Polityka regionalna i fundusze strukturalne Unii Europejskiej
Potrzeba prowadzenia wewnątrz Unii Europejskiej polityki regionalnej jest konsekwencją dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich Unii oraz istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający z peryferyjnego położenia regionu, trudnych warunków klimatycznych i geograficznych, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki (z dominacją rolnictwa), niskiego poziomu kwalifikacji zawodowych ludności itp. Grono tego typu, potrzebujących pomocy obszarów powiększyło się z biegiem czasu o dotychczas zamożne regiony przemysłowe, w których dominuje tzw. przemysł schyłkowy (górnictwo węgla, hutnictwo stali, przemysł tekstylny i stoczniowy). Przezwyciężenie zacofania strukturalnego jest rzeczą trudną, kosztowną i wymagającą zwykle długiego czasu, zaś chronienie regionów przed konsekwencjami upadku tradycyjnych gałęzi przemysłu wiąże się z dużymi nakładami inwestycyjnymi i potrzebą przekwalifikowania siły roboczej. Zdarza się, że poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej (szczególnie tych biedniejszych) nie stać jest na konsekwentne i skuteczne realizowanie takich zadań, toteż - mimo że polityka regionalna pozostaje zasadniczo w gestii indywidualnych rządów istnieje potrzeba wspólnego działania na szczeblu wspólnotowym. Polityka regionalna i strukturalna Unii Europejskiej jest wyrazem solidarności bogatszych krajów członkowskich (i ich regionów) z krajami (regionami) względnie uboższymi. Wraz z rozszerzaniem się Unii Europejskiej o państwa będące na niższym poziomie rozwoju gospodarczego takie jak Irlandia, Grecja, Hiszpania i Portugalia, ta solidarność nabierała coraz większego znaczenia. Potrzeba rozwinięcia polityki regionalnej była też konsekwencją utworzenia jednolitego rynku europejskiego, w ramach którego regiony strukturalnie słabsze lub o podupadającym przemyśle znalazły się w punkcie wyjściowym, w sytuacji niekorzystnej i mogłyby nie sprostać w pełni swobodnej konkurencji ze strony regionów bogatszych.
Polityka regionalna - to świadoma i celowa działalność centralnych organów władzy publicznej zmierzająca do regulowania międzyregionalnych proporcji rozwoju. Cele i zasady tej polityki określa narodowa strategia rozwoju regionalnego. Celem polityki regionalnej w Unii Europejskiej jest zmniejszenie różnic w poziomie życia i rozwoju gospodarczego pomiędzy najbiedniejszymi, a najbogatszymi regionami państw członkowskich. Nadmierne różnice stanowią bowiem barierę dla procesów integracyjnych w ramach Unii. Polityka regionalna opiera się na zasadach partnerstwa i współfinansowania pomiędzy Unią a władzami centralnymi i regionalnymi danego państwa. O znaczeniu polityki regionalnej świadczy fakt, że obecne wydatki na politykę regionalną stanowią ok. jednej trzeciej wydatków budżetowych Unii, ustępując jedynie wydatkom na Wspólną Politykę Rolną.
Pojęcie regionu w krajach Unii Europejskiej: Region w systemie organizacji terytorialnej państwa występuje jako pośrednie ogniwo zarządzania pomiędzy gminą lub okręgiem (powiatem) a organami administracji centralnej. Charakter i stopień autonomii decyzyjnej władz regionalnych zależy od rozwiązań ustrojowych danego państwa. W płaszczyźnie społecznej granice regionu wiążą się z odmiennością etniczną, językową, kulturową i historyczną mieszkańców jego terytorium. W płaszczyźnie gospodarczej wyznaczone są one stopniem i charakterem rozwoju gospodarczego, zaawansowaniem procesów urbanizacji, miejscem zajmowanym w siatce powiązań komunikacyjnych z innymi terytoriami kraju itp. Nakładają się one często na granice fizyczno- geograficzne. W krajach Unii Europejskiej, dla celów statystycznych obowiązuje jednolita struktura jednostek terytorialnych określana jako "nomenklatura jednostek terytorialnych dla celów statystycznych" (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics - NUTS).
Ewolucja polityki regionalnej
W Traktacie Rzymskim z 1957 r. powołującym EWG, polityka regionalna została potraktowana dość ogólnikowo W preambule państwa członkowskie dały co prawda wyraz swym dążeniom, "aby zjednoczyć gospodarkę narodową i wspierać jej harmonijny rozwój, zmniejszając różnice pomiędzy poszczególnymi obszarami", jednak w praktyce polityka regionalna Wspólnoty koncentrowała się na koordynowaniu polityki regionalnej państw członkowskich, mając na względzie ochronę przed ewentualnymi wypaczeniami swobody konkurencji, zapobiec protekcjonalizmowi. Na mocy Traktatu o EWG utworzono 1 stycznia 1958 r. Europejski Bank Inwestycyjny, którego statutowym celem jest wspomaganie harmonijnego rozwoju Wspólnoty.
W 1960 roku odbyła się Konferencja Władz Wspólnotowych w Sztokholmie Z inicjatywy Wielkiej Brytanii w Sztokholmie podpisano przez Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję i Zjednoczone Królestwo Konwencję o Utworzeniu Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA).W tym samym roku utworzono również Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju- OECD. Do pierwszego przełomu w rozwijaniu polityki regionalnej doszło w 1968 r., kiedy to przy okazji fuzji organów wykonawczych Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euroatomu utworzono w ramach Komisji Europejskiej Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej (DG XVI). Cztery lata później, na konferencji w Paryżu postanowiono zapewnić dla celów polityki regionalnej odpowiednie środki finansowe. Nadano wówczas wymiar regionalny dwóm funduszom budżetowym - Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (European Social Fund - EFS) i Europejskiemu Funduszowi Orientacji i Gwarancji Rolnej ( European Agriculture Guidance and Guarantee Fund - EAGGF) oraz ustalono zasady utworzenia specjalnego funduszu regionalnego. Powstał on ostatecznie - jako Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Develpment Fund - ERDF) w 1975 r. Fundusz miał za zadanie „skorygowanie zasadniczych nierówności we Wspólnocie”, które wynikały z bezrobocia strukturalnego, przekształceń w przemyśle oraz rolnictwie. Fundusz utworzono głównie z myślą o wyrównaniu Wielkiej Brytanii wysokich składek płaconych do budżetu Wspólnot. Wszystkie środki Funduszu były rozdzielane pomiędzy państwa członkowskie według systemu kwotowego. Środki te wykorzystywano wyłącznie do wspierania środków polityki regionalnej podejmowanych przez państwa członkowskie. Dotacje ograniczano do projektów inwestycyjnych zlokalizowanych w obszarach objętych państwowymi programami rozwoju regionalnego. W 1979 Komisja Europejska uzyskała możliwość dysponowania 5% środków EFRR i możliwość prowadzenia własnych programów regionalnych o znaczeniu długofalowym. Do poważniejszej zmiany zasad funkcjonowania EFRR doszło w 1985 r. Obowiązujące kwoty krajowe w Funduszu zastąpiono wówczas tzw. widełkami interwencji czyli górnymi i dolnymi limitami środków dostępnych dla każdego państwa członkowskiego. Gwarantowały one poszczególnym państwom w skali trzech lat jedynie dolną granicę udziału. Przydział środków powyżej dolnego limitu uzależniony był od stopnia, w jakim cele zdefiniowane we wniosku pokrywały się z celami określonymi w dyrektywach Wspólnoty. Wprowadzono zarazem zasadę programowania rozwoju regionalnego, oznaczającą odstąpienie od finansowania pojedynczych projektów na rzecz programów inicjowanych przez Wspólnotę lub programów krajowych, mających znaczenie dla Wspólnoty jako całości. Wraz z podpisaniem Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 r. stworzono podstawy dla nowej polityki strukturalnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a przede wszystkim jej polityki regionalnej. Na podstawie tego porozumienia, wprowadzono do Traktatu Amsterdamskiego o WE Tytuł V "Spójność ekonomiczna i socjalna", w którym mówi się o konieczności zlikwidowania dysproporcji i zacofania w rozwoju niektórych regionów Wspólnoty (Art. 130a Traktatu o WE). W dalszej konsekwencji - przeprowadzono w 1988 r. reformę trzech Funduszy Strukturalnych (EFRR, EFS i EFOiGR), które od tego czasu miały funkcjonować w sposób skoordynowany. Zmianom tym towarzyszyła decyzja o zwiększeniu łącznego budżetu funduszy z 7,2 mld ECU w 1987 r. do 14,5 mld ECU w 1993 r.
