PKB- Produkt krajowy brutto (gross domestic product-GDP): Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie kto jest ich właścicielem.

PNB- Produkt narodowy brutto: Miernik całkowitej produkcji wytworzonej przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług.

Realny PNB: Całkowity dochód gospodarki narodowej. Świadczy on o ilości dóbr i usług na jakie może pozwolić sobie gospodarka

Dochód narodowy: Ilość pieniędzy jaka dysponuje gospodarka na wydatki, dobra i usługi po odłożeniu odpowiedniej sumy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.

Amortyzacja: miara szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego ekonomicznego lub fizycznego zużycia.

PKB per capita: PKB dzielone przez liczbę obywateli państwa.

Wzrost gospodarczy: Zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju w skali roku. Jeżeli w danym roku uda sprzedać się więcej niż w poprzednim, mówimy o wzroście gospodarczym.

Cykl koniunkturalny- to sytuacja występującą w gospodarce w dłuższym okresie, polegająca na wahaniach omawianych mierników ekonomicznych w oparciu o rosnącą krzywą trendu wzrostu gospodarczego.

Klasyfikacja cyklu koniunkturalnego ze względu na czas trwania:

Krótkookresowe: 3-5 lat

Średniookresowe: 6-10 lat

Długookresowe: 50-60 lat

Polityka fiskalna: zbiór decyzji podejmowanych przez rząd dotyczących podatkowania i wydatków.

Instrumenty polityki fiskalnej

Makroekonomiczne:

• Dochody budżetu państwa

• Wydatki budżetu państwa

• Deficyt i nadwyżki budżetowe

• Dług publiczny

Mikroekonomiczne:

• Podatek

• Opłata

• Cło

• Dotacja

• Subwencja

• Bon skarbowy

• Obligacja skarbowa

• Poręczenia i gwarancje rządowe

Ekspansywna polityka fiskalna: polega na zmniejszaniu podatków i zwiększaniu wydatków na konsumpcję i inwestycję lub finansowaniu deficytu państwa za pomocą długu publicznego.

Restrykcyjna polityka fiskalna: Rząd dąży do zwiększenia przychodów budżetu państwa poprzez zwiększenie podatków i zmniejszenie wydatków. Przyczynia się to do zmniejszenia konsumpcji, inwestycji i zwiększenia bezrobocia.

Aktywna polityka fiskalna - polega na świadomej interwencji państwa w politykę fiskalną, każdorazowym podejmowaniu decyzji odnośnie wykorzystywania określonych instrumentów polityki fiskalnej, czyli zwiększaniu lub zmniejszaniu wydatków budżetowych na konkretne cele; dokonywaniu zmian w systemie opodatkowania czy zmian dotyczących subwencjonowania przedsiębiorstw.

Pasywna polityka fiskalna - polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli takich instrumentów, które samoczynnie, bez ingerencji państwa, wpływają na zmiany poziomu dochodu narodowego i inne wielkości ekonomiczne (np. popyt, zatrudnienie). Instrumenty te mają za zadanie utrzymywać dotychczasową sytuacje gospodarczą, a więc nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Budżet państwa: opisuje jakie dobra i usługi państwo chce kupić w nadchodzącym roku , jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić.

Budżet strukturalny pokazuje jaki byłby stan budżetu w warunkach pełnego zatrudnienia.

Produkcja potencjalna: opisuje ile mogła by wytworzyć gospodarka gdyby wszystkie jej czynniki były optymalnie wykorzystane.

Polityka stabilizacyjna: działania państwa, które mają na celu utrzymanie produkcji blisko produkcji potencjalnej.

Deficyt budżetowy: Nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami.

Dług publiczny: suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych

Podaż pieniądza: całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany

Kontrola podaży pieniądza jest jednym z zadań banku centralnego:

metody wpływania na podaż pieniądza przez bank centralny:

• w celu zwiększenia podaży:

• obniżenie stopy redyskontowej celem zwiększenia pożyczek dla banków komercyjnych

• zakup rządowych papierów wartościowych na otwartym rynku;

• obniżenie poziomu rezerw obowiązkowych;

• w celu zmniejszenia podaży;

• podwyższenie stopy redyskontowej celem zmniejszenia pożyczek dla banków komercyjnych;

• sprzedaż posiadanych rządowych papierów wartościowych;

• podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych.

