeciwdziałaniu praktykom

monopolistycznym. Do przestrzegania jej zobowiązany jest Urząd Ochrony i Kontroli Producentów i Konsumentów. Od jego decyzji można się odwołać do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Ustawa ta zakazuje:

1. organizowania sprzedaży i produkcji w przypadku, gdy pod wpływem tych działań zwiększają się ceny

2. wstrzymywania sprzedaży celem podwyżki cen

3. pobierania nadmiernie wygórowanych cen

Ustawa ta jest restrykcyjna, gdyż z mocy prawa zakłada, że gdy doszło do zawarcia transakcji kupna - sprzedaży z naruszeniem tych zasad, to transakcja ta jest nieważna.

Urząd Antymonopolowy, gdy udowodni stosowanie praktyk monopolistycznych ma uprawnienie do nałożenia kary pieniężnej do wysokości 15 % całkowitego przychodu przedsiębiorstwa w roku poprzednim.

KC

ACP, KC ACP

zysk

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ilość

Rola państwa w gospodarce mieszanej.

Państwo - jest zbiorem instytucji, w których sposób podejmowania decyzji co do zasobów

oparty jest na wartościowaniu o charakterze kolektywnym i politycznym w odróżnieniu od sektora prywatnego, który kieruje się rachunkiem ekonomicznym.

Państwo obejmuje:

1. naczelne i lokalne władze administracyjne

2. instytucje tworzące system ubezpieczeń społecznych

Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe różnią się od państwa kryterium wyboru.

Decyzje państwa zależą od popytu na środki, przy pomocy których, państwo realizuje politykę społeczno - gospodarczą. Jednak sposób w jaki państwo odpowiada na zapotrzebowanie jest odbiciem cen na rynku.

Produkty i usługi dostarczane przez państwo są finansowane przez system podatkowy. System ten nie jest jedynym źródłem pokrycia potrzeb sektora państwowego.

Rozbudowa funkcji gospodarczej państwa.

Państwo kładzie nacisk na rozwój przemysłu i handlu oraz na sposoby kierowania tym przemysłem. Przyjęło bowiem ono obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego oraz rolę organizatora produkcji przemysłowej.

W późniejszych czasach doktrynę tą zastąpiła koncepcja liberalna, w której na czoło wysuwa się zasada niewidzialnej ręki rynku ( chodzi tu o zapewnienie nieskrępowanych ram działalności dla jednostki) . W koncepcji tej istnieje koncepcja państwa minimalnego, której przypisujemy funkcje:

1. ochrony obywateli przed agresją zewnętrzną

2. zapewnienia funkcjonowania sprawnej administracji, która szanuje umowy społeczne

3. dostarczania społeczeństwu dóbr, których produkcja przez sektor prywatny jest niemożliwa lub nieopłacalna.

Obok tych teorii pojawiły się też argumenty na rzecz rozwoju funkcji etatystycznych

państwa. Funkcje te są charakterystyczne dla gospodarki nakazowo - rozdzielczej z zasadą, że przez wzrost etatów w gospodarce można rozwiązać jej problemy. Zakładamy tu, że funkcja państwa powinna się uwidaczniać we wszystkich dziedzinach.

Przełom przyniósł tu kryzys gospodarczy 1929 - 33 oraz poglądy Keynesa, który był zwolennikiem interwencjonizmu państwowego w wyprowadzeniu gospodarki z kryzysu.

Jego poglądy były oparte na założeniu, że mechanizm rynkowy samoczynnie nie jest w stanie zapobiec depresjom i wyprowadzić gospodarkę z kryzysu. Dlatego w gospodarce tej celem państwa jest:

1. przeciwdziałanie inflacji

2. przeciwdziałanie bezrobociu

3. korygowanie dystrybucji dochodu narodowego

U podstaw leżała tu zasada, że przyczyną kryzysów jest strona popytowa.

Przeciwne poglądy reprezentowali przedstawiciele liberalizmu gospodarczego na przełomie lat 60, gdyż tradycyjne metody zwolenników interwencjonizmu zawiodły.

Zbliżone poglądy reprezentowali monetaryści ( Friedman ). Zakładali oni, że interwencja państwa w gospodarkę powinna ograniczać się do zakresu poprawy koniunktury gospodarczej. Twierdzili oni, że państwo powinno odejść od krótkookresowych interwencji i powinno skupić się na długookresowych celach strategicznych.

Na wszystkie problemy dawali oni jedną receptę - twierdzili, że w przypadkach kryzysowych należy ograniczyć podaż pieniądza na rynek.

W ramach tych poglądów Friedman uważał, że państwu powinno się powierzyć kompetencje minimum, gdyż wiedzieli, że rozszerzona funkcja państwa :

1. prowadzi do ograniczenia prywatnej inicjatywy

2. przyczynia się do nieefektywnego wykorzystania zasobów

Jeszcze bardziej ortodoksyjni byli przedstawiciele doktryn neoklasycznych ( Lucas).

Swoje założenia opierali oni na:

1. perfekcyjnym funkcjonowaniu rynku

2. wysuwali hipotezę racjonalnych oczekiwań

W późniejszym czasie pojawiły się inne teorie mające ograniczyć funkcje państwa w

gospodarce, z teorią wyboru publicznego na czele ( Buchman, Gullock ).

Podważanie przez nich funkcji państwa opierało się na założeniu, że państwo nie jest w stanie odczytać interesu społecznego i zakładane było pytanie, czy państwo jest zainteresowane jego realizacją.

