LBk:78 ) | PBk:78k # XII\I\VII # LBk: 38tll .. PBk:38tpp => gest ogramy - skrótowy opisy sposobu wykonania znaku

Polski Język Migowy

Polski Język Migowy (PJM) jest to język naturalny, którym posługują się głusi w Polsce. PJM jest w Polsce pierwszym językiem dzieci, których obydwoje rodzice są głusi.

Struktura gramatyczna PJM [edytuj]

PJM jest językiem o własnej, odmiennej od polskiej, strukturze gramatycznej.

Fonologia [edytuj]

W PJM nie ma dźwiękowych odpowiedników fonemów. Są natomiast ich realizacje wizualne. Możemy więc mówić o fonemach PJM jako abstrakcyjnych reprezentacjach wiązek cech dystynktywnych. Według niektórych autorów nie należy jednak mówić o istnieniu fonemów w PJM, a jedynie o istnieniu izolowanych cech dystynktywnych (diakrytów), które bezpośrednio uczestniczą w formowaniu morfemów. Byłaby to zatem swoista fonologia diakrytów, a nie fonologia fonemów.

Morfologia [edytuj]

PJM ma bogatą morfologię, zarówno fleksję jak i derywację. PJM ma mechanizmy fleksyjne zarówno analityczne, jak i syntetyczne. Kategorie fleksyjne są tu zgoła odmienne niż w polszczyźnie: nie ma przypadka, słabo rozwinięta jest kategoria osoby agensa. Do charakterystycznych, swoistych kategorii fleksyjnych PJM należą: kategoria osoby obiektu, kategoria inkluzywności-ekskluzywności, kategoria klasy. Według niektórych autorów nie należy mówić o klasie jako osobnej kategorii fleksyjnej, tylko o wyspecjalizowanej części mowy - klasyfikatorze (rozumianym jednak odmiennie niż klasyfikatory w językach fonicznych).

Składnia [edytuj]

Jeśli chodzi o składnię, to w zdaniach dłuższych dominuje szyk SVO z modyfikatorami dodawanymi na końcu. W zdaniach krótkich pojawia się też szyk SOV. Relacje między zdaniami składowymi zdań złożonych komunikowane są za pomocą specjalnych morfemów mimicznych.

Niemanualność [edytuj]

Ważną rolę w komunikatach PJM odgrywają elementy niemanualne, w szczególności: położenie tułowia i głowy (odchylenia, zwroty) oraz mimika. Występowanie tych elementów należy do języka (jest zgramatykalizowane), choć może wydawać się zaimprowizowaną pantomimą.

Symultaniczność/synchroniczność [edytuj]

Trudności w rozgraniczeniu fonologii, morfologii i składni w PJM związane są między innymi z nieco inną niż w językach fonicznych strukturą komunikatów w tym języku. Dzięki funkcjonalnej niezależności artykulatorów takich jak np. dłoń lewa, dłoń prawa czy twarz, możliwe jest równoczesne nadawanie kilku znaków. W wielu przypadkach sposób łączenia tych znaków jest ściśle określony przez reguły gramatyczne.

Badania naukowe nad PJM [edytuj]

Naukowe badania nad PJM rozpoczęto stosunkowo niedawno, z kilkunasto-kilkudziesięcioletnim poślizgiem w stosunku do badań nad językami migowymi w krajach zachodnich. Nazwa Polski Język Migowy i skrót PJM zostały wprowadzone do badań językoznawczych w 1994 przez Michaela A. Farrisa (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) w pierwszym tekście lingwistycznym poświęconym temu językowi. Od tego czasu ukazały się kolejne artykuły tego autora, a także autorstwa członków powstałej w drugiej połowie lat 90. grupy badawczej pracującej pod kierunkiem Marka Świdzińskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Wszystkie dotychczasowe prace zawierają jedynie cząstkowe opisy struktury gramatycznej PJM.

Nieliczne powstałe przed 1994 r. pretendujące do naukowości teksty z "Polskim Językiem Migowym" w tytule zawierały w istocie uwagi na temat Systemu Językowo-Migowego (chodzi przede wszystkim o książki Bogdana Szczepankowskiego i Jacka Perlina). PJM jako problem badawczy został rozpoznany dopiero w połowie lat 90. XX wieku.

W Zakładzie Oprogramowania Instytutu Informatyki Politechniki Śląskiej opracowywany jest sytemem Thetos do tłumaczenia języka fonicznego na język migowy.

