Powszechna historia prawa dr Sokalska
20.10.2010
1. Poglądy na genezę prawa. Starożytne despotie wschodnie- rozwój prawa.
Hellenizm- elementy kultury greckiej, rzymskiej i właściwej dla tubylców
Rola jednostki- jednostka dla państwa, nie państwo dla jednostki
Teokracja- skumulowanie cech boskich u króla
3. Ludy germańskie i słowiańskie. Rozwój prawa i jego źródła
Ludy germańskie:
Od Cezara (I w. p.n.e.) do Tacyta (I w. n.e.)
Wróżda- zemsta rodowa
Ród- kilka rodzin posiadających wspólnego przodka
Plemię- kilka rodów, które mogły się przenosić na inne terytorium, ponieważ opierały się na związku osób
Państwo szczepowe- od III w. do IV w. połączenie kilku plemion, które zaczęły przemieszczać się na Zachód
27.10.2010
Leges barbarorum- spis prawa zwyczajowego ludów germańskich
- Lex Salica
- Spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów
- Lex ….. z 643 r.
- Lex Saxonum - Saskie VII- IX w.
- Lex Friskonum- prawo szczepów Fryzów, VII- IX w.
Leges Romanae Barbarorum- spisy prawa rzymskiego państw barbarzyńskich, zawierają dość prymitywnie ujęte przepisy
-prawo rzymskie Burgundów
- prawo rzymskie Wizygotów
3. 11.2010
Charakterystyka plemion słowiańskich
1. Słowianie zajmowali znaczne tereny w środkowej i wschodniej Europie (na południu przekroczyli linię Karpat i Dunaju, na zachodzie linię Odry)
2. Główne grupy etniczne
- Słowianie wschodni
- Słowianie zachodni
- Słowianie południowi
3. Gospodarka opierała się na rolnictwie ekstensywnym i hodowli.
4. Książąt wybierano ze starszyzny plemiennej poprzez wiec czyli zgromadzenie ludu, decydujące o najważniejszych sprawach, którego uczestnikami byli wszyscy wolni członkowie plemienia, zdolni do noszenia broni.
5. Podział społeczno- polityczny
- podstawowa jednostka społeczna - RÓD
- organizację społeczną tworzą ŻUPY
-członkowie żup łączyli się w jednostki tworząc SZCZEPY
- szczepy tworzyły małe, a potem wielkie plemiona
4. Prawo rzymskie okresu antycznego i epoki klasycznej. Kodyfikacja justyniańska.
Rzym
Królestwo
- konsulowie- decydowali o wszystkich sprawach publicznych
- senat- władza nad skarbem publicznym
- lud- sądził, rozdawał urzędy, posiadał prawo do zatwierdzania ustaw
- zgromadzenia ludowe
- tribusy
Państwo rzymskie- civitas
Republika do 27 r. p.n.e.
-senat- od III w. najważniejszy urząd
Urzędy kolegialne- centralne- lokalne
Źródła poznania prawa- fontes iuris cognoscendi
- źródła jurydyczne- np. kodyfikacja cesarza Justyniana- podstawowe źródło wiedzy o prawie rzymskim oraz Instytucje Gaiusa
- źródła epigraficzne- napisy o treści prawniczej wyryte w kamieniu bądź metalowych tablicach
- źródła nieprawnicze- dzieła historyków, poetów, filozofów.
Źródła powstania prawa- fones iuris oriudni
- zwyczaj- najstarszy czynnik na gruncie którego kształtowało się prawo zwyczajowe
- ustawa- LEX, dająca podstawy prawu stanowionemu, uchwalana przez zgromadzenia ludowe
po upadku zgromadzeń ludowych funkcję prawotwórczą przejmuje SENAT- uchwały z mocą prawa- SENATUS CONSULTUM
działalność senatu zanika powoli w związku ze wzrostem znaczenia cesarza- princeps, który wydaje konstytucje (constitutianes)
kolosalne znaczenie prawotwórcze miała działalność magistratur rzymskich, zwłaszcza pretora ogłaszającego edykt pretorski (edictum)
Jurysprudencja- tzn. zasady prawne ustalone przez działalność prawników, szczególnie przez orzecznictwo sądowe, miały one moc prawa obowiązującego
Działy prawa rzymskiego
IUS CIVILE
pr. obywateli Rzymu
źródła- ustawy- leges
pr. zwyczajowe przodków
poszerzenie zakresu poszerzenie zakresu
osobowego stosowania prawa rzeczowego stosowania prawa
IUS GENTIUM IUS HONORARIUM
pr. ludów nieformalne pr. urzędnicze formalne
źródła: edykty pretorskie źródła: edykty pretorskie
IUS CIVILE- dział, którym posługiwali się wyłącznie obywatele rzymscy, nie dot. perygrynów
IUS HONORARIUM- dział powstały w wyniku działalności magistratur rzymskich (pretorzy, edylowie) mający na celu udoskonalenie całego systemu prawa prywatnego. Jego powstanie spowodowane było koniecznością poszerzenia zakresu rzeczowego prawa, gdyż ustawodawstwo nie nadążało za przemianami społ.- gospodarczymi i w małej mierze dot. prawa prywatnego.
