Rozdział I. Przedmiot ochrony w zakresie prawa autorskiego

1. Czym jest utwór?

Utwór w sensie prawnym jest dobrem niematerialnym, czyli wyod­rębnionym przedmiotem obrotu, który może zostać utrwalony w celu prak­tycznego korzystania z niego na określonym materialnym nośniku, dzięki czemu powstaje egzemplarz utworu. Utwór stanowi efekt (przejaw) działalności twórczej o indywidual­nym charakterze, tzn.. działalności kreatywnej, dzięki której powstają no­we dzieła, odzwierciedlające indywidualny, charakterystyczny dla danego twórcy styl (sposób) tworzenia.

2. Od kiedy można mówić o powstaniu utworu?

Utwór powstaje w momencie jego ustalenia. Ustalenie utworu po­winno być identyfikowane z jego uzewnętrznieniem, ujawnieniem twórczego dzieła w taki sposób, aby zainteresowane osoby miały potencjalnie możliwość zapoznania się z danym utworem. Ustaleniu utworu nie musi jednak towarzyszyć jednoczesne zakomunikowanie go innym niż twórca osobom, które może nastąpić nawet po długim okresie od momentu usta­lenia, w zależności od decyzji w tym zakresie samego twórcy, który roz­powszechnianiem swojego dzieła może nie być zainteresowany. Ustalenie utworu może najogólniej rzecz biorąc nastąpić w dwóch podstawowych odmianach: 1) w postaci utrwalenia utworu albo 2) bez jego utrwalenia. Utrwalenie utworu stanowi dominującą z praktycznego punktu wi­dzenia postać ustalenia przedmiotu praw autorskich i ma miejsce wów­czas, gdy utwór zapisany zostanie na określonym materialnym nośniku.

3. Czy do powstania ochrony z tytułu prawa autorskiego potrzebne jest dokonywanie określonych formalności?

Warunkiem powstania ochrony z tytułu prawa autorskiego jest samo ustalenie utworu. Stworzenie konkretnego utworu rodzi każdorazowo skutek w postaci automatycznego objęcia go od momentu ustalenia ochro­ny z tytułu prawa autorskiego (ściśle rzecz ujmując ochronie podlegają prawa autorskie, przysługujące określonym podmiotom w związku ze stwo­rzeniem danego utworu). Wszelkiego rodzaju formalności, dokonywane w stosunku do poszcze­gólnych utworów, np. w postaci rejestrowania utworów w organizacjach zajmujących się ochroną praw autorskich lub uzyskiwania notarialnych poświadczeń dysponowania konkretnym utworem, nie decydują o zakresie ochrony z tytułu prawa autorskiego czy też możliwości jej uruchomienia i mogą mieć jedynie znaczenie pomocnicze w kontekście dochodzenia przez uprawnione podmioty określonych roszczeń, np. w przypadku konieczno­ści dowodzenia w postępowaniach sądowych konkretnych okoliczności.

4. W jakim trybie przesądzić można twórczy charakter konkretnego dzieła?

Ochrona z tytułu prawa autorskiego przysługuje z mocy samego pra­wa z momentem ustalenia utworu. Nie ma zatem legalnej możliwości konstytutywnego przyznania danemu dziełu statusu utworu od określo­nego momentu po jego ustaleniu. Jedyną prawnie przewidzianą możliwością, pozwalającą na autoryta­tywne potwierdzenie, iż budzące wątpliwości pod względem twórczego charakteru dzieło jest istotnie utworem w rozumieniu prawa autorskiego, jest zastosowanie trybu powództwa ustalającego z art. 189 KPC, dzięki któremu wnosić można do właściwego sądu cywilnego (okręgowego) o ustalenie istnienia, względnie nieistnienia praw autorskich do konkret­nego dobra niematerialnego.

5. Czy opracowanie jest utworem?

Opracowanie cudzego utworu jest odrębnym utworem, chronio­nym prawami autorskimi. Stanowi ono tzw. utwór zależny, czyli przej­mujący określone twórcze elementy z utworu stanowiącego przedmiot opracowania, np. tłumaczenia, czyli z tzw. utworu pierwotnego. Osoba dokonująca opracowania (kreująca je) nabywa zatem w związ­ku z tym prawa autorskie do niego i uzyskuje tym samym status twórcy.

6. Komu przysługują autorskie prawa zależne?

Autorskie prawa zależne to prawa, przysługujące autorowi opra­cowania. Zależność polega w tym przypadku na tym, iż autorskie prawa majątkowe do opracowania mogą zostać w praktyce uruchomione dopie­ro wtedy, gdy podmiot z tytułu tych praw wyłącznie uprawniony, którym z reguły jest twórca opracowania, uzyska zezwolenie odpowiednio na skorzystanie z opracowania lub rozporządzenie nim od twórcy utworu pierwotnego, stanowiącego podstawę opracowania. Zależność ta ujawnia się zasadniczo na etapie po stworzeniu stano­wiącego odrębny utwór opracowania, ponieważ w stosunku do większości opracowań ich twórcy mają swobodę odnośnie do realizacji samego opracowania. Innymi słowy, zezwolenie twórcy utworu pierwotnego nie jest zasadniczo wymagane na stworzenie opracowania, wymóg w tym zakresie pojawia się bowiem wówczas, gdy podmiot wyłącznie upraw­niony do danego opracowania chce w określony sposób wykonać majątkowe prawa do niego, np. zbyć te prawa na rzecz innego podmiotu.

7. Co to jest utwór inspirowany?

Utwór inspirowany jest to utwór samoistny, a więc nie mający charakteru opracowania (utworu zależnego), różniący się od utworu w pełni samoistnego tym, że twórca utworu inspirowanego kreuje go w nawiąza­niu do istniejącego już, stworzonego wcześniej utworu (utworów), choć nie zachodzi w tym przypadku zjawisko przejmowania do utworu inspi­rowanego określonych elementów twórczych z dzieła, stanowiącego źród­ło inspiracji.

8. Kiedy twórca utworu pierwotnego traci uprawnienia do udzielania zezwoleń na rozporządzanie i korzystanie z opracowa­nia tego utworu?

Uprawnienie do udzielania zezwoleń na korzystanie z opracowania i rozporządzanie nim, przysługujące twórcy utworu pierwotnego, jest po­chodną majątkowych praw autorskich do tego utworu. W sytuacji zatem, gdy majątkowe prawa autorskie do utworu pierwotnego wygasną, wyga­sa również przedmiotowe uprawnienie. Jeśli zatem np. tłumaczony jest utwór literacki, do którego majątkowe prawa autorskie wygasły, tłu­macz, chcąc opublikować dokonane tłumaczenie, nie będzie musiał ubie­gać się u twórcy tegoż utworu literackiego o zezwolenie na dokonanie takiej publikacji.

9. Czy za udzielenie zezwolenia na korzystanie z opraco­wania lub rozporządzanie nim można żądać wypłaty wynagrodzenia?

Choć z treści art. 2 PrAut uprawnienie takie na rzecz twórcy utworu pierwotnego wyraźnie nie wynika, w ust. 3 zd. 2 powyższego przepisu wynagrodzenie takie zostało wspomniane w kontekście jego zwrotu, dlate­go też nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby twórca utworu pierwotne­go, do którego podmiot zainteresowany eksploatacją opracowania zwróci się o udzielenie stosownego zezwolenia, uzależnił udzielenie tegoż od odpowiedniej rekompensaty finansowej.

1. Czym jest egzemplarz utworu?

Egzemplarz utworu w sensie prawnym to rzecz ruchoma, czyli w przeciwieństwie do samego utworu - dobro materialne. Podczas gdy do utworu przysługują prawa autorskie, do egzemplarza utworu - prawo własności. Prawa autorskie do danego utworu i prawo własności do po­szczególnych jego egzemplarzy mogą należeć do różnych podmiotów. Egzemplarz utworu to innymi słowy materialny nośnik, na którym utwór ten został utrwalony (zapisany). Dlatego też służące do utrwa­lania utworów nośniki, np. kasety magnetofonowe czy dyskietki kompu­terowe, na których żadne konkretne utwory nie zostały jeszcze zapisane, noszą nazwę czystych nośników.

2. Czy każda baza danych jest chroniona prawem autor­skim?

Nie każda baza danych jest chroniona prawem autorskim. Poza baza­mi twórczymi, spełniającymi cechy utworu, stanowiącymi tzw. zbiory materiałów w rozumieniu art. 3 PrAut, w obrocie prawnym funkcjonują nietwórcze bazy danych, które mogą być chronione w sposób szczególny na podstawie odrębnej ustawy z 27.7.2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. Nr 128, poz. 1402), wchodzącej w życie z dniem 10.11.2002 r.

12. Czy treść zbioru materiałów musi być chroniona pra­wem autorskim?

Choć zbiór materiałów jest utworem, kryterium rozstrzygającym o jego twórczym charakterze jest nie jego treść, ale forma, czyli sposób jego skonstruowania (układ, zestawienie lub dobór materiału, wykorzystanego w danym zbiorze). Dlatego też, choć w praktyce szereg zbiorów, tak jak jest to np. odnośnie do antologii, przynajmniej w części grupuje materia­ły, stanowiące odrębne utwory w rozumieniu prawa autorskiego, możli­we są przypadki, w których konkretny zbiór zawiera wyłącznie materia­ły nie będące przedmiotami praw autorskich, co dotyczy znacznej części twórczych baz danych.

13. Czy twórcy zbioru materiałów przysługują prawa autor­skie do wykorzystanych w nim utworów?

Twórca zbioru materiałów staje się podmiotem wyłącznie uprawnio­nym z tytułu majątkowych praw autorskich do wykreowanego przez siebie zbioru, stanowiącego odrębny utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Nie oznacza to jednak, iż automatycznie nabywa on majątkowe prawa autorskie do wykorzystanych w swoim zbiorze cudzych utworów. W celu dysponowania zbiorem materiałów bez obawy narażenia się na zarzut naruszenia cudzych praw autorskich, podmiot zamierzający zbiór ten w konkretny sposób eksploatować powinien zatem zapewnić sobie niezbędne uprawnienia do korzystania z funkcjonujących w zbio­rze twórczych jego elementów - albo w drodze nabycia majątkowych praw autorskich do nich, albo też, co stanowi w praktyce regułę, poprzez podpisanie dostosowanej do potrzeb konkretnej eksploatacji umowy licencyjnej.

