TEORIA RACJONALNEGO WYBORU KONSUMENTA

Model decyzji konsumenta opiera się na założeniu, że konsument, przy danym ograniczeniu budżetowym, stara się osiągnąć maksymalny poziom użyteczności.

gdzie: p _i - cena dobra i ; ( i = 1, 2, ..., n ) ;

q _i - ilość dobra i ;

B - ograniczenie budżetowe (dochód konsumenta, kwota na wydatki)

Analiza uproszona (dwuwymiarowa - dwa dobra : a i b)

Teoria użyteczności - dorobek nurtu subiektywno-marginalistycznego w ekonomii

• H. Gossen → (szkoła austriacka) - pierwsze i drugie prawo Gossena

• F. Wieser → (szkoła austriacka)

• W. St. Jevons → (szkoła neoklasyczna)

użyteczność U - suma zadowolenia (satysfakcji), jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra

użyteczność krańcowa U_k - przyrost użyteczności całkowitej spowodo-wany jednostkowym przyrostem konsumpcji danego dobra

lub

Krzywe użyteczności całkowitej

i użyteczności krańcowej

Prawo malejącej użyteczności krańcowej ( I prawo Gossena )

W miarę nabywania kolejnych jednostek danego dobra użyteczność każdej dodatkowej jednostki jest coraz mniejsza.

Każda potrzeba w miarę jej zaspakajania ulega nasyceniu.

Prawo wyrównywania użyteczności krańcowych ( II prawo Gossena )

Konsument, dążąc do stanu równowagi, wyrównuje użyteczności krańcowe nabywanych i konsumowanych dóbr; użyteczności te są wówczas proporcjonalne do cen tych dóbr.

Problem nadwyżki konsumenta

Maksymalizacja nadwyżki konsumenta:

N ( q ) → ∞

N ( q ) = U ( q ) - K ( p, q ) = U ( q ) - p⋅q

gdzie:

N - nadwyżka konsumenta

U - użyteczność całkowita

K - koszty zakupu

p - cena, po jakiej konsument dokonuje zakupu

q - ilość nabytego dobra

lub

Użyteczność całkowita i krańcowa

Nadwyżka konsumenta - ta część wartości użyteczności całkowitej, która przypada konsumentowi przy zakupie i konsumpcji q dóbr i za którą konsument nie zapłacił.

Nadwyżka konsumenta

Krzywe obojętności - odejście od założenia mierzalności kategorii użyteczności

Vilfredo Pareto - przedstawiciel szkoły lozańskiej (matematycznej), również zaliczanej do kierunku subiektywno-marginalistycznego

Krzywa obojętności konsumenta

Krzywa obojętności konsumenta - kombinacje dwóch dóbr, które dają konsumentowi ten sam poziom całkowitej użyteczności (są dla konsumenta obojętne)

Problem substytucyjności - Przesuwając się z jednego punktu do drugiego punktu na tej samej krzywej obojętności, możemy zwiększyć konsumpcję jednego dobra tylko i wyłącznie kosztem zmniejszenia konsumpcji drugiego dobra.

Krańcowa stopa substytucji δ - miernik efektu substytucyjnego.

Jest to stosunek ubytku dobra b do przyrostu dobra a:

Oznacza, o ile obniży się konsumpcja dobra b w wyniku wzrostu konsumpcji dobra a o jednostkę, jeśli całkowita użyteczność obu dóbr ma pozostać taka sama.

Krzywą obojętności konsumenta charakteryzuje malejąca krańcowa stopa substytucji → prawo malejącej substytucyjności krańcowej:

↓

Przy stałej sumie użyteczności,

zwiększenie konsumpcji o dodatkowe jednostki jednego dobra

można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ubytków spożycia drugiego dobra.

Linia budżetu konsumenta - linia jednakowych wydatków konsumenta

Linia budżetu konsumenta

Równanie linii budżetowej:

Kąt nachylenia linii budżetowej zależy od relacji cen dóbr a i b, natomiast położenie względem początku układu współrzędnych związane jest z poziomem dochodów realnych. (wyżej i bardziej na prawo położona linia budżetowa odpowiada wyższym dochodom realnym)

Wybór dokonywany przez konsumenta

Maksymalizujący użyteczność całkowitą konsument, wybiera taką kombinację dóbr, dla której najwyższa osiągalna krzywa obojętności jest styczna do linii budżetowej.

