JĘZYK
W języku występują 3 grupy reguł:
reguły wyznaczające zasób znaków danego języka (słowa, kształty z. drogowych)
reguły znaczeniowe
reguły składni
Języki mówione:
1.naturalne (powstałe spontanicznie -narodowe, często przez przypadek, naleciałości),
2. sztuczne (np. esperanto) {Ale współczesne języki naturalne też nie są czysto naturalne (mieszanina -np. z j. prawnym lub prawniczym podaje się w regulacjach prawnych, które odbiegają od potocznego rozumienia. Często jednak później takie zwroty wchodzą w skład słów danego języka)}
Dla prawnika istotne jest rozumienie w języku prawnym i prawniczym, dlatego posługuje się zwrotami ściśle określonymi np. „kto z winy swojej...”
Języki podlegają zmianom. Zmienia się zasób słów, jak i znaczenie danych słów. Trzeba więc uaktualniać słownictwo.
W każdym języku występują:
homonimy - wyrazy, które tak samo się pisze i wymawia, lecz mają wiele znaczeń, o których decyduje kontekst np. koza
idiomaty - wyrażenie złożone, które mają znaczenie odmienne od swoistych znaczeń wyrazów składniowych, osobno znaczą co innego i razem co innego. np. „Pal go sześć”
WYPOWIEDZI
Wypowiedź powstaje jako powiązanie wyrazów w sposób logiczny.
Z punktu widzenia językowego wyróżniamy:
Wyp. 1-stopnia: „Deszcz pada” (stwierdzenie)
Wyp. 2-stopnia: „Nieprawda, że deszcz pada” (obserwator, ale podmiot ukryty)
Wyp. 3-storpnia „Wuj powiedział, że nieprawdą jest, że deszcz pada”
Zasadą jest, że pierwszy zwrot w danej wypowiedzi odnosi się do następnego, a pozostała część jest opisem.
W j. prawnym występ. wypowiedzi wielostopniowe np. dowód pośredni.
W j. prawniczym posługujemy się wypowiedziami wyższych stopni, gdy mamy do czynienia z zawiłym stanem prawnym lub faktycznym.
KATEGORIE SYNTAKTYCZNE (kategorie wyróżniane ze względu na funkcję, jaką pełnią wyrażenia w budowie zdań złożonych)
zdanie - stwierdzenie czegoś
nazwa - wyraz albo wyrażenie rozumiane jednoznacznie które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu (np. książka, człowiek)
funktory - wyrazy lub wyrażenia które nie są zdaniami ani nazwami lecz służą do wiązania jakichś wyrażeń w wyrażenia bardziej złożone.
Role semiotyczne
Rola opisowa - Spełnia funkcję opisu (np. kupiłem mąkę), a także nasze stany przeświadczenia (np. piękna kobieta -subiektywne odczucie). Brak ekspresji
Rola ekspresywna -wyraża przeżycie, najczęściej ekstremalne np. radość, smutek. (Równoważniki takie jak aa, hura, oj, rzadko pełen zwrot)
Rola sugestywna -wypowiedź ma wywołać określoną reakcję (np. „Baczność”), niekoniecznie adekwatną do wypowiedzi (np. „samochód kradną!” gdy napad)
Rola performatywna -Jest to kreowanie nowej rzeczy. W języku jest to możliwe poprzez stosowanie nowej nazwy lub nowego stanu prawnego. Szczególne znaczenie w prawie (decyzja administracyjna, tworzenie nowych stanów prawnych.
NAZWY
Nazwa - wyraz albo wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu
abstrakcyjne - nazwy przedmiotów abstrakcyjnych, stanów rzeczy, które nie są znakami rzeczy lub ludzi (np. miłość, wolność)
desygnat -materialny przedmiot lub podmiot istniejący w rzeczywistości w stosunku do danej nazwy np. nazwa -stół, desygnat to rzeczywisty przedmiot -stół. Jeden podmiot może być desygnatem wielu nazw (np. człowiek, mężczyzna, Kowalski)
generalna -nazwa przysługująca przedmiotowi ze względu na cechy, jakie są przypisywane temu przedmiotowi. Obejmują dużą ilość rzeczy jakiegoś rodzaju, np. krzesło
indywidualna - nazwa przysługująca jakiemuś przedmiotowi ze względu na ustanowienie, że przedmiot ten będzie tak nazywany. Nie przypisuje się przedmiotowi konkretnych wyróżniających go właściwości. (Warszawa - stolica Polski).
