RUSYFIKACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO PO POWSTANIU STYCZNIOWYM

SCENARIUSZ LEKCJI HISTORII

MICHAŁ OLEJNIK (PRZY WSPÓŁPRACY IRENY DENISOFF) GIMNAZJUM NR 5 W PILE 18 CZERWCA 2002 R.

 

Klasa: II e Data: 07.06.2002 r. Czas: 45 minut

 

Temat: Rusyfikacja Królestwa Polskiego po powstaniu styczniowym

 

1. Treści programowe:

Ziemie polskie w II połowie XIX wieku

 

2. Założenia metodyczne:

 

Cele lekcji:

uczeń:

-         zna pojęcia: rusyfikacja, Kraj Przywiślański, analfabetyzm

-         wyjaśnia znaczenia poznanych pojęć

-         określa przyczyny antypolskiej polityki caratu

-         podaje cele i formy rusyfikacji

-         podaje przykłady metod walki z rusyfikacją

-         ocenia działania rusyfikacyjne

-         cytuje fragmenty utworu literackiego

-         uzasadnia swoją opinię

-         docenia znaczenie działań podejmowanych przez Polaków dla ratowania tożsamości narodowej

 

Środki dydaktyczne:

-         teksty źródłowe

-         kserokopia okładki elementarza polskiego z 1879 r.

-         „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego

 

Metody pracy:

-         praca z tekstem źródłowym

-         pokaz

-         pogadanka

 

Formy pracy:

-         zbiorowa

-         indywidualna

 

 

3. Przebieg lekcji:

Część wstępna

1.     Czynności organizacyjno - porządkowe.

 

Część właściwa

1.     Rekapitulacja wtórna - przypomnienie przyczyn upadku

powstania styczniowego i jego znaczenia.

2.     Omówienie celów i form rusyfikacji.

3.     Analiza materiału ikonograficznego i tekstów źródłowych (załącznik nr 1) - praca w parach.

 

Głównym miejscem rusyfikacji była szkoła. Jednym z jej uczniów był

Stefan Żeromski. Swoje doświadczenia przedstawił w „Syzyfowych pracach”.

 

4.     Cytowanie fragmentów lektury opisujących działania

rusyfikacyjne.

 

5.     Przedstawienie metod zwalczania rusyfikacji (załącznik nr 2).

 

6.     Cytowanie odpowiednich fragmentów lektury.

 

7.     Prawda historyczna a fikcja literacka na przykładzie zebranych wiadomości.

 

8.     Próba wyjaśnienia znaczenia tytułu „Syzyfowe prace”

 

Część końcowa

 

1.     Ocena pracy uczniów.

2.     Usystematyzowanie wiedzy na podstawie notatki z lekcji

i wiadomości zawartych w podręczniku.

 

Załącznik nr 1

 

Przeczytaj uważnie poniższy tekst źródłowy i odpowiedz kolejno na następujące pytania:

1.     Kto kontrolował zachowanie polskich uczniów w rosyjskiej szkole?

2.     Jaki zakaz w niej obowiązywał?

3.     Jakie konsekwencje groziły nieposłusznym uczniom?

4.     Zastanów się czy metody rusyfikacji zawsze były skuteczne.

 

“Gdy uczeń siedzi w klasie, obserwuje go nauczyciel, badający nawet wyraz jego twarzy, a obok tego często dyrektor patrzy nań z korytarza przez szybę lub dziurkę od klucza. Wyszedłszy na korytarz lub na podwórze, musi się nieustannie oglądać, czy nie podkrada się na palcach za jego plecami pomocnik gospodarza klasy lub któryś z nauczycieli. Nawet w miejscu ustępowym musi się mieć na baczności, bo tam zamyka się często jakiś “pedagog”, żeby słuchać, czy młodzież nie mówi po polsku. Lekcje się kończą... W bramie szkolnej, widząc już przed sobą ulicę, chłopiec rozmawia najswobodniej, gdy naraz wyskakuje zaczajony za bramą organ władzy szkolnej i chwyta go za rękę mówiąc: -Jeszcześ nie przestąpił progu gimnazjum, a mówisz po polsku! Wracaj do kozy [aresztu]!”