W ramach tych badań pojawiła się teoria rynku politycznego. Dotyczyła ona funkcjonowania gospodarek przestrzegających zasad demokracji parlamentarnej. Teoria ta jest traktowana jako odpowiednik modeli przedsiębiorstw, gdzie państwo traktowane jest jak oligopolista.

Rola państwa w alokacji zasobów.

Mimo iż alokacja zasobów dokonuje się przez rynek, to państwo spełnia tu ważną rolę wynikającą z tego, że państwo:

1. ustanawia przepisy prawne

2. kupuje i sprzedaje dobra

3. świadczy usługi ( obrona narodowa )

4. dokonuje płatności świadczeń

W swojej funkcji nakładania podatków oraz przez zaciąganie pożyczek państwo wywiera wpływ na:

1. wielkość cen i ich strukturę

2. wielkość stóp procentowych

3. wielkość produkcji i jej strukturę

Ostatnio zaobserwowano wzrost roli państwa w tworzeniu krajowego produktu brutto. Państwo przez decyzje kształtuje funkcjonowanie przedsiębiorstw:

1. wydając decyzje lokacyjne

2. ustanawiając przepisy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

3. wydaje przepisy regulujące i zezwalające na prowadzenie danych asortymentów produkcji

Często zwraca się uwagę, że państwo wykonuje funkcję płatności, które mają charakter transferowy ( ubezpieczenia społeczne, zasiłki dla bezrobotnych).

Przez świadczenia transferowe należy rozumieć wypłaty środków transferowych, które nie wymagają świadczeń zwrotnych.

Stwierdza się, że płatności transferowe oraz wartość nabywanych dóbr stanowią wydatki państwa. Z tego powodu państwo musi nakładać podatki i zaciągać pożyczki.

We wszystkich państwach na poziomie centralnym są pobierane podatki dochodowe i VAT. Państwo jest też zasilane przez podatki lokalne.

Ważna funkcja państwa sprowadza się do stabilizacji gospodarki zakłócanej przez cykle koniunkturalne.

Cykl koniunkturalny polega na wahaniach PKB, któremu towarzyszą zmiany inflacji i bezrobocia. Państwo przeciwdziałając temu obniża podatki, gdyż liczy, że konsumenci zwiększą wydatki i wzrośnie przez to PKB. Przy wysokiej inflacji bank centralny przy współpracy z rządem ogranicza podaż pieniądza na rynku i hamuje inflację.

W działaniach tych związanych ze stabilizowaniem gospodarki chodzi o osiągnięcie:

1. umiarkowanego wzrostu PKB

2. utrzymanie niskiego poziomu bezrobocia

Stwierdza się, że państwo przez podatki i wydatki decyduje co jest wytwarzane i dla kogo. Podatki występujące w cenach wyrobów jeśli są zwiększane przez politykę państwa powodują wzrost cen i spadek popytu. W odwrotnej sytuacji stosowane są przez państwo subwencje i dotacje do cen producentów. Jest to narzędzie polityki handlowej wraz z narzędziami:

1. kształtowania kursu dewizowego

2. zmiennymi opłatami wyrównawczymi

3. kontyngentami ilościowymi

Podatki wpływają na alokację zasobów, którymi dysponuje dana gospodarka, przy czym ich wpływ może mieć charakter bezpośredni lub pośredni.

A. Smith udowodnił, że na zakłócenia rynkowe jest wystarczająca niewidzialna ręka rynku, lecz podczas kryzysu bez interwencji państwa gospodarka nie ma możliwości wyjścia z niego sama.

Funkcja alokacyjna państwa.

W gospodarce większość stanowią dobra prywatne. Należy przez nie rozumieć tylko te dobra, które są używane przez pojedynczego konsumenta i nie mogą być konsumowane przez innych.

Dobra publiczne to takie dobra, które poza konsumpcją przez jedną osobę są również jednocześnie konsumowane przez większą ilość osób ( obrona narodowa, policja )

Państwo nie musi wytwarzać dóbr publicznych, a jest zobowiązane zabezpieczyć odpowiedni poziom ich podaży. Nie oznacza to, że państwo jest pozbawione konieczności wytwarzania dóbr prywatnych, gdyż występują przedsiębiorstwa państwowe i znacjonalizowane, które osiągają efektywne warunki ekonomiczne.

Efekty zewnętrzne.

W państwie rynek działa prawidłowo, gdy:

1. cena dobra równa się społecznemu kosztowi jego wytworzenia

2. wartość dobra w oczach nabywcy jest równa jego wartości

W praktyce jest tak, że ceny rynkowe nie odzwierciedlają kosztów produkcji np.: zatrucie środowiska ściekami z produkcji nie znajduje odzwierciedlenia w cenie rynkowej.

Efekt zewnętrzny występuje wówczas, gdy produkcja lub konsumpcja dobra i jego wielkości oddziaływania na przedsiębiorstwo lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz w sytuacji, gdy ten wpływ nie znajduje odzwierciedlenia w cenach. Efekty zewnętrzne wpływają na koszty przedsiębiorstwa mimo tego, że nie są efektem obrotu na rynku.

Każde państwo może oddziaływać na przedsiębiorstwo i jego efekty zewnętrzne poprzez następujące czynniki:

1. działania nakazowe typu interwencyjnego ( polecenie utylizacji odpadów )

2. może nakładać opłaty, które odpowiadają stratom w ochronie środowiska

3. w sytuacjach krańcowych może nakładać kary pieniężne na przedsiębiorstwa

Monopol i siły rynkowe.

