Paremiae, Dicta, Sententiae Opr. Bogusław Strożek

na podstawie źródła: internet

Paremia prawnicza - krótka sentencja sformułowana najczęściej przez jurystę będącego uznanym autorytetem prawniczym (z reguły jurystę starożytnego Rzymu), wyrażająca w przystępny sposób fundamentalną zasadę prawną.

Sentencja, aforyzm, maksyma, krótka, zwykle jednozdaniowa wypowiedź (prozaiczna lub rymowana), wyrażająca ogólną prawdę, mądrość dotyczącą życia człowieka. Myśl filozoficzna, etyczna zawierająca pewną zasadę postępowania.

Paremiae

W - oznacza tekst ważny (zdaniem opracowującego BS)

	a pactis privatorum publico iuri non derogatur - prywatne umowy nie mogą zmieniać prawa publicznego
W	a verbis legis non est recedendum - należy się trzymać słów ustawy
	ab assuetis non fit iniuria - nie popełnia czynu bezprawnego, kto działa zgodnie z tradycją
	ab inito semper nullum - (co jest) od początku nieważne, zawsze (jest) nieważne
	ab omni lege necessitas exempta est - konieczność uwalnia od (szanowania) wszelkiego prawa
	absens heres non erit. - nieobecny nie będzie dziedziczył.
W	absentem in criminibus damnari non oportet. - nie należy skazywać za przestępstwo nieobecnego.
	absoluta sententia expositore non indiget - doskonale jasne słowa nie wymagają interpretacji, wyjaśnienia
W	absolutus sententia iudicis praesumitur innocens - uwolniony na mocy wyroku sądowego uchodzi za niewinnego
	abusus non tollit usum - nadużycie nie wyklucza (prawa) korzystania (z tego uprawnienia)
W	accedas ad curiam - abyś podszedł do sądu; w prawie angielskim: rozporządzenie o przeniesiu sprawy do wyższej instancji
W	accessio cedit principali. - rzecz przyłączona przypada głównej.
W	accusare nemo se debet. - nikt nie musi oskarżać samego siebie.
	acta probant se ipsa - czyny mówią (świadczą) same za siebie
	actio personalis moritur cum persona - skarga osobista (wymierzona przeciw konkretnej osobie) ginie wraz z osobą
	actiones heredi et in heredem competunt. - skargi przysługują dziedzicom i przeciwko dziedzicom.
	actiones semel inclusae iudicio salvae permanent. - skargi raz wytoczone przed sądem pozostają w mocy.
	actioni non natae non praescribitur - nie ulega przedawnieniu skarga, która nie została wniesiona
	actor sequitur forum rei - dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego. powód idzie do sądu [właściwego dla] pozwanego.
	actor venire debet instructior quam reus - powód powinien przyjść (do sądu) lepiej przygotowany niż pozwany
	actore non probante reus absolvitur - gdy powód nie udowodni swoich roszczeń, pozwany zostaje zwolniony (od zarzutu)
W	actori incumbit probatio - na powodzie spoczywa obowiązek przeprowadzenia dowodu
	actus omissa forma legis corruit - nieważna jest czynność prawna z naruszeniem formy przepisanej przez prawo
	actus simulatus nullius est momenti - czynność prawna pozorna jest bezskuteczna, nieważna
	ad ea, quae frequentius accidunt, iura adaptantur - prawa dostosowane są do tych przypadków, które zdarzają się bardzo często
W	ad impossibilia nemo obligatur. - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
	adoptio naturam imitatur - adopcja (przysposobienie) naśladuje naturę
	advocatorum error litigatoribus non noceat. - błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom.
	aedificia solo cohaerent. - pojedynczy budynek przynależy do gruntu
	aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur - słuszność nie stanowi prawa, lecz prawo wspomaga
	aequitas numquam contravenit legi - słuszność nigdy nie sprzeciwia się prawu
	aequitas sequitur legem. - sprawiedlwość idzie za prawem.
	aequum est, ut quis participavit lucrum, participet et damnum. - słuszne jest, by ten kto uczestniczy w zysku, uczestniczył też w stracie.
W	affectus punitur licet non sequitur effectus - zamiar jest karalny, chociaż zamierzony skutek nie nastąpił
W	affinitatis iure nulla successio promittitur. - powinowactwo nie daje podstawy do dziedziczenia ustawowego.
W	affirmanti incubit probatio, non neganti - ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym, a nie na negującym, przeczącym
	agendo nemo causam sutam facit deteriorem - nikt nie pogarsza swej sprawy przez wystąpienie ze skargą
	agentes et consentientes pari poena plectuntur - sprawcy i przyzwalający na ich działanie podlegają tej samej karze
W	agere non valenti non currit praescriptio. - przedawnienie nie biegnie względem tego, kto nie jest w stanie zaskarżyć.
	alienius dolus nocere alteri non debet. - nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp.
	alimenta cum vita finiuntur. - alimenty kończą się wraz z życiem.
	aliud pro alio invito creditori solvi non potest. - nie można wykonać zobowiązania świadcząc bez zgody wierzyciela co innego, niż ustalono.
W	alteri stipulari nemo potest. - nikt nie może dokonać czynności prawnej w zastępstwie drugiej osoby.
W	alterius contractu nemo obligatur. - umowa nie zobowiązuje osoby trzeciej.
W	ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum. - wola spadkodawcy może być zmieniana aż do chwili śmierci.
	apocha non alias libertatio contingnit, quam si pecunia soluta sit. - pokwitowanie zwalnia dłużnika tylko wtedy gdy suma dłużna została zapłacona.
	arbiter nihil extra compromissum facere potest. - arbiter nie może wykroczyć poza postanowienia
	argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt - dowodów nie należy liczyć, należy je ważyć
W	audiatur et altera pars - niechaj będzie wysłuchana i druga strona
	benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur - ustawy powinny być interpretowane szerzej, aby została zachowana ich wola
	bis de eadem re agere non licet - nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie
W	bona fides praesumitur - domniemywa się istnienie dobrej wiary
	casum senit dominus - właściciel odczuwa (boleśnie) przypadkowe zdarzenie (cłaściciel ponosi skutki zdarzenia przypadkowego)
	casus a nullo praestatur. - Za przypadek nikt nie odpowiada.
	casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest. - siłą wyższą jest zdarzenie, któremu słabość ludzka oprzeć się nie może.
	cessante causa, cessat effectus - gdy znika przyczyna, znika skutek
	clara non sunt interpretanda - jasne (przepisy) nie wymagają interpretacji
W	cogitationis poenam nemo patitur - nikogo nie karze się za myśli
W	commodum eius esse debet, cuius periculum - do tego powinien należeć zysk, czyje jest ryzyko
	communis error facit ius - powszechny, wspólny błąd czyni prawo
	communis opinio habet vim consuetudinis - powszechny pogląd ma moc zwyczaju
	compensatio est debiti et crediti inter se contributio. - potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności.
W	confessio est regina probationum. - przyznanie się do winy jest królową dowodów.
	confessus pro iudicato est - kto uznał powództwo, uważany jest za zasądzonego
	consensus facit legem. - zgoda tworzy prawo.
	consensus facit nuptias - do zawarcia małżeństwa potrzebne jest zgodne oświadczenie woli (dosł. zgoda czyni małżeństwo)
W	consuetudo pro lege servatur - zwyczaj jest traktowany jak prawo
W	contra facta non valent argumenta - wobec faktów argumenty nie mają znaczenia
	contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy
	contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis. - Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, ale wykonanie przymusowe.
	corruptissima re publica plurimae leges. -w najbardziej skorumpowanym państwie najwięcej praw
	crimen contrahitur si et voluntas nocendi intercedet. - przestępstwo popełnia się, gdy występuje zamiar wyrządzenia szkody.
	crimen grave non potest esse impunibile - ciężkie przestępstwo nie może pozostać bez kary