intuicyjne -wiemy do razu co oznaczają np. róża kojarzy się nam z kwiatem,
jednostkowa - ma dokładnie jeden desygnat (np. Białystok)
konkretna - jej desygnatami są znaki, rzeczy, ludzie (np. dom, lampa)
nieostra - jest wtedy gdy o napotkanych przedmiotach, mimo dobrego zapoznania się z ich cechami, nie umiemy orzec czy są czy nie są desygnatami danej nazwy (nazwy nieprecyzyjne, co do których nie możemy podać zespołu cech jednoznacznych np. łysy -łysawy).
nieprywatna - jej znaczenie wyraźnie nie wskazuje na brak jakiejś cechy jako własności jej desygnatów
nierelatywna (absolutna, niezależna) - jej znaczenie nie wskazuje na jakiś stosunek jej desygnatów do innych przedmiotów
niezbiorowe - nazwy których desygnaty są przedmiotami prostymi
ogólna - mająca więcej niż jeden desygnat (np. mieszkaniec Warszawy).
ostra - jest wtedy i tylko wtedy, gdy zgodnie z regułami znaczeniowymi dowolny przedmiot należy albo nie należy do zakresu tej nazwy (nazwy precyzyjne (jednoznaczne) np. krzesło -nie krzesło).
prosta - zbudowana z jednego wyrazu
prywatna - jej znaczenie wskazuje na brak pewnej cechy jej desygnatów (niebogaty - wskazuje na brak bogactwa)
pusta - której brakuje desygnatów (np. syn bezdzietnej matki, nazwy wirtualne (przedmiotów nie istniejących faktycznie, ale w świadomości np. smok)
relatywna - jej znaczenie odnosi się do innego przedmiotu lub przedmiotów (np. dłużnik -odniesienie do wierzyciela, syn)
zbiorowa - to nazwa, której desygnaty są przedmiotami zbiorowymi (np. „las” - zespół drzew). Jej desygnatami nie są poszczególne rzeczy lecz takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy.
złożona- składa się z więcej niż jednego wyrazu.
Treść nazwy generalnej - zespół cech, na podstawie którego osoba używająca danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób uznaje dowolny przedmiot za desygnat tej nazwy, jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie. Gdy stwierdzi brak którejś z nich odmawia mu charakteru danej nazwy.
Zakres nazwy - zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy. Przedmiot oznaczany przez nazwę jest jej desygnatem. Zakresem nazwy „krzesło” jest zbiór wszystkich krzeseł.
Zakres nazwy zbiorowej - zbiór desygnatów (przynajmniej dwóch)
Zakres nazwy indywidualnej (jednostkowej) - jeden desygnat (np. Słońce)
Desygnat nazwy - podmiot którego dana nazwa jest znakiem.
W obrębie nazw wyróżniamy tzw. supozycje (role znaczeniowe danego wyrażenia), które kojarzą się z daną nazwą:
supozycja prosta (koń przeleciał, ale wróbel nie przegalopował)
supozycja złożona (formalna) (np. zwrot „pospolity wróbel” -chodzi o gatunek, a nie o konkretnego wróbla)
supozycja materialna -koncepcja redukcjonistyczna -pismo-druk-farba drukarska
Agregat -nazwa określ. pewną całość, na którą składają się jednostki konieczne do zaistnienia tej całości (np. las -z drzew, księgozbiór -z książek)
Agregat może być określony i nieokreślony.
STOSUNKI POMIĘDZY ZAKRESAMI NAZW
Ta sama rzecz może być desygnatem wielu nazw np. krzesło -przedmiot do siedzenia, mebel drewniany. Dzięki temu używając kilku nazw jesteśmy w stanie precyzyjnie określić przedmiot.
W logice używane jest pojęcie:
klasy uniwersalnej -obejmuje wszystko na świecie (zwroty: wszystko, coś, również agregaty-wszechświat, wszystko, co wchodzi w jego skład.
klasy negatywnej -powstaje po wyodrębnieniu z klasy uniwersalnej, gdy odejmiemy coś z klasy uniwersalnej np. człowiek (dla prawników ma to znaczenie: np. wykluczenie odpowiedzialności cywilnej lub karnej, np. wykluczenie ojcostwa)
Relacje (stosunki) pomiędzy dwiema nazwami, o co najmniej jednym desygnacie (z wyłączeniem nazw pustych!)