Rynki wolnorynkowe działają prawidłowo. Jednak gdy pojedynczy producent kontroluje podaż to poziom produkcji jest zbyt niski, a cena zbyt wysoka. Jest to wynikiem dążenia monopolistów do osiągania maksymalnych zysków. Oceniając negatywne skutki funkcjonowania monopoli szczególną uwagę zwraca się na:

1. niepełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, co powoduje zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego

2. monopole przyspieszają inflację, przez formy kształtowania cen monopolowych

3. monopole są przyczyną hamowania postępu technicznego

4. monopol dąży do deformowania wyników ekonomicznych i zamazuje rachunek ekonomiczny

5. monopole w swym działaniu narzucają innym przedsiębiorstwom warunki realizacji transakcji, które przeczą zasadom zdrowej konkurencji

Reakcją państwa na te negatywne cechy monopoli jest:

1. dążenie do kontroli cen

2. państwo uruchamia własną produkcję i własną podaż na rynku

3. uruchamia przepisy antymonopolowe

Zwraca się uwagę, że działalność monopoli jest ograniczona z następujących powodów:

1. ze względu na reakcję konsumentów

2. ze względu na pojawienie się na rynku dużych spółek o charakterze produkcyjnym, które są zagrożeniem dla monopolu

3. ze względu na szybki proces zmian w postępie technicznym i technologicznym, z którym wiąże się wzrastająca podzielność kapitału w świecie

4. w sytuacjach krańcowych państwo rozluźnia system kontroli protekcyjnej wobec producentów krajowych i ułatwia dostęp do rynku firm międzynarodowych. Są to

tzw. procesy deregulacji.

W ramach wyrównywania poziomu dochodu społeczeństwa państwo wykorzystuje system podatkowy w relacji do dochodu. Rozróżniamy podatki:

1. progresyjny ( większy podatek ze wzrostem dochodu )

2. proporcjonalny ( stała część dochodu przeznaczona na podatek )

3. regresyjny ( obciąża rodziny o niskim dochodzie )

% dochodu

przeznaczony podatek progresyjny

na podatek podatek proporcjonalny

podatek regresyjny

wielkość dochodu

W państwach obserwuje się wzrost interwencji rządów w redystrybucji dochodów. Świadczy o tym udział płatności transferowych w wydatkach państwa, które wzrosły po 1960. Oznacza to korzystną redystrybucję dochodów na korzyść:

1. ludzi starszych

2. bezrobotnych w formie zasiłku

3. wypłaty dla rolników na podtrzymywanie cen

4. wypłaty dla pozostałych beneficjentów

Państwo jest zainteresowane konsumpcją pewnych dóbr i usług. Dotyczy to dóbr

społecznie pożądanych. Są to takie dobra, które powinny być konsumowane przez wszystkich bez względu na poziom dochodów ( oświata, mieszkanie, chleb ). Jest to wynikiem, że społeczeństwo pragnie zapewnić konsumpcję danych dóbr swoim członkom, a nie dóbr w ogóle. Największym problemem jest podjecie decyzji kto i co ma otrzymywać.

W państwie możemy wyróżnić mechanizm kontroli i ingerencji państwa, który został wyposażony w:

1. cele rozwoju gospodarki

2. narzędzia służące do osiągania tych celów ( przez inwestycje )

Mechanizm ten jest procesem programowania gospodarki i został nazwany planowaniem indykatywnym. U realizacji tych planów w Europie Zachodniej aktywny był sektor przedsiębiorstw państwowych, które:

1. kształtowały długookresowe wizje rozwoju

2. wypracowywały mechanizmy ich realizacji

Do skutecznych narzędzi redystrybucji dochodu narodowego zalicza się:

1. system podatkowy

2. wydatki z budżetu państwa

3. oddziaływanie państwa na poziom cen

W polityce redystrybucyjnych dochodów stwierdzono, że cechuje się ona słabością, bo z dopłat państwa nie korzystali najbiedniejsi, lecz ci z dochodami średnimi lub wyższymi.

Po II wojnie światowej wśród zwolenników interwencjonizmu państwowego pojawiły się poglądy, że państwo poza oddziaływaniem na globalny popyt powinno też oddziaływać na podaż, wykorzystując do tego odpowiednie narzędzia. I tak polityka podaży w okresie średnim i długim według nich powinna dotyczyć:

1. kształtowania poziomu kwalifikacji pracowników

2. kształtowania poziomu technologicznego przy pomocy działań interwencyjnych

3. wydatków B + R ( badania + rozwój ) oraz zwiększania wydatków na działania organizacyjne

4. państwo powinno stworzyć stabilne warunki polityki pieniężnej

5. państwo powinno kontrolować inflację

6. państwo powinno obniżać poziom podatków, tak aby zwiększyć wzrost gospodarczy

W tych procesach zaleca się, że decyzja o tym, czy w kierowaniu gospodarka opierać się na interwencjonizmie, czy pozwolić jej funkcjonować w oparciu o wolny rynek powinien decydować rachunek ekonomiczny korzyści i strat

Rola państwa we współczesnej gospodarce.

Rola ta jest określana przez badanie wielkości wydatków publicznych w wielkości do PKB, co przedstawia tabela:

Kraj	1890	1990
USA	7,1	36,1
Wielka Brytania	8,9	42,1
RFN	13,2	46
Francja	15	49,9
Szwajcaria	11	35
Szwecja	-	61,4

Kształtowanie się wydatków w PKB określa prawo Wagnera. Określa ono zakres rosnącego udziału wydatków publicznych w społeczeństwach rozwijających się i dotyczy wysokiej elastyczności wydatków publicznych w stosunku do dochodu narodowego.