14. Czy opisy patentowe są wyłączone spod ochrony pra­wa autorskiego?

Jako nie podlegające ochronie z tytułu prawa autorskiego wskazane zostały przez ustawodawcę opublikowane opisy patentowe. Ze sformu­łowania tego a cotrario należy zatem wnosić, iż z ochrony powyższej wyłączone zostały nie tyle opisy patentowe w ogóle, co wyłącznie opisy patentowe opublikowane. W praktyce oznacza to, iż ochrona autorsko - ­prawna opisu patentowego nie przysługuje mu dopiero od momentu jego opublikowania zgodnie z wymogami, wynikającymi z Prawa własności przemysłowej, czyli że opis patentowy przed jego publikacją, pod wa­runkiem spełniania ogólnych przesłanek utworu z art. I ust. I PrAut, może być ochroną z tytułu prawa autorskiego objęty (stanowić przed­miot praw autorskich).

15. Czy znak towarowy może być chroniony prawem au­torskim?

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie przewiduje wyraźnego wyłączenia spod ochrony prawa autorskiego znaków towaro­wych. Znaki towarowe to dobra niematerialne z zakresu prawa własno­ści przemysłowej, które mogą jednocześnie stanowić przedmioty praw autorskich. Wynika to z ich istoty, wykorzystywania przy ich konstruo­waniu technik np. plastycznych czy muzycznych, co w efekcie prowadzi do kreowania nowych utworów. Dla ochrony znaków towarowych podstawowe znaczenie mają me­chanizmy ochronne, przewidziane w Prawie własności przemysłowej. W praktyce obrotu może się jednak zdarzyć, iż naruszenie praw do zna­ku jako dobra własności przemysłowej pokrywa się z naruszeniem praw autorskich do znaku jako utworu i w takiej sytuacji podmiot uprawniony może skorzystać z możliwości ochronnych, jakie daje mu ustawa o pra­wie autorskim i prawach pokrewnych.

16. Czy każdy projekt aktu normatywnego wyłączony jest spod ochrony prawa autorskiego?

Spod ochrony prawa autorskiego wyłączone zostały urzędowe projekty aktów normatywnych. Zawężenie takie sprawia, iż przymiot przedmiotu praw autorskich może być rozpatrywany zarówno w stosunku do nieurzędo­wych, prywatnych projektów aktów normatywnych, jak i do projektów takich aktów, przeznaczonych do nadania im urzędowej mocy, na etapie ich wstępnego, eksperckiego opracowywania, poza właściwym trybem legislacyjnym.

17. Czy na podstawie ustawy o prawie autorskim i pra­wach pokrewnych mogą być chronione utwory, stworzone przez oso­by, nie będące polskimi obywatelami?

Posiadanie przez twórcę statusu polskiego obywatela nie jest warun­kiem niezbędnym do objęcia danego utworu ochroną na podstawie usta­wy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jeśli bowiem twórca, oby­watelstwa polskiego nie posiada, stworzony przez niego utwór będzie korzystał z ochrony na podstawie powyższej, polskiej ustawy, gdy speł­niona jest co najmniej jedna z pozostałych przesłanek, o których mowa w jej art. 5, np. gdy dany utwór literacki, napisany przez cudzoziemca, opublikowany został po raz pierwszy w polskim języku.

18. Czy każdy utwór opublikowany jest jednocześnie utwo­rem rozpowszechnionym?

Każdy utwór opublikowany jest jednocześnie utworem rozpowszech­nionym, ponieważ publikacja stanowi jedną ze szczególnych form roz­powszechnienia, czyli publicznego udostępnienia danego utworu, z tym że z wykorzystaniem jego egzemplarzy. Relacji tej nie można odwrócić, tzn. stwierdzić należy wobec powyż­szej konstatacji, iż nie każdy utwór rozpowszechniony jest jednocześnie utworem opublikowanym, jeśli rozpowszechnienie nie miało publikacyj­nego charakteru.

19. Czy rozpowszechnienie utworu może mieć miejsce bez wiedzy jego twórcy?

Nie jest możliwe uznanie rozpowszechnienia utworu za legalnie doko­nane, jeśli dochodzi do niego bez wiedzy twórcy. Ustawodawca bowiem wymaga, aby twórca wyraził na dokonanie rozpowszechnienia swoją zgodę, oczywiste jest zatem, że zgoda taka może zostać udzielona dopiero wtedy, gdy twórcy zakomunikowany zostanie zamiar rozpowszechnienia jego utworu. Zależność taka wynika także z przysługującego twórcy prawa do decy­dowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, które jest nie podlegającym zrzeczeniu się ani zbyciu osobistym prawem autorskim.

Rozdział II. Podmioty praw autorskich

20. Czy osobiste prawa autorskie i majątkowe prawa autorskie do tego samego utworu mogą przysługiwać dwóm różnym podmiotom?

Regułą jest, iż z momentem powstania (ustalenia) utworu osobiste i majątkowe prawa autorskie do niego przysługuje jednemu podmiotowi, tzn. twórcy utworu. Podczas jednak gdy osobiste prawa autorskie mają stabilny status podmiotowy, tzn. do momentu śmierci twórcy przysługują tylko jemu i nikomu innemu, inaczej sprawa przedstawia się odnośnie do praw majątkowych, które mogą zostać przez twórcę przeniesione na inny podmiot. Ponadto wyjątkowo zdarzają się sytuacje, w których z mocy ustawy, i momentem ustalenia utworu istnieje w powyższym zakresie rozbież­ność. Dotyczy to np. utworów zbiorowych (por. art. 11 PrAut), do któ­rych podmiotem pierwotnie wyłącznie uprawnionym jest ich wydawca lub producent, podmiotami zaś autorskich praw osobistych do nich mogą być siłą rzeczy wyłącznie zaangażowani w kreację danego dzieła zbioro­wego jego twórcy.

21. Czy twórcą może być osoba prawna?

Twórcą w rozumieniu prawa autorskiego może być wyłącznie osoba fizyczna, tzn. konkretny człowiek, który zdolny jest do kreacji twórczych, indywidualnych wartości niematerialnych. Jeżeli utwór powstaje w ra­mach funkcjonowania określonej osoby prawnej, np. spółki z o.o., to de facto jest on kreowany przez osoby fizyczne, przez tę osobę prawną zatrudnione, np. w charakterze pracowników albo przyjmujących zamó­wienie na podstawie umowy o dzieło. Inaczej sprawa przedstawia się, jeżeli chodzi o posiadanie statusu podmiotu wyłącznie uprawnionego z tytułu majątkowych praw autor­skich, którym może być zarówno osoba fizyczna, w tym twórca utworu, jak i określona osoba prawna, która np. majątkowe prawa autorskie do konkretnego utworu umownie nabyła.

22. Czy prawa autorskie mogą przysługiwać z chwilą usta­lenia utworu innemu podmiotowi niż twórca utworu?

Nie ma możliwości, aby z chwilą ustalenia utworu osobiste prawa autorskie przysługiwały innemu podmiotowi niż jego twórca, ponieważ prawa te są z osobą twórcy jako konkretnej osoby fizycznej nierozerwal­nie związane. Wyjątki w powyższym zakresie występują natomiast, jeżeli chodzi o majątkowe prawa autorskie. Również w ich przypadku zasadą jest co prawda reguła przysługiwania tych praw pierwotnie twórcy danego utwo­ru, ale w dwóch sytuacjach ustawodawca przewidział odstępstwa od tej zasady:

1. odnośnie do utworów zbiorowych, prawa majątkowe, do których przy­sługują z mocy ustawy ich producentowi lub wydawcy (art. 11 PrAut) oraz,

2. fakultatywnie w stosunku do pracowniczych programów komputero­wych, majątkowymi prawami, do których dysponują pierwotnie praco­dawcy programistów (twórców) - pod warunkiem jednak, że z umo­wy o pracę nie wynika nic innego (art. 74 ust. 3 PrAut).

23. Co decyduje o statusie współtwórcy?

Współtwórcą konkretnego współautorskiego utworu jest osoba fizycz­na, która w jego powstanie (kreację) wniosła określony twórczy wkład. Statusu współtwórców nie mają zatem osoby, które co prawda współpra­cowały przy realizacji (kreacji) danego utworu, ale ich współpraca miała jedynie techniczny czy np. organizacyjny charakter, nie związany z tworzeniem formy czy też treści współautorskiego dzieła.

24. Jaka jest różnica między wkładem samoistnym a nie­samoistnym?

Twórcze wkłady w powstanie współautorskiego dzieła mogą wystą­pić w jednej z dwóch następujących postaci:

1. wkładu samoistnego albo,

2. wkładu niesamoistnego.

Różnica między nimi sprowadza się do tego, iż wkład samoistny może być rozpatrywany w kategoriach odrębnego przedmiotu praw autor­skich (utworu), czego przykładem może być chociażby muzyka napisana do konkretnego filmu. Zupełnie odmienny charakter ma wkład niesamoistny, który nie może zostać potraktowany jako odrębny utwór, dający się wydzielić ze współautorskiej całości i funkcjonować na rynku jako samodzielny przedmiot obrotu, co dotyczy np. projektu architektonicz­nego realizowanego na zasadzie równorzędnej, uzupełniającej się współpracy dwóch architektów, będących współautorami konkretnej, twórczej, architektonicznej wizji przestrzennej projektowanego przez nich wspólnie obiektu.

25. Jakie są podstawy prawne określenia wielkości udziałów poszczególnych współtwórców we wspólnie im przysługujących prawach autorskich do stworzonego przez nich utworu?

Istnieją zasadniczo trzy podstawy prawne określania wielkości udziałów poszczególnych współtwórców we wspólnie im przysługujących pra­wach autorskich do stworzonego przez nich utworu.

1. W pierwszej kolejności w zastosowanie wchodzi system ustawo­wy, zgodnie z którym domniemywa się, iż wielkości tego rodzaju udziałów są sobie równe, niezależnie od liczby współtwórców.

2. Zasada powyższa może zostać zniesiona poprzez zawarcie przez współtwórców określonej umowy, w odmienny sposób ustalającej pro­porcje między wielkością przysługujących im udziałów we wspólnych prawach autorskich.

3. Najrzadziej występującym w praktyce systemem ustalania wielkości przedmiotowych udziałów jest tryb postępowania sądowego, uruchamia­nego wtedy, gdy współtwórcy nie są w stanie w omawianym zakresie dojść między sobą do porozumienia. W takiej sytuacji, po wniesieniu, stosownego pozwu, właściwy sąd wydaje wyrok o charakterze ustalającym, decydujący na przyszłość o proporcjach między wielkościami udziałów we wspólnych prawach autorskich, przysługujących poszczególnym, współtwórcom.