Polityka strukturalna - oznacza celową działalność organów władzy publicznej zmierzająca do przebudowy struktury gospodarczej i pobudzenie rozwoju gospodarczego danego obszaru , w celu zwiększenia spójności gospodarczej i społecznej całej Unii Europejskiej( ma za zadanie wyrównywać różnice, uzupełniać środki i korygować właściwości rynku w zakresie gospodarczym, socjalnym(wyrównanie warunków życia, rynku pracy-miejsca pracy) i branżowym.
Cele polityki Strukturalnej
W ramach reform Funduszy Strukturalnych przeprowadzonych w 1988 roku i obowiązujących do lat 90-tych ustalono:
koncentrację środków pod względem geograficznym i funkcjonalnym na realizację polityki regionalnej(pięć podstawowych celów) i rozwiązanie gospodarczych problemów
przyznanie priorytetu programom wieloletnim i działaniom strukturalnym w ramach polityki rozwoju regionalnego
oparcie selekcji regionów, którym przysługuje pomoc(obszarów problemowych i ich identyfikacja), na kryteriach wspólnotowych (selekcji dokonuje się w przekroju trzech poziomów terytorialnego podziału krajów, określonych symbolem NUTS)
ostateczne odstąpienie od systemu kwotowego na rzecz zasady współfinansowania (środki wspólnotowe mogą uzupełniać - a nie zastępować środki krajowe, udział środków wspólnotowych w całkowitych kosztach danego projektu może wynosić, w zależności od celu, od 25% do 75%, a w przypadku regionów w tzw. krajach kohezyjnych - nawet 80-85%)
partnerstwo przejawiające się w ścisłej współpracy między Komisją a odpowiednimi władzami na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym w przygotowaniu i realizacji programów.
Przyjęcie zasady koncentracji środków w ramach reformy Funduszy Strukturalnych z 1988 r. doprowadziło do ograniczenia pomocy strukturalnej i regionalnej do sześciu celów w latach 1994-1999:
Cel 1: wspieranie rozwoju i dostosowań strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju (czyli takich, gdzie PKB na jednego mieszkańca kształtuje się poniżej 75 % w stosunku do średniej krajów Unii, a także kraje gdzie PKB było zbliżone do 75% np.: Grecja, Południowe Włochy, Zamorskie regiony Francji) Inwestycje w rozwój infrastruktury(najwięcej w Grecji i Hiszpanii), rozwój czynnika ludzkiego(szkolenia, rozwój oświaty, zwiększenie jakości kształcenia, walka z bezrobociem), modernizacja organizacji procesów produkcji średnich i małych firm(sektor żywnościowy, rybołóstwo)
Cel 2: restrukturyzacja regionów, w których występuje przemysł schyłkowy (tam, gdzie stopa bezrobocia i stopa zatrudnienia w przemyśle są wyższe od przeciętnej dla Unii i gdzie zatrudnienie w przemyśle wykazuje równocześnie tendencję spadkową) Początkowo pomocą objęto 60 regionów w 12 krajach na realizacje tego celu wydano 15mld euro, miało to spowodować dywersyfikację gospodarki, stworzenie nowych miejsc pracy oraz rozwój turystyki i rekreacji.(Środkowa cz. Szwecji, Szkocja, Środkowa Francja, Zagłębie Ruhry, cz. Hiszpanii, Lombardii, Środkowe Włochy)
Cel 3: zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz umożliwianie ludziom młodym i osobom zagrożonym bezrobociem aktywnego życia zawodowego(osoby zagrożone alienacja na rynku pracy kobiety, niepełnosprawni, osoby karane)
Cel 4: ułatwienie adaptacji pracowników do przeobrażeń zachodzących w przemyśle i do zmian w systemie produkcji(monitorowanie ewolucji zatrudnienia- konieczność adaptacji, zapobieganie kryzysom, programy szkoleniowe)
Cel 5a: adaptacja struktury produkcji, przetwórstwa i zbytu w sektorze rolnym modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa i rybołówstwa w ramach wspólnej reformy rolnej. Art.39 Traktatu Rzymskiego formułował zasady pomocy krajom rolniczym mającym problemy z popytem i podażą na płody rolne. Unia udziela pomocy w postaci dopłat, pomoc w inwestycjach, UE dokonuje zakupów interwencyjnych aby pomóc w utrzymaniu cen produktów rolnych na rynku. W ramach tego celu działa Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej: pomoc strukturalna (modernizacja gospodarstw rolnych, pomoc młodym rolnikom, rekompensaty, wcześniejsze emerytury i renty dla rolników), pomoc interwencyjna (pomoc branżowa dla przedsiębiorstw rolno-spożywczych, komercjalizacja przedsiębiorstw rolnych)
Cel 5b: pomoc w rozwoju i zmianach strukturalnych obszarów wiejskich ( tzw. "wrażliwe" obszary wiejskie charakteryzuje niski wskaźnik PKB na jednego mieszkańca oraz dwa z poniższych wskaźników: wysoki udział zatrudnionych w rolnictwie, niskie dochody rolne, słaba gęstość zaludnienia i (lub) silna tendencja do odpływu ludności), (dywersyfikacja i rozwój rolnictwa, rozwój agroturystyki, ochrony środowiska, rozwój czynnika ludzkiego
Cel 6: rozwój słabo zaludnionych regionów północnych w krajach skandynawskich, posiadających szczególnie trudne warunki klimatyczne (wskaźnik zaludnienia wynosi poniżej 8 osób/1km2). (Szwecja, Finlandia, Laponia Północna- cel ten wygenerowano z powodów politycznych, ponieważ kraje te wpłacały najwięcej na Fundusze Strukturalne)
W latach 1994-1999 UE wydała dla regionów zacofanych na rozwój rolnictwa- 16 mld euro, na rozwój transportu- 29 mld euro, rozwój czynnika ludzkiego-26mld euro
Komitet Regionów: ciało doradcze i opiniodawcze Unii Europejskiej, powołany do życia w 1994 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Wyraża opinie z własnej inicjatywy, na wniosek Rady UE lub Komisji Europejskiej. Składa się z przedstawicieli regionalnych i lokalnych władz samorządowych państw członkowskich UE powoływanych na cztery lata przez Radę UE.