Po roku 1980 jeżeli PKB państwa wzrastało w tempie powyżej 1 %, to tempo wzrostu wydatków publicznych było większe ( 2 - 3 % ). Mimo potwierdzenia tego faktu nie znamy przyczyn tego zjawiska.

Prawo Wagnera nie dotyczy całej rozciągłości wszystkich państw i tak w Polsce w 1992 roku zaobserwowano spadek udziału świadczeń społecznych w PKB.

	1992	1995
PKB w mln. zł.	114 944	286 025
Udział świadczeń w PKB w %	39,1	35,7

Na dobrobyt społeczeństwa poza aktywnością państwa w formie wysokości wydatków na cele publiczne decydują także warunki:

1. efektywność systemu społeczno - gospodarczego

2. sprawność funkcjonowania rynku pracy

3. sprawność systemu ubezpieczeniowego

4. zasoby majątkowe i oszczędności ludności

5. dobrowolna działalność dobroczynna instytucji i osób prywatnych

Do najważniejszych funkcji świadczeń społecznych zalicza się funkcje:

1. dochodowo - redystrybucyjna - gdzie istotna jest zasada nieekwiwalentności, tzn. korzystanie ze świadczeń społecznych wywołuje efekt dochodowy o charakterze redystrybucyjnym

Źródła dochodów w typach gospodarstw domowych

Wyszczególnienie	Ogółem w %
dochód z pracy najemnej	44,3
dochód z indywidualnego gospodarstwa lub działki	11,3
dochód z pracy na własny rachunek	6,9
świadczenia społeczne, w tym:	32,6
renty i emerytury	26,6
pozostałe	4,9

2. konsumpcyjna - gdy wydatki wpływają na poziom konsumpcji

3. rozwojowo - stymulacyjna - istnieje pogląd o funkcjonowaniu zależności między rozwojem sfery usług a możliwością rozwoju w gospodarce

4. integracyjna - oparta na poglądach, że bez takich cech jak solidarność i sprawiedliwość społeczna nie jest możliwe osiągnięcie tempa rozwoju gospodarczego

Organizacja świadczeń społecznych i ich finansowanie jest uzależnione od systemu

Funkcjonowania gospodarki narodowej. Wyróżnia się modele świadczeń społecznych:

1. państwowy - powszechnie dostępny i bezpłatny

2. samorządowy - oparty na samorządowej własności majątku komunalnego zarządzanego przez administrację samorządową

3. korporacyjny - oparty na systemie ubezpieczeń społecznych i zasilany środkami publicznymi

W praktyce modele te nie występują w czystych formach, a mają charakter modeli mieszanych. Wyróżnia się dwa systemy finansowego zasilania świadczeń:

1. z wydatków budżetowych - obejmuje wydatki socjalne z budżetu, w których ważne są wydatki na usługi społeczne. Jego cechą jest to, że ma charakter powszechny i ze świadczeń mogą korzystać ci, którzy pomocy tej potrzebują. Udział wydatków budżetowych na usługi społeczne w wydatkach budżetu w Polsce w procentach ukazuje tabela

Wyszczególnienie	1990	1995
Ogółem udział wydatków na usługi społeczne	41,5	40,2
Ochrona zdrowia	16,1	14,4
Oświata i wychowanie	11,6	11,3
Opieka społeczne	5,5	9,3

2. finansowania ubezpieczeniowe - charakteryzują się tym, że ich wysokość jest uzależniona od wielkości zebranych składek, a udział środków budżetowych ma charakter znikomy. Ze świadczeń korzystają ci, którzy zostali ubezpieczeni.

Rynek czynników produkcji.

Przedmiotem transakcji rynków są czynniki produkcji, do których zaliczamy:

1. pracę

2. kapitał

3. ziemię

Popyt na te czynniki kształtują przedsiębiorstwa w zależności od wielkości

posiadanych przychodów ze sprzedaży dóbr, jak i kosztów na zakup czynników produkcji.

O podaży decydują podmioty oferujące usługi pracy, kapitału i zasobów naturalnych.

Duże znaczenie ma rynek pracy, który decyduje o:

1. wielkości pracy

2. wielkości zatrudnienia

3. rozmiarach bezrobocia

Na każdym rynku producent zakupuje czynniki produkcji ( prace i kapitał ) i płaci za nie określoną cenę, więc ceny te są dla niego kosztem produkcji. Dzięki ich zastosowaniu ma korzyści w wyrobach, które następnie sprzedaje po określonej cenie, a jego celem jest maksymalizacja zysków. Relacja między popytem, podażą a ceną zależy od tego, czy przedsiębiorstwo działa w warunkach konkurencji doskonałej lub niedoskonałej.

Rynek czynników produkcji różni się od rynku dóbr, gdyż inaczej kształtują się niektóre wielkości rynkowe. Badaniami czynników produkcji zajmował się A. Smith w publikacji „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Jedno z jego założeń stwierdza, że na wartość dobra składają się dochody z czynników produkcji:

1. dochodu z pracy ( płacy )

2. dochodu z ziemi ( renta )

3. dochodu z kapitału ( zysk )

To ujęcie zostało rozbudowane przez J. B. Saya w teorii czynników produkcyjnych. Stwierdza on, że każdy z czynników świadczy w procesie produkcji usługi, za które otrzymuje płacę, rentę i zysk, które kształtują się na rynku czynników produkcji.

