Ilona Przybojewska
PRAWO USTROJOWE UNII EUROPEJSKIEJ
STOSUNEK MIĘDZY PRAWEM UE A PRAWEM PAŃSTW CZŁONKOWSKICH
Costa v. Enel,6/64
! pytanie prejudycjalne
patrz art 267 TFUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:
a) o wykładni Traktatów;
b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii;
W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.
W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.
Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.
(Co do pytania prejudycjalnego:
CILFIT, 283/81
(…) sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, jest zobowiązany - w przypadku gdy powstaje przed nim pytanie dotyczące prawa wspólnotowego - do spełnienia swojego obowiązku przedłożenia pytania, chyba że stwierdził on, że podniesione pytanie nie jest istotne dla sprawy lub że dany przepis prawa wspólnotowego stanowił już przedmiot wykładni przez Trybunał, lub że prawidłowe stosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości; istnienie takiej ewentualności należy oceniać z uwzględnieniem cech charakterystycznych prawa wspólnotowego i szczególnych trudności, jakie sprawia jego wykładnia, oraz niebezpieczeństwa rozbieżności w orzecznictwie wewnątrz Wspólnoty.
Co do podziału kompetencji między Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości a sądami krajowymi:
Foto-Frost, 314/85
Sądy krajowe nie mogą orzekać o nieważności aktów prawa unijnego.
Stan faktyczny: spór między Flaminio Costa a spółką energetyczną Enel na tle kwestii, któremu porządkowi prawnemu należy przyznać pierwszeństwo (regulacje wspólnotowe dotyczyły tworzeniu wspólnego rynku)
Problem: ! pierwszeństwo prawa Unii Europejskiej
państwa, ustanawiając na czas nieokreślony Wspólnotę wyposażoną we własne instytucje, w osobowość i zdolność prawną, w zdolność do występowania we własnym imieniu w obrocie międzynarodowym, a w szczególności w rzeczywiste uprawnienia władcze, wynikające z ograniczenia kompetencji i przeniesienia uprawnień z tych państw na Wspólnotę, ograniczyły, jakkolwiek w wąskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyły w ten sposób system prawa mający zastosowanie do nich samych oraz do pochodzących z nich jednostek;
zważywszy, że w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów członkowskich przepisów pochodzenia wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze względu zarówno na brzmienie, jak ducha traktatu, państwa nie mogą uznawać pierwszeństwa przed porządkiem prawnym, jaki przyjęły na zasadach wzajemności, jednostronnego, późniejszego przepisu, którego w związku z tym nie mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać;
! autonomia prawa Unii Europejskiej
Internationale Handelsgesellschaft, 11/70
Stan faktyczny: system licencji eksportowych, dla których uzyskania konieczne było złożenie depozytu, wydał się sądowi krajowemu sprzeczny z postanowieniami o randze konstytucyjnej, takimi jak np. zasada wolności działalności gospodarczej czy proporcjonalności.
Problem: ! pierwszeństwo prawa Unii Europejskiej nad konstytucjami państw członkowskich, pierwszeństwo obowiązywania czy stosowania
Prawo wspólnotowe cieszy się prymatem stosowania wobec prawa państw członkowskich, choćby w danym przypadku chodziło o normy o randze konstytucyjnej. Pojęcie pierwszeństwa stosowania oznacza, że w przypadku konfliktu norma prawa krajowego nie przestaje obowiązywać, a jedynie w konkretnym przypadku nie znajduje zastosowania.
ALE: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że utrzymywanie w systemie prawnym państwa członkowskiego norm sprzecznych z prawem Unii stanowi zagrożenie dla zasady pewności prawa (wyrok w sprawie Komisja v. Francja)
Simmenthal II, 106/77
Stan faktyczny: spór dotyczący opłat sanitarnych, pobieranych od importowanego mięsa wołowego i cielęcego
Problem: ! obowiązek sądu krajowego odmowy zastosowania normy prawa krajowego sprzecznej z prawem wspólnotowym
…sąd krajowy, mający w ramach swoich kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi przepisów ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym
! zakaz stanowienia prawa krajowego sprzecznego z prawem UE
Filipiak, C-314/08
Stan faktyczny: Obywatel polski prowadził działalność gospodarczą w Holandii - był wspólnikiem spółki o formie prawnej odpowiadającej polskiej spółce jawnej. Opłacał wymagane składki z tytułu ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego zgodnie z przepisami niderlandzkimi. W Polsce odmówiono mu realizacji uprawnienia do odliczenia od podstawy opodatkowania składek na ubezpieczenie społeczne i obniżenia podatku dochodowego o kwotę zapłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przedmiotowe przepisy polskie w zakresie takim jak w przypadku pana Filipiaka, są niezgodne z Konstytucją, jednak odroczył utratę ich mocy obowiązującej.
Trybunał Sprawiedliwości kontynuował linię z orzeczenia w sprawie Simmenthal II, stwierdzając, iż (cyt.) zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa wspólnotowego i do odstąpienia od stosowania sprzecznych z nim przepisów krajowych, niezależnie od wyroku krajowego sądu konstytucyjnego, który odracza utratę mocy obowiązującej tych przepisów, uznanych za niekonstytucyjne.