IUS GENTIUM- dział prawa, którym posługiwały się wszelkie społeczności. Jego powstanie
spowodowane było koniecznością poszerzenia właściwości osobowej prawa.
9.11.2010
Źródła prawa rzymskiego w kolejnych formach ustrojowych Rzymu
Monarchia
- prawo zwyczajowe
Republika
- „odchodzenie” od prawa zwyczajowego
- prawo stanowione przez Zgromadzenie Ludowe
Pryncypat
- coraz mniejszy wpływ prawotwórstwa prawa pretorskiego
- ustawodawstwa Senatu i cesarza
- prawotwórstwo prawników rzymskich powoływanych do oficjalnej wykładni prawa
Dominat
- ustawodawstwo cesarza
Zwyczaj:
- podstawa do wytworzenia się prawa zwyczajowego
-zwyczaj stał się normą prawną kiedy został uznany przez większość za konieczny i bywa niezmiennie stosowany przez dłuższy czas
-prawo zwyczajowe podstawą do powstania prawa XII Tablic
Ustawa- „to co lud nakazuje i ustanawia” Gaius
- tworzone przez zgromadzenia ludowe
- początkowo głoszenie odbywało się jawnie
- po zatwierdzeniu ustawy przez zgromadzenie, wymagana była zgoda senatu
- Ustawa XII Tablic
Edykt pretorski:
- od 242 r. p.n.e. wymiar sprawiedliwości spoczywa w rękach dwóch pretorów- pretora miejskiego i pretora perygrynów
- pretor nie miał władzy ustawodawczej; mógł wydawać edykty
- w edyktach zawarte były zasady jakich miał zamiar trzymać się pretor w czasie jednorocznego urzędowania
- od 67 r. p.n.e. za sprawą Lex Corneliae pretor związany był z tym, co przyrzekł
- początkowo ustnie, potem pisemnie
Uchwały senatu:
- zatwierdzanie ustaw przez zgromadzenia (okres republikański)
- możliwość tworzenia uchwał o mocy prawa obowiązującego (okres pryncypatu) przy jednoczesnym podporządkowaniu się woli cesarza
Nauka prawa:
- wielka rola prawników rzymskich w praktyce prawa (Gaius, Paulus, Ulpianus)
- zbiory (dzieła) ogólnych opinii prawników stawały się z czasem prawem stanowionym
PRZEDJUSTYNIAŃSKIE ZBIORY PRAWA
Codex Gregorianus, Codex Hermogenianus, Kodeks Teodezjański
3 zbiory konstytucji z okresu pryncypatu
Konstytucje cesarskie
Constitutiones- akty prawne wydawane przez kancelarie cesarskie
- formy wydawania konstytucji- edykty, dekrety, reskrypty, mandaty
- …………jako najważniejsze źródło prawa wczesnego średniowiecza
- Kodeks Justyniana (Corpus Iuris Civilis)
5. Prawo w państwie frankońskim i Francji w dobie średniowiecza.
Ustrój:
- państwo patrymonialne
- państwo było związkiem osobowym, wyrażało się w tytule króla, który był królem Franków
- wybierani królowie uznawali podbite terytorium za swoja własność; dysponowali królestwem jak majątkiem prywatnym
- godność królewska dziedziczna (wprowadził Klodwig)
- po śmierci króla państwo podlegało podziałom między członków rodu
Władza królewska:
- władza wojskowa- sprawa wojny i pokoju, obronność kraju
- król- strażnik pokoju, czuwał nad utrzymaniem pokoju królewskiego (pax regia)
- zwierzchnictwo sądowe; król mógł ewokować wszystkie sprawy jakimi był zainteresowany
- władza wykonawcza- bannus- prawo do wydawania rozkazów
- władza ustawodawcza
Obsadzanie biskupstw i urzędów kościelnych, zwoływanie synodów, ogłaszanie uchwalanych na nich praw i zapewnienie ich wykonania.