26. Czy majątkowe prawa autorskie do współautorskie­go utworu mogą przysługiwać innym podmiotom niż współtwórcy?

Sytuacja taka jest możliwa, ale decyzję w tym zakresie podjąć muszą zasadniczo wszyscy uprawnieni współtwórcy, ponieważ do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. Inny podmiot może zatem uzyskać majątkowe prawa autorskie do współautorskiego dzieła, jeżeli współtwórcy tego utworu zawrą z nim stosowną umowę rozporządzającą, przenoszącą na niego te właśnie prawa. Nie ma przy tym konieczności, aby fizycznie umowa ta była zawierana przez wszystkich współtwórców, zwłaszcza gdy jest ich wielu. Przykła­dowo mogą oni wydelegować w tym celu jednego spośród siebie albo wręcz nie podpisywać w ogóle tekstu umowy, ustanawiając swojego peł­nomocnika, działającego w tym zakresie w ich imieniu.

27. Czy możliwe jest zbycie udziału w majątkowych prawach autorskich do współautorskiego utworu?

Współtwórca utworu jest władny rozporządzić swoim udziałem w ma­jątkowych prawach autorskich do współautorskiego utworu. Upraw­nienie takie wynika stąd, iż do majątkowych praw autorskich do współ­autorskich utworów stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z Kodeksu Cywilnego, zgodnie zaś z art. 198 KC, każdy ze współwłaścicieli może rozporządzić swoim udziałem bez zgo­dy pozostałych współwłaścicieli.

28. Jaka jest podstawowa różnica między utworem współ­autorskim a utworami połączonymi?

Mimo, iż ustawodawca nakazuje do utworów połączonych stosować odpowiednio przepisy poświęcone utworom współautorskim, różnica mię­dzy tymi dwoma kategoriami dzieł chronionych polega na tym, że w prze­ciwieństwie do utworu współautorskiego odnośnie do utworów połączonych proces twórczy jest rozdzielony, tzn. każdy z twórców najpierw bez współdziałania z pozostałymi twórcami kreuje swój utwór, a dopiero po ich ustaleniu twórcy podejmują decyzję w zakresie połączenia swoich dzieł w celu ich wspólnego rozpowszechniania.

29. Kto jest podmiotem pierwotnie wyłącznie uprawnio­nym z tytułu majątkowych praw autorskich do utworu zbiorowego?

Podmiotem pierwotnie wyłącznie uprawnionym z tytułu majątkowych praw autorskich do utworu zbiorowego jest jego wydawca lub producent, np. wydawca encyklopedii, a więc podmiot, który sfinansował i zorgani­zował jej publikację (z reguły określone wydawnictwo). Praw majątkowych do utworu zbiorowego jako całości nie należy mylić z majątkowymi prawami autorskimi do utworów, składających się na treść dzieła zbiorowego, które z mocy prawa przysługują ich twórcom.

30. Czy pracodawca, zatrudniający twórcę na podstawie umowy o pracę staje się podmiotem pierwotnie wyłącznie uprawnionym do pracowniczych utworów?

Pracodawca, zatrudniający twórcę na podstawie umowy o pracę, nie może zostać zasadniczo uznany za podmiot pierwotnie wyłącznie uprawniony z tytułu majątkowych praw autorskich do pracowniczych utworów, stworzonych przez swojego pracownika. Jest tak dlatego, po­nieważ dochodzi w tym przypadku do nabycia przez pracodawcę mająt­kowych praw autorskich do tego rodzaju utworów z chwilą ich przy­jęcia, w związku z czym mamy tutaj do czynienia z przejściem praw jednego podmiotu (twórcy) na drugi (jego pracodawcę), który wobec tego jest podmiotem wyłącznie wtórnie uprawnionym. Wyjątek w tym zakresie zachodzi w przypadku pracowniczych progra­mów komputerowych, w warunkach określonych w art. 74 ust. 3 PrAut.

31. Czy pracodawca nabywa majątkowe prawa autor­skie do wszystkich utworów, stworzonych przez jego pracowników?

Pracodawca może nabyć majątkowe prawa autorskie tylko do tych utworów, stworzonych przez zatrudnionych przez niego na podstawie umo­wy o pracę twórców, które wykreowane zostały w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych. Chodzi w tym przypadku o obowiązki, które precyzowane są w dokumentacji pracowniczej w postaci przede wszyst­kim zakresów obowiązków, wyliczających zadania czy czynności, które dany pracownik podejmuje się na swoim stanowisku pracy realizować.

32. Kiedy pracodawca staje się podmiotem majątkowych praw autorskich do utworów, stworzonych przez jego pracowników?

O chwili nabycia przez pracodawcę majątkowych praw autorskich do utworów, stworzonych przez jego pracowników, decyduje przyjęcie tychże utworów przez pracodawcę. W praktyce występuje ono zasadniczo w postaci akceptacji przez bezpośredniego przełożonego pracownika zrealizowa­nego przez niego, twórczego dzieła. Przyjęcie utworu pracowniczego przez pracodawcę może mieć cha­rakter wyraźny albo dorozumiany. W tym drugim przypadku przyjmu­je się, iż przyjęcie utworu przez pracodawcę następuje po upływie sze­ściu miesięcy od dnia dostarczenia utworu, jeśli w terminie tym praco­dawca w przedmiotowym zakresie wyraźnie się nie wypowie, np. przez żądanie dokonania przez pracownika określonych zmian w odpowiednim terminie.

33. Czy pracodawca nabywa w całości majątkowe prawa autorskie do utworów, stworzonych przez jego pracowników?

Nabycie przez pracodawcę praw majątkowych do pracowniczych utwo­rów nie ma absolutnego, całościowego charakteru. Zakres tego nabycia ograniczony jest przez dwie istotne, ogólnie określone przesłanki, tzn. cel umowy o pracę i zgodny zamiar stron (pracownika i pracodawcy). Przesłanki te powinny być wywodzone z treści umowy o pracę i pozo­stałych dokumentów pracowniczych, w tym także zakresu obowiązków, z których to dokumentów wynikać powinno, w jakim celu pracownik w ramach wykonywania swoich pracowniczych obowiązków tworzy konkretne dzieła (w celu zaspokojenia jakich potrzeb zatrudniającego) i że istotnie na wykorzystywanie jego utworów w takim właśnie zakresie się godzi, nie wprowadzając do umowy o pracę żadnych zastrzeżeń w tym przedmiocie.

34. Na czym polega przyjęcie utworu przez pracodawcę?

Przyjęcie utworu przez pracodawcę może wystąpić w zróżnicowa­nej formie. Najbardziej klasyczną jego postacią jest pisemne oświadcze­nie woli, kierowane do pracownika, będącego autorem danego pracow­niczego utworu, przez osobę reprezentującą pracodawcę. Przyjęcie utworu może mieć jednak także charakter mniej oficjalny, np. jeśli przełożony pracownika dokona na przekazanym mu do oceny egzemplarzu pracowniczego dzieła adnotację o jego akceptacji albo wręcz może nastąpić bez składania przez pracodawcę żadnych deklaracji, jeśli przez sześć miesięcy po dostarczeniu utworu pracodawca nie zajmie żad­nego wyraźnego stanowiska odnośnie do przyjęcia lub nieprzyjęcia kon­kretnego utworu (por. art. 13 PrAut).

35. Jakie znaczenie ma umieszczenie na egzemplarzu utwo­ru nazwiska lub nazwy konkretnego podmiotu w charakterze produ­centa lub wydawcy?

Oznaczenie powyższe rodzi domniemanie, iż podmiot, którego nazwa lub nazwiskiem oznaczono egzemplarz utworu, informując, że jest to pro­ducent lub wydawca, jest w rzeczywistości producentem lub wydawcą. Domniemanie to jest domniemaniem obalalnym, tzn. możliwe jest wykazanie zgodnie z faktycznym stanem rzeczy, iż nazwanie danego pod­miotu producentem lub wydawcą na egzemplarzu utworu jest niezgodne z prawdą, gdyż np. podmiot ten w ogóle nie uczestniczył w wydaniu (publikacji) konkretnego utworu albo uczestnictwo jego miało charakter tylko częściowy i w związku z tym jako współwydawca ujawniony po­winien zostać także inny podmiot, organizujący w istotny sposób wy­dawnicze przedsięwzięcie.

Rozdział III. Prawa autorskie

36. Czy autorskie prawa osobiste mogą zostać zbyte?

Autorskie prawa osobiste nie podlegają zbyciu, nie ma zatem prawnej możliwości ich przeniesienia przez twórcę na inny podmiot, np. w dro­dze umowy. Mimo powyższego zakazu w praktyce dopuszcza się sytuacje upo­ważniania przez twórców innych podmiotów do wykonywania przysługujących twórcom osobistych praw autorskich, np. w zakresie wyrażania zgody na pierwsze udostępnienie utworu publiczności. W tym celu z reguły twórca podpisuje z podmiotem, który chce osobiste prawa autorskie do danego utworu wykonywać, odpowiednią umowę, która zawierać po­winna wyraźne oświadczenie twórcy w przedmiotowym zakresie.

37. Na czym polega prawo do rozporządzania utworem?

Prawo do rozporządzania to majątkowe prawo autorskie, którego istota sprowadza się do możności dysponowania przez podmiot wyłącz­nie uprawniony utworem poprzez udostępnianie go innym podmiotom. Udostępnianie takie może mieć charakter definitywny, jeśli podmiot wyłącznie uprawniony zdecyduje się na zbycie (sprzedaż) majątkowych praw autorskich do utworu, zawierając w tym celu odpowiednią umowę rozporządzającą, albo też charakter tymczasowy, gdy podmiot wyłącz­nie uprawniony ograniczy się do udzielenia innemu podmiotowi stosow­nej licencji na korzystanie z utworu na określonych polach eksploatacji. W praktyce zatem powyższe majątkowe prawo autorskie realizowa­ne jest przez podmioty wyłącznie uprawnione w drodze zawierania przez nie z innymi podmiotami umów - odpowiednio rozporządzających albo licencyjnych.