Koncepcje tę rozbudował J. B. Clark w pracy „Podział bogactw”.

Praca jako czynnik produkcji.

Praca jest specyficznym rynkiem, gdzie przedsiębiorcy kreują zdolność do pracy, a jej cena jest płacą określoną przez popyt określony przez wysokość płacy realnej ( płaca nominalna - inflacja ).

Ważna jest wydajność pracy, która przez cenę rynkową wyznacza wartość pracy dla przedsiębiorców.

Podaż pracy zależy od wzrostu płac realnych, przy założeniu stałych innych czynników. Podaż zależy też od czynników alternatywnych związanych z kosztem czasu pracy pracownika.



Stawka

płacy D' D D”

Przesunięcie popytu pracy


Stawka

płacy

D' D D”

Przesunięcie

podaży pracy

Uwzględnienie warunków występujących na rynku i określających popyt na pracę, jak też uwzględnienie podaży pracy prowadzi do osiągnięcia punktu równowagi na rynku pracy, co można przedstawić w formie wykresu.


Stawka D S

W₁ nadwyżka

W₂ E

W₃ niedobór

L₁ L₂ L₃ Ilość pracy w godzinach

Przyczyny zróżnicowania płac:

1. pozapłacowe korzyści i niekorzyści z pracy ( gwarancja zatrudnienia )

2. zróżnicowanie rynku pracy ( różnice w gałęziach gospodarki )

3. kwalifikacje i umiejętności pracowników

4. dyskryminacja płciowa

5. nie konkurencyjne grupy rynkowe

6. licencje zawodowe np.: aplikacje na adwokata, notariusza

Na kształtowanie płac wpływają też partie polityczne, które dążą do ustalenia i wprowadzenia płacy minimalnej. Od wprowadzenia w USA w 1938 roku ( 0,25 $ / h ) płacy minimalnej wzrosła ona do dziś do poziomu 3,35 $ / h.

Płace minimalne uzyskują poparcie polityczne gdyż:

1. społeczeństwo nie jest świadome ich negatywnych skutków

2. społeczeństwo korzysta z zapisów o wielkości plac minimalnych

3. politycy chcą przyjść z pomocą ludziom mało zarabiającym i dlatego zabiegają o ustalenie stawek płacy minimalnej.

Ustawa o płacach minimalnych jest krytykowana, gdyż:

1. przepisy o płacach minimalnych przynoszą korzyści tylko niektórym pracownikom

2. płaca minimalna stanowi przeszkodę w obniżce kosztów produkcji w warunkach dekoniunktury, gdy producent zamierza obniżyć cenę wyrobu

Rynek pracy w warunkach monopsonu.

Monopson jest często spotykanym zjawiskiem w życiu gospodarczym i np.: w Polsce istnieją miasta, gdzie funkcjonuje jeden pracodawca, który daje zatrudnienie dla większości mieszkańców.

Monopson jest często określany jako monopol na rynku pracy.

Jeżeli monopsony nie stosowałyby dyskryminacji płacowej, wówczas musiałyby płacić więcej pracownikom. Poziom płacy i wielkość zatrudnienia w warunkach monopsonu ukazuje rysunek.




Stawka płac D KKP( krańcowy koszt pracy )

E_m

E_k S

W_k

W_m

L_m L_k liczba zatrudnionych

Relacje dotyczące poziomu płac i wielkości zatrudnienia są poddawane presji związków zawodowych, które realizują swoją strategię metodami:

1. dążą do ograniczenia podaży pracy

2. dążą do zwiększenia popytu na pracę

3. dążą do podniesienia stawek płac przez wynegocjowanie wyższego ich poziomu w ramach układów zbiorowych

W praktyce często ograniczają one podaż na rynku pracy wprowadzając różne bariery, np.: dążą do zaostrzenia przepisów imigracyjnych, które mają zahamować napływ taniej siły roboczej.


Stawka płac D S₁ S₂

W₁

W₂

L₂ L₁ Ilość pracy


Stawka płac D S

W₁ A B

W₀

L₁ L L₂ Ilość pracy

Aby nie dopuścić do takiej sytuacji jak na rysunku powyżej związki zawodowe prowadzą politykę pobudzania popytu na pracę poprzez:

1. stymulację korzeni nowych miejsc pracy

2. starają się chronić produkcję krajową i przeciwdziałają importowi

3. podejmują próby wpływania na politykę celną państwa

4. wywierają nacisk, aby do gospodarki wprowadzić w handlu zagranicznym kontyngenty oraz inne elementy polityki handlowej

Analizując monopol na rynku pracy uwzględnia się:

1. monopol bilateralny - charakteryzuje się tym, że monopolowi związków zawodowych po stronie sprzedaży pracy odpowiada monosom po stronie zakupu czynnika pracy

2. monopol związków zawodowych napotyka na konkurencyjne przedsiębiorstwa, które kupują siłę roboczą na rynku pracy

Ziemia jako czynnik produkcji.

Ziemia należy do szczególnych elementów gospodarowania, a jej podaż jest określona przez warunki naturalne, a ponadto nie może być zwiększona gdy jej cena rośnie, ani nie można zmniejszyć jej areału jeżeli cena spada.

Ponieważ cena jest tym elementem na który nie reaguje ziemia, dlatego stwierdza się, że popyt na ziemie jest nieelastyczny, a w długim okresie czasu jest uznawana za nieodnawialny czynnik produkcji. Można to zilustrować na rysunkach.