	crimina morte extinguuntur - przestępstwa wygasają ze śmiercią (sprawcy)
	cui licet quod est plus, licet utique quod est minus. - komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej.
W	cuius est solaum, eius est usque ad coelum. - komu przypada grunt, temu przypada (i nad gruntem) aż po niebo.
W	culpa caret qui scit, sed prohibere non potest. - nie można przypisać winy temu, kto wprawdzie wie, ale nie może zapobiec.
	cum in testamento ambique scriptum est, benigne interpretari debet - gdy w testamencie zapisano coś niejasno, należy interpretować przychylnie
	cum in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quaestio. - gdy w słowach nie ma żadnej dwuznaczności, nie należy podnosić kwestii woli.
W	cum reus moram facit, et fideiussor tenetur. - gdy dłużnik popada w zwłokę, odpowiada także poręczyciel.
	da mihi factum, dabo tibi ius - podaj (udowodnij) fakt, a ja ci wskażę prawo
	damnum aut casu fit aut culpa - szkoda powstaje albo ze zdarzenia przypadkowego albo na skutek przewinienia
	de maiore et minore non variant iura - prawa nie zmieniają się w zależnośći od większego lub mniejszego (znaczenia osoby)
	de minimis non curat lex - ustawa nie troszczy się o drobiazgi
	de similibus idem est iudicium - w podobnych sprawach powinno zapadać takie samo rozstrzygnięcie
	debet esse titulus secundum ius - tytuł powinien być podstawą realizacji prawa
	debitor intellegitur is, a quo invito exigi pecunia potest. - Za dłużnika jest uważany ten, od którego można żądać pieniędzy wbrew jego woli.
	debitoris mei debitor non est meus debitor - dłużnik mojego dłużnika nie jest moim dłużnikiem
	delegata potestas non potest delegari - władza przekazana nie może być przekazywana
	delego non potest delegare - posiadający władzę delegowaną nie może jej delegować
	delicta parentium liberis non nocent. - czyny niedozwolone rodziców nie obciążają dzieci.
W	depositum est, quod custodiendum alicui datum est. - depozytem jest to, co zostało dane komuś do strzeżenia.
W	depositum nisi gratuitum nullum est - przechowanie, jeżeli nie jest bezpłatne, jest nieważne
W	depositum nullum habet praescriptio - depozyt nie podlega przedawnieniu
	dies a media nocte incipit et sequentis noctis media parte finitur - dzień zaczyna się (mierzy się) od północy (dosł: od środka nocy) do północy
W	dies a quo non computatur in termino - początku terminu nie wlicza się do terminu
W	dies coeptus pro completo habetur - dzień rozpoczęty uważa się za pełny (przy odliczaniu terminów)
W	dies non interpellat pro homine - termin nie wzywa za człowieka (sam upływ terminu bez wezwania dłużnika nie powoduje powstania zwłoki dłużnika)
	diligenter fines mandati custodiendi sunt - powinno się starannie przestrzegać granic umocowania
	discordias solet parere communio - współwłasność zazwyczaj rodzi spory
	dolo facit qui petit quo redditurus est. - działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić.
	dolum malum facit qui ex aliena iactura lucrum quaerit. - działa podstępnie, kto próbuje osiągnąć zysk z cudzego niepowodzenia
	dolus non praesumitur. - Złego zamiaru nie domniemuje się.
	dolus omnimodo puniatur. - podstęp jest karany w każdym przypadku.
W	dormiunt aliquando leges, moriuntur nunquam. - ustawy czasem śpią, nigdy nie umierają.
W	dubia in meliora partem interpretari debet - wszelkie wątpliwości powinny być interpretowane na korzyść
W	dura lex sed lex. - twarde prawo, ale prawo.
W	ei incubit probatio qui dicit, non qui negat. - ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy.
	errantis voluntas nulla est. - działający pod wpływem błędu nie ma woli.
	error iuris nocet - błąd co do przepisów prawa szkodzi
	error iuris non criminalis exculpat - błąd w innych dziedzinach prawa niż prawo karne usprawiedliwia tego, kto jest w błędzie
	et non facere facere est - i nie czynienie jest czynem
	ex iniuria non oritur ius (ex iniuria ius non oritur) - z bezprawia nie wywodzi się prawo
W	exceptio confirmat regulam - wyjątek potwierdza regułę
	exceptio est ius in iudicio defendendi - zarzut procesowy jest środkiem obrony pozwanego
	exceptio est strictissimae interpretationis - wyjątek powinien być interpretowany w sposób bardzo zawężający
	exceptiones non sunt extentendae - wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco
	expedit rei publicae, ne quis re sua male utatur - w interesie państwa leży, by nikt nie używał źle swojej rzeczy
	exsecutio iuris non habet iniuriam - wykonywanie prawa nie jest bezprawiem
W	facta non praesumuntur, sed probantur - okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz udowadnia (wymagają udowodnienia)
	facta probantur, iura novit curia - okoliczności faktyczne udowadnia się (należy udowodnić), a prawo (przepisy prawne) zna sąd
	falsus in uno, falsus in omnibus - dosł. fałszywy w jednym szczególe, fałszywy we wszystkich
	fatetur facinus, qui iudicium fugit - przyznaje się do czynu (występku), kto unika sądu
	fiscus non erubescit - skarb państwa nie rumieni się (nie wstydzi się)
	fiscus semper habet ius pignoris - skarbowi państwa przysługuje zawsze prawo zastawu (na majątku dłużnika)
	fiscus semper idoneus successor sit, et solvendo. - skarb państwa jest zawsze zdolny do dziedziczenia i wypłacalny.
	fiscus semper rapax - skarb państwa zawsze chciwy, nienasycony
	frangenti fidem non est fides servanda - nie należy dawać wiary temu, kto popełnia wiarołomstwo
	fraus est fraudem celare - oszustwem jest ukrywać oszustwo
	fraus sine poena esse potest, poena sine fraude esse non potest. - występek może być bez kary, kara nie może być bez występku.
	frusctus autem omnes augent hereditatem. - wszystkie pożytki powiększają spadek.
	frustra legis auxilium quaerit, qui in legem committit - nadaremnie szuka oparcia w prawie ten, kto je gwałci
	frustra probatur, quod probatum non relevat - próżnym, daremnym jest dowód, jeśli nie jest dowodem trafnym, stosownym, rzeczowym
	fur est qui dolo malo rem alienam contrectat. - złodziejem jest ten, kto w złym zamiarze zagarnia cudzą rzecz.
	furiosi voluntas nulla est. - chory umysłowo nie ma woli.
	generalia specialibus non derogant - przepisy ogólne nie uchylają przepisów szczególnych
	generi per speciem derogatur. - prawo szczególne uchyla prawo ogólne.
	glossa - komentarz do orzeczeń sądowych i tekstów prawnych
	hominum causa omne ius constitutum sit. - wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka.
	homo homini mei meus non est. - wasal mego wasala nie jest moim wasalem.
	ibi semper est victoria, ubi concordia est - zwycięstwo jest zawsze tam, gdzie zgoda
	ignoranti non currit tempus - termin nie biegnie przeciw niewiedzącemu
W	ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi (nie jest usprawiedliwieniem)
	impossibilium nulla est obligatio - z rzeczy niemożliwych nie powstają żadne zobowiązania
	in conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectare placuit. - przyjęto, że w umowach należy uwzględniać raczej wolę stron umawiających się niż słowa (formalne)
	in criminalibus probationes debent esse luce clariores - w sprawach karnych dowody powinny być jaśniejsze od światła
	in criminalibus voluntas pro facto reputabiteru. - w sprawach karnych zamiar będzie uważany za czyn.
	in divisa est causa pignoris. - sprawa zastawu jest niepodzielna.
	in dubio contra fiscum - w razie wątpliwości (należy orzec) na niekorzyść skarbu państwa
	in dubio pro civitate - w razie wątpliwości na korzyść prawa obywatelskiego ,państwa, gminy miasta.
W	in dubio pro reo. - w razie wątpliwości [należy rozstrzygać] na korzyść pozwanego.
	in dubio pro tributario - w razie wątpliwości co do podatku, (daniny) na korzyść podatnika
