STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU DZIECKA Z UPOŚLEDZENIEM ZNACZNYM. PROGRAM TERAPEUTYCZNO- NAPRAWCZY.

WSTĘP

Jeśli pedagogikę uznać nie tylko za naukę, ale i za sztukę, w greckim szerokim rozumieniu, trzeba się zgodzić i na to, że jest ona sztuką ze wszystkich najdoskonalszą; jej przedmiotem jest przecież żyjący człowiek, a celem tworzenie czy kształtowanie, jeśli nie wręcz powoływanie do bytu jego człowieczeństwa. Jednocześnie jest ona sztuką ze wszystkich najbardziej tragiczną- jej tworzywo, najszlachetniejsze z możliwych, jest także spośród wszystkich najbardziej nietrwałe.

Nie każdy rodzi się z jednakowymi szansami na korzystny rozwój. Dotyczy to zarówno czynników biologicznych, społecznych, jak i psychologicznych. Im sytuacja rozwojowa dziecka jest trudniejsza, tym więcej wsparcia ono potrzebuje. Niezbędny jest mu wtedy ktoś, kto pochyli się nad nim, rozezna jego sytuację, oceni jego możliwości- nawet te najmniejsze, określi jasno zadanie, poszuka sposobu jego rozwiązania i w ten sposób stworzy szansę doświadczenia czegoś nowego, zdobycia nowej umiejętności. Na tym polega rola nauczyciela. Osoba ze znacznym upośledzeniem jest całkowicie zależna od innych, nie rozumie otaczającego ją świata, nie potrafi rozwiązać najprostszych problemów dnia codziennego. Często nie umie poruszać się samodzielnie, musi być karmiona, obsługiwana w toalecie. Często nie umie wyrazić swoich potrzeb, uczuć, jest zagubiona nawet pośród bliskich; sposób, w jaki woła o pomoc, jest bowiem dla nich nie zrozumiały. W takiej sytuacji nauczyciel może pełnić rolę mediatora i tłumacza zachowań dziecka. Jedyną szansą rozwoju, nabywania nowych doświadczeń i umiejętności są odpowiednio dobrane metody i sposoby uczenia, stosowane konsekwentnie, według przemyślanego programu. Wymaga to od nauczyciela dużej wiedzy, a przede wszystkim intuicji; bo nie ma jednego programu nauczania dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym, ale jest ich tyle, ilu uczniów. Oczywiście, taki program nie mógłby powstać bez dogłębnej diagnozy umiejętności funkcjonalnych dziecka, czyli: jak się ono porozumiewa, jak się porusza, jak poznaje świat, co najbardziej lubi robić i wiele innych cennych informacji, które nauczyciel może otrzymać z różnych źródeł.

Poniższa praca stanowi właśnie rozwinięcie tego wszystkiego. Zawiera diagnozę dziecka z upośledzeniem znacznym oraz program terapeutyczny, który pomoże dziecku rozwinąć „skrzydła”. Jest dostosowany do jego możliwości, umiejętności i potrzeb.

W części pierwszej znalazły się wiadomości dotyczące oligofrenopedagogiki jako nauki. Na temat etiologii upośledzenia umysłowego istnieje dość obszerna specjalistyczna literatura naukowa. Moim zadaniem było pokazać wzajemny związek między stopniem upośledzenia umysłowego, a planowaniem pracy rewalidacyjnej. W drugiej części pracy zostały przedstawione cele pracy, problemy badawcze i hipotezy, które ułatwiają pozyskanie odpowiedzi na szereg pytań dotyczących pracy rewalidacyjnej z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu znacznym, określenia możliwości psychoruchowych dziecka niepełnosprawnego, wreszcie przystosowania się do życia społecznego.

Trzecia część pracy zawiera opis stanu zdrowia dziecka i jego sprawności psychoruchowej. Diagnoza dziecka została postawiona w oparciu o wytwory pracy, karty informacyjne leczenia szpitalnego, wyniki badań, obserwację, wywiad z rodzicami.

Upośledzenie umysłowe ma charakter totalny, uszkadza w zasadzie wszystkie funkcje organizmu, chociaż nie wszystkie w jednakowym stopniu. Niektóre z nich są tylko osłabione w skutek nieodpowiednich pobudzeń lub niedostatecznego ćwiczenia. Pod wpływem jednak ogólnego wzmocnienia całego organizmu oraz wzmożonej aktywności danej funkcji, osłabienie może ustąpić.

Program terapeutyczno - naprawczy zawiera:

• zestaw ćwiczeń usprawniających aparat oddechowy i artykulacyjny,

• zestaw ćwiczeń usprawniających motorykę dużą i małą,

• zestaw ćwiczeń usprawniających orientację w przestrzeni,

• zestaw ćwiczeń usprawniających koordynację wzrokowo- słuchowo- ruchową,

i ma na celu usprawnianie następujących funkcji psychomotorycznych:

• orientację w przestrzeni,

• motorykę dużą i małą,

• koordynację wzrokowo- słuchowo- ruchową,

• koncentrację,

• pamięć.