Inwestycje Wspólnotowe
Komisja Europejska została upoważniona do występowania, w ramach określonego budżetu, z tzw. Inicjatywami Wspólnotowymi (były one finansowane bezpośrednio z funduszy strukturalnych a nie z Banku Centralnego). Na tej podstawie, w latach 1989-1993 zrealizowano 15 programów, a podobną ich liczbę, zaprojektowano na okres 1994-1999.
Obowiązujące zasady polityki regionalnej zostały dodatkowo ugruntowane i rozbudowane w 1994 wraz z podpisaniem Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Dążenie do zapewnienia zrównoważonego postępu ekonomicznego i socjalnego (spójności ekonomicznej i społecznej) uznano za jedno z głównych zadań Unii. Na mocy Traktatu utworzono Fundusz Spójności- Kohezji (Cohesion Fund), o zakresie działania nie regionalnym, jak w przypadku istniejących Funduszy Strukturalnych, ale krajowym. Pomoc z Funduszu Spójności jest przeznaczona na finansowanie projektów w dziedzinie ochrony środowiska i inwestycje w infrastrukturę transportową (wspiera sieci transeuropejskie). Środki pochodzące z tego funduszu ukierunkowane są na przedsięwzięcia obejmujące swym zasięgiem całe terytorium danego państwa. Przeznaczono je dla państw, w których poziom PKB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej dla całej UE. Kryteria spełniły wówczas cztery państwa członkowskie: Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania. Na mocy Traktatu z Maastricht powołano, w uznaniu znaczenia polityki regionalnej, nowy organ UE - Komitet Regionów (Committee of the Regions) Komitet jest instytucją doradczą dla Rady UE i Komisji Europejskiej, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec różnych instytucji, które reprezentuje. Składa się on z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych osób prawnych.
Na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie, jaki odbył się 24 i 25 marca 1999 r. opracowano Agendę 2000, w której rozpatrzono zasady wydatkowania z budżetu Unii, wzmocnienie zasady partnerstwa przy przystąpieniu nowych państw do Wspólnoty, podejmowanie jednolitych decyzji, walka z bezrobociem, reformy instytucjonalne i system głosowania (zahamowanie podejmowania określonych rozwiązań przez weto jednego państwa). W ramach dyskusji nad opracowaną przez Komisję Europejską „Agendą 2000” postanowiono:
utrzymać na lata 2000-2006 generalne zasady polityki strukturalnej, dążąc przy tym do poprawy efektywności wykorzystania Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności
łączna wysokość środków otrzymywanych w skali roku przez poszczególne państwa członkowskie z Funduszy Strukturalnych (łącznie z Funduszem Spójności) nie może przekraczać 4 % krajowego PKB
określenie celów polityki regionalnej- koncentracja pomocy na rzecz obszarów o największych potrzebach
państwa członkowskie musza zapewnić pewien% środków z własnego budżetu wpłacanych do budżetu Unii na finansowanie Funduszy Strukturalnych
poprawa zarządzania funduszami strukturalnymi oraz uproszczenie ich działania i metod zarządzania.
W wyniku decyzji szczytu Unii Europejskiej w Berlinie, liczbę tych celów zmniejszono na lata 2000-2006 do trzech:
Cel 1: wspomaganie rozwoju i dostosowania strukturalnego(ekonomicznego) regionów opóźnionych w rozwoju (o PKB na jednego mieszkańca poniżej 75 % średniej dla całej Unii) oraz obszarów objętych w latach 1995-1999 Celem 6 czyli regiony słabo zaludnione północnej Szwecji i Finlandii, oraz obszary ultraperyferyjne(leżące poza obszarami duzych metropolii) Cel 1 objął 83 mln 225 tyś mieszkańców (Wschodnie landy Niemiec, Grecja, Hiszpania- Kastylia, Asturia, Walencia, Andaluzja, Francja- tereny zamorskie, Włochy mi. Sycylia, Sardynia, część Irlandii, Austrii, Portugalia) Niektóre regiony dawnego celu 1, które tylko nieznacznie przekraczały 75% zostały objęte tzw. pomocą tymczasową.
Cel 2: wspieranie ekonomicznej i społecznej konwersji regionów przeżywających trudności strukturalne (połączenie dotychczasowych Celów 2 i 5b) w tym także regionów dotkniętych dominacją przemysłu schyłkowego, regiony monokulturowe, podupadłe regiony wiejskie. Nowy Cel 2 obejmie maksymalnie 18% populacji UE(obszary przemysłowe, uzależnione od rybołówstwa, obszary wiejskie)
Cel 3: pomoc na rzecz adaptacji i modernizacji polityki oraz systemów oświaty, kształcenia zawodowego oraz zatrudnienia- rozwój zasobów ludzkich. Podział środków będzie następował na podstawie udziału poszczególnych państw w populacji UE.(działalność promująca zasoby ludzkie, modernizacja systemu oświaty, nowe miejsca pracy, zwiększanie możliwości zatrudnienia)- największymi beneficjentami były: Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia.
Działania strukturalne w sektorze rybołówstwa w regionach nie objętych Celem 1 są finansowane ze specjalnego Instrumentu Finansowego Orientacji Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance - FIFG) Ograniczono równocześnie do trzech liczbę programów realizowanych w ramach Inicjatyw Wspólnotowych.
INTERREG: inicjatywa Wspólnoty Europejskiej w zakresie wspierania współpracy trans granicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej, służąca wzmacnianiu harmonijnego rozwoju całego obszaru Wspólnoty.
EQUAL: inicjatywa wspólnotowa, w ramach której wsparcie kierowane jest dla projektów mających na celu współpracę międzynarodową służącą promowaniu nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Inicjatywa ta finansowana jest z Europejskiego Funduszu Społecznego
LEADER: inicjatywa Wspólnoty polegająca na wsparciu dla projektów rozwoju obszarów wiejskich, zwłaszcza lokalnych przedsięwzięć pilotażowych. Inicjatywa ta jest w całości finansowana przez Sekcję Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej
URBAN: inicjatywa Wspólnoty polegająca na udzieleniu wsparcia projektom mającym na celu gospodarczą i społeczną regenerację miast i obszarów miejskich znajdujących się w kryzysie w celu promowania zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich.
Na wspólnotowe inicjatywy przeznacza się 5% środków będących w dyspozycji Funduszy Strukturalnych. Ponadto, 1% środków jest wykorzystywany na działania innowacyjne i pomoc techniczną. Rozdział środków z funduszy strukturalnych wśród państw członkowskich w ramach Celu 1 i 2 opiera się na następujących obiektywnych kryteriach: procent ludności spełniający określone wymogi, dobrobyt regionu, dobrobyt całego kraju, ostrość problemów strukturalnych, a w szczególności poziom bezrobocia. W przypadku Celu 3, wśród kryteriów, wymienionych powyżej, uwzględnia się również ostrość problemów społecznych (np. marginalizacji społecznej), poziom oświaty i kształcenia zawodowego oraz udział kobiet w rynku pracy.