Zobacz też [edytuj]

• Język migowy

• System Językowo-Migowy

• SignWriting

Publikacje w Polskim Języku Migowym [edytuj]

• Słownik Polskiego Języka Migowego, CD, Piotr Gutkowski, Łódzki Oddział Polskiego Związku Głuchych

• Czy chciałbyś poznać prawdę?, DVD, 2008 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

• Jak prowadzić szczęśliwe życie?, DVD, 2009 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

Bibliografia [edytuj]

1. Michael Farris, Sign language research and Polish Sign Language, "Lingua Posnaniensis", t. 36, s. 13-36, 1994.

2. Michael Farris, Models of person in sign language, "Lingua Posnaniensis", t. 40, 47-59, 1998.

3. Iwona Grzesiak, "Strukturalna klasyfikacja i systematyzacja znaków Polskiego Języka Migowego dla potrzeb leksykografii dwujęzycznej", Olsztyn 2007.

4. Harlan Lane, Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych, tłum. T. Gałkowski, J. Kobosko, Warszawa 1996.

5. Oliver Sacks, Zobaczyć głos. Podróż do świata ciszy, przeł. A. Małaczyński, Poznań 1998.

6. Studia nad kompetencją językową i komunikacją niesłyszących, [red.] M. Świdziński i T. Gałkowski, Warszawa 2003, s. 1-108.

7. Marek Świdziński, Bardzo wstępne uwagi o opisie gramatycznym Polskiego Języka Migowego. Część I, "Audiofonologia", t. 12, s. 69-83, 1998.

8. Piotr Tomaszewski, Polski Język Migowy - mity i fakty, "Poradnik Językowy", z. 6, 59-72, 2004.

9. Piotr Tomaszewski, O niektórych elementach morfologii Polskiego Języka Migowego: złożenia. Część I, "Poradnik Językowy", z. 2, 59-75, 2005.

10. Piotr Tomaszewski, O niektórych elementach morfologii Polskiego Języka Migowego: zapożyczenia. Część II, "Poradnik Językowy", z. 3, 44-62, 2005.

11. Piotr Tomaszewski, Paweł Rosik, Sygnały niemanualne a zdania pojedyncze w Polskim Języku Migowym: Gramatyka twarzy, "Poradnik Językowy", z. 1, 33-49, 2007.

12. Piotr Tomaszewski, Paweł Rosik, Sygnały niemanualne a zdania złożone w Polskim Języku Migowym: Gramatyka twarzy, "Poradnik Językowy", z. 2, 64-80, 2007.

System Językowo-Migowy

System Językowo-Migowy (SJM, język migany) jest to (w zależności od interpretacji)

• wizualno-przestrzenny odpowiednik polszczyzny pisanej lub

• język sztuczny utworzony z połączenia elementów języka polskiego i Polskiego Języka Migowego (PJM).


SJM a PJM i polszczyzna [edytuj]

Nie należy mylić Systemu Językowo-Migowego z Polskim Językiem Migowym (PJM), który jest językiem naturalnym. Głusi rodzice w kontaktach ze swoimi głuchymi dziećmi nie posługują się SJM. SJM nie można nabyć drogą naturalnej akwizycji.

System językowo-migowy (SJM) wywodzi się bezpośrednio z polskiego języka fonicznego. Istotą systemu jest wspomaganie wyraźnej wypowiedzi dźwiękowo-artykulacyjnej znakami migowymi. Mimo że system jest uważany także za odmianę języka migowego, jego podstawę stanowi polszczyzna foniczna. Oznacza to, że w wypowiedzi systemem językowo-migowym wiodąca jest mowa dźwiękowa, a znaki migowe jedynie wspierają i uzupełniają wypowiedź słowną, ułatwiając jej zrozumienie. Dzięki podwójnemu kanałowi przekazu - mowie dźwiękowej i równolegle przekazywanym znakom języka migowego - niesłyszący odbiorca łatwiej odczytuje treść wypowiedzi z ust.

Język migany jest to nazwa migowej części systemu językowo-migowego, nie stanowi on samodzielnego środka komunikacji.

