BIOCHEMIA KRWI - BADANIE DIAGNOSTYCZNE U PSÓW I KOTÓW

Badanie krwi jest jednym z najczęstszych badań dodatkowych wykonywanych u psów i kotów. Składa się z dwóch części - morfologii i biochemii. Morfologia informuje nas m.in. o liczbie krwinek czerwonych, liczbie krwinek białych oraz liczbie płytek krwi. Badanie biochemiczne krwi pozwala natomiast na ocenę funkcjonowania narządów wewnętrznych (nerek, wątroby).
Badanie krwi pozwala nam zlokalizować i ocenić co gryzie naszego pupila, zwłaszcza jeśli choroby nie można rozpoznać podczas badania klinicznego. Wskazuje jakie ewentualne badania dodatkowe warto jeszcze wykonać by znaleźć przyczynę choroby i daje wskazówki jakie zastosować leczenie.
Idealnie byłoby wykonywać okresowe, kontrolne badanie krwi naszego psa czy kota raz do roku, a na pewno nie rzadziej niż raz na dwa lata. Pamiętajmy, że zwierzęta starzeją się szybciej i każdy rok życia psa czy kota to mniej więcej 4-5 lat „ludzkich". Każde zwierzę jest inne i pomimo określonych dla każdego gatunku norm (wartości referencyjnych) poszczególnych parametrów, warto porównywać wyniki naszego pupila z poprzednimi wynikami. Badanie krwi powinno być rutynowo wykonywane przed zabiegami chirurgicznymi, by ocenić czy nic złego nie dzieje się z naszym podopiecznym oraz by oszacować stopień ryzyka znieczulenia ogólnego.

Aminotransferaza (transaminaza) alaninowa (ALT, ALAT, GTP) - jeden z bardzo istotnych enzymów wątrobowych. Występuje głównie w komórkach tego narządu (hepatocytach), ale także (choć w mniejszej ilości) w komórkach serca, nerek oraz mięśni. ALAT jest enzymem cytoplazmy komórek wątrobowych, wzrost wartości tego parametru świadczy o uszkodzeniu hepatocytów. Należy pamiętać, że podwyższenie wartości tego parametru świadczy o uszkodzeniu nie zaś o zaburzeniu funkcjonowania (niewydolności) wątroby.

Wzrost wartości aminotransferazy alaninowej:

• nowotwory wątroby;

• zapalenie trzustki;

• hemoliza (rozpad krwinek czerwonych);

• cholestazy wątrobowe (zastój żółci);

• marskość wątroby;

• wirusowe zapalenie wątroby;

• toksyczne uszkodzenie wątroby;

• niewydolność krążenia.

Aminotrasferaza (transaminaza) asparaginianowa (AST, AspAT, GOT) - również jeden z bardzo istotnych enzymów wątrobowych. Występuje w komórkach wątroby, a także serca, mięśni oraz nerek. AspAT jest enzymem cytoplazmy oraz mitochondriów komórek wątrobowych. Podobnie jak w przypadku ALT, wzrost wartości tego parametru świadczy o uszkodzeniu komórek nie zaś o niewydolności narządu. Wartość AspAT wzrasta przy znacznym uszkodzeniu hepatocytów.

Wzrost wartości aminotransferazy asparaginianowej:

• marskość wątroby;

• zapalenie trzustki;

• hemoliza;

• choroby mięśni szkieletowych;

• przewlekłe zapalenie wątroby;

• pasożyty (mechaniczne niszczenie hepatocytów w trakcie wędrówki);

• zawał mięśnia sercowego;

• wirusowe zapalenie wątroby;

• toksyczne uszkodzenie wątroby;

• nowotwory.

Fosfataza zasadowa (fosfataza alkaliczna, ALP, AP, Falk, FAL) - jest to enzym występujący w błonach komórkowych wielu tkanek. Występuje w postaci trzech frakcji - wątrobowej (ok. 50% aktywności fosfatazy zasadowej); kostnej (ok. 40% aktywności) oraz jelitowej (ok. 10% aktywności). U psów istotna jest jeszcze jedna forma - izoenzym zależny od glikokotykosteroidów (jego ilość zwiększa się w przypadku nadmiaru tych hormonów). Różne formy enzymu stwarzają różne możliwości interpretacji, podwyższoną wartość ALP trzeba odnieść do całego wyniku badania i objawów klinicznych.

Wzrost wartości fosfatazy zasadowej:

• 
  żółtaczka zastoinowa;

• wirusowe i toksyczne zapalenie wątroby;

• marskość wątroby;

• białaczka szpikowa;

• nowotwory kości;

• krzywica;

• po leczeniu glikokortykosteroidami;

• hiperadrenokortycyzm u psów (choroba Cushinga);

• okres wzrostu kośćca (fizjologiczny, prawidłowy wzrost wartości);

• okres ciąży (fizjologiczny wzrost wartości). 

Mocznik - zwykle wartością oznaczaną jest azot mocznika (tzw. BUN). Mocznik jest końcowym produktem przemiany azotowej białek. Mocznik produkowany jest w wątrobie, zaś wydalany jest przez nerki. 