stosunek zmienności zakresu nazwy A i B - podkreślamy tu, że mogą być przedmioty będące jednocześnie desygnatami klasy A i B.
stosunek podrzędności -każde A jest (zawiera się w) B, ale nie każde B jest A np. „każda matka jest kobietą, ale nie każda kobieta jest matką”
stosunek nadrzędności -odwrotnie jak wyżej
stosunek krzyżowania się zakresów nazw -niektóre A są B i odwrotnie (przykł. student - mieszkaniec Białegostoku)
wykluczanie się -przybiera 2 formy
-stosunek sprzeczności -prawnik -nie prawnik
-stosunek przeciwieństwa -gdy zakresy nazw nie tworzą wspólnej klasy. Są sobie obojętne.
Trudniej określić wzajemny stosunek gdy w grę wchodzą synonimy. Mają dokładnie to samo znaczenie, nie są to dwie nazwy. Zatem mają identyczne zakresy nazw (np. ziemniak, kartofel, pyra).
Błąd ekwiwokacji - występuje, gdy wyrażenie występujące w tekście w różnych znaczeniach jest traktowane jako mające w tym tekście jedno znaczenie. Określenie błędu polegającego na tym, że pewien z natury wieloznaczny termin, użyty w danej wypowiedzi więcej niż raz, ma w każdym przypadku inne znaczenie, podczas gdy zgodnie z wymogami poprawności powinno ono pozostawać takie samo.
(np. Kobieta i mężczyzna różnią się fizycznie. Płci nie są równe więc nie będą równe wobec prawa.
Błąd amfibologii - popełnia osoba, która wygłasza wypowiedź wieloznaczną ze względu na składnię, nie zdając sobie z tej wieloznaczności sprawy. Ten, kto jest świadomy tej wieloznaczności nie popełnia błędu amfibologii.
Amfibolia - wypowiedź wieloznaczna z powodu niedookreślonej struktury składniowej (występuje w wyrażeniu „ochrona państwa” - państwo chroni czy jest chronione?)Amfibologia, amfibolia (z greckiego - dwuznaczność), błąd logiczny polegający na dwu- lub wieloznaczności danego wyrażenia tam, gdzie winno być ono jednoznaczne. Powstaje na skutek wadliwej (pod względem składni, interpunkcji, doboru i następstwa słów, rozłożenia akcentów logicznych oraz psychologicznych itp.) budowy wypowiedzi, np. "obraz poprzedza słowo".
Niedopowiedzenie - autor nie wypowiadając do końca jakiejś myśli pozostawia jej dokończenie domyślności czytelnika (proszę przygotować karteczki - wiadomo o jakie karteczki chodzi).
Błąd hipostazy -Rzeczy abstrakcyjnej przypisujemy cechy rzeczy konkretnej. Oznacza przypisywanie realnego istnienia takim abstraktom, jak: stany, cechy, stosunki, zdarzenia, uprzedmiotowienie pojęć. (np. wola państwa).
Błąd myślenia figuralnego - gdy ktoś pewne zwroty obrazowe bierze w znaczeniu dosłownym i wysuwa fałszywe wnioski.
Błąd materialny popełniamy gdy bierzemy we wnioskowaniu przesłanki fałszywe, mylnie uważając je za prawdziwe, np. jeśli ktoś przyjmuje, że każde zwierzę żyjące w morzu jest rybą.
Błąd formalny popełniamy gdy uważamy swe wnioskowanie za dedukcyjne a w rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek - wzór wedle którego przebiega wnioskowanie nie jest prawem logicznym.
Wnioskowanie indukcyjne - takie w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych stwierdzających że poszczególne zbadane przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę, dochodzi się do wniosku ogólnego że każdy przedmiot tego rodzaju posiada taką cechę.
KRYTERIA PODZIAŁU LOGICZNEGO
Przeprowadzić podział log. zakresu nazwy A na zakresy nazw B, C, D... to znaczy stwierdzić, że każdy desygnat nazwy A jest desygnatem jednej i tylko jednej z nazw B, C, D...
Podział logiczny winien być:
WYCZERPPUJĄCY - jeśli każdy z desygnatów nazwy której zakres dzielimy może być zaliczony do jakiegoś wyróżnionego członu podziału. Np. Nie jest wyczerpujący podział ludzi na białych i czarnych.
ROZŁĄCZNY - jeśli żaden z desygnatów nazwy której zakres dzielimy nie może być zaliczony do dwóch członów podziału na raz.