38. Jaka jest relacja majątkowego prawa autorskiego i pola eksploatacji?

Pojęcie „pola eksploatacji”, charakterystyczne dla sfery prawa autor­skiego, stanowi uszczegółowienie przedmiotowego zakresu majątkowych praw autorskich. Aby przekonać się bowiem, w jak dużym stopniu dany utwór został udostępniony przez podmiot wyłącznie uprawniony, należy sprawdzić, w stosunku do jakich pól eksploatacji udostępnienie to nastąpiło. Przeniesienie majątkowych praw autorskich może zatem dotyczyć tylko jednego, konkretnego pola eksploatacji, jak i wielu z nich (wykaz podstawowych pól eksploatacji zawiera art. 50 PrAut). Poszczególne pola eksploatacji można zatem określić jako przedmiotowe zakresy cząstko­wych uprawnień, składających się na prawa podmiotowe, jakimi są ma­jątkowe prawa autorskie.

39. Czy dopuszczalna jest egzekucja z majątkowych praw autorskich?

Prowadzenie egzekucji z majątkowych praw autorskich jest prawnie dopuszczalne, ale ma ograniczony charakter. Egzekucja z tych praw nie może być prowadzona, jeśli służą one twórcy; tzn. do czasu, kiedy twór­ca jest podmiotem wyłącznie uprawnionym z tytułu tych praw. A contra­rio z zastrzeżenia tego wynika, iż egzekucja z majątkowych praw autor­skich jest możliwa, jeśli podmiotem wyłącznie uprawnionym z ich tytułu jest inny podmiot niż twórca, np. jego kontrahent, na którego twórca prawa te umownie przeniósł.

40. Czy można zrzec się majątkowych praw autorskich?

Zrzeczenie się majątkowych praw autorskich jest zasadniczo możliwe, choć ustawodawca przewidział w tym przypadku wyjątki, dotyczące mająt­kowego prawa autorskiego do wynagrodzenia za korzystanie z utworu w sy­tuacjach, określonych w art. 18 ust. 3 PrAut (dotyczy to prawa do wynagro­dzenia, o którym mowa w art. 20 ust. 2, art. 30 ust. 2 i art. 70 ust. 2 PrAut).

41. Na czym polega prawo określane jako droit de suite?

Droit de suite to szczególne prawo do wynagrodzenia, przysługujące twórcy i jego spadkobiercom w związku z zawodową odsprzedażą oryginal­nych egzemplarzy utworu plastycznego albo rękopisów utworów literackich lub muzycznych (art. 19 PrAut). W praktyce prawo to aktualizuje się przede wszystkim w związku z organizowaniem aukcji dzieł plastycznych.

42. Co to jest licencja ustawowa?

Podmiot wyłącznie uprawniony z tytułu majątkowych praw autor­skich do konkretnego utworu może upoważnić inny podmiot do korzy­stania z tego utworu, udzielając mu stosownej licencji umownej. W nie­których sytuacjach zwracanie się do podmiotu wyłącznie uprawnionego przez podmiot zainteresowany eksploatacją danego utworu o udzielenie licencji nie jest jednak konieczne, zezwolenie w tym zakresie wynika bowiem wprost z przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W takich sytuacjach mamy właśnie do czynienia z tzw. licencjami ustawowymi. Najwięcej licencji ustawowych przewiduje regulacja dozwolonego użytku prywatnego i publicznego (por. art. 23-35 PrAut), choć nie są to jedyne tego rodzaju licencje w systemie prawa autorskiego (por. np. art. 21 PrAut).

43. Jaki jest podmiotowy zakres dozwolonego użytku pry­watnego?

Zakres podmiotowy dozwolonego użytku prywatnego określony został w art. 23 ust. 2 PrAut. Nie został on sformułowany w sposób zamknięty ze względu na posłużenie się przez ustawodawcę nieostrym terminem „związku osobistego”, pod którym rozumie się w szczególności pokre­wieństwo, powinowactwo lub stosunek towarzyski. Zwłaszcza ten ostat­ni może być bardzo różnie, mniej lub bardziej szeroko interpretowany. W praktyce posłużenie się powyższą formułą oznacza, iż np. dozwo­lone jest udostępnienie przez osobę wypożyczającą kasetę wideo tejże kasety swojemu bratankowi w celu obejrzenia utrwalonego na niej filmu, także dla dokonania takiej dyspozycji wypożyczający nie musi uzyskiwać żadnych dodatkowych zezwoleń ani ponosić jakichkolwiek szczególnych opłat na rzecz podmiotu wyłącznie uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich do przedmiotowego filmu.

44. Czy biblioteki mogą swobodnie kopiować swoje zbiory?

Jednym z podstawowych zadań statutowych bibliotek jest gromadze­nie i udostępnianie zbiorów bibliotecznych, w tym książkowych. Z uwa­gi na spełnianie przez biblioteki ważnej funkcji publicznej przyznane im zostały szczególne uprawnienia w ramach dozwolonego użytku publicz­nego, uregulowane w art. 28 PrAut. Nie oznacza to, iż biblioteki mogą swobodnie kopiować posiadane przez siebie zbiory, nawet w celu publicznego ich udostępniania. Usta­wodawca dopuszcza bowiem w tym zakresie jedynie sporządzanie lub zlecanie sporządzenia przez biblioteki pojedynczych egzemplarzy niedo­stępnych w handlu, opublikowanych utworów - w celu uzupełniania, ochro­ny swoich zbiorów i nieodpłatnego ich udostępniania.

45. Na czym polega dozwolone prawo cytatu?

Tzw. prawo cytatu to jedno z uprawnień z zakresu dozwolonego użyt­ku publicznego, sprowadzające się do możliwości przytaczania w utworach lub drobnych utworów w całości, jeśli jest to uzasadnione wyjaśnianiem, analizą krytyczną nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Prawo cytatu dotyczy w pierwszej kolejności utworów literackich, choć nie jest do tego rodzaju utworów ograniczone, gdyż w praktyce w grę wchodzić może np. także cytat muzyczny czy plastyczny. Dla jego wła­ściwego stosowania, bez narażenia się na zarzut naruszenia cudzych praw autorskich, istotne jest odpowiednie uzasadnienie zastosowania danego cytatu, zgodnie z powyżej przytoczonymi wymogami ustawowymi, oraz dbałość o ograniczoną objętość konkretnych zapożyczeń. To, w jakim zakresie w danym utworze cytowana może być cudza twórczość, wynikać powinno z celu, w jakim jest ono przeprowadzane. Ustawodawca sprecyzował cztery przesłanki, uzasadniające posługiwa­nie się cytatami. Trzy z nich (przytaczanie twórczych materiałów w celu wyjaśniania, przeprowadzania analizy krytycznej lub nauczania) określić można jako naukowo-dydaktyczne. Nauczanie to sfera naukowo-dydak­tyczna. Analiza krytyczna przypisana być może głównie działalności nau­kowej, w tym polemicznej. Cytowanie w związku z przeprowadzaniem analizy krytycznej dotyczy np. przeglądu wcześniejszych wypowiedzi nau­kowych na dany temat, w przypadku którego niezbędne jest czasami przy­toczenie stanowiska innej osoby. Z kolei cytowanie w ramach wyjaśnia­nia prowadzić ma do ułatwienia percepcji toku wywodów danego twórcy (cytującego), zarówno w pracach o naukowym, jak i dydaktycznym charakterze. Na osobną uwagę zasługuje czwarta z wyliczonych w ustawie prze­słanek, uzasadniających dozwolone cytowanie, czyli uzasadnianie przy­taczania w swoim utworze cudzych dzieł chronionych prawami gatunku twórczości. Mimo trudności z jej jednoznacznym określeniem wydaje się, iż jej wprowadzenie jest bardzo przydatne, uelastyczniając omawianą kon­strukcję. Dzięki takiemu właśnie zapisowi w granicach dozwolonego użyt­ku publicznego mieszczą się bez problemu takie działania, jak np. kreo­wanie tzw. ksiąg cytatów czy przytaczanie w albumach reprodukcji dzieł plastycznych (co nie mieści się w ramach licencji z art. 33 pkt 3). Cytaty uzasadnione prawami gatunku twórczości to otwarta kategoria przypad­ków komentowanego uprawnienia, stanowiąca swego rodzaju „klapę bez­pieczeństwa” dla osób, którym przytoczenie cudzej twórczości jest bardzo potrzebne do konstruowania swoich własnych utworów. Stąd też propo­nowane w projektowanej nowelizacji zastąpienie tej ogólnie sformułowa­nej przesłanki skonkretyzowanymi kategoriami pastiszu, satyry, parodii i krytyki, zdecydowanie opierającymi się na twórczych zapożyczeniach i cytatach, mogłoby doprowadzić mimo wszystko do istotnego ogranicze­nia dozwolonego prawa cytatu.

46. Czy w każdym przypadku dozwolonego użytku publicznego podmiotowi praw autorskich przysługuje odpowiednie wynagrodzenie?

Wprowadzenie do systemu prawa autorskiego konstrukcji dozwolonego użytku publicznego ma na celu ograniczenie monopolu autorskiego pod­miotów wyłącznie uprawnionych z tytułu stworzenia poszczególnych utworów. Dlatego też ustawową zasadą jest brak konieczności rozliczania z tymi podmiotami przez osoby, korzystające z ustawowych licencji, mieszczących się w ramach powyższego użytku (art. 34 zd. 2 PrAut). Innymi słowy, aby przekonać się, czy korzystanie w konkretnym przypadku z licencji ustawowej w ramach dozwolonego użytku publicznego rodzi obowiązek odpowiedniego rozliczenia się z podmiotem uprawnio­nym, należy sprawdzić, czy wymóg wypłaty wynagrodzenia na jego rzecz przewiduje stosowny przepis ustawy. Np. wymogu takiego nie pociąga za sobą skorzystanie z tzw. dozwolonego prawa cytatu (art. 29 ust. 1 PrAut), natomiast inaczej sprawa przedstawia się odnośnie do licencji ustawo­wej, uregulowanej w art. 29 ust. 2 PrAut.

47. Od kiedy liczony jest 70-letni okres ochrony mająt­kowych praw autorskich?

Początkowy termin liczenia 70-letniego okresu ochrony majątkowych praw autorskich wyznaczają różne zdarzenia. Regułą jest kierowanie się w tym zakresie końcem tego roku kalendarzowego, w którym zmarł twórca danego dzieła, względnie ostatni z jego współtwórców, choć wyjątkowo wyznacznikiem może być tutaj data rozpowszechnienia utworu, względnie nawet data jego ustalenia, jeśli np. majątkowe prawa autorskie należą z mocy ustawy do innego podmiotu niż rzeczywisty twórca chronionego dzieła. Problematykę tę szczegółowo reguluje art. 36 PrAut.