Stopa rezerw obowiązkowych: jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką koniecznie muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Wysokość stóp procentowych w Polsce ustala Rada Polityki Pieniężnej (RPP), powstała w 1998 roku przy Narodowym Banku Polskim (NBP). Istnieją cztery główne stopy procentowe ustalane przez Radę: stopa referencyjna, lombardowa depozytowa oraz redyskontowa.

• stopa referencyjna - jest minimalną rentownością 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP;

• stopa lombardowa- koszt uzyskania pieniądza w NBP

• stopa depozytowa- jest stopą procentową po jakiej banki komercyjne składają w banku centralnym depozyty jednodniowe

• stopa redyskontowa- jest stopą procentową po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym.

STOPY MIEDZYBANKOWE

• WIBOR, WIBID(warsaw Interbank rid rate)

Średnie oprocentowanie, na jakie skłonne są udzielić pożyczek innym bankom na polskim rynku pieniężnym (średnia z 15 banków, ustalana o 11) Dotyczy pożyczek w złotówkach

• LIBOR (London Interbank Offered Rate)

Średnie oprocentowanie pożyczek udzielanych na rynku międzybankowym w Londynie

Baza cen transakcji finansowych

• EURIBOR (Euro Interbank Offered Rate)

Średnie oprocentowanie pożyczek w euro na mdz narodowym banku europejskim

Inflacja: wzrost poziomu cen dóbr, przy uwzględnieniu zmian jakości towaru, a polega na zwiększaniu ilości pieniądza w cyrkulacji w stopniu silniejszym od wzrostu strumienia dóbr i usług płynących na rynek

Koszyk inflacyjny - system wag wykorzystywany do obliczeń wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. W Polsce na jego podstawie Główny Urząd Statystyczny wydaje informacje o wysokości inflacji w ujęciu miesięcznym i rocznym.

Przyczyny inflacji

• nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez:

• dodruk banknotów niemających pokrycia

• oprocentowanie pieniędzy

• działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja pieniądza")^].

• niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwa struktura gospodarki

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

• nadwyżka eksportu nad importem

• monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

• zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze

Rodzaje inflacji:

1.Według tempa

• inflacja pełzająca (powolna)- jednocyfrowa

• inflacja krocząca(stąpająca)- dwucyfrowa

• inflacja galopująca- trzycyfrowa

• inflacja histeryczna- (hiperinflacja)-trzy i więcej cyfrowa

2.Według kryterium

• jawna

• utajona

3.Według kryterium

• krajowa (własna) wywołana czynnikami w strukturze funkcjonowania danej gospodarki krajowej

• importowana (zewnętrzna) wywołana czynnikami wewnętrznymi, niezależnymi od wewnętrznej sytuacji danej gospodarki. np. wzrost cen paliw na rynkach światowych

Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:

• przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,

• zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.

Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa.

Skutkami dla gospodarki narodowej będzie:

• niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,

• spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki,

• dewaluacja waluty krajowej - więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara,

• zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych,

• osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.

Społeczne skutki inflacji czyli różne grupy społeczne tracą na inflacji w różnym stopniu. Inflacyjny wzrost cen obniża realne dochody przede wszystkim tej części ludności, która pracuje w tzw. sferze budżetowej oraz utrzymuje się ze świadczeń społecznych. Na inflacji tracą wszyscy oszczędzający, szczególnie ci, którzy utrzymują się ze świadczeń społ. i trzymają swoje oszczędności na tzw. czarna godzinę.

Przedsięwzięcia antyinflacyjne:

1. polityka finansowa - nadrzędnym celem musi być pokrycie wydatków budżetowych dochodami. Ograniczony powinien być deficyt budżetowy.

2. polityka pieniężno-kredytowa - podporządkowanie wymogowi realności emisji i kreacji pieniądza.

3. Instrumenty:

• zamrożenie cen i płac

• uruchamianie długu publicznego

• wymiana pieniężna

• ograniczenie akumulacji w przedsiębiorstwie

• zmiana struktury gospodarki (zwiększenie ilości dóbr finalnych)

Stagflacja, stan gospodarki charakteryzujący się jednocześnie wysokim poziomem inflacji, wysokim bezrobociem i stagnacją gospodarczą. Miernikiem opisującym ten stan jest stopa stagflacji, zwana też stopą ubóstwa, stanowiąca sumę stopy inflacji i stopy bezrobocia.