	in legibus fundamentum rei publicae - prawa są ostoją państwa (dosł. w prawach podstawa rzeczypospolitej)
	in maiore minus inest - w większym tkwi też mniej
	in pari causa melior est conditio possidentis - w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza
	in pari causa possessor potior haberi debet - w równym położeniu za lepszego można uznać posiadacza
	in paucis - w krótkich słowach (błędne koło w definiowaniu)
W	in propria causa nemo iudex - nie można być sędzią we własnej sprawie
	in testamentis plenius voluntates, testantium interpretantur - wolę testatorów (sporządzających testament) interpretuje się jak najpełniej
	inde datae leges, ne fortior omnia posset - po to zostały dane prawa, aby silniejszy nie mógł wszystkiego
	inicua numquam regna perpetuo manent - niegodziwe (niesprawiedliwe) rządy nie trwają nigdy wiecznie
W	iniuriam qui factures est, iam facit - kto ma zamiar wyrządzać krzywdę, już krzywdzi
	inter arma silent leges. - pośród oręża (podczas wojny) milczą prawa.
	interest rei publice, ne maleficia remaneant impunita. - w interesie państwa leży, aby czyny bezprawne nie pozostały bez kary.
	inveterata consuetudo pro lege custoditur - dawny, zakorzeniony zazwyczaj przestrzegany jest jak prawo (na równi z ustawą)
	is damnum, dat qui iubet dare. - ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić.
W	is fecit, cui prodest - ten uczynił, komu (to) przynosi korzyść
	iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur - praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu
	iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia. - wiedza prawnicza jest znajomością
	ius publice respondendi ex auctoritate principis - prawo udzielania porad z upoważnienia cesarskiego (przyznane wybitnym prawnikom)
	ius publicum privatorum pactis mutari non potest - prawo publiczne nie może być zmienione umowami osób prywatnych
	iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi. - sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą zagwarantowania każdemu jego prawa.
	iustitia fundamentum regnorum - sprawiedliwość jest podstawą rządów (panowania)
	iustitia non novit patrem nec matrem, solam veritatem spectat - sprawiedliwość nie zna ojca ani matki, ma wzgląd jedynie na prawdę
W	iustitia-1. sprawiedliwość 2. wymiar sprawiedliwości 3. bogini sprawiedliwości 4. sprawiedliwe postępowanie, uczciwość 5. prawo, przepis prawa, ustawa
	iustitias vestras iudicabo. - osądzę waszą sprawiedliwość.
	legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus. - dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury.
	leges ab omnibus intellegi debent - ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
	leges bone ex malis moribus procreantur - dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów;
	leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt. - prawo przedkłada dobro ogółu ponad dobro jednostki.
	legibus idcirco omnes servimus, ut liberi esse possimus - dlatego wszyscy służymy prawu, żebyśmy mogli być wolnymi (obywatelami)
	legum ministri magistratus, legum interpretes iudicies. - urzędnicy są sługami prawa, a sędziowie tłumaczami prawa.
	lex breve esse oportet. - ustawa powinna być zwięzła.
W	lex iubet ea, quae facienda sunt prohibetque contraria - prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych
	lex iusta libertati, aequalitati et fraternitati praesidio est - sprawiedliwe prawo stoi na straży wolności, równości i braterstwa
	lex lege tollitur - ustawa uchylana jest ustawą (ustawę uchyla się ustawą)
W	lex mitior retro agit - ustawa łagodniejsza działa wstecz
	lex neminem cogit ad impossibilla - prawo nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwych
	lex nihil frustra facit - prawo nie czyni niczego nadaremnie
W	lex non obligat nisi promulgata - ustawa obowiązuje jedynie z chwilą ogłoszenia (promulgacji)
W	lex posterior derogat (legi) priori - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
W	lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali. - ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej.
W	leges posteriores priores contrarias abrogant - ustawy późniejsze uchylają sprzeczne z nimi ustawy wcześniejsze
	lex primaria derogat legi subsidiariae - ustawa zasadnicza znosi ustawę posiłkową
	lex prospicit non respicit - ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz
	lex retro non agit. - ustawa nie działa wstecz.
	lex severior retro non agit - ustawa surowsza nie działa wstecz
	lex specialis derogat (legi) generali - ustawa szczególna zmienia działanie prawa (ustawy) ogólnej
	lex superior derogat legi interiori - ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi
	libera matrimonia esse antiquitus placuit. - z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne.
	liberae sunt nostrae coitationes - wolne są nasze myśli
	libertas est inaestimabilis - wolności nie da się oszacować (w pieniądzach?), jest bezcenna
	libertas est potestas faciendi id, quod iure licet. - wolność jest to możliwość czynienia tego, co prawnie wolno.
	magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum. - urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem.
	male nostro iure uti non debemus. - nie powinniśmy źle korzystać z (przysługującego nam) prawa.
	manifesta non egent probatione (manifestum non eget probatione) - (to, co) oczywiste nie wymaga dowodu
W	maximum ius saepe maxima (est) iniuria - najwyższe prawo często bywa największą niesprawiedliwością
	melior (tutiorque est) certa pax sperata victoria - lepszy (i bezpieczniejszy jest) pewny pokój niż oczekiwane zwycięstwo
	melius est ut scandalum oriatur, quam ut veritas relinquatur - lepiej jest dopuścić do skandalu, aniżeli odstąpić od prawdy
	minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt. - jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację.
W	mora trahit periculum - zwłoka pociąga za sobą ryzyko (zwiększa odpowiedzialność dłużnika)
W	mos pro lege - zwyczaj zastępuje prawo
	nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri locupletiorem. - słuszne jest, aby nikt nie wzbogacił się z cudzej straty.
	ne bis in idem procedatur (... procedamus) - nie należy rozstrzygać (nie rozstrzygajmy) dwa razy w tej samej sprawie
	ne bis in idem. - nie dwa razy o to samo (nie wszczyna się procesu przeciw tej samej osobie w tej samej sprawie).
	ne eat iudex ultra petia partium - niech sędzia nie wychodzi poza żądanie stron
	ne quis absens puniatur. - nieobecny niech nie będzie karany.
	necessitas non habet legem. - konieczność nie zna prawa.
W	neminem captivabimus nisi iure victum. - nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem.
	neminem laedit, qui suo iure utitur (qui iure suo utitur, neminem laedit) - nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa
	nemo auditur propriam turpitudinem allegans. - powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany.
	nemo dat quod non habet. - nie da, kto nie ma.
	nemo debet lucrari ex alieno damno - nikt nie może wzbogacać się z cudzej szkody
W	nemo est iudex in propria causa. - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
	nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest - nikt nie może poprzez własny występek (delikt) uczynić lepszym swego położenia
	nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet - nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam posiada
	nemo pro parte intestatus decedere potest - nikt nie może umrzeć częściowo z testamentem, częściowo bez testamentu
	nemo punitur pro alieno delicto. - nikt nie może ponieść kary za cudze przestępstwo.
	nemo testis idoneus in propria causa. - nikt nie jest odpowiednim świadkiem we własnej sprawie.
	nihil probat, qui nimium probat - nie udowadnia niczego, kto dowodzi zbyt wiele