Organy centralne
Wiec- zgromadzenie obejmujące wszystkich wojowników; początkowo miały duże znaczenie, ale z powodu rozległości państwa nie można było ich często powoływać.
Placita- wprowadzone zamiast demokratycznych zgromadzeń. Reprezentowana w nich była jedynie świecka i duchowna arystokracja. Miały charakter doradczy, ale wobec słabszych królów znaczenie ich wzrosło.
Palatium- dwór królewski na wzór rzymski; przebywała tam drużyna, wybitne osobowości świeckie i duchowne (peladyni) i urzędnicy.
Urzędnicy- pierwszymi byli majordom, który za Merowingów zagarnął dla siebie wiele uprawnień królewskich. Urząd stał się dziedziczy i utrzymywał się aż do Pepina Małego, który przybrał koronę królewską. Karolingowie nie przywrócili tego urzędu, a główne funkcje powierzyli SENASZALOWI. Inni urzędnicy to: cieśnik, komornik, pelatyn, kanclerz.
Zarząd lokalny:
Hrabstwa- na jej czele stał urzędnik królewski i hrabia. Stały się podstawowymi okręgami zarządu terytorialnego. Hrabia sprawował władzę administracyjną i wojskową. Dzieliły się na wicehrabstwa.
Margrabstwa i księstwa- marchie były to hrabstwa położone w strefach granicznych.
Wysłannicy królewscy sprawowali kontrolę nad hrabstwami. Zazwyczaj jeden hrabia i jeden biskup. Odwiedzali poszczególne hrabstwa, zbierali skargi, czuwali nad stosowaniem prawa i zdawali raporty ze swych inspekcji.
Ustrój gospodarczy:
Prekaria- dobrowolne oddanie się wolnych chłopów pod opiekę wielkich właścicieli. Chłop dawał panu swą ziemię na własność i otrzymywał ją z powrotem w użytkowanie w zamian za pewne świadczenia. Pan zapewniał swą opiekę, której chłop potrzebował z powodu małego bezpieczeństwa publicznego.
Immunitet- przywilej nadawany na rzecz wielkiego właściciela, w którym król wzbraniał swym urzędnikom wkraczania na dobra immunizowane dla pobrania podatku lub wykonywania sądownictwa.
Ustrój lenny- poszczególni feudałowie mieli określone miejsca w hierarchii feudalnej jako wasale dzierżący od króla lub od innych seniorów ziemię w zamian za służbę wojskową. Ustrój lenny wywodzi się z instytucji wasala i z beneficjum.
Akt komendacji- wolni oddawali się pod opiekę króla lub innych możnych zwanych seniorami i zobowiązywali się wobec nich pod przysięgą do wiernej i dożywotniej służby jako wasale.
Beneficjum- nadawanie ziemi jedynie dożywotnie nie na własność, ale w użytkowanie, a własność pozostawała przy nadawcy. Beneficja stały się powszechnie stosowanych sposobem rozdawania ziemi dla wynagradzania lub pozyskiwania wiernych służebników.
Stosunki społeczne
Wolni- wyłoniona grupa arystokracji. Należały do niej osoby żyjące blisko która- hrabiowie, biskupi. Stawali się oni na ogół wielkimi właścicielami ziemskimi. Po powstaniu feudalnej konnej służby wojskowej byli rycerzami. W dobie karolińskiej stawali się oni tzw. grupą uprzywilejowaną- seniorami. W późniejszym okresie stali się szlachtą.
Półwolni i niewolni- liczba niewolników malała, gdyż wraz z innymi kategoriami ludności wiejskiej stawali się poddanymi, czyli chłopami na własny rachunek na ziemi należącej do pana.
17.11.2010
Sądownictwo
Sądownictwo zwyczajowe
- na początku sądy sprawowało Zgromadzenie Ludowe, odbywało się na wzgórzu sądowym (Malberg) pod przewodnictwem wybieranego przez ludność urzędnika (thunginusa).
- w dobie merowińskiej w miejsce thunginusa występował urzędnik królewski- hrabia. On przewodniczył zgromadzeniu i ogłaszał wyrok w otoczeniu 7 mężów, tzw. rachimbugów, powoływanych przez to zgromadzenie. Proponowali oni wyrok, który zgromadzenie mogło przyjąć lub odrzucić.
- w dobie karolińskiej zamiast rachimburgów występowali ławnicy, powoływani przez hrabiego na zgromadzeniu jako jego stali pomocnicy.