Praca ta powstała po to, by pomóc dziecku w poznaniu otaczającego go świata, ale również po to, aby nauczyło się wyrażać swoje emocje, odczucia związane z otaczającym go światem i ludźmi.

CELE PRACY, PROBLEMY BADAWCZE I HIPOTEZY.

Celem pracy jest dogłębne zdiagnozowanie możliwości i ograniczeń psycho-fizycznych dziecka oraz opracowanie takiego programu naprawczego, który bazując na mocnych stronach dziecka pozwoliłby usprawnić funkcje zaburzone.

Pojęcie problemu w literaturze przedmiotu nie jest jednoznacznie określone.

Z analizy kilku definicji tego zagadnienia wynika, że:

1. problemy są zadaniami (teoretycznymi lub praktycznymi), w których określony człowiek odczuwa trudność wynikającą z rozbieżności między poziomem własnej wiedzy, a postawionym przed nim celem.

2. zadania te wymagają aktywności myślowej, czy jak to nazywa J. Kozielski myślenia produktywnego, a więc wykonania operacji umysłowych, które w rezultacie, jak podkreśla W. Okoń, prowadzą do wzbogacania dotychczasowej wiedzy człowieka.²

Ze względu na to, że w naszym umyśle nie ma wrodzonych pojęć, a jedynie te, które zawdzięczamy poznaniu zmysłowemu i myśleniu, oba czynniki będziemy traktować globalnie.

W pracy szukano odpowiedzi na następujące problemy badawcze:

1. Jaki jest stan zdrowia i poziom psychoruchowy dziecka?

2. Jaki program terapeutyczno - naprawczy pozwoli na korektę bądź usunięcie trudności w poruszaniu się i wykonywaniu ruchów precyzyjnych?

Stosownie do wyróżnionych problemów badawczych sformułowano następujące hipotezy niniejszej pracy:

1. Stan zdrowia dziecka i jego poziom sprawności psychoruchowej pozwala na wprowadzenie aktywnej rewalidacji w zakresie usprawniania aparatu oddechowego, artykulacyjnego i z zakresu motoryki małej i dużej.

2. Dostosowany do możliwości dziecka program terapeutyczno-naprawczy, właściwe formy i metody pracy, pozwolą znacznie poprawić, a nawet wyeliminować trudności w poruszaniu się i wykonywaniu precyzyjnych ruchów.

Metody, techniki i narzędzia do badań zastosowanych w pracy.

Do jednych z najważniejszych prac związanych z przygotowaniem badań należało staranne dobranie i ustalenie metod i technik badawczych, umożliwiających zarówno zebranie jak i opracowanie zebranego materiału.

W badaniach własnych zastosowano METODĘ INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU w skład, której weszły następujące techniki:

• badanie dokumentacji - polegało na dokładnym zaznajomieniu się z opiniami i orzeczeniami psychologiczno-lekarskimi, dziennikami lekcyjnymi, kartami informacyjnymi, szpitalnymi.

Celem analizy dokumentacji było zebranie danych o dotychczasowych postępach dziecka w nauce oraz zdobycie informacji o tym jakiego rodzaju dodatkowe upośledzenia - poza upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym - występują u dziecka. W tym celu posłużono się następującymi narzędziami:

1. Karta wywiadu z rodzicami

2. Karta obserwacji dziecka

3. Wytwory własne dziecka

• wywiad środowiskowy - polegał na zapoznaniu się z najbliższym środowiskiem dziecka.

Celem wywiadu środowiskowego było ustalenie stanu zdrowotnego rodziców i dziadków dziecka ze szczególnym zwrócenie uwagi na choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe, alkoholizm. Wyjaśnienie, jaki był przebieg ciąży i samego porodu, czy dziecko nie chorowało na ostre choroby zakaźne, a zwłaszcza na choroby centralnego układu nerwowego. Zwrócenie uwagi na rozwój dziecka w pierwszych latach jego życia, kiedy zaczęło ząbkować, chodzić, jak długo się moczyło itp.

Również ustalenie, jaka atmosfera panuje w rodzinie, a także, jaki jest jej status materialny i kulturowy. Tutaj wykorzystano narzędzia takie jak:

1. Karta wywiadu dziecka

2. Karta obserwacji dziecka

• obserwacja - polegała na obserwacji dziecka w toku zajęć: w czasie nauki, w pracy warsztatowej, na spacerach, podczas zabaw.