Środki finansowe
Środki przeznaczane przez EWG, a później UE na politykę regionalną, a także strukturalną od 1988 r. zaczęły się szybko powiększać. W lutym tegoż roku Rada Europejska uchwaliła realne podwojenie wydatków strukturalnych Wspólnoty w okresie 1988-1993 z 7 mld ECU do 14 mld ECU w skali roku. Łączny budżet na te sześć lat wyniósł 67 mld ECU.
Odpowiednie decyzje finansowe na lata 1994-1999 podjęto w grudniu 1992 r. na szczycie UE w Edynburgu. Postanowiono prawie podwoić dostępne środki, do ok. 141,47 mld ECU (na cały ten okres), licząc w cenach stałych, w tym, na Inicjatywy Wspólnotowe zarezerwowano 12,7 mld ECU. Ponadto, do dyspozycji utworzonego na mocy Traktatu z Maastricht Funduszu Spójności, skierowano 15,5 mld ECU. Dodatkowo, Europejski Bank Inwestycyjny przeznaczył w tym czasie na pożyczki w ramach działań strukturalnych ponad 90 mld ECU.
Decyzje podjęte przez Radę Europejską w Berlinie w marcu 1999 r. nakreśliły ramy finansowe polityki strukturalnej UE na lata 2000-2006. Łączna wartość tych środków została określona na 195 mld euro, w cenach z 1999 r., w następującym rozbiciu na poszczególne lata (w mln euro). Postanowiono ponadto, że 69,7% środków zostanie przeznaczonych na Cel 1 (łącznie 135,9 mld euro), 11,5% na Cel 2 (22,5 mld euro) i 12,35% na Cel 3 (24,05 mld euro). Począwszy od 2002 r. zarezerwowano też dodatkową pulę środków w kwocie 39,48 mld euro na działania strukturalne w nowo-przyjętych krajach członkowskich, w następującym rozbiciu (w mln euro). Środki te nie mogły zostać wykorzystane na pomoc przedakcesyjną, ani też na potrzeby obecnych państw członkowskich UE.
Cele w latach 2007-2013
Z Funduszy Strukturalnych realizuje się 3 cele:
Cel 1: Konwergencja: ma on sprostać makroekonomicznym kryterium zbieżności, przyspieszenie rozwoju najsłabiej rozwiniętych państw członkowskich i regionów tak aby pod względem gospodarczym i społecznym upodobniły się do bogatszych sąsiadów, przeznaczono go głównie dla kraju którego PKB jest mniejsze niż 75% średniej dla całej Unii. Początkowo programem tym objęte były: Grecja, Hiszpania, Portugalia, Irlandia. Cel Konwergencja jest ukierunkowany na poprawę warunków wzrostu i zwiększania zatrudnienia dzięki zwiększaniu ilości i poprawie jakości inwestycji w kapitał ludzki i rzeczowy, rozwijaniu innowacyjności i społeczeństwa opartego na wiedzy, zwiększanie zdolności adaptacyjnych do zmian gospodarczych i społecznych, ochronie i poprawie jakości środowiska, jak również zwiększaniu wydajności administracji.
Cel 2: Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie poza najsłabiej rozwiniętymi regionami, jest ukierunkowany na zwiększanie konkurencyjności i atrakcyjności regionów, jak również poziomu zatrudnienia poprzez przewidywanie zmian gospodarczych i społecznych, w tym związanych z liberalizacją handlu, poprzez zwiększenie i poprawę jakości inwestycji w kapitał ludzki, innowacyjność i promowanie idei społeczeństwa opartego na wiedzy, przedsiębiorczość, ochronę i poprawę jakości środowiska oraz poprawę dostępności, zdolności adaptacyjnych pracowników i podmiotów gospodarczych, jak również rozwój rynków pracy sprzyjających integracji społecznej.
Cel 3: Europejska współpraca terytorialna jest ukierunkowany na umacnianie współpracy transgranicznej poprzez wspólne inicjatywy lokalne i regionalne, umacnianie współpracy ponadnarodowej poprzez działania sprzyjające zintegrowanemu rozwojowi terytorialnemu powiązanemu z priorytetami Wspólnoty oraz umacnianie współpracy międzyregionalnej i wymiany doświadczeń na właściwym szczeblu terytorialnym.
Spośród całkowitej puli zasobów finansowych Uni Europejskiej przeznaczonych na zobowiązania funduszy na cel Konwergencja przeznaczono 81,54% zasobów (251 163 134 221 euro), na cel Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie przeznaczono 15,95% zasobów (49 127 784 318 euro), a na cel Europejska współpraca terytorialna 2,52% zasobów (7 750 081 461 euro).
Zadania związane z działalnością Funduszu Spójności będą obejmowały m.in. infrastrukturę transportową oraz infrastrukturę związana z ochroną środowiska (energetyka, transport, komunikacja miejska i zbiorowa).
PROGRAMY WSPÓLNOTOWE REALIZOWANE PRZEZ KOMISJĘ EUROPEJSKĄ:
JASPERS: dotyczy dużych projektów. Ich koszt musi przekraczać 25 mln euro w wypadku projektów realizowanych w sektorze środowiska oraz 50 mln euro w przypadku transportu i innych działań. Projekty te muszą również kwalifikować się do wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Funduszu Spójności. Ze wsparcia wyłączone są zatem te, które odwołują się do środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Jego zakres obejmuje między innymi:
- weryfikację przygotowanej dokumentacji (studium wykonalności, sposób wyliczenia poziomu dofinansowania, dokumentacja środowiskowa),
- analizę wybranych kwestii problemowych,
- doradztwo i wsparcie w rozwiązywaniu kwestii istotnych dla projektu (np. pomoc publiczna),
- doradztwo w wypadku projektów generujących dochód (rozliczenie kosztów kwalifikowanych),
- polepszenie jakości składanych wniosków,
- wsparcie przy określaniu warunków dotyczących zamówień (np. specyfikacja istotnych warunków zamówienia),
- wsparcie na etapie koncepcyjnym przygotowania projektów (analiza optymalnych rozwiązań).
Podmiot korzystający z wymienionych usług doradczych nie ponosi żadnych kosztów związanych z wynagrodzeniem ekspertów. Musi jedynie ponieść koszty związane z organizacją spotkań i wymianą dokumentów.
Kolejnym warunkiem jest wpisanie projektu na listę kluczowych. Projekty, które mają uzyskać wsparcie w ramach JASPERS, zgłaszają bowiem instytucje zarządzające programami operacyjnymi we współpracy z instytucjami pośredniczącymi. Dlatego jednostki samorządu terytorialnego muszą taki projekt zgłosić władzom województwa i walczyć o umieszczenie go w tzw. indykatywnym wykazie dużych projektów. Aby projekt został wybrany do wsparcia, powinien ponadto mieć nietypowy i wyjątkowo skomplikowany charakter. Może to się wiązać z kwestiami środowiskowymi, pomocą publiczną, kwalifikowalnością wydatków. Atutem będzie również wykazanie, że projekt ma charakter pilotażowy. Rozwiązania przyjęte dla danego projektu mogą wtedy zostać wykorzystane przy innych, podobnych przedsięwzięciach. Uczestnikami inicjatywy są po stronie UE: Europejski Bank Inwestycyjny, Komisja Europejska oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Instytucją koordynującą w Polsce jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
JEREMIE: ma ułatwić dostęp do źródeł finansowania małym i średnim przedsiębiorcom. Jest on wspólną inicjatywą Komisji Europejskiej oraz Grupy Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Uczestnictwo krajów UE w inicjatywie ma charakter opcjonalny. Aby skorzystać z JEREMIE, dany kraj członkowski musi jednak przeznaczyć na poczet programu pewną ilość środków finansowych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), przyznanych mu w ramach polityki spójności na lata 2007 - 2013.