	nisi lex aliter iubet - o ile ustawa nie stanowi inaczej
	non exemplis sed legibus iudicandum est. - należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze
	non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta. - argumenty należy oceniać nie wedle ich liczby, ale wagi.
	non omne quod licet honestum est. - nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe.
	non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem. - nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku.
	nostrum est iudicare secundum allegata et probata. - powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi [dowodami].
	notoria non egent probatione - fakty notoryjne (powszechnie znane) nie wymagają dowodu
	nulla iniuria est quae in violentem fiat. - nie wyrządza się krzywdy chcącemu;
	nulla pactione effici potest, ne bolus praestetur. - umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp.
	nulla poena sine culpa. - nie ma kary bez winy.
	nullum crimen sine culpa. - nie ma przestępstwa bez winy.
	nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez prawa, ustawy
	nullum tributum sine lege - nie ma podatku bez ustawy
	nullus idoneus testis in re sua intellegitur. - nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie.
	nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur. - uważa się, że nie działa podstępnie ten, kto korzysta ze swego prawa.
	obligatio est iuris vinculum - zobowiązanie tworzy węzeł prawny
W	omnis conventio ius facit inter partes. - każda umowa tworzy prawo między stronami
	onus est honos qui sustinet rem publicam - obowiązek jest zaszczytem utrzymującym rzeczpospolitą;
	optima est legum interpres consuetudo. - Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa.
	patere quam ipse facisti legem. - poddaj się prawu które ustanowiłeś.
	pax vel iniusta utilior est quam iustissimum bellum - pokój nawet niesprawiedliwy jest pożyteczniejszy niż niesprawiedliwa wojna
	periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce
	perspicua vera non sunt probanda - oczywiste nie wymaga dowodu, dowodzenia
	placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem. - We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa
	pluralis locutio duorum numero est contenta - w wyrażeniu “mnogi” mieści się również liczba “dwa”
	poena constituitur in emendationem hominum - kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi
W	poenalia sunt restringenda - w sprawach karnych należy stosować wykładnię ścieśniającą
	potestas delegata non est delegari (non delegatur) - uprawnienie delegowane nie powinno być przedmiotem dalszej delegacji
	princeps maior singularis, minor universalis-władca jest ponad innymi, ale podporządkowany ogółowi.
	prior tempore potior iure - pierwszy w czasie, lepszy w prawie;
	prius quam exaudias ne iudices - nie sądź zanim wysłuchasz
	Privatorum conventio iuri publico non derogat. - umowa osób prywatnych nie może uchylić prawa publicznego.
	probatio incubit ei, qui dicit - ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym
	probatio vincit praesumptionem - dowód obala domniemanie
	prohibenda est ira in puniendo. - przy wymierzaniu kary należy powściągnąć gniew.
	qui curat, non curatur - kto (sam) podlega pieczy, nie może sprawować opieki (nad inną osobą)
	qui habet commoda debet opera - kto ma korzyść, ten powinien ponosić ciężary
W	qui iure suo utitur, neminem laedit. - nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa.
	qui mandat ipse fecisse videtur - kto udziela pełnomocnictwa uważany jest za działającego osobiście
	qui peccet ebrius, laut sobrius - kto grzeszy będąc pijany, niech płaci trzeźwy
	qui tacet, consentire videtur. - kto milczy, ten zdaje się zgadzać.
W	quid est enim civitas nisi iuris societas civium. - czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli.
W	quisque praesumitur bonus, donec probetur contrarium.domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego.
	quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere - to, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu
	quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt. -zgodnie z prawem natury wszyscy ludzie są równi.
	quod differtur, non aufertur - co się odwlecze to nie uciecze
	quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere. - to, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione przez [sam] upływ czasu.
	quod non est in actis, non est in mundo. - czego nie ma w aktach, nie ma na świecie (jest bez znaczenia dla sędziego).
	quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur. - co wszystkich jednakowo dotyczy, winno być przez wszystkich zatwierdzone.
	ratio (legis) est anima legis - uzasadnienie (podstawa, sens) (ustawy) jest duszą ustawy
	Reformatio in peius iudici appellato non licet. - sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść (odwołującego się).
	res iudicata pro veritate accipitur - prawomocny wyrok przyjmuje się za prawdę
	res nullius cedit primo occupanti - rzecz niczyja staje się własnością tego, który ja pierwszy zagarnął (zawłaszczył)
	reus in exceptione actor est. - pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem.
W	satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari. - lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy niż skazać niewinnego.
	scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem. - znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania.
	scripta publica probant se ipsa - dokumenty urzędowe świadczą same za siebie, same z siebie już są dowodami
	secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem sequentur incommoda. - naturalne jest, aby ten czerpał korzyści z rzeczy, kto ponosi związane z nią ciężary.
W	semel heres semper heres - kto raz zostanie dziedzicem pozostaje nim na zawsze
	sententia facit ius - prawomocny wyrok stanowi prawo (obowiązuje)
W	si duo faciunt idem, nonest idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo
W	si in ius vocat ito. - kto został wezwany przed sąd niech się stawi.
	si vis pacem, para iustitiam - (napis na pałacu pokoju w hadze) jeśli chcesz pokoju, stosuj sprawiedliwość
	silent leges inter arma. - milkną prawa w szczęku broni.
	Simplicitas legibus amica - (regulacja prawna powinna być prosta, jasna) prostota sprzyja przepisom prawnym
W	societas delinquare non potest - stowarzyszenie nie może dopuścić się wykroczenia
W	socii mei socius non est socius meus - wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem
W	summum ius summa iniuria. - najwyższe prawo (bywa) najwyższym bezprawiem.
W	Superficies solo cedit - to, co jest na powierzchni (przypada właścicielowi) gruntu
	tam de se iudex iudicat, quam de reo - sędzia wydaje wyrok tak co do siebie, jak i co do pozwanego
	testibus, non testimoniis creditur - należy wierzyć świadkom, a nie (ich) zeznaniem
	testis de visu praeponderat aliis. - świadek naoczny jest więcej wart od innych.
	ubi culpa est, ibi poena subesse debet - gdzie jest wina, tam powinna być wymierzona kara
	ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio. - w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne.
W	ubi est confessio, ibi est remissio - gdzie jest przyznanie się, tam i przebaczenie
	ubi lex, ibi poena. - gdzie prawo, tam i kara.
	ultra posse nemo obligatur - nikt nie jest obowiązany uczynić więcej, niż może
	vane voces populi non sunt audiendae - nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu;
	venire contra factum proprium nemini licet. - nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów.
W	vim vi repellere licet. - siłę wolno odeprzeć siłą.
	volenti non fit iniuria. - chcącemu nie dzieje się krzywda.