Celem obserwacji jest poznanie dziecka, uświadomienie sobie jak uczeń działa w określonych warunkach, a także dlaczego w ten, a nie inny sposób postępuje, oraz w jakich warunkach i pod wpływem jakiego oddziaływania można najszybciej i najskuteczniej dokonać określonej zmiany w postępowaniu dziecka.

Powinniśmy obserwować: rozwój fizyczny, rozwój umysłowy, przeżycia emocjonalne i formy postępowania. Narzędzia:

1. Karta obserwacji dziecka

• analiza wytworów - polegała na analizowaniu prac wykonanych przez dziecko, np.: rysunków, wycinanek, wydzieranek, prac ręcznych.

Celem analizy wytworów dziecka było zdobycie wiadomości dotyczących umiejętności, uzdolnień i możliwości dziecka, a także cierpliwości, sumienności i dokładności w pracy.

STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU DZIECKA Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU ZNACZNYM.

Stan zdrowia i poziom sprawności psychofizycznych dziecka.

Krzyś urodził się 18.03.1991r. w Blachowni, pochodzi z małej wioski pod Kłobuckiem.

Chłopiec wywodzi się ze środowiska robotniczego. Rodzice są pracownikami fizycznymi, matka - rolnik, ojciec z zawodu mechanik - kierowca. Krzyś ma starsze rodzeństwo: siostrę. Warunki mieszkaniowe i materialne dobre. Atmosfera domowa spokojna, rodzice oddani dziecku.

CIĄŻA:

Ciąża przebiegała bez żadnych powikłań, matka czuła się dobrze i nie uskarżała się na żadne dolegliwości, które byłyby niepokojące dla lekarza prowadzącego ciążę. Kobieta pozostawała całą ciążę pod opieka poradni K i lekarza ginekologa.

PORÓD:

Krzyś urodził się 14 dni po terminie. Poród przebiegał prawidłowo, siłami natury, bez powikłań. Dziecko po urodzeniu ważyło 3600g i mierzyło 60cm. W skali Agar otrzymało 10 punktów. W szpitalu chłopiec przechodził ciężką żółtaczkę patologiczną w pierwszej dobie życia.

PRZEBIEG CHOROBY:

Kiedy chłopiec miał trzy miesiące zachłysnął się pokarmem. Zrobił się siny i stracił przytomność. Matka natychmiast zadzwoniła po pogotowie i zanim pomoc nadeszła udało się jej przywrócić dziecku oddech. Chłopiec został przewieziony do szpitala na obserwację. Tam po kilku dniach stwierdzono zapalenie płuc i poddano dziecko leczeniu silnymi antybiotykami. Kiedy dziecko w wieku sześciu miesięcy nie zaczęło siadać, matka zaniepokojona udała się do lekarza. Tam nie zauważono nic niepokojącego w zachowaniu i wyglądzie zewnętrznym dziecka, nie zlecono żadnych badań. Lekarze uznali, że wszystko jest w porządku. Matce jednak to nie dawało spokoju, jeździła do różnych specjalistów, aż wreszcie jeden z nich zdiagnozował dziecięce porażenie mózgowe, czterokończynowe. Dziecko miało wtedy półtora roku.

W późniejszym czasie zdiagnozowano u chłopca stopę końsko- szpotawą, i wirusowe zapalenie wątroby typu C, a także upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym. Zapis EEG mózgu nieprawidłowy, jednak u chłopca nie występują incydenty napadowe.

ROZWÓJ RUCHOWY:

Chłopiec zaczął siedzieć, kiedy miał dwa latka (przy intensywnej fizykoterapii) i chodzić, kiedy skończył cztery lata.

W przebiegu badania neurologicznego stwierdzono napięcie mięśniowe z tendencją do obniżonego, poza tym cechy zespołu piramidowego z kończyn dolnych, chód nieprawidłowy, na zewnętrznych krawędziach stóp (stopa końsko-szpotawa, spastyczna, prawa).

U Krzysia, około jedenastego roku życia, nastąpił znaczny przyrost masy ciała i pogorszenie z tego powodu sprawności ruchowej (przeprowadzono korektę operacyjną prawej stopy i dwukrotnie podawano mu toksynę otulinową, jednak bez efektu).

Niedawno chłopiec przeszedł operację prawej kończyny, która została wyprostowana. Zabieg powtarzany był dwukrotnie. Pierwsza operacja zakończyła się niepowodzeniem, z powodu silnego krwotoku z rany. Chłopiec konsultowany był z hematologiem, który zdiagnozował u niego WZW typu C. Ta choroba była przyczyną krwawienia. Drugi zabieg zakończył się sukcesem. W styczniu chłopiec przejdzie podobną operację na lewej kończynie. Po tym zabiegu i rehabilitacji będzie samodzielnie się poruszał. Jest to ważne, ponieważ chłopiec waży ponad sto kilogramów i rodzice nie mogliby poradzić sobie z opieką nad nim (zwłaszcza matka).