- od czasów Karola Wielkiego udział czynnika ludowego uległ dalszemu zmniejszeniu. Lud uczestniczył odtąd na wyrokach sądowych głównych, odbywających się pod przewodnictwem hrabiego tylko 3 razy do roku. Na pozostałych rokach, mniejszych, sądził hrabia lub delegowany przez niego wicehrabia z udziałem ławników. Od wyroków wszystkich tych sądów nie było możliwości odwołania się.
Sądownictwo królewskie
Król mógł każdą sprawę ewokować pod swój sąd. Do wyłącznej kompetencji sądów królewskich należały niektóre sprawy ze względu na osobę stron (inwestytur kościelnych, wasali królewskich) lub na rodzaj sprawy (obraza majestatu, złamanie królewskiego BANNUS).
Proces
- charakter procesu skargowego (akuzatoryjnego)
- nie odróżniano spraw cywilnych od karnych
- charakter kontradyktoryjny czyli sporny
- opierał się na zasadzie ustności i jawności
- formalizm- postępowanie związane z rygorystycznym stosowaniem ustalonych form i formułek
- postępowanie dowodowe nie poprzedzało zapadnięcia wyroku, było oddzielone od właściwego przewodu na rozprawie sądowej i następowało dopiero po wydaniu wyroku]
- wyrok sądowy rozstrzygał pierwotnie sprawę w sposób ostateczny
Środki odwoławcze
- przysięga
- Ordalia (sądy Boskie)
Dwustronne- pojedynek między stronami; wynik świadczył czy zarzut był słuszny czy nie
Jednostronne- obwiniony poddawany określonej próbie- wody, żelaza, ognia
Państwo frankońskie- źródła prawa
Zetknięcie się różnych ludów germańskich z autochtoniczną ludnością rzymską spowodowało, iż władze nie wiedziały, które z praw respektować. Frankowie, podobnie jak Rzymianie nie porzucali swojego prawa podbitym przez siebie szczepom germańskim. Stosowano więc zasadę osobowości prawa. Zasada ta nastręczała wiele trudności. Sędzia na początku każdego procesu musiał dowiedzieć się, które z praw respektuje podsądny. Składał on oświadczenie tzw. wyznanie prawa i był sądzony stosownie do tego oświadczenia. W takich warunkach sędzia zmuszony był znać i stosować różne systemy prawa. Jeżeli strony podlegały różnemu prawu należało stosować wtedy prawo właściwe dla pozwanego. Często spotykano się ze zjawiskiem mieszania systemów prawnych. Prowadziło to do kształtowania się lokalnych praw zwyczajowych.
Źródłami poznania prawa stosowanego w państwie frankońskim były ustawy królewskie, spisy prawa i dokumenty praktyki prawnej.
Ustawodawstwo królewskie- kapitularze
3 rodzaje kapitularzy:
- dodawane do spisów prawa stanowiły uzupełnienie do istniejących już spisów prawa
- dla wysłanników królewskich- zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników
- właściwe- odnosiły się zwykle do terytorium całego państwa; zawierały główne normy administracyjne i gospodarcze
Ze względu na treść:
- świeckie- wydawał król na mocy swej władzy ustawodawczej
- kościelne- król nadawał autorytet monarszy decyzjom podejmowanym przez synody kościelne
Dokumenty praktyki
Dokumentami lub dyplomami nazywamy akty spisane dla poświadczenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (np. nadanie lenna, immunitetu, sprzedaż wsi). Rozróżnia się dokumenty publiczne, wydawane przez władzę państwową oraz dokumenty prywatne.
Przez poszczególne klasztory sprzedawane były KAPITULARZE i KODEKSY DYPLOMETYCZNE. Przy sporządzaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów dla ich redagowania czyli formularzami.
23.11.2010
Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i jego rozdrobnienie
Rozbiciu państwa na wiele feudalnych państewek towarzyszyło rozbicie w dziedzinie prawa sądowego. Podstawowym źródłem prawa stało się niemal wyłącznie prawo zwyczajowe, kształtujące się różnorodnie w różnych okolicach i miejscowościach. Prawo to ewoluowało do zasady terytorialnej prawa tzn. każdy sąd stosował odtąd tylko jedno terytorialnie właściwe prawo.
Proces ten doprowadził do rozbicia dzielnicowego.
Podział Francji na kraje prawa zwyczajowego i kraje prawa pisanego.
Rozdrobnienie prawa wymagało od sądów stosowania specjalnych środków dla stwierdzenia tego, jaki zwyczaj prawny jest stosowany na danym terenie.