Podział logiczny może być:
naturalny - przy którym w każdym członie podziału grupują się przedmioty podobne do siebie pod wieloma względami, a niepodobne do przedmiotów z innych członów podziału
sztuczny - do jednego członu podziału trafiają przedmioty podobne do siebie pod tylko jednym względem a pod innymi względami do siebie nie podobne.
Wyczerpującym i rozłącznym jest podział na obywateli pełnoletnich i niepełnoletnich.
klasyfikacja - wielostopniowy podział logiczny, z dalszym poodziałem otrzymanych członów podziału.
DEFINICJE
Definicja realna -zdanie, które podaje charakterystykę danego podmiotu lub przedmiotu, która właściwa jest tylko jemu. Chodzi o to by pojąć istotę danej rzeczy. Chodzi by charakterystyka rzeczy była tak dobrana, by na jej podstawie można było wnioskować o wszystkich ważnych cechach przedmiotu (np. definiowanie samochodu -definicja musi zawierać tyle cech istotnych, by do tej klasy zmieściły się wszystkie samochody, ale musi być też przejrzysta by nie dostały się do tej klasy np. lokomotywy).
Definicja nominalna - wyrażenie podające informacje o znaczeniu danego słowa czy słów (wypowiedź II stopnia)
Rodzaje definicji ze względu na ich zadania:
sprawozdawcza - wskazuje jakie znaczenie ma lub miał wyraz definiowany (np. „mieszkam w bloku”, blok to budynek mieszkalny, czyli „mieszkam w budynku mieszkalnym)
projektująca - to definicja najczęściej ustawowa, definiuje znaczenie określonego słowa na przyszłość np. „Ilekroć w ustawie mowa jest o...”, „...zwanym w treści umowy...”. Określonemu podmiotowi przyporządkowujemy daną nazwę.
W obrębie definicji projektującej wyróżniamy 2 typy:
konstrukcyjna -ustala arbitralnie znaczenie danego słowa nie licząc się z dotychczasowym jego znaczeniem. Nie może być prawdziwa ani fałszywa. Uznajemy, że coś jest coś.
regulująca -ustala znaczenie danego słowa ale licząc się z dotychczasowym jego znaczeniem. Jest to wyliczenie cech, które musi posiadać dany podmiot.
Rodzaje definicji ze względu na budowę.
Definicja równościowa
definiendum -wyraz definiowany
łącznik -stwierdzenie, że wyraz definiowany ma takie samo znaczenie jak słowa użyte w definiens.
definiens -wyrazy uprzednio znane, które pomagają zrozumieć treść definiendum
A+B+C (bursztyn + jest to + skamieniała żywica)
A i C znaczą to samo. C nie może obejmować więcej desygnatów niż A. Współczesna logika mówi, że definicja taka powinna być zbudowana jak wyrażenie „A mające cechy C” np. „Sędzia to urzędnik wydający wyroki w imieniu państwa”. (nie tylko z nazwy sędzia, jeśliby nie wydawał wyroków).
Definicja równościowa nieklasyczna
Jest gdy w definicji wskażemy pewne zakresy nazw i one stanowią nową jakość. (np. w Ustawie o płodach rolnych mówi się, że zboże to owies, pszenica, proso, gryka, chociaż niektóre nie są zbożami. -dla potrzeb definicji stworzono można stworzyć nowe pojęcie).
Wyróżniamy 3 typy stylizacji:
Słownikowa - gdy wyraz lub wyrażenie ma takie samo znaczenie jak skazywane drugie wyrażenie, np. ustawa - akt prawny, normatywny.
Semantyczna - gdy wyraz, który omawiamy ma określone znaczenie, chociaż czasami może to prowadzić do werbalnego nieporozumienia, jeżeli słuchacz nie odróżnia zakresów nazw.
Przedmiotowa -wskazuje się tu na znaczenie przedmiotu, wyrazu, mówi o cechach tego, do czego wyraz ten się odnosi. Chodzi o poinformowanie o funkcji, jaką pełni, przydatności, znaczeniu. (Często stosowane w reklamie)
Definicja nierównościowa
Poprzez postulaty. Wstawiamy definiowany wyraz do kilku zdań niekoniecznie ze sobą związanych. Słuchacz sam musi się domyślić znaczenia wyrazu, przez analizę treści tych zdań.
