Temat: Portrety w władców Polski. Porównaj postaci królów przedstawionych w satyrze
Do króla Ignacego Krasickiego i fragmencie Potopu Henryka Sienkiewicza. Zwróć uwagą na
wygląd w władców, ich stosunek do ojczyzny oraz uczucia narodu wobec panujących.
Stanisław August Poniatowski, właściwie Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 w Wołczynie, zm. 12 lutego 1798 w Sankt Petersburgu), ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów, król Polski i wielki książę litewski w latach 1764-1795, stolnik wielki litewski od 1755, starosta przemyski od 1753. Od 1777 należał do masonerii.
Jan II Kazimierz Waza (ur. 22 marca 1609 w Krakowie, zm. 16 grudnia 1672 w Nevers) - król Polski w latach 1648-1668, tytularny król Szwecji do 1660 z dynastii Wazów. Syn króla Polski i Szwecji Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki, arcyksiężniczki austriackiej. Przyrodni brat Władysława IV Wazy.
Był synem Stanisława Poniatowskiego kasztelana krakowskiego i Konstancji z Czartoryskich, bratem podkomorzego nadwornego koronnego Kazimierza, feldmarszałka austriackiego Andrzeja, prymasa Michała Jerzego, Aleksandra, Franciszka, Ludwiki Marii i Izabelli.
Pragnąc wzmocnić system obronny państwa, król założył 15 marca 1765 Szkołę Rycerską, która w swym założeniu miała być elitarną uczelnią wojskową, kształcącą przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej. Sam został szefem Korpusu Kadetów tej placówki, W 1765 król założył pierwszą, polską uczelnię świecką Szkołę Rycerską, kształcącą przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej. W 1766 z jego inicjatywy powstała Szkoła Języków Orientalnych w Stambule, kształcąca kadry polskiej dyplomacji. [6] W 1773 powstała Komisja Edukacji Narodowej - pierwsza na świecie centralna instytucja zajmująca się edukacją, która przejęła kadrę i budynki skasowanych szkół jezuickich. W tym roku powstało też Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, zajmujące się opracowywaniem podręczników. W 1777 polski astronom Marcin Poczobutt-Odlanicki dla uczczenia króla nazwał nowoodkryty gwiazdozbiór Ciołkiem Poniatowskiego.
Współcześni oceniali go bardzo surowo. Od pierwszych liter jego monogramu “Ioannes Casimirus Rex” mówiono o nim “Initium Calamitatis Regni” - początek nieszczęść królestwa.
Po 80 latach panowania Wazów, Rzeczpospolita znajdowała się w opłakanym stanie. Wojny na południowym wschodzie, w Inflantach, a zwłaszcza „potop szwedzki”, który zalał prawie cały kraj, bardzo poważnie zrujnowały gospodarkę kraju. Ludność zmniejszyła się o ok. 30% i wynosiła 6-7 mln, większość gruntów leżała odłogiem, tak znacznie zmniejszyła się produkcja zbóż, że mimo kilkakrotnie mniejszego ich eksportu, niż na początku XVII w. bywały lata głodu, gdy nie starczało zboża na potrzeby własne ludności. Jan II Kazimierz Waza zrzekł się korony 16 września 1668 i 30 kwietnia 1669 wyjechał do Francji, gdzie uzyskał niezwykle dochodowe opactwo Saint-Germain-des-Prés, którego został 76 opatem. Prowadził dość świecki tryb życia, zostając w tym czasie ojcem nieślubnej córki Katarzyny (jej losy po śmierci ojca są nieznane). Zmarł cztery lata po abdykacji. 31 stycznia 1676 został pochowany w katedrze wawelskiej, jego serce znajduje się w kościele Saint-Germain-des-Prés w Paryżu.
Gryzelda Konstancja Wiśniowiecka z domu Zamoyska (ur. 27 kwietnia 1623 w Zamościu zm. 17 kwietnia 1672 w Zamościu) - żona Jeremiego Wiśniowieckiego, córka Tomasza Zamoyskiego.
Była siostrą Jana Sobiepana Zamoyskiego. Była arystokratką polską. Z małżeństwa zawartego w 1639 urodził się tylko syn Michał Korybut Wiśniowiecki, późniejszy król Polski.
Karol X Gustaw (ur. 8 listopada 1622 w Nyköping, zm. 13 lutego 1660 w Göteborgu) - król Szwecji w latach 1654-1660. Pochodził z palatyńskiej gałęzi rodu Wittelsbachów, był księciem Pfalz-Zweibrücken, synem palatyna Jana Kazimierza i Katarzyny, córki króla Szwecji Karola IX (zatem po kądzieli był wnukiem króla Karola IX).