 

Roman Dmowski*, Ze studiów nad szkołą..., 1895 rok

 

*Roman Dmowski (1864-1939) - jeden z założycieli i przywódca Narodowej Demokracji, pisarz polityczny. Jako student uniwersytetu w Warszawie należał do tajnej organizacji demokratycznej Związek Młodzieży Polskiej.

Załącznik nr 2

 

 

Przeczytaj uważnie poniższy tekst źródłowy i odpowiedz kolejno na następujące pytania:

1.     Jakie konkretne działania podejmował Konrad Prószyński?

2.     Jaki był cel i zasięg jego działań?

3.     Spróbuj ocenić znaczenie działalności oświatowej Konrada Prószyńskiego.

 

“ (...) Widząc, że nie ma co czekać na systematyczny podział pracy z innymi, wziąłem się sam do tego, co uważałem za jeden z działów najważniejszych, a zupełnie po chwilowej próbie przed powstaniem 1863 r. opuszczonym.

W roku 1874 korzystając z pobytu na wsi, namalowałem, na ścianie jednego budynku widocznej dla przechodzącej z daleka, główne początki do nauki czytania, aby wszyscy mieli je przed oczyma i uczyli się jedni od drugich.

To było początkiem elementarza ściennego, który następnie w tymże roku ułożyłem i wydałem, aby wszystkie wioski i chaty zaopatrzyć się w nie mogły. (...)

Elementarz ścienny okazał się niedogodnym do rozsyłania przez pocztę; przy tym nie można było w nim rozwinąć całej nauki czytania i ułatwić jej należycie; więc obmyśliłem i wydałem wkrótce “Elementarz, na którym nauczysz czytać w 5 albo 8 tygodni”.

Chociaż władze nie przyjęły go do użytku szkolnego, w domowym nauczaniu jednak po wsiach szybko się przyjął i rozeszło się go dotąd 525 000 egzemplarzy, z pewnością więc tylu ludzi nauczyło się nim czytać (...)”

 

Konrad Prószyński*, Wspomnienia Promyka

 

 

*Konrad Prószyński (1851-1908) pseudonim Kazimierz Promyk - działacz oświatowy, w1875 roku założył tajne Towarzystwo Oświaty Narodowej mające na celu rozpowszechnianie czytelnictwa i oświaty wśród ludności polskiej, autor wielu elementarzy, położył wielkie zasługi w krzewieniu oświaty na wsi; wraz z nauką czytania starał się propagować idee patriotyczne.

 

 

 

Komentarz (wnioski) nauczyciela po przeprowadzeniu lekcji

 

Otwarta lekcja historii „Rusyfikacja Królestwa Polskiego po powstaniu styczniowym” została przeprowadzona przez Michała Olejnika 07 czerwca 2002 roku w Gimnazjum nr 5 w Pile.

Wszystkie cele lekcji zostały zrealizowane. Uczniowie wykazywali wysoką aktywność, dyscyplinę i zainteresowanie tematem. Dokładnie wyjaśniono i utrwalono nowe pojęcia, zastosowano różnorodne środki dydaktyczne, metody i formy pracy, co wpłynęło na szybkie tempo lekcji i wzrost atrakcyjności zajęć. Często odwoływano się do wiedzy zdobytej przez uczniów na poprzednich lekcjach historii i języka polskiego (międzyprzedmiotowa korelacja treści humanistycznych) i uzupełniano ją nowymi faktami. Zwrócono uwagę na formułowanie odpowiedzi uczniów w postaci rozwiniętych zdań, mobilizując ich do dłuższych wypowiedzi. Zostały wyodrębnione i utrwalone główne cechy rusyfikacji. Zaproponowany scenariusz lekcji spełnia standardy wymagań egzaminacyjnych dla gimnazjalistów w zakresie przedmiotów humanistycznych.

---