Fratelli Costanzo, 103/88
Stan faktyczny: Spółka Fratelli Costanzo wystąpiła o uchylenie decyzji gminy Mediolan o odrzuceniu złozonej przez tę spółkę oferty dotyczącej wykonania robót budowlanych i wyborze konkurencyjnej oferty; dyrektywa zobowiązywała do weryfikacji ofert w przypadku podania rażąco niskiej ceny
Problem: ! obowiązek organu administracji odmowy zastosowania normy prawa krajowego sprzecznej z prawem wspólnotowym
…ilekroć warunki, zgodnie z którymi Trybunał uznał, że osoby prywatne mogą powoływać się na postanowienia dyrektywy w postępowaniu sądowym są spełnione, wszystkie organy administracji, także organy zdecentralizowane, takie jak gminy, są zobowiązane do stosowania tych postanowień(…) podlegają tym samym obowiązkom co sąd krajowy (…) jeżeli chodzi o powstrzymywanie się od stosowania (…) przepisów krajowych
! bezpośredni skutek dyrektyw - koncepcja „emanacji państwa”, mająca na celu złagodzenie skutków braku tego skutku w wymiarze horyzontalnym; szerokie pojmowanie państwa
Inną konsekwencją zasady pierwszeństwa wywiedzioną przez ETS był obowiązek tworzenia nowych środków proceduralnych dla zapewnienia efektywności prawu unijnemu - patrz orzeczenie w sprawie Factortame (sprawa kutrów rybackich)
Factortame, C-213/89
Stan faktyczny: Spór dotyczące wprowadzenie przez Wielką Brytanię wymogów wpisu do rejestru statków, które uniemożliwiały korzystanie z brytyjskich kwot połowowych przedsiębiorstwom, które formalnie pływały statkami pod banderą brytyjską, jednak powiązania kapitałowe wskazywały na ich rzeczywisty związek z innymi państwami
Izba Lordów stwierdziła, że twierdzenia apelujących przed sądem krajowym w kwestii niepowetowanej szkody, jaką poniosą w przypadku braku wnioskowanych środków tymczasowych przy jednoczesnym uwzględnieniu ich żądań głównych, są zasadne. Orzekła jednak, że zgodnie z prawem krajowym sądy brytyjskie nie są upoważnione do zarządzania środków tymczasowych w tego rodzaju sytuacji, jak w sprawie głównej. Konkretnie stoi temu na przeszkodzie dawna zasada common law, zgodnie z którą nie można stosować środków tymczasowych przeciwko Koronie, to znaczy przeciwko władzy, w połączeniu z domniemaniem zgodności ustaw krajowych z prawem wspólnotowym do czasu orzeczenia w przedmiocie ich zgodności z tym prawem. Środkiem takim miało być przede wszystkim zawieszenia stosowania warunków przynależności państwowej.
Trybunał wypowiedział się w ten sposób, że w świetle prawa unijnego sądy krajowe rozstrzygające spory dotyczące tego prawa zobowiązane są nie zastosować normy prawa krajowego, jeżeli uznają, że stanowi ona jedyną przeszkodę dla zarządzenia przez nie środków tymczasowych (co prowadzi do wniosku, że sądy te są zobowiązane tworzyć nowe środki proceduralne dla zapewnienia efektywności prawu unijnemu).
Z zasady prymatu prawa unijnego wynikają zatem następujące konsekwencje:
najbardziej klasyczna - obowiązek odmowy zastosowania prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym i zastosowanie w jego miejsce odpowiedniej normy prawa unijnego;
zakaz tworzenia na przyszłość prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym
obowiązek tworzenia nowych środków proceduralnych.
! należy również pamiętać, że jakkolwiek zasada prymatu implikuje prymat stosowania prawa unijnego, to jednak ze względu na pewność prawa ETS nakazuje usunięcie normy sprzecznej z prawem unijnym z krajowego porządku prawnego.
BEZPOŚREDNI SKUTEK PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ
van Gend & Loos, 26/62
Stan faktyczny: Spór między spółką van Gend & Loos a holenderską administracją celną na tle obłożenia przywozu przez skarżącą w postępowaniu przed sądem krajowym z Republiki Federalnej Niemiec do Holandii cłem mocznika formaldehydowego
Problem: bezpośredni skutek prawa Unii Europejskiej, w tym sensie, że jednostki pochodzące z państw członkowskich mogłyby na podstawie tego postanowienia dochodzić praw podlegających ochronie sądów krajowych
należy uznać, iż Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek;
że w związku z tym prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu prawnego tych jednostek;
że nie muszą to być uprawnienia nadane wprost w traktacie, lecz że powstają one również jako skutek zobowiązań, które traktat nakłada w sposób ściśle określony zarówno na jednostki, jak i na państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe
Muñoz, C-253/00
Stan faktyczny: spór pomiędzy przedsiębiorstwami działającymi na rynku owoców na tle rozporządzenia dotyczącego jakości owoców i warzyw
Problem: ! bezpośredni skutek rozporządzeń
[pełna efektywność rozporządzenia implikuje możliwość egzekwowania tych przepisów również poprzez postępowanie cywilne wszczynane przez uczestnika rynku przeciwko konkurentowi]
Rozporządzenia unijne są skuteczne zarówno w wymiarze horyzontalnym w relacji jednostka-jednostka) , jak i wertykalnym (w relacji państwo-jednostka), o ile tylko ich przepisy są jasne, precyzyjne i bezwarunkowe.
Patrz art. 288 ak. 2 TFUE
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.
Simutenkov, C-265/03
Stan faktyczny: spór między piłkarzem a ministerstwem edukacji i kultury dotyczący przepisów sportowych ograniczających liczbę zawodników z państw trzecich, którzy mogą występować w zawodach krajowych
Problem: ! bezpośredni skutek umów zawieranych przez Unię z państwami trzecimi
Artykuł 23 ust. 1 Umowy o partnerstwie i współpracy ustanawiającej partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi a Federacją Rosyjską ustanawia w jasnym, precyzyjnym i bezwarunkowym sformułowaniu skierowany do każdego państwa członkowskiego zakaz traktowania w sposób dyskryminujący ze względu na obywatelstwo pracowników rosyjskich w porównaniu z obywatelami tego państwa w odniesieniu do warunków pracy, wynagrodzenia lub zwolnienia. Przepis ten ma bezpośrednią skuteczność, wobec czego podmioty, które on obowiązuje, mają prawo powoływać się na niego przed sądami państw członkowskich.
Artykuł 23 ust. 1 Umowy o partnerstwie i współpracy ustanawiającej partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi a Federacją Rosyjską sprzeciwia się stosowaniu wobec sportowca profesjonalnego posiadającego obywatelstwo rosyjskie, legalnie zatrudnionego przez klub mający siedzibę w państwie członkowskim, przepisu wydanego przez związek sportowy tego państwa, na podstawie którego kluby mogą wystawiać w zawodach organizowanych na szczeblu krajowym jedynie ograniczoną liczbę zawodników pochodzących z krajów trzecich, które nie są stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym.