W punkcie styczności rynkowa relacja wymienna obu dóbr (relacja cen), mierzona nachyleniem linii budżetowej, równa się stosunkowi użyteczności krańcowych, mierzonemu nachyleniem krzywej obojętności.

Mówiąc inaczej, zrównuje się relacja użyteczności krańcowej do ceny dla jednego dobra z taką samą relacją dla drugiego dobra:

Dla wielu dóbr konsumpcyjnych (i=1,2,...,n):

W ten sposób wyjaśniony został paradoks wody i diamentów.

Literatura zalecana do wykładu:

1. Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Tex, Warszawa 1996:

• roz. 4. Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta s. 86-95

2. Begg D., Fischer S., Dornbusch R.:Ekonomia tom 1, PWE, Warszawa 1993

lub: Begg D., Fischer S., Dornbusch R.:Ekonomia. Mikroekonomia, PWE, Warszawa 1996

• roz. 6. Teoria wyboru konsumenta s. 142-166

3. Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia 1, PWN, Warszawa 1995

• roz. 19. Teoria popytu i użyteczności s. 612-634

4. Oyrzanowski B.: Mikroekonomia, z serii „Biblioteka menedżera”, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996

• roz. II.4. Równowaga gospodarstwa domowego s. 61-74

MODEL KONSUMENTA - przykłady, ćwiczenia, zadania

Zadanie 1

Krzysztof zastanawia się jak podzielić pieniądze przeznaczone na płyty oraz książki i podręczniki. Poniższy rysunek przedstawia jego linię budżetową oraz krzywą obojętności.

Przyporządkuj oznaczone na wykresie punkty odpowiednim zdaniom:

1. Wybór zapewniający maksymalną użyteczność (kombinacja optymalna)

2. Krzysztof całą kwotę przeznacza na płyty.

3. Wariant, który nie wyczerpuje kwoty przeznaczonej na oba rodzaje dóbr.

4. Kombinacja o takiej samej użyteczności jak kombinacja optymalna, ale nieosiągalna ze względu na ograniczenie finansowe

5. Krzysztof całą kwotę przeznacza na książki.

6. Kombinacja lepsza od kombinacji optymalnej (charakteryzująca się wyższą użytecznością)

Zadanie 2

Andrzej korzysta ze stypendium w wysokości 200 zł tygodniowo, które wydaje na posiłki i rozrywki. Wykreśl linię budżetową Andrzeja dla następujących sytuacji:

1. p_P =5 zł ; p_R = 5 zł

2. p_P = 5 zł ; p_R = 10 zł

3. p_P = 10 zł ; p_R = 5 zł

4. p_P = 4 zł ; p_R = 5 zł

5. p_P =5 zł ; p_R = 5 zł , ale wysokość stypendium wzrasta do 250zł.

3

Użyteczność całkowita

U

Ilość dobra (q)

0

Użyteczność krańcowa

U_k

Ilość dobra (q)

0

Cena

(p)

P₁

Funkcja użyteczności krańcowej

jest jednocześnie funkcją popytu

P₂

P₃

q₃

q₂

q₁

Ilość (q)

0

Cena

(p)

Użyteczność krańcowa

Użyteczność całkowita

Użyteczność krańcowa = cena

P

Cena

q

Ilość (q)

0

Cena

(p)

Funkcja popytu,

jednocześnie funkcja użyteczności krańcowej

Nadwyżka konsumenta

Cena

P

q

Ilość (q)

0

ilość dobra

b

Punkty charakteryzujące się jednakową użytecznością całkowitą

U₂

U₂ > U₁

U₁

0

ilość dobra a

ilość dobra

b

efekt wzrostu dochodu

B/p_b

efekt wzrostu ceny dobra b

0

B/p_a

ilość dobra a

ilość dobra

b

linia budżetowa

punkt równowagi

konsumenta

krzywa obojętności

U₂

U

U₁

0

ilość dobra a

---