Krzyś z powodu otyłości jest pod opieką Poradni Metabolicznej w Katowicach. Jest na niskokalorycznej diecie, ponieważ zagrożony jest cukrzycą.

ROZWÓJ PSYCHICZNY I EMOCJONALNY:

Badanie psychologiczno-pedagogiczne wykazało u chłopca upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym.

Występują u niego duże trudności z koncentracją uwagi, duża przewaga uwagi mimowolnej.

Mała trwałość i wąski zakres pamięci, znacznie obniżona zdolność uczenia się.

Myślenie ma charakter konkretno-obrazowy. Wykonuje proste polecenia poparte gestem.

Samopoczucie chłopca zmienne. Obserwuje się silne przywiązanie emocjonalne z osobami najbliższymi.

• NAŚLADOWANIE (na poziomie 1-2 lat) .

• naśladowanie słowne

Dziecko naśladuje płacz i śmiech.

• naśladowanie ruchowe

Krzyś naśladuje tylko proste, mało precyzyjne ruchy. Uderza przedmiotem o przedmiot (np.: klocek o klocek). Potrafi włożyć przedmioty do pudełka.

Naśladuje proste, rytmiczne ruchy, grę na rytmicznych instrumentach (np.: bębenek, kołatka, tamburyn). Lubi wystukiwać rytm w takt muzyki.

Chłopiec naśladuje zaciskanie dłoni w pięść z kciukiem wewnątrz.

Lubi bawić się klockami, chętnie naśladuje budowanie mostu z klocków. Most nie jest zbyt stabilny ani skomplikowany. W każdej chwili może się przewrócić (niestabilny, zrobiony bardzo niestarannie). Budowla nie jest także identyczna ze wzorem.

Dziecko nie potrafi naśladować lepienia kształtów z plasteliny (ulepi tylko kulkę).

WNIOSKI:

Dziecko słyszy i koduje dźwięki dochodzące ze świata je otaczającego. Nie wszystkie potrafi przyswoić zanalizować.

Wrażenia docierające do dziecka są bardzo ograniczone, wybiórcze. Wyobrażenia zaś są bardzo prymitywne. Dziecko potrafi wyobrazić sobie pewne przedmioty, rzeczy, zjawiska, ale nie potrafi ich przetworzyć, dostosować do danej sytuacji. Nie potrafi przewidzieć następstw pewnych sytuacji.

• PRECEPCJA (na poziomie 4-5 lat).

Krzyś dostrzega kształt otworu (kwadrat, trójkąt, koło, prostokąt); rozróżnia kształty: (kwadrat, trójkąt, koło, prostokąt).

Rozróżnia nieregularne kształty układanki, ale nie potrafi ich ze sobą dopasować, rozróżnia wzór: krzyż. Rozróżnia kolory.

WNIOSKI:

Dziecko ma w dużym stopniu zaburzoną percepcję. Rozróżnia kształty podstawowych figur geometrycznych. Potrafi dopasować elementy układanki do całości.

• KOORDYNACJA WZROKOWO - RUCHOWA (na poziomie 2-3 lat).

Dziecko umieszcza okrągły kształt w okrągłym otworze, uzupełnia kształty (koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt). Rozróżnia podobne, takie same kształty.

Krzyś potrafi klasyfikować figury geometryczne, zarówno ze względu na cechy jakościowe jak i ilościowe.

(np.: klocki Dienesa): czerwone małe trójkąty,

niebieskie, duże koła.

Nie potrafi posługiwać się nożyczkami. Nie wytnie nawet najprostszych kształtów.

Chłopiec z pomocą nauczyciela ułoży duże puzzle i wzory na drewnianych klockach

Koloruje znacznie wykraczając poza linie wzoru.

WNIOSKI:

Dziecko ma wyraźnie zaburzoną koordynację wzrokowo - ruchową.

Nie potrafi dopasować elementów do całości. Ma trudności w subtelnym różnicowaniu kształtów, nie dostrzega drobnych różnic między obrazami podobnymi, lecz nie identycznymi, bądź przedmiotami zasadniczo różnymi.

Rysuje na poziomie bazgroty z elementami kształtów kolistych i niezamkniętych kwadratów.

• CZYNNOŚCI POZNAWCZE (na poziomie 1-2 lat).

Krzyś rozpoznaje własne imię i swoje rzeczy.

Pamięta zbiór trzech przedmiotów i zauważa, którego brakuje.

Zdaje sobie sprawę z jakości i ilości (mniej - więcej, gruby - chudy, mały - duży, niski - wysoki).

Chłopiec ma duże problemy z koncentracją. Trudno mu się skupić przez dłuższy czas na ćwiczeniach, zadaniach.

Łatwo natomiast odwrócić jego uwagę od wykonywanych czynności.