48. Co jest wyznacznikiem okresu ochronnego w przy­padku utworów anonimowych?

Utworami anonimowymi są dzieła, których twórca nie jest znany, co wyklucza posługiwanie się przez twórcę pseudonimem, nie pozostawiającym wątpliwości co do tożsamości autora. Okres ochrony majątkowych praw au­torskich do takich utworów liczony jest od końca tego roku, w którym nastąpiło pierwsze rozpowszechnienie anonimowego utworu (art. 36 pkt 2 PrAut).

49. W stosunku do jakich utworów stosuje się obowiązek uiszczania opłat na Fundusz Promocji Twórczości?

Opłaty na Fundusz Promocji Twórczości, zgodnie z art. 40 PrAut, dotyczą generalnie utworów, których czas ochrony autorskich praw ma­skoprawnej, ze względu na ich stworzenie w zamierzchłej przeszłości, nie korzystały. Z drugiej strony, opłaty powyższe obciążają producentów lub wy­dawców nie wszystkich rodzajowych kategorii utworów, ale tylko nie­których z nich, a mianowicie utworów literackich, muzycznych, plastycz­nych, fotograficznych i kartograficznych.

Rozdział IV. Obrót umowny w zakresie prawa autorskiego

50. Jakie są tytuły prawne przenoszenia majątkowych praw autorskich?

Majątkowe prawa autorskie mogą być przenoszone z jednego podmio­tu na drugi w drodze dokonywania odpowiednich dyspozycji cywilno-prawnych, które najogólniej rzecz biorąc podzielić można na dwie grupy:

1. czynności jednostronne oraz,

2. czynności dwustronne, w tym głównie umowy.

Jeżeli chodzi o czynności jednostronne, to na uwagę zasługuje tutaj w pierwszej kolejności dziedziczenie testamentowe, odbywające się w oparciu o jednostronną czynność prawną, jaką jest niewątpliwie testament. Z kolei jeśli chodzi o dwustronne czynności prawne, to prym wiodą wśród nich naturalnie umowy rozporządzające w zakresie prawa autorskiego, stanowiące odpowiednik umów sprzedaży rzeczy w obrocie przed­miotami materialnymi, choć podstawą przenoszenia majątkowych praw autorskich mogą być także innego rodzaju umowy, takie jak np. umowy darowizny czy zamiany.

51. Jakie są rodzaje umów w obrocie z zakresu prawa autorskiego?

Wśród umów, składających się zasadniczo na obrót w zakresie pra­wa autorskiego, podstawowe znaczenie ma ich podział ze względu na dwa zasadnicze kryteria. Otóż po pierwsze, umowy z zakresu prawa autorskiego mogą być kwalifikowane ze względu na zakres rozporządzenia utworem jako do­brem chronionym prawnie i w tym kontekście dzielone są one na umo­wy rozporządzające oraz umowy licencyjne. Z drugiej strony, umowy, dotyczące utworów, dzielone być mogą w zależności od tego, czy przedmiotem ich jest wykreowanie nie istnie­jącego jeszcze, nowego dzieła, czy też dysponowanie utworem już istniejącym. Z tego punktu widzenia w pierwszym przypadku umowy takie przybierają postać umów o dzieło, które jednocześnie mogą być określa­ne jako albo umowy rozporządzające, albo też umowy licencyjne.

52. Czy możliwy jest zakaz dalszej odsprzedaży praw autorskich?

Podmiot, który nabył, np. umownie, majątkowe prawa autorskie do danego utworu, ma zasadniczo swobodę w dysponowaniu nimi, co w prak­tyce oznacza, iż może on przenieść te prawa na kolejny podmiot, podpisując z tym podmiotem stosowną umowę rozporządzającą W celu przekonania się, czy jego działanie jest dopuszczalne, powinien on jednak zapoznać się dokładnie z treścią umowy, na podstawie której sam wszedł w posiadanie majątkowych praw autorskich. Zbywca tych praw może bowiem zastrzec, że ich nabywca nie może ich przenieść na inne osoby i wówczas dokonanie dalszej dyspozycji należałoby potraktować jako niewykonanie umowy, skut­kujące m.in. odpowiedzialnością odszkodowawczą (por. art. 471 i n. KC).

53. Czy w umowach rozporządzających i licencyjnych trzeba wskazywać pola eksploatacji utworów?

W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych brak wyraźnej regulacji na temat właściwych sformułowań w zakresie zbywania mająt­kowych praw autorskich czy też udzielania licencji. W każdym bądź ra­zie wskazane jest, aby dyspozycje cywilnoprawne w powyższym zakre­sie doprecyzowywać poprzez wskazywanie w treści umowy, jakich kon­kretnie pól eksploatacji ona dotyczy, tzn. na jakich polach eksploatacji, określonych w art. 50 PrAut, licencjobiorca będzie mógł korzystać z utworu, względnie nabywca praw będzie mógł nimi rozporządzać. Wymóg w tym zakresie można wyprowadzić z treści art. 41 ust. 2 PrAut. Wskazanie pól eksploatacji w umowie może przybrać zarówno po­stać bezpośredniego ich wskazania z nazwy, jak i powołania się na od­powiednie punkty art. 50 PrAut, pola te wyliczającego.

54. Kiedy majątkowe prawa autorskie dziedziczy Skarb Państwa?

Jeżeli chodzi o dziedziczenie majątkowych praw autorskich przez Skarb Państwa, to znajduje tutaj zastosowanie ogólna zasada prawa cy­wilnego, iż w braku testamentu i innych spadkobierców, powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy, spadek po zmarłym twórcy, w tym także wchodzące w jego skład majątkowe prawa autorskie, przypadają Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (por. art. 935 § 3 KC). Wyjątek w tym przedmiocie, jeżeli chodzi o los majątkowych praw autorskich po zmarłym współtwórcy, zawiera art. 42 PrAut, który stwierdza, iż „jeżeli autorskie prawa majątkowe jednego ze współtwórców miałyby przypaść Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu, część ta przechodzi na pozostałych przy życiu współtwórców lub ich następców prawnych, stosownie do wielkości ich udziałów”.

55. Jakie są zasady ustalania wynagrodzeń autorskich?

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych daje dużą swobo­dę stronom umów rozporządzających i licencyjnych w zakresie ustalania wynagrodzeń autorskich, przysługujących twórcom. Najczęściej wystę­pujące w praktyce modele tego rodzaju wynagrodzeń to albo wynagro­dzenie ryczałtowe, występujące w postaci jednorazowo ustalonej kwoty, ewentualnie wypłacanej w określonych ratach, albo wynagrodzenie prowi­zyjne, procentowe, którego wysokość uzależniona jest od korzyści, związanych z eksploatacją konkretnego utworu. W sytuacji gdy dana umowa nie wypowiada się szczegółowo na temat wynagrodzenia, przysługującego twórcy, wchodzą w zastosowanie odpowiednie zasady jego ustalania, zawarte w art. 43-45 i art. 47-48 PrAut, wzmacniające pozycję twórcy w stosunku do posiadających sil­niejszą pozycję na rynku jego kontrahentów, w tym np. przewidujące, iż przy milczącej formule umowy twórcy przysługuje odrębne wynagro­dzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji (por. art. 45 PrAut).

56. Czy przeniesienie majątkowych praw autorskich skut­kuje przeniesieniem uprawnień do zezwalania na wykonywanie zależnych praw autorskich?

Oba powyższe rodzaje uprawnień są w stosunku do siebie niezależ­ne, tzn. zadysponowanie majątkowymi prawami autorskimi nie skutkuje automatycznym wyzbyciem się uprawnienia do udzielania zezwoleń na wykonywanie zależnych praw autorskich. Wynika to z treści art. 46 PrAut. Praktyczny kontekst takiego zastrzeżenia polega na tym, iż nabywca ma­jątkowych praw autorskich, który chce uzyskać także monopol w zakresie udzielania zezwoleń na korzystanie z opracowań danego utworu i rozpo­rządzanie nimi, powinien zastrzec to wyraźnie w umowie, innymi słowy, twórca jako zbywca majątkowych praw autorskich musi w tym celu wyrazić zgodę na nabycie powyższego uprawnienia przez swojego kontrahenta.

57. Czy katalog pól eksploatacji utworów ma charakter wyczerpujący?

Wyliczenie pól eksploatacji utworów w art. 50 PrAut nie ma wyczer­pującego charakteru. Świadczy o tym zastosowany w powyższym przepisie zwrot „w szczególności”. Powyższe oznacza, iż możliwe jest występowanie w praktyce, innych niż sklasyfikowane w tym artykule pól eksploatacji, takich jak chociażby użyczanie egzemplarzy utworów. Biorąc pod uwagę uwarunkowania współczesnych technik informatycznych, szczególnego znaczenia nabiera odrębne pole eksploatacji w postaci wprowadzania utworów do Internetu.

58. Na czym polega wprowadzenie do obrotu?

Wprowadzenie do obrotu to jedno z podstawowych pól eksploata­cji utworów o upowszechniającym charakterze. Istota jego sprowadza się do dysponowania egzemplarzami utworów poprzez rozporządzanie nimi. Rozporządzanie egzemplarzami utworów powinno być interpre­towane w ogólnych kategoriach prawa rzeczowego, podobnie jak jest to w przypadku innych obiektów materialnych, mających status rzeczy ru­chomych. Najbardziej charakterystycznym i znajdującym najpowszech­niejsze zastosowanie w praktyce przypadkiem wprowadzenia do obrotu jest sprzedaż egzemplarzy utworów, czyli przeniesienie ich własności z jednego podmiotu na drugi, choć możliwe są także inne formy rozpo­rządzenia, jak np., zamiana egzemplarza.

59. Czy przeniesienie majątkowych praw autorskich skut­kuje przeniesieniem własności egzemplarza utworu przekazanego nabywcy tych praw?

Umowne postanowienie w przedmiocie przeniesienia majątkowych praw autorskich nie skutkuje jednoczesnym przeniesieniem własności eg­zemplarza utworu, który przekazany został nabywcy tych praw w celu skorzystania z udostępnionego dzieła. Skutek taki jest możliwy, ale je­dynie pod warunkiem, iż przeniesienie własności egzemplarza utworu zostanie wyraźnie przewidziane w treści umowy rozporządzającej. Inny­mi słowy, z punktu widzenia nabywcy majątkowych praw autorskich korzystnym rozwiązaniem jest jednoczesne zastrzeganie w umowie nabycia własności do przekazanego mu przez zbywcę egzemplarza utworu.