Używanie SJM jest związane z utrudnieniami i ograniczeniami wynikającymi z jego sztucznego charakteru. Nie można zapominać, iż sztuczny środek komunikacji nie oferuje takiej swobody budowania wypowiedzi, jak język naturalny. Osoby bezkrytycznie stosujące SJM mogą popełniać błędy utrudniające, a nawet uniemożliwiające zrozumienie wypowiedzi. Np.:

• Istnieje duża trudność w tłumaczeniu za pomocą SJM związków frazeologicznych (np. pójść na rękę, rozwinąć skrzydła, o co chodzi?). Błędem wielu użytkowników SJM jest rozbijanie polskich frazeologizmów na składniki i miganie każdego z nich oddzielnie (np. pójść na rękę miga się jako serię znaków IŚĆ NA RĘKA-Ę, rozwinąć skrzydła - ROZWIJAĆ SKRZYDŁO-A). Takie zastosowanie SJM czyni zbudowana w nim wypowiedź całkowicie niezrozumiałą, a nawet bezsensowną.

• Błędnym zastosowaniem SJM jest rozbijanie derywatów słowotwórczych (np. przedłożyć jako PRZED POŁOŻYĆ). Błąd ten jest tak często popełniany, iż znalazł się nawet w słownikach i podrecznikach SJM (np. napisać przekazywane jako NA i PISAĆ).

Błędne zastosowania SJM przyczyniły się do powstania na jego temat całego szeregu mitów. Jeden z nich głosi, iż w SJM słowa, które w polszczyźnie pisanej są homonimami (homografami), w SJM ujednolica się - to znaczy kilka znaczeń przekazuje się za pomocą tego samego znaku wizualnego (np. podanie w piłce nożnej i podanie dokument, koło jako rzeczownik i jako przyimek). Takie zastosowania SJM są wynikiem słabej znajomości jego zasad i przyczyniają się do niechęci, jaką część naturalnych użytkowników PJM żywi wobec systemu językowo-migowego. W rzeczywistości poprawne zastosowanie SJM różnicuje homonimy - np. kłaść się i kłaść coś, kopać w ziemi i kopać nogą.

Poważną trudnością w stosowaniu SJM jest fakt, iż większość elementów pozamanualnych znaków PJM, (np. mimika) zostało sprowadzonych do roli prozodii, podczas gdy w PJM pełnią one rolę słownikową. Inną trudność stanowi fakt, że działająca przy PZG komisja unifikacyjna przyjęła zasadę ujednolicania słownika SJM, zamiast opisywania znaków stosowanych regionalnie. Gdy istniały różnice regionalne lub stylistyczne w słownictwie PJM, do słownika SJM wybrano jeden z serii synonimów. Nie wyklucza to jednak możliwości stosowania znaków o charakterze regionalnym i wielu doświadczonych użytkowników SJM tak postępuje.

SJM zawiera pewne znaki nieobecne w PJM jako samodzielne leksemy (np. przyimki).

Najbardziej rozpowszechniona jest uproszczona wersja SJM, w której pomija się palcowanie końcówek fleksyjnych. Jej wykorzystanie polega więc na nadawaniu znaków ze słownika PJM w szyku polszczyzny dźwiękowej.

Zasadniczo, każdy kto zna Polski Język Migowy i język polski, powinien być w stanie posługiwać się Systemem Językowo-Migowym. Większość osób, które płynnie posługują się PJM, ma jednak poważne trudności z "wyłączeniem" migowych reguł gramatycznych i zastąpieniem ich regułami gramatyki polskiej.

Historia i zastosowanie SJM [edytuj]

System Językowo-Migowy został stworzony przez słyszących surdopedagogów jako narzędzie - w intencji twórców - pomocne w nauce języka polskiego. W rzeczywistości SJM nie spełnił tego zadania. Głusi, którzy od rodziców nabyli PJM i nie znają polszczyzny, nie rozumieją komunikatów w SJM. Przyczyną są omówione wyżej rozbieżności w strukturze SJM i PJM.

SJM jest wykorzystywany dość powszechnie w surdopedagogice oraz w tłumaczeniach telewizyjnych.

Kłopoty terminologiczne [edytuj]

System Językowo-Migowy często nie jest w ogóle odróżniany od Polskiego Języka Migowego. Prowadzone pod egidą Polskiego Związku Głuchych kursy języka migowego są w rzeczywistości kursami SJM. Egzamin na tłumacza PJM jest w istocie egzaminem ze znajomości SJM. Prawie wszystkie książki z "Polskim Językiem Migowym" w tytule dotyczą w rzeczywistości SJM. Jedyne funkcjonujące w oficjalnym obiegu dyplomy znajomości języka migowego wydawane są po zdaniu egzaminu z SJM.

