Pojęcie zmiennej

Wg. Kerlingera- „… zmienna jest właściwością, która przybiera różne wartości.”

Przykład: płeć, poziom wykształcenia, poziom aspiracji, poziom aktywacji, inteligencja, neurotyzm, ekstrawersja, lęk, poczucie winy.

I. Podział zmiennych ze względu na wielkość zbioru, z którego dana zmienna przyjmuje wartości:

a) zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne)

Przykład: płeć (2 wartości: mężczyźni, kobiety)

b) zmienne wielowartościowe (politomiczne)

Przykład: neurotyzm

c) zmienne trójwartościowe (trychotomiczne)

Przykład: odpowiedzi kwestionariuszowe (tak, nie, nie wiem)

II. Podział

a) zmienna ciągła- jeżeli zbiór jej wartości tworzy kontinuum i jeżeli pomiędzy dwiema sąsiednimi wartościami zmiennej możliwe jest znalezienie trzeciej wartości (Wolman)

Przykład: wzrost

b) zmienna dyskretna- jeżeli pomiędzy dwiema sąsiednimi wartościami zmiennej nie występuje trzecia wartość

Przykład: płeć, typ wykształcenia (w sensie: medyczne, przyrodnicze, techniczne itd.)

III. Podział

1. zmienne jakościowe (kategorialne)

• zmienne dychotomiczne

• zmienne politomiczne, które z punktu widzenia logiki są klasyfikacjami

Klasyfikacja musi być:

- podziałem wyczerpującym, czyli musi obejmować wszystkie

elementy objęte jej podziałem

- podziałem rozłącznym, czyli każdy element musi znaleźć się

tylko w jednej klasie

b) zmienne ilościowe

• zmienne ciągłe

Przykład: czas reakcji, wartości GSR (zmienne zoperacjonalizowane za pomocą wystandaryzowanych testów psychologicznych, takie jak II mierzone skalami Wechslera czy Stanford- Bineta), zmienne osobowościowe

Klasyfikacja zmiennych wg S.S. Stevensa

4 skale wyróżnione przez Stevensa:

1. Nominalna

• grupowanie obiektów (osób) wg wartości, jakie przyjmują zmienne dla tych obiektów

Przykład: „płeć”

• stwierdzamy różność lub równość

• zmienne nominalne określa się mianem jakościowych

2) porządkowa

• uporządkowanie obiektów wg wartości, jakie przyjmują zmienne tych obiektów

• wskazujemy, któremu z obiektów A i B zmienna X przysługuje w wyższym stopniu

• rodzaje uporządkowania :

Uporządkowanie silniejsze (całkowite): A < B < C < D < E

Uporządkowanie słabsze (częściowe): A ≤ B ≤ C ≤ D ≤ E

3) interwałowa

• stwierdzamy o ile natężenie zmiennej X dla obiektu A jest większe (mniejsze) od natężenia zmiennej dla obiektu B

Przykład: temp. ciała A jest równa 40 ⁰C i jest o 10⁰C większa od temp. ciała B równej 30⁰C

4) stosunkowa (ilorazowa)

• Stwierdzamy, że natężenie zmiennej X dla obiektu A jest k razy większe niż natężenie tej zmiennej dla obiektu B

Przykład: A jest starsze od B, jest starsze o 2 lata, jest starsze 2 razy

Zmienne interwałowe i ilorazowe to zmienne ilościowe.

Klasyfikacja zmiennych

1. zmienne zależne (Y)- zmienna, która jest przedmiotem badania i której związki z innymi zmiennymi chcemy określić (wyjaśnić)

2. zmienne niezależne (X)- zmienna od której zależy zmienna zależna

Klasyfikacja zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej Y

Podział terminów występujących w naukach empirycznych (wg Kmity)

1. Klasa terminów matematyczno-logicznych

2. Klasa terminów deskryptywnych

2.1. Podklasa terminów jednostkowych

2.2. Podklasa predykatów

2.2.1. Predykaty obserwacyjne

2.2.2. Predykaty teoretyczne

(Predykat - wyrażenie, które wraz z n terminami jednostkowymi tworzy zdanie)

Wskaźnik

Definicja S.Nowaka:

„Wskaźnik zdarzenia (własności) Z to takie zdarzenie (taka własność) W, że stwierdzenie (jej) istnienia, pojawienia się lub stopnia intensywności bądź faktycznie jest wykorzystane jako przesłanka, bądź zasadnie nadaje się na przesłankę wnioskowania, iż w określonych przypadkach z pewnością, z określonym prawdopodobieństwem lub przynajmniej z prawdopodobieństwem wyższym niż przeciętne wystąpiło zdarzenie (własność) Z”.

Klasyfikacja wskaźników (wg S.Nowaka)

W zależności od charakteru indicatum (zjawiska wskazywanego Z) oraz typu związku łączącego wskaźnik z indicatum wyróżniamy:

1. empiryczne - indicatum jest obserwowalne

Przykład: wskaźnikiem temperatury człowieka jest wysokość słupka rtęci w termometrze

2. definicyjne - wskaźnikiem jest definicja danego zjawiska wskazywanego Z (definiens indicatum)

Przykład: liczba wyborów uzyskanych w teście socjometrycznym przez osobę badaną jest wskaźnikiem pozycji społecznej tej osoby w grupie. Jednocześnie liczba wyborów w teście socjometrycznym jest definiensem definiowanego terminu „pozycja społeczna jednostki w grupie”

3. inferencyjne - wtedy, gdy:

1. wskaźnik nie jest definiensem (lub nie wchodzi do definicji) indicatum Z, którego znaczenie zostało wcześniej, niezależnie od W ustalone

2. indicatum Z nie jest obserwowalne, a o jego wystąpieniu wnioskujemy z tego, iż wystąpił wskaźnik W

Wskaźniki empiryczne i inferencyjne Nowak włącza do ogólniejszej klasy wskaźników zewnętrznych wobec indicatum.

Wskaźniki definicyjne traktuje jako wewnętrzne.

Wskaźniki mieszane

1. empiryczno-definicyjne

2. definicyjno-inferencyjne

2. empiryczno-inferencyjne

2. empiryczno-inferencyjno-definicyjne

Wskaźniki empiryczno-definicyjne

Termin będący wskaźnikiem jakiejś zmiennej jest wobec poszczególnych skorelowanych ze sobą elementów, składających się na tę zmienną, zewnętrznym wskaźnikiem empirycznym, ale jednocześnie wobec tej samej zmiennej jest wewnętrznym wskaźnikiem definicyjnym.

Wskaźniki definicyjno-inferencyjne

• pewne elementy mają charakter obserwowalny, zaś inne nie, przy czym te elementy obserwowalne są wskaźnikami inferencyjymi elementów nieobserwowalnych,

• jedne i drugie składają się łącznie na całość zjawiska oznaczanego przez konstrukt złożony, z tym, że elementy obserwowalne są wówczas wskaźnikami definicyjnymi tego złożonego konstruktu

Wskaźniki empiryczno-inferencyjne

Są takie zmienne, cechujące się tym, że mają powiązania korelacyjne z dużą liczbą innych zmiennych. Jednocześnie na ich podstawie można wnioskować o wielu innych zjawiskach.

Wskaźniki empiryczno-inferencyjno-definicyjne

Bywa, że pewne zachowania skorelowane z wysokimi wynikami w jakimś kwestionariuszu oraz stany, które można na jego podstawie wywnioskować, obejmuje się jednym pojęciem. Wtedy dany wskaźnik (wynik w kwestionariuszu) pełni obok funkcji empirycznych i inferencyjnych także funkcje definicyjne.

---