Dlatego od XIII w. pojawiły się tendencje do spisywania prawa zwyczajowego oraz do ustalania jednolitego prawa w szerszych ramach terytorialnych. Powstanie jednolitego powszechnego prawa na terenie całej prowincji nie wykluczało dalszego rozwoju lokalnych praw zwyczajowych. Dlatego podstawą prawa sądowego do XV w. pozostało prawo zwyczajowe lokalne.
Prawo zwyczajowe kształtowało się różnie na północy i południu kraju. Na południu prawa zwyczajowe rozwijały się pod silnym wpływem prawa pisanego tzw. prawa rzymskiego. Na północy wpływy te były znikome. Na tej podstawie dokonał się podział Francji na dwie strefy:
Strefę północną- prawa zwyczajowego
Strefę południową- prawa pisanego
Spisy prawa zwyczajowego
zwane księgami prawa zwyczajowego.
Zaczęły powstawać z inicjatywy jednostek. Miały charakter spisów prywatnych i nieoficjalnych. Najważniejsze powstały w XIII w. Zaliczamy do nich:
Wielką Księgę prawa zwyczajowego Normandii ok. 1250 r.
Księgę prawa zwyczajowego okręgu Clemont, ok. 1280 r. przez boliwa Filipa de Beaumanoir.
1.12.2010
7. Rozwój prawa i jego źródła- Niemcy do XV wieku.
Źródła prawa ziemskiego
Zwierciadło Saskie- spis zwyczajowy prawa niemieckiego dokonany w okresie 1220- 1235 przez rycerza saskiego Eike von Rapkow.
Składa się z:
Księgi prawa ziemskiego
Księgi prawa lennego
Cechy:
- autentyczność
- brak sugestii i wtrętów zaczerpniętych z obcych systemów prawnych
-pewna tendencyjność
Eike von Rapkow sporządził pierwszą redakcję w języku łacińskim, drugą w języku dolnoniemieckim i dlatego uważany jest za twórcę prawniczego języka niemieckiego.
Zwierciadło Szwabskie- powstało po 1275 r. w Augsburgu
Zwierciadło Frankońskie- powstało po 1300 r. w Hestii
Spisy te poziomem i znaczeniem nie dorównywały dziełu Eike von Rapkow.
Źródła prawa miejscowego
- porady prawny
- ortyle (wyroki sądowe)
- ustawodawstwo miejskie (wilkierze)
- akty praktyki sądów miejskich
- statuty (systematyczne zbiory, spisy zwyczajowego prawa miejscowego)
Źródła praw specjalnych
Prawo lenne- normowało stosunki lenne wynikające z kontraktu lennego zawartego pomiędzy seniorem a wasalem. Poważny wpływ na jego rozwój wywarło tzw. prawo langobardzckie, którego spis powstał we Włoszech w XI w. pod nazwą Libri Feudorum.
Prawo dworskie- normowało stosunki prawne chłopskiej ludności poddańczej. Źródła poznania prawa są nieliczne.
Prawo górnicze- rozwinęło się na terytorium Rzeszy bardzo wcześnie. Szczególne znaczenie miało prawo górnicze spisane już w XIII w. w czeskiej Ilhavie na Morawach.
7.12.2010
8. Rozwój prawa i jego źródła w państwie kijowskim i Rosji do poł. XVIII w.
Ruska Prawda- (prawda- w słowiańskim tłumaczeniu- prawodawstwo) najstarszy zbiór prawa Rusi Kijowskiej.
Pierwsze edycje powstały w czasach panowania Jarosława Mądrego. Pomnik prawa średniowiecznego. Zbiór przepisów zawierających normy prawa zwyczajowego oraz stanowionego (w postaci ustawodawstwa Książęcego).Spisana w całości w języku starosłowiańskim. Porównywana z frankońskim Leges Barbarorum (z uwagi na analogiczny podział rozwoju prawa).
Ruska Prawda powstawała etapami (wraz z upływem czasu była modyfikowana i uzupełniana. Znane są obecnie dwie redakcje Ruskiej Prawdy:tzw. Krótka Prawda i Obszerna Prawda. Znany jest również wyciąg z Obszernej Prawdy, tzw. Skrócona Prawda. Odkryto ponad 100 odpisów zbioru.
Krótka Prawda- powstała wcześniej, schyłek XI w. Obejmuje:
Prawdę Jarosława- składają się na nią: spisane prawo zwyczajowe sięgające swoimi korzeniami X, a nawet IX w. oraz ustawy wydane przez Jarosława Mądrego w latach 30, XI w.