Dicta

Polecam opanowanie wszystkiego (BS)

a contrario - (wychodząc) z przeciwnego (założenia), z przeciwieństwa, przeciwnie; przeciwnym sposobem

A limine - od zaraz, z miejsca, bez wnikania w treść, (odrzucić pozew, wniosek)

ab absurdo - (dosł. od niedorzeczności) (dowodzić wychodząc z fałszywego założenia)

ab instantia - umorzenie postępowania sądowego z braku dowodów winy

abnormis - niezgodny z prawem

abolitio criminis - umorzenie procesu

abolitio infamiae - przywrócenie do czci, rehabilitacja

abolitio legis - zniesienie, uchylenie ustawy

abolitio sententiae - uchylenie wyroku

abrogatio, onis f. 1. zniesienie, usunięcie 2. uchylenie (ustawy), zniesienie prawa, aborcja

absente reo - pod nieobecność pozwanego

absolutio a limine - odrzucenie, uchylenie skargi bez merytorycznego rozpatrywania

absolutio ab actione - odrzucenie, uchylenie skargi, powództwo jako bezzasadnej

absolutio ab instantia - umorzenie sprawy z braku dowodów winy

accidentalia negotii - podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej

actio negatoria - roszczenie negatoryjne

ad absurdum - dosł. do niedorzeczności ( twierdzenie, rozumowanie doprowadzone) do niedorzeczności

ad acta, a/a - (sprawa odłożona) do akt, między sprawy załatwione

ad apicem iuris - ściśle według prawa

ad casum -  stosownie do przypadku, okoliczności

ad eventum - forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych

ad finem - do końca

ad hoc - (dosł. do tego) wyłącznie w tym celu; doraźnie

ad interim - tymczasowy, np. chargé d'affaires ad interim

ad meritum - do istoty sprawy

ad probationem - (forma czynności prawnej wymagana) dla celów dowodowych

ad rem - do rzeczy, do (głównej) sprawy; do właściwego tematu; bez dygresji

ad solemnitatem - (forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności

ad usum proprium - do własnego użytku

ad vitam - dla życia; w testamencie: do użytku tylko za życia (wskazanej osoby)

ad vocem - 1. w sam czas, w samą porę; właściwie; stosownie 2. co się tyczy; w sprawie, nawiązując do tego, co powiedziano

alieni iuris - dosł. innego prawa; podlegający innej władzy (np. o nieletnim, niepełnosprawnym umysłowo)

amicus curiae - przyjaciel sądu

analogia iuris - analogia z prawa

analogia legis - analogia z przepisu ustawy

animus manendi - zamiar stałego pobytu

ante diem - przed terminem

ante elapsum terminum - przed upływem terminu

ante litem motam - przed wszczęciem sporu, procesu

argumentum a contrario - dowód (wnioskowanie) z przeciwieństwa

argumentum a maiori ad minus wnioskowanie z czegoś większego o czymś mniejszym

argumentum a minori ad maius - wnioskowanie z czegoś mniejszego o czymś większym

argumentum a ratione legis ampla - argument z ogólnej racji ustawy

argumentum a simili valet in lege - argument wysnuty z podanego przypadku ma walor prawny

auctoritas iuris - powaga prawa

auctoritas rei iudicatae - powaga rzeczy osądzonej; prawomocność wyroku

casus - przypadek wyjęty z praktyki, kazus prawny

casus belli - powód, pretekst do wypowiedzenia wojny

causa - przyczyna

causa donandi - cel darowizny, podstawa prawna przysporzenia mająca na celu obdarowanie odbiorcy.

causa obligandi - podstawa zaciągnięcia zobowiązania.

causa solvendi - cel zapłaty, podstawa prawna mająca na celu umorzenie zobowiązania.

clausula derogatoria - klauzula derogacyjna

clausula generalis - klauzula ogólna, generalna

clausula rebus sic stantibus - zastrzeżenie, że umowa obowiązuje w istniejących okolicznościach, które nie ulegną zmianie

clausula salvatoria - klauzula salwatoryjna, ochronna

collisio iurum - kolizja prawa

Communio pro diviso - współwłasność w częściach idealnych, ułamkowych

Communio pro indiviso - współwłasność w częściach niepodzielnych

Communis opinio - powszechny pogląd

conditio a qua - warunek zawieszający

conditio ad quam - warunek rozwiązujący

conditio iuris - warunek prawny

conditio sine qua non - warunek konieczny

conditio suspensiva - warunek zawieszający

contra legem - wbrew normom prawnym, (wykładnia) sprzeczna z prawem, przeciw prawu, sprzeczny z prawem

corpus delicti - przedmiot, dowód przestępstwa, dowód rzeczowy

culpa - wina

culpa in contrahendo - wina w kontraktowaniu

culpa in custodiendo - wina w nadzorze

culpa in eligendo - wina w wyborze

damnum emergens - rzeczywista szkoda

damnum emergens - szkoda rzeczywista

de gravi causa - z ważnej przyczyny

de iure - zgodnie z prawem

de lege artis - zgodnie z regułami sztuki

de lege ferenda - z punktu widzenia pożądanej zmiany lub uzupełnienia istniejącego prawa

de lege ferenda (też lex ferenda) - według postulowanego prawa (zob. de lege lata)

de lege lata - z punktu widzenia prawa obowiązującego, co do przyszłego unormowania

debellatio - zawojowanie

deductio ad absurdum - sprowadzenie do niedorzeczności

derogatio legi - uchylenie prawa , ustawy

desuetudo - odwyknienie

diligentia - staranność

do ut des - "daję abyś dawał"