Poprawność definicji Błedy definicyjne
Ignotum per ignotum - (nieznane przez nieznane) - błąd w definiowaniu, gdy w definensie występuje wyrażenie, którego znaczenie nie jest znane temu, do kogo definicja była skierowana. Błąd polega na nieprzystosowaniu definicji do słownika osoby, dla której ta definicja jest przeznaczona. Choć może być ona odpowiednia dla osoby z bogatszym słownictwem.
Idem per idem - (to samo przez to samo). Definicja, która popełnia ten błąd nikomu nie tłumaczy jakie znaczenie ma definiowane przez nas słowo. Występują 2 typy:
Błędne koło bezpośrednie - błąd w definiowaniu gdy wyrażenie definiowane pojawia się w definensie.
Błędne koło pośrednie - błąd w definiowaniu gdy w definensie występuje wyrażenie którego znaczenie nie jest znane temu, do kogo definicja była skierowana.
definicja za szeroka - gdy zakres definiensa obejmuje desygnaty nie wymienione w definiendum. np. „Adwokat to prawnik”
definicja za wąska - gdy zakres definiensa nie obejmuje wszystkich desygnatów z definiendum np. Członkami społeczności uniwersyteckiej są wykładowcy (a jeszcze studenci, administracja, asystenci)
błąd przesunięcia kategorialnego (katalogowego) - gdy definiendum i definiens należą do domniemanych kategorii tautologicznych (następuje przesunięcie). To nie jest zła definicja, tylko błąd definicji (można ją poprawić).
ZDANIE
Zdanie w sensie logicznym - wyrażenie jednoznacznie stwierdzające, na gruncie reguł danego języka, że tak jest albo tak nie jest. Nie musi być ono zgodne z rzeczywistością. Może być prawdziwe lub fałszywe. Zdanie pytające nie jest zdaniem w sensie logicznym, bo nie stwierdza faktu. Również zdanie rozkazujące nie jest nim z tego samego powodu
Tautologia - to schemat zdań wyłącznie prawdziwych, formuła, która jest prawdziwa przy każdym możliwym podstawieniu. (np. jeśli się uczyłem, to uczyłem).
Kontrtautologia - to zdanie, które dla dowolnej interpretacji jest fałszywe. Zdanie jest kontrtautologią wtedy i tylko wtedy, gdy jego negacja jest tautologią (jestem za, a nawet przeciw)
Wartość logiczna zdania
Dla logiki ważne jest ustalenie czy zdanie jest fałszywe, czy prawdziwe w klasycznym sensie rozumienia tych słów. Współczesna logika wskazuje na pewne trudności: niestabilność, zmienne punkty widzenia, zmienność okoliczności, nieprecyzyjność względem praw fizyki.
Zdanie prawdziwe - opisuje rzeczywistość w danym czasie prawidłowo (Warszawa jest miastem wojewódzkim). Możemy stwierdzić czy zdanie jest fałszywe poznając wartość logiczną zdania a contrario.
Zdanie fałszywe - opisuje stan niezgodny z rzeczywistością (np. Toruń jest miastem wojewódzkim -2000 rok)
Obiektywny charakter prawdziwości i fałszywości zdania
Wartość logiczna zdania jest czymś obiektywnym. Poglądy dowolnych osób nie mają tu znaczenia. Liczy się rzeczywistość (np. Ziemia kręci się wokół słońca -zdanie prawdziwe, chociaż przed Kopernikiem nikt tak nie twierdził). Często biorąc pod uwagę niestabilność punktu odniesienia mówimy, że dla kogoś dane zdanie jest p a dla kogoś f. Jest to nieprawda, gdyż wartość logiczna może być, co najwyżej nieznana, ale istnieje.
Zdanie analityczne - o jego wartości logicznej przesądza sens użytych słów i nie można mu zaprzeczyć bez naruszenia reguł określających użytych w nim słów.
Zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne - Zdanie, którego fałszywość jest przesądzona ze względu na samo użycie błędnych słów (w obrębie danego języka). Np. niebo jest czerwone. Dla stwierdzenia, że zdanie jest wew. kontr. konieczne jest odwołanie się do reguł znaczeniowych danych słów.
Zdania syntetyczne - zdanie, których wartości logicznej nie można ustalić. Gdy jednak chcemy to zrobić odwołujemy się do zgodnego doświadczenia, praktyki wielu osób.
Wypowiedzi niezupełne - takie wyrażenie, które na gruncie danego języka nie jest zdaniem w sensie logicznym, ale spełnia funkcje takiego zdania o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z niewypowiedzianych faktów, pominiętych w zdaniu (np. słowo „baczność” ma wywołać określoną reakcję) Nie ma sensu mówić całym zdaniem.