Cena Podaż Cena Podaż

Ilość Ilość

W praktyce można powiększać areały ziemi, natomiast nie można zmienić:

1. warunków naturalnych i klimatycznych

2. miejsca położenia ziemi

Te własności czynnika produkcji i jego wynagrodzenie muszą być wyższe niż normalna płaca. Przyciągnięcie usług tego czynnika wymaga zastosowania nadzwyczajnego wynagrodzenia, które określane jest jako renta ekonomiczna. Otrzymanie tej renty jest uzależnione nie tylko od atrakcyjności miejsca położenia ziemi, ale też od wielkości popytu na nią. Renta ekonomiczna z tego czynnika produkcji występuje w krótkim i długim czasie. Jeżeli jej zmiana nie wpływa w długim okresie czasu na podaż usług tego czynnika to mamy do czynienia z rentą ekonomiczną. Jeżeli w długim okresie czasu zmiana renty wpływa na podaż to mamy do czynienia z tzw. rentą gruntową.

Renta ekonomiczna to specjalna płatność za użycie zasobów lub czynników produkcji, która przekracza koszt alternatywny (rezygnacja z dobra B na rzecz dobra A, które przynosi większe zyski ). Renta jest płatnością za korzystanie z zasobu, który ma zerowy koszt alternatywny.


Cena

S

P₂ B Czysta renta ekonomiczna

P₁ A D₂

D₁

0 Z₁ Ilość

Wielkość renty ulega zmianie z pola 0 Z₁ A P₁ do pola 0 Z₁ B P₂ ze wzrostem ceny, która jest wynikiem wzrostu popytu.

Szczególnym rodzajem renty jest renta gruntowa, która jest płacona właścicielowi ziemi za jej wydzierżawienie. Problem ten opisał D. Ricardo.

Renta gruntowa jest to różnica jaka powstaje przy płaceniu przez dzierżawcę właścicielowi dzierżawy z gruntu o gorszej jakości w stosunku do ziemi o lepszej jakości. Historia renty gruntowej sięga XIX w. i dotyczy tzw. landlords.

Stwierdzono, że ilość ziemi wpływa na wysokość renty i skłania do wyboru takich metod produkcji, aby jej udział był jak najmniejszy.

Duża ilość ziemi kiedy występuje niska renta prowadzi do tego, że inne czynniki produkcji zostają zastąpione ziemią, dlatego ekonomiści uważają, że renta gruntowa jest to niezasłużenie zarobiony zysk.

Z punktu ekonomicznego konieczne jest określenie ceny ziemi, którą określa się jako zkapitalizowaną rentę ekonomiczną, którą można określić:

P_z = ( r / R ) * 100

P_z - cena ziemi ; r - rozmiary renty, którą przynosi działka ziemi ; R - wysokość stopy procentowej od wkładów długoterminowych

Zróżnicowanie cen ziemi niezależnie od urodzajności gleby może przy takim samym udziale czynników produkcji wynikać z:

1. różnic w lokalizacji gruntów

2. różnic co do bogactw naturalnych ziemi

Kapitał jako czynnik produkcji.

Kapitał obejmuje wszelkie czynniki produkcji, które wykorzystywane są w dalszych etapach produkcji. W szerszym ujęciu kapitał to dobra kapitałowe ( inwestycyjne ), czyli wszelkie dobra materialne, które są niezbędne w procesie produkcji.

Ich cechą szczególną jest to, że mogą być nakładem i wynikiem, przy czym forma rzeczowa kapitału jest utożsamiana z dobrami kapitałowymi, ale mimo kapitału otrzymują też fundusze finansowe, które są przeznaczone na cele produkcyjne oraz papiery wartościowe. W sumie określa to się jako kapitał finansowy.

W praktyce pojęcie kapitału jest szersze, gdyż obejmuje ono wszelkie aktywa przedsiębiorstwa łącznie ze znakami towarowymi, patentami, itp.

W praktycznym działaniu właściciele dóbr kapitałowych kierują się stopą dochodu z kapitału, która jest stosunkiem wielkości rocznego dochodu w porównaniu do wielkości kosztów na zakup dobra.

Najczęściej ceną czynnika produkcji jakim jest kapitał jest procent, który determinuje podaż kapitału i zapotrzebowanie na kapitał. Procent jest często traktowany jako odłożona konsumpcja na przyszłość od zainwestowanego kapitału.

Natomiast stopa procentowa jest roczną płatnością za odłożoną konsumpcję wyrażoną jako procent od wypożyczonej kwoty pieniędzy.

W gospodarce wyróżnia się rynkową ( nominalną ) stopę procentową, którą traktuje się jako płatność, której można oczekiwać od udzielonej pożyczki, która jest wyrażona w procentach. Zawiera ona w sobie:

1. czystą stopę procentową

2. koszt ryzyka

3. oczekiwaną stopę inflacji

Czysta stopa procentowa jest to dochód, który można osiągnąć z inwestycji w warunkach braku ryzyka i braku inflacji.

Często używa się również w badaniach efektywności pojęcia realnej stopy procentowej, która oznacza, że jest to nominalna stopa % pomniejszona o stopę inflacji.

W praktyce rynkowa stopa procentowa jest określana przy zastosowaniu prawa popytu i podaży.