Ursula Becker v. Finanzamt Münster-Innenstadt, 8/81
Stan faktyczny: spór pomiędzy pośrednikiem kredytowym prowadzącym działalność na własny rachunek a właściwym urzędem podatkowym dotyczący naliczania podatku w świetle nieimplementowanej w Republice Federalnej Niemiec dyrektywy
Problem: ! bezpośredni skutek dyrektyw
Patrz art. 288 ak. 2 TFUE
Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Przesłanki bezpośredniego skutku dyrektyw:
dyrektywa nie została implementowana mimo upływu przewidzianego terminu lub została implementowana do krajowego porządku prawnego w sposób nieprawidłowy
normy nadają jednostkom prawa
normy są precyzyjne i bezwarunkowe
(W ten sposób, jeśli przepisy dyrektywy z punktu widzenia ich treści wydają się bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, to wobec braku w wyznaczonych terminach przepisów wykonawczych można się na nie powołać wobec wszelkich przepisów prawa krajowego niezgodnych z dyrektywą, bądź też jeśli ich charakter pozwala określić uprawnienia, jakich jednostki mogą dochodzić od państwa)
Warunkiem zachodzenia bezpośredniego skutku dyrektyw jest w szczególności bezwarunkowy charakter jej przepisów, które miałyby mieć bezpośrednie zastosowanie.
W tym przedmiocie:
O ile (…)dyrektywa przewiduje bez wątpienia w stosunku do państw członkowskich szerszy lub węższy zakres swobodnego uznania w zakresie wykonywania niektórych jej przepisów, o tyle nie można odmówić jednostkom prawa do powoływania się na te przepisy, które z punktu widzenia ich przedmiotu mogą zostać odłączone od pozostałych i stosowane samodzielnie. a zatem przesłanka ta dotyczy nie całokształtu regulacji z danej dyrektywy, a jedynie normy będącą podstawą roszczenia jednostki w danej sprawie
…jeżeli chodzi o kontekst art. 13, to pozwane władze administracyjne, popierane przez rząd Republiki Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej, zwracają raczej uwagę na pozostawiony państwom członkowskim zakres swobodnego uznania wyrażony w zdaniu wprowadzającym art. 13 część B, gdzie wyjaśnione zostało, iż zwolnienie z podatku przyznawane jest przez państwa członkowskie „na warunkach, które ustalają” w celu „zapewnienia właściwego i prostego zastosowania zwolnień od podatku” i „zapobieżenia oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania lub nadużyciom”. Podkreślają oni, że z uwagi na te zapisy postanowienia art. 13 dotyczące zwolnień nie są bezwarunkowe, a zatem nie można się na nie powoływać, zanim wspomniane warunki nie zostaną określone.
32 Należy w tym miejscu przede wszystkim zauważyć, że wspomniane „warunki” nie dotyczą w żaden sposób określenia przedmiotu zwolnienia.
33 Po pierwsze, wspomniane „warunki” mają na celu zapewnienie właściwego i prostego zastosowania przewidzianych zwolnień. Państwo członkowskie nie może przeciwstawić podatnikowi, który jest w stanie udowodnić, że jego sytuacja podatkowa należy faktycznie do jednej z kategorii zwolnień przewidzianych w dyrektywie, braku przyjęcia przepisów, których celem jest właśnie ułatwienie stosowania tego zwolnienia.
34 Po drugie, „warunki” dotyczą działań zapobiegających oszustwom podatkowym, unikania opodatkowania lub nadużyciom. Państwo członkowskie, które nie podjęło niezbędnych działań w tym celu, nie może powoływać się na własne zaniechanie, aby odmówić podatnikowi korzyści wynikającej ze zwolnienia podatkowego, którego ma on prawo się domagać na mocy dyrektywy, tym bardziej że nic nie stoi na przeszkodzie, by państwo to - wobec braku szczegółowych przepisów w tym zakresie - odwołało się do wszelkich przepisów należących do jego ogólnych regulacji podatkowych, których celem jest zwalczanie nadużyć.
proszę zwrócić uwagę na znaczenie przesłanki bezwarunkowości w orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej; nie oznacza ona, że państwa członkowskie nie mogą dysponować żadnym marginesem swobody, chodzi natomiast o to, żeby ten margines nie dotyczył określenia istoty uprawnienia.
Faccini Dori, C-91/92
Stan faktyczny: spór dotyczący możliwości odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, która to możliwość przysługiwała konsumentom na mocy nieimplementowanej do krajowego porządku prawnego dyrektywy
Problem: ! bezpośredni skutek dyrektyw w wymiarze horyzontalnym, tj. pomiędzy jednostkami
w przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę, konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednakże zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego, zarówno wcześniejsze, jak późniejsze od dyrektywy, interpretować je, na ile to tylko możliwe, w świetle litery i celów tej dyrektywy.
Zatem dyrektywa nie wywołuje skutku bezpośredniego w relacjach między jednostkami, natomiast może znajdować zastosowanie pośrednio dzięki zasadzie wykładni zgodnej (statuowanej przez ETS w orzeczeniu w sprawie von Colson and Kamann)
Zasada ta została przez ETS wywiedziona z zasady lojalności:
Art. 4 ust. 3 TUE
Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
ALE: zasada wykładni zgodnej doznaje ograniczeń, z których najważniejsze to zakaz wykładni contra legem
Ponadto poszkodowane nieimplementowaniem dyrektywy w terminie podmioty mogą dochodzić odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego za naruszenie prawa unijnego.