Bezrobocie: Stan, w którym osoby w wieku produkcyjnym, chcący pracować nie mogą znaleźć zatrudnienia

Siła robocza: Zatrudnieni jak i osoby zarejestrowane jako chcące i będące w stanie podjąć pracę.

Stopa bezrobocia: odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.

Rodzaje bezrobocia:

• Frykcyjne: Występuje w każdym rozwojowym społeczeństwie, tworzą je osoby pozbawione pracy tylko przejściowo w związku ze zmianą miejsca zamieszkania, poszukiwania lepiej płatnej pracy lub ze zmianą zawodu, podnoszeniem kwalifikacji

• Strukturalne: wywołane potrzebą zmian kwalifikacji pracowników, wywołanych innowacjami technologicznymi

• Keynesowskie(cykliczne): wynika z niedostatku popytu, kiedy to produkcja faktyczna jest mniejsza od potencjalnej

• Klasyczne: kiedy płaca jest wysoka, nie równoważy popytu z podażą na pracę. Może być wynikiem działania związków zawodowych lub regulacji rządu dotyczącej płacy minimalnej

Do najczęstszych przyczyn bezrobocia należą:

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczenie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• brak mobilności

• przeniesienie zakładów do innego rejonu

• niedostosowanie do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

Pasywne metody walki z bezrobociem
Na wypłacaniu zasiłku i akcjach humanitarnych. Metody pasywne koncentrują się na łagodzeniu ujemnych skutków bezrobocia, dążą do ograniczenia podaży siły roboczej. Podstawowy instrument tych metod to:

1. Zasiłek - pełniący funkcję rekompensującą ale i motywacyjną; ma chronić bezrobotnych przed pogorszeniem się warunków życiowych i motywować do podjęcia miejsc pracy i stymulować rozwój pracy

2.Zasiłki z funduszu pomocy społecznej.
3. Jednorazowe odszkodowania - dla osób zwolnionych z pracy.
4. Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
5. Przepisy umożliwiające przejście na wcześniejszą emeryturę (ograniczenie podaży).
6. Praca w niepełnym wymiarze (na pół etatu, popularne w Szwecji, gdzie ¼ zatrudnionych tak pracuje).
7. Worksharing - dzielenie pracy między większą liczbę bezrobotnych przez ograniczenie godzin nadliczbowych, skracanie czasu pracy.
8. Wydłużanie czasu urlopów, nauki.
9. Zakaz podejmowania pracy przez cudzoziemców (bardzo restrykcyjne; Niemcy, Japonia).
10. Przepisy ułatwiające wyjazdy za granicę.

Aktywne metody walki z bezrobociem
Polegają na tworzeniu nowych miejsc pracy i stymulowaniu rozwoju

Instrumenty specjalne to:
1. Programy państwowe - tworzenie miejsc pracy, czyli roboty publiczne eliminujące bezczynność bezrobotnych i skracające ich czas oczekiwania na pracę, to przedsięwzięcia organizowane przez państwo, poprawiają stan zagospodarowania kraju.
2. Subsydiowanie zatrudniania - bezpośrednie (pokrywanie części płac) lub pośrednie (ulgi podatkowe proporcjonalne do liczby nowozatrudnionych).
3. Szkolenia zawodowe - kursy, przeszkolenia, doradztwo zawodowe.
4. Stymulowanie rozwoju - małych i średnich przedsiębiorstw przez sprzyjanie działalności gospodarczej, tworzenie nowych sfer gospodarczych, system zasiłków celowych na zakładanie własnych firm; jest to popularne w krajach wysoko rozwiniętych.'
5. Równoważenie rynku pracy - w układzie regionalnym; aktywna działalność wojewódzkich i regionalnych organów zatrudniania.
Aktywne metody walki mają charakter pro zatrudnieniowy, dają szansę zatrudniania i aktywizacji bezrobotnych, służą głównie wpływaniu na wzrost popytu na siłę roboczą.

Społeczne skutki bezrobocia:

• Ubóstwo

• Przestępczość

• Napięcia społeczne

• Zwiększanie wydatków państwa na pomoc społeczną

---