Prawdę Jarosławowiczów- a okres jej powstania przyjmuje się lata 1054- 1072. Zawiera normy prawa zwyczajowego, orzecznictwo sądowe oraz przepisy wydane przez 3 synów Jarosława (Jaosławowiczów).
W obydwu częściach tej redakcji przeważają regulacje dot. dziedziny prawa karnego oraz prawa procesowego.
Obszerna Prawda- pochodzi z I poł. XII w. Składa się z dwóch części:
Krótkiej Prawdy- jej przepisy zostały zmodyfikowane, w wielu miejscach uzupełnione i zmodyfikowane za sprawą wnuków Jarosława. Jej regulacji zostały również ułożone w sposób usystematyzowany.
W tej redakcji wciąż dominują przepisy prawa karnego i procesowego, silniej rozbudowano przepisy prawa cywilnego, w szczególności zobowiązań (depozyt, pożyczka, kupno-sprzedaż), jak również dziedziczenie i opieka. Nie przewidywała kary śmierci ani okaleczania, najsurowszą karą publiczną było wygnanie winowajcy (wraz z rodziną) połączone z zaborem całego mienia.
Skrócona Prawda- pojawiła się w późniejszym okresie (XV w.). Był to wyciąg z redakcji Obszernej Prawdy, dokonany z pewnymi przeróbkami. Jej powstanie dowodziło, że normy prawne zawarte w Ruskiej Prawdzie nadal znajdowały się w użyciu. Skrócona Prawda nie odgrywała znaczącej roli w praktyce sądowej.
Ruska Prawda zawierała regulacje typowe dla ówczesnego prawa, np. Stanowość prawną (córki bojarów dziedziczyły ziemie, tylko w przypadku braku synów).
21.12.2010
9. Prawo w państwie anglosaskim i anglonormandzkim.
Anglia:
Stosunek lenny:
Konfiskata przez króla majątków możnowładztwa angielskiego i nadawanie ich rycerzom francuskim i normandzkim czyniąc ich wielkimi feudałami.
Ziemia nie była przyznawana wielkimi partiami tylko drobnymi ziemiami w różnych częściach kraju.
Król zatrzymał dla siebie siódmą część wszystkich gruntów ornych- najlepszych i najbardziej urodzajnych.
Drabina lenna ograniczała się do dwustopniowej.
Obowiązywała zasada „Wasal mojego wasala jest moim wasalem”.
Zjazd w Salisbury- Król zażądał od rycerstwa przysięgi na wierność.
Obok wojskowej służby lennej był też podatek tarczowy- płacili go wielcy feudałowie w zamian za zwolnienie z obowiązku wojskowego.
1086- Domesday Book- uporządkowanie stosunków ziemskich.
Stan rycerski nie był grupą zamkniętą, bo nie było zasady, iż dobra rycerskie mogą być dziedziczne tylko przez osoby stanu rycerskiego.
Tylko najstarszy syn dziedziczył tytuł i ziemię- zasada senioratu.
Bez zgody króla nie wolno było się duchowieństwu bezpośrednio zwracać do Rzymu, ekskomunikować urzędników oraz wykonywać zarządzeń papieskich.
Magna Carta Libertatum- 1215 r.
Parlament Angielski- geneza
Nazwa po raz pierwszy zastosowana w XIII wieku przez Henryka III i odnosiła się do zebrań dzierżawców królewskich zasiadających z członkami kurii królewskiej.
W 1213 r. Jan bez ziemi polecił szeryfom wydelegowanie do kurii po 4 rycerzy z każdego hrabstwa.
W połowie XIII wieku do Parlamentu (rozszerzonej Rady Wielkiej) wchodzili można świeccy i duchowi oraz 2-4 rycerzy z poszczególnych hrabstw (wybieranych)
Do połowy XIII wieku nie ma podziału na 2 izby.
Parlament angielski- struktura
1332 r.- kler niższy nie wchodzi w skład parlamentu
System bikameralny ustalił się w połowie XIV w.
- Izba Lordów- możnowładztwo
- Arcybiskupi
- Biskupi
- Opaci
- Przeorowie
- Bezpośredni lennicy króla
- od schyłku XIV w. także możni mający zaproszenia od króla
- Izba Gmin- rycerstwo i mieszczaństwo
(przyczyny zasiadania rycerstwa i mieszczaństwa razem)
- Wspólne zasiadanie na sesjach sądowych podczas zgromadzeń hrabstw
- nieoficjalne zebrania przed sesjami parlamentu
- osiedlanie się młodych synów rycerstwa w bractwach
Liczba członków w Izbie Gmin nieustannie zmieniała się.