60. W jakiej formie powinny być zawierane umowy roz­porządzające i licencyjne?

Regułę stanowi zawieranie umów z zakresu prawa autorskiego, za­równo licencyjnych, jak i rozporządzających, w formie pisemnej. Jest to zasadniczo forma zastrzeżona pod rygorem nieważności, tzn. brak jej zachowania skutkuje nieważnością danego kontraktu. Rygor ten dotyczy konkretnie wszystkich umów rozporządzających oraz umów licencyjnych wyłącznych. Wyjątek dotyczy umów licencyjnych niewyłącznych, w przy­padku których, mimo zawierania ich najczęściej również na piśmie, do­puszczalne jest ograniczenie się do formy ustnej kontraktu. Oznacza to, iż ustna licencja niewyłączna jest ważna z mocy prawa, choć mogą po­jawić się w praktyce problemy z udokumentowaniem faktycznej treści tak niesolennie uzgodnionej umowy.

61. Jakie są podstawowe przypadki nienależytego wyko­nania umowy licencyjnej lub rozporządzającej przez twórcę, występującego w roli przyjmującego zamówienie?

W sytuacji umów licencyjnych i rozporządzających, które są jedno­cześnie umowami o dzieło, podstawowe przypadki ich nienależytego wy­konania to z jednej strony, zwłoka w realizacji zamówienia, polegająca na dostarczeniu utworu w terminie późniejszym niż umownie ustalony z powodu okoliczności, za które twórca ponosi odpowiedzialność, z dru­giej zaś strony, wadliwe wykonanie zamówionego dzieła, przy czym na określenie wad fizycznych dzieła ustawodawca posługuje się określeniem usterki (art. 54-55 PrAut).

62. Kiedy twórca może umowę licencyjną lub rozporzą­dzającą wypowiedzieć albo odstąpić od niej?

Twórca ma możliwość wypowiedzenia umowy licencyjnej lub roz­porządzającej, względnie odstąpienia od niej w trzech zasadniczych sytuacjach:

1. ze względu na swoje istotne interesy twórcze,

2. jeśli nie doszło do rozpowszechnienia utworu, do którego licencjo­biorca lub nabywca majątkowych praw autorskich się zobowiązał oraz,

3. jeśli publiczne udostępnienie utworu nastąpi w nieodpowiedniej for­mie albo ze zmianami, którym twórca mógłby się słusznie sprzeciwić (por. art. 56-58 PrAut).

63. Czy pełnienie przez twórcę nadzoru autorskiego ma charakter odpłatny?

Każdy twórca jest uprawniony do umożliwienia mu przeprowadzenia nadzoru autorskiego nad sposobem korzystania z jego dzieła. Realizacji tego uprawnienia nie łączy się jednak automatycznie z obowiązkiem wy­płaty na rzecz twórcy z tego tytułu określonego wynagrodzenia. Wyjątek w tym zakresie stanowi nadzór nad sposobem korzystania z dzieł pla­stycznych, którego przeprowadzenie ma charakter odpłatny, co wynika z odpowiedniego zapisu ustawowego (por. art. 60 ust. 4 PrAut). W pozostałych przypadkach twórca, który chce realizować nadzór autorski odpłatnie, powinien zagwarantować sobie uprawnienie w tym przedmio­cie przez wprowadzenie stosownego zapisu do umowy z korzystającym z jego utworu.

64. Kiedy twórcy przysługuje uprawnienie do egzempla­rzy autorskich?

Istnieją dwie podstawowe przesłanki, uprawniające twórcę do doma­gania się egzemplarzy autorskich. Po pierwsze, konieczne jest w tym celu podjęcie inicjatywy w zakresie opublikowania danego utworu, tzw. wytworzenia jego egzemplarzy z ich przeznaczeniem do udostępnienia publiczności, po drugie zaś, kwestia ta powinna zostać uregulowana w łączącej twórcę z podmiotem podejmującym się publikacji umowie. Chodzi przy tym nie tylko o samo umowne unormowanie zasad publi­kacji utworu, ale także liczby jego obowiązkowych egzemplarzy, które będą przysługiwały twórcy, ponieważ tak stanowi art. 63 PrAut.

65. Czy umowa licencyjna musi określać okres, w jakim licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z utworu?

Z reguły w umowach licencyjnych strony postanawiają, na jak długi okres licencja zostaje udzielona, czyli w jak długim okresie, np. jednego roku, licencjobiorca będzie mógł korzystać z udostępnionego mu przez licencjodawcę utworu. Nie jest to jednak zabieg konieczny. Jeśli bowiem umowa licencyjna kwestii tej wyraźnie nie reguluje, w zastosowanie wcho­dzi reguła ustawowa, zgodnie z którą zasadą jest pięcioletni okres li­cencyjny (por. art. 66 ust. 1 PrAut). Licencjodawcy powinni zatem pa­miętać o tym, iż pomijając uregulowanie tego zagadnienia zezwalają tym samym w dorozumiany sposób licencjobiorcom na stosunkowo długi okres korzystania z przysługujących im dzieł chronionych.

66. Jaka jest różnica między licencją wyłączną a niewyłączną?

Licencje wyłączna i niewyłączna wykazują różnice odnośnie do swobo­dy licencjodawcy w zakresie udostępniania przysługującego mu utworu innym osobom. Jeżeli chodzi bowiem o licencję wyłączną, to jak sama nazwa wskazuje, licencjodawca zobowiązuje się w jej ramach, iż licen­cjobiorca będzie jedynym podmiotem, upoważnionym do korzystania z utworu w okresie trwania licencji w określonym w umowie licencyjnej zakresie. Odnośnie zaś do licencji niewyłącznych ograniczenie takie nie występuje, tzn. licencjodawca może równolegle udzielić pokrywających się co do zakresu licencji wielu podmiotom.

67. Czy licencjobiorca może bez zgody Iicencjodawcy udzielać sublicencji?

Udzielanie sublicencji nie leży w swobodnej gestii licencjobiorcy, który nie może dowolnie udostępniać utworu w zakresie nabytych umownie, względnych uprawnień, dalszym podmiotom. Zasadą ustawową prawa autorskiego jest bowiem konieczność wyraźnego wynikania takiej moż­liwości z treści umowy licencyjnej (por. art. 67 ust. 3 PrAut). Jeśli zatem licencjobiorcy zależy na tym, aby mieć możliwość udzielania sublicencji bez narażania się na zarzut naruszenia praw autorskich licencjodawcy, powinien zadbać o przyznanie sobie odpowiedniego uprawnienia w tym zakresie w umowie licencyjnej.

Rozdział V. Utwory audiowizualne i programy komputerowe

68. Czy film jest utworem współautorskim?

Film to klasyczny przykład utworu audiowizualnego, którego statuso­wi poświęcona jest szczególna regulacja w Rozdziale 6 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jest to dzieło bardzo złożone, powsta­jące przy udziale wielu osób, wnoszących w nie swoje twórcze wkłady. Dlatego też nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby film, czyli dzieło audio­wizualne, traktować jako utwór wspólautorski, o czym świadczy zresztą treść art. 69 PrAut, posługującego się określeniem „współtwórcy utworu audiowizualnego".

69. Czy producentowi utworu audiowizualnego przysłu­gują majątkowe prawa autorskie do tego utworu?

W obecnym stanie prawnym producent utworu audiowizualnego nie jest wprost z mocy ustawy wyłącznie uprawniony z tytułu majątkowych praw autorskich do wyprodukowanego przez niego dzieła audiowizual­nego jako twórczej całości. Sytuacja w tym zakresie uległa wyraźnej zmia­nie z wejściem w życie z dniem 22.7.2000 r. nowelizacji ustawy o pra­wie autorskim i prawach pokrewnych z 9.6.2000 r., która uchyliła przy­znający producentom utworów audiowizualnych tego rodzaju prawa art. 70 ust. 1 w jego brzmieniu sprzed wskazanej nowelizacji. W związku z tym należałoby uznać, iż aktualnie do przysługiwania majątkowych praw au­torskich do utworu audiowizualnego należałoby zastosować ogólne zasa­dy ustawowe, unormowane w stosunku do dzieł współautorskich w ogól­ności w art. 9 PrAut.

70. Na czym polega specyfika majątkowych praw autor­skich do programu komputerowego?

Majątkowe prawa autorskie do programu komputerowego mają o tyle szczególny status, iż po pierwsze, w przeciwieństwie do ogólnej regulacji majątkowych praw autorskich z art. 17 PrAut, nadana im została przez ustawodawcę postać zbliżona przedmiotowo do pól eksploatacji utwo­rów z art. 50 PrAut, po drugie zaś, katalog ich ma charakter zamkniętego wyliczenia, dlatego też nie jest możliwe na użytek praktyki regulowanie w umowach dotyczących twórczych programów komputerowych, w tym w umowach licencyjnych, takich obszarów eksploatacji tego rodzaju utwo­rów, które nie pokrywają się z wykazem majątkowych praw autorskich do programu z art. 74 ust. 4 PrAut.

71. Jaki charakter mają uprawnienia użytkowników pro­gramów komputerowych?

Uprawnienia użytkowników programów komputerowych, uregulowane w art. 75 PrAut, mają zasadniczo dwojaki charakter - względnie lub bez­względnie obowiązujący. Różnica polega między nimi na tym, iż upraw­nienia bezwzględnie obowiązujące zagwarantowane zostały użytkowni­kom programów ustawowo, bez możliwości ich niwelowania w drodze odpowiednich zapisów umownych, natomiast uprawnienia o względnym charakterze przysługują użytkownikowi o tyle, o ile nie został on ich umownie pozbawiony. Uprawnienia względnie obowiązujące dotyczą zwie­lokrotniania programu komputerowego i dokonywania w nim stosownych zmian, jeżeli chodzi zaś o uprawnienia bezwzględne, to sprowadzają się one do zagwarantowania użytkownikowi możliwości sporządzania kopii zapasowej programu oraz jego analizy i dekompilacji. Definicję tych dwóch ostatnich pojęć, stosowanych w praktyce informatycznej, zawierają pkt 2 i 3 ust. 2 art. 75 PrAut.

72. Na czym polega analiza programu komputerowego?

Analiza programu komputerowego stanowi o istocie bezwzględnego uprawnienia użytkowników, przewidzianego w art. 75 ust. 2 pkt 2 PrAut. Może ona zostać zdefiniowana jako obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad.