Naczelny wódz armii szwedzkiej (do której wstąpił w 1642 roku) w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej. W 1648 roku wspólnie z Arvidem Wittenbergiem przeprowadził atak na Pragę, który, chociaż po kilkutygodniowych walkach został odparty, zrobił wielkie wrażenie na cesarzu i znacznie przyśpieszył zawarcie pokoju westfalskiego[1]. Po zakończonej wojnie został generalissiumusem i naczelnym wodzem armii szwedzkiej. W 1649 roku z inicjatywy szlachty szwedzkiej i królowej Krystyny ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji. Rządy objął, gdy w 1654 roku jego siostra cioteczna, królowa Krystyna musiała abdykować w związku z przejściem na katolicyzm.
Wybitny wódz, nigdy nie przegrał bitwy w polu. Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej. Kontynuował politykę Gustawa II Adolfa i dążył do zwiększenia kontroli Szwecji nad Morzem Bałtyckim. Jan II Kazimierz uznawany był w Polsce i na Litwie za króla sympatyzującego z Austrią i jezuitami, przez co był on mało popularny w kraju. Dlatego część polskiej arystokracji opozycyjna wobec władcy uważając iż Karol jako kuzyn Jana II może objąć polską koronę zaproponowała mu ją. Tak ułożone sprawy stały się impulsem do rozpoczęcia przez Szwecję II wojny północnej. Po wkroczeniu z wojskami do Polski, część szlachty Polskiej i Litewskiej w wyniku układów w Ujściu i Kiejdanach uznała go Królem polskim i suwerenem Litwy.
Samowola i rozpasanie wojsk szwedzkich liczne nieposłuszeństwa i brak tolerancji dla Kościoła sprawiły że przeciw Karolowi zawiązała się partyzantka organizowana przez konfederatów z Tyszowiec. Na dodatek potęga Szwecji połączonej z Polską zaniepokoiła wszystkich sąsiadów Szwecji i doprowadziły do stworzenia silnej koalicji przeciwników takiego stanu w polityce międzynarodowej (Dania, Rosja, opozycja polska, cesarz, Holandia, Brandenburgia), w walce z którą Szwecja przegrała wojnę.
Rezultatem walk było jednak zdobycie przez Szwecję na upokorzonej Danii, prowincji na zachodnim brzegu cieśniny Öresund, Skanię, Halland, Jutlandię i Blekinge, tym samym tracąc niepodzielną kontrolę nad głównym wyjściem z Morza Bałtyckiego. Trwałą korzyścią dla Szwecji z wojny z Polską było formalne zrzeczenie się przez Jana Kazimierza roszczeń do tronu szwedzkiego i zrzeczenie się przez Rzeczpospolitą pretensji do posiadłości szwedzkich w Inflantach.
Szwecja mogła rozpocząć negocjacje pokojowe z koalicją jej wrogów dopiero po niespodziewanej śmierć Karola Gustawa, która dała okazję odbudowy pokoju.
Za panowania Karola Szwecja osiągnęła największy zasięg terytorialny , obejmując takie państwa i obszary jak: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, płn. Brema, Pomorze Wołogoskie, Bornholm i Trondheim w Norwegii oraz Ingrię (Ingermanland, obecnie okolice Petersburga). W czasie panowania Karola dodatkowo pod okupacją szwedzką znalazły się: zachodnia część Korony Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie.
Potop
Głównym bohaterem powieści jest młody chorąży orszański Andrzej Kmicic, który przybywa na Laudę, aby zgodnie z testamentem Herakliusza Billewicza poślubić jego wnuczkę Aleksandrę Billewiczównę. W tym też momencie rozpoczyna się powieść. Akcja przedstawia okres z lat 1655-1656.
Powieść była pierwotnie wydana w odcinkach w latach 1884 - 1886 w dzienniku krakowskim Czas i, z minimalnym opóźnieniem w stosunku do Czasu, także w warszawskim Słowie i Kurierze Poznańskim. Pierwsze wydanie książkowe w 1886 w Warszawie. Część rękopisu powieści przechowywana jest w Ossolineum we Wrocławiu
Andrzej Kmicic to postać fikcyjna, główny bohater powieści Potop Henryka Sienkiewicza. Był pułkownikiem wojsk litewskich I Rzeczypospolitej. Typowy przedstawiciel ówczesnej szlachty, znany szerokim kręgom potomek możnego rodu szlacheckiego. Pierwowzorem tej postaci był strażnik wielki litewski Samuel Kmicic. Na początku Potopu (1655-60) ukazuje nam się jako typowy warchoł i zabijaka. Służył u księcia Janusza Radziwiłła. Zorientowawszy się, że służy u zdrajcy narodu przeszedł na stronę konfederatów i Jana Kazimierza, przybierając nazwisko Babinicz. Brał udział w obronie Jasnej Góry, gdzie wysadził wielką kolubrynę. Następnie udał się na Śląsk do króla, gdzie podczas powrotu do kraju uratował Jana Kazimierza. Brał udział w bitwie pod Prostkami, gdzie dowodził Tatarami krymskimi wspomagającymi Polaków. Zakochany bezpamiętnie w pannie Aleksandrze Billewiczównie. Postać ta ukazuje trudne perypetie ludzi żyjących w XVII wieku (w wieku wielkich wojen).