Uczestnictwo w JEREMIE umożliwi krajom członkowskim UE oraz ich regionom przekształcenie części uzyskanych przez nie środków z funduszy strukturalnych w instrumenty finansowe (kapitał podwyższonego ryzyka, gwarancje, poręczenia, mikrokredyty itp.), zaprojektowane specjalnie na potrzeby finansowania sektora MŚP. W przeciwieństwie do jednorazowych dotacji, będą one odnawialne. Dzięki temu każde euro z budżetu będzie generować od 2 do 10 euro wartości oferowanych produktów finansowych. Powstały w ten sposób efekt mnożnikowy przyniesie o wiele większe korzyści dla małych i średnich przedsiębiorstw niż system dotacji.
W obecnej perspektywie finansowej (2007 - 2013) JEREMIE będzie zarządzany przez Europejski Fundusz Inwestycyjny, przy czym, na poziomie krajowym, środkami EFI będzie administrował Fundusz Zarządzający wybrany przez władze krajowe w drodze przetargu. Zasadniczą rolą Funduszu Zarządzającego będzie modelowanie oferty finansowej oraz wybór i akredytacja lokalnych pośredników finansowych, którzy otrzymany kapitał będą przekształcali na produkty finansowe dla przedsiębiorstw (tj. m.in. kapitał podwyższonego ryzyka). Pierwszeństwo w dostępie do kapitału będą miały mikro- i małe przedsiębiorstwa oraz wysoce innowacyjne projekty inwestycyjne.
JESSICA: wsparcie na rzecz trwałych inwestycji w obszarach miejskich to wspólna inicjatywa Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Banku Rozwoju Rady Europy, wzmacniająca mechanizmy inżynierii finansowej, poprzez wsparcie przewidziane dla projektów miejskich finansowanych z funduszy strukturalnych w kontekście polityki spójności. system wspierania rozwoju obszarów miejskich, ich rewitalizacji oraz, w uzasadnionych przypadkach, budownictwa socjalnego. Nowo wprowadzonymi elementami jest dodanie do tego narzędzi kredytowych i wiedzy specjalistycznej banków w tej dziedzinie. Po stronie banków jest również zapowiedź uproszczenia procedur kredytowych dla projektów z zakresu rozwoju obszarów miejskich - przez co stają się łatwiej dostępne i przejrzystsze dla kredytobiorców. JESSICA ma promować zrównoważone inwestowanie, stymulować rozwój miast europejskich, a w konsekwencji doprowadzić do tworzenie na ich terenie nowych, trwałych miejsc pracy.
JESSICA wspiera projekty w zakresie sieci miejskich oraz infrastruktury, efektywności energetycznej lub projekty dotyczące technologii informatycznych i komunikacyjnych, a także wszelkie inne projekty lub grupy projektów objęte zakresem interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Europejskiego Funduszu Społecznego, niezwiązane z dostępem do finansowania dla MŚP natomiast objęte zakresem planu zintegrowanego rozwoju obszarów miejskich. Podobnie jak w przypadku inicjatywy JEREMIE, aby uzyskać dostęp do zasobów inicjatywy JESSICA, konieczne jest wcześniejsze wyodrębnienie części z dostępnej puli środków europejskich (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego), które zostaną następnie wzmocnione przez środki Europejskiego Banku Inwestycyjnego, innych instytucji finansowych, prywatnych banków i inwestorów. Tak zgromadzone środki będą pracować jako specjalne fundusze: fundusze rozwoju miejskiego albo fundusze holdingowe. W przypadku funduszy rozwoju miejskiego warunkiem korzystania ze środków jest wpisywanie się projektu w zintegrowany plan zrównoważonego rozwoju miejskiego. Ponadto preferowane będą przede wszystkim projekty realizowane w ramach partnerstwa publiczno - prywatnego, jak również inne projekty o zdecydowanie miejskim charakterze. To system finansowania pożyczek w ramach funduszy rozwoju miejskiego dla beneficjentów, zabezpieczonych gwarancjami tych funduszy oraz bankowymi. Co warto podkreślić, finansowanie będzie polegać na udzielaniu pożyczek bądź wsparciu w ramach kapitału własnego, z pominięciem systemu grantowego. Zadaniem funduszy holdingowych będzie natomiast inwestowanie w fundusze rozwoju miejskiego.
Możliwości w ramach inicjatywy JESSICA to:
- lepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów z dotacji na rozwój obszarów miejskich przez pozyskanie udziału międzynarodowych instytucji finansowych, banków, sektora prywatnego i innych
- szerokie finansowanie partnerstwa publiczno-prywatnego oraz innych projektów rozwoju obszarów miejskich, które w szerszej perspektywie gwarantują spłatę zainwestowanych zasobów w całości lub w części
- prostsze oraz elastyczniejsze zarządzanie funduszami przeznaczonymi na rozwój obszarów miejskich
- dostęp do specjalistycznej wiedzy w zakresie finansowania i zarządzania wyspecjalizowanych instytucji, takich jak EBI i CEB, jak również innych międzynarodowych instytucji finansowych
Procedury rozdysponowania funduszy strukturalnych
Po wprowadzeniu nowych zasad polityki w zakresie funduszy strukturalnych w 1985 r. wysiłki skoncentrowano na obszarach o największych potrzebach. Wymagało to centralnej koordynacji działań - współpracy Komisji Europejskiej, przedstawicieli państw członkowskich i władz zainteresowanych regionów. Ta forma współpracy, określana jako partnerstwo, obowiązuje na wszystkich etapach wdrażania programów finansowanych z funduszy strukturalnych (podczas przygotowania, realizowania, finansowania, monitorowania i końcowej oceny projektów). Można wydzielić etap planowania, kiedy są przygotowywane plany rozwoju (wskazujące cele oraz środki realizacji) oraz etap operacyjny, kiedy następuje ich realizacja.