73. Na czym polega dekompilacja programu komputero­wego?

Dekompilacja programu komputerowego stanowi o istocie bezwzględ­nego uprawnienia użytkowników, uregulowanego w art. 75 ust. 2 pkt 3 j ust. 3 PrAut. Może ona zostać zdefiniowana jako zwielokrotnienie kodu programowego lub tłumaczenie jego formy, sprowadzające się do odtworzenia kodu źródłowego programu na podstawie jego kodu wynikowego, które przeprowadzane jest w celu osiągnięcia współdziałania pro­gramu komputerowego z innym programem.

Rozdział VI. Zasady ochrony praw autorskich

74. Czy osobiste prawa autorskie podlegają ochronie tyl­ko na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych?

Uprawnienia twórcy z tytułu naruszenia jego osobistych praw autor­skich uregulowane został zasadniczo w ustawie o prawie autorskim i pra­wach pokrewnych, zarówno odnośnie do ochrony cywilnoprawnej (por. art. 78 PrAut), jak i karnoprawnej (por. art. 115 PrAut). Nie oznacza to, iż w celu ochrony osobistych praw twórcy nie mogą być wykorzystane możliwości, jakie w tym zakresie wynikają z innych, ogólnych regulacji prawnych. Najlepszym tego przykładem jest regulacja ochrony dóbr osobistych z art. 23 i 24 KC, która przewiduje na rzecz podmiotu upraw­nionego roszczenia odszkodowawcze. Roszczenia takie mogą być zatem przez twórców w związku z naruszaniem ich osobistych praw autorskich zgłaszane, mimo iż na ich temat ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyraźnie się nie wypowiada.

75. Kto może występować o ochronę praw autorskich po śmierci twórcy?

Jeżeli chodzi o majątkowe prawa autorskie, to po śmierci twórcy zgła­szanie roszczeń z tytułu ich naruszenia jest możliwe, o ile prawa te je­szcze, zgodnie z art. 36 PrAut, nie wygasły. O ochronę tych praw może w takiej sytuacji wystąpić podmiot, który wyłącznie nimi dysponuje, np. spadkobiercy twórcy, którzy majątkowe prawa autorskie do stworzo­nych przez swojego spadkodawcę utworów odziedziczyli. Inaczej kwestia ta przedstawia się, jeżeli chodzi o osobiste prawa autorskie. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia bowiem w art. 78 ust. 2 i 4 podmioty, które mogą, w braku innej woli zmarłego twórcy, wystąpić z powództwem o ochronę przysługujących mu autorskich praw osobistych. Są to z jednej strony, osoby twórcy bliskie, a mianowicie jego małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, ro­dzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa, z drugiej zaś, stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrew­nymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.

76. Na czym polega kwalifikowany charakter naruszania majątkowych praw autorskich przez przedsiębiorców?

Przedsiębiorcy, naruszający majątkowe prawa autorskie innych pod­miotów, narażeni są na ponoszenie większych dolegliwości z tego tytułu. Poza bowiem ogólnymi roszczeniami, jakie mogą być zgłaszane wobec naruszycieli powyższych praw w ogólności, a które unormowane zostały w art. 79 ust. 1 PrAut, przedsiębiorca, który majątkowe prawa autorskie narusza, musi się liczyć ze zgłoszeniem wobec niego żądania uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej z przeznaczeniem na Fundusz Promocji Twórczości. Dotyczy to przypadków, gdy naruszenie majątkowych praw autorskich zostało dokonane przez danego przedsiębiorcę w ramach prowa­dzonej przez niego działalności gospodarczej (por. art. 79 ust. 2 PrAut).

77. Na czym polega postępowanie zabezpieczające w spra­wach o naruszenie majątkowych praw autorskich?

Podmiot, wnoszący do właściwego sądu cywilnego powództwo o na­ruszenie majątkowych praw autorskich, ma możliwość jednoczesnego zgło­szenia dwóch wniosków o zabezpieczającym charakterze:

1. o zabezpieczenie dowodów oraz,

2. o zabezpieczenie podnoszonego wobec naruszyciela roszczenia, np. o naprawienie wyrządzonej szkody (art. 80 ust. 1 pkt 1 i 3 PrAut).

Korzystanie z tych możliwości procesowych przez podmioty upraw­nione jest o tyle istotne, iż wnioski powyższe muszą być rozpatrzone przez właściwy sąd w bardzo pilnym, trzydniowym trybie, zwiększając znacznie szansę na rzeczywiste zadośćuczynienie poniesionemu uszczerb­kowi majątkowemu.

Rozdział VII. Ochrona prawa do wizerunku i tajemnicy korespondencji

78. Od czego zależy legalność rozpowszechniania wize­runków poszczególnych osób?

O tym, czy rozpowszechnienie wizerunku danej osoby fizycznej jest działaniem legalnym, decyduje zasadniczo uzyskanie od niej stosownego zezwolenia w tym zakresie przez podmiot, dokonujący rozpowszechnienia. Zgoda taka może przybrać różną formę, np. odrębnego oświadczenia woli osoby, udostępniającej swój wizerunek w celu jego rozpowszechnienia albo odpowiedniego postanowienia w umowie, regulującej tę kwestię. Wyjątkowo, w niektórych przypadkach zezwolenie osoby, której wi­zerunek jest rozpowszechniany, nie jest wymagane. Dotyczy to sytuacji, w których osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie, a także wizerunków osób powszechnie znanych oraz stanowiących szczegół większej całości, np. fotografii prezentującej określoną publiczną imprezę (por. art. 81 PrAut).

79. W jaki sposób chroniona jest tajemnica korespon­dencji w stosunku do jej adresata po jego śmierci?

Tajemnica korespondencji jest dobrem prawnym, chronionym ze względu na interes jej adresata, który ma prawo decydować o zakresie jej rozpowszechnienia. Dlatego też rozpowszechnianie takie jest legalne pod warunkiem, że osoba, do której korespondencja jest kierowana, wy­razi zgodę na jej publiczne udostępnienie (por. art. 82 PrAut). W sytua­cji gdy adresat korespondencji w momencie jej rozpowszechniania już nie żyje i nie udzielił on przed śmiercią zgody na wcześniejsze publiczne udostępnienie kierowanych do niego listów, przed upływem 20 lat od śmierci osoby, do której korespondencja jest kierowana, zgody w tym zakresie udzielić powinien jej małżonek, a w jego braku kolejno jego zstępni, rodzice lub rodzeństwo.

Rozdział VIII. Prawa pokrewne

80. Jaki charakter ma konstrukcja prawna pól eksploa­tacji artystycznych wykonań?

Podobnie jak w przypadku utworów, korzystanie z artystycznych wy­konań może odbywać się na określonych polach eksploatacji, wyliczo­nych w art. 86 ust. 2 PrAut. W odróżnieniu jednak od pól eksploatacji utworów katalog pól eksploatacji artystycznych wykonań ma charak­ter zamknięty, tzn. nie jest w praktyce możliwe kreowanie przez strony umów, np. licencyjnych, innych, nie mieszczących się w tym katalogu, pól eksploatacji.

81. Kiedy wygasają majątkowe prawa pokrewne do ar­tystycznych wykonań?

Czas ochrony majątkowych praw pokrewnych do artystycznych wy­konań jest krótszy niż w przypadku utworów i wynosi zasadniczo lat 50. Okres ochronny liczony jest przy tym z reguły od końca tego roku, w którym doszło do ustalenia danego artystycznego wykonania. Wyjątek dotyczy sytuacji, w której w okresie 50 lat od końca roku, w którym dane artystyczne wykonanie ustalono, doszło do publikacji jego utrwalenia lub jego publicznego odtworzenia, gdyż wówczas pięćdziesięcioletni okres ochronny liczony jest od tego z tych dwóch zdarzeń, które miało miejsce jako pierwsze (por. art. 89 PrAut).

82. Który z przedmiotów praw pokrewnych jest najbar­dziej zbliżony konstrukcyjnie do utworu jako przedmiotu praw autorskich?

Najwięcej podobieństw konstrukcyjnych do utworów jako przedmio­tów praw autorskich wykazują spośród przedmiotów praw pokrewnych artystyczne wykonania. Pokrewieństwo między tymi dwoma rodzajami dóbr niematerialnych wynika ze specyfiki ich kreowania, w które zasa­dniczo zaangażowane są osoby fizyczne, czyli twórcy lub odpowiednio artyści wykonawcy.Na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych pokre­wieństwo powyższe uwypuklone zostało poprzez zastosowanie odnośnie do artystycznych wykonań szerszego odesłania do unormowania utwo­rów niż jest to w przypadku pozostałych przedmiotów praw pokrewnych, do których stosuje się odpowiednio jedynie przepisy prawa autorskiego, wskazane w art. 101 PrAut, podczas gdy do artystycznych wykonań od­powiednie zastosowanie znajdują także inne, liczne przepisy prawa autor­skiego, wskazane w art. 92 PrAut.

83. Czym jest fonogram (wideogram)?

Fonogram (wideogram) to dobro niematerialne, chronione odrębny­mi prawami pokrewnymi. Nie powinien on być zatem mylony, do czego często dochodzi w praktyce obrotu, z jego egzemplarzami, którymi są np. poszczególne płyty czy kasety, służące utrwalaniu fonogramów (wi­deogramów). Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie za­wiera wyraźnej definicji fonogramu (wideogramu), w każdym bądź razie o jego istocie stanowi utrwalenie określoną techniką dźwięku (obrazu), najczęściej konkretnych utworów lub artystycznych wykonań, na mate­rialnym nośniku. O zależności takiej świadczy brak pola eksploatacji w postaci utrwalenia w wykazie pól eksploatacji fonogramów (wideo­gramów), wyszczególnionym w art. 94 ust. 2 PrAut.

84. Co jest przedmiotem praw pokrewnych do nadań?

W świetle brzmienia art. 97 PrAut, poświęconego prawom pokrew­nym do nadań, powstać może wątpliwość, co jest przedmiotem tychże praw. W przepisie powyższym mowa jest bowiem nie o nadaniach, lecz o programach. Wbrew takiemu brzmieniu ustawy w tym zakresie należa­łoby uznać, iż chronionym dobrem prawnym jest w tym przypadku nie tyle sam program, np. radiowy czy telewizyjny, lecz jego konkretne na­danie przez organizację radiową lub telewizyjną, które może zostać np. utrwalone na konkretnym materialnym nośniku. Tzw. prawa pokrew­ne do nadań to zatem de facto prawa do nadań programów radiowych lub telewizyjnych (celem produkcji programu radiowego lub telewizyj­nego jest właśnie jego nadanie, czyli wyemitowanie na antenie radiowej lub telewizyjnej; o zaistnieniu w praktyce programu radiowego lub tele­wizyjnego można mówić wówczas, gdy zostanie on wyemitowany).