Stopa D S

procentowa

P₂

P₁ A B

K₁ K₂ K₃ Ilość kapitału pożyczkowego

Kształtowanie się stopy procentowej na rynku jest uzależnione od podaży kapitału pożyczkowego, który w przypadku niedoboru wykazuje poziom P₁, natomiast poziom P₂ wskazuje na równowagę podaży i popytu na kapitał pożyczkowy.


Stopa przychodu z kapitału i

stopa procentowa ( w % rocznie ) D S

12

10 E

8

6

4

2

0 Zasoby kapitałowe

Zasoby kapitałowe ( S ) ze strony podaży są wielkością stałą, gdyż są wynikiem zgromadzonego dotychczas zasobu kapitałowego, natomiast jeżeli dojdzie do przecięcia tej prostej z krzywą popytu D to otrzymujemy stopę procentową jaka powinna kształtować się na rynku.

Alfabetyczny spis haseł




A

Adam Smith, 1

Akcja, 26

Aktywa, 28

aktywa gospodarstw domowych, 36

Amortyzacja, 27

B

Bariery konkurencji., 45

Bilans w przedsiębiorstwie, 28

C

Cena

cena minimalna, 11, 12, 13

cena monopolowa,, 46

cena równowagi, 13

Clayton Act, 51

D

Dobra

dobra kapitałowe, 27

dobra komplementarne, 9

dobra konsumpcyjne, 5

dobra prywatne, 55

dobra publiczne, 55

Dochód

dochód absolutny, 7

dochód narodowy brutto ( P.N.B. ), 2

dochód narodowy netto ( P.N.N. ), 2

Dominanta, 7

E

Efekt

efekt dochodowy, 41

efekt naśladownictwa i demonstracji, 9

efekt substytucyjny, 41

efekt zewnętrzny, 56

efekty skali, 30

Ekonomia

funkcja aplikacyjna, 1

funkcja poznawcza, 1

Elastyczność cenowa podaży, 22

Elastyczność dochodowa popytu, 22

Elastyczność mieszana popytu, 22

Elastyczność popytu, 16

cenowa elastyczność popytu, Patrz

elastyczność dochodowa popytu, Patrz

elastyczność mieszana popytu, Patrz

prosta cenowa elastyczność popytu, 16

Elastyczność, a dochody przedsiębiorstwa., 24

F

Firma, 25

Formy organizacji rynku., 43

Funkcje świadczeń społecznych, 59

G

Gospodarka

gospodarka mieszana, 5

gospodarka nakazowa, 5

gospodarka rynkowa, 5

Gospodarstwo domowe, 35

H

Holdingi, 48

I

I prawo Gossena, 36

II prawa Gossena, 37

Interwencjonizm państwowy, 53

Irracjonalność popytu, 20

K

Kapitał, 65

Kartele, 48

Kategorie ekonomiczne, 4

Komisja papierów wartościowych i giełdy, 33

Koncepcja liberalna państwa, 53

Koncepcja państwa minimalnego, 53

Koncerny, 48

Konglomerat, 49

Konkurencja doskonała, 43

Konkurencja niedoskonała., 45

Konsumpcja, 35

Kooperacja, 6

Korporacja, 33

Koszt alternatywny, 64

Koszt alternatywny, 31

Koszt krańcowy, 31, 32

Koszt wykorzystywania zasobów, 31

Koszty ekonomiczne, 30

Koszty przedsiębiorstwa, 27

Krańcowa przykrość pracy, 40

Krańcowa stopa substytucji, 37

Krzywa Marshalla, 39

Krzywa możliwości produkcyjnej, 3

Krzywa możliwości produkcyjnych, 2

Krzywa obojętności, 37

Krzywa popytu., 8

L

Linia ograniczenia budżetowego, 38

L

Łańcuchowy indeks wzrostu, 7

M

Makroekonomia, 1

Mediana, 7

Mikroekonomia, 1

Model dynamiczny, 14

Model ekonomiczny, 4

ekonometryczny, 4

matematyczny i statyczny, 4

model inflacyjny, 4

werbalny, 4

Monetaryści, 54

Monopol

monopol bilateralny, 63

monopol pełny, 45

Monopson, 62

N

Negatywne skutki funkcjonowania monopoli, 56

Neutralna elastyczność popytu, 16

O

Obligacja, 26

P

Państwo, 53

Pieniądz, 4, 6, 7

Płaca nominalna, 5

Płaca realna, 6

Płynność aktywów, 36

Podatki

progresyjny, 57

proporcjonalny, 57

regresyjny, 57

Podaż, 10

Poole i ringi, 48

Popyt, 5

popyt doskonale elastyczny, 20

popyt elastyczny, 16

popyt nieelastyczny, 16

Prawa ekonomiczne, 4

prawo podaży, 10

prawo popytu i podaży, 8

prawo popytu rynkowego, 8

prawo Wagnera, 58

prawa ekonomiki, 4

Preferencji płynności, 36

Procesy deregulacji, 56

Przedsiębiorstwo, 24, 25, 26

definicja neoklasyczna, 25

Przychód, 27

Punkt równowagi E, 13

R

Rachunkiem ekonomicznym, 3

Redystrybucja dochodów, 57

narzędzia redystrybucji, 57

Renta ekonomiczna, 64

Renta konsumencka, 40

Rentą gruntową, 64