Programy operacyjne: są to dokumenty przygotowane przez rząd lub województwo, przedkładany przez państwo członkowskie Komisji Europejskiej, wytyczają one cel strategiczny, jaki ma być osiągnięty dzięki ich realizacji. Priorytety programu wyznaczają sposób realizacji tego celu, czyli sposób wydatkowania środków pochodzących z funduszy strukturalnych. Priorytety programu zebrane są w większą grupę priorytetów zw. Osią priorytetową, przedstawiającą ogólny kierunek i sposób w jaki powinny być wydawane w państwach członkowskich środki pochodzące z funduszy strukturalnych. Osie priorytetowe podzielone są na działania, ich numeracja wskazuje na kolejność i umieszczenie w konkretnej osi priorytetowej np działanie 3.4 oznacza, że realizuje ono oś trzecią i jest to czwarte działanie przewidziane w niej do realizacji. Działania bardziej szczegółowe wskazują kto, na jakich warunkach i jakie projekty może realizować zachowując szansę na otrzymanie dofinansowania
Planowanie
Planowanie ukazuje dobrze rolę koordynacyjną przyjęta przez Wspólnoty. Proces planowania odbywa się w kilku fazach, a jego czas zależy od celu, z jakiego mają pochodzić środki pomocowe. W przypadku pomocy dla regionów zacofanych i regionów wiejskich, czyli Cele 1 i 5b, okres na który należy przygotować strategiczny plan rozwoju tych regionów sięga 6 lat. W pierwszej fazie kraje członkowskie, przy udziale władz regionalnych, przygotowują plany rozwoju, które mogą obejmować cały kraj (jeśli uzyskanie pomocy nastąpiło w ramach Celu (1) lub wybrane regiony (Cel 5b). Dla regionów kwalifikujących się do objęcia pomocą w ramach Celu 1, Planowi Rozwoju Regionalnego (PRR) może towarzyszyć opis przewidzianych do zastosowania środków umożliwiających zrealizowanie Celu 5a. Dla regionów kwalifikujących się do objęcia pomocą w ramach celu 5b, przygotowuje się Program Regionalnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (PRROW), który wskazuje na problemy strukturalne rolnictwa oraz konieczne środki w zakresie przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i leśnych. We wszystkich wypadkach plany obejmują opis bieżącej sytuacji w regionie, środki dotąd podjęte, cele wyznaczone do osiągnięcia oraz skutki proponowanych przedsięwzięć dla środowiska naturalnego. Dla regionów kwalifikujących się do pomocy w ramach Celu 1 wymaga się zestawienia sumarycznego przedstawiającego kraje członkowskie i wspólnotowe zasoby finansowe wykorzystywane w realizacji każdego z programów rozwoju regionalnego.
Programowanie - proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania prowadzący do przygotowania dokumentów programowych. Przebiega on w kilku etapach i ma na celu przede wszystkim przygotowanie wdrażania programów, na bazie wieloletniej współpracy oraz wspólnych działań Wspólnoty i państw członkowskich
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (NSRO) to dokument strategiczny opracowany w celu realizacji w latach 2007-2013 na terytorium państw członkowskich polityki spójności Unii Europejskiej, określający priorytety i obszary wykorzystania środków unijnych i krajowych w latach 2007-2013 oraz system wdrażania funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach Nowej Perspektywy Finansowej 2007-2013. Wymóg przygotowania NSRO wynika z rozporządzenia Rady nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006. Opracowanie NSRO i ich akceptacja przez Komisję Europejską jest niezbędna do przyjęcia przez Komisję programów operacyjnych, i w konsekwencji uruchomienia środków z funduszy strukturalnych. NSRO prezentuje strategię rozwoju społeczno-gospodarczego kraju członkowskiego, w tym cele polityki spójności w latach 2007-2013. oraz określa system wdrażania funduszy unijnych w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007-2013. Dokument taki w Polsce został przygotowany w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego i zaakceptowany przez Komisję Europejską 9 maja 2007 r.
Cel główny Narodowej Strategii Spójności to: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
Do realizacji celu głównego NSRO przyczyniać się ma 6 celów szczegółowych:
Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa,
Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej,
Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,
Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług,
Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej,
Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.
zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Procedura przyjęcia narodowych ram odniesienia:
Komisja Europejska: określa strategiczne wytyczne dla spójności Wspólnoty, czyli priorytety dla polityki regionalnej (strukturalnej) w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi, opublikowuje je w Dzienniku Urzędowym UE, mogą one podlegać przeglądaniu.
Narodowe strategiczne Ramy Odniesienia
1.Państwo członkowskie: przedstawia regiony kwalifikujące się do pomocy
2.Komisja Europejska: dokonuje przeglądu regionów i je akceptuje
3.Państwa członkowskie przygotowują narodowe strategiczne ramy odniesienia po konsultacjach przeprowadzonych z partnerami strategicznymi, którzy w ramach montażu finansowego mogą współfinansować projekt. (1.01.2007-31.12.2013)
Montaż finansowy jest bardzo ważny z konieczności zapewnienia wkładu własnego czyli kreślona w umowie o dofinansowanie projektu albo decyzji część nakładów ponoszonych przez beneficjenta na jego realizację, niepodlegająca zwrotowi. Państwo członkowskie zyskuje sobie dodatkowe punkty tym że znajduje partnera prywatnego, który wkłada w realizację projektu swój kapitał np. na podstawie umowy o PPP.
Elementy NSRO:
- analiza aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej, identyfikującej słabe i mocne strony regionów z uwzględnieniem europejskiej zasady konkurencji
- na podstawie analizy dokonuje się określenia strategicznego celu działania oraz opartych na nim celów horyzontalnych- szczegółowych, formułując kierunki działania mających zapewnić skuteczna realizacje celów
- wykaz programów operacyjnych
-oszacowanie spodziewanego oddziaływania w stosunku do szerszych społecznych, środowiskowych i gospodarczych potrzeb
- opis sposobu finansowania w ramach wkładu własnego
- indykatywna roczna alokację środków z każdego funduszu na poszczególne programy
4.Państwo członkowskie kieruje NSRO do Komisji Europejskiej w terminie 5 miesięcy od przyjęcia strategicznych wytycznych dla spójności Wspólnoty. Komisja wyraża uwagi w terminie 3 miesięcy od otrzymania NSRO, nie później niż do końca 2012 r. (ocenia NSRO) w przypadku gdy KE uzna, że dokument nie uwzględnia celów i strategii wytycznych zwraca się do państwa o uzupełnienie informacji lub dokonania zmian. KE przyjmuje zmiany lub informacje jak najszybciej.
5.Następują obustronne negocjacje KE z państwem członkowskim, KE zatwierdza NSRO
6.Państwo członkowskie uruchamia program operacyjny
Komponenty programów operacyjnych
- analiza systemu zakwalifikowania obszaru bądź sektora pod kątem słabych i mocnych stron
- uzasadnienie wybranych priorytetów w oparciu o strategiczne wytyczne dla spójności i NSRO
- informacje o osiach priorytetowych
- ocena ilościowa
- indykatywny podział według funduszy i wkładu własnego
- opracowanie planu
Istnieje brak możliwości przenoszenia zasobów miedzy funduszami na różne cele, jedynie 15% środków można przenieść miedzy funduszami z jednego celu na inny
zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Poza tą procedurą są wdrażane również projekty indywidualne. Są to jednak na ogół projekty duże, związane z rozbudową infrastruktury. W celu przyśpieszenia i uproszczenia procedur, które mogą trwać szereg miesięcy, państwa członkowskie mogą dostarczać Pojedyncze Dokumenty Programowe, obejmujące plan rozwoju oraz odpowiedni plan operacyjny wraz z wnioskiem o dofinansowanie. Ten sposób przygotowywania dokumentów operacyjno-finansowych świadczy o tym, że Unia stara się przekazywać środki finansowe do regionów w sposób centralny, co pomaga jej kontrolować sytuację na całym obszarze UE i umożliwia jednocześnie identyfikację regionów problemowych.