Pfeiffer, C-397/01
Stan faktyczny: spór między niemieckim Czerwonym Krzyżem a jego pracownikami co do dopuszczalnego czasu pracy ratowników medycznych (czy należy w obliczeniach brać pod uwagę czas dyżuru zakładowego)
! przykład sytuacji, w której brak jest horyzontalnego skutku bezpośredniego dyrektyw, ale stosuje się wykładnię zgodną
W rezultacie należy uznać, że rozpatrując spór zawisły wyłącznie pomiędzy podmiotami prywatnymi, sąd krajowy jest zobowiązany przy stosowaniu przepisów prawa krajowego przyjętych w celu transpozycji zobowiązań przewidzianych w dyrektywie brać pod uwagę całość norm prawa krajowego oraz interpretować je, w najszerszym możliwym zakresie, w świetle brzmienia i celu tej dyrektywy, aby osiągnąć rozwiązanie zgodne z celem przez nią wytyczonym
Skoma-Lux, C-161/06
Problem: ! obowiązek publikacji unijnego aktu prawnego w języku urzędowym dla jego obowiązywania
Jest niedopuszczalne, aby obowiązki zawarte w przepisach wspólnotowych, które nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku nowego państwa członkowskiego, mimo że język ten jest językiem urzędowym Unii, mogły zostać nałożone na jednostki w tym państwie, nawet jeśli miały one możliwość zapoznania się z tymi uregulowaniami przy użyciu innych środków
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO ZA DZIAŁANIA SPRZECZNE Z PRAWEM UNII EUROPEJSKIEJ
Francovich, C-6/90 i C-9/90
Stan faktyczny: sprawy dotyczyły ochrony pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy, której konieczność zapewnienia wynikała z dyrektywy, nieimplementowanej do krajowego porządku prawnego mimo upływu przewidzianego terminu
Problem: ! warunki dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego
Należy stwierdzić, że brak możliwości uzyskania przez jednostki odszkodowania w przypadku spowodowania uszczerbku dla ich uprawnień poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może być przypisane państwu członkowskiemu prowadziłoby do podważenia pełnej skuteczności norm wspólnotowych oraz osłabienia ochrony praw, których są one źródłem.
34 Możliwość dochodzenia naprawienia przez państwo członkowskie szkody jest szczególnie niezbędna w sytuacji, gdy jak w niniejszej sprawie, skuteczność norm wspólnotowych jest uzależniona od działania tego państwa, w związku z czym jednostki nie mogą, w braku tego działania, powoływać się przed sądami krajowymi na uprawnienia, jakie przyznaje im prawo wspólnotowe.
35 Jak stąd wynika, zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może być mu przypisane, jest nieodłączną częścią systemu traktatu.
Warunki:
naruszona norma prawa wspólnotowego ma na celu nadanie jednostkom praw
ustalenie ich treści jest możliwe w oparciu o przepisy dyrektywy
bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą
zasada równoważności/ekwiwalentności
Należy ponadto zauważyć, że przesłanki materialne i formalne w zakresie naprawienia szkody, określone w ustawodawstwie poszczególnych krajów, nie mogą być mniej korzystne, niż w przypadku podobnych roszczeń o charakterze wewnętrznym
i zasada skuteczności/efektywności
i nie mogą być ustalone w sposób powodujący, że uzyskanie odszkodowania będzie praktycznie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione
O powyższych zasadach ETS orzekał także w orzeczeniu:
J. van der Weerd, C-222/05
Stan faktyczny: spory między hodowcami krów a organem administracji w przedmiocie uboju zwierząt w związku z pryszczycą
Problem: ! konieczność lub jej brak podniesienia przez sąd z urzędu zarzutu niezgodności z prawem Unii Europejskiej
w którym uznał, że zasada skuteczności nie nakłada, w sprawach takich jak zawisłe przed sądem krajowym, na ten sąd obowiązku uwzględnienia z urzędu zarzutu opartego na prawie wspólnotowym, niezależnie od jego znaczenia dla wspólnotowego porządku prawnego, jeśli strony mają rzeczywistą możliwość podniesienia przed sądem krajowym zarzutu mającego podstawy w prawie wspólnotowym.
prawo wspólnotowe nie nakłada, w postępowaniu takim, jak zawisłe przed sądem krajowym, na ten sąd obowiązku uwzględnienia z urzędu zarzutu naruszenia przepisów prawa wspólnotowego, ponieważ nie wymaga tego ani zasada równoważności, ani skuteczności
oraz w sprawie
Unibet, 432/05
Stan faktyczny: spór pomiędzy spółką a organem administracji dotyczący regulacji szwedzkiej ustawy w przedmiocie gier losowych
…zasada skutecznej ochrony sądowej nie wymaga sama z siebie istnienia odrębnego środka prawnego mającego za główny przedmiot kontrolę zgodności przepisów prawa krajowego z prawem wspólnotowym, jeżeli w wewnętrznym systemie środków prawnych zapewnione jest poszanowanie zasad równoważności i skuteczności
Ponadto sądy krajowe mają obowiązek interpretować obowiązujące w tych sprawach zasady postępowania, jak wymóg istnienia konkretnego stosunku prawnego między powodem a państwem, w miarę możliwości w taki sposób, by ich stosowanie umożliwiało realizację (…) celu w postaci skutecznej ochrony sądowej uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa wspólnotowego.