dolus directus - zamiar bezpośredni

dolus eventualis - zamiar ewentualny

erga omnes - wobec wszystkich, prawo bezwzględne/norma skuteczne wobec podmiotów trzecich (przeciwieństwo inter partes)

essentialia negotii - przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej

ex abundanti cautela - z przesadnej ostrożności, z nadmiaru przezorności, ostrożności

ex aequo et bono - z względów słuszności i dobra

ex ante - uprzednio, z punktu widzenia wcześniejszej sytuacji (przeciwieństwo ex post)

ex arbitratu boni viri - z opinii rzeczoznawcy, biegłego

ex assensu curiae - za zgodą sądu

ex contractu - wynikły z umowy (kontraktu)

ex decisione - stosownie do decyzji: wyroku sądu, ugody

ex definitione - dosł. z definicji (danego terminu), na mocy definicji

ex delicto - z deliktu, z czynu niedozwolonego, odpowiedzialność deliktowa, (powstały, wynikły) z czynu przestępnego, z przestępstwa

ex gratia - z dobrej woli, np. płatność ex gratia - płatność bez uznawania odpowiedzialności prawnej lub obowiązku

ex iure - z mocy prawa

ex lege - (dosł. według prawa) z mocy ustawy, z mocy prawa

ex nunc - od teraz, od tejże chwili, od chwili obecnej

ex officio - z urzędu, na mocy władzy przysługującej urzędowi, z obowiązku (urzędowego)

ex post - później, z późniejszej perspektywy (przeciwieństwo ex ante)

ex promptu - bez przygotowania, nagle, naprędce

ex ratione legis - z zamiaru ustawodawcy, wedle ducha ustawy

ex tunc - od wtedy, od tamtej chwili, od samego początku, z mocą wsteczną

exceptio - zarzut prawny

exceptio non adimpleti contractus - zarzut niewykonania umowy

exceptio rei venditae et traditae - zarzut rzeczy sprzedanej i wydanej

facta concludentia - fakty z których można wnosić o istnieniu woli

facultas alternativa - upoważnienie przemienne

falsus procurator - rzekomy pełnomocnik

fide bona - w dobrej wierze

fide mala - w złej wierze

fides documentorum - moc dowodowa dokumentów

finis iustitiae - cel kary

forma ad eventum - forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych

forma ad probationem - forma czynności prawnej, zastrzeżona dla celów dowodowych

forma ad solemnitatem - forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności

forma legalis forma essentialis - forma prawna jest istotną częścią czynności prawnej

ianuis clausis - przy drzwiach zamkniętych (formuła procesowa)

illustrandi causa - dla ilustracji, zilustrowania

in absentia - podczas nieobecności

in fraudem legis - z obejściem prawa, w celu obejścia prawa

in solidum - solidarność niewłaściwa

in statu nascendi - w trakcie powstawania

incompatibilia - urzędy, których nie wolno łączyć

inter partes - między stronami (przeciwieństwo erga omnes)

inter vivos - między żyjącymi (przciwieństwo mortis causa)

interpretatio a contrario - interpretacja z przeciwieństwa

interpretatio contra legem - wykładnia wbrew ustawie, niezgodna z prawem

invitatio ad offerendum - zaproszenie do zawarcia umowy

ipso facto - z racji samego faktu

ipso iure - z racji samego prawa (por. ex lege), na mocy prawa

iudex inhabilis - sędzia nie mogący wyrokować w danej sprawie

iudex suspectus - sędzia podejrzany (o stronniczość)

ius ad bellum - prawo do prowadzenia wojny

ius albinagii - prawo władcy do objęcia spadku po zmarłym cudzoziemcu

ius cogens - prawo bezwzględnie obowiązujące

ius dispositivum - prawo względnie obowiązujące

ius extra commercium - bez prawa handlu

ius gentium - prawo narodów

ius in bello - prawo wojenne, prawo konfliktów zbrojnych

ius legationis - prawo legacji

ius sanguinis - prawo krwi (przy nabywaniu obywatelstwa)

ius soli - prawo ziemi (przy nabywaniu obywatelstwa)

ius tractatuum - prawo do zawierania umów międzynarodowych

lege artis - zgodnie z regułami sztuki

lex benignior - prawo łagodniejsze

lex ferenda - ustawa, która ma być uchwalona w przyszłości

lex generalis - prawo/norma ogólna (przeciwieństwo lex specialis)

lex imperfecta - prawo niedoskonałe

lex lata - ustawa wydana, uchwalona, obowiązująca

lex minus quam perfecta - prawo mniej niż doskonałe

lex perfecta - prawo doskonałe

lex plus quam perfecta - prawo więcej niż doskonałe

lex posterior - prawo/norma późniejsza (przeciwieństwo lex priori)

lex priori - prawo/norma wcześniejsza (przeciwieństwo lex posterior)

lex specialis - prawo/norma szczególna (przeciwieństwo lex generalis)

lucrum cessans - spodziewane korzyści

matrimonium non existens - małżeństwo nieistniejące

modus operandi - sposób działania

mortis causa - na wypadek śmierci (przciwieństwo inter vivos), czynność prawna na wypadek śmierci - testament

multa scelera legem et iudicem effugiunt - wiele zbrodni uchodzi przed prawem i sędzią

mutatis mutandis - z uwzględnieniem koniecznych zmian, "przy zmianie tych rzeczy, które powinny być zmienione"

nasciturus - dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone

naturalia negotii - przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej

naturalia negotii - składniki przedmiotowe nieistotne czynności prawnej, objęte przepisami względnie obowiązującymi

non liquet - brak norm prawnych potrzebnych do rozstrzygnięcia sytuacji, przypadek luki prawnej

norma iuris - norma prawna, przepis prawa

Nupturient - narzeczony, oblubieniec.

obligatio ex lege - zobowiązanie na podstawie ustawy

Observatio legis - przestrzeganie prawa

onus probandi - ciężar dowodowy

opinio iuris (sive necessitatis) - subiektywny element zwyczaju międzynarodowego; przekonanie, że norma ma charakter prawnie wiążący

optimus fide - w najlepszej wierze

pactum in detrimentum tertii - umowa na niekorzyść osoby trzeciej

pactum in favorem tertii - umowa na rzecz osoby trzeciej

per argumentum a contrario - dzięki dowodowi przeciwnemu

per procura - przez pełnomocnika, osobę uprawnioną

possessio - posiadanie

praesumptio iuris tantum - domniemanie usuwalne

praeter legem - obok ustawy

preasumptio iuris ac de iure - domniemanie prawne niewzruszalne

preasumptio iuris tantum - domniemanie prawne wzruszalne

pro publico bono - dla dobra publicznego, dla dobra ogółu

promulgatio legis - promulgacja, ogłoszenie ustawy

quoad usum - co się tyczy używania rzeczy

ratio decidendi - powód, uzasadnienie dla decyzji lub orzeczenia

ratio legis - ratio ustawy; powód, przyczyna wydania określonej ustawy lub normy prawnej, uzasadnienie ustawowe

ratione valoris - ze względu na wartość

rebus sic stantibus - przy zachowaniu istniejących okoliczności, (ponieważ sprawy przybrały taki obrót)

reductio ad absurdum - sprowadzenie do niedorzeczności

Reformatio in peius - zmiana na gorsze

rei vindicatio - roszczenie petytoryjne (windykacyjne)

reparatio temporum - przywrócenie terminu, uzyskanie nowego terminu

repertorium - 1. spis, wykaz 2. spis nieruchomości

res iudicata - rzecz osądzona

res nullius - rzecz niczyja

restitutio in integrum - naprawienie szkody

secundum legem - zgodnie z ustawą, według prawa, zgodnie z prawem

solo consensu - na zasadzie zwykłej zgody.