WNIOSKI:

Czynności poznawcze dziecka są znikome i sprowadzają się głównie do opanowania czynności codziennych typu: jedzenie, higiena, domowe zajęcia, zabawy itd.

Ma zaburzoną pamięć mimowolną, zaś pamięć dowolna jest wykształcona na bardzo słabym poziomie. Trzeba wykonać wiele ćwiczeń, aby dziecko mogło opanować pewne czynności.

Nie potrafi wnioskować, porównywać, uogólniać, klasyfikować itp.

Myślenie dziecka pozostaje w stadium przedoperacyjnym i ma charakter konkretny.

Dziecko cechuje powierzchowność spostrzegania, niezdolność do koncentracji uwagi, którą cechuje mimowolność.

Z trudem wytwarzają się ślady pamięciowe.

• SAMODZIELNOŚĆ (na poziomie 2-3 lat).

Chłopiec jest bardzo mało samodzielny.

Samodzielnie zdejmuje bluzę i wiesza na wieszaku. Odkłada na polecenie zabawki.

Samodzielnie korzysta z toalety i myje ręce. Próbuje wycierać nos chusteczką.

Samodzielnie pije i je przygotowane przez opiekuna posiłki.

Nie może zostać w domu bez opieki dorosłego.

WNIOSKI:

Dziecko mało samodzielne. Wymaga stałej opieki osoby dorosłej.

• USPOŁECZNIENIE (na poziomie 4-5 lat).

Krzyś jest dzieckiem towarzyskim, otwartym na innych ludzi, Chętnie przebywa w towarzystwie rodziny. Jest bardzo silnie emocjonalnie związany z rodziną.

Odpowiada na powitania skinięciem głowy. Krzyś jest bardzo uparty.

Kiedy się zdenerwuje bywa agresywny w stosunku do opiekuna jak i do siebie (niszczy sobie ubranie).

Lubi ustalony porządek dnia, pewne rytuały.

WNIOSKI:

Krzyś jest uparty, wybuchowy. Nie zagraża jednak otoczeniu. Bywa impulsywny.

Reaguje agresją na jakąś sytuację wywołującą w nim lęk lub niechęć.

Widoczna jest duża sztywność umysłu. Trudno jest namówić dziecko na coś, na co nie ma ochoty. Trudno jest zmienić pewne utarte rytuały i przyzwyczajenia dziecka.

ROZWÓJ MOWY:

Zaburzenia rozwoju mowy na tle wad sprzężonych:

• mózgowego porażenia dziecięcego

• upośledzenia umysłowego (oligofazja)

Rozwój mowy opóźniony w stopniu głębokim. Chłopiec wydaje tylko nieartykułowane dźwięki.

Wykazuje reakcje rozumienia mowy, wykonuje wiele poleceń. Komunikuje się za pomocą gestów.

Chłopiec nie ma żadnych problemów z przyjmowaniem posiłków, dobrze gryzie, odgryza.

Występuje u niego wysoko wysklepione podniebienie oraz prawdopodobnie wada zgryzu (chłopiec nie dał się dokładnie zbadać). Obniżona jest sprawność motoryczna mięśnia okrężnego ust i języka w zakresie ruchów pionowych. Oddychanie jest nieprawidłowe- głównie przez usta.

Reakcje słuchowe w normie.

Uważam, że obecnie dziecko ma największe trudności z koncentracją, orientacją w przestrzeni oraz koordynacją wzrokowo- słuchowo- ruchową, dlatego będą to funkcje usprawniane w pierwszej kolejności. Ćwiczenia będą tak skonstruowane, aby łączyły w sobie funkcje najbardziej zaburzone, z tymi bardziej sprawnymi(pamięć i spostrzegawczość).

Indywidualny program terapeutyczno - naprawczy przygotowany dla dziecka ze znacznym upośledzeniem umysłowym.

Przy konstruowaniu indywidualnego programu naprawczego kierowałam się zasadą korekcji zaburzeń i zasadą stopniowania trudności. Starałam się dostosować go do etapu, jaki dziecko osiągnęło oraz do jego możliwości percepcyjnych i zainteresowań.

ĆWICZENIA ODDECHOWE:

1. Chłodzenie gorącej wody, zupy na talerzu.

2. Zdmuchiwanie mlecza - tak długo aż spadnie ostatnie nasionko (długie strumienie powietrza).

3. Odtajanie zamarzniętej szyby - chuchanie (długie) na ręce, bo są zamarznięte.

4. Lokomotywa oddaje nadmiar pary: fff lub szszsz

5. Wypuszczanie powietrza z balonika, piłki, dętki ( długie sss).

WNIOSKI: Ćwiczenia oddechowe mają na celu usprawnienie płynności oddechu i oddychania przez nos, pozwolą dziecku wydłużyć wdech i wydech, co poprawi jego komfort w czasie jedzenia.

ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO:

1. Ćwiczenia języka:

• pokazywanie „niegrzecznego” języka,

• naśladowanie ruchów języka żmii (ruch ruchliwy, szybko wysuwa się we wszystkie strony),

• naśladowanie picia mleka przez kotka,

• oblizywanie końcem języka wargi dolnej i górnej,

• kilkukrotne oblizywanie warg,

• dotykanie czubkiem języka kącików ust,

• naśladowanie kota wylizującego talerzyk,

• lizanie lodów trzymanych w takiej odległości od buzi aby zmusić język do wysuwania się do przodu,

• zabawa „leniuszek” - w zabawie wykorzystuje się umiejętność ziewania,

• zabawa „na pastwisku” - zabawa polega na naśladowaniu przez dzieci krowy (żucia trawy).

• Ćwiczenia warg:

• kilkakrotne nadymanie policzków przy zwartych wargach,

• nadymanie policzków z uwolnieniem nagromadzonego w jamie ustnej powietrza,

• nadymanie policzków na zmianę, lewego i prawego, przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej do drugiej przy zwartych wargach,

• wciąganie policzków do jamy ustnej,

• zaokrąglanie i rozciąganie warg przy zwartych szczękach,

• cmokanie przy dowolnym układzie warg,

dmuchanie na płomień świecy, skrawki papieru, watkę przy różnym układzie warg: wargi ułożone kształcie wąskiego lejka (jak przy u),

układ warg właściwy spółgłosce f.

WNIOSKI: Ćwiczenia artykulacyjne usprawnią wargi i język dziecka, a to pozwoli mu sprawniej spożywać posiłki i w mniejszym stopniu się ślinić.

ĆWICZENIA OGÓLNEJ SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ (koordynacji ruchowej i ruchowo- wzrokowo- słuchowej):

1. Ćwiczenia wyprostne:

• postawa „na baczność”,

• stanie tyłem do ściany (przyleganie całym ciałem),

• stanie w pozycji jak wyżej, próba dosięgnięcia głową sufitu bez „wspinania”

• skłony do przodu, do tyłu,

• krążenie tułowia w pasie, w biodrach.

• Chodzenie:

• chodzenie na palcach, na piętach, na zewnętrznych brzegach stóp,

• chodzenie cicho - głośno, z tupaniem, wolno - szybko,

• marsz z wypowiadaniem „komendy” - lewa, prawa,

• chodzenie na palcach z wyciągniętymi w górę rękami,

• Ćwiczenia ruchów głowy:

• opuszczanie i podnoszenie głowy; kręcenie w lewo, w prawo,

• kiwanie głową,

• odwracanie głowy: w lewo, w prawo, w górę, w dół.

• Wymachy kończyn:

• wymachy w górę, w górę, w przód - jedną ręką, dwoma rękami,

• wymachy rak ze skrzyżowaniem ich przed sobą,

• wymachy wyprostowanych rąk; w górze, w przód, na przemian w górę, w dół,

• podnoszenie i opuszczanie wyprostowanych rąk: podnoszenie rąk ku górze, ku dołowi.

• Krążenie kończyn:

• krążenie wyprostowanych rąk i jednej ręki,

• krążenie przedramienia (ręka zgięta w łokciu).

• Wymachy dłoni:

• w górę - w dół,

• w lewo - w prawo,

• w górę.

• Wymachy skrzyżowanych w górze dłoni.

• Krążenie dłoni:

• krążenie obu dłoni ułożonych równolegle,

• krążenie dłoni wyciągniętych w bok rąk,

• krążenie stykających się dłoni,

• krążenie ręki wokół pięści.

• Krążenie dłoni i pięści:

• zamykanie i otwieranie pięści,

• stukanie pięściami o siebie,

• naśladowanie gry na skrzypcach, trąbce.

• Układanie modeli z dłoni:

• układanie dłoni ułożonych równolegle (jedna nad drugą ku górze).

• Kiwanie palcem:

• w przód,

• zgiętym palcem do siebie.

• Krążenie palców:

• wskazującego palca,

• jednego palca wokół drugiego palca nieruchomego.

• Pocieranie o siebie palcami:

• palca wskazującego i kciuka,

• palców wskazujących obu rąk.

• Rzucanie i chwytanie woreczka:

• swobodne rzucanie woreczkiem w górę i chwytanie obiema palcami,

• rzucanie i chwytanie jedną ręką,

• rzucanie prawą ręką i chwytanie lewą ręką,

• rzucanie i chwytanie woreczka w ruchu.

• Odbijanie balonika.

• Rzucanie piłki do siebie.

• Ugniatanie kul z gazet.

• Przenoszenie piramidek ułożonych z pudełek.

WNIOSKI: Celem tych ćwiczeń jest usprawnianie motoryki rąk oraz koordynacji wzrokowo- ruchowej, poczynając od dużych ruchów ramienia i przedramienia, kończąc na drobnych, precyzyjnych ruchach nadgarstka, dłoni i palców.