jak również w orzeczeniu
Transportes Urbanos, C-118/08
Stan faktyczny: skarga o stwierdzenie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego oparta na naruszeniu prawa Unii przez ustawę krajową, stwierdzonym wyrokiem Trybunału, gdy w myśl przepisów krajowych może ona zostać uwzględniona jedynie wówczas, gdy skarżący wyczerpał uprzednio wszystkie wewnętrzne środki odwoławcze służące zakwestionowaniu ważności niekorzystnego aktu administracyjnego wydanego na podstawie ustawy niezgodnej z prawem unijnym, a norma ta nie obowiązuje w odniesieniu do skargi o stwierdzenie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa opartej na naruszeniu konstytucji przez tę samą ustawę, stwierdzonym przez właściwy sąd
! wg Trybunału jest to sprzeczne z zasadą równoważności (ekwiwalentności) - to znaczy, że zasada ekwiwalentności wymaga, aby dochodzenie roszczeń związanych z naruszeniem prawa unijnego nie było utrudnione w porównaniu z dochodzeniem analogicznych roszczeń związanych z naruszeniem prawa krajowego wyższego rzędu.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK ZA NARUSZENIE PRAWA UNIJNEGO
Brasserie du pêcheur, C-46/93
Stan faktyczny: skarga o naprawienie szkody przez Niemcy w związku z zakazem eksportu piwa do tego kraju z racji tego, że właściwe władze niemieckie uznały, iż nie odpowiada ono warunkom produkcji ustanowionym w niemieckiej ustawie o podatku od piwa, co było sprzeczne z prawem wspólnotowym
Problem: ! odpowiedzialność państwa członkowskiego za działanie/zaniechanie ustawodawcy krajowego
Przesłanki:
1)naruszona norma ma na celu nadanie jednostkom praw
2) naruszenie jest wystarczająco poważne
3) bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą
Köbler, C-224/01
Stan faktyczny: dodatku specjalnego za wysługę lat dla profesora uniwersyteckiego, wlicza się tylko staż w Austrii; profesor wniósł skargę o odszkodowanie z tytułu naruszenia przez sąd krajowy odmawiający mu przyznania dodatku prawa unijnego, ten wystąpił z pytaniem prejudycjalnym
Problem: ! odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za naruszenie prawa unijnego przez wyrok sądu krajowego zapadły w ostatniej instancji
Należy jednak pamiętać, że uznanie zasady odpowiedzialności państwa z tytułu orzeczenia sądu orzekającego w ostatniej instancji samo w sobie nie skutkuje naruszeniem powagi rzeczy osądzonej takiego orzeczenia. Postępowanie, którego celem jest pociągnięcie do odpowiedzialności państwa, ma inny przedmiot i niekoniecznie musi toczyć się pomiędzy tymi samymi stronami co postępowanie, w którym zapadło orzeczenie korzystające z powagi rzeczy osądzonej. Strona skarżąca w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności państwa uzyskuje bowiem w razie wygranej zasądzenie od państwa odszkodowania, lecz niekoniecznie podważenie powagi rzeczy osądzonej orzeczenia sądowego, które tę szkodę spowodowało. W każdym razie zasada odpowiedzialności państwa, właściwa dla wspólnotowego porządku prawnego, wymaga odszkodowania, a nie rewizji orzeczenia sądu, które spowodowało szkodę.
Oznacza to, że zasada powagi rzeczy osądzonej nie stoi w sprzeczności z uznaniem zasady odpowiedzialności państwa z tytułu orzeczenia sądu orzekającego w ostatniej instancji.
ALE:
Odpowiedzialność państwa z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego orzeczeniem sądu krajowego orzekającego w ostatniej instancji powstaje tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy sąd w sposób oczywisty naruszył obowiązujące prawo.
Celem ustalenia, czy przesłanka ta została spełniona, sąd krajowy rozpatrujący żądanie naprawienia szkody musi wziąć pod uwagę wszystkie elementy charakteryzujące przedstawioną mu sytuację.
Do elementów tych należą, między innymi, stopień jasności i precyzji naruszonej normy, umyślność naruszenia, wybaczalny lub niewybaczalny charakter naruszenia prawa, ewentualne stanowisko instytucji wspólnotowej, a także uchybienie przez sąd krajowy obowiązkowi zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym zgodnie z art. 234 akapit trzeci WE.
W każdym razie naruszenie prawa wspólnotowego jest wystarczająco istotne, jeżeli rozpatrywane orzeczenie zostało wydane z oczywistym naruszeniem orzecznictwa Trybunału w tym zakresie (zob. podobnie ww. wyrok w sprawach połączonych Brasserie du pêcheur i Factortame, pkt 57).
W tym przypadku okoliczność, że sąd krajowy cofnął pytanie prejudycjalne, choć powinien je podtrzymać, nie przesądza o oczywistym naruszeniu prawa.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC JEDNOSTEK ZA NARUSZENIE PRAWA UNIJNEGO
CEVA, C-453/00
Stan faktyczny: bezczynność Komisji Europejskiej w zakresie umieszczenia progesteronu w załączniku rozporządzenia, co uniemożliwiło działalność przedsiębiorstwom zajmującym się obrotem tą substancją jako środkiem leczniczym dla zwierząt prowadzenie działalności, wskazana jako podstawa roszczenia w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej Unii Europejskiej
Trybunał orzekł, że prawo do odszkodowania na podstawie prawa wspólnotowego uzależnione jest od spełnienia jednocześnie trzech przesłanek, a mianowicie: naruszona norma prawna ma na celu przyznanie praw jednostkom, naruszenie jest wystarczająco istotne oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem zobowiązania ciążącego na instytucji oraz szkodą poniesioną przez poszkodowane jednostki (ww. wyroki w sprawach połączonych Brasserie du pêcheur i Factortame, pkt 51; w sprawie Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, pkt 41 i 42; w sprawie Komisja przeciwko Camar i Tico, pkt 53; oraz w sprawie Komisja przeciwko Fresh Marine, pkt 25).
Co do drugiej przesłanki Trybunał orzekł, że decydującym kryterium przy określaniu, czy doszło do wystarczająco istotnego naruszenia prawa wspólnotowego, jest kryterium oczywistego i poważnego przekroczenia przez instytucję wspólnotową granic jej swobodnego uznania (ww. wyroki w sprawach połączonych Brasserie du pêcheur i Factortame, pkt 55; w sprawie Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, pkt 43; w sprawie Komisja przeciwko Camar i Tico, pkt 54; w sprawie Komisja przeciwko Fresh Marine, pkt 26).
Jeśli instytucji tej przysługuje jedynie znacznie ograniczony lub nie przysługuje żaden zakres swobodnego uznania, jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego wystarczy, aby stwierdzić istnienie wystarczająco istotnego naruszenia (ww. wyroki w sprawie Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, pkt 44; w sprawie Komisja przeciwko Camar i Tico, pkt 54; w sprawie Komisja przeciwko Fresh Marine, pkt 26).
Zatem decydującym kryterium dla stwierdzenia istnienia takiego naruszenia jest zakres swobodnego uznania, jaki przysługuje danej instytucji (ww. wyroki w sprawie Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, pkt 46; Komisja przeciwko Camar i Tico, pkt 55 oraz w sprawie Komisja przeciwko Fresh Marine, pkt 27).