Aleksandra Billewiczówna (Oleńka) - jedna z głównych postaci Potopu Henryka Sienkiewicza. Litwinka, włościanka, należąca do szlachty laudańskiej i oddana jej pod opiekę po śmierci ojca. Pani na Wodoktach.
Według opisu powieściowego choć była młodą i "kruchą" niewiastą, swym rozumem i odwagą przewyższała niejednego. Jej upór i odwaga oraz szczerość sprawiały, że nikt nie śmiał sprzeciwiać się jej woli. Dziadek Oleńki w testamencie obiecał jej rękę chorążemu orszańskiemu Andrzejowi Kmicicowi, w przypadku gdyby go nie przyjęła, miała pójść do zakonu. Zakochała się w Kmicicu od pierwszego spotkania, jednak skandaliczne zachowanie jego kompanii, a także pozostanie żołnierza u boku Janusza Radziwiłła, zniechęciło ją do chorążego. Dopiero w 1658 roku, po odkupieniu win przez Kmicica, zgodziła się za niego wyjść. Wcześniej była adorowana nieskutecznie jeszcze przez Wołodyjowskiego i Bogusława Radziwiłła
W ekranizacji Jerzego Hoffmana z 1974 roku w postać Oleńki wcieliła się Małgorzata Braunek.
Michał Jerzy Wołodyjowski herbu Korczak był postacią literacką, jednym z głównych bohaterów Trylogii Henryka Sienkiewicza. Jego pierwowzorem był pułkownik Jerzy Wołodyjowski.
Ze względu na niski wzrost zwany Małym Rycerzem. Doskonały szermierz.
Tak naprawdę miał na imię Jerzy Michał Wołodyjowski, jednakże wolał Świętego Michała na swojego patrona.
W Ogniem i mieczem razem z Janem Skrzetuskim służy w wojskach Jeremiego Wiśniowieckiego. W pierwszej części Trylogii jest tylko cieniem Skrzetuskiego, postacią drugoplanową. Wsławia się pokonaniem w pojedynku Bohuna. Bohatersko dowodzi dragonią podczas oblężenia Zbaraża. W Potopie jest już pułkownikiem, doświadczonym żołnierzem i kreowanym już na fantastycznego szermierza. Początkowo wierny hetmanowi Januszowi Radziwiłłowi, po ujawnieniu zdrady, odmawia żołnierskiego posłuszeństwa. Wraz z Zagłobą i Skrzetuskimi (Jan i jego krewny Stanisław), ucieka z niewoli radziwiłłowskiej i toczy dalsze wojny ze Szwedami. Jeden z tych, którzy zostali wierni królowi, Janowi Kazimierzowi. Bardzo kochliwy, ale przez długi czas nie mógł znaleźć żony. Jedną z jego wielu miłości była Anusia Borzobohata-Krasieńska. Kiedy wreszcie uzyskał pozwolenie na ślub od opiekunki Anusi, dziewczyna zmarła (kilka dni przed ślubem, Pan Wołodyjowski). Nieszczęśliwy pan Michał zaszył się w klasztorze kamedułów, ale Jan Onufry Zagłoba wywabił go stamtąd podstępem. Mały rycerz znalazł wreszcie dziewczynę, która go pokochała - Baśkę Jeziorkowską, z którą udało mu się wziąć ślub. Pan Michał zginął w czasie oblężenia Kamieńca Podolskiego. Sienkiewicz wykreował małego rycerza na wzór polskiego sarmaty (wedle założeń pierwotnych sarmatyzmu - szlachcic obrońca ojczyzny), cnotliwego, odważnego, gotowego do poświęceń. Jak sam podkreślił śmierć Michała Tak zginął Wołodyjowski, Hektor Kamieniecki, pierwszy żołnierz Rzeczypospolitej.
W adaptacjach filmowych i telewizyjnych postać Wołodyjowskiego kreowali:
Tadeusz Łomnicki (Pan Wołodyjowski, serial Przygody pana Michała, Potop)
Zbigniew Zamachowski (Ogniem i mieczem).
Michał Wołodyjowski jest też główną postacią wiersza i piosenki Jacka Kaczmarskiego Pan Wołodyjowski, w której każda zwrotka kończy się słynnym credo Wołodyjowskiego "nic to".
Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele - postać literacka, stworzona przez Henryka Sienkiewicza w jego Trylogii. Jest on ucieleśnieniem najbardziej charakterystycznych cech polskiej szlachty, szczególnie jej wad: skłonności do trunków, pieniactwa, tchórzostwa i lenistwa, lecz niestety nie stać go na codzienne piwo więc doczepia się do bogatszych szlachciców. Jednym słowem Zagłoba to gołota. Mimo tych wszystkich negatywnych cech, jest to jeden z sympatyczniejszych bohaterów Trylogii i wprowadza do fabuły dużą porcję humoru. Ma on też pozytywne cechy, takie jak patriotyzm, dobroduszność i pomysłowość, która często ratuje go z opresji (słynne "fortele").