statio fisci - terenowe urzędy skarbowe, oddziały skarbu państwa

sui generis - oryginalny, własnego rodzaju, unikalny

terra nullius - ziemia niczyja

ultima ratio - ostatni, ostateczny sposób

ultra vires - poza kompetencją, bez upoważnienia

universitas iuris - zbiór, ogół praw

vacatio legis - "wakacje ustawy", okres przed wejściem w życie ustawy, który ma umożliwić zapoznanie się nią przed rozpoczęciem jej stosowania

Vacuum iuris - próżnia prawna (brak lub niestosowanie prawa)

verba legis - brzmienie ustawy

verbi causa - na przykład, dla przykładu

veto - weto, sprzeciw (zabraniam)

vis legis - siła prawa

vis maior - siła wyższa

votum separatum - zdanie odrębne, głosowanie odrębne (odrębny wniosek uczestnika narady, różny od wniosku popieranego przez ogół)

ad incertas personas - do nieoznaczonych osób

cessio via legis - przeniesienie wierzytelności, cesja z mocy ustawy

convalidatio, onis - f. 1. konwalidacja, nadanie mocy prawnej wadliwemu uprzednio aktowi prawnemu

fatalia legis nazwa terminu ustawowego zwanego zawitym, z upływem którego wygasają wszelkie uprawnienia nie wykorzystane w czasie przepisanym przez prawo

verba volant, scripta manent - słowa ulatują, pismo pozostaje

interdictum demolirium - nakaz usunięcia wszelkich urządzeń wzniesionych na gruncie sąsiadującym, bez zezwolenia.

Sententiae

W - oznacza tekst ważny (zdaniem opracowującego BS)