Model utrwalił się w 1295 r. w czasie istnienia Parlamentu Wzorcowego
- po 2 rycerzy z 37 hrabstw
- po 2 przedstawicieli z uprzywilejowanych miast
- Przewodniczącym rycerzy był desygnowany szeryf, a potem wybierani byli przez wolnych właścicieli ziemskich z hrabstwa
Od 1413 r. musiały być to osoby na stałe osiadłe w hrabstwie
Później wprowadzono cenzus majątkowy prawa wyborczego
Bierne prawo wyborcze mieli od 1445 r. tylko rycerze i szlachcice z urodzenia
Miasta uprzywilejowane określał szeryf- od 1382 r. nie może na liście pomijać miast już wcześniej reprezentowanych
Parlament początkowo zwoływał król- od poł. XIV w. stałym miejscem jest stołeczne opactwo westministerskie
Zazwyczaj Parlament zwoływano raz na rok.
Parlament angielski- kompetencje-
ustawodawcze
- wzięły się z prawa gmin do przedstawiania królowi petycji o wydanie ustawy rozstrzygającej podniesioną kwestię
- w XV w. Izba Gmin zaczęła sama redagować odpowiedzi na petycje- projekt ustaw- Bill
- podobną inicjatywę ustawodawczą uzyskała Izba Lordów i krół
- od 1414 r. król zobowiązał się do niezmieniania pozycji Izby Gmin
sądownicze
- Izba Lordów była najwyższą instancją oraz sądem dla przestępstw popełnionych przez Lordów
- z czasem zaczęła rozstrzygać najważniejsze przestępstwa urzędnicze- impeachment
- Impeachment- skarga wnoszona przez Izbę Gmin przeciw oskarżonym o nadużycie władzy
- 1376 r. - pierwszy przypadek impeachmentu
- Act of Attainder- ustawa Parlamentu skazująca określonego urzędnika na karę śmierci lub wygnania bez procesu ale na podstawie głosowania.
Finansowe
- po raz pierwszy sformułowane w 1297 r. kiedy do Edward I zobowiązał się do nienakładania podatków bez zgody Parlamentu
- od XV w. Izba Gmin wnosi projekty ustaw skarbowych zaś przewodniczący referował do przedstawienia królowi.
4.01.2011
10. Rozwój prawa i jego źródła w okresie monarchii absolutnej w Europie.
Monarchia absolutna we Francji
Sądownictwo we Francji w okresie monarchii absolutnej
Sądownictwo królewskie- król był najwyższym sędzią, miał prawo do osobistego rządzenia, a istniejące sądy sprawowały władzę z delegacji królewskiej i sądziły w imieniu króla. Król miał możliwość zawieszenia tej delegacji i poddawania spraw sadowi.
a. sądownictwo delegowane
sądy patrymonialne
prewotalne
boliwialne
prezydialne
parlamenty
b. sądownictwo delegowane do spraw specjalnych, w tym w szczególności:
Sąd Skarbowy z Izbą Obrachunkową i Izbą Państwową na czele
sądy admiralskie do spraw handlu morskiego
sądy leśne- dla sądzenia przestępstw leśnych
sądy konsularne- do spraw handlowych
c. sądownictwo królewskie zastrzeżone
wykorzystywane przez króla osobiście
- rozstrzyganie placetów (petycji skierowanych do króla o sprawiedliwość)
- wydawanie listów opieczętowanych (podpisanych przez króla i opatrzonychjego pieczęcią)
inne akty królewskie
- ewokacja
- listy commutimus i sądy komisarskie
- kasacja wyroków
- listy sądowe
Sądy królewskie
a. sądownictwo kościelne
utrzymywało się do rewolucji i tylko w wąskim zakresie
w sprawach wewnętrzynych duchowieństwa i w sprawach małżeństwa
b. sądy miejskie- właściwie w drobnych sprawach porządkowych
Niemcy
Terytoria Rzeszy
1. Księstwo albo władztwo terytorialne
a. właściwie świeckie księstwa Rzeszy m. in. Brandenburgia, Austria, Bawaria, Saksonia, Palatynat Renu, Pomorze Zachodnie
b. Księstwo biskupie m. in. Księstwo biskupie magdeburskie, bamberskie, monasterskie
c. mniejsze terytoria świeckie (hrabstwa) i kościelne opactwo i prelatury
Miasta Rzeszy albo cesarskie
Elementy scalające:
a. osoba cesarza- monarcha elekcyjny (7-9 elektorów), faktycznie nie miały prawie żadnej wł. Osobistej, od 1519 r. był ograniczony tzw. kapilacjami wyborczymi.