Rodzaje konkurencji, 43

Równowaga ogólna i cząstkowa, 5

Rynek, 2, 4, 5, 7, 8

Rzeczywisty zysk operacyjny, 29

S

Sherman Act, 51

Składniki środków trwałych, 28

Specjalizacja, 6

Spółka, 25, 26

akcyjna, 26

komandytowa, 26

osobowa, Patrz

z.o o, 26

Statystyka porównawcza, 10

Stopa bezrobocia, 5

Stopa procentowa

czysta stopa procentowa, 66

realna stopa procentowa, 66

rynkowa ( nominalna ) stopa procentowa, 65

Strata operacyjna, 29

Substytuty, 9

Syndykaty, 48

Szok naftowy ( 1973-1980 r. ), 1

S

Średnia arytmetyczna ważenia, 7

Środki obrotowe, 28

T

Tempo ( stopa ) wzrostu dochodu narodowego, 7

Teoria wyboru publicznego, 54

Teorie ekonomiczne, 4

Trusty, 48

U

Ujemna użyteczność pracy, 40

Utarg końcowy, 32

Utarg krańcowy, 31

Użyteczność całkowita, 36

W

Wielkości nominalne, 7

Wielkości realne, 7

Wolny rynek, 5

Wskaźnik cen, 5

wskaźnik cen konsumpcyjnych ( RPI ), 7

Z

Zasada gospodarności, 3

Zasada malejącej krańcowej stopy substytucji, 38

Zasada minimalizacji kosztów, 31

Zasada równowagi księgowej w bilansie, 28

Zróżnicowanie płac, 61

Związki zawodowe, 62

Zysk, 27

zysk brutto, 29, 43

zysk nadzwyczajny, 31

zysk netto, 29

zysk normalny, 30




Spis treści:

Powstanie ekonomii.

44

Armaty

4

3

2

1

*J

B

C

*H

4 t. 7 t. żywność

• 100

Popyt na jabłka w ciągu roku w tonach

Cena 1 kg.

jabłek

4,5 A

4,1 B

I₁ I₂ I₃ Inwestycje

Dobra produkcyjne

I₃

I₂

I₁

P₁ P₂ P₃ Dobra. publiczne

Dobra prywatne

P₃

P₂

P₁

Cena 1 kg.

jabłek

4,5 A

4,1 B

DD₂ DD DD₁

• 100

Popyt na jabłka w ciągu roku w tonach

DD₁ - dochód wzrasta

DD₂ - dochód maleje

D - krzywa popytu

S - krzywa podaży

Cena za tabliczkę. S

czekolady 0,5 E'

0,4

E H'

0,3

0,1 D D₁

• 120 160 200 280

ilość (mln. tabliczek / rok )

Cena 1 kg.

jabłek

4,5 A

4,1 B

• 100

Podaż na jabłka w ciągu roku w tonach

Cena 1 kg. S₂ S S₁

jabłek

4,3

20 60 100

Podaż na jabłka w ciągu roku w tonach

S₁ - spadają koszty produkcji

S₂ - rosną koszty produkcji

S - krzywa podaży D- krzywa popytu

Q₁ Q₂ Ilość towaru na rynku

Cena D S₁ S

E₁

C₁

C₂ E

Skutki ustalenia ceny maksymalnej:

S - krzywa podaży

D- krzywa popytu

AB - nadwyżka popytu

P₁- cena max. ustalona

Q₁ Q₂ Ilość towaru na rynku

Cena D S

C_o

E

C₂

C₁ A B

Skutki ustalenia płacy minimalnej:

S- podaż na pracę

D- popyt na pracę

Następuje spadek zatrudnienia z Q₂ do Q₁

Cena

C_II A

B

D D₁

Q_II Q_I Rozmiary zapotrzebowania

Q₁ Q₂ Zatrudnienie w godz.

Stawka D S

p za godz.

W₁ A B

E

W₂

Skutki ustalenia ceny minimalnej:

AB- nadwyżka którą kupuje państwo

Q₁- punkt zadowolenia dostawców i klientów

S- podaż

D- popyt

Następuje spadek zatrudnienia z Q₂ do Q₁

Q₁ Q₂ Ilość towaru

Cena D S

p .

C₁ A B

E

S- podaż

D- popyt

20 60 100

Popyt i podaż w tysiącach ton rocznie.

Cena za kg jabłek D Nadwyżka podaży S

przy cenie 4,5 zł / kg

4,5

4,3 E

4,1

Nadwyżka popytu przy

cenie 4,1 zł/kg

S- podaż

D- popyt

Qe Popyt i podaż

Cena za kg D Nadmiar = nadwyżka S

podaży przy cenie P₁

P₁

P_e E

P₂

Niedobór = nadwyżka

popytu przy cenie P₂

E_d =

E_d =

Gdy dochody wzrastają to krzywa popytu przesuwa się do położenia D', D''.

Q_o Q₁ Q₂ Popyt

E_cp =

E_cp =

ΔQS QS QS_x

Długookresowy koszt przeciętny

korzyść stabilizacja niekorzyść Produkcja

skali kosztów skali

Krzywa długookresowego kosztu przeciętnego

Liczba godzin pracy

Liczba godzin pracy

Liczba godzin pracy

Gdy dochody wzrastają to krzywa popytu przesuwa się do położenia D', D''.

Ilość pracy w h

Gdy dochody wzrastają to krzywa popytu przesuwa się do położenia D', D''.

Ilość pracy w h

Ograniczenie podaży pracy przez związki zawodowe.

Podniesienie płac i powstanie nadwyżki (AB) siły roboczej.

Stopa procentowa równowagi

(AB) niedobór kapitału

Stopa przychodu z kapitału i stopa procentowa w krótkim okresie czasu

---