	a posteriori - dosł. z następstwa log. (poznanie) na podstawie doświadczenia; na podstawie faktów; w drodze indukcji; (wnioskowanie z następstw o przyczynach) z doświadczenia
	a priori - dosł. to co wcześniejsze z racji, z założenia 1. (określenie rozumowania, którego punktem wyjścia jest to, co wcześniejsze i które przechodzi od przyczyny do skutku, od zasady do następstwa; wnioskowanie z przyczyn o skutkach) 2. (określenie twierdzeń uznanych za prawdziwe niezależnie od doświadczenia; poznanie niezależnie od doświadczenia; przez dedukcję; intuicyjnie) 3. bez podstaw, bezzasadnie, arbitralnie
	ab ovo - (dosł. od jaja) od samego początku
W	ad kalendas graecas - na wieczne “nigdy”
W	ad multos annos - długiego życia (plurimos annos)
W	aequam memento rebus in arduis servare mentem
W	alea iacta est - kostka została rzucona (gra się rozpoczęła, - słowa, które miał wypowiedzieć 10 stycznia 49 r. p.n.e. j. Cezar przekraczając Rubikon wbrew rozkazom senatu
W	amare humanum est, humanum ignoscere est - ludzką rzeczą jest kochać, ludzką rzeczą jest przebaczać
	amicitia inter pocula contracta plerumquae vitrera est - przyjaźń zawarta przy kieliszku często kruchą jest
W	amicus verus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest rzadkością
W	ars amandi - sztuka kochania
W	ars longa, vita brevis - sztuka trwa wiecznie, życie krótko
W	aurea mediocritas - złoty środek, najlepsza droga pomiędzy skrajnymi sytuacjami - Horacy, pieśni
W	barba non facit philosophum - broda nie czyni filozofem
W	bis dat, qui cito dat - dwa razy daje, kto szybko daje
	bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła - Seneka
	calcat iacentem vulgus - pospólstwo kopie leżącego
W	carpe diem - chwytaj dzień (korzystaj z każdego dnia, nie marnuj mijających chwil) - Horacy, pieśni
W	cave canem - strzeż się psa; uwaga, pies (napis spotykany na mozaikowych posadzkach w przedsionku domów rzymskich)
	cessante causa, cessat effectus - gdy znika przyczyna znika skutek cognosce te ipsum - poznaj samego siebie
	ceterum censeo Carthaginem delendam esse - poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć - słowa Katona, którymi kończył wszystkie swoje przemówienia w senacie
W	cogito, ergo sum - myślę, więc jestem
	concordia civium murus urbium. - Zgoda obywateli murem miast.
W	conditio sine qua non - warunek nieodzowny
	consensus facit legem - zgoda tworzy prawo
W	consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą - Cicero, De finibus
	contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy
	cui prodest (scelus, is fecit) - komu przynosi (zbrodnia) korzyść (ten ją popełnił) - Seneka, Medea
	cum debita reverentia - z należnym poważaniem, szacunkiem
	cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) - Cicero,in Catilinam
W	curriculum vitae - opis życia, życiorys
	da mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo
	de actu et visu - z doświadczenia i obserwacji
	de duobus malis minus est semper eligendum - z dwojga złego należy wybierać mniejsze zło
W	de facto - w istocie, w rzeczywistości, istotnie, rzeczywiście, w praktyce
W	de gustibus non est disputandum - gusty nie podlegają dyskusji (w sprawach gustów nie należy się spierać)
	de integro - od początku, na nowo, od nowa
W	de mortuis nihil nisi bene - o zmarłym nic, tylko dobrze (o zmarłych nie mówi się źle)
	de principiis non est disputandum - o zasadach nie należy dyskutować
	deus ex machina - bóg z maszyny
W	dictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda)
W	donec eris felix multos numerabis amicos - tak długo jak jesteś szczęśliwy masz wielu przyjaciół - Owidiusz, Tristia i,9,5
	dulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę
W	dum spiro, spero - nie tracę nadziei, dopóki oddycham
	ebrietas est metropolis omnium vitiorum - pijaństwo jest siedzibą wszystkich wad
	ecce homo! - oto człowiek!
W	errare humanum est - błądzić (mylić się) jest rzeczą ludzką
	est in medio verum. - prawda leży po środku.
W	est modus in rebus - mają rzeczy swą miarę (są granice, których nie należy przekraczać)- Horacy, Satyry
W	et tu Brute, contra me - i ty Brutusie, przeciwko mnie (słowa, które umierający Cezar miał skierować do Brutusa, jednego z zabójców, przyjaciela)
	etiam latrones suis legibus parent - i zbóje mają swoje prawa; rozbójnicy są posłuszni swoim prawom - Cicero
	etiam sanato vulnere cicatrix manet - blizna zostaje także po wyleczonych ranach ex iniurnia non oritur ius - z bezprawia nie rodzi się prawo
W	ex aequo - na równych warunkach, równym sposobem, na równi, jednakowo
W	ex ante - z góry
	ex cathedra - (dosł. z katedry) autorytatywnie, bez dyskusji, nieomylnie; (głosić coś, orzekać) autorytatywnie, bezapelacyjnie,
W	ex post - (sąd o faktach już dokonanych, oparty na ocenianiu ich następstw) po fakcie , po czynie
	exceptio confirmat regulam - wyjątek potwierdza regułę exegi monumentum, aere perennius - zbudowałem pomnik trwalszy od spiżu (napisałem dzieło nieśmiertelne) - Horacy
W	explicite - adv. jasno, wyraźnie
W	expressis verbis - dobitnymi słowami, wyraźnie, dokładnie
	facta loquuntur - fakty krzyczą (mówią same za siebie)
	facta notoria - ogólne znane fakty facta sunt verbis difficilora - czyny są trudniejsze niż słowa factum est - stało się factum est factum - zrobiono to co zrobiono
W	falsus utinam vates sim - obym był fałszywym prorokiem - Liwiusz
W	festina lente! - spiesz się powoli (nie działaj pochopnie) - maksyma Oktawiana Augusta cytowana przez Swetoniusza:Boski August
W	fides punica - wierność punicka (wiarołomność) finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło fortuna dictur caeca - mówi się, że los jest ślepy
	Galia est omnis divisa in partes tres - Galia jako całość dzieli się na trzy części - Cezar, O wojnie galijskiej
	Galilaee, vicisit! - Galilejczyku, zwyciężyłeś
W	gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus! - radujmy się więc dopóki jesteśmy młodzi - początek pieśni studenckiej
	genius loci - duch opiekuńczy miejsca (osoby)
	gloria victis - chwała zwyciężonym
	gratias tibi (maximas) ago - (serdecznie) dziękuję
	gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym spadaniem - Owidiusz, listy z Pontu
	haec lex valet in omnes - to prawo dotyczy wszystkich
W	Hannibal ante portas - Hannibal pod bramami - okrzyk trwogi rzymian po klęsce pod Kannami (wyrażenie oznaczające bliskie niebezpieczeństwo)
	haud ignota loqur - nie mówię rzeczy nieznanych
	hic et nunc - tu i teraz
	historia magistra vitae - historia (jest) nauczycielką życia
W	homo sum, humani nihil a me alienum puto - jestem człowiekiem, nic, co ludzkie, nie jest mi obce - Trencjusz,
	honos habet onus. - zaszczyt nakłada ciężar (sława niesie brzemię).
W	ibidem - w tym samym miejscu, tamże; w tym samym czasie
W	idem - ten sam id est (i.e.) - to znaczy id quod erat demonstrandum - to, co było do udowodnienia id quod interest - to, co stanowi różnicę
W	idem per idem - (błędne koło w definiowaniu) to samo przez to samo
W	ignoratia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi (nikt nie może się zasłaniać nieznajomością prawa)
	imo pectore - z głębi serca
	imperare sibi maximum imperium est - rządzić sobą jest największą władzą - seneka impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych
	in abstracto -  w oderwaniu, odrębnie, w pojęciu oderwanym
	in concreto - w określonej sytuacji; w określonym wypadku
	in corpore - wszyscy razem; całym gronem, w pełnym składzie
	in dubio - w razie wątpliwości
W	in extenso - w całej rozciągłości; dokładnie; w całości; w pełnym brzmieniu
	in fine - w końcu, w końcowej części
W	in genere - w ogólności
	in hoc signo vinces - pod tym znakiem zwyciężysz - te słowa pod świecącym krzyżem na niebie miał usłyszeć Konstantyn Wielki w czasie marszu na Rzym, przed stoczeniem bitwy z Maksencjuszem
	in medio stat veritas - prawda leży pośrodk
	in meliorem partem - z lepszej strony
	in memoriam - na pamiątkę, ku pamięci
	in merito - (rozumieć sprawę) co do istoty; merytorycznie; w samej rzeczy; w istocie rzeczy, co do meritum
	in perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę
	in perpetuum - na zawsze
	in pleno - w pełnym składzie, w komplecie, w pełnej liczbie
	in principio - w zasadzie
	in saecula saeculorum - na wieki wieków
	in solidum - solidarnie
W	in spe - w nadziei; w przyszłości
W	in statu nascendi - w chwili powstawania, rodzenia się, w stanie początkowym, w stadium początkowym
	in statu praesenti - w stanie obecnym
W	in statu quo - w tym samym stanie jak przed tym, bez zmian
W	in vino veritas - w winie prawda (wino rozwiązuje język)
	inter vivos - między żyjącymi
W	iunctim - łącznie, razem, bez przerwy.
	littera scripta manet - słowo pisane pozostaje (nie da się usunąć)
	meritum - zasługa, znaczenie, główna treść, istota sprawy
	modus operandi - sposób funkcjonowania, działania
	modus probandi - sposób dowodzenia, udowadniania
	modus procedendi - sposób, tryb postępowania, procedowania
W	nolens volens - chcąc nie chcąc
	non nocere - (zasada prawa rzymskiego) nie szkodzić
W	nota bene - zauważ dobrze, mówiąc nawiasem
	opera pro pecunia - jaka płaca, taka praca
	opus citatum (op. cit.) - dzieło cytowane
W	pacta sunt servanda. - umów należy dotrzymywać.
	pecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą, nie cuchną (słowa przypisywane cesarzowi wespazjanowi)
	per analogiam - przez analogię
W	persona non grata - osoba niemile widziana, niepożądana
W	post factum - po fakcie, po spełnionym (dokonanym) czynie
	preclarum est latine scire - chwalebne jest znać łacinę
	prima facie - na pierwszy rzut oka
W	primum non nocere - przede wszystkim nie (należy) szkodzić
	principes mortales, res publica aeterna - władcy śmiertelni, państwo wieczne
	pro domo sua - w obronie własnego domu; w swojej sprawie; we własnej obronie
W	pro publico bono - dla dobra publicznego, dla dobra ogółu
	quisque praesumitur bonus, donec probetur contrarium - domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze (uchodzi za prawego), dopóki nie udowodni (mu) się czegoś przeciwnego
W	salus rei publicae suprema lex esto. - dobro rzeczypospolitej niech będzie najwyższym prawem.
W	semper fidelis - zawsze wierny
	sensu largo - w szerokim znaczeniu
	sensu stricto - w ścisłym znaczeniu
W	status quo - stan, w jakim coś się znajduje; obecny stan rzeczy
W	status quo ante - poprzedni, dawniejszy stan rzeczy
W	sui generis - w swoim rodzaju, swoiste prawo
W	tertium non datur - dosł. trzecie nie jest dane; nie ma trzeciej możliwości;
W	tres faciunt collegium. - trzy osoby tworzą stowarzyszenie (trzech stanowi zespół).
W	vacatio legis - (okres między wydaniem ustawy a wejściem jej w życie)spoczywanie ustawy
	varia - rzeczy rozmaite, rozmaitości
	veritas odium parit - prawda rodzi nienawiść

---