ĆWICZENIA PERCEPCJI-WZROKOWO-SŁUCHOWO-RUCHOWEJ:

1. Dobieranie par jednakowych obrazków,

2. Odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów),

3. Układanie obrazków według instrukcji słownej (po lewej, po prawej, na górze, na dole, za, przed),

4. Układanie obrazków w kolejności, w jakiej były pokazywane,

5. Układanie obrazków z części,

6. Dobieranie części obrazka do całości,

7. Układanie figur geometrycznych z części,

8. Budowanie według wzoru kompozycji z klocków,

9. Wyszukiwanie różnic między obrazkami,

10. Wyszukiwanie podobieństw między obrazkami,

11. Wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych obrazków,

12. Lepienie kulek i wałeczków z plasteliny i ciastoliny (zabawa z tymi materiałami),

13. Dopasowywanie do otworów w kostce kształtów figur geometrycznych.

WNIOSKI: Ćwiczenia koordynacji wzrokowo- słuchowej angażują obie funkcje, jednak w zależności od rodzaju ćwiczeń różny jest stopień zaangażowania każdej z nich. Na przykład układanki płaskie (obrazkowe) w większym stopniu angażują percepcję wzrokową aniżeli funkcję ruchową, układanki wtyczkowe ćwiczą obydwie funkcje w co najmniej równym stopniu, natomiast modelowanie z plasteliny znacznie bardziej usprawnia funkcję kinestetyczno- ruchową aniżeli wzrokową, choć oczywiście w każdym z wymienionych ćwiczeń doskonali się koordynacja wzrokowo- słuchowo- ruchowa.

ĆWICZENIA GRAFICZNE: (usprawniające drobne ruchy ręki ułożonej dużych pozycji jak przy pisaniu)

1. Kreślenie dużych płynnych linii.

2. Malowanie palcami:

• wydrapywanie patyczkiem wzorków i kształtów na zamalowanej farbą klejową powierzchni,

• malowanie farbą dużych okrągłych powierzchni form(balonik, piłka) na dużym kartonie, papierze.

• Zamalowywanie dużych form:

• farbami, kredą, węglem na dużej powierzchni (nieograniczone - arkusz papieru; ograniczone - pole kwadratu, trójkąta, koła, prostokąta).

• Kreślenie kredką na tablicy:

• duże formy geometryczne,

• linie faliste.

• Obrysowywanie figur:

• obrysowywanie gotowych szablonów o prostych kształtach np.: koła, kwadratu, trójkąta, wypełnianie ich i komponowanie szlaczków i wzorów,

• obrysowywanie i kreskowanie figur geometrycznych na kratkowanym papierze.

• Rysowanie po konturach:

• pogrubianie konturów,

• wypełnianie (farbami, kredkami itp.).

• Rysowanie szlaczków o szerokich liniach:

• obrysowywanie figur o szerokich liniach,

• odwzorowywanie szlaczków wg demonstrowanych wzorów,

• komponowanie szlaczków z figur i ich zamalowywanie,

• samodzielne rysowanie różnorodnych wzorów.

• Łączenie kolorową kredką wyznaczonych punktów: rysowanie linii od kropki do kropki bez odrywania ręki od tablicy (linie poziome, pionowe, skośne).

WNIOSKI: Ćwiczenia graficzne usprawniają drobne „pisarskie” ruchy ręki. Ćwiczą koncentrację uwagi oraz eliminują nadmierne pobudzenie ruchowe.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI.

Indywidualny program naprawczy skonstruowany dla dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i dziecięcym porażeniem mózgowym jest realizowany z powodzeniem od roku.

Praca nad tym programem wymagała dogłębnej diagnozy psychologicznej i pedagogicznej, zapoznania się z dokumentacją medyczną dziecka, a także z jego najbliższym środowiskiem.

Pierwszym krokiem do napisania pracy było przestudiowanie przyczyn upośledzeń, które je wywołują. Okazało się, że tych czynników jest bardzo wiele. Są to zarówno czynniki dziedziczne, przekazywane przez wadliwe geny, jak i środowiskowe, działające zarówno przed, jak i po urodzeniu.

Przyczyną upośledzenia w stopniu znacznym dziecka, dla którego ułożony jest ten program naprawczy, były prawdopodobnie czynniki egzogenne (środowiskowe), które wystąpiły w okresie postnatalnym. To jest:

• patologiczna żółtaczka w pierwszej dobie po urodzeniu,

• zachłyśnięcie się pokarmem w pierwszym miesiącu życia, które doprowadziło do niedotlenienia organizmu i uszkodzenia mózgu.

Zapoznanie się z literaturą opisującą przyczyny upośledzeń, także teorie na temat upośledzeń, pozwoliły skonstruować diagnozę dziecka i ułożyć program naprawczy.