Sejm Rzeszy- jego zwierzchnicy terytoriów Rzeszy i przedstawiciele miast Rzeszy (charakter organu federalistycznego Sejmu Rzeszy), do jego kompetencji należało m. in. Ustawodawstwo w sprawach Rzeszy, decyzje o wojnie i pokoju, zawieranie traktatów międzynarodowych, uchwały podatkowe i sprawy rekrutacji wojska; w skład Sejmu Rzeszy wchodziły:
kolegium książąt elektorów
kolegium książąt Rzeszy
Książęta świeccy i duchowni mieli głosy wirylne, natomiast nie będący książętami hrabiowie i prałaci mieli głosy kurialne. (2 duchowne, 4 świeckie kurie)
kolegium miast
Tworzyło dwie ławy: reńską i szwabską. Każde miasto miało jeden głos.
Sąd Kameralny Rzeszy
powołany w 1495 r. jako trybunał dla całej Rzeszy
sąd I instancji w sprawach dot. władców terytorialnych
sąd odwoławczy rozpatrujący apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sądów terytorialnych.
12.01.2011
Źródła prawa z Rzeszy
1532 r.- Constitutio Criminalis Cardina
wyd. przez Karola V; dot. procesu karnego i prawa karnego materialnego
charakter posiłkowy
wprowadzała postępowanie inkwizycyjne
1759 r.- Kodeks Cywilny Bawarski\
1794 r.- Landrecht pruski
kodeks pruskiej drogi do kapitalizmu
miał największe znaczenie jako kodeks cywilny, chociaż zawierał też normy karne i administracyjne
kazuistyczny, napisane stylem rozwlekłym i pełnym dygresji
charakter posiłkowy
3 austriackie kodeksy karne:
1768 r. Terezjana- wyd. przez Marię Teresę, dość zacofana, bardziej konserwatywna od Caroliny
1787 r. Józefina- wyd. przez Józefa II, bardziej postępowy, zrównał usiłowanie z dokonaniem, zniósł zasadę analogii, wprowadził zasady nullum crime sine lege i nulla poena sine lege
1803 r. Franciszkana- wyd. przez Franciszka II, złagodzenie kar pozbawienia wolności.
Anglia
Statut o proklemacjach 1539 r.
Ustawa o Sądzie Izby Gwieździstej 1487 r.
Rosja
Myśl kodyfikacyjna w XVIII- XIX w.
Przesłanki umożliwiające kodyfikację prawa: polityczne, społeczno- gospodarcze, techniczno- prawne.
Przesłanki polityczne- związane z ustrojem monarchii absolutnej, likwidujące partykularyzm prawny i polityczne.
Przesłanki społeczno- gospodarcze- wynikały ze zmiennych potrzeb gospodarczych wynikających z odkryć geograficznych.
Przesłanki techniczno- prawne- rozwój prawa i jego nauki oraz postępu w technice legislacyjnej.
Problem kodyfikacji prawa w XVIII w.
wiek XVIII wiekiem kodyfikacji
Monteskiusz „O duchu praw”
Jeremiasz Bentham- kodyfikacja- świadoma działalność legislacyjna, której tworem miał być kodeks (pełen zbiór praw)
najszybsza kodyfikacja nastąpiła na gruncie prawa karnego
światopogląd prawniczy- wiara w możliwość ukształtowania nowego systemu ustroju i prawa w drodze doskonałego ustawodawstwa, obejmującego wszystkie dziedziny życia.
Cesare Baccaria- „O przestępstwach i karach” 1764 r.
Prawo natury- ideologiczna podstawa kodyfikacji.
Ideologiczna podstawą kodyfikacji z przełomu XVIII/XIX w. była doktryna prawa natury.
Hugon Grocjus- twórca doktryny nowożytnego prawa natury/ obowiązek dotrzymania umów, nienaruszalna własność prywatna jednostki, obowiązek naprawy wyrządzonej szkody, karalność niektórych czynów zabronionych.
Okres absolutnego prawa natury:
sprowadzał się do zbudowania oderwanego od rzeczywistości systemu filozoficznego, złożonego z prawnonaturalnych reguł idealnej sprawiedliwości.
Okres względnego prawa natury:
- przenikanie prawa natury do ustawodawstwa państwowego i orzecznictwa sądowego w formie idei nadrzędnej, stanowiącej uzasadnienie teoretyczne dla podejmowania konkretnych rozstrzygnięć w dziedzinie porządku prawnego.