! w porównaniu z odpowiedzialnością odszkodowawczą państw wobec jednostek za naruszenia prawa unijnego pojawia się nowe kryterium zakresu swobodnego uznania
WZRUSZANIE PRAWOMOCNYCH DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH SPRZECZNYCH Z PRAWEM UNIJNYM
Kühne & Heitz, C-453/00
Stan faktyczny: odwołanie do organu od decyzji ustalającej kwalifikację prawną drobu w częściach, okazała się ona błędna w świetle późniejszego orzeczenia ETS wydanego w wyniku zadania pytania prejudycjalnego w innej sprawie
Problem:
Przesłanki wzruszenia ostatecznych decyzji administracyjnych naruszających prawo unijne:
uprawnienie do wzruszenia takiej decyzji jest przewidziane przez prawo krajowe
decyzja administracyjna stała się ostateczna/prawomocna poprzez wyrok krajowego najwyższego sądu administracyjnego
sąd nie wystąpił z pytaniem prejudycjalnym, a wyrok tego sądu jest oparty na błędnej interpretacji prawa Unii w kontekście orzeczenia ETS
niezwłocznie po dowiedzeniu się o wyroku ETS adresat decyzji wystąpił o jej wzruszenie
Przesłanki te są bardzo trudne do spełnienia. Z kolei w przypadku prawomocnych orzeczeń sądowych naruszających prawo unijne Trybunał uznał w sprawie Kapferer, że nie powinno się na sądach krajowych wymuszać przełamywania zasady res iudicata wobec centralnej roli zasady pewności prawa.
Jeżeli nawet przesłanki te zostaną spełnione, organ winien rozważyć, czy usunięcie decyzji z porządku prawnego nie naruszy praw osób trzecich.
! nawet jeśli taka decyzja/orzeczenie pozostanie w mocy, poszkodowanej jednostce przysługuje roszczenie w związku z odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa członkowskiego za naruszenie prawa Unii Europejskiej
i-21 Germany GmbH (C-392/04) i Arcor AG & Co. KG (C-422/04)
Stan faktyczny: spór co do opłat za indywidualne zezwolenia telekomunikacyjne nałożone decyzjami administracyjnymi, które stały się ostateczne. W myśl prawa krajowego organ posiada co do zasady swobodę decydowania odnośnie do ewentualnego uchylenia sprzecznego z prawem aktu administracyjnego, który stał się ostateczny. Swoboda ta może być jednak ograniczona do zera, jeśli utrzymywanie danego aktu w mocy jest „zwyczajnie nie do zaakceptowania” z uwagi na kwestie porządku publicznego, dobrej wiary, słuszności, równego traktowania czy z uwagi na jego oczywistą sprzeczność z prawem. Wysokość opłat wykraczała poza koszty administracyjne (o ich odzwierciedleniu w opłatach stanowiła dyrektywa)
Problem: patrz wyżej
Zgodnie z zasadą pewności prawa prawo wspólnotowe nie wymaga, by organ administracyjny był co do zasady zobowiązany do uchylenia decyzji administracyjnej, która stała się ostateczna po upływie rozsądnych terminów odwołania lub wskutek wyczerpania środków prawnych (zob. ww. wyrok w sprawie Kühne & Heitz, pkt 24). Przestrzeganie tej zasady pozwala zapobiec nieograniczonemu podważaniu aktów administracyjnych wywołujących skutki prawne (zob. podobnie wyrok z dnia 14 września 1999 r. w sprawie C-310/97 P Komisja przeciwko AssiDomän Kraft Products i in., Rec. str. I-5363, pkt 61).
Co się tyczy następnie zasady równoważności, wymaga ona, by całość uregulowań dotyczących środka prawnego, w tym uregulowania dotyczące terminów, znajdowała zastosowanie jednakowo do środków prawnych opartych na naruszeniu prawa wspólnotowego oraz tych opartych na naruszeniu prawa wewnętrznego.
Jeśli zgodnie z prawem krajowym organ administracji ma obowiązek uchylić ostateczną decyzję administracyjną, która jest oczywiście niezgodna z prawem krajowym, taki sam obowiązek powinien dotyczyć sytuacji, gdy decyzja ta jest oczywiście niezgodna z prawem wspólnotowym.
W świetle powyższych rozważań to sąd krajowy powinien ocenić, czy uregulowania ewidentnie niezgodne z prawe m wspólnotowym - jak te, na podstawie których wydano decyzje o nałożeniu opłaty, których dotyczą postępowania główne - są oczywiście sprzeczne z prawem w rozumieniu danego prawa krajowego.
! wynika stąd, że prawo unijne samo w sobie nie nakłada obowiązku wzruszania ostatecznej decyzji administracyjnej, jeżeli okaże się, że decyzja taka jest niezgodna z prawem. Jednakże Trybunał odwołuje się do zasady ekwiwalentności - jeżeli obowiązek uchylenia decyzji istnieje zgodnie z wewnętrznym porządkiem prawnym państwa członkowskiego, jeżeli decyzja jest sprzeczna z prawem krajowym, to analogicznie wspomniana zasada wymaga, żeby podobny obowiązek istniał co do decyzji sprzecznej z prawem unijnym.
SKARGA NA AKTY PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ
Plaumann, 25/62
Art. 263 TFUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów prawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.
W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.
Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych.
Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.