Wypowiedzi niejednoznaczne -w umyśle odbiorcy mogą wywołać rozmaite skojarzenia (np. „Pan Kowalski jest zamieszany w kradzież zegarka” - ale może to on był ofiarą kradzieży?
Funkcja zdaniowa - wyrażenie opisowe, które zawiera zmienne (argumenty), które po dokonaniu odpowiednich podstawień na ich miejsce staje się zdaniem w sensie logicznym, np. „Każdy sędzia jest prawnikiem” (prawdziwe). Ale gdy zamienimy argumenty: „Każdy p jest s” -uzyskujemy zdanie fałszywe. Funkcja zdaniowa nie ma wartości logicznej, dopiero po podstawieniu zmiennych uzyskujemy wypowiedź prawdziwą albo fałszywą.
Jednakże istnieją takie funkcje zdaniowe, gdzie cokolwiek podstawimy pod argument, to uzyskujemy zdanie prawdziwe ( „Jeżeli X jest matką, to X jest kobietą”) Jest to tzw. kwantyfikator ogólny.
Kwantyfikator ogólny - funkcja zdaniowa, która jest prawdziwa przy wszystkich możliwych podstawień nazw w miejsce zmiennej.
Kwantyfikator szczegółowy - funkcja zdaniowa, która jest prawdziwa tylko przy niektórych zmiennych (np. „Jeżeli X jest mężczyzną, to X jest ojcem”)
Aby z takiej funkcji uzyskać zdanie prawdziwe lub fałszywe możemy postąpić w dwa sposoby:
Przez konkretyzację -podstawienie odpowiednich wyrażeń w miejsce wszystkich koniecznych zmiennych (np. podstawiając imię)
Przez kwantyfikację -poprzedzenie danej funkcji zdaniowej kwantyfikatorem ogólnym, lub szczegółowym, który odnosił się będzie do wszystkich zawartych w danej funkcji zdaniowej zmiennych.
Struktura zdania
Zdanie złożone - zdanie w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem, np. Jasiu nie odrobił lekcji, a nauczyciel zachorował.
Zdania proste - w jego skład nie wchodzi część będąca odrębnym zdaniem. np. Kot łapie myszy.
Jeżeli mamy zdania proste „A jest B”, gdzie słowo „jest” jest funktorem dwuargumentowym istnieją następujące typy zdań:
atomiczne -jakieś A należy do klasy B. „Kowalski jest człowiekiem” -Kowalski należy do klasy człowiek
subsumcyjne -orzekające, że jakaś klasa A w całości lub części zawiera się w klasie B -lub nie zawiera się.
zdanie ogólno-twierdzące -każde S jest P
zdanie ogólno-przeczące -żadne S nie jest P (sędzia nie jest prokuratorem)
zdanie szczegółowo-twierdzące -niektóre S są P (Niektórzy Sędziowie są palaczami)
zdanie szczegółowo-przeczące -niektóre S nie są P (niektórzy sędziowie nie mają prawa jazdy)
Odpowiedniki zdań w naszej świadomości
Nasza świadomość reaguje na dane słowa, jeżeli znamy dane pojęcia, np. dom, samochód. Wypowiadając swoje poglądy mamy do czynienia z 4 sytuacjami:
sąd - wypowiada je osoba, która żywi przekonanie, że coś tak jest
przypuszczenie - gdy mamy do czynienia z przeżyciem i dopuszczamy możliwość, która jest prawdziwa -strzelamy
kłamstwo - świadome mijanie się z prawdą
omyłka - nieświadomie mijamy się z prawdą, żywiąc przekonanie, że mówimy prawdę
WYPOWIEDZI OCENIAJĄCE I NORMY
Wypowiedź oceniająca
Ocena to aprobata, bądź dezaprobata. W tej wypowiedzi uzewnętrzniamy nasz stosunek do danego podmiotu lub przedmiotu, który uwzględnia wszelkie aspekty, naszą wiedzę, wiarę, nastawienie, a nawet fakt np. zdenerwowania naszego.
Deskrypcja
Jest to opis pozbawiony oceny. Mogą to być również wypowiedzi techniczne.
Typy ocen:
preferencyjna -gdy z co najmniej dwóch preferujemy co najmniej jeden element.
globalna -kiedy oceniamy, że czegoś jest więcej niż innego (np. Na świecie jest więcej wojen niż pokoju.).