Inne języki migane [edytuj]

Odpowiedniki polskiego SJM istnieją w większości krajów, w których jest też rozwinięty system edukacji głuchych (nie był to wynalazek polski). W języku angielskim języki migane określa się mianem signed languages (w przeciwieństwie do języków migowych - sign languages).

Język migowy

Język migowy to język naturalny, charakteryzujący się użyciem kanału wzrokowego, a nie audytywnego. Języki migowe są to te języki wizualno-przestrzenne, które zostają nabyte drogą naturalnej akwizycji przez głuche dzieci od głuchych rodziców. Do niedawna języki migowe były pozbawione wersji pisanej (SignWriting).

Strukturalnie (przynajmniej na najbardziej abstrakcyjnym poziomie) języki migowe nie różnią się zasadniczo od języków fonicznych. Podobnie jak wszystkie języki naturalne, są one dwuklasowymi systemami znaków ze słownikiem i gramatyką.

Podwójne rozczłonkowanie w językach migowych wygląda nieco inaczej niż w fonicznych - kwestią sporną jest istnienie w językach migowych fonemów lub morfemów. Według niektórych autorów w językach migowych następuje swoista fuzja tych dwu poziomów.

Na komunikat w języku migowym składają się znaki manualne, mimiczne oraz ruchy wykonywane głową czy tułowiem. Charakterystyczną cechą komunikacji w językach migowych jest synchroniczność przekazu - funkcjonalna rozłączność artykulatorów umożliwia zamiganie więcej niż jednego elementu równocześnie, np. dwa różne znaki lewą i prawą ręką. Na ogół takie połączenia są zgramatykalizowane - dopuszczalne są tylko pewne z góry określone zestawienia, które komunikują regularnie te same treści (np. określona mimika, towarzysząca manualnemu nadawaniu czasowników, oznacza zmianę trybu).

Elementem o niejasnym statusie w językach migowych są tak zwane alfabety migowe (znaki daktylograficzne - por. obrazek). W pewnym sensie, są one elementem obcym, "cytowanym" (jak znaki pisma chińskiego w tekście polskim), nie należącym do danego języka migowego (nie przyłączają żadnych elementów gramatycznych, są zawsze w zdaniu "wyizolowane"). Z drugiej strony, nie są to znaki pozbawione treści - odsyłają one do liter danego alfabetu!

Wbrew popularnym poglądom nie istnieje jeden ogólnoświatowy język migowy, ale wiele w pełni wykształconych języków, których zasięgi nie zawsze pokrywają się z zasięgami języków mówionych. Przykładowo brytyjski język migowy (BSL) jest zupełnie różny od amerykańskiego języka migowego (ASL), który jest z kolei używany zarówno w USA, jak i w Kanadzie oraz Meksyku.

Odrębną grupę stanowią języki migowe stworzone na użytek określonych grup zawodowych, wojskowy język migowy służy do porozumiewania się w całkowitej ciszy na szczeblu taktycznym pomiędzy poszczególnymi żołnierzami pozostającymi ze sobą w kontakcie wzrokowym. Osoby przebywające w bardzo hałaśliwym otoczeniu uniemożliwiającym lub utrudniającym komunikację fonetyczną np. pracownicy przemysłu budowlanego także korzystają z własnego języka migowego.

Zobacz też [edytuj]

• signuno język migowy oparty na esperanto, gestuno i silento alfabet migany dla języka esperanto.

• System Językowo-Migowy (tzw. "język migany")

• Polski Język Migowy

Linki zewnętrzne [edytuj]

• Słownik języka migowego na stronie Polskiego Związku Głuchych

• Słownik video węgierskiego języka migowego Fundacji Hallatlan, wersja węgierska i angielska

• Strona z polskimi znakami migowymi w formacie video

Bibliografia [edytuj]

• Szczepankowski B., (1994) Podstawy języka migowego, WSiP S.A. (uwaga! jest to w rzeczywistości kurs Systemu Językowo-Migowego)

• Szczepankowski B., Kossakowska B., Wasilewska T.M., (2001), Język migany pierwsze kroki, Infopress

• Hendzel J. K., (1995) Słownik polskiego języka miganego, Offer

• Świdziński M., Galkowski T., red. (2003) Studia nad kompetencją językową i komunikacją niesłyszących, Uniwersytet Warszawski

• Szczepankowski B., Sokalski G., Panas A., Cis K., (2005) Effatha! Język migowy dla duszpasterzy i katechetów, UKSW

---