Podwyższenie stężenia mocznika:

• dieta wysokobiałkowa;

• odmiedniczkowe zapalenie nerek;

• ostre i przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych;

• marskość nerek;

• kamica nerkowa i pęcherzowa; odwodnienie * Obniżenie stężenia mocznika: schorzenie wątroby.

Kreatynina (CK) - jest produktem przemian metabolicznych zachodzących w mięśniach. Kreatynina jest filtrowana w nerkach i prawie w całości usuwana do moczu. Badanie stężenia kreatyniny służy więc ocenie funkcji nerek. Poziom kreatyniny rośnie wraz z pogarszaniem się funkcjonowania nerek.

Podwyższenie stężenia kreatyniny:

• niewydolność nerek;

• zwiększona produkcja po wysiłku;

• zatrucie związkami organicznymi i nieorganicznymi.

Obniżenie stężenia kreatyniny:

• głodzenie;

• kortykosteroidy.

Oceniając funkcje nerek należy pamiętać o jej ogromnej rezerwie czynnościowej, tzn. że dopiero przy uszkodzeniu 50-70% miąższu narządu dochodzi do wzrostu wartości parametrów nerkowych (mocznik, kreatynina).

Glukoza - stanowi główne źródło energii dla organizmu. Jej poziom zależy od dostarczania z pożywieniem, wytwarzania z aminokwasów i uwalniania z zapasów w wątrobie, a także zużycia przez tkanki. Podstawowym regulatorem jej poziomu we krwi jest insulina, która obniża poziom cukru, a także działające przeciwstawnie hormony - glukagon, hormon wzrostu, adrenalina, kortykosteroidy, tyroksyna, które podwyższają poziom glukozy we krwi.

Podwyższenie stężenia glukozy (hiperglikemia, hiperglikozemia):

• cukrzyca (u psów, u kotów);

• zapalenie nerek;

• zapalenie trzustki;

• odwodnienie;

• nadczynność kory i rdzenia nadnerczy (przy chorobie Cushinga może wtórnie dochodzić do cukrzycy);

• nadczynność przysadki;

• nadczynność tarczycy.

Obniżenie stężenia glukozy (hipoglikemia, hipoglikozemia):

• nadmierne wydzielanie insuliny;

• niewydolność nerek;

• niedoczynność nadnerczy (choroba Addisona);

• znaczna niedokrwistość;

• głód lub złe wchłanianie;

• długotrwały wysiłek fizyczny;

• okres ciąży i laktacji (fizjologiczny spadek glukozy). 

Białko całkowite - białko stanowi ważny składnik osocza utrzymujący ciśnienie wewnątrznaczyniowe. Białko całkowite to mieszanina albumin, globulin, fibrynogenu, glikoprotein, lipoprotein i innych białek. Białka osocza ulegają stałej odnowie i degradacji. Stężenie białka we krwi zależy od jego podaży w pokarmach, od jego syntezy (głównie w wątrobie) oraz od stopnia utraty białek przez nerki, przewód pokarmowy, skórę i płuca.

Podwyższenie stężenia białka całkowitego (hiperproteinemia):

• odwodnienie (przy jednoczesnym wzroście wartości czerwonokrwinkowych - hematokrytu, liczby krwinek czerwonych, stężenia hemoglobiny);

• choroby nowotworowe;

• przewlekłe stany zapalne;

• nadczynność wątroby (białkotwórcza).

Obniżenie stężenia białka całkowitego (hipoproteinemia):

• upośledzenie wchłaniania w jelitach;

• niedobory żywieniowe;

• rozległe rany i oparzenia;

• zanik i zwłóknienie wątroby;

• przewlekłe krwawienia;

• nadczynność tarczycy;

• choroby nerek przebiegające z białkomoczem;

• przewodnienie (przy jednoczesnym spadku wartości czerwonokrwinkowych - hematokrytu, liczby krwinek czerwonych, stężenia hemoglobiny);

• okres ciąży i laktacji. 

Powyższe siedem parametrów jest zazwyczaj oznaczane w tzw. profilu podstawowym badania biochemicznego krwi. W tym artykule opiszemy dodatkowo kilka ważnych parametrów, oznaczanych w rozszerzonych badaniach biochemicznych krwi.

Cholesterol całkowity - cholesterol jest produkowany w wątrobie i dostarczany z pożywieniem. Stanowi składnik błon komórkowych, hormonów steroidowych, żółci. Wątroba produkuje białka pełniące funkcje nośnikowe dla cholesterolu. Cholesterol występujący w surowicy krwi związany jest z różnymi frakcjami lipoprotein pełniących różne funkcje w organizmie.

Podwyższenie stężenia cholesterolu (hipercholesterolemia):

• nerczyce;

• żółtaczka zastoinowa;

• cukrzyca (u psów, u kotów);

• niedoczynność tarczycy u psów;

• dieta zbyt bogata w tłuszcze.

Obniżenie stężenia cholesterolu (hipocholestrerolemia):

• niewydolność trzustki;

• choroby wątroby;

• niedokrwistości. 