Pochodnymi wypowiedzi oceniających mogą być równoważniki zdań: ach, och, ech, hura. Uwaga istnieją wypowiedzi pozornie deskryptywne, a de facto mające zabarwienie uczuciowe, a czasem nawet ocenę (np. do rasowego psa mówimy: „Ty kundlu”).
Istnieją wypowiedzi zwane optatywnymi, czyli życzeniowymi np. „Chciałbym, aby wszyscy zdali egzamin w pierwszym terminie”.
NORMY
Istnieją wówczas, gdy ktoś komuś coś nakazuje, lub zakazuje (normodawca i adresat).
Normy dzielimy na czyny:
1) nakazane, 2) zakazane, 3) fakultatywne, 4) dobrowolne, 5) dozwolone, 6) indyferentne, 7) opisujące obowiązek pozytywny lub negatywny.
PYTANIA I ODPOWIEDZI
Pytania -Nie są zdaniami w sensie logicznym. Zatem nie mają wartości logicznej. W zamian muszą zawierać tzw. partykułę pytającą: kto, kiedy, dlaczego, czy, którędy, gdzie.
Pytanie sugerujące to takie, które de facto zawierają odpowiedź np. „Czy oskarżony miał bliznę, czy nosił okulary?” Pytanie nie sugerujące np. „Jak wyglądał? Czy miał znaki szczególne?”
Odpowiedzi
I
-właściwe np. „Dokąd idziesz?” „Do kina”
-niewłaściwe np. „Dokąd idziesz? „Mam miejsca blisko ekranu”.
II.
Odpowiedzi całkowite
Odpowiedzi częściowe
W zeznaniach bardzo często uzyskujemy odpowiedzi częściowe np. „Kto napadł?” „Młody na starego”. Odp. całkowita: „Jacek Nowak urodzony...
UZASADNIANIE TWIERDZEŃ
bezpośrednie i pośrednie
Bezpośrednie to spostrzeżenia zmysłowe -eksplikatywne oraz introspekcyjne -wewnętrzne.
Obserwacja -wyróżniamy przypadkową (np. wypadek) i z zamiarem -jest to obserwacja doświadczalna, gdy spodziewam się zaistnienia faktu.
Wnioskowanie dedukcyjne. Prowadzimy je na podstawie przesłanek. Są to takie zdania, które powodują iż inne zdania uznajemy za prawdziwe lub fałszywe i wyciągamy stąd wniosek. Uwaga: Istnieją przesłanki entymatyczne, to te, których nie musimy wypowiadać bo są oczywiste np. „Jeśli dziś jest sobota, to jutro jest niedziela”.
Aby sprawdzić wnioskowanie stosujemy tzw. schematy inferencyjne, które mogą być:
niezawodne
zawodne (uprawdopadabniające, ale nie zawsze prawdziwe)
Prawo transpozycji:
(p ⊃ q) ⊃ (-p ⊃ -q)
Jeżeli p to q, to jeżeli nie p to nie q (np. Jeżeli Jasiu je, to mlaska. Jeżeli Jasiu nie je, to nie mlaska)
Ten typ rozumowań powoduje, iż mamy możliwość prowadzenia tzw. rachunków zdań.
Istnieje również prawo kontrapozycji (np. Każdy student się uczy. Nie każdy student się uczy-kontrapozycja)
Do tych dwóch powyższych praw możemy zastosować również wnioskowania dedukcyjne.
Prawa de Morgana:
~ (p ^ q) ≡ (~ p v ~ q) - pierwsze prawo
Jeżeli zarazem (nawias) nie p i q, to jednocześnie zarazem nie p lub nie q. Jest to negacja koniunkcji. (np. Jeżeli zarazem nie byłem w kinie i teatrze, to jednocześnie nie byłem w kinie lub teatrze)
~ (p v q) ≡ ( ~ p ^ ~ q) - drugie prawo
Jeżeli zarazem nie p lub q, to jednocześnie zarazem nie p lub nie q. (np. Jeżeli nie poszedłem do kina lub teatru, to zarazem nie byłem w kinie i teatrze.)
OBOWIĄZYWANIE NORMY
Skuteczność (koncepcja behawioralna) oaz uzasadnianie danej normy możliwe jest poprzez:
Skuteczność, uzasadnienie tetyczne -wynika tylko z faktu, że dana norma została ustanowiona. Wówczas przestrzegamy jej, czyli jest skuteczna i uzasadniamy przestrzeganie jej istnieniem normodawcy. Tu możemy nie identyfikować się z daną normą. Takie jest całe prawo, na tym polega prawo.