Duże projekty w ramach programów operacyjnych nie mogą przekraczać kwoty 25 mln euro na ochronę środowiska i 50 mln euro na inne dziedziny.
zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
W ramach dużych projektów Komisja Europejska współpracuje z innymi instytucjami:
-wyniki studiów wykonawczych
-okres na jaki są zaplanowane programy
-harmonogram realizacji projektów
-analiza kosztów i korzyści obejmującą ocenę ryzyka
-oddziaływanie projektu na dany sektor gospodarki
-analiza oddziaływania na środowisko
-uzasadnienie wkładu publicznego
-plan finansowy, wskazujący kwotę całkowitą oraz wkład z funduszy i inne źródła finansowani
Komisja Europejska dokonuje oceny dużego projektu, w razie potrzeby może zwrócić się o opinię ekspertów z zewnątrz. Decyzję wydaje 3miesiace od otrzymania NSRO.
zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
GRANDY GLOBALNE
Komisja może powierzyć dofinansowanie projektów podmiotom pośrednim: innym organom czy instytucjom.
Artykuł 9.i) Rozporządzenia (CE) 1260/99: Część pomocy, której wdrażanie i zarządzanie może zostać powierzone jednemu lub kilku pośrednikom.
Artykuł 4.2 Rozporządzenia dotyczącego Europejskiego Funduszu Społecznego (CE) 1784/99: Odpowiednie kwoty ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego powinny zostać przeznaczone na niewielkie granty ułatwiające dostęp organizacjom pozarządowym i lokalnym organizacjom partnerskim.
WYMOGI: artykuł 27 Rozporządzenia (CE) 1260/99:
-Gwarancja wypłacalności
-Potwierdzone kompetencje i doświadczenie w zakresie zarządzania administracyjnego i finansowego
-Muszą posiadać kilkuletnie doświadczenie w danej dziedzinie
-Muszą działać w interesie publicznym
Inżynieria finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw:
Fundusze gwarancyjne, fundusze pożyczkowe
Z inicjatywy Komisji fundusze mogą realizować 0,25% pomocy przygotowawczej
Z inicjatywy państw członkowskich fundusze mogą realizować do 4% całkowitej kwoty alokacji w ramach celu konwergencji i do 6% europejskiej współpracy terytorialnej. Rezerwa środków państw członkowskich może zadecydować o przeznaczeniu środków dla celu 1 i 2 wynoszącego do 3% alokacji.
Wkład funduszy kształtuje się w zależności od czynników:
-wagi projektu
-znaczenia osi priorytetów
-ochrony i poprawy środowiska naturalnego
-wskaźników prywatnego źródła finansowania
-konkurencyjności regionów i współczynnika zatrudnienia (obszary problemowe np. obszary górskie)
Wkład europejskich funduszy nie może przekroczyć 85% kwalifikowanych wydatków, wydatek jest kwalifikowalny, jeżeli został poniesiony w ramach zatwierdzonego projektu realizowanego z udziałem Funduszy strukturalnych i spełnia warunki szczegółowe określone w Rozporządzeniu Komisji nr 448/2004 O kwalifikowalności wydatków decydują kolejno przepisy wspólnotowe, przepisy zawarte w uzupełnieniach programów operacyjnych oraz ewentualnie dodatkowo inne przepisy stanowione przez instytucję zarządzającą.
ZASADY POLITYKI REGIONALNEJ:
Do głównych zasad polityki regionalnej w Unii Europejskiej należą:
1) koncentracji, czyli skupienia maksymalnej części środków Unii w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji (tzw. obszarach problemowych). Dlatego Fundusze Strukturalne obejmują jedynie ograniczoną liczbę celów priorytetowych
2) partnerstwa, czyli współdziałania pomiędzy Komisją Europejską, a odpowiednimi władzami publicznymi danego państwa na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Począwszy od 1994 r. zasada partnerstwa została rozszerzona i dotyczy kompetentnych władz i ciał - obejmujących, w ramach przepisów krajowych i bieżących praktyk każdego państwa członkowskiego, partnera gospodarczego i społecznego wyznaczonego przez państwo członkowskie. Ponadto ustanowiono przepis, że partnerstwo będzie realizowane w pełnej zgodności z odpowiednimi kompetencjami instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi każdego z partnerów
3) zgodności z innymi politykami prowadzonymi przez Unię, zgodności polityki regionalnej państw członkowskich z ich polityką makroekonomiczną i społeczną;
4) programowania, czyli skupieniu się na trwałym i kompleksowym rozwiązaniu problemów danego regionu, co wymaga wieloletniego horyzontu czasowego i planowania (nie finansuje się pojedynczych projektów). Programowanie ustala harmonogram alokacji środków pomocowych
4) dodatkowości (uzupełnienia), która polega na uzupełnianiu funduszu Unii środkami poszczególnych państw. Oznacza to, że finansowanie przez Unię konkretnych przedsięwzięć nie może doprowadzić do ograniczenia wydatków publicznych w danym regionie. W szczególności, każde państwo członkowskie musi na całym objętym terytorium utrzymywać poziom publicznych wydatków strukturalnych lub pokrewnych przynajmniej taki, jak w poprzednim okresie programowania, uwzględniając jednak okoliczności makroekonomiczne, w jakich dochodzi do przyznania funduszu, jak również pewne szczególne okoliczności ekonomiczne - konkretne prywatyzację, wyjątkowy poziom publicznych wydatków strukturalnych w poprzednim okresie programowania oraz cykle koniunkturalne w gospodarce krajowej.
5). koordynacji działań czterech funduszy strukturalnych i innych narzędzi finansowych Unii, koordynacji przez KE polityk regionalnych państw członkowskich, dążenie do harmonijnego rozwoju przestrzeni europejskiej.
Zasady europejskiej polityki regionalnej dotyczą procesu planowania, zarządzania, wdrażania i kontroli środków strukturalnych. Dzielą się one na:
1. zasady generalne: - subsydiarność - partnerstwo
2. zasady organizacji polityki regionalnej: - programowanie - kompatybilność
3. zasady finansowania polityki regionalnej : - koncentracja - uzupełnienie
4. zasady oceny realizacji programów : - monitoring - kontrola finansowa - ocena.
ZASADY GENERALNE
Zasada subsydiarności (pomocniczości) Zasada ta odnosi się do pomocy dla obszarów, grup ludności i przedsiębiorstw, które z różnych względów nie mogą sobie same poradzić z trudnościami, jednak chodzi tu o pomoc, która ma być bodźcem do samopomocy. Zasada ta opiera się na decentralizacji działań i decyzji z szczebla centralnego na szczebel regionalny, lokalny w celu bardziej wydajnego wydatkowania środków i uzyskiwania lepszych efektów. Jednym z najważniejszych założeń zasady pomocniczości jest to, że jednostka i jej rozwój jest jedynym celem społeczności. Wynika z tego fakt, że każda społeczność służy zaspokojeniu pewnej kategorii ludzkich potrzeb i to one wyznaczają jej charakter. A ponieważ już mniejsza społeczność jest w stanie zaspokoić potrzeby lub wyrównać szanse jednostki, to nie trzeba w to angażować szerszej społeczności. Im społeczność mniejsza tym bliższa jednostce. Subsydiarność oznacza, że każde państwo i poszczególne regiony odpowiedzialne są za rozwój regionalny swoich terenów. Rola Unii Europejskiej jest zaś ściśle pomocnicza. Polityka strukturalna jest jedynie uzupełnieniem działań podejmowanych na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym.