Triglicerydy - to cząsteczki tłuszczu zbudowane z długich łańcuchów kwasów tłuszczowych i glicerolu.

Podwyższenie stężenia triglicerydów:

• cukrzyca;

• niedoczynność tarczycy u psów;

• zapalenie trzustki;

• nerczyce;

• niedrożność przewodów żółciowych.

Bilirubina całkowita - bilirubina jest żółtym barwnikiem pochodzącym z rozpadu krwinek czerwonych i jest to tzw. bilirubina wolna, pośrednia. Z osocza krwi bilirubina przedostaje się do wątroby, gdzie zostaje sprzężona z kwasem glukuronowym i jest ona wtedy określana jako bilirubina bezpośrednia lub sprzężona. Następnie zostaje wydalona do dróg żółciowych, nadając żółci jej charakterystyczną barwę. Wartość bilirubiny wolnej i sprzężonej określa się jako bilirubina całkowita.

Podwyższenie stężenia bilirubiny całkowitej:

• żółtaczka hemolityczna (w wyniku wzmożonego rozpadu krwinek czerwonych dochodzi do wzrostu stężenia bilirubiny pośredniej);

• żółtaczka mechaniczna (w wyniku utrudnionego odpływu żółci z wątroby dochodzi do wzrostu bilirubiny bezpośredniej);

• żółtaczka miąższowa (w wyniku uszkodzenia komórek wątroby dochodzi do wzrostu bilirubiny pośredniej i bezpośredniej).

Albuminy - albuminy są głównym białkiem osocza krwi. Produkowane są w wątrobie. Główną rolą albumin jest utrzymanie ciśnienia onkotycznego krwi.

Podwyższenie stężenia albumin (hiperalbuminemia):

• odwodnienie.

Obniżenie stężenia albumin (hipoalbuminemia):

• niedożywienie;

• nerczyce (utrata albumin z moczem);

• niewydolność wątroby;

• zaburzenia wchłaniania;

• urazy i oparzenia. 

γ-Glutamylotransferaza (GGT, γ-GT) - Jest to enzym związany z błonami komórkowymi, występuje głównie w wątrobie, a także w nerkach, trzustce i gruczole krokowym. Wartość GGT jest istotną wskazówką przy podwyższeniu wartości ALP, umożliwia zlokalizowanie przyczyny podwyższonego wyniku fosfatazy zasadowej.

Wzrost aktywność GGT:

• zastój żółci;

• ostre i przewlekłe zapalenie trzustki;

• ostre i przewlekłe zapalenie wątroby;

• po leczeniu glikokortykosteroidami u psów.

Kinaza kreatynowa (CK) - Jest zlokalizowana głównie w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym i mózgu. Fizjologicznie wzrost wartości kinazy kreatynowej może wystąpić po intensywnym wysiłku fizycznym. Wartość CK jest ważną wskazówką przy podwyższeniu wartości AST, umożliwia zlokalizowanie przyczyny podwyższonego wyniku aminotransferazy asparaginianowej.

Wzrost aktywności kinazy kreatynowej:

• urazy tkanki mięśniowej;

• zwyrodnienie mięśni;

• zatrucia (np. strychniną, tlenkiem węgla).

Oceniając wynik badania biochemicznego krwi lekarz musi uwzględnić pełną historię choroby zwierzęcia, wynik badania klinicznego oraz pozostałe wyniki badań dodatkowych - najczęściej wykonywanych razem z badaniem biochemicznym - morfologii krwi i badania ogólnego moczu. Dopiero całość obrazu umożliwia postawienie rozpoznania i wdrożenie odpowiedniego leczenia lub ukierunkowanie dalszej diagnostyki.

Badanie biochemiczne pozwala na ocenę stanu zdrowia zwierzęcia oraz służy do diagnozowania niewydolności wielu narządów, np. wątroby, nerek, trzustki. Badania przeprowadzane są za pomocą analizatorów, które mierzą parametry, tj: poziom hemoglobiny, glukozy, mocznika i hormonów. Obsługa urządzenia jest również prosta, ale istnieją różne rodzaje urządzeń: z wirówką lub bez, automatyczne i półautomatyczne. Najnowocześniejsze mogą być podłączone bezpośrednia do komputera i wysyłać tam bezpośrednio wyniki. Analizatory mają zaprogramowane analizy krwi dla konkretnych gatunków zwierząt, niektóre modele oferują wprowadzenie dodatkowych gatunków do systemu i w kilka minut podają wyniki. Rola technika ogranicza się więc do prawidłowego uruchomienia procesu, wybierając parametry nad którymi maszyna ma pracować oraz dbanie o konserwacje i czyszczenie maszyny, która bardzo łatwo się psuje i ulega awariom przez zanieczyszczenia. Popularny model „suchy”: Reflovet Plus półautomatyczny: Rayto, automatyczny: Mindray. Próbkę należy dobrze wymieszać z odczynnikami (zależne od parametrów, jakie chcemy uzyskać) i bez uszkodzenia igły do pobierania w analizatorze podać próbkę do analizy.

---