Roczna praca z tym dzieckiem przynosi pożądane rezultaty, przede wszystkim, dlatego że uczeń przez dłuższy czas potrafi skoncentrować się na ćwiczeniu, rozumie i wykonuje polecenia nauczyciela. Dość dobrze radzi sobie z ćwiczeniami manualnymi, których na początku nie lubił i nie chciał wykonywać. Chłopiec koloruje kredkami duże powierzchnie kartki, maluje farbami, wykleja za pomocą kolorowego papieru. Rozpoznaje różnice miedzy obrazkami i podobieństwa, potrafi odnaleźć dwa jednakowe elementy na obrazkach i w układankach. Zna i stosuje zwroty: do góry, na dół, obok.

W dalszym okresie pracy będzie wprowadzona alternatywna metoda komunikacji dziecka z otoczeniem, a mianowicie Metoda Blissa. Pozwoli to wyrażać dziecku swoje potrzeby, a także odczucia, frustracje i emocje, które towarzyszą mu na codzień. Chociaż dziecko jest dobrze rozumiane w swoim środowisku, to jednak zdarzają się momenty, w których chłopiec zaczyna się denerwować i bywa agresywny, właśnie z powodu niezrozumienia jego potrzeb w danej chwili.

Chłopiec chętnie pracuje, a jego praca przynosi efekty i jest bardzo satysfakcjonująca dla nauczyciela.

BIBLIOGRAFIA.

1. Doroszewska J., Pedagogika specjalna. Podstawowe problemy teorii i praktyki rewalidacyjnej poszczególnych odchyleń od normy,

Wrocław 1989.

2. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, Poznań 1988.

3. Ellin P., Schneider A., Terapia oddechowa, Warszawa 2002.

4. Fontana D., Psychologia dla nauczycieli, Poznań 1998.

5. Formański J., Psychologia, Warszawa 1998.

6. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi,

Opole 1999.

7. Grzegorzewska M., Pedagogika specjalna, Warszawa 1968.

8. Jarosz M., Psychologia lekarska, Warszawa 1988.

9. Kierejczyk K., Dzieci opóźnione w rozwoju umysłowym,

Warszawa 1960.

10. Kierejczyk K., Oligofrenopedagogika, Warszawa 1978.

11. Kaja B., Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1995.

12. Kościelak R., Psychologiczne podstawy resocjalizacji upośledzonych umysłowo, Warszawa 1989.

13. Kościelska M., Oblicza upośledzenia, Warszawa 1998.

14. Levitt S., Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach ruchu, Warszawa 2000.

15. Lipkowski O., Pedagogika specjalna, Warszawa 1984.

16. Lovaas O. Ivar, Nauczanie dzieci upośledzonych umysłowo: mój elementarz, Warszawa 1993.

17. Metody pedagogiki specjalnej, pod red. Norrisa G. Horinga

i R. L. Schiefelbuscha, Warszawa 1997.

18. Minczakiewicz E., Zaburzenia mowy u upośledzonych umysłowo, [w:] Diadnoza i terapia zaburzeń mowy, pod red. T. Gałkowskiego,

Z. Tarkowskiego, T. Zaleskiego, Lublim 1993.

19. Mrugalska K., Znaczenie ruchu dla rozwoju dziecka, „Materiały Informacyjno - Dydaktyczne”, 1969, nr 8-9.

20. Nortowska H., Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka,

Warszawa 1980.

21. Olechnowicz H., Kształcenie porozumienia słownego u dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, „Materiały Informacyjno - Dydaktyczne”, 1972, z. 15-16.

22. Olechnowicz H., Warunki sprzyjające rozwojowi osobowości społecznej dzieci umysłowo upośledzonych, „Materiały Informacyjno - Dydaktyczne”, 1973, z. 18.

23. Pedagogika rewalidacyjna, pod red. A. Hulka, Warszawa 1988.

24. Piaget J., Mowa i myślenie u dziecka, Warszawa 1992.

25. Piaget J., Psychologia dziecka, Wrocław1989.

26. Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 2001.

27. Sękoswka Z., Zarys pedagogiki specjalnej, Warszawa 2001.

28. Sherborne W., Ruch rozwijający dla dzieci, Gdańsk 2000.

29. Skibińska H., Praca korekcyjno - kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Bydgoszcz 2001.

30. Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Rzeszów 1997.

31. Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, Warszawa 1998.

32. Wyczesany J., Oligofrenopedagogika: wybrane zagadnienia pedagogiki upośledzonych umysłowo, Kraków 1999.

F. Adamski, Człowiek- wychowanie- kultura, Kraków 1993, str. 21

17

^{________________________________________________________}

² W. Okoń, Zarys dydaktyki, Warszawa 1959, s. 159.

---