Stan faktyczny: Importer klementynek - spółka Plaumann wniosła skargę na decyzję skierowaną do Republiki Federalnej Niemiec, która to decyzja zawierała odmowę zezwolenia na częściowe zawieszenie opłat celnych od określonych towarów importowanych z państw trzecich
Problem: zarówno w czasie orzekania, jak i obecnie przepisy TFUE przyznają prawo do zaskarżania decyzji skierowanych do innego adresata, ale tylko wtedy, gdy dotyczą one podmiotu skarżącego indywidualnie i bezpośrednio
przesłanka indywidualnego dotknięcia
należy w pierwszej kolejności ustalić, czy spełniona została druga przesłanka dopuszczalności, gdyż badanie, czy wspomniana decyzja dotyczy skarżącej bezpośrednio, jest zbędne, jeżeli nie dotyczy jej ona indywidualnie;
podmioty inne niż adresaci decyzji mogą utrzymywać, iż decyzja ta dotyczy ich indywidualnie, tylko wtedy, gdy ma ona wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata decyzji;
że w niniejszej sprawie sporna decyzja wpływa na sytuację skarżącej jako importera klementynek, to znaczy ze względu na działalność gospodarczą, jaką w dowolnym momencie może prowadzić dowolny podmiot i która w związku z tym nie wyróżnia skarżącej, z punktu widzenia zaskarżonej decyzji, w sposób podobny jak adresata tej decyzji
Patrz art. 263 TFUE
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie (…)
Tzw. test Plaumanna (determinujący, czy została spełniona przesłanka indywidualnego dotknięcia) jest niezwykle trudny do spełnienia.
Łącznie z tą przesłanką musi być również spełniona przesłanka bezpośredniego dotknięcia, ona jest mniej problematyczna.
Kanatami, T-18/10
Pojęciem wprowadzonym przez Traktat z Lizbony jest pojęcie „aktów regulacyjnych”. Proszę zauważyć, że w odniesieniu do aktów regulacyjnych art. 263 TFUE nie wymaga spełnienia przesłanki indywidualnego dotknięcia!
W związku z tym pojawia się pytanie, co tak naprawdę należy rozumieć przez „akty regulacyjne”.
Kwestia ta była przedmiotem orzeczenia w sprawie Kanatami (na zajęciach omawiamy orzeczenie Sądu - dawniej Sądu Pierwszej Instancji, ale ta linia orzecznicza została potwierdzona przez ETS).
Stan faktyczny: Rozporządzenie w sprawie handlu produktami z fok, w myśl którego co do zasady wprowadzanie do obrotu takich produktów jest zakazane, za wyjątkiem produktów pochodzących z tradycyjnych polowań Eskimosów, zostało zaskarżone przez szereg podmiotów prywatnych związanych z tego rodzaju działalnością.
W orzeczeniu Trybunał wskazuje, że akty regulacyjne stanowią kategorię aktów o charakterze powszechnie obowiązującym (generalnym), ale należy odróżnić je od aktów legislacyjnych.
Skoro rozporządzenie niewątpliwie jest aktem legislacyjnym, wobec wnioskodawców znajduje zastosowanie test z orzeczenia Plaumann, tj. wymóg indywidualnego i bezpośredniego dotknięcia - rzecz jasna, okazuje się, że rozporządzenie nie dotyka ich w sposób indywidualny.
SKARGA O STWIERDZENIE NIEWYWIĄZYWANIA SIĘ ZE ZOBOWIĄZAŃ PRZEZ PAŃSTWO CZŁONKOWSKIE
Komisja v. Francja, C-304/02
Artykuł 258 TFUE
Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.
Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Artykuł 259
Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów.
Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji.
Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych.
Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału.
Artykuł 260
1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału.
2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną.
Procedura ta nie narusza artykułu 259.
3. Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258, uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą prawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie określonym w wyroku Trybunału.
Stan faktyczny: Francja uchybiła zobowiązaniom państwa członkowskiego, co zostało stwierdzone przez Trybunał, następnie Komisja wniosła o nałożenie określonych sankcji finansowych
Problem: ! możliwość jednoczesnego nałożenia ryczałtu i okresowej kary pieniężnej
Zastosowanie jednej lub drugiej sankcji uzależnione jest od tego, czy w szczególnych okolicznościach konkretnej sprawy sankcja ta spełni swoje zadanie. O ile nałożenie okresowej kary pieniężnej wydaje się szczególnie właściwe, by skłonić państwo członkowskie do usunięcia w jak najkrótszym czasie uchybienia, które w braku tego rodzaju środka nacisku miałoby skłonność do utrwalania się, o tyle nałożenie ryczałtu opiera się w większym stopniu na ocenie skutków niewykonania zobowiązań państwa członkowskiego dla interesów prywatnych i interesu publicznego, w szczególności gdy uchybienie trwało przez dłuższy czas od chwili wydania stwierdzającego je wyroku.
W związku z tym zastosowanie obu rodzajów sankcji (…) nie jest wykluczone, szczególnie, gdy uchybienie trwało przez czas dłuższy lub ma tendencję do utrwalania się, przy czym użycie słowa „lub” w ust. 2 należy rozumieć jako alternatywę łączną a nie rozłączną.
PRAWA JEDNOSTEK, KARTA PRAW PODSTAWOWYCH
Melloni, C-399/11
Problem: ! wykładnia art. 53 Karty Praw Podstawowych:
Żadne z postanowień niniejszej Karty nie będzie interpretowane jako ograniczające lub naruszające prawa człowieka i podstawowe wolności uznane, we właściwych im obszarach zastosowania, przez prawo Unii i prawo międzynarodowe oraz konwencje międzynarodowe, których Unia lub wszystkie państwa członkowskie są stronami, w szczególności przez [Europejską Konwencję Praw Człowieka] oraz przez konstytucje państw członkowskich.
Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 53 Karty należy interpretować w ten sposób, że zezwala on wykonującemu nakaz państwu członkowskiemu na uzależnienie przekazania osoby skazanej zaocznie od warunku wymagającego umożliwienia w państwie członkowskim wydającym nakaz ponownego rozpoznania sprawy zakończonej wyrokiem skazującym w celu uniknięcia naruszenia prawa do sprawiedliwego procesu i prawa do obrony zagwarantowanych Konstytucją.
W tym względzie sąd odsyłający bierze pod uwagę przede wszystkim wykładnię, zgodnie z którą art. 53 Karty zezwala w sposób ogólny państwu członkowskiemu na stosowanie standardu ochrony praw podstawowych gwarantowanego konstytucją, jeśli jest on wyższy od standardu wynikającego z Karty, i na sprzeciwienie się w razie potrzeby stosowaniu przepisów prawa Unii. Taka wykładnia umożliwiałaby w szczególności państwu członkowskiemu uzależnienie wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania wyroku orzeczonego zaocznie od warunków mających na celu uniknięcie ograniczenia lub naruszenia praw zagwarantowanych w konstytucji, choćby nawet stosowanie takich warunków nie było dozwolone przez art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584.