85. Komu przysługują prawa pokrewne do wydań pierw­szych lub naukowych i krytycznych?

Nowe prawa pokrewne do wydań pierwszych lub naukowych i krytycz­nych, które wprowadzone zostały do polskiego systemu praw pokrewnych z dniem 22.7.2000 r. na mocy nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 9.6.2000 r., przysługują wydawcom, tzn. pod­miotom, które, jeżeli chodzi o prawa pokrewne do pierwszych wydań, jako pierwsze w sposób zgodny z prawem opublikowały lub w inny sposób rozpowszechniły utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzem­plarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, albo które, jeżeli chodzi o prawa pokrewne do wydań naukowych lub krytycznych, po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotowały jego wydanie krytyczne lub naukowe, nie będące samo utworem.

Rozdział IX. Zbiorowy zarząd prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi

86. Jaki status prawny mają organizacje zbiorowego za­rządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi?

Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawa­mi pokrewnymi to stowarzyszenia zrzeszające odpowiednio twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów lub organizacje radiowe i telewizyjne. lch szczególny status w stosunku do pozostałych stowarzyszeń polega na tym, iż po spełnieniu ustawowo określonych warunków wyposażone one zostają w odpowiednie zezwo­lenie w formie decyzji administracyjnej Ministra Kultury, uprawniają­ce je do sprawowania zbiorowego zarządu prawami autorskimi lub pra­wami pokrewnymi, co uzasadnia nazwę, jaką się na swoje określenie posługują.

87. Kto sprawuje nadzór nad organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi?

Zgodnie z art. 104 ust. 2 pkt 3 PrAut nadzór nad organizacjami zbio­rowego zarządzania sprawuje Minister Kultury. W kontekście tego za­pisu powstają kontrowersje, czy chodzi tu o nadzór całościowy, w sto­sunku do wszystkich obszarów działalności tego rodzaju stowarzyszeń, czy tez nadzór wybiórczy, dotyczące prowadzonej przez nie działalności w zakresie zbiorowego zarządu. Mimo braku wyraźnej wskazówki w tym zakresie w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w prak­tyce przyjmuje się, iż Minister Kultury może sprawować nadzór nad or­ganizacjami zbiorowego zarządzania jedynie w zakresie prowadzonego przez nie zbiorowego zarządu, ponieważ tylko w tym zakresie poprzez wydanie stosownej decyzji - zezwolenia ma możliwość wpływania na ich status prawny i konsekwentnie powinien mieć możliwość sprawdze­nia, czy określone w tej decyzji warunki są rzeczywiście respektowane.

88. Na jakiej podstawie organizacje zbiorowego zarzą­dzania wykonują zbiorowy zarząd?

Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawa­mi pokrewnymi wykonują zbiorowy zarząd:

1. na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach po­krewnych, a konkretnie jej Rozdziału 12, który temu zagadnieniu jest w całości poświęcony,

2. na podstawie precyzujących ich status w tym zakresie decyzji Mini­stra Kultury, udzielających poszczególnym stowarzyszeniom zezwo­lenia na wykonywanie zbiorowego zarządu, dzięki czemu uzyskują one właśnie status organizacji zbiorowego zarządzania prawami au­torskimi lub prawami pokrewnymi. Poza tym ważnym dokumentem, w oparciu o który zbiorowy zarząd jest wykonywany, są zatwierdza­ne przez Komisję Prawa Autorskiego tabele wynagrodzeń - w for­mie prawomocnych orzeczeń tej komisji.

89. Co to znaczy, że dana organizacja zbiorowego zarzą­dzania jest organizacją właściwą?

O właściwości konkretnej organizacji zbiorowego zarządzania w określonym stanie faktycznym decydują w pierwszej kolejności pola eks­ploatacji, na których organizacja ta działa. Jeżeli na tym samym polu eksploatacji działa zaś więcej niż jedna tego rodzaju organizacja, za orga­nizację właściwą uznaje się organizację, do której należy twórca lub artysta wykonawca, a gdy twórca lub artysta wykonawca nie należy do żadnej organizacji lub nie ujawnił swojego autorstwa, organizacją wła­ściwą, w rozumieniu art. 107 PrAut, jest organizacja wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego.

90. Czy pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządza­nia w wypłacie wynagrodzeń autorskich (wykonawczych) jest bezwzględnie obligatoryjne?

Wyposażenie organizacji zbiorowego zarządzania w uprawnienie do poboru i rozliczania wynagrodzeń autorskich i wykonawczych podyktowa­ne jest względami praktyki, a konkretnie ułatwieniami w rozliczeniach z podmiotami uprawnionymi, z którymi użytkownikom trudno byłoby się indywidualnie kontaktować w przypadku masowego korzystania z dzieł chronionych, np. w obszarze nadawczym. Nie oznacza to, iż pośrednic­two organizacji zbiorowego zarządzania jest w przypadku wszystkich wy­nagrodzeń, pobieranych w ramach zbiorowego zarządu, bezwzględnie ob­ligatoryjne. Dotyczy to np. rozliczania się z podmiotami uprawnionymi w warunkach określonych w art. 21 ust. 1 PrAut (por. ust. 3 powyższego artykułu).

91. Według jakiej procedury toczy się postępowanie przed Komisją Prawa Autorskiego?

Ustawodawca nie określa szczegółowych, odrębnych zasad postępo­wania przed Komisją Prawa Autorskiego. Postępowanie to ma zróżnico­wany charakter i toczy się ono z odpowiednim zastosowaniem zasad pro­cedury administracyjnej lub odpowiednio procedury cywilnej - w zależności od rodzaju spraw rozpatrywanych przed Komisją (por. art. 107 ust. 4 i 6 PrAut).

92. Jaki charakter mają stawki w tabelach wynagrodzeń zatwierdzanych przez Komisję Prawa Autorskiego?

Stawki w tabelach wynagrodzeń, zatwierdzanych przez Komisję Pra­wa Autorskiego, to stawki minimalne. Ich celem jest bowiem zagwaran­towanie podmiotom uprawnionym określonego minimum zaspokojenia ich finansowych roszczeń, związanych z eksploatacją przysługujących im dzieł chronionych. Wyrazem tego jest postanowienie art. 109 PrAut, zgodnie z którym postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel wynagrodzeń, są nieważne, a ich miejsce zaj­mują odpowiednie postanowienia tych tabel.

Rozdział X. Fundusz Promocji Twórczości

93. Czym jest Fundusz Promocji Twórczości?

Fundusz Promocji Twórczości to specjalny fundusz, utworzony w celu wsparcia nowych inicjatyw twórczych. W sensie prawnym jest on pań­stwowym funduszem celowym w rozumieniu prawa finansów publicz­nych, w sensie zaś organizacyjnym jest on obsługiwany przez Minister­stwo Kultury, ze względu na dysponowanie nim przez Ministra Kultury.

94. Z jakich źródeł zasilany jest Fundusz Promocji Twór­czości?

Głównymi przychodami Funduszu Promocji Twórczości, wpisanymi w system prawa autorskiego i praw pokrewnych, są dwojakiego rodzaju wpływy:

1. opłaty na ten Fundusz, uregulowane w art. 40 PrAut, czyli związane z eksploatacją utworów, w stosunku do których ochrona majątkowych praw autorskich wygasła oraz,

2. opłaty karne, nakładane przez sądy cywilne na przedsiębiorców w związ­ku z dopuszczaniem się przez nich naruszeń majątkowych praw au­torskich.

95. Na co przeznaczane mogą być środki z Funduszu Promocji Twórczości?

Przeznaczenie środków, gromadzonych w formie Funduszu Promocji Twórczości, jest dwutorowe. Z jednej strony, środki te mają na celu wspar­cie konkretnych twórców, poprzez przyznawanie im stypendiów lub za­pomóg socjalnych, z drugiej zaś strony, środki te mogą być przeznaczane na dofinansowanie wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultu­ry i nauki oraz wydań dla niewidomych.

Rozdział XI. Ochrona w zakresie prawa karnego

96. Na czym polega istota plagiatu?

Plagiat to przestępstwo, wymierzone w osobiste prawa autorskie do utworów lub artystycznych wykonań. Istota jego sprowadza się do tzw. kradzieży intelektualnej, czyli przywłaszczenia sobie autorstwa albo wpro­wadzenia w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania (por. art. 115 ust. 1 PrAut).

97. Na czym polega istota piractwa w prawie własności intelektualnej?

„Piractwo intelektualne” to termin potoczny, którym ustawodawca wprost się nie posługuje. W uregulowaniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zjawisku temu odpowiadają przestępstwa wyszczególnione w art. 116-117 tej ustawy, których istota sprowadza się do bezprawnego rozpowszechniania dzieł chronionych, w tym zwłaszcza za pośrednic­twem nielegalnie wyprodukowanych ich egzemplarzy. Najbardziej spek­takularne obszary piractwa to piractwo fonograficzne i komputerowe. Piractwo od pozostałych naruszeń majątkowych praw autorskich, ściga­nych w ramach prawa karnego, odznacza się działaniem przez sprawców na dużą, przemysłową wręcz skalę, w związku z czym dochodzi do po­noszenia z tego tytułu pokaźnych strat przez podmioty uprawnione.

98. Jaka jest rola organizacji zbiorowego zarządzania w postępowaniach karnych o przestępstwa wymierzone w prawa autorskie lub prawa pokrewne?

Do czasu wejścia w życie nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 9.6.2000 r. status organizacji zbiorowego zarządzania w ramach postępowań karnych, dotyczących przestępstw wymie­rzonych w dobra własności intelektualnej, był niedookreślony. W obec­nym stanie prawnym ustawa powyższa wyraźnie przesądza, iż organizacje tego rodzaju mają w przedmiotowych postępowaniach status pokrzyw­dzonego.

99. Co wpływa na kwalifikowany charakter przestępstw wymierzonych w prawa autorskie lub prawa pokrewne?

Przestępstwa wymierzone w prawa autorskie lub prawa pokrewne kwalifikowane są poprzez nakładanie na ich sprawców surowszych sankcji ze względu na dwojakiego rodzaju okoliczności:

1. uczynienie sobie z popełnienia danego przestępstwa stałego źródła do­chodu oraz,

2. organizowanie lub kierowanie działalnością przestępczą.

2

---