Zasada partnerstwa, polega na szerokiej współpracy i dialogu pomiędzy wszystkimi podmiotami polityki strukturalnej, zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym jak i państwowym. Łączy ona w sobie równość kompetencji i prawa głosu, oraz współodpowiedzialność za przeprowadzane działania. Zasada ta ma służyć stworzeniu optymalnych warunków do zwiększenia demokracji społecznej i instytucjonalnej, a także tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego. Zasada partnerstwa może być rozumiana: wertykalnie (współpraca Komisji Europejskiej z odpowiednimi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, dzięki czemu pomoc trafia do odpowiednich obszarów), horyzontalnie (konsultacje władz samorządowych i rządowych z partnerami społecznymi najbardziej zainteresowanymi planowanymi działaniami, dzięki czemu zwiększa się efektywność i celowość pomocy) Zasada ta obowiązuje na wszystkich etapach w procesie planowania, wdrażania i monitorowania pomocy strukturalnej.
ZASADY ORGANIZACJI POLITYKI REGIONALNEJ
Zasada programowania Celem programowania jest skoncentrowanie wysiłków państw na stabilnych wieloletnich planach rozwojowych, które dążą do osiągnięcia konkretnych efektów w perspektywie średnio i długookresowej. W procesie programowania powstają:
1. Plan Rozwoju ( strategiczny plan dla poszczególnych regionów, wsparty zaangażowaniem państwa, przygotowany przez każde z państw UE i przedstawiony Komisji Europejskiej w celu analizy pod kątem potrzeb i celów, zgodności danych, oczekiwań i kosztów wspierania) Powinien on zawierać: Ř analizę warunków ekonomicznych i społecznych Ř orientacyjne cele wykorzystania środków funduszy strukturalnych Ř działania jakie należy podjąć w celu osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej i harmonijnego rozwoju regionalnego
2. Wspólnotowe Ramy Wsparcia (dokument będący wynikiem kompromisu zawartego pomiędzy Komisją Europejską a władzami państwa ubiegającego się o pomoc). Powinien on zawierać: Ř analizę sytuacji w świetle celów polityki regionalnej Ř strategię rozwoju, priorytety działań i główne cele Ř ocenę wstępną (ex-ante) Ř orientacyjne źródła finansowania i współfinansowania Ř analizę warunków realizacyjnych, prowadzenia monitoringu i oceny
3. Programy Operacyjne (horyzontalne, regionalne, zintegrowane, sektorowe lub programowe) Zasada kompatybilności (spójności) Związana jest ze zgodnością polityki regionalnej z ustawodawstwem unijnym, z polityką gospodarczą w skali makroekonomicznej. Specjalne znaczenie ma ona w obszarach o szczególnym znaczeniu dla polityki Wspólnoty: równouprawnienia kobiet i mężczyzn, ochrony środowiska, tworzenie społeczeństwa informatycznego i lokalnych działań.
ZASADY FINANSOWANIA POLITYKI REGIONALNEJ
Zasada koncentracji, polega na skoncentrowaniu środków na zwalczanie zacofania regionalnego i walkę z bezrobociem w regionach szczególnie zacofanych i poszkodowanych.
Zasada uzupełnienia, oznacza, że środki z funduszy strukturalnych mogą być tylko uzupełnieniem wspierania ze środków państwowych i regionalnych poszczególnych państw członkowskich. Państwo członkowskie jest zobowiązane do utrzymywania takiego pułapu pomocy ze środków krajowych, jaki byłby jego normalnym udziałem w przypadku braku współfinansowania z Unii Europejskiej.
ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMÓW
Zasada monitoringu. Celem monitorowania jest kontrola nad zasadnością i przebiegiem projektów. Jest on prowadzony na kilku płaszczyznach: monitoring całości funduszy strukturalnych odpowiedzialna Komisji, monitoring na poziomie Wspólnotowych Ram Wsparcia i Programów Operacyjnych odpowiedzialne Komitety Monitorujące, monitoring poszczególnych programów i projektów wsparcia odpowiedzialne Komitety Monitorujące.
Obejmuje ono:
- zgodność wydatkowania środków
- dopełnianie procedur
- dopełnianie założonego terminarzu
- osiąganie założonych pierwotnie celów
- zagrożenia w realizacji projektu i możliwości ich eliminacji
Każde państwo powinno powołać jednostkę odpowiedzialną za metody, techniki i procedury monitorowania, oraz koordynację i ujednolicenie wskaźników, wprowadzenie systemów komputerowych służących gromadzeniu i przekazywaniu danych, koordynację Pomocy Technicznej i planu pracy związanego z potrzebami jej dotyczącymi.
Wyniki monitoringu umożliwiają wprowadzanie poprawek do Wspólnotowych Ram Wsparcia i do konkretnych działań już na etapie realizacji Programów Operacyjnych.
Zasada kontroli finansowej
Całość działań poddawana jest ocenie na etapie przygotowania koncepcji, w trakcie i po zakończeniu jej realizacji. Odpowiedzialność za kontrolę finansową pomocy strukturalnej spoczywa na państwach członkowskich. Kontrole wewnątrzpaństwowe i regionalne są prowadzone w oparciu o prawodawstwo konkretnych państw. Komisja Europejska ma prawo do wyrywkowej kontroli dowolnych projektów czy programów, ma też prawo zażądać dokonania korekt i dostosowań do wymogów, jeżeli dane państwo się do tego nie zastosuje może nastąpić blokada wszelkich płatności w ramach pomocy strukturalnej aż do czasu ich wprowadzenia.
Zasada oceny
Komisja Europejska stworzyła trzy instrumenty oceny:
1. ocena ex-ante - wstępna ocena założeń programu, sytuacji w regionie, doborze celów i priorytetów, analizie planów
2. ocena śródterminowa - zawiera informacje o wdrażaniu i monitoringu, ma umożliwić wprowadzenie ewentualnych poprawek i korekt w działaniu
3. ocena ex-post - dokonywana przez Komisję Europejską, państwo członkowskie i organ zarządzający po zakończeniu działania, obejmuje ocenę wykorzystania środków, spełnienia założeń i uzyskania przewidywanych rezultatów.
Funkcjonowanie funduszy, jako instrumentu realizacji polityki strukturalnej, są
określone przez następujące generalne zasady
· pomocniczości (subsydiarności) - podstawowa zasada funkcjonowania UE:
polityka strukturalna jest jedynie uzupełnieniem działań podejmowanych na
poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym (wspierane są te
przedsięwzięcia, na które brakuje środków);
· koncentracji - wynika z niej, że środki płynące z Unii Europejskiej są
przeznaczone dla regionów, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji
ekonomicznej; do tej grupy kwalifikują się regiony objęte pomocą w ramach
celów polityki strukturalnej;
· partnerstwa - polega na współpracy Komisji Europejskiej z odpowiednimi
władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi; dzięki temu środki
pomocowe kierowane są do obszarów, które potrzebują największego
wsparcia;
· programowania -wydatkowanie środków odbywa się tylko na podstawie
wieloletnich (długookresowych) koncepcji i strategii rozwoju podejmowanych
przez planowanie społeczne (przygotowywane na zasadzie partnerstwa) i
przyjmowanie do realizacji przed staraniem się o pomoc;
· współfinansowania (dodatkowości) - oznacza, że dofinansowanie z UE ma uzupełniać fundusze z budżetu krajowego; nie powinny ich więc zastępować.