Uzasadnienie aksjologiczne -wówczas gdy oceniamy daną normę i z tej oceny wynika wniosek, że powinniśmy ją respektować. np. zgadzamy się z normą „Nie kradnij”, zatem nie kradniemy.
Wypowiedzi modalne -są to wypowiedzi zawierające zwrot „może” lub „musi”. Istnieją trzy typy zdań modalnych:
asertoryczne -stwierdzające „W Toruniu urodził się Kopernik” („się” jest odpowiednikiem „musi)
apodyktyczne -Tak być musi np. Wsiadając do tramwaju musimy mieć bilet
problematyczne - np. „Może zdam wszystkie egzaminy”
TOPOSY PRAWNICZE:
4 rozumowania prawne:
argumentum a simili -wnioskowanie z podobieństwa. Analogia jako podstawowa metoda. Nie występuje w prawie karnym.
argumentum a contrario -wskazuje się tu na różnice powodujące, że dane przepisy nie mają zastosowania dla danej sytuacji. (ochrona własności dla właściciela rzeczy i odwrotnie)
argumentum a fortiori -„tym bardziej”
-a maiori ad minus -„kto jest uprawniony czynić więcej, tym bardziej może czynić mniej.” (Właściciel sadu i owoców z sadu)
-a minori ad maius -„komu zakazano czynić mniej, to tym bardziej zakazano więcej” (Trawa, krzewy)
wnioskowanie z celu na środki -jeżeli dozwolony jest cel, to dozwolone są również środki, o ile mieszczą się w granicach rozsądku. Jeżeli prawo pozwala lub nakazuje określone działanie, to musi również zezwalać na środki prowadzące do tego celu. Kodeks cywilny daje nam takie środki w np. „Właściciel nie może się sprzeciwieć użyciu, a nawet uszkodzeniu rzeczy (...), jeśli jest to konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa...” (Tonącemu na ratunek kradzioną łodzią)
lex retro non agit -Uniwersalna reguła, lecz często odstępstwa np. w prawie podatkowym. Przepis retroaktywny można wprowadzić, o ile z korzyścią dla podatnika. Uznaje się powszechnie, że względy sprawiedliwości społecznej mogą usprawiedliwiać odejście od zasady
in dubio pro reo -na korzyść strony nie obciążonej dowodem. Z punktu widzenia Prawa k. -oskarżony.
in dubio pro libertate -na korzyść wolności. Jeżeli jest wątpliwe czy dany czyn jest dozwolony należy przyjąć, że jest. Z tego wyprowadza się regułę wykładni rozszerzającej -Co nie jest zabronione jest dozwolone.
ignorantia iuris nocet -Nieznajomość prawa szkodzi. Wychodzi się z założenia, że znajomość prawa jest powszechna. Nie można się tłumaczyć, unikać odpowiedzialności tłumacząc, że się nie wiedziało o zakazie lub nakazie. Odchodzi się od sztywnego stosowania, z uwagi na komplikację systemu prawa oraz nowość szczegółowych uregulowań, ponieważ nawet dla sądu pewne przepisy nie są znane, lub niezrozumiałe(np. prawo jądrowe).
audiatur et altera pars -wysłuchaj drugiej strony. Elementarna zasada sporu prawnego. Każdy ma prawo Przedstawić swoje argumenty. Nikt nie może być go pozbawiony. Z tego wywodzi się prawo do obrony.
praesumptio boni viri -zawsze domniemaj dobrą wolę. Jeżeli ktoś coś uczynił, uczynił w dobrej wierze. Nie wolno zakładać złej wiary. Domniemanie niewinności
Zasada prawa do sądu -W każdym wypadku gdy ktoś poniósł stratę lub uszczerbek na zdrowiu może dochodzić roszczeń sądowych -dopuszczalność drogi sądowej. Zawsze można zagrozić wystąpieniem do sądu. Jest to uprawnienie.
Zasada niezawisłości sądów -Sąd podlega tylko prawu. Nie można domagać się wyroku przy braku norm prawnych (Również nie wolno sądowi go wydawać) Nie wiążą decyzje administracyjne.
Zasada proporcjonalności - Nasze działanie proporcjonalne do zagrożenia (problem granicy obrony koniecznej)
Zasada równowagi stron -nikt nie może być przez prawo faworyzowany.
Nemo iudex in causa sua -nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
1
10