Taka wykładania art. 53 Karty nie może być przyjęta.
Wspomniana wykładnia art. 53 Karty naruszałaby bowiem zasadę pierwszeństwa prawa Unii w zakresie, w jakim pozwalałaby, aby państwo członkowskie tworzyło przeszkodę w stosowaniu aktów prawa Unii w pełni zgodnych z Kartą w wypadku braku poszanowania przez te akty praw podstawowych gwarantowanych konstytucją tego państwa.
Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że na mocy zasady pierwszeństwa prawa Unii, która jest istotną cechą porządku prawnego Unii (zob. opinie: 1/91 z dnia 14 grudnia 1991 r., Rec. s. I-6079, pkt 21; 1/09 z dnia 8 marca 2011 r., dotychczas nieopublikowana w Zbiorze, pkt 65), okoliczność powoływania się przez państwo członkowskie na przepisy prawa krajowego, nawet rangi konstytucyjnej, nie może mieć wpływu na skuteczność prawa Unii na terytorium tego państwa (zob. podobnie wyroki: z dnia 17 grudnia 1970 r. w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, Rec. s. 1125, pkt 3; z dnia 8 września 2010 r. w sprawie C-409/06 Winner Wetten, Zb.Orz. s. I-8015, pkt 61).
Artykuł 53 Karty potwierdza wprawdzie, że gdy akt prawa Unii wymaga przyjęcia krajowych aktów stosowania, organy i sądy krajowe są uprawnione do stosowania krajowych standardów ochrony praw podstawowych, o ile zastosowanie owych standardów nie podważa poziomu ochrony wynikającego z Karty stosownie do wykładni Trybunału, ani pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności prawa Unii.
Åklagaren, C-617/10
Problem: ! wykładnia art. 53 Karty Praw Podstawowych:
1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Państwa te szanują zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w traktatach.
2. Niniejsza Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w Traktatach.
Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika bowiem co do zasady, że prawa podstawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, ale nie poza takimi sytuacjami. Z tego względu Trybunał przypomniał już, że nie jest władny oceniać zgodności z Kartą przepisów krajowych, które nie mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii (…) Poszanowanie praw podstawowych chronionych na mocy Karty jest zatem konieczne, w sytuacji gdy przepisy krajowe mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii. Nie mogą więc występować sytuacje podlegające prawu Unii, w których wspomniane prawa podstawowe nie miałyby zastosowania. Stosowanie prawa Unii oznacza więc jednoczesne zastosowanie praw podstawowych chronionych na mocy Karty.
Nadto Trybunał wskazał, że prawo Unii nie reguluje stosunków między EKPC a porządkami prawnymi państw członkowskich ani nie określa skutków, jakie sąd krajowy powinien łączyć ze sprzecznością między normą prawa krajowego a prawami chronionymi na mocy tej konwencji.
N.S., C-411/10 i C-493/10
Problem: ! wykładnia protokołu polsko-brytyjskiego dotyczącego Karty Praw Podstawowych
Protokół nr 30 do Traktatu z Lizbony
Artykuł 1
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.
Artykuł 2
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa
…należy przypomnieć, że art. 1 ust. 1 protokołu (nr 30) stanowi, iż karta nie rozszerza kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
Z brzmienia tego przepisu wynika, że jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 169 i 170 swojej opinii w sprawie C-411/10 protokół (nr 30) nie podważa zastosowania karty wobec Zjednoczonego Królestwa czy wobec Polski, co znajduje potwierdzenie w motywach tego protokołu. Tak więc, zgodnie z motywem 3 protokołu (nr 30) art. 6 TUE stanowi, że karta jest stosowana i interpretowana przez sądy Polski i Zjednoczonego Królestwa w ścisłej zgodności z wyjaśnieniami, o których mowa w tym artykule. Ponadto zgodnie z motywem 6 wspomnianego protokołu karta potwierdza prawa, wolności i zasady uznawane w Unii oraz sprawia, że są one bardziej widoczne, nie tworzy jednak nowych praw ani zasad.
W takiej sytuacji art. 1 ust. 1 protokołu (nr 30) potwierdza treść art. 51 karty dotyczącego jej zakresu stosowania, a nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania postanowień karty ani uniemożliwienia sądom i trybunałom w tych państwach członkowskich czuwania nad przestrzeganiem tych postanowień.
Zambrano, C-34/09
Wykładni art. 20 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, by państwo członkowskie, po pierwsze, odmówiło obywatelowi państwa trzeciego sprawującemu opiekę nad swoimi małymi dziećmi, będącymi obywatelami Unii, prawa pobytu w państwie członkowskim zamieszkania tych dzieci, którego są one też obywatelami, a po drugie, odmówiło temu obywatelowi państwa trzeciego zezwolenia na pracę, ponieważ takie decyzje faktycznie pozbawiałyby te dzieci możności korzystania z istoty praw związanych ze statusem obywatela Unii.
W istocie status obywatela Unii ma stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich. Tymczasem odmowa prawa pobytu powodowałaby w rezultacie konieczność opuszczenia przez te dzieci, będące obywatelami Unii, terytorium Unii w celu towarzyszenia rodzicom. Podobnie jeśli takiej osobie nie byłoby przyznane zezwolenie na pracę, osoba ta ponosiłaby ryzyko, że nie będzie ona dysponować koniecznymi środkami dla pokrycia swoich potrzeb oraz potrzeb swojej rodziny, czego konsekwencją również byłaby konieczność opuszczenia przez jej dzieci, będące obywatelami Unii, terytorium Unii. W takich okolicznościach omawiani obywatele Unii byliby faktycznie w sytuacji niemożności wykonywania istoty praw przyznanych im w związku ze statusem obywatela Unii.
21